Η ΩΣΗΡΙΑ ΣΟΤ ΑΝΘΡΩΠΟΤ ΚΑΙ ΣΟΤ ΚΟΜΟΤ ΚΑΣΑ ΣΟΝ ΙΕΡΟ ΧΡΤΟΣΟΜΟ

Transcript

1 Η ΩΣΗΡΙΑ ΣΟΤ ΑΝΘΡΩΠΟΤ ΚΑΙ ΣΟΤ ΚΟΜΟΤ ΚΑΣΑ ΣΟΝ ΙΕΡΟ ΧΡΤΟΣΟΜΟ Σὸ θέμα «ἡ σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου καὶ τοῦ κόσμου κατὰ τὸν ἱερὸ Χρυσόστομο» καλύπτει σχεδὸν ὁλόκληρή τη θεολογία τοῦ ἱεροῦ Πατρός, ποὺ ἁπλώνεται σὲ 17 τόμους τῆς πατρολογίας τοῦ Μιγνίου. Θὰ ἦταν, συνεπῶς, ἀστεῖο νὰ φανταζόταν κανεὶς ὅτι ἕνα τέτοιο ἔργο ἢ αὐτὸς ὁ ἱερὸς Πατὴρ τὸ κέντρο τῶν Σριῶν μεγάλων Ἱεραρχῶν τῆς καθ ἡμᾶς Ὀρθοδόξου Ἀνατολικῆς Ἐκκλησίας καὶ τὸ μέτρο κάθε θεολογικοῦ στοχασμοὺ εἶναι δυνατὸν νὰ διά-τιμηθεῖ μέσα σὲ ἕνα ὀλιγοσέλιδο ἄρθρο. Πάντως, ἐφόσον, ἀπ τὴ μία, τὸ ζήτημα τῆς σωτηρίας τοῦ ἀνθρώπου συνιστᾶ τὸν σκοπὸ ὅλης τῆς Θείας Οἰκονομίας, καί ἀπ τὴν ἄλλη, στὶς μέρες μας εἶναι πανθομολογούμενη μία γενικότερη ἐξασθένιση τῆς Πίστεως καὶ χαλάρωση τῶν ἠθῶν, κατανοοῦμε τὴν ἀξία σπουδῆς καὶ ἀνάπτυξης τοῦ ὡς ἄνω θέματος. Ἐξάλλου, τὸ χρυσὸ στόμα τῆς βυζαντινῆς χριστιανοσύνης ἀκούγεται πάντα ἐπίκαιρο, ὄχι μόνο γιατί περιλαμβάνει στὶς ὁμιλίες καὶ τὰ ἔργα του ὁλόκληρη τὴν ἀνθρώπινη ζωὴ μὲ τὰ προβλήματα καὶ τοὺς προβληματισμούς της, ἀλλὰ καὶ γιατί, μέσω τοῦ φωτισμοῦ του ὑπὸ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, ἀπαντᾶ μὲ ἐμβρίθεια στὰ διαχρονικὰ ἐρωτήματα γύρω ἀπὸ τὸν Θεό, τὸν κόσμο καὶ τὸν ἄνθρωπο. Εἰδικότερα, ὁ ἱερὸς ἄνδρας, λόγω τῆς ἔμφασης, ποὺ ἔδινε στὴν ἀνθρώπινη βούληση καὶ ἐλευθερία, ἐνδιαφερόταν τὰ μέγιστα γιὰ τὴ σωτηρία τοῦ ποιμνίου του, βοηθώντας το ποιμαντικὰ σὲ πρακτικὰ ζητήματα τῆς καθημερινῆς ζωῆς. Σὴ σωτηρία αὐτὴ τοῦ ἀνθρώπου, ποὺ ἡ ὀρθόδοξη ἀνατολικὴ Παράδοση δὲν διασπᾶ ἀλλὰ βλέπει ἑνιαία μὲ τὴν πορεία τῆς ὅλης Υύσεως καὶ τοῦ κόσμου, ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ἀντιλαμβάνεται ἐσχατολογικά, δηλ. μέσα σὲ ἕνα ὁλοκληρωμένο σχέδιο τοῦ Θεοῦ 1. Λέγοντας ἐδῶ κόσμο, ἐννοοῦμε τόσο τό σύμπαν κοσμολογικά, ὅσο καί τίς διανθρώπινες κοινωνικά σχέσεις: «κόσμον δέ ἐνταῦθα ἄρα τό πλῆθός φησιν, ἤ τήν κτίσιν αὐτήν ἀμφότερα οἶδε 1 Π. Yazigi, Ἐσχατολογία καί Ἠθική, Θεσσαλονίκη 1992, σ. 27.

2 λέγειν ἡ Γραφή» 2, «κτίσις δέ τοῦ Θεοῦ ὁ πᾶς κόσμος» 3, κηρύττει ὁ ἱερὸς Πατήρ. Ἀναμφίβολα, ὁ κόσμος, ὅπως καὶ ἡ τότε ἀνθρώπινη κοινωνία, τῆς ἐποχῆς τοῦ Ἁγίου, τὸν ὁποῖο, ὡστόσο, ὁ ἴδιος ὁραματιζόταν νὰ ἀλλάξει ἐπὶ τὰ βελτίω, ἦταν διαφορετικός. Γενικά, θεωρεῖτο λ.χ. ὡς δεσμωτήριο τοῦ ἀνθρώπου, ὁ ὁποῖος δὲν μποροῦσε παρὰ νὰ κρατεῖ ἀπέναντί του μία ἀρνητικὴ «ἐν πολλοίς» στάση. Οἱ προσωκρατικοὶ φυσικοὶ φιλόσοφοι (κυρίως ὁ Ἐμπεδοκλῆς καὶ ὁ Ἡράκλειτος) καὶ οἱ πλατωνικοί, νεοπλατωνικοὶ ἀλλὰ καὶ οἱ στωικοὶ εἶχαν διαμορφώσει γιὰ τὸ σύμπαν μία ἄλλη, τελείως διαφορετικὴ ἀπὸ τὴ σημερινή, εἰκόνα, τὴν ὁποία ὅσο ἀφορᾶ στὸ ὑλικὸ καὶ διαπιστωτικὸ φαινομενολογικὰ ἐπίπεδο υἱοθετοῦσαν ἐπιλεκτικὰ καὶ οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας, ἀκολουθώντας, ὡς πρὸς τὸ σημεῖο αὐτό, τὴν ἐπιστήμη τῶν χρόνων τους γιὰ παράδειγμα, ὁ ἱερὸς Φρυσόστομος θεωρεῖται ἀπὸ τοὺς εἰδικοὺς ὡς βασικὸς ἐκπρόσωπος τῆς ἀριστοτελίζουσας Ἀντιοχειανῆς Θεολογικῆς χολῆς, ἂν καὶ κριτικὰ χρησιμοποιοῦσε δαψιλῶς τὸν Πλάτωνα 4. Σοῦτο, ἀσφαλῶς, δὲν μειώνει στὸ ἐλάχιστο τὴν ἀξία τῶν ἁγίων Πατέρων, ἀφενὸς μὲν γιατί κάθε μέγεθος ἀξιολογεῖται πάντα ἐντὸς τῆς ἐποχῆς του καὶ ἀφετέρου γιατί αὐτὸ ποὺ ἐνδιέφερε καὶ ἐνδιαφέρει τὴ Θεολογία, δὲν εἶναι ἡ αὔξηση τῆς τεχνογνωσίας, ἀλλ ἡ βίωση τῶν σωτηριολογικῶν ἀληθειῶν τῆς ἐν Φριστῷ Πίστεως καὶ ἡ καλλιέργεια, ἀπὸ τὴ μεριὰ τοῦ «λαοῦ τοῦ Θεοῦ», τοῦ ὀρθόδοξου ἤθους. Ο ΚΟΜΟ ΚΑΙ ΣΟ ΦΕΔΙΟ ΣΟΤ ΘΕΟΤ ύμφωνα μὲ τὸν ἱερὸ Φρυσόστομο, ἡ Υύση ἀποτελεῖ κτίσμα, ποὺ ἀπὸ ἀγάπη καὶ φιλανθρωπία δημιούργησε ὁ ἀνενδεὴς Θεός 5 «ἐκ τοῦ μηδενὸς»: «Ὁ Θεός ἐστιν ὁ ἀπό τοῦ μή ὄντος εἰς τό εἶναι αὐτά παραγαγών» 6. υνεπῶς, ὁλόκληρη ἡ Κτίση εἶναι σύνδουλος τοῦ ἀνθρώπου. Σὸ γεγονὸς αὐτὸ τῆς δημιουργίας τοῦ 2 Ἰω. Φρυσ., Εἰς Ἑβρ. 27, 3, MPG 63, 188, Εἰς Ἰω. 66, 2, MPG 59, Ἰω. Φρυσ., Εἰς Ἑβρ. 27, 3, MPG 63, Π. Θ. Ζήση, Ἡ σωτηρία τού ἀνθρώπου καί τοῦ κόσμου, Θεσσαλονίκη 1992, σ. 24, Π. Yazigi, Ἐσχατολογία καί Ἠθική, σ Ἰω. Φρυσ., Εἰς τήν Γένεσιν, Β, MPG 53, 28.

3 κόσμου, ἀφενὸς ἐξηγεῖ τὴν ἁρμονία καὶ τὸ κάλλος του, καὶ ἀφετέρου ἀποκλείει τὴν ἀνάμιξη κάθε εἴδους εἱμαρμένης στὴν πορεία του 7. Ἀλλ ὁ Θεὸς δὲν εἶναι μόνο ὁ δημιουργός του κόσμου καὶ τοῦ χρόνου εἶναι καὶ ὁ ἡνίοχός 8 του, δηλ. ὁ κυβερνήτης του. Ὁ ἅγιος ἱεράρχης ἐπιμένει πολὺ στὴν ὕπαρξη καὶ λειτουργία τῆς Θείας Πρόνοιας: Ὅπως δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ κινηθεῖ πλοῖο χωρὶς κυβερνήτη, ἔτσι δὲν μπορεῖ νὰ ζήσει ὁ κόσμος χωρὶς τὴν Πρόνοια τοῦ Θεοῦ. Ἄλλωστε, ἡ Θεία Πρόνοια ἀποδεικνύεται πολλαπλά: πῶς, ἐρωτᾶ ὁ Ἅγιος, ἀπὸ τὸ ἴδιο τὸ νερὸ τῆς βροχῆς, ποὺ ποτίζει ὅλα τὰ δένδρα, τὸ μὲν ἀμπέλι παράγει τὸ κρασί, ἡ δὲ ἐλιὰ λάδι καὶ κάθε ἄλλο δένδρο τὸ δικό του χυμό; Εἶναι τυχαία, ἄραγε, αὐτὴ ἡ διεργασία ἢ ἔργο τῆς Θείας σοφίας καὶ Προνοίας; Μέσα ἀπὸ ὁλόκληρη τή Υύση εἶναι δυνατὸν νὰ δεῖ κανεὶς ἂν κρατεῖ ἀνοιχτὰ τὰ πνευματικά του μάτια τὶς ἐνέργειες ἤ, ἀλλιῶς, οἰκονομίες τοῦ Θεοῦ στὸν κόσμο 9. Ἡ φωνή, ποὺ ἀφήνει ὁ Θεὸς μέσω τῆς παναρμονίου κτίσεως εἶναι ἀκουστὴ σ ὁλόκληρη τὴν οἰκουμένη 10 : «Οὐκ ἔστι οὐδέν μέρος τῆς κτίσεως τῆς ἄνω, τῆς κάτω, ὅ μή φωνήν ἀφίησι σάλπιγγος λαμπροτέραν» 11. Ὁ Φρυσόστομος, υἱοθετώντας τὸν ἰουδαϊκὸ τρόπο τοῦ «σκέπτεσθαι», δέχεται ὅτι ὁ χρόνος κινεῖται εὐθύγραμμα πρὸς ἕνα τέλος 12. Ὁ ἴδιος ὁ ἄνθρωπος, ἡ κορωνὶς αὐτὴ τῆς Δημιουργίας (πού μᾶς θυμίζει τὴ λεγόμενη στὶς μέρες μας ἀνθρωπικὴ ἀρχή), συνιστᾶ τὸν σκοπό τοῦ κόσμου 13 : «Σῆς κτίσεως γάρ ἁπάσης τιμιώτερον ἄνθρωπος» 14. Πράγματι, ἡ διφυὴς (ἀπὸ σῶμα καὶ ψυχή) δομὴ τοῦ ἀνθρώπου ἀνταποκρίνεται ἀλληλοπεριχωρη- 7 Π. Κ. Φρήστου, Ἑλληνική Πατρολογία, Θεσσαλονίκη 1989, τ. Δ, σ Π. Yazigi, Ἐσχατολογία καί Ἠθική, σ Π. Θ. Ζήση, Ἡ σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου καί τοῦ κόσμου, σ Ἰω. Φρυσ., Πρός τούς σκανδαλισθέντας 5, MPG 52, Ἰω. Φρυσ., Εἰς Ψαλμ., ΡΛΖ, MPG 55, Ἰω.Φρυσ., Εἰς τήν ἁγίαν Πεντηκοστήν 4, MPG 50, 459, Εἰς τήν Ἀνάληψιν 3, MPG 50, 450, Εἰς Ρωμ. 27, MPG 60, 645. Πρβλ. Θ. Ζήση, Ἄνθρωπος καί κόσμος ἐν τῇ οἰκονομίᾳ τοῦ Θεοῦ κατά τόν ἱερόν Χρυσόστομον, Θεσσαλονίκη 1971, σ. 55,. Κ. Σσιτσίγκου, Ὁ Χριστιανισμός ἐνόψει τῆς τρίτης χιλιετίας, Φαλκίδα 1999, σ Π. Κ. Φρήστου, Ἑλληνική Πατρολογία, τ. Δ, σ. 296, Π. Yazigi, Ἐσχατολογία καί Ἠθική, σ Ἰω. Φρυσ., Εἰς Ἰω. 56, 2, MPG 59, 307.

4 τικά στὴν ὑλικό-πνευματικὴ φύση τοῦ κόσμου. Ἔτσι, μὲ τὴν ψυχὴ του ὁ ἄνθρωπος ἐκπροσωπεῖ τὸν νοητὸ κόσμο, ἐνῶ μὲ τὸ σῶμα του τὸν ὑλικό. Ὁμοίως, ὁ κόσμος διακονεῖ τὸν ἄνθρωπο ὄχι μόνο στὶς ὑλικές, ἀλλὰ καὶ στὶς πνευματικές του ἀνάγκες 15. Ὁ σύνθετος αὐτὸς ρόλος τοῦ ἀνθρώπου τὸν καθιστᾶ διαμεσολαβητὴ μεταξὺ ἄψυχης ὕλης καὶ Θεοῦ, ἔτσι πού, κατὰ τὸν ἱερὸ Φρυσόστομο, ὁ ἄνθρωπος νὰ θεωρεῖται ἱερέας τῆς Υύσεως. Ο ΑΝΘΡΩΠΟ ΚΑΙ ΣΟ ΦΕΔΙΟ ΣΟΤ ΘΕΟΤ Ἀλλά, τί εἶναι, τελικά, αὐτὸς ὁ ἄνθρωπος; «Δὲν εἶναι ἄνθρωπος», σημειώνει χαρακτηριστικὰ ὁ Φρυσόστομος, «αὐτὸς ποὺ ἁπλῶς ἔχει σῶμα καὶ φωνὴ ἀνθρώπου, ἀλλ ἐκεῖνος ποὺ ἔχει ψυχὴ καὶ διάθεση ἀνθρώπου. Ἄνθρωπος δὲν εἶναι αὐτὸς ποὺ τρέφεται μὲ ψωμί, ἀλλ ἐκεῖνος ποὺ γεύεται πρὶν ἀπὸ τὴν τροφὴ αὐτὴ τὰ Θεῖα καὶ πνευματικὰ λόγια» 16. Ὁ ἄνθρωπος εἶναι σύνδεσμος καὶ «μεθόριον» δύο κόσμων. Ἂν καὶ ὑπόκειται στὶς ἀνάγκες τοῦ σώματος, διατηρεῖ ἀκέραιη τὴν εὐγένεια τῆς ψυχῆς 17. Ἡ ἀξία τῆς ἀνθρώπινης προσωπικότητας προέρχεται κυρίως ἀπὸ τὸ <κατ εἰκόνα> (δηλ. τὸ λογικό, τὴν ἔμφυτη θεογνωσία, τὸ συνειδός, τὸ ἀρχικόν/ἐξουσιαστικό, τὸ αὐτεξούσιο, καὶ τὴν κατὰ Φάρη ἀθανασία τῆς ψυχῆς). Ὁ προορισμὸς τοῦ ἀνθρώπου ἦταν καὶ εἶναι ἡ τελείωσή του (δήλ. τὸ <καθ ὁμοίωσιν>), μολονότι ὡς δυνατότητα ὑπῆρχε ὁ θάνατος 18. Ἡ παγκόσμια Ἱστορία, παρὰ τοὺς μεγάλους ἐνίοτε κλυδωνισμούς, ἀποτελεῖ μία πορεία κίνησης πρὸς τὸν Θεό. Ὁ Θεός, παρὰ τὴν ἀντίσταση, ποὺ πολλὲς φορὲς οἱ ἄνθρωποι προβάλλουν, πραγματώνει μέσα στὴν Ἱστορία κάποιους στόχους 19. Κατὰ τοὺς Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας, ἡ ἀνθρωπότητα πέρασε ἀπὸ πέντε πνευματικοὺς αἰῶνες (καιροὺς ἢ ὦρες): Βαρβαρισμὸ (ἀπὸ τὸν Ἀδὰμ μέχρι τὸν Νῶε), κυθισμὸ (ἀπὸ τὸν Νῶε μέχρι 15 Π. Κ. Φρήστου, Ἑλληνική Πατρολογία, τ. Δ, σ Ἰω. Φρυσ., αῦλος δέ ἔτι ἐμπνέων ἀπειλῆς καί φόνου 1. 2, MPG 51, , Εἰς τούς Ἀνδριάντας 3, MPG 49, 57, Εἰς τήν ἀσάφειαν, MPG 56, 182. Πρβλ.. Κ. Σσιτσίγκου, Ἡ ψυχή τοῦ ἀνθρώπου κατά τόν ἱερό Χρυσόστομο, (διδ. δ.), Αθήνα 2000, σ Π. Κ. Φρήστου, Ἑλληνική Πατρολογία, τ. Δ, σ Π. Θ. Ζήση, Ἡ σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου καί τοῦ κόσμου, σ Κ. Σσιτσίγκου, Ὁ Χριστιανισμός ἐνόψει τῆς τρίτης χιλιετίας, σ. 13.

5 τὸν Ἀβραάμ), Ἑλληνισμὸ (ἀπὸ τὸν Ἀβραὰμ μέχρι τὸν Μωυσῆ), Ἰουδαϊσμὸ (ἀπὸ τὸν Μωυσῆ μέχρι τὸν Φριστό) καὶ Φριστιανισμὸ (ἀπὸ τὴν ἐποχὴ τοῦ Φριστοῦ μέχρι σήμερα) 20. Ἔτσι, ὁ ἱ. Πατὴρ ἔβλεπε μὲ κάποια συγκρατημένη αἰσιοδοξία τὴ φυσικὴ ροπὴ τοῦ ἀνθρωπίνου γένους πρὸς τὴν «αὐτοσυνειδησία», υἱοθετώντας τὴν ἄποψη γιὰ τὴ μεταβλητότητα καὶ τελειοποίηση τοῦ ἀνθρωπίνου γένους ἀπὸ τὴν ἁπλούστερη πρὸς τὴν πιὸ σύνθετη 21. Οἱ πρὸ Φριστοῦ ἄνθρωποι ἦσαν «ἀτελέστεροι» 22 καὶ «ἀναισθητότεροι» 23. Ὡς ἀριστοτελικὸ τέλος τῆς ἀνθρωπότητας ὁ Ἅγιος θεωρεῖ τὸ ἀγαθό, στὸν τελικὸ θρίαμβο τοῦ ὁποίου πίστευε ἀκλόνητα 24. Ἀναμείνατε, ἔλεγε στοὺς ἀκροατές του, τὴν τελικὴ ἔκβαση (τὰ τέλη) τῶν πραγμάτων 25. Σὴν ἐσχατολογική του αὐτὴ αἰσιοδοξία ὁ Ἅγιος στηρίζει στὸν πανσθενουργὸ λόγο τοῦ Θεοῦ 26. ύμφωνα μὲ τὸν γνωστὸ Ἄγγλο κοινωνιολόγο καὶ φιλόσοφο Φέρμπερτ Spencer ( ), στὴν Ἱστορία τοῦ Πολιτισμοῦ παρατηρεῖται κάποια πρόοδος ἀπὸ τὸν ἐγωισμὸ πρὸς τὴ φιλαλληλία καὶ τὸν ἀλτρουισμὸ 27. Ὁμοίως, ὁ ἱ. Φρυσόστομος φαίνεται ὅτι ἀποδεχόταν τὴ θεωρία τῆς ἐξέλιξης καὶ τελείωσης τῆς προσωπικότητας τοῦ ἀνθρώπου (δηλ. τῆς πνευματικῆς ἐνηλικίωσης) 28, πού στὰ νεότερα χρόνια διατύπωσε ὁ μεγάλος Παιδαγωγὸς Υρίντριχ Frobel ( ) καί, ἀπὸ φιλοσοφικο-θεολογικὴ σκοπιά, ὁ Γερμανός προτεστάντης θεολόγος D. Bonhoeffer ( ) 29. Ἡ ἀντίληψη αὐτὴ βασίζεται στὴ λεγόμενη Σελεοκρατία, τὴν ὁποία, γιὰ παράδειγμα, ὁ Ἐλβετὸς παιδαγωγὸς πάλι J. H. Pestalozzi ( ) ἀντιλαμβανόταν ὡς ἕνα εἶδος φυσικῆς ἀνέλιξης. 20 Ἰω. Φρυσ., Εἰς Γέν. 21, 4, MPG 53, , 5, MPG 53, , MPG 53, 220, Εἰς Ματθ. 3, MPG 57, Ἰω. Φρυσ., Λόγοι κατά Ἰουδαίων 5, 2, MPG 48, 883, Πρός τε Ἰουδαίους καί Ἕλληνας 14, MPG 48, 1075, Εἰς Ψαλμ. 8, 86, MPG 55, 106, Εἰς Ματθ. 88, MPG 58, Ἰω. Φρυσ., Κατά Ἀνομοίων 10, 5, MPG 48, Ἰω. Φρυσ., Εἰς τήν ἁγίαν Πεντηκοστήν 4, MPG 50, Β. Σζωρτζάτου, Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος ἐπί τῇ βάσει τῶν ἐπιστολῶν αὐτοῦ, Ἀθῆναι 1952, σ Ἰω. Φρυσ., Εἰς Γέν. 8, 14, MPG 53, Ἰω. Φρυσ., Εἰς Ψαλμ. 147, 488, MPG 55, Κ. Σσιτσίγκου, Ὁ Χριστιανισμός ἐνόψει τῆς τρίτης χιλιετίας, σ Ἰω. Φρυσ., Περί Παρθενίας, MPG 48, 586, SC 125, Κ. Σσιτσίγκου, Ὁ Χριστιανισμός ἐνόψει τῆς τρίτης χιλιετίας, Φαλκίδα 1999, σ.

6 Ἀλλ, ἡ πλήρωση αὐτοῦ τοῦ Θείου σχεδίου γιὰ τὸν ἄνθρωπο ἀναβλήθηκε λόγω τοῦ Προπατορικοῦ Ἁμαρτήματος. Ἀπ τὴ μία, ὁ φθόνος τοῦ διαβόλου, ποὺ ἀποτελεῖ τὸν μεγαλύτερο ἐχθρό τοῦ ἀνθρώπου, καὶ ἀπὸ τὴν ἄλλη, ἡ κακὴ (λόγω ραθυμίας, δηλ. μὴ ἐγρήγορσης) χρήση τῆς ἐλευθερίας βουλήσεως τοῦ ἀνθρώπου, ὁδήγησαν στὴν ἀφαίρεση τῶν δοθέντων ἀπὸ τὸν Θεὸ ἀγαθῶν, μὲ ἀποτέλεσμα τὴ φθορά, τὸν θάνατο, τὸν πόνο καί, γενικά, τὴν ἀμαύρωση τοῦ <κατ εἰκόνα>. Ἐντούτοις, τό πέλαγος τῆς ἀγάπης τοῦ Θεοῦ δὲν ἄφησε καὶ πάλι ἐντελῶς ἔρημο τὸν ἄνθρωπο. Σὸ <κατ εἰκόνα> δὲν καταστράφηκε παντελῶς, ἐνῶ ἡ ἀγαπητικὴ Πρόνοια τοῦ Θεοῦ μετέβαλε τὸν χαρακτήρα τοῦ θανάτου ἀπὸ κατάρα σὲ εὐλογία. Ἡ Πρόνοια, μάλιστα, αὐτὴ τοῦ Θεοῦ γιὰ τὸν ἄνθρωπο ἐνεργεῖ, ὅπως τὴ βιώνουν οἱ πιστοὶ στὴν καθημερινή τους ζωή, ἀκόμα καὶ μέσω τῶν φαινομενικὰ ἀρνητικῶν γιὰ τὴ ζωὴ περιστάσεων (θλίψεων καὶ δοκιμασιῶν). Πράγματι, κατὰ τὸν Θεῖο ἄνδρα, ἀκόμα καὶ τὰ παθήματα ἐνέχουν λυτρωτικὸ χαρακτήρα 30. Ὁ Θεὸς ἔχει ἑτοιμάσει ἄλλη ζωή, καλύτερη καὶ λαμπρότερη γιὰ τὸν ἄνθρωπο, κατὰ τὴν ὁποία πρόκειται νὰ στεφανωθοῦν οἱ ἀθλητὲς τῆς εὐσεβείας μπροστὰ μάλιστα σὲ ὁλόκληρη τὴν οἰκουμένη 31. Σὰ ἐσχατολογικὰ σώματα τῶν Ἁγίων θὰ εἶναι φωτεινὰ καὶ ἐλαφρά, στερούμενα ὑλικῶν ἀναγκῶν, ὅπως π.χ. εἶναι ἡ τροφὴ καὶ ἡ ἔνδυση 32. Διδασκαλία τοῦ Φρυσοστόμου εἶναι ὅτι λίγο πρὶν τὴ υντέλεια τοῦ κόσμου οἱ δίκαιοι θὰ ἀναστηθοῦν καὶ θὰ ἀναληφθοῦν στοὺς οὐρανούς, συγκεντρωμένοι μέσα σὲ κλάσμα τοῦ δευτερολέπτου ἀπὸ τοὺς Ἀγγέλους πάνω στὶς νεφέλες, ἐνῶ οἱ ἁμαρτωλοὶ θὰ μείνουν ἐδῶ στὴ γῆ μέχρι ποὺ νὰ συρθοῦν βιαίως στὴ γέεννα ἀπό τους δαίμονες 33. Η ΩΣΗΡΙΑ ΣΟΤ ΑΝΘΡΩΠΟΤ 30. Κ. Σσιτσίγκου, Ὁ Χριστιανισμός ἐνόψει τῆς τρίτης χιλιετίας, Φαλκίδα 1999, σ Ἰω. Φρυσ., Εἰς Ἀνδριάντας 1, 9, MPG 49, 27. Πρβλ. Π. Κ. Φρήστου, Ἑλληνική Πατρολογία, τ. Δ, σ Ἰω. Φρυσ., Περί μελλόντων 6, MPG 51, Ἰω. Φρυσ., Εἰς Ματθ. 76, MPG 58, 695, Εἰς Α Θεσ. 8, 2, MPG 62, 441. Πρβλ. Ματθ. 24, 40-41, Α Θεσ. 4, 16.

7 ύμφωνα μὲ τὸ <Πρωτευαγγέλιο>, γιὰ τὴν τελικὴ λύτρωση τοῦ ἀνθρωπίνου γένους, «ὅτε ἦλθε τό πλήρωμα τοῦ χρόνου», «ὁ Λόγος σάρξ ἐγένετο» καὶ ὁ Θεὸς ἔγινε ἄνθρωπος. Μὲ τὴ Θεία Ἐνανθρώπηση ὁ ἄνθρωπος ξαναβρίσκει τὸν χαμένο του προορισμό, ἐπανακτώντας τὴν αὐθεντικὴ ἐλευθερία ἐπιλογῆς του. Μέσα στὴν Ἐκκλησία, ποὺ ἀποτελεῖ «νοσοκομεῖο τῶν ψυχῶν», ὁ πιστὸς ζεῖ ἀπὸ τώρα τὸν «ἀρραβώνα» τοῦ Πνεύματος. Εἰδικότερα, μέσω τῶν ἱερῶν Μυστηρίων καὶ μάλιστα τῆς Θείας Εὐχαριστίας (ὡς γνωστό, ὁ Ἅγιος Φρυσόστομος ἔχει προσφυῶς ἐπονομασθεῖ «θεολόγος τῆς Εὐχαριστίας» (Doctor eucharistiae) 34 ὁ ἄνθρωπος χριστοποιεῖται καὶ ἀφθαρτοποιεῖται, μετέχοντας στὸ σῶμα καὶ τὴ ζωὴ τοῦ σταυρωθέντος καὶ ἀναστάντος Κυρίου. Ὡστόσο, ἡ σωτηρία αὐτὴ τοῦ ἀνθρώπου δὲν ἐπιτυγχάνεται αὐτόματα καὶ μαγικά. Λόγω τῆς ἔμφασης, ποὺ ὁ ἱερὸς Πατήρ, ὅπως εἴπαμε, ἔδινε στὴν ἐλευθερία βουλήσεως τοῦ ἀνθρώπου, ἡ Θεία Φάρη, ποὺ κρούει τὴ θύρα τῆς ψυχῆς τοῦ καθενός μας, δὲν εἰσέρχεται χωρὶς τὴ δική μας ἔγκριση. υνεπῶς, μεταξὺ Θείας ἕλξης καὶ ἀνθρώπινης σπουδῆς ἀπαιτεῖται συνεργία. Κατ αὐτὸν τὸν τρόπο, ὁ ἄνθρωπος καθίσταται ἀληθινὸς συνδημιουργὸς τοῦ Θεοῦ. Κάτι τέτοιο, ὅμως, εἶναι δυνατὸν νὰ ἐπιτευχθεῖ μέσω τῆς χριστιανικῆς ἀγωγῆς 35. Γι αὐτὸ καὶ οἱ ἀρετὲς καταλαμβάνουν στὴ χρυσοστομικὴ ἠθικὴ πρωτεύουσα θέση 36. Ὡς βασικὸ στοιχεῖο τῆς ἀνθρώπινης ἀρετῆς ὁ ἱ. Πατὴρ θεωρεῖ ἀφενὸς τὴν περιφρόνηση τῶν ἀνθρωπίνων καὶ ἐν γένει τοῦ κοσμικοῦ τρόπου ζωῆς, καὶ ἀφετέρου τὴ νέκρωση τοῦ κοσμικοῦ φρονήματος μὲ ἐσχατολογικὴ διάσταση καὶ προοπτική 37. τὸ χορὸ τῶν ἀρετῶν κορυφαία θέση κατέχει, φυσικά, ἡ ἀγάπη 38. Ἡ αὐτοθυσιαστικὴ αὐτὴ ἀγάπη ἀντιστοιχεῖ στὸν λεγόμενο σταυροαναστάσιμο βίο, ποὺ ἐκλαμβάνει τὴν τωρινὴ ζωὴ ὡς «καιρόν εὐπρόσδεκτον», ὁδὸ καὶ ξενοδοχεῖο. τὰ ἐσχατο- 34 Πρβλ. Ἀβαγιανοῦ Φρυσοστόμου (Ἀρχιμ., νῦν Μητροπολίτου Ἐλευθερουπόλεως), Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος. Doctor eucharistiae (Διδάσκαλος της θ. Ευχαριστίας), Ἀ- θήνα Κ. Σσιτσίγκου, Ὁ Χριστιανισμός ἐνόψει τῆς τρίτης χιλιετίας, σ Πρβλ.. Κ. Σσιτσίγκου, Σό Χρυσοστομικό Ἦθος, Θεσσαλονίκη Κ. Σσιτσίγκου, Ἡ ψυχή τοῦ ἀνθρώπου κατά τόν ἱερό Χρυσόστομο, σ Κ. Σσιτσίγκου, ὅπ. π., σ. 295.

8 λογικὰ καὶ ἀσκητικὰ πλαίσια αὐτὰ ἐντάσσεται καὶ ὁ Μοναχισμὸς ὡς ἀγγελικὸς καὶ παραδείσιος βίος. Ἔτσι, ἡ ἡσυχία νοεῖται ὡς ἐσχατολογικὴ πρόγευση τῆς Βασιλείας τοῦ Θεοῦ. τὴν ὅλη αὐτὴ ἀνθρώπινη (ἀτομικὰ καὶ συλλογικά) προσπάθεια δὲν εἶναι ἀμέτοχη ἡ Θεία Φάρη, αὐτὴ ἡ «δρόσος τοῦ Πνεύματος». Πρόκειται γιὰ τὴν ἔκτακτη ἐκείνη ἐνισχυτικὴ βοήθεια τοῦ Θεοῦ, πού μᾶς ἀνακουφίζει στὸν πνευματικὸ ἀγώνα κατὰ τῶν παθῶν, μαλάσσοντας καὶ προπαρασκευάζοντας τὴν ψυχή μας νὰ εἶναι περισσότερο οἰκεία πρὸς τὸν Θεό. Ἐρχόμενο δηλ. τὸ Ἅγιο Πνεῦμα δροσίζει τοὺς (βιοψυχικὰ καὶ κοινωνικοοικονομικά) θλιμμένους, ὅπως τοὺς Σρεῖς Παίδας στὴ φυσικὴ κάμινό τοῦ πυρός 39. Ὁμοίως, κατὰ τὸν ἱερὸ Φρυσόστομο, δὲν εἶναι μικρὴ ἡ συμβολὴ τῶν πρεσβειῶν τῶν ἁγίων μαρτύρων καὶ τῶν ἱερῶν λειψάνων τους μὲ τὴ δύναμη καὶ παρρησία, ποὺ τοὺς ἐξασφαλίζει ἡ προσφορὰ τοῦ αἵματος καὶ τῆς ζωῆς τους. Η ΩΣΗΡΙΑ ΣΟΤ ΚΟΜΟΤ Ἂν ὁ ἄνθρωπος, ποὺ ὅπως εἴπαμε εἶναι τὸ τέλος τῆς Κτίσεως, σωθεῖ, μαζί του θὰ δια-σωθεῖ καὶ σύμπασα ἡ Υύση. Ὁ φυσικὸς κόσμος προσαρμόζεται «παιδαγωγικά» στὶς περιπέτειες τοῦ κυρίου του, δηλ. τοῦ ἀνθρώπου. Ὅπως μεταπτωτικὰ (καί) ἡ Υύση «συστέναζε καί συνωδυνᾶτο» 40 («ἀκάνθας καί τριβόλους»), ἔτσι καὶ μετὰ Φριστὸ συν-ανασταίνεται καὶ ἀναθάλλει: «Ἡ ἀνάστασις ἀνέστη καί χαρᾶς ἡ κτίσις πεπλήρωται» 41, λέει ὁ ἱερὸς Πατὴρ καὶ συνεχίζει: «Ὅταν γάρ ἀναστῶμεν, φησί, καί ἄφθαρτα λάβωμεν σώματα, τότε καί τοῦ οὐρανοῦ τό σῶμα καί τῆς γῆς καί τῆς κτίσεως ἁπάσης ἄφθαρτον ἔσται καί ἀκήρατον» 42. Μὲ ἄλλα λόγια, ὅσο αἴρεται ἡ ἀμαρτία καὶ λειτουργεῖ ἡ ἀρετή, τόσο ἡ κτίση ζεῖ φυσιολογικὰ καὶ σώζεται. «Εἶδες», ἐρωτᾶ ὁ ἱ. Φρυσόστομος, «πῶς καθ ἑκάστην ἡμέραν καινήν ἐργάζεται κτίσιν ὁ δε- 39. Κ. Σσιτσίγκου, ὅπ. π., σ Ἰω. Φρυσ., Εἰς τό ἀποστολικόν ῥητόν τό λέγον Οὐ μόνον δέ, ἀλλά καί καυχώμεθα ἐν ταῖς θλίψεσιν, 2, MPG 51, 159, Πρός τούς μεγάλα τά παρόντα νομίζοντας, MPG 64, 460: «τένει μετ ἀνθρώπων καί γῆ, τήν κατάραν δι ἡμᾶς δεξαμένη». 41 Ἰω. Φρυσ., Λόγος εἰς τό ἅγιον Πάσχα, 60, εκδ. C. Baur, Drei unedierte Festpredigten aus der Zeit der nestorianischen Streitigkeiten, TRADITIO 9 (1953) Ἰω. Φρυσ., Εἰς τούς Ἀνδριάντας 10, 5, MPG 49, 118.

9 σπότης;» 43. Ἑπομένως, ὑφίσταται στενὴ ἀλληλουχία ἀνάμεσα στὸ διαπροσωπικὸ ἢ ἐκκλησιαστικὸ ἦθος καὶ στὸ οἰκολογικὸ περιβάλλον 44 : «Ἐγώ οὐσίαν εἰργασάμην, σύ καλλώπισον τήν προαίρεσιν» 45, παρατηρεῖ ὁ ἱερὸς ρήτορας. Ὁ ἅγιος Ἰωάννης, ἀντίθετα πρὸς τὴ θεωρία Κλήμη τοῦ Ἀλεξανδρέα (καὶ πρὶν ἀπ αὐτὸν τῶν Ἀντίοχου Ἀσκαλωνίτη καὶ Ποσειδώνιου) γιὰ τὴν καθοδικὴ πορεία (πτώση) τῆς Ἱστορίας, πίστευε στὴν τελείωση τῶν πάντων μέσα στὴ γενικότερη ἀνακαίνιση τοῦ σύμπαντος (βλ. Ἀπολύτρωση) καὶ ὄχι, βέβαια, μὲ τὴν ὠριγενικὴ ἔννοια τῆς ἀποκατάστασης τῶν πάντων 46. Εσχατολογικά, μιλᾶμε δηλ. γιὰ μία ἀναδημιουργία τελικά τῆς Υύσης ἀπὸ ψιλὴ «ὕλη» σὲ «Βασιλεία τοῦ Θεοῦ». Ἂς εὐχηθοῦμε ἡ ζέουσα πίστη καὶ τὸ μεγαλόπνοο ὅραμα αὐτὸ γιὰ τὸν ἄνθρωπο καὶ τὸν κόσμο τοῦ μεγάλου Πατρὸς καὶ Διδασκάλου τῆς Ἐκκλησίας μας, τὶς πρεσβεῖες τοῦ ὁποίου μετὰ τοῦ Θείου ἐλέους θερμῶς ἐπικαλούμαστε, νὰ βρεῖ ἐπιτέλους τὴ δέουσα ἀνταπόκριση ἀπὸ τὴν πλευρὰ τοῦ σύγχρονου ἀνερμάτιστου ἀνθρώπου, ἔτσι ὥστε σύντομα νὰ καταστεῖ ἐφικτὴ ἡ ὑλοποίησή του πρὸς δόξα Θεοῦ καὶ σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου. πύρος Κ. Σσιτσίγκος 43 Κατήχ. 4, 15, SC 50 (1970) , εκδ. A. Wenger, 2nd edn. Πρβλ.. Κ. Σσιτσίγκου, Ο Χριστιανισμός ἐνόψει τής τρίτης χιλιετίας, σ Π. Yazigi, Ἐσχατολογία καί Ἠθική, σ. 36, Ἰω. Φρυσ., Εἰς Α Σιμ. 15, 4, MPG 62, Κ. Σσιτσίγκου, Ο Χριστιανισμός ἐνόψει τής τρίτης χιλιετίας, σ. 13.