ΠΟΛΗΣΔΗΑ ΖΜΔΗΩΔΗ ΣΑ ΘΔΜΑΣΑ ΓΗΑ ΤΕΖΣΖΖ. ΔΝΟΣΖΣΑ 8η

Transcript

1 Πνιηηεία ΠΟΛΗΣΔΗΑ ΖΜΔΗΩΔΗ ΣΑ ΘΔΜΑΣΑ ΓΗΑ ΤΕΖΣΖΖ ΔΝΟΣΖΣΑ 8η 1. Ζ εηθφλα ηνπ πνηκέλα πνπ κε ηε ξάβδν ηνπ θαη ηε ζπλδξνκή ησλ ζθπιηψλ ηνπ πξνζηαηεχεη θαη θαηεπζχλεη κηα αγέιε θαίλεηαη φηη ζε πνιινχο πνιηηηζκνχο ζπλδεφηαλ ζπλεηξκηθά κε ην εγεκνληθφ αμίσκα. Έηζη ε κεηαθνξηθή εμίζσζε ηνπ βαζηιηά κε ηνλ πνηκέλα είλαη αξρεηππηθή. Με βάζε απηήλ ηελ πξνζνκνίσζε θαη νη ζηξαηησηηθνί επίθνπξνη ζεσξήζεθαλ σο ηα πηζηά ζθπιηά ηνπ κνλάξρε. Δίλαη πνιχ πηζαλφ επίζεο ην ζθήπηξν σο έκβιεκα ηεο εμνπζίαο λα είλαη κεηεμέιημε ηεο πνηκεληθήο ξάβδνπ. Γηα πξψηε θνξά ε κεηαθνξά καξηπξείηαη ζηελ αξραία Αίγππην, φπνπ νη Τμψο είλαη νη πνηκέλεο βαζηιείο. ηνλ κεξν, ποιμήν λαῶν είλαη ν θχιαθαο, ν πξνζηάηεο, ν εγεκψλ ηνπ ζηξαηνχ. Αλ θξίλνπκε απφ ην αθφινπζν ρσξίν ησλ Απνκλεκνλεπκάησλ ηνπ Ξελνθψληα θαίλεηαη φηη θαη ν «ηζηνξηθφο» σθξάηεο είρε ζρνιηάζεη ζεηηθά ηελ νκεξηθή έθθξαζε: Απνκλ. III 2.1 «ἐντυχών δέ ποτε στρατηγεῖν ἡρημένῳ τῳ, Τοῦ ἕνενεν, ἔφη, Ὅμηρον οἴει τόν Ἀγαμέμνονα προσαγορεῦσαι ποιμένα λαῶν; ἆρά γε ὅτι, ὥσπερ τόν ποιμένα ἐπιμελεῖσθαι δεῖ, ὅπως σῶαί τε ἔσονται οἱ οἶες, καί τά ἐπιτήδεια ἕξουσιν, οὕτω καί τόν στρατηγόν ἐπιμελεῖσθαι δεῖ, ὅπως σῶοί τε οἱ στρατιῶται ἔσονται, καί τά ἐπιτήδεια ἕξουσι, καί οὗ ἕνεκα στρατεύονται τοῦτο ἔσται;» Σελ εηθφλα ηνπ λνκέσο-εγεκφλα ρξεζηκνπνηεί ζπρλά θαη ν πιαησληθφο σθξάηεο ζηνλ Πνιηηηθφ κάιηζηα ε βαζηιηθή ηέρλε απνθαιείηαη αλζξσπνλνκηθή. ηνπο παιαηνχο θαινχο θαηξνχο, φηαλ ζηνλ νπξαλφ βαζίιεπε ν Κξφλνο (ὁ ἐπί Κρόνου βίος!) νη ίδηνη νη ζενί θαηέβαηλαλ ζηε γε θαη θξφληηδαλ σο πνηκέλεο ηελ αγέιε ηνπο, δειαδή ηνπο αλζξψπνπο (Πνιηη. 271 d. θ.ε.). ην Θεαίηεην (174 d) σζηφζν ν σθξάηεο ρξεζηκνπνηεί ηελ εηθφλα ηνπ λνκέσο ησλ αλζξψπσλ αξλεηηθά ηνλίδνληαο ηελ αγξνηθία θαη ηελ απαηδεπζία ηνπ. ην Α βηβιίν ηεο Πνιηηείαο ν ζνθηζηήο Θξαζχκαρνο απνθαιχπηεη πσο ην ελδηαθέξνλ ηνπ λνκέα γηα ηελ αγέιε δελ είλαη αληδηνηειέο: Πνι. 343 b «ὅτι οἴει τούς ποιμένας ἤ τούς βουκόλους τό τῶν προβάτων ἤ τό τῶν βοῶν ἀγαθόν σκοπεῖν καί παχύνειν αὐτούς κά θεραπεύειν πρός ἄλλο τι βλέποντας ἤ τό τῶν δεσποτῶν ἀγαθόν καί τό αὐτῶν, καί τούς ἐν ταῖς πόλεσιν ἄρχοντας, οἱ ὡς ἀληθῶς ἄρχουσιν, ἄλλως πως ἡγεῖ διανοεῖσθαι πρός τούς ἀρχόμενους ἤ ὥσπερ ἄν τις πρός πρόβατα διατεθείη, καί ἄλλο τι σκοπεῖν αὐτούς διά νυκτός καί ἡμέρας ἤ τοῦτο ὅθεν αὐτοί ὠφεληθήσονται.» Θεηηθή ρξνηά έρεη ε κεηαθνξά θαη ζηα κπζηηθηζηηθά ξεχκαηα, φπσο είλαη ν νξθηζκφο θαη ν εξκεηηζκφο (Πνηκάλδξεο: ν πνηκέλαο ησλ αλζξψπσλ), αιιά θαη ζην ρξηζηηαληζκφ - Καηά Ησάλλελ 10, 11 «ἐγώ εἰμί ὁ ποιμήν ὁ καλός». Πξβι. Ο. Διχηεο, Σφ «Άμηνλ εζηί, [Αλάγλσζκα πέκπην: Ζ απιή ησλ πξνβάησλ], Αζήλα (εθδ. Ίθαξνο) πλήζεο είλαη ε απεηθφληζε ηνπ Υξηζηνχ σο πνηκέλνο (ν θαιφο πνηκήλ θαηά κίκεζε ηνπ Οξθέσο). Έηζη πνίκληνλ είλαη νη πηζηνί (βι. Πέηξνπ Α 5, 2) θαη πνηκελάξρεο νλνκάδεηαη ν εθθιεζηαζηηθφο αμησκαηνχρνο, ν νπνίνο κάιηζηα θέξεη σο δηαθξηηηθφ ηεο εμνπζίαο ηνπ ηελ πνηκαληνξηθή ξάβδν. ηε ζχγρξνλε επνρή εθθξάζεηο πνπ δειψλνπλ απηή ηε ζχιιεςε ηνπ εγεκφλα-λνκέα έρνπλ θαηά θαλφλα αξλεηηθή ζεκαζία (ην αλζξψπηλν θνπάδη, αξκέγσ = εθκεηαιιεχνκαη, ζηάλε, καληξί= θφκκα θ.η.η.). Τπεξηνλίδνληαο απηφ ην ζχγρξνλν γισζζηθφ αίζζεκα γηα απηνχ ηνπ είδνπο ηηο κεηαθνξέο ν I. F. Stone ζην (επηπφιαην) βηβιίν ηνπ Ζ Γίθε ηνπ σθξάηε (κηθξ. άβα Σακβάθε, εθδ. Νέα χλνξα) εξκελεχεη ηε ρξήζε ηεο κεηαθνξάο σο πξνζπάζεηα ηνπ σθξάηε θαη ηνπ Πιάησλα λα π- πνηηκήζνπλ ην δεκνθξαηηθφ πιήζνο, πνπ απέξξηπηε ην απηαξρηθφ θαζεζηψο ηεο κνλαξρίαο. Θα πξέπεη σζηφζν λα έρνπκε πάληνηε ππφςε φηη ε επηξαπειία, ην ρηνχκνξ θαη γεληθφηεξα ην ἀττικόν ἅλας είλαη απφ ηα πην έθδεια ραξαθηεξηζηηθά ησλ πιαησληθψλ δηαιφγσλ. Ο θηινζνθηθφο ιφγνο δελ ήηαλ πάληα βινζπξφο.

2 Πνιηηεία 2. χκθσλα κε ην Φηινζνθηθφ Κνηλσληνινγηθφ Λεμηθφ [Αζήλα (εθδ. Κ. Καπφπνπινο) 1995, ηνκ. Δ, ζ. 246] ράξηζκα είλαη: «ξνο πνπ πξνέξρεηαη απφ ηνλ πξψηκν ρξηζηηαληζκφ θαη ηνλ εηζήγαγε ζηελ θνηλσληνινγία ν E. Troeltsch. ηε ζεσξία ηνπ Μ. Βέκπεξ δειψλεη ηελ χπαξμε ή ηελ α- πφδνζε εμαηξεηηθψλ ηδηνηήησλ ζην «ραξηζκαηηθφ εγέηε», ζην πιαίζην ηνπ ηδεφηππνπ ηεο «ραξηζκαηηθήο εμνπζίαο». Καηά ηε ζξεζθεπηηθή ζπλείδεζε ην ράξηζκα ζπληζηά «ζείν δψξν» θαη θνξείο ηνπ είλαη νη ηεξείο, νη άγηνη, νη πξνθήηεο, νη κάγνη θ.ι.π.». Ο M. Weber ( ) δηαθξίλεη ηξεηο ηχπνπο λνκηκφηεηαο θαη εμνπζίαο. Δθηφο απφ ηελ παξαδνζηαθή (θιεξνλνκηθή) θαη ηε λφκηκε (γξαθεηνθξαηηθή) ππάξρεη θαη ε εμνπζία ραξηζκαηηθνχ ηχπνπ πνπ ηελ επηβάιιεη έλα άηνκν κε αζπλήζηζηεο ηθαλφηεηεο θαη αθηηλνβνιία. ε ζρέζε βέβαηα κε ηνλ Γχγε ν φξνο ζα πξέπεη λα θαηαλνεζεί ελ επξεία ελλνία. Ζ γέλλεζε, ε δνθηκαζία, ην καξηχξην ή θαη απιψο ε παξνπζία κηαο ζεφηεηαο ζπλνδεχεηαη πάληνηε απφ αζπλήζε θαηξηθά θαηλφκελα ή θαη απφ δηαηαξάμεηο ηεο θπζηθήο ηάμεο ηνπ θφζκνπ. Σππηθέο πεξηπηψζεηο είλαη ε γέλλεζε ηνπ Απφιισλα ζηε Γήιν (Θένγληο 5-10), ε επηθάλεηα ηνπ Γηνλχζνπ ζηηο Βάθρεο ηνπ Δπξηπίδε, ε επηθάλεηα ηνπ Γηαρβέ ζην φξνο ηλά, ε γέλλεζε (άζηξν ηεο Βεζιεέκ) θαη ν ζηαπξηθφο ζάλαηνο ηνπ Ηεζνχ, βι. Καηά Μαηζαίνλ 27, 50 «ὁ δέ Ἰησοῦς πάλιν κράξας φωνῇ μεγάλῃ ἀφῆκεν τό πνεῦμα. Καί ἰδού τό καταπέτασμα τοῦ ναοῦ ἐσχίσθη ἀπ ἄνωθεν ἕως κάτω εἰς δύο, καί ἡ γῆ ἐσείσθη, καί αἱ πέτραι ἐσχίσθησαν, καί τά μνημεῖα ἀνεώχθησαν καί πολλά σώματα τῶν κεκοιμημένων ἁγίων ἠγέρθησαν» Καηά Λνπθάλ 23, 44 «καί ἦν ἤδη ὡσεί ὥρα ἕκτη. καί σκότος ἐγένετο ἐφ ὅλην τήν γῆν ἕως ὥρας ἑνάτης τοῦ ἡλίου ἐκλιπόντος ἐσχίσθη δέ τό καταπέτασμα τοῦ ναοῦ μέσον». Καη γηα ηνπο επλννχκελνπο ηνπο φκσο νη ζενί μεζεθψλνπλ ηα ζηνηρεία ηεο θχζεο, αλαηξέπνπλ ηνπο θπζηθνχο λφκνπο, ζηέιλνπλ «ζεκεία θαη ηέξαηα». ην κχζν ηνπ Γχγε ινηπφλ ππέξηεξεο δπλάκεηο («ζενί θαη δαίκνλεο» ζα ιέγακε) πξνθαινχλ αζπλήζε θαηλφκελα θαη παξέρνπλ ηελ επθαηξία ζην λεαξφ πνηκέλα λα αμηνπνηήζεη ην ζάξξνο θαη ηελ απνθαζηζηηθφηεηά ηνπ. Ζ θαηάβαζε ζην ράζκα ζπκίδεη ηηο θαηαβάζεηο ζηνλ Άδε, ηηο νπνίεο αλαιακβάλνπλ ςπρσκέλνη ήξσεο, φπσο ν Ζξαθιήο θαη ν Θεζέαο. Ο ράιθηλνο ίππνο ζπκίδεη ην δνχξεην ίππν. ηε ιατθή θαληαζία θαη καληηθή αθφκε θαη ζήκεξα ε δηάβαζε κηαο πχιεο ζεσξείηαη σο ην απνθαζηζηηθφ βήκα γηα ηελ θνηλσληθή αλάδεημε ελφο πξνζψπνπ (πξβι. «κεγάιε πφξηα ζα δηαβείο» θ.η.ι.). Σν δαρηπιίδη είλαη επίζεο ζχκβνιν βαζηιηθήο εμνπζίαο (πξβι. ηελ ηζηνξία ηνπ Πνιπθξάηε ζηνλ Ζξφδνην). Ο Γχγεο αλαθαιχπηεη ηπραίσο ηε καγηθή δχλακε ηεο ζθελδφλεο θαη ρσξίο θαλέλα ελδνηαζκφ πξνρσξεί ζην έγθιεκα θαη ζηελ θαηάιεςε ηεο εμνπζίαο. κσο, φπσο καο δηεγείηαη ν Ζξφδνηνο, ν ζθεηεξηζκφο ηεο εμνπζίαο θαη ε αλζξσπνθηνλία δελ έκεηλαλ αηηκψξεηα. Ο πέκπηνο απφγνλνο ηνπ Γχγε, ν Κξνίζνο, πιήξσζε γηα ηα αλνκήκαηα ηνπ πξνγφλνπ ηνπ. ΔΝΟΣΖΣΑ 9η «Αθφκα θαη ζηνλ Πιάησλα, ελψ ην θαληαζηηθφ ζηνηρείν ηνπ παξακπζηνχ θξαηηέηαη (αιιηψο ε ηζηνξία σο παξάδεηγκα απφιπηεο παληνδπλακίαο δελ κπνξνχζε λα εθπιήξσζα ηνλ πξννξηζκφ ηεο), έλα άιιν ραξαθηεξηζηηθφ ηνπ παξακπζηνχ ζηνηρείν έρεη θάπσο παξακεξηζηεί. Έλα παξακχζη δε κηιάεη νχηε γηα ρξφλν νχηε γηα ηφπν νχηε γηα πξφζσπα: «Μηα θνξά θη έλαλ θαηξφ ήηαλ έλαο βνζθφο...». ηελ πιαησληθή φκσο δηήγεζε ν βνζθφο έρεη φλνκα, θαη ε ηζηνξία δηαδξακαηίδεηαη ζηε Λπδία, θαη είλαη κφλν ν άξρνληάο - ηεο θαη ε γπλαίθα - ηνπ πνπ κέλνπλ αλψλπκνη. Έηζη, ε έθζεζε ηνπ Πιάησλα πάεη λα μεθχγεη θάπσο απφ ηνλ ηχπν ηνπ παξακπζηνχ θαη λα γίλεη παξάδνζε. Οπσζδήπνηε αλ παξαβιέςνπκε ηα δχν νλφκαηα - ηνπ Γχγε θαη ηεο Λπδίαο -, ε ππφινηπε δηήγεζε έρεη φια ηα ραξαθηεξηζηηθά ελφο παξακπζηνχ, κε ην άιησην ιείςαλν ηνπ γίγαληα κέζα ζην ζακκέλν ζηε γε άινγν, κε ην καγηθφ δαρηπιίδη - απηφ πξνπαληφο -, αθφκα κε ηελ αλαπάληερε ηχρε ηνπ ζθιάβνπ λα βξεζεί ζην ηέινο αλεβαζκέλνο ζην ζξφλν [...]. Γξακαηηθφηεηα ην παξακχζη δελ είρε κεγάιε, γηαηί δελ ήηαλ νη αλζξψπηλνη ραξαθηήξεο πνπ θηλνχζαλ ηε δξάζε εδψ ήηαλ ην ππεξθπζηθφ ζηνηρείν πνπ νδεγνχζε ζηε ιχζε, ελψ ηα πξφζσπα πην πνιχ πνπ έπαζραλ παξά πνπ ελεξγνχζαλ: Ζ γπλαίθα πνπ παξαδίλεηαη ζηνλ μέλν ρσξίο λα ην μέξεη θαη ρσξίο λα ην ζέιεη, ν βαζηιηάο πνπ ζθνηψλεηαη ρσξίο λα ην θαηαιάβεη θαη ρσξίο λα έρεη θηαίμεη

3 Πνιηηεία ζε ηίπνηα. Καη ν θχξηνο ήξσαο φκσο δελ είλαη θαη ηφζν δσληαλφ πξφζσπν δείρλεη βέβαηα λα είλαη έμππλνο θαη λα εθκεηαιιεχεηαη ηηο επθαηξίεο, ηηο ελέξγεηέο ηνπ φκσο ηηο θηλεί πην πνιχ ην καγηθφ δαρηπιίδη παξά νη δηθέο ηνπ ηθαλφηεηεο. Δίπακε πξηλ πσο ην παξακχζη ήηαλ έλα θηινινγηθφ είδνο πεξηθξνλεκέλν ζηελ αξραία Διιάδα, αθφκα πσο ζηελ πιαησληθή δηήγεζε ε νλνκαζία ηνπ βνζθφπνπινπ θαη ηεο ρψξαο δείρλεη ηελ ηάζε ησλ Διιήλσλ λα ζηεξήζνπλ ηελ ηζηνξία απφ ηα παξακπζηθά ηεο ζηνηρεία θαη λα ηε κεηαθέξνπλ ζην ρψξν ηεο παξάδνζεο, πνπ βξίζθεηαη δεκέλε κε ζπγθεθξηκέλα πξφζσπα θαη νξηζκέλνπο ηφπνπο. Έλα βήκα παξαπέξα θαη ην παιηφ παξακχζη ζα απνρξσκαηηζηεί εληειψο. Ο Γχγεο ζα απνθηήζεη ηψξα ηε βαζηιεία θαη ηε βαζίιηζζα δίρσο ηε βνήζεηα ηνπ δαρηπιηδηνχ. Κάησ απφ ηνλ δηάθαλν νπξαλφ ηεο Ησλίαο, εθεί πνπ νη άλζξσπνη ζθέθηνληαη θαζαξά θαη δελ πνιπζπκπαζνχλ ηηο θαληαζηψζεηο, ην καγηθφ ιατθφ παξακχζη ζα γίλεη ηζηνξία αλζξψπηλε, ινγνπνηία, λνπβέια κε ην κνληέξλν φξν. ην αθφινπζν θεθάιαην ζα δνχκε πψο ηζηνξεί ν Ζξφδνηνο, ζην πξψην βηβιίν ηνπ έξγνπ ηνπ, ην αλέβαζκα ηνπ Γχγε ζην ζξφλν.!...] Αλ ζπγθξίλνπκε ηελ παξαιιαγή ηνπ Ζξφδνηνπ κε ην παξακχζη πνπ είδακε ζην πξνεγνχκελν θεθάιαην, εχθνια πηζηνπνηνχκε ζε πφζεο βαζηέο κεηαβνιέο νδήγεζε ν παξακεξηζκφο ηνπ δαρηπιηδηνχ. Ο δξφκνο γηα ην ζξφλν αλνίγεη ηψξα γηα ην Γχγε ρσξίο καγηθά κέζα. Ζ θαηλνχξηα ηζηνξία κπνξεί λα δείρλεη θάπσο παξάμελε, ίζσο θαη απίζαλε - κηα θνξά, έμσ απφ ηε θπζηθή πξαγκαηηθφηεηα δελ είλαη. Πξηλ φκσο δνθηκάζνπκε λα ηελ αλαιχζνπκε, αο πξνβνχκε ζε κηαλ νκνινγία: δελ έρνπκε ηδέα πνχ βξήθε ν Ζξφδνηνο ην παιηφ παξακχζη κεηαιιαγκέλν θηφιαο ζε παξάδνζε, νχηε αλ πξνρψξεζε ζε δηθνχο-ηνπ κηθξνχο ή κεγάινπο κεηαζρεκαηηζκνχο ηεο ηζηνξίαο πνπ δηάβαζε. Βξηζθφκαζηε ζηελ Αλαηνιή, φπνπ ηηο γπλαίθεο ζπάληα ηηο βιέπνπλ νη μέλνη άληξεο, θαη φπνπ, φπσο ηνλίδεη ν Ζξφδνηνο, αθφκα θαη γηα έλαλ άληξα ήηαλ ληξνπή λα ηνλ δνπλ γπκλφ. Έηζη ζα θαηαιάβνπκε ην θέξζηκν ηεο βαζίιηζζαο ζέιεη βέβαηα λα εθδηθεζεί ηνλ άληξα ηεο (τείσεσθαι τόν Κανδαύλεα) γηα ηνλ εμεπηειηζκφ πνπ ηεο έθαλε, δε ζα είρε φκσο αληίξξεζε λα ππνηαρηεί ζηε κνίξα ηεο θαη λα κείλεη γπλαίθα ηνπ, θηάλεη λα έβγαηλε απφ ηε κέζε ν άιινο γηαηί γηα κηα ηίκηα γπλαίθα ήηαλ απαξάδερην λα ηελ έρνπλ δεη γπκλή δχν άληξεο. Με ηε δηαγξαθή θάζε θαληαζηηθνχ ζηνηρείνπ ε δξάζε πξνρσξεί ηψξα θπζηθά, κε θίλεηξν ηνπο ραξαθηήξεο, ηα ζπλαηζζήκαηα θαη ηα πάζε ησλ αλζξψπσλ: Ο ππεξβνιηθφο, παξάινγνο γηα ηα ρξφληα εθείλα έξσηαο ηνπ ηπξάλλνπ ζηε γπλαίθα ηνπ ε έπαξζή ηνπ λα ζέιεη θαη νη άιινη άληξεο λα βεβαησζνχλ πφζν ηπρεξφο ήηαλ ζην γάκν ηνπ ε ληξνπή ηεο βαζίιηζζαο λα ηε δνπλ κάηηα μέλα ε απφθαζή ηεο λα κελ αλερηεί ηελ θαηάζηαζε πνπ δεκηνπξγήζεθε απφ ην άζηνρν θέξζηκν ηνπ Καλδαχιε ν άβνπινο ραξαθηήξαο ηνπ Γχγε, πνπ δελ έρεη ηε δχλακε λα αληηηαρηεί ζηε ζέιεζε ηνπ βαζηιηά πξψηα, ηεο βαζίιηζζαο έπεηηα. - Δδψ είλαη νη ίδηνη νη άλζξσπνη πνπ θαλνλίδνπλ ηε δσή ηνπο, ρσξίο καγεκέλα δαρηπιίδηα. Σν παιηφ παξακχζη ην δίρσο άιιν ζα γνήηεπε ηνπο αθξναηέο ηνπ κε ηα ζαπκαζηά πξάγκαηα πνπ ήμεξε λα ηνπο ηζηνξήζεη δε ζα γνήηεπε φκσο ιηγφηεξν ηνπο δηθνχο ηεο αθξναηέο, φπσο γνεηεχεη θαη καο ζήκεξα, ηεο ησληθήο ινγνπνηίαο ε παξαιιαγή. Δίδακε πην πάλσ πφζν παζεηηθά θξαηηφληνπζαλ ηα πξφζσπα ζην παξακχζη. ηε δηήγεζε ηνπ Ζξφδνηνπ, αληίζεηα, έρνπλ δσληαλέςεη θαη ελεξγνπνηεζεί: Ο βαζηιηάο πνπ αλνεηαίλεη, γηαηί ηνλ έρεη δαιίζεη ν έξσηαο ε έμππλε θαη απνθαζηζηηθή βαζίιηζζα πνπ δε δέρεηαη λα ηελ ηαπεηλψζνπλ ν Γχγεο, ν κπαισκέλνο άληξαο, κα πνπ δελ έρεη ηε δχλακε λα αληηζηξαηεπηεί ζηα ζρέδηα ησλ βαζηιηάδσλ ηνπ - φινη νη ραξαθηήξεο δίλνληαη κε ζπάληα πιαζηηθφηεηα ρσξίο λα μνδέςεη ν ζπγγξαθέαο νχηε κηα ιέμε δηθή ηνπ, αθήλνληάο ηνπο, λα ραξαθηεξηζηνχλ κε ηα ιφγηα-ηνπο θαη κε ηα έξγα-ηνπο κφλν». Η. Θ. Καθξηδήο, «Γχγεο ν Λπδφο», ζηνλ ηφκν Διιήλσλ Λφγνη, Θεζζαινλίθε 1981, ζζ , 46-47, ΔΝΟΣΖΣΑ 10η 1. ηελ αξραία κπζνινγία κφλν νη ζενί (πξνπάλησλ ν Άδεο) θαη νξηζκέλνη ήξσεο (Πεξζεχο) κπνξνχλ λα είλαη, φηαλ ζειήζνπλ, αφξαηνη. Δπίζεο ζηελ ηνπδατθή παξάδνζε ν Γηαρβέ είλαη αφξαηνο («οὐδείς θεόν ἑώρακεν»). ηε ιατθή επίζεο παξάδνζε αφξαηνη κπνξνχλ λα είλαη ν Γηάβνινο, νη Νεξάηδεο, νη Γξάθνη, θαη κε ηε βνήζεηα θάπνηνπ αληηθεηκέλνπ νη Μάγνη θαη νη πνιεκηζηέο.

4 Πνιηηεία Έηζη ζην έπνο ησλ Νηκπεινχγθελ ν ήξσαο Είγθθξηλη έρεη ζηελ θαηνρή ηνπ κηα θάπα πνπ ηνλ θαζηζηά αφξαην (ζην έπνο απηφ πνπ ρξνλνινγείηαη γχξσ ζηα 1200 κ.υ. βαζίδεηαη θαη ε φπεξα ηνπ Ρηράξδνπ Βάγθλεξ Σν δαρηπιίδη ησλ Νηκπεινχγθελ). Σν παξακπζηθφ απηφ ζέκα εκθαλίδεηαη ζπρλά: α) ζηε ινγνηερλία: Invisible man είλαη ν ηίηινο πνιιψλ κπζηζηνξεκάησλ απφ ηα νπνία νξηζκέλα έγηλαλ θαη θηλεκαηνγξαθηθέο επηηπρίεο, β) ζηνλ θηλεκαηνγξάθν: Heighlander, Superman, γ) ζηα κπζηζηνξήκαηα επηζηεκνληθήο θαληαζίαο: Eric Frank Russell, Πφιεκνο ελαληίνλ ησλ ανξάησλ, 1939, δ) ζε κπζηζηνξήκαηα γηα λένπο: Γεσξγία Γαιαλνπνχινπ, Ζ καγηθή θάπα ηνπ Άικπεξηρ, εθδ. Παηάθε 1998 (ζην έξγν ππφθεηηαη ην έπνο ησλ Νηκπεινχγθελ), ε) ζηελ αιρεκηζηηθή παξάδνζε θαη ζη) ζην γνηζηθφ κπζηζηφξεκα θαη γεληθφηεξα ζηηο ηζηνξίεο ηξφκνπ. 2. Σν ζηεκνληθφ ζέκα ηεο Πνιηηείαο δελ είλαη ε νξγάλσζε κηαο ηδεψδνπο πνιηηείαο αιιά ε αηνκηθή ςπρή, δειαδή ε ζχλνιε πξνζσπηθφηεηα ηνπ αηφκνπ, ν πξαγκαηηθφο εαπηφο καο, θαη ε ζρέζε ηεο ςπρήο κε ηε δηθαηνζχλε, πνπ ζα πξέπεη λα θαηαλνεζεί ζηε ζεκαζία «εζηθή ζπκπεξηθνξά απέλαληη ζηνλ άιιν». Γηα ην θηιφζνθν εζηθή ζπκπεξηθνξά ζεκαίλεη θπξίσο απηνζπγθξάηεζε ηνπ αλζξψπνπ θαη εθξίδσζε ηεο θηελψδνπο νξκήο πξνο ηελ πιενλεμία. Σν πξφβιεκα βέβαηα ηεο δηθαηνζχλεο είλαη εμαηξεηηθά πεξίπινθν. Πνιχ ζπρλά ζηε δσή ν άδηθνο θαίλεηαη λα επδαηκνλεί ζπζζσξεχνληαο πινχηε, δφμα θαη ηηκέο. Δλδέρεηαη κάιηζηα ν άδηθνο λα εκθαλίδεηαη ζηα κάηηα ηνπ θφζκνπ σο ν θαη εμνρήλ δίθαηνο. Απφ ην άιιν κέξνο, ν πξαγκαηηθά δίθαηνο (απηφο αθξηβψο πνπ δελ πξάηηεη ην θαθφ φρη απφ ην θφβν ηεο ηηκσξίαο, αιιά επεηδή ζεσξεί φηη ε δηθαηνζχλε είλαη κηα αμία απφιπηε) ελδέρεηαη λα ζεσξεζεί σο ν θαη εμνρήλ άδηθνο. ην αθφινπζν ρσξίν απφ ηελ Πνιηηεία ν Πιάησλαο δηεθηξαγσδεί ηα δεηλά ηνπ δηθαίνπ: Πνι. 361 d- e «ὅτι οὕτω διακείμενος ὁ δίκαιος μαστιγώσεται, στρεβλώσεται, δεδήσεται, ἐκκαυθήσεται τὠφθαλμώ, τελευτών πάντα κακά παθών ἀνασχινδυλευθήσεται». Δίλαη πξνθαλέο φηη ην ρσξίν απηφ ζα κπνξνχζε λα ζεσξεζεί σο vaticinium ex eventu γηα ην σθξάηε θαη σο πξνθεηηθφ ζρφιην γηα ην ζηαπξηθφ ζάλαην ηνπ Ηεζνχ. Γηαηί φκσο ππνθέξεη ν δίθαηνο; Ο Πξνκεζεχο βαζαλίδεηαη επεηδή ν Γίαο είλαη ζθιεξφο θαη άδηθνο. Ο σθξάηεο ζαλαηψλεηαη επεηδή ν επηπφιαηνο δήκνο παξαζχξεηαη απφ θαθεληξερείο δεκαγσγνχο. Ο Ηψβ βαζαλίδεηαη επεηδή ν Γηαρβέ ζέιεη λα ππνβάιεη ηελ πίζηε ηνπ ζε δνθηκαζία. Ο Ηεζνχο ζηαπξψλεηαη γηα λα ζψζεη ηνπο αλζξψπνπο απφ ηελ ακαξηία. Γηα ηνλ Πιάησλα ε ηηκσξία ηνπ δηθαίνπ ίζσο λα νθείιεηαη ζε παξαπηψκαηα πνπ είρε δηαπξάμεη ε ςπρή ηνπ ζε πξνεγνχκελεο ηεο δσέο θαη πνπ δελ είραλ επαξθψο ηηκσξεζεί. Ο Πιάησλ εληνχηνηο είλαη αηζηφδνμνο. πγθεθξηκέλα απφ ηελ άπνςε ηεο επδαηκνλίαο, αλάκεζα ζηνλ θαη εμνρήλ άδηθν, πνπ είλαη ν ηχξαλλνο, θαη ζηνλ θαη εμνρήλ δίθαην, πνπ είλαη ν άξρσλθηιφζνθνο ηεο ηδεψδνπο πνιηηείαο, ν δεχηεξνο αλαδεηθλχεηαη πνιχ αλψηεξνο 729 θνξέο είλαη ν θηιφζνθνο επδαηκνλέζηεξνο ηνπ ηπξάλλνπ! (Ίζσο ζ απηφλ ηνλ αξηζκφ λα ππφθεηηαη κηα ππζαγφξεηα δηδαζθαιία. Ο ππζαγφξεηνο Φηιφιανο ππνιφγηδε ηνλ εληαπηφ ζε 364 ½ εκέξεο θαη άιιεο ηφζεο λχρηεο=729). Σξία είλαη ηα επηρεηξήκαηα πνπ πξνζθνκίδεη ν σθξάηεο ζηελ Πνιηηεία (576 b - 588) γηα λα ππνζηεξίμεη απηφ ηνλ ηζρπξηζκφ. α) Ο ηχξαλλνο ληψζεη δπζηπρήο γηαηί είλαη δέζκηνο ελφο ηζρπξνχ πάζνπο, γηαηί νη επηζπκίεο ηνπ είλαη αθφξεζηεο θαη γηαηί γλσξίδεη φηη είλαη κηζεηφο. β) Καη απφ ηελ άπνςε ηεο εδνλήο επδαίκσλ είλαη θαη πάιη ν θηιφζνθνο, γηαηί κπνξεί λα ειέγρεη ηηο εκπεηξίεο ηνπ κε ην ινγηζηηθφλ πνπ δε ζθάιιεη πνηέ. γ) Οη ζσκαηηθέο εδνλέο πξνυπνζέηνπλ κηα ζηέξεζε (ε πείλα πξνεγείηαη ηεο απφιαπζεο ηνπ θαγεηνχ), κφλν νη πλεπκαηηθέο εδνλέο, απηέο αθξηβψο πνπ απνιακβάλεη ν θηιφζνθνο, είλαη αιεζηλέο θαη αθίλδπλεο. Οξηζκέλεο απφ ηηο βαζηθέο ζέζεηο ηνπ Πιάησλα γηα ην ζέκα ηνπ άδηθνπ θαη ηνπ δίθαηνπ βίνπ ζπλνςίδνληαη σο αθνινχζσο. 1. Ζ αδηθία είλαη εκθχιηνο ζπαξαγκφο, άξα αξξψζηηα ηεο ςπρήο (ἀκρασία). Ο άδηθνο παξαβιάπηεη ηε δηθή ηνπ θπξίσο επδαηκνλία. Δίλαη ζπλεπψο πξνηηκφηεξν λα αδηθείζαη παξά λα αδηθείο. 2. Μνινλφηη ηε δηθαηνζχλε πξέπεη λα ηελ επηδηψθνπκε απηήλ θαζ εαπηήλ, εληνχηνηο ππάξρνπλ θαη ζε απηήλ ηε δσή θαη ζηελ άιιε (εθφζνλ ε ςπρή είλαη αζάλαηε) ηηκσξίεο γηα ηνλ άδηθν θαη επηβξαβεχζεηο γηα ηνλ δίθαην. Ο άδηθνο είλαη έλαο δξνκέαο πνπ ιίγν πξνηνχ θζάζεη ζην ηέξκα γιηζηξά θαη πέθηεη θαηά γεο. Οη ζενί κηζνχλ ηνλ άδηθν θαη αγαπνχλ ηνλ δίθαην. Ο κχζνο ηνπ Ζξφο ηνπ Αξκελίνπ είλαη έλα δηδαθηηθφ παξάδεηγκα. 3. Δίλαη ε εζηθή ηνπ Πιάησλα σθειηκνζεξηθή; Οη γλψκεο ησλ κειεηεηψλ ηνπ Πιάησλα δηράδν-

5 Πνιηηεία ληαη. Άιινη ππνζηεξίδνπλ φηη ε αξεηή είλαη απιψο έλα κέζν γηα ηελ επίηεπμε ηεο επδαηκνλίαο (εξγαιεηαθή ζεσξία) θαη άιινη φηη ε αξεηή απνηειεί ηνλ βαζηθφ, αλ φρη ηνλ κνλαδηθφ, ζπληειεζηή ηεο επδαηκνλίαο, επνκέλσο ηνλ εζψηεξν ππξήλα ηεο. ΔΝΟΣΖΣΑ 11η 1. Σα παξάζπξα, Σείρε Άκεζα ζρφιηα ηνπ ίδηνπ ηνπ πνηεηή ζηα Κ. Π. Καβάθεο, Αλέθδνηα πεδά θείκελα, Δηζαγσγή θαη κεηάθξαζε Μ. Πεξίδεο, Αζήλα (εθδ. Φέμεο) 1963, ζ. 50. Κ. Π. Καβάθεο, Πεδά. Παξνπζίαζε, ζρνι. Γ. Α. Παπνπηζάθεο, Αζήλα (εθδ. Φέμεο) 1963, ζζ. 237 θαη 239. Βι. θαη Γ. Π. αββίδεο, Δ- θήκεξνλ ζπέξκα, Αζήλα (Δξκήο) 1978, ζ Γηα ηε βηβιηνγξαθία (κειέηεο, άξζξα, ζρφιηα) σο ην 1984, βι. Diana Haas-Μηρ. Πηεξήο, Βηνγξαθηθφο νδεγφο ζηα 154 πνηήκαηα ηνπ Καβάθε, Αζήλα (Δξκήο) 1984, ζζ (Σα παξάζπξα), ζζ (Σείρε). Σα ζρφιηα πνπ έρεη γξάςεη ν ίδηνο ν πνηεηήο γηα ηελ διάνοιαν ησλ πνηεκάησλ ηνπ δελ είλαη δεζκεπηηθά γηα ηελ εξκελεία. Ο σθξάηεο ππνζηεξίδεη κεηαμχ ζνβαξνχ θαη αζηείνπ ζηελ Ἀπολογία (22 a-c) φηη ξσηνχζε ηνπο πνηεηέο γηα ην λφεκα ησλ πνηεκάησλ πνπ είραλ νη ίδηνη ζπλζέζεη θαη απφ ηηο απαληήζεηο ηνπο είρε ζπλαγάγεη ην ζπκπέξαζκα πσο θαη νη ίδηνη δελ κπνξνχζαλ λα εξκελεχζνπλ νξζά ηα έξγα ηνπο. πζρέηηζε ην ζηίρν «Ίζσο ην θσο ζάλαη κηα λέα ηπξαλλία» απφ Σα Παξάζπξα κε ηελ Πνιηηεία 515 e-516 a: «Εἰ δέ, ἦν δ ἐγώ, ἐντεῦθεν ἕλκοι τις αὐτόν βίᾳ διά τραχείας τῆς ἀναβάσεως καί ἀνάντους, καί μή ἀνείη πρίν ἐξελκύσειεν εἰς τό τοῦ ἡλίου φῶς, ἆρα οὐχί ὀδυνᾶσθαί τε ἄν καί ἀγανακτεῖ ἑλκόμενον, καί ἐπειδή πρός τό φῶς ἔλθοι, αὐγῆς ἄν ἔχοντα τά ὄμματα μεστά ὁρᾶν οὐδ ἄν ἕν δύνασθαι τῶν νῦν λεγομένων ἀληθῶν;». ην πνίεκα Σείρε παξάβαιε ηνλ εγθιεηζκφ ηνπ πνηεηηθνχ ππνθεηκέλνπ κέζα ζηα ηείρε, πνπ ηζνδπλακεί κε ηνλ απνθιεηζκφ ηνπ απφ ηνλ θφζκν ηεο πξαγκαηηθήο δσήο, κε ηνπο δεζκψηεο ηεο πιαησληθήο ζπειηάο. 2. Ο θαζεισκέλνο κπξνζηά ζηε ζπζθεπή ηεο ηειεφξαζεο ζεαηήο ζπκίδεη βέβαηα ην δεζκψηε ηνπ πιαησληθνχ ζπειαίνπ. Ο ζεαηήο δέρεηαη έλαλ θαηαηγηζκφ απφ ζπαζκέλεο εηθφλεο πνπ είλαη δχζθνιν λα ζπλελσζνχλ. Γηα ηηο αλαινγίεο αλάκεζα ζηε κηκεηηθή ηέρλε πνπ θαηαδηθάδεη ν Πιάησλαο θαη ζηα πξντφληα ησλ ζεκεξηλψλ καδηθψλ κέζσλ πιεξνθφξεζεο ν θαζεγεηήο Αιέμαλδξνο Νερακάο έρεη γξάςεη έλα βαζπζηφραζην δνθίκην πνπ ζπκπεξηιακβάλεηαη ζην βηβιίν ηνπ Virtues of Authenticity. Essays on Plato and Socrates. ( Plato and the Mass Media, ζζ ), Princeton University Press Μηα ζπλνπηηθή παξνπζίαζε ηνπ πξνβιεκαηηζκνχ επηρεηξεί ζηε βηβιηνθξηζία ηεο ε Βάλα Νηθνιαΐδνπ-Κπξηαλίδνπ («Ο Φαηδξφο ζηνλ ΟΖΔ», Σν Βήκα ): «Σξίηνλ, πφζν πιαησληζηέο είκαζηε φηαλ θαηαθξίλνπκε ηελ ηειεφξαζε; Δμεηάδνληαο ην δέθαην βηβιίν ηεο Πνιηηείαο, ν Νερακάο πξνβάιιεη ηε ζεκειηαθή ζρέζε κεηαμχ αηζζεηηθήο θαη εζηθήο, ηελ νπνία ηδξχεη ε πιαησληθή ηεξάξρεζε ηεο πξαγκαηηθφηεηαο θαη ε αληίζηνηρε θάζεηε δηάθξηζε κεηαμχ λνπ θαη παζψλ. Απφ εδψ δηαπηζηψλεηαη φηη ε ζπγθεθξηκέλε ζηάζε ελαληίνλ ηεο ηέρλεο πεγάδεη απφ ηελ απφιπηε εηεξνλνκία, ζηελ νπνία ε πιαησληθή κεηαθπζηθή θαηαδηθάδεη ην έξγν ηέρλεο. Χο αληηγξαθή ηεο επηθαλεηαθήο πιεπξάο ησλ πξαγκάησλ, ην κίκεκα εμαθνινπζεί λα απνηειεί κέξνο απηήο ηεο πξαγκαηηθφηεηαο, βάζεη ηεο νπνίαο θαη αμηνινγείηαη. πλεπψο, ε εηεξνλνκία ηεο ηέρλεο πξνμελείηαη απφ ηε ζχγρπζε κεηαμχ ηνπ πεξηερνκέλνπ ηεο αλαπαξάζηαζεο θαη ηεο πνηφηεηαο ηεο ίδηαο ηεο αλαπαξάζηαζεο. Ζ δηάθξηζε κεηαμχ ησλ δχν ζα νδεγνχζε ζηελ αλαγλψξηζε ηεο αληηθεηκεληθήο πθήο ηνπ έξγνπ ηέρλεο θαη ζπλαθφινπζα ζηελ θαηνρχξσζε ηεο απηνλνκίαο ηνπ, ε νπνία θαη αμηψλεη ηελ ίδξπζε ηδίσλ θαλφλσλ θαηαλφεζεο θαη αμηνιφγεζεο. Έηζη, ηίζεηαη ην εξψηεκα: Καηά πφζνλ δελ πξνζθεχγνπκε ζηα πιαησληθά επηρεηξήκαηα ελαληίνλ ησλ πνηεηψλ, φηαλ θαηαθεξφκαζηε ελαληίνλ ηεο ηειεφξαζεο; Έλαο απφ ηνπο βαζηθνχο ιφγνπο γηα ηνπο νπνίνπο θξίλνπκε επηθίλδπλεο ηηο δεκνθηιείο ηέρλεο δελ είλαη ην φηη θαζηεξψλνπλ αμηνθαηάθξηηα πξφηππα ζπκπεξηθνξάο αλαπαξάγνληάο ηα; Καηά ζπλέπεηα, δελ εμαθνινπζνχκε θαη εκείο λα αγλννχκε ηε ζπκβαηηθή, ηερλεηή θχζε ησλ ζπγθεθξηκέλσλ έξγσλ; ηελ εχινγε αληίξξεζε φηη δελ κπνξνχκε λα ζπγθξίλνπκε ηνλ κεξν ή ηνλ Αηζρχιν κε ηα ζχγρξνλα έξγα γηα καδηθή δηαζθέδαζε, ν Νερακάο κε εχζηνρα επη-

6 Πνιηηεία ρεηξήκαηα αληαπαληά φηη ε επηθή θαη ηξαγηθή πνίεζε ήζαλ γηα ηνλ Αζελαίν ηνπ 4νπ π.υ. αηψλα απηφ πνπ είλαη πεξίπνπ ζήκεξα νη δεκνθηιείο ηειενπηηθέο ζεηξέο. Γίλεηαη ινηπφλ ζαθέο φηη νη πιαησληθέο ζέζεηο δελ είλαη απιψο επίθαηξεο. Δίλαη πνιχηηκεο, πξνθεηκέλνπ νη ζεκεξηλέο δηακάρεο πάλσ ζε ζχγρξνλα δεηήκαηα λα γίλνπλ πην νπζηαζηηθέο, ράξε ζε ζπλνκηιεηέο κε κεγαιχηεξε επίγλσζε θαη θαιχηεξε γλψζε.» ΔΝΟΣΖΣΑ 12η 1. Πνιινί ζχγρξνλνη δηαλνεηέο, φπσο ν Κνξλήιηνο Καζηνξηάδεο (Ο ζξπκκαηηζκέλνο θφζκνο, Αζήλα 1992, ζζ ), έρνπλ θαηεγνξήζεη ηνλ Πιάησλα φηη ζε αληίζεζε κε ην σθξάηε δελ αζρνιήζεθε πνηέ κε ηα πνιηηηθά πξάγκαηα ησλ Αζελψλ. Οη θαηεγνξίεο απηέο είλαη αβάζηκεο φπσο νκνινγεί ν ίδηνο ν θηιφζνθνο ζηελ Έβδνκε επηζηνιή (324 b), φηαλ ήηαλ λένο επηζπκνχζε δηαθαψο λα πνιηηεπζεί, αιιά ε επηβνιή ηεο ηπξαλλίδαο ησλ Σξηάθνληα θαη ηα ηξαγηθά γεγνλφηα πνπ αθνινχζεζαλ ηελ θαηάιπζε ηεο (θαηαδίθε ζε ζάλαην ηνπ σθξάηε), ηνλ θξάηεζαλ ζε απφζηαζε απφ ηελ ηξέρνπζα πνιηηηθή. Οη καξηπξίεο γηα ηε δσή ηνπ Πιάησλα σο Αζελαίνπ πνιίηε είλαη ειάρηζηεο. Ο πεξηπαηεηηθφο Αξηζηφμελνο καο πιεξνθνξεί φηη ν θηιφζνθνο ζηξαηεχηεθε ηξεηο θνξέο (Βι. Γηνγ. Λαέξηην 3. 8 θαη Αηιηαλφ, Πνηθίιε ηζηνξία 7.14). Πάλησο ν Πιάησλαο δελ ήηαλ ν θνηλσληθφο αλαρσξεηήο πνπ ζεάηαη αθ πςεινχ ηελ πνιηηηθή θνλίζηξα, αιιά έλαο θινγεξφο πνιηηηθφο αλακνξθσηήο. Ο θηιφζνθνο πίζηεπε φηη ε πνιηηηθή είλαη έλα ιεηηνχξγεκα πνπ πξέπεη λα αλαιακβάλεηαη απφ ηνπο επαΐνληεο, δειαδή απηνχο πνπ γλσξίδνπλ ηελ αλζξψπηλε θχζε, ηηο ππνζέζεηο ηνπ θξάηνπο, ηηο εζηθέο αμίεο. Έηζη ζπλέιαβε ην πξφηππν ησλ θηινζφθσλ-αξρφλησλ (πξφηππν ν Αξρχηαο ν Σαξαληίλνο;), πνπ ζα έζεηαλ έλα ηέινο ζηελ πνιηηηθή θαθνδαηκνλία. Σηο ηδέεο ηνπ γηα ηελ αλακφξθσζε ηεο πνιηηηθήο δσήο πξνζπάζεζε κε θίλδπλν ηεο δσήο ηνπ λα ηηο εθαξκφζεη ζηηο πξαθνχζεο. Οη πεξηζηάζεηο φ- κσο δελ ζηάζεθαλ επλντθέο. Παξά ηηο απνγνεηεχζεηο ηνπ σζηφζν ν Πιάησλαο πίζηεπε αθξάδαληα φηη ε νξζή παηδεία κπνξεί λα επεξεάζεη απνθαζηζηηθά ηελ πνιηηηθή δσή. Με ηα ζπγγξάκκαηά ηνπ θαη κε ηελ ίδξπζε ηεο Α- θαδεκίαο πξνζπάζεζε λα επεξεάζεη εκκέζσο ηα πνιηηηθά πξάγκαηα ζε παλειιήληα θιίκαθα. Μαζεηέο θαη ζπλάδειθνη ηνπ θηινζφθνπ ζπλέηαμαλ λνκνζεζίεο γηα δηάθνξεο πφιεηο, ν Αξηζηψλπκνο γηα ηνπο Αξθάδεο, ν Μελέδεκνο γηα ηελ Πχξξα, ν Φνξκίσλ γηα ηελ Ήιηδα, ν Δχδνμνο γηα ηελ Κλίδν. χκβνπινη ηνπ Μεγάινπ Αιεμάλδξνπ ζε ζεκαληηθά δεηήκαηα ζηάζεθαλ ν Ξελνθξάηεο θαη ν πιαησληζηήο Γήιηνο ν Δθέζηνο. Καη γεληθφηεξα πάλησο ν Πιάησλαο ζεσξείηαη σο ν πξψηνο (θαη ζπνπδαηφηεξνο) πνιηηηθφο θηιφζνθνο θαη πνιηηεηνιφγνο. Οη ηδέεο ηνπ, θαη αλ αθφκε δελ είλαη ζην ζχλνιν ηνπο απνδεθηέο, εμαθνινπζνχλ λα γνληκνπνηνχλ ηελ πνιηηηθή ζθέςε. 2. ηα δεκνθξαηηθά πνιηηεχκαηα ηεο αξραηφηεηαο ν πνιίηεο είρε ηελ ππνρξέσζε λα ζπκκεηέρεη ελεξγψο ζηα πνιηηηθά πξάγκα ηεο πφιεο. θεηιε λα κάζεη λα άξρεηαη θαη λα άξρεη. Ο ἀπράγμων θηλδχλεπε λα ραξαθηεξηζζεί πνιίηεο δεχηεξεο θαηεγνξίαο. Οξηζκέλνη θηιφζνθνη σζηφζν εθπιήξσλαλ βέβαηα ηηο «αλειαζηηθέο» ππνρξεψζεηο ηνπο (ζηξάηεπζε, θαηαβνιή θφξσλ θ.η.ι.), απέθεπγαλ φκσο ηελ ηχξβε ηεο αγνξάο θαη πξνηηκνχζαλ λα αθηεξψλνπλ ην ρξφλν ηνπο ζηηο πλεπκαηηθέο ηνπο αλαδεηήζεηο. Σνλ ηχπν απηνχ ηνπ ηδησηεχνληνο θηινζφθνπ πεξηγξάθεη (κε θάπνηα δφζε εηξσλείαο) ν Πιάησλαο ζηνλ δηάινγφ ηνπ Θεαίηεηνο (173 c-e). Καη ν Αξηζηνηέιεο ζηα Ζζηθά Νηθνκάρεηα (1177 a 12 θ.ε.) δσγξαθίδεη ηελ επηπρία ηνπ ζεσξεηηθνχ βίνπ: ηελ αλεμαξηεζία, ηελ απαιιαγή απφ ςπρνθζφξεο θξνληίδεο θ.η.ι. Ο εμειιεληζκέλνο ηνπδαίνο θηιφζνθνο Φίισλ ν Αιεμαλδξεχο α- θηέξσζε ζην ζέκα ηνπ πξαθηηθνχ θαη ζεσξεηηθνχ βίνπ (vita activa, vita contemplativa) κηα δηεμνδηθή θαη βαζπζηφραζηε πξαγκαηεία. (Πεξί βίνπ ζεσξεηηθνχ). Γηα ηνλ Πιάησλα βέβαηα ν αιεζηλφο θηιφζνθνο είρε θαζήθνλ λα θαηέιζεη ζηελ πνιηηηθή θνλίζηξα, δειαδή κέζα ζηε ζπειηά κε ηνπο δεζκψηεο, θαη λα πξνζπαζήζεη αθφκε θαη κε θίλδπλν ηεο δσήο ηνπ λα αλακνξθψζεη ηα πνιηηηθά ήζε. Πνιινί σζηφζν απφ ηνπο επηθαλείο θηινζφθνπο θαη επηζηήκνλεο ηεο αξραηφηεηαο είλαη εθείλνη πνπ είραλ ηελ επθαηξία είηε ιφγσ θαηαγσγήο είηε ιφγσ ησλ πεξηζηάζεσλ λα αλαιάβνπλ πνιηηηθά αμηψκαηα. κσο νξηζκέλνη ηνπιάρηζηνλ απφ απηνχο είηε απνπνηήζεθαλ επζχο εμ αξρήο (Ζξάθιεη-

7 Πνιηηεία ηνο) είηε, φπσο ν φισλ θαη ν Πηηηαθφο, παξαηηήζεθαλ νηθηνζειψο κφιηο νη θξίζηκεο θαηαζηάζεηο, εμαηηίαο ησλ νπνίσλ είραλ θιεζεί ζηελ εμνπζία, νκαινπνηήζεθαλ. Σε ζηάζε πάλησο ηνπ ηππηθνχ επηζηήκνλα απέλαληη ζηηο εηξήλεο ηεο εμνπζίαο είρε εθθξάζεη ε αθφινπζε ξήζε ηνπ Γεκνθξίηνπ (DK 68 Β 118): «Δημόκριτος γοῦν αὐτός, ὥς φασιν, ἔλεγε, βούλεσθαι μᾶλλον μίαν εὑρεῖν αἰτιολογίαν (= τήν αιτία ενός φαινομένου) ἤ τήν Περσῶν οἱ (= αὑτῷ) βασιλείαν γενέσθαι». ΔΝΟΣΖΣΑ 13η 1. Παληνχ θαη πάληνηε φινη φζνη επηδηψθνπλ έλα αμίσκα ππνζηεξίδνπλ φηη ην κνλαδηθφ ηνπο θίλεηξν είλαη λα πξνζθέξνπλ αληδηνηειψο ηηο ππεξεζίεο ηνπο ζην θνηλσληθφ ζχλνιν, ή έζησ ζηελ ηάμε ηελ νπνία εθπξνζσπνχλ. Καη αλ ππνηεζεί φηη δελ είλαη φινη εηιηθξηλείο, ζηηο ζεκεξηλέο δεκνθξαηίεο ε δηαθάλεηα, νη ζεζκνί, ν έιεγρνο πνπ αζθείηαη, ν ηχπνο, ε θνηλή γλψκε, θαη νη άιιεο α- ζθαιηζηηθέο δηθιείδεο απνηεινχλ εγγπήζεηο φηη νη θπβεξλψληεο δε ζα ελδψζνπλ ζην δέιεαξ ηεο θηινπξσηίαο, ζηηο παγίδεο ηεο ηδηνηέιεηαο θαη ζηε κέζε ηεο εμνπζίαο. Δληνχηνηο ε ζπνπδαξρία είλαη ζπρλά χπνπηε, επεηδή παλζνκνινγείηαη φηη ε αλζξψπηλε θχζε είλαη αδχλακε θαη δελ αθνχεη πάληνηε αδηάθνξε «ην ζθχξηγκα ηνπ θέξδνπο». Γηα λα πξνθπιάμεη ηελ ηδεψδε πφιε ηνπ ν Πιάησλαο απφ ηηο κάζηηγεο ηεο δηαθζνξάο θαη ηνπ λεπνηηζκνχ ζεζπίδεη απζηεξφηαηνπο θαλφλεο γηα ηε δηαβίσζε ησλ αξρφλησλ. Έηζη ε εμνπζία απνβαίλεη έξγν θνπηψδεο θαη δπζάξεζην πνπ φινη πξνζπαζνχλ ζπλαηζζαλφκελνη ην βάξνο ησλ επζπλψλ πνπ ζπλεπάγεηαη λα ην απνθχγνπλ. κσο νη θχιαθεο αλαιακβάλνπλ ηελ εμνπζία («επηζηξέθνληαο ζηε ζπειηά») γηα ηνπο εμήο ιφγνπο: α) επεηδή ληψζνπλ ππνρξεσκέλνη λα ππεξεηήζνπλ ηελ παηξίδα πνπ ηνπο αλέζξεςε θαη ηνπο εθπαίδεπζε, β) επεηδή θνβνχληαη κήπσο θπβεξλεζνχλ απφ ηνπο θαχινπο, πνπ δελ απνπνηνχληαη ηα αμηψκαηα (Πνι. 347 b) θαη γ) επεηδή απηνί γλσξίδνπλ ηηο Ηδέεο θαη έρνπλ ηε θηινδνμία λα θέξνπλ ηελ θνηλσλία φζν γίλεηαη πιεζηέζηεξα ζηελ Ηδέα ηνπ Αγαζνχ. πλεπψο ζηελ πιαησληθή πνιηηεία θαλείο δελ αλαιακβάλεη αμηψκαηα επεηδή ην επηζπκεί παξά κφλν επεηδή εμαλαγθάδεηαη (345 e, 347 e, 499 b θαη 500 d). Καη ζηε ζχγρξνλε παγθφζκηα πνιηηηθή πξαγκαηηθφηεηα γίλεηαη ζπρλά ιφγνο γηα ηελ «πνιπζξφλα κε ηα θαξθηά», γηα ηελ «θαπηή παηάηα», γηα ην «παρελθέτω ἀπ ἐμοῦ τό ποτήριον τοῦτο», γηα ηνλ βξάρν ηνπ ίζπθνπ - κεηαθνξέο πνπ δειψλνπλ ηελ πξνζπάζεηα απνθπγήο ησλ επζπλψλ πνπ ζπλεπάγεηαη ε αλάιεςε ελφο αμηψκαηνο ή κηαο πξσηνβνπιίαο γηα ηε δηεπζέηεζε κηαο θξίζεο. Πάλησο θαη ζήκεξα φπνπ ν homo oeconomicus ηνπ λενθιαζηθνχ κνληέινπ επηδηψθεη (ζπρλά θαη κε αζέκηηα κέζα) ηε κεγηζηνπνίεζε ηνπ ζπκθέξνληφο ηνπ, ε θνηλσλία ζηεξίδεηαη θπξίσο ζηα άηνκα εθείλα ηα νπνία αλαιακβάλνπλ ππνρξεψζεηο ρσξίο λα έρνπλ γλψκνλα ην ζηελφ πξνζσπηθφ ηνπο ζπκθέξνλ (καληείν ηεο δέζκεπζεο). Γηα ηνπο πξνβιεκαηηζκνχο απηνχο βι. Γφκπεξη Φξαλθ, Σα πάζε ηεο ινγηθήο (κηθξ. Λίιπ Δμαξρνπνχινπ, επηκ. Αι. Παπαζαλαζνπνχινπ), Αζήλα Μία απφ ηηο καθξνβηφηεξεο αιιεγνξίεο πνπ καο θιεξνδφηεζε ε ειιεληθή αξραηφηεηα είλαη ε εηθφλα ηνπ ζθάθνπο ηεο πνιηηείαο πνπ ηαμηδεχεη ζην ηξηθπκηζκέλν πέιαγνο (Αιθαίνο, Θένγληο, Αηζρχινο, νθνθιήο, Πιάησλαο θ.ά. Πξβι. θαη Ο. Διχηε, Σν ηξεινβάπνξν). Ζ ηχρε ηνπ θπβεξλήηε, ηνπ πιεξψκαηνο θαη ησλ επηβαηψλ είλαη θνηλή: ή φινη ζα ζσζνχλ ή φινη ζα πεζάλνπλ. Έηζη ν Θνπθπδίδεο παξνπζηάδεη ηνλ Πεξηθιή (Π, 60) λα ππεξαζπίδεηαη ηελ άπνςε φηη είλαη πξνηηκφηεξν λα εππξαγεί ε πφιε ζην ζχλνιφ ηεο, γηαηί έηζη κπνξεί λα βνεζήζεη ηνλ θάζε πνιίηε ζηηο δχζθνιεο ζηηγκέο. Αλ αληηζέησο νη πνιίηεο εππξαγνχλ αιιά ε πφιε θαηαξξεχζεη, ηφηε θαη ν πνιίηεο ζπκπαξαζχξεηαη ζηελ απψιεηα καδί κε ηελ πφιε. Παξφκνηνη πξνβιεκαηηζκνί απαληνχλ θαη ζηα Απνκλεκνλεχκαηα ηνπ ηξαηεγνχ Μαθξπγηάλλε (Β, 217): «Σνχηελ ηελ παηξίδα ηελ έρνκελ φινη καδί, θαη ζνθνί θαη ακαζείο θαη ζηξαηησηηθνί θαη νη πιένλ κηθξφηεξνη άλζξσπνη... Σν ινηπφλ δνπιέςακελ φινη καδί, λα ηελ θπιάκελ θη φινη καδί θαη λα κελ ιέγε νχηε ν δπλαηφο «εγψ» νχηε ν αδχλαηνο... Δίκαζηε εηο ην «εκείο» θαη φρη εηο ην «εγψ»...». Ο Πιάησλαο βέβαηα ππνζηεξίδεη φηη ζθνπφο ηεο ηδεψδνπο πφιεο δελ είλαη ε επδαηκνλία κηαο νκάδαο (γέλνο), αιιά ηεο πφιεο νιφθιεξεο (466 a, 519 e-520 a). κσο εδψ ππάξρεη έλα ζεκείν ηξηβήο αλάκεζα ζε «πιαησληζηέο» θαη «αληηπιαησληζηέο» ηεο επνρήο καο, επεηδή αθξηβψο έλα απφ ηα δπζεπίιπηα πξνβιήκαηα ηεο πνιηηηθήο θηινζνθίαο είλαη ε νξζή αλαινγία αλάκεζα ζηελ επδαη-

8 Πνιηηεία κνλία ηνπ αηφκνπ θαη ζηελ εππξαγία ηνπ θνηλσληθνχ ζπλφινπ. Ήδε ν Αξηζηνηέιεο είρε επηζεκάλεη φηη δελ κπνξεί λα ππάξμεη επδαηκνλία κέζα ζην θξάηνο ρσξίο ηελ πξνζσπηθή επδαηκνλία ηνπ θάζε πνιίηε. Έηζη ινηπφλ ν K. Popper, πνπ είλαη αιήζεηα φηη δίλεη ζην έξγν ηνπ Ζ αλνηρηή θνηλσλία κηα ζθνηεηλή θαη πνιιαπιψο δηαζηξεβισκέλε εηθφλα ηνπ Πιάησλα σο πνιηηηθνχ ζηνραζηή, ππνζηεξίδεη φηη ν θηιφζνθνο ζεσξεί ηελ επδαηκνλία ηεο πφιεο σο θάηη αλψηεξν θαη πξνθαλψο αλεμάξηεην απφ ηελ επδαηκνλία ησλ πνιηηψλ θαη ησλ ηάμεσλ πνπ ηελ ζπλαπαξηίδνπλ. πλεπψο ε πξνηεξαηφηεηα ηεο πφιεσο έλαληη ηνπ αηφκνπ ζπληζηά κηα νινθιεξσηηθή αξρή, επεηδή ελδέρεηαη ην θξάηνο λα είλαη ηζρπξφ, αιιά νη πνιίηεο ηνπ δπζηπρείο. Ο Gr. Vlastos αληέθξνπζε κε πεηζηηθά επηρεηξήκαηα ηηο αηηηάζεηο ηνπ Popper θαη πξνζπάζεζε λα απνδείμεη φηη, φηαλ ν Πιάησλαο κηιά γηα ηελ πφιε νιφθιεξε, ελλνεί απινχζηαηα ην ζχλνιν ησλ πνιηηψλ. Φαίλεηαη εληνχηνηο φηη θάπνηεο ηνπιάρηζηνλ απφ ηηο αηηηάζεηο ησλ επηθξηηψλ ηνπ Πιάησλα επζηαζνχλ. Γηα ηνλ Πιάησλα επδαηκνλία ηεο πφιεο δελ είλαη ην άζξνηζκα ηεο επδαηκνλίαο ηνπ θαζελφο απφ ηνπο πνιίηεο, αιιά ην άζξνηζκα ηεο επδαηκνλίαο πνπ πξνζηδηάδεη ζηελ θάζε ηάμε. Απφ ηελ άπνςε απηή ε ηάμε ησλ δεκηνπξγψλ είλαη θαηαθαλψο αδηθεκέλε, επεηδή ε επδαηκνλία ηνπο ζπλίζηαηαη ζην λα δέρνληαη παζεηηθά ηελ αληζφηεηα θαη ηε ρεηξαγψγεζε. Έηζη, ε ηάμε απηή εκθαλίδεηαη ζαλ έλα αλψξηκν παηδί πνπ ην επηβιέπεη θαη ην θαζνδεγεί ν απζηεξφο παηέξαο ηνπ, ν νπνίνο βέβαηα (πηζηεχεη φηη) θξνληίδεη γηα ην θαιφ ηνπ. Γελ πξέπεη σζηφζν λα παξαβιέςνπκε ην γεγνλφο φηη γηα ηνλ Πιάησλα επδαηκνλία δελ είλαη ε πξνζσπηθή επηηπρία ζηε δσή, αιιά ε ζπλαίζζεζε φηη κε ηηο ελέξγεηεο ζνπ θαζηζηάο ηνπο άιινπο επδαίκνλεο. Απηφο βέβαηα ν βαζκφο αιηξνπηζκνχ ζπαληφηαηα είλαη εθηθηφο. ΔΝΟΣΖΣΑ 14η 1. Βηβιηνγξαθία: α) Aλαζη. ηέθνπ, «Γ. εθέξε: Δπί αζπαιάζσλ», Φηιφινγνο 18 (1979), β) Ξ. A. Κνθφιεο, «Δπί αζπαιάζσλ: 1971, 1981», Ζ Aπγή Ο πην πξσηφγνλνο ηξφπνο εθαξκνγήο ηνπ δηθαίνπ είλαη ε άκεηξε αληεθδίθεζε ν αδηθεκέλνο φηαλ (ή αλ) ηνπ δνζεί ε επθαηξία, επηβάιιεη πνιιαπιάζηα δεκία ζηνλ αδηθεηή. Έηζη, επί παξαδείκαηη, νη Έιιελεο γηα λα εθδηθεζνχλ ηελ αξπαγή ηεο Διέλεο θαηαζηξέθνπλ ηελ Σξνία. Μηα γπλαίθα ινηπφλ ηζνδπλακεί κε κηα νιφθιεξε πφιε! -απηφ είλαη ππέξβαζε ηνπ δηθαίνπ θαη ζπληζηά χβξε, πνπ ηελ ηηκσξνχλ νη ζενί. Ζ ζεία Νέκεζηο επαγξππλεί γηα ηνλ αδηθεκέλν πνπ έγηλε κε ηε ζεηξά ηνπ αδηθεηήο. Μηα πην εμειηγκέλε κνξθή δηθαίνπ είλαη ε ίζε αληαπφδνζε, ην ὀφθαλμόν ἀντί ὀφθαλμοῦ ζηελ ηνπδατθή παξάδνζε θαη ην δίθαηνλ ηνπ Ραδακάλζπνο ζηελ ειιεληθή (: δηθαηνζχλε επηθξαηεί φηαλ θάπνηνο ππνζηεί απηφ πνπ έπξαμε ζε άιινπο). ε απηφ ην δίκαιον τοῦ ἀντιπεπονθότος (ius talionis) ζηεξίδεηαη θαη ε βεληέηα, ε νπνία φκσο ζπρλφηαηα αλνίγεη έλαλ θχθιν αίκαηνο. Με ηελ δηθαηηθή απηή αξρή πξνβιεκαηίδεηαη ν Αηζρχινο ζηελ Οξέζηεηα παξνπζηάδνληαο ην πξφβιεκα ζηηο αθξφηαηέο ηνπ ζπλέπεηεο, δειαδή θαηά ηελ εθαξκνγή ηνπ ζην πιαίζην ηνπ θνηλσληθνχ θπηηάξνπ, ηεο νηθνγέλεηαο. Έηζη απνηξέπεηαη ε ηδησηηθή εθδίθεζε πνπ θαηά θαλφλα ζπλέρεη ηξεηο δηαθνξεηηθέο έλλνηεο, ηελ απνθαηάζηαζε, ηελ απηνάκπλα θαη ηνλ θνιαζκφ, θαη εληζρχεηαη ην δίθαηνλ ηεο πνιηηείαο πνπ είλαη επηεηθέζηεξν. Μηα αθφκε πην εμειηγκέλε κνξθή δηθαίνπ απνηειεί ε αληίιεςε φηη ε πνηλή πξέπεη λα είλαη ζσθξνληζηηθή απιψο έηζη ν εγθιεκαηίαο, θαη αλ αθφκε έρεη ζαλαηψζεη, δελ θαηαδηθάδεηαη ζε ζάλαην ή θαη αλ θαηαδηθαζζεί, ε πνηλή δελ εθηειείηαη. Απηή ε δηθαηηθή αξρή επηθξαηεί ζήκεξα. Καηά ηελ αξραηφηεηα νη πνηλέο πνπ επηβάιινληαλ απφ ηελ νξγαλσκέλε πνιηηεία ήηαλ: ε ζσκαηηθή θαθνπνίεζε (θπξίσο ζε δνχινπο), ε ζηέξεζε ησλ πνιηηηθψλ δηθαησκάησλ (αηηκία), ε εμνξία, ε ρξεκαηηθή θαηαδίθε, ε θάζεηξμε, (γηα έλα δηάζηεκα πξηλ ηελ εθηέιεζε) θαη ν ζάλαηνο. Οη λνκνζέηεο ππνζηήξηδαλ φηη ε πνηλή επηβάιιεηαη πξνο παξαδεηγκαηηζκφ ηνπ ίδηνπ ηνπ εγθιεκαηία ψζηε λα κελ επαλαιάβεη ηελ πξάμε ηνπ θαη γηα λα απνζαξξπλζνχλ νη άιινη θαη λα κελ ηνλ κηκεζνχλ. Δπίζεο πίζηεπαλ φηη ε πνηλή ζε νξηζκέλεο πεξηπηψζεηο κπνξνχζε λα ζπλεηίζεη ηνλ εγθιεκαηία ή φηη έζησ ηθαλνπνηνχζε ην θνηλφ πεξί δηθαίνπ αίζζεκα. Οη απφςεηο ηνπ Πιάησλα γηα ηελ πνηλή ζπλνςίδνληαη σο αθνινχζσο:

9 Πνιηηεία α) ην πξνζσπηθφ επίπεδν απνξξίπηεη ην δίκαιον τοῦ ἀντιπεπονθότος σο πξάμε ζεξησδίαο. Ο αδηθεκέλνο δελ έρεη ην εζηθφ δηθαίσκα λα αληαπνδψζεη ην θαθφ ζηνλ αδηθεηή ηνπ. Ζ πνιηηεία θαη νη ζενί ζα αλαιάβνπλ λα απνθαηαζηήζνπλ ηε δηαηαξαρζείζα θνηλσληθή ηζνξξνπία. β) Τηνζεηεί ηελ άπνςε ηνπ Πξσηαγφξα, πνπ ν κεγάινο ζνθηζηήο δηαηππψλεη ζηνλ νκψλπκν δηάινγν, φηη (324 b): «ὁ δέ μετά λόγου ἐπιχειρῶν κολάζειν οὐ τοῦ παρεληλυθότος ἕνεκα ἀδικήματος τιμωρεῖται -οὐ γάρ ἄν γε τό πραχθέν ἀγέννητον θείη- ἀλλά τοῦ μέλλοντος χάριν, ἵνα μή αὖθις ἀδικήσῃ μήτε αὐτός μήτε ἄλλος ὁ τοῦτον ἰδών κολασθέντα». Ζ πνηλή ινηπφλ επηβάιιεηαη γηα ιφγνπο ζσθξνληζηηθνχο σο πξνο ηνλ δξάζηε θαη γηα ιφγνπο παξαδεηγκαηηθνχο σο πξνο ηνπο άιινπο πνιίηεο. (Ο Πξσηαγφξαο είρε πξνβιεκαηηζζεί ζε ζέκαηα δηθαίνπ θαη κάιηζηα ζπδεηνχζε ηα δεηήκαηα απηά κε ηνλ Πεξηθιή). γ) Ο θηιφζνθνο δέρεηαη ην σωκπατικό παπάδοξον, φηη θαλείο δε δηαπξάηηεη ην θαθφ κε ηε ζέιεζή ηνπ. Ζ αδηθία πξνέξρεηαη απφ άγλνηα. πλεπψο δελ είλαη εζηθφ λα ηηκσξείηαη κηα πξάμε πνπ ηειείηαη ρσξίο λα ηε ζπλεηδεηνπνηεί ν δξάζηεο. Άιισζηε θαη ν ίδηνο ν αδηθεηήο παξαβιάπηεη ηνλ ε- απηφ ηνπ. Σν θαζήθνλ ινηπφλ ηεο πνιηηείαο είλαη λα ηηκσξήζεη επηεηθψο ηνλ αδηθνχληα, αθελφο γηα λα ηθαλνπνηεζεί σο έλα ζεκείν ην ζχκα, θαη λα εληζρπζεί ν ζεβαζκφο ζηνπο λφκνπο θαη αθεηέξνπ λα δηαπαηδαγσγήζεη ηελ δηαηαξαγκέλε πξνζσπηθφηεηα νχησο ψζηε λα κπνξεί λα θάλεη ζην κέιινλ νξζνινγηζηηθέο επηινγέο. Σν πνηληθφ ζχζηεκα πξέπεη λα αθνινπζεί κηα πνξεία ζεξαπεπηηθή θαη παηδαγσγηθή. ηηο απφςεηο απηέο ζα πξέπεη λα δνχκε κηα πξναλαγγειία ηνπ ειαθξπληηθνχ πνπ αλαγλσξίδεηαη γηα ηνπο επξηζθνκέλνπο ελ βξαζκψ ςπρήο, ηνπ αθαηαιφγηζηνπ ησλ πξάμεσλ πνπ αλαγλσξίδεηαη ζήκεξα ζηνπο ςπρηθψο αζζελείο θαη ηεο (ακθηιεγφκελεο) αληηκεηψπηζεο ησλ εγθιεκαηηψλ κε ςπρηαηξηθέο κεζφδνπο. δ) Γηα ηηο κεηαζαλάηηεο ηηκσξίεο ε πιαησληθή θηινζνθία ηεο πνηλήο έρεη αληαπνδνηηθή ρξνηά. ηνπο εζραηνινγηθνχο κχζνπο νη αλίαηεο ςπρέο ηηκσξνχληαη απζηεξά γηα ηηο παξαλνκίεο θαη ηα αλνζηνπξγήκαηά ηνπο. Οη έλνρνη απηνί (ζπλήζσο ηχξαλλνη θαη άλζξσπνη ηεο εμνπζίαο) δελ κπνξνχλ λα επηθαιεζηνχλ ην ειαθξπληηθφ ηεο άγλνηαο. Ο Πιάησλαο γλσξίδεη ηε δχλακε ηνπ θαθνχ ή κάιινλ ηελ αδπλακία ηεο αλζξψπηλεο θχζεο. Καη γηα ιφγνπο ινηπφλ ζθνπηκφηεηαο, αιιά θαη επεηδή πηζηεχεη ζηελ αζαλαζία ηεο ςπρήο, επηκέλεη φηη ν άδηθνο θαη αλ αθφκε δηαθχγεη απφ ηελ αξπάγε ηνπ αλζξψπηλνπ λφκνπ, ζα ηηκσξεζεί ζηνλ Άδε θαη κάιηζηα κε ηξφπν απζηεξφηεξν. Γηα ηα πξνβιήκαηα ηεο πνηλήο θαη ηνπ δηθαίνπ γεληθφηεξα ζηνλ Πιάησλα βι. 1. Mary Margaret Mackenzie, Plato on Punishment, Univ. of California Press 1981, 2. R. F. Stalley, An Indroduction to Plato s Laws, Hackett Publishing Company 1999, 3. Gregory Vlastos, σθξάηεο (ζζ ). ΔΝΟΣΖΣΑ 15η 1. ην έξγν ηεο γεξνληηθήο ηνπ ειηθίαο, ηνπο Νφκνπο, ν Πιάησλαο ππνζηεξίδεη φηη ν ζεκαληηθφηεξνο απφ ηνπο άξρνληεο πξέπεη λα είλαη ν ππεχζπλνο γηα ηελ παηδεία: Νφκ. 765 a «διανοηθήτω δέ αὐτός τε ὁ προκριθείς (ὁ τῆς παιδείας ἐπιμελητής) καί ὁ προκρίνων ὡς οὖσαν ταύτην τήν ἀρχήν τῶν ἐν τῇ πόλει ἀκροτάτων ἄρχων πολύ μεγίστην». Καη ν ιφγνο γηα ηνλ νπνίν ε παηδεία ηνπ λένπ πξέπεη λα αληηκεησπίδεηαη κε ηφζε πξνζνρή είλαη φηη «ἄνθρωπος δέ, ὥς φαμεν, ἥμερον ὅμως μήν παιδείας μέν ὀρθῆς τυχόν καῖ φύσεως εὐτυχοῦς, θειότατον ἡμερώτατόν τε ζῷον γίγνεσθαι φιλεῖ, μή ἱκανῶς δέ ἤ μή καλῶς τραφέν ἀγριώτατον, ὁπόσα φύει γῆ» (Νφκ. 766 a). Οιφθιεξν ην πνιηηηθφ ζχζηεκα ζηελ Πνιηηεία βαζίδεηαη ζηελ νξζή εθπαίδεπζε ησλ θπιάθσλ θαη ζηε γεληθφηεξε θαιιηέξγεηα ηνπο. Υξένο ηνπ παηδαγσγνχ δελ είλαη λα θνξηψζεη ην κπαιφ ηνπ καζεηή κε εγθπθινπαηδηθέο γλψζεηο, αιιά λα ηνπ αλνίμεη ην φκκα ηεο ςπρήο, κε άιια ιφγηα λα ηνπ δηδάμσ πψο ζα ζθέπηεηαη ν ίδηνο. ε αληίζεζε ινηπφλ κε ηνπο ζνθηζηέο θαη ηε ζρνιή ηνπ Ηζνθξάηε, πνπ ππφζρνληαλ λα κεηαδψζνπλ ζηνλ καζεηή γλψζεηο άκεζα εμαξγπξψζηκεο, ν Πιάησλαο πηζηεχεη φηη ε αιεζηλή παηδεία είλαη κηα ζηάζε δσήο, πνπ δε ζεσξεί ηελ πξνζσπηθή επηηπρία σο ην κφλν κέηξν γηα ηελ επδαηκνλία.

10 Πνιηηεία Ο Πιάησλαο είλαη ν πξψηνο πνπ ππνζηήξημε φηη ην θξάηνο έρεη ηελ ππνρξέσζε λα εθπαηδεχεη ηνπο πνιίηεο ηνπ εθ φξνπ δσήο, φηη ε παηδεία είλαη θνηλφ αγαζφ θαη γηα ηα δχν θχια θαη φηη πξνηεξαηφηεηα έρεη ε εζηθή δηαπαηδαγψγεζε ηνπ ραξαθηήξα. Δπίζεο είλαη ν πξψηνο πνπ δηακφξθσζε έλαλ θχθιν καζεκάησλ «ηξηηνβάζκηαο» εθπαίδεπζεο (Ζ Αθαδεκία είλαη ην πξψην παλεπηζηήκην). Ο Πιάησλαο πηζηεχεη φηη ε παηδεία δελ κπνξεί θπζηθά νχηε λα αιιάμεη ηε κνίξα ηνπ αλζξψπνπ νχηε λα κεηαβάιεη νινθιεξσηηθά ηε θχζε ηνπ, κπνξεί φκσο λα βνεζήζεη ηελ ςπρή ψζηε λα επηιέμεη θαηά ηελ επφκελε κεηελζάξθσζε ηνλ θιήξν ηεο κε κεγαιχηεξε πξνζνρή, θαη έηζη λα απνθχγεη πξφζζεηεο θαηαηαιαηπσξήζεηο. 2. Πξφζεμε ην ππεξβαηφ, ηηο νλνκαηηθέο πξνηάζεηο, ηελ επαλάιεςε νξηζκέλσλ ιέμεσλ, ηα α- ζχλδεηα, ηελ έιιεηςε κνξίσλ θαη ηελ παξάιεηςε άξζξσλ. Ο Πξφθινο (Πρόκλου... εἰς τάς Πολιτείας Πλάτωνος ὑπόμνημα, II, 269 G. Kroll) παξαηεξεί ζρεηηθά κε απηφ ην ρσξίν: «πανταχοῦ μέν ὁ Πλάτων νοῦν ἡγεμόνα προστησάμενος ὧν φθέγγεται νοερῶν ὄντως ἐπάξια φθέγγεται θεαμάτων ὅταν δέ καί τούς κρείττονας ἡμῶν ἀπεικονίζηται, σαφῶς ἐνθεάζοντι προσέοικε καί τούς φοιβολήπτους μυεῖται, ῥήματα ἀφιείς ὥσπερ βέλη νοῦ γέμοντα καί ὑψηλῶν ἐπιβολῶν συνεξορμώσης δέ αὐτῷ τῆς ἑρμηνείας (= του ύφους) ταῖς νοήσεσιν ἀκαλλωπίστως συνεστραμμένοις μέν χρῆται φθέγμασιν, ἀπολελυμένα δε ἀπ ἀλλήλων αὐτά διίστησιν τήν ἀπόλυτον μιμούμενος θέαν τῆς ψυχῆς ἀπ ἄλλων ἐπ ἄλλα πηδῶσαν οἷα καί διά τούτων ἐργάζεται τῶν τοῦ προφήτου λόγων, ἐν ἐλαχίστους μέν ἀπεριήγητα νοήματα συλλαβῶν, ἀσύνδετα δέ τά πλεῖστα φθεγξάμενος, συστρέψας δέ τά κῶλα τοῖς αἰνίγμασιν παραπλησίως.» ηελ θξηηηθή απνηίκεζε ηνπ ρσξίνπ ν Πξφθινο ρξεζηκνπνηεί νξνινγία απφ ην Πεξί χθνπο ηνπ [Λνγγίλνπ] θαη ηνλ Ζξάθιεηην, απ. 92 «Σίβυλλα δέ μαινομένῳ στόματι ἀγέλαστα καί ἀκαλλώπιστα καί ἀμύριστα φθεγγομένη χιλίων ἐτῶν ἐξικνεῖται τῇ φωνῇ διά τόν θεόν».

11 Πνιηηεία Γενικά για ηη γλώζζα και ηο ύθος ηοσ Πλάηωνα «Ζ επηδεμηφηεηα ηνπ Πιάησλα ζην ρεηξηζκφ ηεο γιψζζαο ζαπκαδφηαλ θαη απφ αξραίνπο θαη απφ λεφηεξνπο. Μπνξνχζε λα γξάςεη κε έλαλ ηξφπν πνπ έρεη ηελ εκθάληζε ή ηελ ςεπδαίζζεζε ηνπ θαζεκεξηλνχ ιφγνπ ησλ κνξθσκέλσλ, ρξεζηκνπνηψληαο έλα ιεμηιφγην ρσξίο αμηψζεηο, πνιπάξηζκα κφξηα θαη ξεαιηζηηθά αλαθφινπζα. Ο Γηνλχζηνο ν Αιηθαξλαζζέαο λφκηζε φηη βξήθε ζ απηήλ έλα ζηνηρείν αξρατζκνχ (Πξνο Πνκπήηνλ Γεκίλνλ 2. 4) αλ είρε δίθην ν Πιάησλ κφλν ζα κπνξνχζε λα ην δηθαηνινγήζεη, επεηδή νη ραξαθηήξεο ηνπ αλήθαλ ζε κηα γεληά παιαηφηεξε απφ ηε δηθή ηνπ. Απφ ην επίπεδν απηφ ην χθνο κπνξνχζε λα πςσζεί, θάπνηε κε αλεπαίζζεηεο ζρεδφλ βαζκίδεο, ζ έλαλ πνηεηηθφ πεδφ ιφγν, φπνπ ην αλπςσκέλν ιεμηιφγην, ε πεξίθξαζε, ε κεηαθνξά, θαη πάλσ απ φια ε παξνκνίσζε, έπαημαλ ην ξφιν ηνπο. Μεξηθνί αξραίνη θξηηηθνί, απφ ηνπο νπνίνπο ν Γηνλχζηνο δελ ήηαλ ν πξψηνο, ήηαλ αληίζεηνη ζ απηφ, απνδίδνληαο ζπνπδαηφηεηα ζηε ζπκβαηηθή δηάθξηζε αλάκεζα ζε ινγνηερληθά είδε θαη ην χθνο πνπ ηνπο ηαίξηαδε. Οη θξηηηθέο ηνπο παξαηεξήζεηο ακβιχλνληαη απφ κηα δηαιείπνπζα έιιεηςε επαηζζεζίαο. Υξπζνχο πινχηνο δελ είλαη αθξηβψο έλα πνιχηηκν ζπλψλπκν γηα ην «ρξπζάθη» (Νφκνη 801 b, [Λνγγίλνο] Π. χθ. 29) αιιά έρεη έλα ππνηηκεηηθφ άξσκα, θαη κεξηθά ρσξία ηνπ Φαηδξνχ πνπ ηα θαηαδηθάδνπλ σο «δηζπξακβηθά» πξννξίδνληαλ λα πξνθαιέζνπλ έλα ρακφγειν. Γελ πξέπεη λα κεκθζνχκε ηνλ Πιάησλα, επεηδή ρξεζηκνπνηεί ζρήκαηα πνπ ηαηξηάδνπλ ζηελ πνίεζε γηα λα δηαζθεδάζεη ηνπο αλαγλψζηεο ηνπ ή λα εκπινπηίζεη ηα λνήκαηα ηνπ αιιά γηα ηηο εθδεηήζεηο πνπ δψλνπλ ην κεηαγελέζηεξν έξγν ηνπ, θαζψο παίδεη κε ιέμεηο γηα ράξε ηνπ παηγληδηνχ. Έλα ρηππεηφ γλψξηζκα ηνπ ιεμηινγίνπ ηνπ Πιάησλα είλαη ε θεηδσιή ρξήζε ηερληθψλ φξσλ. Έ- γξαςε Διιεληθά, φρη Διιεληθά θηινζφθνπ. Γηα ηε ζπλαγσγή ζπκπεξαζκάησλ απηφ έρεη κεηνλεθηήκαηα, αθνχ ε αζάθεηα θνηλψλ ιέμεσλ ζπρλά αθήλεη ακθηβνιία ζρεηηθά κε ην ηη αθξηβψο πξνζπαζνχζε λα πεη απφ ηελ άιιε ε αζάθεηα, αλ αλαγλσξηδφηαλ, είλαη έλα έμνρν κέζν γηα λα πξνθαιέζεη ηε ζθέςε, έλαο ζηφρνο ζπρλά ηφζν ζπνπδαίνο γη απηφλ φζν ε κεηάδνζε ησλ δηθψλ ηνπ ηδεψλ. Σαπηφρξνλα ην ιεμηιφγην ηνπ Πιάησλα δελ είλαη απιψο εθείλν ηνπ ζπλεζηζκέλνπ αηηηθνχ ιφγνπ ή ηεο αηηηθήο πξφδαο. Απηφ γίλεηαη πην αμηνζεκείσην θαζψο γηλφηαλ κεγαιχηεξνο ζηελ ειηθία. Τ- πάξρνπλ πνηεηηθέο ιέμεηο, ζχλζεηα θαη παξάγσγα πνπ κπνξεί λα έρεη επηλνήζεη ν ίδηνο, θαη ιέμεηο πνπ κπνξεί λα έρεη κάζεη απφ κε αηηηθνχο θίινπο ή ζπγγξαθείο (έλα απιφ παξάδεηγκα είλαη ε θξάζε τί μήν;, πνπ εθθξάδεη εκθαληηθή ζπλαίλεζε, θαη κπνξεί λα ηελ πήξε ζηε ηθειία). Ο πινχηνο απηφο ηνπ ιεμηινγίνπ θαη ε έιιεηςε επαγγεικαηηθήο δηαιέθηνπ είλαη δχν αξεηέο ηνπ χθνπο πνπ θάλνπλ ηελ αλάγλσζε ηνπ Πιάησλα θαη εχθνιε θαη ειθπζηηθή αθφκα θαη ζηνλ αξράξην ζηε θηινζνθία.» P. E. Easterling - B. M. W. Knox, Ηζηνξία ηεο αξραίαο ειιεληθήο θηινζνθίαο, κηθξ. Ν. Κνλνκήο, Υξ. Γξίκπαο, Μαξία Κνλνκή, Αζήλα (εθδ. Παπαδήκα) 1990, ζζ (Σν θεθάιαην γηα ηνλ Πιάησλα έρεη ζπγγξάςεη ν F. H. Sandbach).

12 ΑΠΟΠΑΜΑΣΑ ΑΠΟ ΜΔΛΔΣΔ ΓΗΑ ΠΡΟΒΛΖΜΑΣΑ ΣΖ ΠΛΑΣΩΝΗΚΖ ΦΗΛΟΟΦΗΑ Ζ πνιηηεία ησλ θηινζφθσλ Σελ παξαβνιή ηεο ζπειηάο κπνξνχκε λα ηε δηαβάζνπκε ζηνλ πιαησληθφ δηάινγν Πνιηηεία. ην δηάινγν απηφ, ν Πιάησλαο πεξηγξάθεη ηελ ηδαληθή πνιηηεία - θαληάδεηαη δειαδή, κηα ηδαληθή πνιηηεία - απηφ, δειαδή, πνπ εκείο απνθαινχκε «θνηλσλία ηεο νπηνπίαο». Με ιίγα ιφγηα, ν Πιάησλαο ζεσξνχζε φηη ζηελ ηδαληθή πνιηηεία ζα έπξεπε λα θπβεξλνχλ νη θηιφζνθνη. Καη γηα λα αηηηνινγήζεη ηελ άπνςή ηνπ, ρξεζηκνπνίεζε ην ζψκα ηνπ αλζξψπνπ. χκθσλα κε ηνλ Πιάησλα, ην αλζξψπηλν ζψκα απνηειείηαη απφ ηξία κέξε, ην θεθάιη, ην ζηήζνο θαη ην ππνγάζηξην. ε θαζέλα απ απηά ηα κέξε αληηζηνηρεί κηα ηδηφηεηα. ην θεθάιη αληηζηνηρεί ε ινγηθή. ην ζηήζνο, ε θηιεδνλία. ε θαζεκηά απ απηέο ηηο ηδηφηεηεο αληηζηνηρεί, κε ηε ζεηξά ηνπ, θη απφ έλα ηδαληθφ ή, φπσο ην ιέεη ν Πιάησλαο, κηα αξεηή. Ζ ινγηθή επηδηψθεη ηε ζνθία, ε ζέιεζε πξέπεη λα δείρλεη ζάξξνο θαη ν πφζνο πξέπεη λα δακάδεηαη, γηα λα κπνξεί ν άλζξσπνο λα έρεη κέηξν. Μφλν φηαλ ηα ηξία κέξε ηνπ αλζξψπηλνπ θνξκηνχ ιεηηνπξγνχλ σο αδηάζπαζηε ελφηεηα, κφλν ηφηε έρνπκε έλαλ άλζξσπν νινθιεξσκέλν θαη ζσζηφ. ην ζρνιείν, ηα παηδηά καζαίλνπλ πξψηα λα ραιηλαγσγνχλ ηηο επηζπκίεο ηνπο θαη ζηε ζπλέρεηα λα θαηαπνιεκνχλ ηνπο θφβνπο ηνπο θαη λα δείρλνπλ ζάξξνο θαη, ηέινο, καζαίλνπλ λα ρξεζηκνπνηνχλ ηε ινγηθή ηνπο θαη λα επηδηψθνπλ ηε ζνθία. Ο Πιάησλαο, ηψξα, θαληάδεηαη κηα πνιηηεία, δνκεκέλε αθξηβψο φπσο θαη ην αλζξψπηλν ζψκα. πσο θαη ην θνξκί καο έρεη «θεθάιη», «ζηήζνο» θαη «ππνγάζηξην», έρεη θαη ε πνιηηεία θπξίαξρνπο, θχιαθεο (ή ζηξαηηψηεο) θαη ηελ ηάμε ησλ εκπφξσλ (ζηελ νπνία, εθηφο απφ ηνπο εκπφξνπο απηνχο θαζ απηνχο, αλήθνπλ θαη νη ηερλίηεο θαη νη αγξφηεο). Δδψ θαίλεηαη θαζαξά φηη ν Πιάησλαο ρξεζηκνπνηεί σο ππφδεηγκα ηελ ηαηξηθή επηζηήκε ηεο επνρήο ηνπ. πσο ν πγηήο θαη γεξφο άλζξσπνο πξέπεη λα έρεη αξκνλία θαη κέηξν ζηε δσή ηνπ, έηζη θαη ζηε δίθαηε πνιηηεία, θαζέλαο μέξεη πνηα αθξηβψο είλαη ε ζέζε ηνπ. πσο νιφθιεξε ε θηινζνθία ηνπ Πιάησλα, ζην ζχλνιν ηεο, έηζη θαη νη ηδέεο ηνπ γηα ηελ ηδαληθή πνιηηεία δείρλνπλ θαζαξά ην ξαζηνλαιηζκφ ηνπ. Σν θπξηφηεξν ραξαθηεξηζηηθφ κηαο ζσζηήο θαη δίθαηεο πνιηηείαο είλαη ε δηαθπβέξλεζε κε ηε βνήζεηα ηεο ινγηθήο. Κη φπσο ην θεθάιη θπβεξλά ην ζψκα, έηζη θαη νη θηιφζνθνη πξέπεη λα θπβεξλνχλ ηελ θνηλσλία. Αο δνθηκάζνπκε λα θηηάμνπκε έλα απιφ ζρεδηάγξακκα ησλ ζρέζεσλ αλάκεζα ζηα ηξία κέξε ηνπ αλζξψπηλνπ ζψκαηνο θαη ηεο αλζξψπηλεο θνηλσλίαο: ψκα Φπρή Αξεηή Πνιηηεία Κεθάιη Λνγηθή νθία Κπβεξλήηεο ηήζνο Θέιεζε Θάξξνο Φχιαθαο Τπνγάζηξην Δπηζπκία Μέηξν Σάμε εκπφξσλ» J. Gaader, Ο θφζκνο ηεο νθίαο. Μπζηζηφξεκα γηα ηελ ηζηνξία ηεο θηινζνθίαο, κηθξ. Μ. Αγγειίδνπ, Αζήλα (Νέα χλνξα) 1994, ζζ Κξηηηθή γηα ηνπο θηινζφθνπο θπβεξλήηεο Γηαηεξήζεθε ε νξζνγξαθία ηνπ βηβιίνπ «Γχν γεληθά πξνβιήκαηα πξνθχπηνπλ, αλ αληηκεησπίζνπκε ηνλ Πιάησλα απφ ηελ άπνςε ησλ ζπγρξφλσλ ηδεψλ. Σν πξψηνλ είλαη: ππάξρεη πξάγκαηη απηφ πνπ απνθαινχκε «ζνθία»; Σν δεχηεξνλ είλαη: αλ ππνζέζνπκε φηη ππάξρεη, κπνξεί λα επηλνεζή έλα πνιίηεπκα πνπ ζα ηεο αλαγλψξηδε πνιηηηθή εμνπζία; Ζ «ζνθία», θαηά ηελ έλλνηα πνπ εμππνλνεί ν φξνο, δελ είλαη θακηά εμεηδηθεπκέλε ηθαλφηεηα, φπσο απηή πνπ δηαζέηεη ν παπνπηζήο, ή ν γηαηξφο ή ν ζηξαηησηηθφο. Πξέπεη λα είλαη θάηη πην γεληθφ, κηαο θαη βνεζάεη ηνλ άλζξσπν, φηαλ ηελ έρεη, λα θπβεξλά ζπλεηά. Ννκίδσ φηη ν Πιάησλ ζα

13 κπνξνχζε λα πε φηη ζπλίζηαηαη ζηε γλψζε ηνπ θαινχ, θαη ζα κπνξνχζε λα ζπκπιήξσζε ηνλ νξηζκφ ηνπ κε ην ζσθξαηηθφ δφγκα φηη θαλέλαο δελ ακαξηάλεη ελ επηγλψζεη, απ φπνπ ζπλέπεηαη φηη φπνηνο μέξεη ηη είλαη θαιφ θάλεη θαη ην ζσζηφ. ε καο ε άπνςε απηή θαίλεηαη εληειψο αλεδαθηθή. ζα ήηαλ πεξηζζφηεξν θπζηθφ λα εηπνχκε φηη ππάξρνπλ αληίξξνπα ζπκθέξνληα θαη φηη ν πνιηηηθφο πξέπεη λα πξνζπαζεί λα επηηπρή ηνλ θαιχηεξν δπλαηφ ζπκβηβαζκφ κεηαμχ ηνπο. Σα κέιε κηαο ηάμεσο ή ελφο έζλνπο κπνξεί λα έρνπλ θνηλφ ζπκθέξνλ, ζπλήζσο φκσο ην ζπκθέξνλ ηνχην ζα έξρεηαη ζε ζχγθξνπζε κε ηα ζπκθέξνληα άιισλ ηάμεσλ ή εζλψλ. Τπάξρνπλ, αλαληίξξεηα, κεξηθά ζπκθέξνληα θνηλά ζ φιε ηελ αλζξσπφηεηα ζαλ ζχλνιν, αιιά δελ εμαξθνχλ γηα λα θαζνξίζνπλ κηα πνιηηηθή δξάζε. Ίζσο λα επηηεπρζή ηνχην θάπνηε, ζην κέιινλ, αιι αζθαιψο φρη εθ φζνλ ζα ππάξρνπλ πνιιά θπξίαξρα θξάηε. Αιιά θαη ηφηε αθφκε ην δπζθνιφηεξν πξφβιεκα ζηελ επηδίσμε ηνπ γεληθνχ ζπκθέξνληνο, ζα ζπλίζηαηαη ζηελ επίηεπμε ζπκβηβαζκνχ ησλ ζπλάιιεια ερζξηθψλ εηδηθψλ ζπκθεξφλησλ. Αιιά θη αλ αθφκε ππνζέζνπκε πσο ππάξρεη απηφ πνπ ιέγεηαη «ζνθία», ππάξρεη κήπσο κνξθή πνιηηεχκαηνο πνπ λα κπνξεί λα παξαδψζε ηελ θπβέξλεζε ζηνλ ζνθφ; Δίλαη θαλεξφ πσο νη πιεηνςεθίεο, φπσο θαη αη γεληθαί ζχλνδνη, κπνξνχλ λα πιαλψληαη, θαη πξάγκαηη απηφ ζπλέβε ζπρλά. Οη αξηζηνθξαηίεο δελ είλαη πάληνηε ζνθέο νη βαζηιηάδεο ζπρλά είλαη επηπφιαηνη νη Πάπαη, παξά ην αιάζεηφ ηνπο, δηέπξαμαλ ζνβαξφηαηα ζθάικαηα. Καη ζα βξεζή θαλείο λα πξνηείλε ηελ αλάζεζε ηεο εμνπζίαο ζηνπο πηπρηνχρνπο ησλ Παλεπηζηεκίσλ ή ζηνπο θαζεγεηέο ηεο ζενινγίαο; Ή ζε αλζξψπνπο πνπ γελλήζεθαλ θησρνί θαη επέηπραλ λα θάλνπλ κεγάιεο πεξηνπζίεο; Δίλαη θαλεξφ πσο θακηά λνκηθψο θαζνξηζκέλε επηινγή πνιηηψλ δελ ζα ήηαλ ζηελ πξάμε ζνθφηεξε απφ ην ζχλνιν. Θα κπνξνχζε λα ππνζηήξημε θαλείο φηη νη άλζξσπνη ζα ήζαλ ηθαλνί λ απνθηήζνπλ πνιηηηθή ζνθία κε θαηάιιειε πξνπαηδεία. Αιιά ζα πξνέθππηε ηφηε ην πξφβιεκα: πνηα είλαη ε θαηάιιειε πξνπαηδεία; Κη απηφ ζα θαηέιεγε πάιηλ ζε θνκκαηηθφ δήηεκα. Έηζη, ην πξφβιεκα ηεο επηινγήο «ζνθψλ» αλδξψλ θαη ηεο αλαζέζεσο ηεο θπβεξλήζεσο ζ απηνχο, παξακέλεη άιπην. Καη απηφ απνηειεί θαη ην ηειηθφ επηρείξεκα ππέξ ηεο δεκνθξαηίαο.» Bertrand Russell, Iζηνξία ηεο Γπηηθήο Φηινζνθίαο, κηθξ. Aηκ. Υνπξκνχδηνο, (εθδ. I. Γ. Aξζελίδεο) Σφκ. A', ζζ Ο Πλάηωνα Μύθος ηοσ πηλαίοσ- Ηδεαλιζμός Ζ Δμπειρική Πραγμαηικόηηηα ως Δίδωλο ηης Πραγμαηικόηηηας ηων Ηδεών Ο Πιάησλ (πεξ π.υ.) δε ζεσξνχζε ηνλ θφζκην καο ηνλ θαιχηεξν δπλαηφ, θάζε άιιν: Δίλαη έλα είδνο θπιαθήο, γξάθεη, κέζα ζηελ νπνία είκαζηε θιεηζκέλνη, δεκέλνη θαη βπζηζκέλνη ζην ζθνηάδη. Αιιά έμσ απφ απηή ηε θπιαθή απιψλεηαη έλαο θσηεηλφο θαη ειπηδνθφξνο θφζκνο αιεζεηψλ, ηηο νπνίεο νλφκαζε ηδέεο ή ηδεαηά - εμ νπ θαη ν ραξαθηεξηζκφο ηνπ δφγκαηνο σο «ηδεαιηζκνχ». Ο Πιάησλ αλαπηχζζεη ηελ ηδεαιηζηηθέο ηνπ απφςεηο θαηά ηξφπν ηδηαηηέξσο αμηνκλεκφλεπην ζηελ Πνιηηεία, φπνπ εθπξφζσπφο ηνπ, φπσο ζπλήζσο, είλαη ν κέληνξάο ηνπ σθξάηεο. (ε πνην βαζκφ ν σθξάηεο πξέζβεπε φλησο ηηο απφςεηο πνπ ηνπ απνδίδεη ν Πιάησλ είλαη άγλσζην). Ο σθξάηεο ζπγθξίλεη ηνλ θαζεκεξηλφ θφζκν κε «ππφγεην θαηαθχγην» ή ζπήιαην, φπνπ είκαζηε αιπζνδεκέλνη επί ηφπνπ. Μπξνζηά καο πςψλεηαη έλαο ηνίρνο θαη πίζσ καο ππάξρεη κηα θσηηά αλίθαλνη λα ζηξέςνπκε ην θεθάιη καο, βιέπνπκε κφλν ηηο ζθηέο πνπ πξνβάιιεη ε θσηηά επάλσ ζηνλ ηνίρν. Οπφηε κνηξαίσο εθιακβάλνπκε ηηο ζθηέο απηέο σο «πξαγκαηηθφηεηα». Δάλ φκσο κπνξνχζακε λα ειεπζεξσζνχκε απφ ηα δεζκά καο, ή, έζησ λα ζηξέςνπκε ην βιέκκα καο πξνο ην ζηφκην ηεο ζπειηάο, ζα ζπλεηδεηνπνηνχζακε ηειηθά ην ζθάικα καο. Καη αξράο, ην μαθληθφ θσο ζα ήηαλ επψδπλν θαη απνπξνζαλαηνιηζηηθφ. Αιιά, ζχληνκα, ζα πξνζαξκνδφκαζηαλ θαη ζ αξρίδακε λα αληηιακβαλφκαζηε ηα πξαγκαηηθά πξφζσπα θαη αληηθείκελα, πνπ θάπνηε γλσξίδακε κφλν σο ζθηέο. Κη φκσο αθφκε θαη ηφηε, ζα πξνζθνιινχκεζα απφ ζπλήζεηα ζηηο ζθηέο, ζπλερίδνληαο λα ζεσξνχκε κφλν απηέο πξαγκαηηθέο θαη ηηο πεγέο ηνπο απιέο παξαηζζήζεηο. Δάλ, φκσο, καο ηξαβνχζαλ έμσ απφ ηε ζπειηά θαη πξνο ην θσο, ηφηε αξγά ή γξήγνξα ζα αληηιακβαλφκαζηαλ ηελ νξζή εηθφλα ησλ πξαγκάησλ θαη ζα νηθηίξακε ηελ πξνεγνχκελε άγλνηα καο. Ο παξαιιειηζκφο ηνπ Πιάησλνο ηζνδπλακεί κε ξηδηθή ακθηζβήηεζε ηνπ ηξφπνπ ιεηηνπξγίαο ηεο

14 αλζξψπηλεο ζθέςεο. Έρνπκε ζπλεζίζεη, ιέγεη, λα ζεσξνχκε ηα απηά αληηθείκελα πνπ καο πεξηβάιινπλ σο πξαγκαηηθά, ελψ δελ είλαη. Ή κάιινλ ελψ απηά είλαη απιψο «έθηππα» θαη «είδσια» - δειαδή θαθέθηππα θαη ιηγφηεξν πξαγκαηηθά νκνηψκαηα ησλ ακεηάβιεησλ θαη αηψλησλ «ηδεψλ». Απηέο νη ηδέεο, φπσο ηηο νξίδεη ν Πιάησλ, είλαη νη κφληκεο γηα καο πξαγκαηηθφηεηεο, απφ ηηο νπνίεο θαηαζθεπάδνληαη (κε θάπνηνλ ηξφπν) αηειή θαη θζαξηά απηά αληίγξαθα. Γηα παξάδεηγκα, θάζε θαξέθια, ζηνλ νηθείν γηα καο θφζκν ησλ αληηθεηκέλσλ, είλαη απιψο απνκίκεζε ή «ζθηά» ηεο ηδεαηήο θαξέθιαο. Κάζε γξαθείν είλαη αληίγξαθν ηνπ ηδεαηνχ γξαθείνπ, ην νπνίν πνηέ δελ αιιάδεη, ππάξρεη ζηελ αησληφηεηα θαη πάλσ ζην νπνίν δελ κπνξνχκε πνηέ λα ρχζνπκε θαθέ. Απηέο νη ηδεαηέο θαξέθιεο θαη απηά ηα ηδεαηά γξαθεία δελ απνηεινχλ γηα ηνλ Πιάησλα ζρήκα ιφγνπ, αιιά αληηθείκελα πεξηζζφηεξν «πξαγκαηηθά» απφ ηηο εγθφζκηεο απνκηκήζεηο ηνπο, αθνχ είλαη θαη ηειεηφηεξα θαη θαζνιηθά. Δπεηδή φκσο νη αηειείο αηζζήζεηο καο είλαη «ἐκ παίδων» παγηδεπκέλεο ζηνλ θφζκν ησλ εηδψισλ, είκαζηε ηπθινί σο πξνο ηνλ θφζκν ησλ ηδεψλ. Σν πλεχκα καο είλαη δέζκην ησλ απνκηκήζεσλ, ηηο νπνίεο έηζη εθιακβάλνπκε σο πξαγκαηηθφηεηα. Δίκαζηε θπιαθηζκέλνη ζε έλα ζπήιαην εηδψισλ. Δλ ηνχηνηο, δελ έρνπλ ραζεί ηα πάληα, γηαηί, κνινλφηη ν άλζξσπνο είλαη αιπζνδεκέλνο, ε θηινζνθία κπνξεί λα ηνλ ειεπζεξψζεη. Αξθεί κφλν λα ηεο ην επηηξέςνπκε θαη απηή ζα αλαιάβεη λα καο ηξαβήμεη έμσ απφ ηελ ζπειηά ηνπ δφθνπ θαη ηεο άγλνηαο, πξνο ην θσο ηεο αιεζηλήο χπαξμεο. Πξνο ζηηγκήλ κπνξεί λα απνδνθηκάζνπκε εθείλν πνπ ηφηε ζα δνχκε, φληαο πξνζθνιιεκέλνη ζηελ «πξαγκαηηθφηεηα» ησλ αηζζεηψλ πξαγκάησλ θαη αξλνχκελνη ηελ αιήζεηα ησλ θηινζνθηθψλ ηδεαηψλ. Αιιά, αξγά ή γξήγνξα, ζα αξρίζνπκε λα βιέπνπκε θαζαξά θαη κάιηζηα λα πξνζεγγίδνπκε ηελ π- πέξηαηε ηδέα ησλ ηδεψλ, ε νπνία είλαη ε ηδέα ηνπ αγαζνχ (αξεηήο). Φπζηθά, ν Πιάησλ, σο θηιφζνθνο, νξίδεη ην αγαζφ σο γλψζε.» Μάηθι Μάθξννπλ, Δχξεθα! πλνπηηθή ηζηνξία ηεο αλζξψπηλεο γλψζεο (απφδνζε Δ. Ξπδηά), Αζήλα (εθδ. Κ. Καπφπνπινο) 1998, ζζ Για ηη θεωρία ηων Ηδεών «ε ζχγθξηζε κε ηηο επηζηεκνληθέο έλλνηεο ην πεδίν ησλ Ηδεψλ είλαη φ,ηη θαη ηα πξάγκαηα πνπ αληηιακβαλφκαζηε κέζα ζην αηζζεηφ ζχκπαλ ζε ζχγθξηζε κε ηελ αληαλάθιαζή ηνπο πάλσ ζην λεξφ θαη ζην θάηνπηξν. Πην γεληθά, ζηελ ίδηα ζρέζε βξίζθεηαη ε ηδεαηή πξαγκαηηθφηεηα ζην ζχλνιφ ηεο κε ην αηζζεηφ ελ γέλεη. Έηζη ε Ηδέα έρεη δηπιή ζχζηαζε: αξρηθά είλαη ην έλα πξφηππν πνπ κηκείηαη ηελ «επηζηεκνληθή» ηάμε ζην επίπεδν ηνπ ιφγνπ κήπσο φκσο, γεληθφηεξα, ε Ηδέα απνηειεί ην παξάδεηγκα πνπ αληηγξάθεηαη απφ ην θαηλφκελν δεδνκέλν; Γηα ηελ αθξίβεηα, ε Ηδέα είλαη απηφ γηα ην νπνίν κηιάεη ν ιφγνο ηεο νξζήο θηινζνθίαο (φπσο ην αηζζεηφ δεδνκέλν είλαη εθείλν γηα ην νπνίν κηιάεη ε γλψκε). Σα ραξαθηεξηζηηθά ηεο Ηδέαο είλαη ινηπφλ αθξηβψο αληίζεηα απφ εθείλα ηνπ αηζζεηνχ πξάγκαηνο. Σν ηειεπηαίν είλαη κεηαβιεηφ, ε Ηδέα φκσο είλαη ακεηαθίλεηε θαη μεθεχγεη απφ ηελ απνζχλζεζε πνπ ζπλεπηθέξεη ην γίγλεζζαη ην αηζζεηφ πξάγκα είλαη ζπγθερπκέλν, ελψ ε Ηδέα είλαη δηαθεθξηκέλε θαη ηαπηφρξνλα κπνξνχκε λα ηεο δψζνπκε έλαλ απζηεξφ νξηζκφ ην αηζζεηφ πξάγκα είλαη ζακπφ, ε Ηδέα είλαη δηάθαλε ην αηζζεηφ πξάγκα δηαθνξνπνηείηαη ζε πνιιαπιά πεξηερφκελα, ε Ηδέα έρεη κνξθηθή θαζαξφηεηα ην πξάγκα πνπ γίλεηαη αληηιεπηφ εμαξηάηαη απφ ηελ θαηάζηαζε εθείλνπ πνπ ην αληηιακβάλεηαη, ε Ηδέα είλαη θαζ εαπηή ην αηζζεηφ πξάγκα αληηηάζζεη ζηε γλψζε ηηο α- ζάθεηεο ηνπ, ελψ ε Ηδέα πξνζθέξεη ζην ειεπζεξσκέλν Πλεχκα ηελ πιήξε δηαθάλεηα ηνπ λνεηνχ ηεο ραξαθηήξα ην αηζζεηφ πξάγκα είλαη ράνο, ε Ηδέα είλαη δηάηαμε νη ζρέζεηο αλάκεζα ζηα πξάγκαηα είλαη ζθνηεηλέο θαη αβέβαηεο, ελψ νη Ηδέεο ζρεκαηίδνπλ έλα ζχζηεκα, ην νπνίν αλαθαιχπηεη ε δηαιεθηηθή θαη ην αληαλαθιά ε θηινζνθηθή γλψζε. Ζ αξρή απηνχ ηνπ ζπζηήκαηνο, καο ιέεη ν Πιάησλ, είλαη ην Αγαζφ είλαη ν παξάγνληαο πνπ ε- μαζθαιίδεη ηελ ελφηεηα εηνχηεο ηεο δηαηεηαγκέλεο πνηθηιίαο. ην ηέινο ηνπ έθηνπ βηβιίνπ ηεο Πνιηηείαο, ην Αγαζφ ζπγθξίλεηαη κε ηνλ ήιην: φπσο εδψ θάησ ν ήιηνο θσηίδεη θαη δσνγνλεί ηα θπζηθά φληα, έηζη θαη ζην λνεηφ ζχκπαλ ην Αγαζφ νξγαλψλεη θαη βνεζά λα γλσξίζνπκε ηηο Ηδέεο...»

15 Φ. αηειέ (επηκ.), Ζ θηινζνθία, ηφκνο A, κηθξ. Κ. Παπαγηψξγεο, Αζήλα (Γλψζε)21989, ζ. 70. Βι. θαη Gr. Vlastos, σθξάηεο, ζζ Ζ αλληγορία ηοσ ζπηλαίοσ «Γηα ηελ δηακφξθσζε ηεο ζεσξίαο ησλ ηδεψλ είλαη ζεκαληηθά ζ απηφ ην κέξνο θπξίσο ηξία α- παλσηά θεθάιαηα. Πξνο ην ηέινο ηνπ 6νπ βηβιίνπ ν Πιάησλαο ηελ ηδέα ηνπ αγαζνχ ζαλ πεγή ηεο πλεπκαηηθήο χπαξμεο, πνπ δίλεη ζηα λνεηά αληηθείκελα ηελ αιήζεηα, θαη ζηνλ άλζξσπν πνπ βξίζθεηαη ζηνλ δξφκν ηεο γλψζεο ηε δπλαηφηεηα λα ηα ζπιιάβεη, ηε ζπγθξίλεη κε ηνλ ήιην, πνπ επηηξέπεη ζηα πξάγκαηα λα γελληνχληαη κέζα ζηνλ νξαηφ θφζκν, καο δεκηνπξγεί φκσο ράξε ζην θσο ηελ πξνυπφζεζε κε ηελ νπνία ηα βιέπνπκε. Έηζη ε ηδέα ηνπ αγαζνχ είλαη αλψηεξε απφ πνιιέο απφ ηηο άιιεο ηδέεο θαη ηνπνζεηείηαη πάλσ απφ ηνλ θφζκν ησλ ηδεψλ, επεηδή ζεσξείηαη ε πξαγκαηηθή αηηία ηεο χπαξμεο. Ο λενπιαησληζκφο πξνπαξαζθεπάδεηαη εδψ ζ έλα νπζηαζηηθφ ηνπ ζεκείν, θαη δελ είλαη κεγάιε ε απφζηαζε γηα ηελ ηαχηηζε ηεο ηδέαο ηνπ αγαζνχ κε ην ζεφ. Με απηφ ζπλάπηεηαη ε αηζζεηνπνίεζε ησλ αλαβαζκψλ ηεο γλψζεο ράξε ζε κηα γξακκή, πνπ ρσξηζκέλε ζε δπν ηκήκαηα ζπκβνιίδεη ην βαζίιεην ηνπ νξαηνχ θαη ην βαζίιεην ηνπ πλεπκαηηθνχ. Κάζε κέξνο ππνδηαηξείηαη μαλά ζε δπν κέξε, θη έηζη ηψξα δηαγξάθνληαη ηέζζεξηο αλαβαζκνί: ε δνμαζία, κε βάζε ηηο εηθφλεο ηνπ θαζξέθηε ή ηνπ ίζθηνπ (εηθαζία), ε εκπηζηνζχλε ζηελ άκεζε αηζζεζηθή αληίιεςε (πίζηηο), νη ελέξγεηεο ηνπ ινγηθνχ πνπ ζηεξίδνληαη ζε νξαηέο κνξθέο (δηάλνηα, παξάδεηγκα ε γεσκεηξία), θαη ηειεπηαία βαζκίδα ε θαηαλφεζε ηνπ θφζκνπ ηνπ απφιπηνπ, ε νπνία απνθηήζεθε κε ηελ δηαιεθηηθή (λφεζηο). ηελ αξρή ηνπ 7νπ βηβιίνπ αθνινπζεί ζαλ επηβιεηηθή εηθφλα γηα ην δξφκν ηνπ αλζξψπνπ ν νπνίνο πξνρσξεί γηα λα γλσξίζεη ηελ αιήζεηα ηεο χπαξμεο, ε παξνκνίσζε ηεο ζπειηάο, πνπ δεκηνχξγεζε κηα ηεξάζηηα επίδξαζε ζηελ αξραηφηεηα θαη χζηεξα απ απηήλ. Γηαθξίλνληαη πέληε βαζκίδεο, πνπ απ απηέο νη ηέζζεξηο πξψηεο είλαη θαλεξά παξάιιειεο κε ηνπο αλαβαζκνχο ηεο γλψζεο, πνπ αλαθέξακε κφιηο ηψξα. Απηνί πνπ είλαη δεκέλνη κέζα ζηελ ζπειηά, κε ηελ πιάηε πξνο ηελ έ- μνδφ ηεο, βιέπνπλ κπξνζηά ηνπο λα πξνβάιινληαη κφλν νη ζθηέο ησλ αληηθεηκέλσλ πνπ θηλνχληαη πίζσ ηνπο, θη απηνί είλαη φζνη βξίζθνληαη ζηελ πεξηνρή ηεο θαληαζίαο (δφμα). Αλ ειεπζεξψλνληαλ απφ ηα δεζκά ηνπο, ζα κπνξνχζαλ λα δνπλ ηα ίδηα ηα πξάγκαηα ζηελ ιάκςε ηεο ηερλεηήο θσηηάο, θαη ηελ ίδηα ηελ θσηηά. Αλ βγνπλ απφ ηελ ζπειηά, ηφηε βξίζθνληαη κέζα ζηε θσηεηλή κέξα θαη βιέπνπλ ηα πξάγκαηα ζην θσο ηνπ ήιηνπ. Όζηεξα απ απηφ ηνλ ηξίην αλαβαζκφ αθνινπζεί κε θφπν ν ηέηαξηνο κε ηε ζέαζε ηνπ ίδηνπ ηνπ θσηφο, πνπ ζαλ ζχκβνιν ηνπ πην πςεινχ ζεκαίλεη ηελ ηδέα ηνπ αγαζνχ. ηνλ πέκπην αλαβαζκφ μαλαγπξλνχλ θσηηζκέλνη πίζσ ζηελ ζπειηά, γηα λα επηδξάζνπλ επάλσ ζε άιινπο ράξε ζηε γλψζε ηνπο. Απηή ε επηζηξνθή απνηειεί ζθιεξφ θαζήθνλ θη αληηζηνηρεί ζηελ εζηθή αλαγθαηφηεηα, πνπ αλαγθάδεη ηνλ θηιφζνθν λα πεξάζεη απφ ηελ επηπρία ηνπ ζεσξεηηθνχ βίνπ (vita contemplativa) ζηνλ ελεξγεηηθφ βίν (vita activa) ηεο πνιηηεηαθήο δσήο. Οη δπν έλλνηεο, πνπ είλαη απζηεξά ρσξηζκέλεο ζηελ δηαλφεζε ηνπ ηέινπο ηνπ 5νπ αη., εκθαλίδνληαη ζηνλ Πιάησλα ζε κηαλ θαηλνχξγηα ηδηφηππε ζχλδεζε.» A. Lesky, Ηζηνξία ηεο αξραίαο ειιεληθήο ινγνηερλίαο, κηθξ. A. Γ. Σζνπαλάθεο, Θεζζαινλίθε 1964, ζζ Γιάνοια και Νόηζη χκθσλα κε ην γεληθφ εζηθφ λφκν ηνπ αγαζνχ δηακνξθψλνληαη νη ζρέζεηο φισλ ησλ άιισλ η- δεψλ ηφζν αλάκεζα ηνπο φζν θαη κε ην αγαζφ, αμηνινγνχληαη θαη ηεξαξρνχληαη νη γλψζεηο, αλαιχεηαη ε γλσζηηθή-κπεηηθή ιεηηνπξγία ηεο δηαιεθηηθήο. ηελ θαηαλφεζε απηψλ ησλ αμηνινγηθψλ ζρέζεσλ βνεζάεη ην ζρήκα κε ην νπνίν ν Πιάησλαο δίλεη ηελ πνξεία ηεο γλψζεο απφ ηα «νξψκελα» σο ηα «λννχκελα»: κία επζεία ρσξηζκέλε ζε δχν άληζα ηκήκαηα παξηζηάλεη ηνλ θφζκν ησλ νξσκέλσλ (ην κηθξφηεξν ηκήκα ηεο επζείαο) θαη ηνλ θφζκν ησλ λννπκέλσλ (ην κεγαιχηεξν ηκήκα). Σν θνκκάηη πνπ αληηζηνηρεί ζηνλ θφζκν ησλ νξσκέλσλ ρσξίδεηαη επίζεο ζε δχν άληζα ηκήκαηα - ζηηο «εηθφλεο» θαη ζηα «νξαηά». Σν θνκκάηη πνπ α- ληηζηνηρεί ζηα λννχκελα, ρσξηζκέλν θη απηφ ζε δχν άληζα κέξε, πεξηιακβάλεη ηηο γεληθέο έλλνηεο

16 πνπ δελ έρνπλ θζάζεη αθφκε ζηνλ θαζαξφ ιφγν, θαη ηνλ θαζαξφ ιφγν κε θνξπθή ηελ ηδέα ηνπ αγαζνχ. ε θάζε ηκήκα αληηζηνηρεί θαη κηα βαζκίδα ηεο γλψζεο - εηθαζία, πίζηε, δηάλνηα, επηζηήκε. Οη δπν πξψηεο βαζκίδεο απνηεινχλ ηελ «δφμαλ» νη δπν αλψηεξεο ηελ «λφεζηλ»: Νοούμενα δ) Ηδέα ηνπ αγαζνχ. Καζαξφο ιφγνο γ) Γεληθέο έλλνηεο πνπ δελ έρνπλ απαιιαγεί απφ ηα νξαηά δ) Νφεζηο ή Δπηζηήκε δ) Γηάλνηα }Νφεζηο Ορώμενα β) Οξαηά β) Πίζηηο α) Δηθφλεο β) Δηθαζία }Γφμα Ζ πξψηε βαζκίδα ηεο γλψζεο («εηθαζία») αληηζηνηρεί ζηηο «εηθφλεο» ζηηο ζθηέο πνπ βιέπνπλ νη δεζκψηεο ζηελ αιιεγνξία ηνπ ζπειαίνπ (Πνιηηεία, 514 a a).,ηη βιέπνπλ δελ είλαη παξά νη ζθηέο ησλ νκνησκάησλ πνπ πεξλνχλ κπξνζηά απφ ηε ιάκςε κηαο θσηηάο, θη απηέο ηηο ζθηέο ζεσξνχλ ζαλ πξαγκαηηθέο ππάξμεηο. Οη δεζκψηεο είλαη νη «φκνηνη κε καο», νη γλψζεηο ηνπο βξίζθνληαη ζην θαηψηαην ζθαινπάηη, ζηεξίδνληαη ζηα απιά δεδνκέλα ησλ αηζζήζεσλ, ε γλψζε ηνπο είλαη ζην ζηάδην ηεο δφμαο, αλάκεζα ζηελ άγλνηα - κε νλ - θαη ζηε λφεζε - νλ. Ζ δεχηεξε βαζκίδα («πίζηηο») αληηζηνηρεί ζηε γλψζε ησλ ίδησλ ησλ αηζζεηψλ θη φρη ηεο ζθηάο ηνπο, ζηε γλψζε «ησλ γχξσ καο δψσλ θη φζσλ παξάγεη ε θχζε θαη θαηαζθεπάδεη ν άλζξσπνο». ηελ ηξίηε βαζκίδα («δηάλνηα») ε γλψζε πεξλάεη ζην λνεηφ θφζκν, αιιά δελ έρεη απαιιαγεί αθφκε απφ ηνλ νξαηφ. ε ζρέζε κε ηελ ηέηαξηε βαζκίδα, ηε λφεζε, είλαη, φ,ηη ε εηθαζία ζε ζρέζε κε ηελ πίζηε. ηελ ηξίηε βαζκίδα αλήθνπλ ηα καζεκαηηθά πνπ ηνπνζεηνχληαη απφ ηνλ Πιάησλα ζηε ζέζε ηνπ κέζνπ - αλάκεζα ζηε «δφμα» θαη ζηε «λφεζε».» Έιιε Παππά, Ο Πιάησλαο ζηελ επνρή καο, Αζήλα (Δθδφζεηο ηνπ Δηθνζηνχ Πξψηνπ) , ζζ Για ηο μύθο ηοσ Ζρός «Καηά ηνπο ρξφλνπο πνπ παξεκβάιινληαη αλάκεζα ζηνλ κεξν θαη ηνλ Πιάησλα ππήξμε, θαζψο θαίλεηαη, κηα ζεηξά ινγνηερλήκαηα πνπ αθεγνχληαλ κεηαβάζεηο ζηνλ Κάησ Κφζκν νξηζκέλα ζπλδένληα κε ην φλνκα ηνπ Οξθέα, νξηζκέλα άιια κε ην φλνκα ηνπ Ππζαγφξα. Κεληξίζκαηα απφ ηέηνηα έξγα δέρζεθε ν Πιάησλαο, έπεηηα ν Αξηζηνηέιεο θαη άιινη πνιινί. Γίλεηαη ιφγνο γηα έλα δηθαζηήξην ησλ λεθξψλ. Οη ςπρέο πεγαίλνπλ ζε δηαθνξεηηθφ ηφπν δηακνλήο αλάινγα κε ηελ επίγεηα δσή ηνπο. Μεξηθέο παξακέλνπλ κφλν γηα ιίγν ρξφλν ζ έλαλ ηέηνηνλ ηφπν θαη κπνξνχλ έπεηηα λα ελζσκαησζνχλ μαλά, κεξηθέο άιιεο είλαη ηφζν θαζαξέο, ψζηε δε ρξεηάδεηαη λα εγθαηαιείςνπλ πηα ηνλ ηφπν ηεο καθαξηφηεηαο, ή πάιη ηφζν αζεξάπεπηα κηαξέο, ψζηε δελ κπνξνχλ λα θχγνπλ πνηέ πηα απφ ηνλ ηφπν ηνπ θνιαζκνχ ηνπο. Απφ θηινζνθηθή άπνςε φια απηά είλαη ζπγθερπκέλα. Κακηά θνξά επηρεηξήζεθε λα ζεκειησζνχλ θαη επηζηεκνληθά ηέηνηεο εηθφλεο γηα ηνλ Άιινλ Κφζκν. Πξνζπαζνχζαλ λα ηνλ εληνπίζνπλ φρη πηα θάησ απφ ηε γε, φπνπ δελ είλαη δπλαηφλ λα βξίζθεηαη, αιιά ζην εζσηεξηθφ ηεο, ζε ηεξάζηηεο ζπειηέο, ή ζε λεζηά πέξα ζηε Γχζε, ζην άθξν ηεο νηθνπκέλεο. Απνθηά ηδηαίηεξε ζπνπδαηφηεηα ην θαηλφκελν ηεο λεθξνθάλεηαο γηαηί θαη απηφ ε ςπρή αθήλεη ην ζψκα, μαλαγπξίδεη ζ απηφ χζηεξα απφ

17 έλα ρξνληθφ δηάζηεκα θαη κπνξεί ίζσο ηφηε λα αθεγεζεί ηη βίσζε ζηε δηάξθεηα ηεο απνπζίαο ηεο. Ζ πεξίπησζε ηνπ πνιεκηζηή απφ ηελ Πακθπιία, γηα ηελ νπνία κηιάεη ν Πιάησλ ζηελ Πνιηηεία, είλαη κία κφλν αλάκεζα ζε κηα νιφθιεξε νκάδα απφ άηνκα πνπ μαλαγχξηζαλ ηάρα απφ ην Δπέθεηλα. Αιιά απηά ηα ελ κέξεη ξεαιηζηηθά γλσξίζκαηα ησλ πεξηγξαθψλ δελ αίξνπλ ηνλ θαηά βάζε θαληαζηηθφ θαη αλεμέιεγθην ραξαθηήξα ηνπο. Παξακέλεη επίζεο αζαθέο πψο πξέπεη λα θαληαζηνχκε ηελ ςπρή, πνπ εμαθνινπζεί λα ππάξρεη θαη απηφ ηνλ ηξφπν. Πξέπεη, θαίλεηαη, λα είλαη αζάλαηε, αθνχ κπνξεί λα πθίζηαηαη κηαλ αηψληα θαηαδίθε ή λα έρεη κεξηηθφ ζε κηαλ αηψληα ραξά. Πξέπεη αθφκε λα είλαη δεθηηθή ζηνλ πφλν θαη ζηε ραξά. Αλ φκσο δελ είλαη δπλαηφ λα αηζζάλνληαη νη ζενί νξγή, κίζνο, αγάπε ή ζπκπφληα, δηφηη έηζη ζα δηαθπβεπφηαλ θαη αλάγθε ε αζαλαζία ηνπο, ην απηφ πξέπεη λα ηζρχεη θαη γηα ηελ αλζξψπηλε ςπρή. Ζ αζαλαζία θαη ε ηθαλφηεηα λα πάζρεηο είλαη δπν ηδηφηεηεο, νη νπνίεο (ηνπιάρηζηνλ φπσο ηίζεληαη ηα πξάγκαηα ζηελ θιαζηθή ειιεληθή θηινζνθία) απνθιείνπλ εληειψο ε κηα ηελ άιιε. Έηζη φια απηά παξακέλνπλ ζπγθερπκέλα, θαη δε καο μαθληάδεη ην φηη θαηά ηνπο ειιεληζηηθνχο ρξφλνπο νη θαληαζηηθέο παξαζηάζεηο ηνπ Πιάησλα θαη ησλ νπαδψλ ηνπ γηα ηνλ Άιινλ Κφζκν θαη ηελ θξίζε ησλ λεθξψλ ςπρψλ αληηκεησπίδνληαλ άιινηε κε ζπγθξαηεκέλε θαη άιινηε κε ιηγφηεξν ζπγθξαηεκέλε εηξσλεία.» ινθ Είγθνλ, Βαζηθά πξνβιήκαηα ηεο αξραίαο θηινζνθίαο, κηθξ. Ν. Μ. θνπηεξφπνπινο, Α- ζήλα (Γλψζε) 1991, ζζ Ζ εζταηολογία ηοσ Πλάηωνα «ρεδφλ νκνία είλαη θαη ε εζραηνινγία ηεο Πνιηηείαο κε κίαλ κφλνλ δηαθνξάλ. Δθ ησλ ηξηψλ ηάμεσλ ησλ ςπρψλ πνπ δηαθξίλνληαη εδψ, δειαδή ησλ αληάησλ, ησλ ηάζηκσλ θαη ησλ δηθαίσλ κφλνλ νη ηαζίκσο ακαξηφληεο θαη νη δίθαηνη εκπνξνχλ λα εθιέμνπλ λέαλ δσήλ θαη λα κεηαβάινπλ ηελ κνίξαλ νη αλίαηνη ηηκσξνχληαη αησλίσο, ελψ εηο ηνλ Φαίδξνλ δελ γίλεηαη απηή ε δηάθξηζηο δίθαηνη θαη άδηθνη εκπνξνχλ λα αιιάμνπλ ηελ ηχρε ησλ δηα κηαο λέαο εθινγήο. Καηά ηνλ εζραηνινγηθφλ κχζνλ ινηπφλ ηεο Πνιηηείαο ηίζεληαη ελψπηνλ ησλ ςπρψλ δείγκαηα δσήο πνιχ πεξηζζφηεξα απφ ηνλ αξηζκφλ ησλ ςπρψλ ηα δείγκαηα απηά πεξηιακβάλνπλ ηξφπνπο δηαβηψζεσο θαη ησλ αλζξψπσλ θαη ησλ δψσλ. Κάζε δείγκα πεξηέρεη θαιά θαη θαθά ζηνηρεία πξέπεη δηα ηνχην αη ςπραί λα ζηαζκίζνπλ ηα ππέξ θαη ηα θαηά θαη λα αθνινπζήζνπλ ηελ κεζφηεηα. Πξν ηεο εθινγήο θάπνηνο πξνθήηεο δηαθεξχζζεη φηη ε εθινγή είλαη απνιχησο ειεπζέξα, ψζηε λα κε αηηηάηαη θαλείο κεηέπεηηα ηνλ ζεφλ «Οὐχί ὑμᾶς δαίμων λήξεται, ἀλλ ὑμείς δαίμονα αἱρήσεσθε... ἀρετή δ ἀδέσποτον, ἥν τιμῶν και ἀτιμάζων πλέον καί ἔλαττον αὐτῆς ἕκαστος ἕξει. Αἰτία ἑλομένου θεός ἀναίτιος». Δδψ αθξηβψο έγθεηηαη ε ζπνπδαηφηεο ηεο παηδείαο. Πξέπεη λα εγθαηάιεηςε θαλείο φια ηα άιια θαη λα επηδίσμε λα απφθηεζε δηα ηεο καζήζεσο ηελ ηθαλφηεηα λα δηαθξίλε θαη λα πξνηηκά ηνλ θαηά ην δπλαηφλ θαιχηεξνλ ηξφπνλ δσήο. Σελ γείλελ ηνπ αλζξψπνπ χπαξμηλ θαηαμηψλεη φρη κφλνλ ε κάζεζηο δηα ηεο παηδείαο ηνπ θαινχ θαη ηνπ θαθνχ, αιιά θαη ε απνθηψκελε εθ ηεο ελ ησ θαθψ δηαβηψζεσο πείξα. Ο αθεγεζείο φζα ελ ησ Άδε είδε Ζξ, πηφο ηνπ Αξκελίνπ απφ ην γέλνο ησλ Πακηθχισλ, παξεηήξεζελ φηη εηο ηελ εθινγήλ απεηχγραλνλ αξθεηνί εθ ησλ εθ ηνπ νπξαλνχ εξρνκέλσλ, δηφηη δελ είρνλ γπκλαζζή δηα ησλ πφλσλ ηεο γείλεο δσήο, ελψ φζνη ήξρνλην απφ ηελ γελ ιφγσ ηνπ φηη θαη νη ίδηνη είρνλ πνλέζεη θαη άιινπο είδνλ λα ππνθέξνπλ πξνέβαηλνλ εηο ηελ εθινγήλ κε κεγαιπηέξαλ πεξίζθεςηλ. Βάζεη ηνπ Φαηδξνχ ινηπφλ θαη ηεο Πνιηηείαο δπλάκεζα λα ζπλνςίζσκελ νρ εμήο ηα ζηνηρεία ηεο πιαησληθήο εζραηνινγίαο: 1. Ζ επίγεηνο χπαξμηο είλαη απνηέιεζκα κεηαθπζηθήο εθινγήο, ε νπνία επαλαιακβάλεηαη πεξηνδηθψο. 2. Τπάξρεη θαη κεηά ζάλαηνλ ρψξνο εθδειψζεσο ηεο ειεπζεξίαο ηεο βνπιήζεσο θαη κεηαβνιήο ηεο πλεπκαηηθήο θαηαζηάζεσο. 3. Γελ ππάξρεη αλαγθαζηηθή εμάξηεζηο κεηαμχ αηνκηθήο θαη γεληθήο θξίζεσο ην απνηέιεζκα δειαδή ηεο αηνκηθήο θξίζεσο δελ παγηνχηαη αησλίσο δηα ηεο γεληθήο, αιι είλαη δπλαηφλ λα αλαηξαπή, εάλ κέρξη ηεο ψξαο εθείλεο έρεη παηδεπζή επαξθψο ε ςπρή. Δηο ηελ Πνιηηείαλ εμαηξνχληαη ηεο δπλαηφηεηνο εθινγήο κφλνλ νη αληάησο ακαξηήζαληεο.

18 Ζ εζραηνινγία δχν άιισλ δηαιφγσλ δελ ζπκθσλεί πξνο ηα ελ ησ Φαίδξσ θαη ηε Πνιηηεία ελ κέξεη ιεγφκελα. Οη δηάινγνη απηνί είλαη ν Γνξγίαο θαη ν Φαίδσλ, νη νπνίνη εθζέηνπλ ηελ ζρεηηθήλ δηδαζθαιίαλ δη εζραηνινγηθψλ κχζσλ.» Θ. Ν. Εήζεο, Δηζαγσγή ζηνλ Πιάησλα, Θεζζαινλίθε (Δθδ. Αθνη Κπξηαθίδε) 1989, ζζ Για ηον λόγο ηης Λάτεζης «Σελ απάληεζή ηνπ ζην δήηεκα: «πξννξηζκφο ή ειεπζεξία ηεο βνχιεζεο;» ν Πιάησλ ηελ έδσθε κε ηε κνξθή ελφο κχζνπ ζην Υ βηβιίν ηεο Πνιηηείαο. Κάζε ςπρή, πξηλ κπεη ζηε γήηλε χπαξμε, δηαιέγεη κε θιήξν ηνλ επί γεο βίν ηεο. «Απηά εδψ ηα ιέγεη ε Λάρεζε, ε παξζέλνο, ηεο Αλάγθεο ε ζπγαηέξα. Φπρέο εθήκεξεο, ηψξα αξρίδεη άιιε πεξίνδνο δσήο γηα ην ζλεηφ γέλνο κε απφιεμε πάιη ην ζάλαην. Γε ζα ζαο δηαιέμεη ν δαίκνλαο, αιιά ζεηο ζα δηαιέμεηε ην δαίκνλά ζαο. Ο πξψηνο πνπ ζα ηνλ ππνδείμεη ν θιήξνο, ζα εθιέμεη πξψηνο ην βίν ηνπ πνπ ζα δήζεη θαη αλάγθε. Ζ αξεηή είλαη θηήκα αδέζπνην, θαη θαζέλαο ζα πάξεη απ απηήλ ην κεξδηθφ ηνπ αλάινγα κε ηελ ηηκή ή ηελ πεξηθξφλεζε πνπ ζα ηεο έρεη. Ο θαζέλαο είλαη ππεχζπλνο γηα ηελ εθινγή ηνπ ν ζεφο αλεχζπλνο» (617 d e). Με απηή ηε ιχζε ν Πιάησλ αξληέηαη απνθαζηζηηθά φηη θάπνην «ζετθφ θεληξί» (θέληξνλ ζείνλ νθνθιήο, Φηινθη. 1039) θεληάεη ηελ αλζξψπηλε βνχιεζε θαη ηε ζπξψρλεη πξνο ηελ θαθή πξάμε. «Ἀρετή ἀδέσποτον» (βι. επίζεο Πνιηη. Υ 618 b) θαη θάζε άλζξσπνο κπνξεί λα ηελ πάξεη ζηελ θαηνρή ηνπ εάλ έρεη δπλαηή ζέιεζε θαη θξφλεζε. Γελ θαζνξίδνληαη απφ ηελ παξέκβαζε ηνπ ζενχ, αιιά ειεχζεξνη θαη απηνηειείο είλαη νη άλζξσπνη ζηηο απνθάζεηο ηνπο («ἀφῆκε ταῖς βουλήσεσιν ἡμῶν τάς αἰτίας» Νφκ. Υ 904 c) γηα ηνχην ε επζχλε γηα ην εζηθφ ηνπο θξφλεκα βξίζθεηαη θαζ νινθιεξίαλ απάλσ ζηνπο δηθνχο ησλ ψκνπο.» Δ. Π. Παπαλνχηζνο, Σν ζξεζθεπηηθφ βίσκα ζηνλ Πιάησλα, Αζήλα (Γσδψλε) 21992,ζζ Κριηική ζηον Πλάηωνα «Σν 1937, ν Richard Crossman, πνπ επξφθεηην λα γίλεη αξγφηεξα ππνπξγφο ζηελ θπβέξλεζε ησλ Δξγαηηθψλ θαη ζηε ζπλέρεηα πθεγεηήο ζηελ Ομθφξδε, δεκνζίεπζε κία ζεηξά απφ νκηιίεο ηνπ ζην ξαδηφθσλν ηνπ BBC κε ηνλ ηίηιν Plato Today (Ο Πιάησλ ζήκεξα). Ο Crossman επηηίζεηαη ζηνλ Πιάησλα, ηνλ νπνίν ζεσξεί σο ην κεγαιχηεξν ερζξφ ησλ θηιειεχζεξσλ ηδεψλ θαη εκπλεπζηή ηνπ θαζηζκνχ. Ο Arnold Toynbee εμέθξαζε παξφκνηα αηζζήκαηα θαη ην ίδην ηζρχεη θαη γηα ηνλ Μπέξηξαλη Ράζζει, ν νπνίνο πεξηέγξαςε ην Λέληλ θαη ην Υίηιεξ σο ηνπο ζπνπδαηφηεξνπο καζεηέο ηνπ Πιάησλνο. Ζ ζθιεξφηεξε επίζεζε θαηά ηνπ Πιάησλνο ήξζε αξγφηεξα, ην 1945, απφ ηνλ Καξι Πφππεξ, πνπ εγθαηέιεηςε ηελ παηξίδα ηνπ, ηελ Απζηξία, φηαλ ήηαλ πεξίπνπ ηξηάληα ρξνλψλ, θαη κεηά ην Γεχηεξν Παγθφζκην Πφιεκν εγθαηαζηάζεθε ζην Λνλδίλν, φπνπ δίδαμε ζηελ London School of Economics. Ο πξψηνο ηφκνο ηνπ έξγνπ ηνπ Ζ Αλνηρηή Κνηλσλία θαη νη Δρζξνί ηεο (The Open Society and its Enemies) επηηίζεηαη θαηά ηνπ Πιάησλνο, ελψ ν δεχηεξνο έρεη ζηφρν ηνλ Έγειν θαη ηνλ Μαξμ. Σν θεληξηθφ επηρείξεκα ηνπ Πφππεξ είλαη πσο ζηελ πνιηηηθή - φπσο θαη ζηελ ε- πηζηήκε - ε εξψηεζε «πψο κπνξνχκε λα είκαζηε ζίγνπξνη;» θαη «πψο κπνξνχκε λα εμαζθαιίζνπκε ηνπο ηέιεηνπο εγέηεο;» απνηειεί ζεκειηψδεο ιάζνο. Ζ εξψηεζε πνπ πξέπεη λα ζέηνπκε είλαη: «πψο κπνξνχκε λα δηαθξίλνπκε θαη λα ζεξαπεχζνπκε ηα ιάζε καο φζν πην γξήγνξα γίλεηαη;» θαη «πψο κπνξνχκε λα κεηψζνπκε ζην ειάρηζην ηελ δεκηά πνπ θάλνπλ νη εγέηεο καο;». Δίλαη πξάγκαηη πεξίεξγν πνπ δε βξίζθνπκε ηελ παξακηθξή κλεία ζηνλ Πφππεξ ζην βηβιίν The Closing of the American Mind, νχηε θαλελφο είδνπο άκπλα απέλαληη ζηελ θάζε άιιν παξά ειαθξηά επίζεζή ηνπ. ηελ πξαγκαηηθφηεηα ν Bloom δε ζίγεη θαζφινπ ην ζέκα ηεο πάξηεο ή ηνπ ζαπκαζκνχ πνπ έηξεθε ν Πιάησλ γη απηφ ην απξφζσπα παηξησηηθφ θαζεζηψο. Σν γεγνλφο φηη ν Πιάησλ κπνξεί, ελ έηεη 1987, λα πξνηείλεηαη σο ππέξκαρνο ηεο ακεξηθαληθήο δεκνθξαηίαο απνηειεί πάλησο κία πξνβιεκαηηθή θαη ηξνκαθηηθή ίζσο παξαπνίεζε ηνπ Διιεληθνχ Ππξφο. Πφηε κία δεκνθξαηία κεηαηξέπεηαη ζε αηξεηή δηθηαηνξία;»

19 ιηβεξ Σάπιηλ, Διιεληθφλ ππξ, κηθξ. Δ. Παηξηθίνπ, Αζήλα (εθδ. Καζηαληψηε) 1992, ζ Ανηίκροσζη ηων ανηιπλαηωνιζηών ηης εποτής μας «Οθείινπκε λα αλαθέξνπκε εδψ θαη ηελ άδηθε βηαζχλε κε ηελ νπνία ηνλ ηειεπηαίν θαηξφ παξαιιήιηζαλ ηα πνιηηεηαθά ζρέδηα ηνπ Πιάησλα νχηε ιίγν νχηε πνιχ κε ηελ αλάπηπμε απηαξρηθψλ ζπζηεκάησλ θαη ηα θαηαδίθαζαλ ζην φλνκα κηαο αδηθαηνιφγεηεο δηάζεζεο γηα επηθαηξφηεηα. Σν λα ηζρπξηζζνχκε καδί κε ηνλ W. Fite φηη ηα ζρέδηα ηνπ Πιάησλα μεθχηξσζαλ απφ ηελ ηδενινγία κηαο «αξγφζρνιεο ηάμεο» (leisure class), πνπ κηζνχζε ηνλ ιαφ, απνηειεί αλεχζπλε αδηθία. Γελ ππάξρεη νχηε κηα γξακκή ζε νιφθιεξν ηνλ Πιάησλα, πνπ λα ιέεη φηη αμίδεη ηνλ θφπν λα θπλεγά θαλείο ηε δχλακε γηα ην αηνκηθφ ή ην ηαμηθφ ζπκθέξνλ, αιι απελαληίαο κηα ηέηνηα πξνζπάζεηα γηα δχλακε απνδνθηκάδεηαη ξηδηθά ζηελ εηθφλα ηνπ ηπξάλλνπ. Ο Πιάησλαο κάιηζηα θξφληηζε κε ην παξαπάλσ, ψζηε λα κε κείλεη θακηά ακθηβνιία γηα ην ζθνπφ ηνπ ηδαληθνχ ηνπ θξάηνπο, ηελ θαζνδήγεζε δει. ησλ αλζξψπσλ ζηε δσή πνπ ηνπο ηαηξηάδεη θαη καδί ζηελ επηπρία, ράξε ζηελ έληαμε ηνπο ζ έλαλ θφζκν πνπ ζηεξίδεηαη ζηελ εζηθή θαη ζηε ινγηθή. Άιιν ηφζν θαλεξφ είλαη φηη νη ηξεηο ηάμεηο δελ απνηεινχλ θάζηεο κε απζηεξά ζχλνξα, αιιά δειψλνπλ ηε ζέζε ζηελ νπνία ηνπνζεηείηαη ν θαζέλαο ράξε ζηηο ηθαλφηεηεο ηνπ. Ο F. M. Cornford παξαηήξεζε ζσζηά φηη ν σθξάηεο άξρηζε κε ηελ εζηθή αλακφξθσζε ηνπ αηφκνπ, θη επνκέλσο κπνξνχκε λα θαληαζζνχκε ζαλ ηειηθφ ζθνπφ κηα θνηλσλία απφ ηέηνηνπ είδνπο κεηακνξθσκέλνπο αλζξψπνπο. Ο Πιάησλαο αληίζεηα παίξλεη ζαλ δεδνκέλν ηηο αηνκηθέο ηθαλφηεηεο θαη ηηο ρξεζηκνπνηεί κε ηνλ θαιχηεξν ηξφπν, εληάζζνληάο ηεο ζε έλα κφληκν ζχζηεκα. Έλα πξάγκα αζθαιψο είλαη ζσζηφ, κπνξνχκε φκσο κφλν λα ην ππνδειψζνπκε εδψ: ην ηδαληθφ θξάηνο ηνπ Πιάησλα, πνπ ην δηαπεξλά σο ηα αθξφηαηα ζεκεία ε ηδέα ηνπ αγαζνχ θαη πνπ ππάξρεη γηα ράξε ηεο αιεζηλήο επηπρίαο ησλ πνιηηψλ θαη δεηά ηηο πην βαξηέο ζπζίεο απφ ηνπο άξρνληεο γηα ην θαιφ ησλ άιισλ, είλαη ζρεδηαζκέλν γηα ηελ αλάπηπμε αλζξψπηλσλ αμηψλ ζην θαζέλα απφ ηα κέιε ηνπ κνιαηαχηα απηφ ην ίδην δελ κπνξεί ζηελ ζεσξία λα πεηχρεη ηνλ πςειφ ηνπ ζθνπφ, ρσξίο λα μεπεξάζεη ζε δηάθνξεο ζέζεηο εθείλα ηα ζχλνξα, πνπ ρσξίδνπλ ην πγηεηλφ θάξκαθν απφ ην ζηξαγγαιηζηηθφ θαηαλαγθαζκφ. Δδψ ε ηδηνηππία ηνπ θξάηνπο εκθαλίδεηαη ζαλ έλα θξηθηφ θνκκάηη πξαγκαηηθφηεηαο ηεο δσήο, θη ν Πιάησλαο ην έρεη ληψζεη θαιά, φηαλ επηκέλεη λα ηνλίδεη μαλά θαη μαλά ηελ παηδεία θαη ηελ πεηζψ, γηα λα απνθχγεη ηνλ αιχγηζην θαηαλαγθαζκφ. Μαδί κ απηά πνπ είπακε, ζπλάπηεηαη κηα άιιε δπζθνιία, πνπ ην ηδαληθφ πνιίηεπκα ηνπ Πιάησλα ηφζν ιίγν κπνξεί λα ηελ μεθχγεη, φζν θαη νπνηνδήπνηε άιιν. Απηφ πνπ ρηίδεηαη εδψ πξφθεηηαη λα είλαη θάηη νξηζηηθφ, πνπ ζα επηκέλεη λα είλαη αλάιιαρην. Έλα ηέηνην φκσο δελ κπνξεί πξνθαηαβνιηθά λα δηαξθέζεη κπξνζηά ζην δπλακηζκφ ηεο αθαηάπαπηεο ξνήο ηεο δσήο θαη πξέπεη ήδε εμαηηίαο ηνπ αηηήκαηνο ηνπ γηα δηάξθεηα, λα κέλεη νπηνπηθφ. Απέλαληη φκσο ζε φιεο ηηο επηθξίζεηο απηνχ ηνπ είδνπο ην ζπκπέξαζκα ηνπ Cornford, ζην εξκελεπηηθφ έξγν ηνπ, δηαηεξεί ην θχξνο ηνπ: ε αλάιπζε ηνπ Πιάησλα απφδεημε κηα γηα πάληα φηη κηα πνιηηηθή πνπ έρεη ζηφρν ηελ αχμεζε θαη ηελ επέθηαζε ηεο δχλακεο, είλαη αζπκβίβαζηε κ εθείλελ πνπ απνβιέπεη ζε πςεινχο ζθνπνχο. Ίζσο ε θξάζε πνπ ηφζν πνιχ ππνζηεξίρζεθε, φηη ε πνιηηηθή δελ κπνξεί πνηέ λα είλαη παζηξηθή δνπιεηά, είλαη αιεζηλά πην άζρεηε πξνο ηελ πξαγκαηηθφηεηα, απφ φια φζα έγξαςε ν Πιάησλαο ζηελ Πνιηηεία. Φπζηθά, άιιν πξφβιεκα είλαη ην ηη ζεσξεί θαλείο πξαγκαηηθφ.» A. Lesky, Ηζηνξία ηεο αξραίαο ειιεληθήο ινγνηερλίαο, κηθξ. A.. Σζνπαλάθεο, Θεζζαινλίθε 1964, ζζ

20 Ανηίκροσζη ηων επιτειρημάηων ηοσ K. Popper, ποσ καηηγορεί ηον Πλάηωνα ως κήρσκα ηοσ ολοκληρωηιζμού «Ο θαηαινγηζκφο νινθιεξσηηζκνχ ζηελ «νξζή πνιηηεία» (ηδέ θαη εμνρήλ Popper The open society and its enemies, I, 1945, ζ. 72 θ. επ.) εμεγείηαη ίζσο απφ ηελ απαηειή εληχπσζε, πνπ εχθνια πξνθαινχλ θάπνηεο δηαηππψζεηο ηνπ θεηκέλνπ ηεο Πνιηηείαο ζε αλαγλψζηεο φρη εμνηθεησκέλνπο κε ηε γιψζζα, ην χθνο θαη ηελ πξφζεζε ηνπ βηβιίνπ. Ηδηαίηεξα παξαπιαλεηηθή είλαη ε αγλφεζε, φηη ζέκα θχξην ηνπ βηβιίνπ είλαη ε αλάπηπμε ηνπ ηξφπνπ ζρεκαηηζκνχ ηνπ νξγάλνπ ηεο πνιηηηθήο ε- μνπζίαο, θαη φρη ηπρφλ ε αλάπηπμε ηνπ ηξφπνπ δσήο γεληθά ησλ αλζξψπσλ, δειαδή θαη ηεο ηδησηηθήο δσήο, ζηελ «νξζή πνιηηεία» (θάηη, πνπ ζρνιηάδεηαη κε δηάζεζε επηθξηηηθή απφ ηνλ Aξηζηνηέιε, Πνιηηηθά 1264 a), θάηη εμ άιινπ, πνπ εμεγείηαη φρη κφλν απφ ηελ απφδνζε κνλαδηθήο ζπνπδαηφηεηαο θαη εκπηζηνζχλεο ζηε δηάπιαζε θαη ζηε δξάζε ηνπ νξγάλνπ ηεο πνιηηηθήο εμνπζίαο, αιιά θαη ζηελ άθξα δπζπηζηία θαη αληηπάζεηα πξνο ηελ πνιπλνκία, θαη κάιηζηα πξνο ην ιεπηνκεξεηαθφ κε ηνπο λφκνπο πξνθαζνξηζκφ ηνπ ηξφπνπ δσήο ησλ πνιηηψλ. [...] Ζ αλάπηπμε ινηπφλ απηή, πνπ θάπνηε δεκηνπξγεί ηελ απαηειή εληχπσζε νινθιεξσηηζκνχ, αθνξά ζηε δηάπιαζε θαη ηελ εμαζθάιηζε ηνπ πνιηηεηαθνχ νξγαληζκνχ, άξα εχινγα έρεη ηελ πξαθηηθή νπηηθή φρη ηνπ αηφκνπ φπσο άιισζηε θαη ζην πην θηιειεχζεξν θξάηνο ηνπ δέθαηνπ έλαηνπ αηψλα ε νξγάλσζε π.ρ. ηνπ ζηξαηνχ έρεη ηελ πξαθηηθή νπηηθή φρη ηνπ αηφκνπ, αιιά ηνπ ππεξαηνκηθνχ νξγαληζκνχ, ηνπ ζηξαηνχ, θαη έηζη αλαγθαία είλαη νινθιεξσηηθή, ρσξίο φκσο απφ ην ιφγν απηφ λα είλαη νινθιεξσηηθφ ην θηιειεχζεξν θξάηνο.» Κ. I. Γεζπνηφπνπινο, Πνιηηηθή Φηινζνθία ηνπ Πιάησλνο, Αζήλα (εθδ. Παπαδήζε) 21980, ζ. 55. Δπιβίωζη ηης πλαηωνικής θιλοζοθίας A «Δλλνείηαη πσο ζηελ ηζηνξία ηεο εξκελείαο ηνπ πιαησληθνχ έξγνπ, πνπ νπσζδήπνηε ππεξβαίλεη ηηο δχν ρηιηεηίεο, απνθξπζηαιιψζεθαλ ζπγθεθξηκέλεο ζέζεηο. Σξία είλαη ηα βαζηθά ζεκεία πνπ μερσξίδνπλ: ην επίθεληξν ηεο πιαησληθήο ζεσξίαο κπνξεί θαλείο λα ην εληνπίζεη ζηνλ Αλζξσπηζκφ, ηελ Δπηζηεκνινγία ή ηελ Πνιηηεηνινγία. Κάζε εξκελεπηηθή δπλαηφηεηα ζα έπξεπε λα πξνυπνζέηεη, θαηά ηελ άπνςή κνπ, δχν αιιειέλδεηα θξηηήξηα: ηελ αληηθεηκεληθή-ζπζηεκαηηθή βαξχηεηα ηεο ζεσξίαο, πνπ απνηειεί ην επίθεληξν, θαη ηε δχλακε ηεο ηζηνξηθήο επίδξαζεο ηελ νπνία έρεη σο α- θεηεξία ηεο. Ξεθηλψληαο απφ κία παξφκνηα ζχληνκε ζεψξεζε, κνπ θαίλεηαη πσο γίλεηαη αληηιεπηή ε ηεξάζηηα ππεξνρή ηεο Δπηζηεκνινγίαο ζε ζρέζε κε ηελ Πνιηηεηνινγία θαη αθφκα πεξηζζφηεξν κε ηνλ Αλζξσπηζκφ, πνπ θαίλνληαη λα ππνρσξνχλ. Δπηρεηξψληαο αξρηθά λα ζηαζκίζνπκε ηε ζεκαζία ηνπ Αλζξσπηζκνχ, είκαζηε αλαγθαζκέλνη λα παξαδερηνχκε φηη ην βαζηθφ απηφ ζεκείν ηεο πιαησληθήο θηινζνθίαο ζηάζεθε πάληα ζην επίθεληξν ηνπ ελδηαθέξνληνο. Ζ κεγάιε αγάπε γηα ηνλ Πιάησλα θαηά ηελ Αλαγέλλεζε ππήξμε δεκηνχξγεκα ηεο επνρήο ηνπ αλζξσπηζκνχ. Άμην παξάδεηγκα γηα ζήκεξα πξέπεη λα ζεσξείηαη ε εξκελεία ηνπ Πιάησλα απφ ηνλ Wilamowitz-Moellendorff, αλζξσπηζηηθήο εμ νινθιήξνπ έκπλεπζεο. Θα πξέπεη φκσο επίζεο λα ηεζεί ππφ ακθηζβήηεζε ην αλ ν Αλζξσπηζκφο κπνξεί αθφκα θαη ζήκεξα, φπσο παιηά, λα έρεη ηελ ίδηα βαξχηεηα γηα ηελ απνηίκεζε ηνπ Πιάησλα. Καη απηφλ ηνλ ηξφπν ηίζεηαη ην εξψηεκα γηα ηελ Πνιεηηηνινγία, ε νπνία ζεσξήζεθε ζπρλά ην επίθεληξν ηεο πιαησληθήο θηινζνθίαο. Απνηνικήζεθε ε δηαηχπσζε φηη ηνλ Πιάησλα ηνλ ελδηέθεξε ε πνιηηεία θαη κφλνλ ε πνιηηεία θαη πσο θαηά βάζε έγηλε θηιφζνθνο παξά ηε ζέιεζή ηνπ. Οη Αγγινζάμνλεο είλαη θπξίσο απηνί πνπ ζπλάγνπλ ηε ζπνπδαηφηεηα ηνπ Πιάησλα απφ ηελ πνιηηηθή ηνπ ζεσξία. Μία ηέηνηα εθηίκεζε κπνξεί θπζηθά λα πξνβάιεη ηα θαιχηεξα επηρεηξήκαηα, κηα θαη ηα δχν εθηελέζηεξα έξγα ηνπ Πιάησλα, ηα δέθα δειαδή βηβιία ηεο Πνιηηείαο θαη νη Νφκνη αλαθέξνληαη ζηελ πνιηηεία. Έηζη ε Πνιηηεία δίλεη ηελ νινθιεξσκέλε, ηδαληθή εηθφλα ηεο πνιηηείαο, ελψ νη Νφκνη αλαθέξνληαη θαηά θχξην ιφγν ζηηο πξαγκαηηθέο ηεο δπλαηφηεηεο. Κνηλή θαη γηα ηα δχν έξγα