Για τον Πολιτισµό και την Παράδοση

Transcript

1 Χοροστάσι Για τον Πολιτισµό και την Παράδοση ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚ ΟΣΗ ΤΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΧΟΡΟΥ ΚΑΙ ΛΑΪΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ Αριθµός Τεύχους 22 - ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ Τιµή Τεύχους 4 Έδρα: Ελ. Βενιζέλου 134, Καλλιθέα - Τηλ.: Fax: ΚΩ : 6725 Πίνακας του ζωγράφου Κώστα Αθανασίου Σ α υ τ ό τ ο τ ε ύ χ ο ς δ ι α β ά σ τ ε : Το δηµοτικό τραγούδι (το αυθεντικό και το παραποιηµένο) Τραγούδια του γάµου της Βήσσανης Πωγωνίου Η βουκολική γλώσσα Βλαντιµίρ Βλαντιµίροβιτς Μαγιακόφσκι Η συνεισφορά των Μακεδόνων στην Εθνεγερσία του 1821 και άλλα ενδιαφέροντα θέµ ατα

2 2 ΧΟΡΟΣΤΑΣΙ Ιανουάριος - Φεβρουάριος - Μάρτιος 2008 Σηµείωµα του εκδότη Για τους «αφανείς ήρωες του Πολιτισµού» Είναι αλήθεια, ότι στις διάφορες κοινωνικές-πολιτιστικές και άλλες δραστηριότητες, σχεδόν πάντα, υπάρχουν ορισµένοι «αφανείς ήρωες του Πολιτισµού», των ο- ποίων η συµβολή, αν και είναι σηµαντική ή και καθοριστική, πολλές φορές ωστόσο, οι ίδιοι δεν προβάλλονται όσο θα έπρεπε, ανάλογα µε το µέγεθος της προσφοράς τους. Το γεγονός αυτό οφείλεται, κυρίως, είτε στο ότι το οποιοδήποτε έργο τους δεν επιτρέπει πολλά περιθώρια για την προβολή τους είτε διότι οι ίδιοι επιθυµούν και ε- πιδιώκουν να διατηρούν ένα χαµηλό «προφίλ» για λόγους σεµνότητας. Και στις δυο περιπτώσεις διαφαίνεται µια αξιοσήµαντη κοινωνική στάση και διάθεση προσφοράς, της οποίας η σηµασία και αξία επιτείνεται παραπέρα, όταν η προσφορά τους είναι α- νιδιοτελής, χωρίς οποιοδήποτε οικονοµικό ή άλλο όφελος. Ανάµεσα στους ανθρώπους της προσφοράς, υπάρχουν και αρκετοί συνεργάτες µας, οι οποίοι βοήθησαν και βοηθούν αποφασιστικά στην έκδοση κάθε τεύχους, αλλά και σε άλλες δραστηριότητες του Κ.Ε.ΧΟ.Λ.Π. Σε όλους αυτούς τους «αφανείς ήρωες του Πολιτισµού» αφιερώνουµε το τεύχος αυτό του περιοδικού µας, αλλά, λόγω οικονοµίας χώρου, παρουσιάζουµε µια σύντοµη βιογραφία µόνο τριών συνεργατών µας. Πρόκειται για την ιευθύντρια Σύνταξης του περιοδικού, την κα Μαρία Άνθη και τον έχοντα την Φιλολογική Επιµέλεια κ. Αντώνη Καζαντζόγλου, των οποίων η συµβολή στην εικαστική, επικοινωνιακή, συντακτική και άρτια εµφάνιση του κάθε τεύχους είναι τεράστια. Επίσης, ένα µικρό αφιέρωµα ανήκει και σε έναν άλλο, παλιό συνεργάτη και φίλο, από το ξεκίνηµα του Κ.Ε.ΧΟ.Λ.Π., στον ζωγράφο-κεραµίστα Κώστα Αθανασίου, ο οποίος, επί δυο συνεχή έτη, παρέδιδε δωρεάν µαθήµατα Κεραµικής στους µαθητές του Κέντρου µας. Ελπίζουµε ότι, µέσα από τα µικρά αφιερωµατικά κείµενα του περιοδικού µας, θα αναδειχθεί ένα µέρος, έστω και µικρό, της προσωπικότητας και της οντότητας, που έχει ο καθένας στον χώρο του, ως ένα ελάχιστο δείγµα τιµής, κοινωνικής αναγνώρισης και καταξίωσης που τους αρµόζει. Το δηµοτικό τραγούδι (το αυθεντικό και το παραποιηµένο, του Νίκου Μπαζιάνα σελ. 3 Τραγούδια του γάµου της Βήσσανης Πωγωνίου, του Παντ. Καβακόπουλου σελ. 6 Η βουκολική γλώσσα, του Κώστα Μ. Σταµάτη σελ. 8 Βλαντιµίρ Βλαντιµίροβιτς Μαγιακόφσκι, της ώρας Μόσχου σελ. 11 Η συνεισφορά των Μακεδόνων στην Εθνεγερσία του 1821, του Κων. Β. Χιώλου σελ. 18 Ο ζωγράφος Κώστας Αθανασίου, του Βασίλη Φίλια σελ. 20 Ο καλλιτέχνης Κώστας Αθανασίου, της Σταυρούλας Βεργοπούλου σελ. 21 Μαρία Άνθη σελ. 23 Αντώνιος Καζαντζόγλου σελ. 24 Ρήγας Βελεστινλής: ο Οικουµενικός Έλληνας σελ. 25 Β Φιλοσοφικό Συνέδριο αφιερωµένο στον Νίκο Καζαντζάκη σελ. 25 Η ράση του Κ.Ε.ΧΟ.Λ.Π. σελ. 26 Το µεγάλο µας Τσίρκο σελ. 30 Εκδόσεις που λάβαµε σελ. 32 Χοροστάσι Ιδιοκτησία: Κέντρο Ελληνικού Χορού και Λαϊκού Πολιτισµού Εκδότης- ιευθυντής: ρ Κων/νος Γ. Σαχινίδης, Πρόεδρος του.σ. Έδρα: Ελ. Βενιζέλου Καλλιθέα Τηλ.: Fax: ksachinides@yahoo.gr Επιστηµονικοί Σύµβουλοι: Καθ. Βασίλης Φίλιας Καθ. Μιχαήλ Μερακλής Καθ. Γιάννης Μότσιος ρ Γεώργιος Αικατερινίδης Καθ. Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης Αναπλ. καθ. Μανόλης Βαρβούνης ιεύθυνση Σύνταξης: Μαρία Άνθη Υπεύθυνοι Σύνταξης & Ύλης: Σοφία Καρακασίδου Χάρης Πανικίδης Άννα Κακοπέτρου Φιλολογική Επιµέλεια: Αντώνης Καζαντζόγλου Επεξεργασία φωτογραφιών: Studio Στάθη Σαχινίδη Μιχάλης ηµαράκης Γραµµατεία - Συνδροµές Χριστίνα Κεκάκη Τηλ.: Εκτύπωση: Γραφικές Τέχνες ηµ. Γκαντίραγας Γερανίου 7, Αθήνα Τηλ.: Ετήσιες Συνδροµές: Εσωτερικού: Φυσικά Πρόσωπα: 20 ηµόσιοι Οργανισµοί: 25 Εξωτερικού: 25 Επιτρέπεται η ελεύθερη άντληση στοιχείων, αρκεί να αναφέρεται η πηγή και ο συγγραφέας. Οι συγγραφείς των άρθρων φέρουν την ευθύνη για τις απόψεις τους. Σηµείωση της Σύνταξης: Οι πόροι του Κέντρου Ελληνικού Χορού και Λαϊκού Πολιτισµού προέρχονται ΜΟΝΟ από αυτοχρηµατοδότηση, οικονοµική ενίσχυση και συνδροµές των µελών και των φίλων του, καθώς και από λίγες ή µικρές κρατικές επιχορηγήσεις (κατά καιρούς).

3 Ιανουάριος - Φεβρουάριος - Μάρτιος 2008 ΧΟΡΟΣΤΑΣΙ 3 Η Το ηµοτικό Τραγούδι (το αυθεντικό και το παραποιηµένο) του Νίκου Μπαζιάνα, φιλολόγου - συγγραφέα νοθεία και η παραχάραξη αποτελούν χαρακτηριστικό σύµπτωµα της εποχής µας και αφορούν όχι µόνον στην υλική, αλλά και στην πνευµατική ζωή. Το γνήσιο, το αυθεντικό, το αυθόρµητο γίνεται όλο και πιο σπάνιο είδος στον καιρό µας, και πολλές φορές χρειάζεται µεγάλη προσπάθεια, αλλά και γνώση πολλή και ειδική ευαισθησία, για να µπορέσει κανείς να διακρίνει το ψεύτικο από το αληθινό. Η τεχνική της νοθείας και της παραχάραξης έχει τόσο πολύ τελειοποιηθεί, ώστε να µπορεί ο κάθε παραχαράκτης και κάπηλος µε µεγάλη ευκολία να µας εξαπατά και να µας παραπλανά. Ο λόγος για το δηµοτικό τραγούδι, που πρέπει πάντα να το εννοούµε στην τριπλή του υπόσταση: ως ποίηση, µουσική και χορό. Κυκλοφορούν στις µέρες µας χιλιάδες νόθα, δηµοτικοφανή τραγούδια µε την ετικέτα του «σύγχρονου δηµοτικού», διαδίδονται σε όλη την επικράτεια από τα µέσα µαζικής επικοινωνίας (ραδιόφωνο, τηλεόραση, δίσκους, λαϊκές κοµπανίες) και εκτοπίζουν σιγά - σιγά ό,τι γνήσιο και όµορφο έχει αποµείνει ακόµη στον τόπο µας. Και το περίεργο είναι, ότι ο λαός, που παλαιότερα δηµιουργούσε ποιητικά και µουσικά αριστουργήµατα, «διασκεδάζει» µε αυτά τα ανόητα τραγούδια και συντελεί στην ακµή ενός πανάθλιου µουσικού είδους. Αυτά ακούει µέρα - νύχτα, αυτά του «αρέσουν». Με ποια κριτήρια λοιπόν µπορούµε σήµερα να διακρίνουµε ένα γνήσιο δηµοτικό τραγούδι από ένα πλαστό και κάλπικο; γνησιότητα του δηµοτικού τραγουδιού µπορεί να αναφέρεται πρώτα στον στίχο, στα λό- Η για του τραγουδιού. Το ειδικό λεξιλόγιο, η απλή σύνταξη, αλλά και η αυστηρή δοµή, το φυσικό ύφος, η τυποποίηση ορισµένων εκφράσεων, η αναφορά στο ουσιαστικό και στο συγκεκριµένο, η λιτότητα και η αδρότητα, η αφαίρεση και η πύκνωση του νοήµατος, αποτελούν τα βασικά στοιχεία που χαρακτηρίζουν ένα γνήσιο δηµοτικό τραγούδι. Οι µελέτες του Γιάννη Αποστολάκη και άλλων ερευνητών είναι σχεδόν εξαντλητικές πάνω σε αυτό το θέµα. Χάρη σε αυτές, κυρίως, παγιώθηκαν κάποια αναγκαία κριτήρια για τον έλεγχο της γνησιότητας των στίχων ενός δηµοτικού τραγουδιού. Εδώ, πάντως, πρέπει να παρατηρήσουµε, ότι στη φιλολογική καταγραφή των τραγουδιών έχει διαπραχθεί ένα σοβαρό λάθος, και, µάλιστα, συχνά από σπουδαίους λαογράφους. Κάθε τραγούδι δηµιουργείται σε συγκεκριµένο τόπο, και φορέα του έχει πάντα τη γλώσσα αυτού του τόπου. Η γλώσσα δεν είναι το ένδυµα του τραγουδιού, αλλά είναι η ψυχή του, στοιχείο γενετικό και παράλληλο σύνδροµο της αισθητικής του λειτουργίας. Και αφού δεν επιτρέπεται στον συλλέκτη, στον µουσικό, στον µουσικολόγο να αλλάξει, έστω και µία νότα του τραγουδιού, γιατί τάχα πρέπει να έχει δικαίωµα ο φιλόλογος, ο λαογράφος, να επεµβαίνει στο κείµενο, να το αλλοιώνει, να το προσαρµόζει στο τυπικό µιας κοινής, πανελλήνιας δήθεν, γραµµατικής; Το κρητικό τραγούδι, το κυπριακό, το ποντιακό, το ηπειρώτικο, το θεσσαλικό πρέπει να καταγράφεται και να τραγουδιέται στο τοπικό γλωσσικό ιδίωµα. Αλλιώς, πρόκειται για ε- πέµβαση επιστηµονικά απαράδεκτη, πρόκειται για νοθεία. µως, ο στίχος είναι ένα από τα στοιχεία, που Ό πρέπει να ελέγξει κανείς, και ως τώρα, συνήθως, αυτό γινόταν. Σήµερα, που είναι ανάγκη να προσδιοριστούν µε ακρίβεια και τα στοιχεία εκείνα της µελωδίας, του ρυθµού, του χορού και της ερµηνείας, που διακρίνουν ένα γνήσιο δηµοτικό τραγούδι από ένα πλαστό. Η µελωδία του δηµοτικού τραγουδιού στηρίζεται πάνω στις ίδιες περίπου κλίµακες, στους ίδιους σχεδόν τρόπους / ήχους, στους οποίους στηρίζεται και η βυζαντινή µουσική. Υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις, ότι οι τρόποι αυτοί αποτελούν µία πολύ παλιά παράδοση, ότι είναι συνέχεια των ρυθ- µών και των κλιµάκων της αρχαίας ελληνικής µουσικής. Το δηµοτικό τραγούδι, όπως και η βυζαντινή µουσική, δεν ακολουθούν τη συγκερασµένη ευρωπαϊκή κλίµακα, αλλά τη φυσική κλίµακα, που είναι χαρακτηριστικό της ανατολικής µουσικής. Η βυζαντινή µουσική, στην οποία στηρίζεται το δηµοτικό τραγούδι, έχει άλλη διαστηµατική τάξη, άλλες κλί- µακες, έχει υποδιαιρέσεις του τόνου και του ηµιτονίου, µείζονες, ελάσσονες και ελάχιστους τόνους, που δεν υπάρχουν στην ευρωπαϊκή µουσική και ούτε µπορούν να αποδοθούν µε όργανα, που έχουν προκαθορισµένους τους τόνους, όπως είναι τα ευρωπαϊκά. ίναι αδύνατον να γίνει αυθεντική ερµηνεία του Ε δηµοτικού τραγουδιού µε τέτοια όργανα. Η φωνητική εξάλλου ερµηνεία προϋποθέτει άτοµα, που έχουν βιώσει τη µουσική παράδοση του τόπου

4 4 ΧΟΡΟΣΤΑΣΙ Ιανουάριος - Φεβρουάριος - Μάρτιος 2008 τους, απαιτεί φωνή εξοικειωµένη µε τη διαστηµατική τάξη, µε τις λεπτές αποχρώσεις της βυζαντινής κλίµακας, µε το µελωδικό πλούτο, που της προσφέρει η υ- ποδιαίρεσή της σε 72 µόρια αντί των 12 της ευρωπαϊκής. Πώς όµως µπορεί να γίνει σήµερα αυθεντική ε- κτέλεση - φωνητική ή οργανική -, όταν η διακύµανση της φωνής µας από µακροχρόνιο εθισµό δεν έχει πια τη δυνατότητα να ξεπεράσει το φράγµα των 12 υποδιαιρέσεων της ευρωπαϊκής κλίµακας και να κινηθεί σε όλο το φάσµα των αποχρώσεων της βυζαντινής; Ή, όταν όργανα, όπως τα πνευστά ή τα έγχορδα, δίχως τάστα, που, ενώ, έχουν τη δυνατότητα να κινηθούν ά- νετα πάνω στη βυζαντινή κλίµακα και να αποδώσουν χρώµα και λεπτοµέρειες, να χαράξουν και να ακολουθήσουν ποικίλους «δρόµους», περιορίζονται στην καλύτερη περίπτωση να παίζουν σωστά τις ευρωπαϊκές νότες και να παγιδεύονται στο στενάχωρο πλαίσιο του µινόρε - µατζόρε; Εδώ, ίσως βρίσκεται ο µεγαλύτερος κίνδυνος για τη λαϊκή παράδοση. Γιατί, βέβαια, δεν αλλοιώνονται α- πλώς και δεν κακοποιούνται κάποια συγκεκριµένα τραγούδια από ορισµένους ερµηνευτές, αλλά φθείρεται, παρακµάζει και καταστρέφεται ένα ολόκληρο, µακραίωνης χρήσης, µουσικό σύστηµα, αφανίζεται ένας ανεκτίµητος καλλιτεχνικός θησαυρός, που ήταν δη- µιούργηµα και καύχηµα της Ανατολής. Γιατί το φαινόµενο της νοθείας και της παραχάραξης δεν παρατηρείται µόνο στη χώρα µας, αλλά είναι γενικότερο και επεκτείνεται σε πολλές χώρες της Ασίας και της Αφρικής, εκεί, όπου ως πριν από λίγες δεκαετίες η λαϊκή παράδοση βρισκόταν σε πλήρη ακµή και άνθηση. µουσικός αυτός πολιτισµός, της Ανατολής, - Ο συνδηµιουργός του οποίου υπήρξε από τα πανάρχαια χρόνια και η Ελλάδα - βασίζεται, όπως είπα- µε, σε άλλες αρχές από ό,τι η ευρωπαϊκή µουσική, που χαρακτηριστικά της γνωρίσµατα είναι η συγκερασµένη κλίµακα, η αρµονία και η πολυφωνία και η αποκλειστική χρήση δύο µόνο τρόπων, του µινόρε και του µατζόρε. Η επίδραση του δυτικού µουσικού συστήµατος έφερε φοβερές αλλοιώσεις στην παραδοσιακή µουσική. Και το πιο σηµαντικό και ανεπανόρθωτο είναι, ότι στον εγκέφαλό µας, στη συνείδησή µας, έχουν γίνει, από το συνεχές σφυροκόπηµα µε ξένα ακούσµατα, νέες εγχαράξεις, που έσβησαν τις παλιές «αυλακώσεις», µέσα από τις οποίες περνούσε ως τώρα η µελωδία και ο ρυθµός. Ο λάρυγγας και οι φωνητικές µας χορδές έχουν χάσει πια την παλιά τους ευαισθησία και δεν υπακούουν, δεν αντιδρούν παρά µόνον σε ευρωπαϊκά µουσικά ερεθίσµατα, Ωστόσο, υπάρχουν ακόµη κάποιες γνήσιες φωνές στον τόπο µας, κάποιοι παραδοσιακοί οργανοπαίχτες και τραγουδιστές, που δεν έχουν ισοπεδωθεί από τον συρ- µό της εποχής και τον επαγγελµατισµό, και µπορούν ακόµα να µας χαρίζουν τη σπάνια εκείνη αισθητική απόλαυση, που µπορεί να προσφέρει µία αυθεντική ερµηνεία. ία άλλη νοθεία, που διαπράττεται στις µέρες Μ µας, αφορά στο ύφος της ερµηνείας του δηµοτικού τραγουδιού. Τραγουδιστές και τραγουδίστριες, που προέρχονται από τον χώρο του λεγόµενου λαϊκού ή ελαφρού τραγουδιού, ερµηνεύοντας δηµοτικά τραγούδια µεταφέρουν σε αυτά τα τσακίσµατα της φωνής, ποικίλµατα και λαρυγγισµούς του ρεµπέτικου, φιοριτούρες του ελαφρού τραγουδιού ή µιµούνται το ύφος των τουρκικών αµανέδων, των αραβικών ή ινδικών θρηνωδιών. Το ίδιο φυσικά συµβαίνει και µε τα όργανα. Εδώ και µερικά χρόνια, έχει στηθεί µια φοβερή µηχανή, που µαζικά παράγει «σύγχρονα», λέει, «δηµοτικά τραγούδια» - ότι πιο χυδαίο µπορεί να φανταστεί κανείς. Κι αυτά τα πανάθλια τραγούδια - τα «καψούρικα» και τα «σκυλάδικα» - έχουν κατακλύσει την ελληνική επαρχία και έχουν εκτοπίσει τα παλιά γνήσια δηµοτικά. Κατάντησε πια µία τροµερή δοκιµασία νεύρων για όποιον αναγκάζεται καµιά φορά να παρευρεθεί σε γάµο ή σε πανηγύρι του χωριού του. Ακόµα και οι παραδοσιακοί τοπικοί χοροί έχουν νοθευτεί, άλλοτε από άγνοια και επιπολαιότητα, άλλοτε από τουριστική σκοπιµότητα και άλλοτε από τη µανία της διασκευής, της προσαρµογή, της µπαλετοποίησης, του εκσυγχρονισµού τάχα. Οι ρυθµοί, ωστόσο, στο σύνολό τους παραµένουν σχεδόν αναλλοίωτοι. Τα 2/4, 4/4, 7/8, 3/4, 6/8, 5/8, 9/8, - οι συνήθεις ρυθµοί της ελληνικής µουσικής - ελάχιστα έχουν µεταβληθεί. Απόδειξη ότι ο ρυθµός, επειδή ίσως σχετίζεται µε το χορό, είναι το πιο αρχέγονο, το πιο σκληρό και το πιο αδιάφθορο στοιχείο του τραγουδιού. Όµως, στο όνοµα αυτών των ρυθµών, που τυπικά παραµένουν σεβαστοί ως δοµικό σχήµα, επιχειρούνται τα αίσχιστα. Αρκεί ένα σύγχρονο τραγούδι να έχει τον ρυθµό του καλαµατιανού (7/8) και να εκτελείται από κλαρίνο, για να προβληθεί ως δηµοτικό και να εξαπατήσει. µονοφωνία είναι ένα άλλο χαρακτηριστικό Η γνώρισµα της ελληνικής µουσικής. Μονόφωνο ήταν το τραγούδι των αρχαίων Ελλήνων, και ας µην παρασύρεται κανείς από τη λέξη «αρµονία», που χρησιµοποιείται συχνά σε κλασικά κείµενα, όταν πρόκειται για µουσική. Με τον όρο «αρµονία» υποδηλώνεται συνήθως η κλίµακα, η σωστή δοµή µιας µονόφωνης µελωδίας, η εύστοχη αλληλοδιαδοχή των φθόγγων, πάνω σε µία και µόνη µελωδική γραµµή, και όχι η ταυτόχρονη συνήχηση διαφορετικών φθόγγων, όπως επιβάλλει να εννοήσουµε ο νεότερος όρος «αρµονία». Από αυτή την άποψη, το βυζαντινό µέλος δέχεται µόνο µία υποτυπώδη αρµονική συνοδεία - το γνωστό «ίσο» - πάνω στην τονική ή και πάνω στην τέταρτη, πέµπτη ή και όγδοη βαθµίδα. ο δηµοτικό τραγούδι, όταν εκτελείται και µε όργανα, δέχεται τρίφωνες συγχορδίες από συνοδευ- Τ τικά όργανα, όπως είναι το λαούτο, µείζονος ή ελάσσονος τρόπου, αν και υπάρχουν τραγούδια, που δεν ε-

5 Ιανουάριος - Φεβρουάριος - Μάρτιος 2008 ΧΟΡΟΣΤΑΣΙ 5 ντάσσονται απόλυτα σε αυτά τα δοµικά πλαίσια. Παλιότερα, όταν σπάνιζαν τα συνοδευτικά όργανα, ο οργανοπαίχτης ενός κύριου µελωδικού οργάνου, βασικά αυτός που έπαιζε έγχορδα και ήταν συχνά ο ίδιος και τραγουδιστής, συνήθως αυτοσυνοδευόταν. Σ αυτή την περίπτωση αρκούσε η συνήχηση µιας τέταρτης, µιας παράλληλης πέµπτης ή όγδοης - της «µπουργκάνας» - για να δηµιουργηθεί µία στοιχειώδης αρµονική συνοδεία, ένα κάποιο ακοµπανιαµέντο. Αλλά, και όταν υπήρχαν συνοδευτικά όργανα, χρησιµοποιούνταν απλές συνηχήσεις και δίφωνες κυρίως συγχορδίες. Ο εκτελεστής χτυπούσε την τονική της µελωδίας κατά κανόνα και το πολύ και την πέµπτη. Οι τρίφωνες συγχορδίες (1,3,5) µε τη χρησιµοποίηση της τρίτης, που, ως µικρή χαρακτηρίζει τον ελάσσονα τρόπο και ως µεγάλη τον µείζονα, ήταν άγνωστες. Αυτές, µαζί µε τις έβδοµες, τις ελαττωµένες και άλλες πιο πλούσιεες και αναπτυγ- µένες συγχορδίες χρησιµοποιήθηκαν πολύ αργότερα και αποτελούν φυσικά δυτική επίδραση. Τέτοιες συγχορδίες - ακκοµπανιαµέντα µπήκαν στις λαϊκές κοµπανίες µε διάµεσο την κιθάρα αρχικά, για να περάσουν, στη συνέχεια, και στο λαούτο, και τα τελευταία χρόνια στις ηλεκτρικές κιθάρες, στα ακκορντεόν και στα ηλεκτρικά αρµόνια. Είναι αυτονόητο, ότι ο πλούτος αυτός των συγχορδιών, που φτάνει συχνά ως την εκζήτηση, είναι οπωσδήποτε ξένος προς τον απλό και απέριττο παραδοσιακό τρόπο παιξίµατος των λαϊκών οργάνων. ολυφωνία, όπως την εννοούµε στην ευρωπαϊκή Π µουσική, υπάρχει µόνο σε ορισµένα τραγούδια της Επτανήσου, που έχουν επηρεαστεί από δυτικά πρότυπα, κυρίως από τη µουσική της γειτονικής Ιταλίας. Η τριφωνία και η τετραφωνία αποτελεί πια παράδοση για τους Επτανήσιους και είναι οπωσδήποτε σεβαστή. Ω- στόσο, βρίσκουµε στα Ιόνια νησιά και πολλά µονόφωνα τραγούδια. Μία άλλη µορφή πολυφωνίας έχουν ορισµένα τραγούδια της Βορείου Ηπείρου. Πρόκειται για µια ιδιότυπη, µε τροµερό µουσικολογικό ενδιαφέρον πολυφωνία, που δεν έχει καµία σχέση µε την ευρωπαϊκή. Κάθε άλλη µορφή πολυφωνίας, του τύπου πρίµο - σεκόντο, παράλληλες τρίτες, που συνηθίζεται σε µερικά νεότερα συρτοκαλαµατιανά, τονισµένα σε µείζονα τρόπο, είναι απαράδεκτη. Τα όργανα µε τα οποία εκτελείται το δηµοτικό τραγούδι, σχετίζονται µε το συγκεκριµένο χώρο. Π.χ. λύρα και λαούτο σε µερικά νησιά και στην Κρήτη (αλλά και βιολί σε ορισµένες περιοχές), ζουρνάς και νταούλι παλιότερα στον ηπειρωτικό χώρο, κλαρίνο, βιολί, σαντούρι και λαούτο, αργότερα. Και πριν απ όλα, βέβαια, η φλογέρα, το κλαρίνο και το βιολί είναι όργανα ευρωπαϊκά και πολιτογραφήθηκαν στη λαϊκή µας κοµπανία, το µεν βιολί πριν από το 1800, το δε κλαρίνο το τελευταίο µισό του 19 ου αιώνα. Τα δύο αυτά ξενικά όργανα αφοµοιώθηκαν τόσο γρήγορα και τόσο εύστοχα από τους λαϊκούς οργανοπαίχτες και υποτάχθηκαν απόλυτα στις α- νάγκες της ελληνικής µουσικής, ώστε σήµερα να είναι αδιανόητη εκτέλεση στεριανού δηµοτικού τραγουδιού, χωρίς κλαρίνο και βιολί. Είναι ίσως περίεργο, αλλά και δύο άλλα ευρωπαϊκά όργανα, τελείως ξένα προς την ελληνική παράδοση, η κορνέτα και το τροµπόνι χρησιµοποιήθηκαν σε ορισµένες περιοχές της δυτικής Μακεδονίας (αλλά και σε κάποια νησιά του ανατολικού Αιγαίου, όπως η Μυτιλήνη) για την εκτέλεση δηµοτικών τραγουδιών. Και είναι καταπληκτικός ο τρόπος µε τον οποίο «έδεσαν» αυτά τα όργανα µε τα υπόλοιπα παραδοσιακά. ι όµως, σήµερα, όταν ακούµε σε γάµους και πανηγύρια εκτελέσεις δηµοτικών τραγουδιών µε Κ κιθάρες, ηλεκτρικά αρµόνια, ντραµς και ακκορντεόν ενοχλούµαστε φοβερά. Η αισθητική του δηµοτικού τραγουδιού είναι δεµένη και µε τη χροιά του ήχου συγκεκριµένων οργάνων. Τα νεότερα ευρωπαϊκά όργανα είναι αδύνατο στις µέρες µας να αφοµοιωθούν και να υπηρετήσουν το δηµοτικό τραγούδι. Τα περισσότερα από αυτά έχουν προκαθορισµένους τους φθόγγους και δεν διαθέτουν παρά µόνο τόνους και ηµιτόνια. Αλλά, ο βασικός λόγος δεν είναι αυτός. Σήµερα, ο κύκλος της δηµιουργίας του δηµοτικού τραγουδιού έχει κλείσει οριστικά. Οι συνθήκες που το δηµιούργησαν δεν υπάρχουν πια. Έπαψαν, εποµένως, να λειτουργούν και οι διαδικασίες αφοµοίωσης και οι µηχανισµοί προσαρµογής στα ελληνικά δεδοµένα ξένων οργάνων, ρυθ- µών, χορών κ.λπ., πράγµα που γινόταν παλαιότερα µε σχετική ευκολία, όταν το δηµοτικό τραγούδι βρισκόταν στην ακµή του. Έτσι, σε κλειστό πια σύστηµα, όπως είναι σήµερα το δηµοτικό τραγούδι, δεν είναι δυνατόν τίποτα να εισχωρήσει χωρίς να δίνει την εντύπωση του ξένου σώµατος, για τον απλούστατο λόγο ότι παραµένει στοιχείο αναφοµοίωτο. ίναι λυπηρό, ότι, σήµερα, κοντεύουν να εξαφανιστούν πολλά από τα παραδοσιακά όργανα, όπως Ε το κανονάκι, το ούτι, το σαντούρι, ο ταµπουράς, ακόµα και το λαούτο. Και είναι κρίµα, πουµερικά από αυτά τα λαϊκά όργανα δεν χρησιµοποιήθηκαν παλιότερα στην Εκκλησία, γιατί θα µπορούσαν θαυµάσια να αποδώσουν το βυζαντινό µέλος. Θα ήταν δυνατόν, έτσι, να είχε δηµιουργηθεί µία παράδοση οργανικής εκκλησιαστικής µουσικής, αλλά και µία µεγάλη συντεχνία οργανοπαιχτών, που θα συντηρούσαν και θα προωθούσαν την παράδοση της ελληνικής µουσικής. Σήµερα, πια, είναι πολύ αργά για ένα τέτοιο εγχείρηµα. Πολλοί καλοπροαίρετοι και αξιόλογοι συχνά συνθέτες (συνέχεια στη σελίδα 7)

6 6 ΧΟΡΟΣΤΑΣΙ Ιανουάριος - Φεβρουάριος - Μάρτιος 2008 Τραγούδια του γάµου της Βήσσανης Πωγωνίου από τον µουσικό-λαογράφο Παντελή Καβακόπουλο (καθ υπαγόρευση της Ερωφύλης Παπαζώτου ή όπως ήταν γνωστή µε το όνοµα Μπύρω, ετών 75) Την επισκέφθηκα πέντε φορές στο σπίτι της, στους Αµπελόκηπους της Αθήνας όπου και ηχογράφησα ένα σεβαστό αριθµό τραγουδιών (πάνω από εκατό). Η πρώτη φορά ήταν στις 4 Φεβρουαρίου 1978 και η πέµπτη, και τελευταία, στις 29 Μαρτίου του Παλαιότερα, στη Βήσσανη της επαρχίας Πωγωνίου, του νοµού Ιωαννίνων, οι γαµήλιες διαδικασίες άρχιζαν την ηµέρα Πέµπτη, κατά την οποία οι γυναίκες, που ζύµωναν τα ψωµιά, τραγουδούσαν το τραγούδι: Ανέβαινε προζύµι κατέβαινε σκαφίδι κοράσια το ζυµώνουν µε µάνα, µε πατέρα, µ αδέρφια, µ αξαδέρφια. Κατά την ηµέρα της γαµήλιας τελετής, όταν ξεκινούσαν να πάρουν τη νύφη, στο προαύλιο του σπιτιού του γαµπρού, αρµάτωναν το άλογο. Στόλιζαν το χαλινάρι µε δυο κόκκινες φούντες από τις δυο πλευρές της κεφαλής του αλόγου. Ακόµη, στόλιζαν και το σαµάρι µ ένα οµορφοστρωµένο χρωµατιστό χαλί, που το έδεναν µε µια κόκκινη ζώνη περνώντας το κάτω από την κοιλιά του αλόγου. Πάνω του έβαζαν ένα δισάκι µέσα στο οποίο έβαζαν, στον ένα σάκο, ένα ψωµί και στον άλλο, µια «τσίτσα» 1 κρασί, που θα το παρέδιδαν στο συµπεθεριό της νύφης. Στο ίδιο δισάκι, έβαζαν αντίστοιχα, από το σπίτι της νύφης, ένα ψωµί και µια «τσίτσα» κρασί, που θα το παρέδιδαν στο συµπεθεριό του γαµπρού. Το άλογο το καβαλούσε ο βλάµης, ένας από τους φίλους του γαµπρού ή ένα µικρό παιδί, όπως µας πληροφορεί η ίδια. Τα ψωµιά τα έκοβαν τη δεύτερη ηµέρα του γάµου. «Κατά το έθιµο», ο γαµπρός και η νύφη τραβούσαν, (µε τα χέρια τους, ο καθένας προς το µέρος του), την κουλούρα και όποιος έπαιρνε το µεγαλύτερο κοµµάτι θεωρείτο πως έχει και το µεγαλύτερο σόι. Έξω από την πόρτα του σπιτιού του γαµπρού, οι γυναίκες τραγουδούσαν το τραγούδι: Άλογο στρωµένο, χώρι 2 αρµατωµένο, θέλει να κινήσει, να ξεπροβοδίσει. Κίνα δεντρί µου κίνα, κίνα κυπαρίσσι, να πα να φέρ ς τη νύφη, µε φούντα καριοφίλι. Άι καλέ γαµπρέ, κι αρµατωµένε, π αρµατώνεσαι και που πηγαίνεις. Κάστρο βούλουµαι, χωριό να πάνω, κι όλοι διάλεγαν σπαθιά και κόρες, κι εγώ διάλεγα την κάλια κόρη, τη βεργόλιγνη, τη µαυροµάτα. Στο δρόµο, όταν πήγαιναν να πάρουν τη νύφη τραγουδούσαν το τραγούδι: Πήγαινα το δρόµο-δρόµο, βρήκα µια µηλιά στο δρόµο. Με τα µήλα φορτωµένη µε τα ρόδα τσακισµένη. Κ άπλωσα να πάρω ήλο κ η µηλιά µ αντιλογήθη. Μη µου παίρν ς εµέ το µήλο γιατί τα χω µετρηµένα στο δευτέρ 3 περασµένα. Όταν ξεπροβόδιζαν τη νύφη από το σπίτι της τραγουδούσαν: Έβγα θείο ν έβγα, έβγα απ τις αυλές σου σύρε στις δικές σου. Ν αποχαιρετήσεις, την καλή τη µάνα τον καλό πατέρα. Τα γλυκά τ αδέρφια τα πρώτ αξαδέρφια. Όταν έφθαναν στην εκκλησία για τα στέφανα, τραγουδούσαν τρεις φορές το τετράστιχο «Εκκλησιά µου κουκλουτή». Εκκλησιά µου κουκλουτή 4, κουκλουτή καµαρωτή. Όπως δέχεσ τα κεριά σου δέξου και τα νιόγαµπρά σου. Μετά τη στεφάνωση, στο δρόµο προς το σπίτι του γαµπρού, έλεγαν το τραγούδι: Τρέχουν τα νερά, τρέχουν και οι βρύσες, τρέχ η αρχοντιά να ιδούν τη νύφη. Τ αρχοντόπουλα να τη ρωτήσουν, νύφ τ έφερες του πεθερού σου, νύφ τ έφερες της πεθεράς σου. (Εδώ δηµιουργείται κάποιο κενό στο κείµενο και τη µελωδία) και συνεχίζει: Σήµερα η πεθερούλα σου νυφούλα µου, τους δρόµους εκαθέριζε νυφούλα µου, και ρόδα τους εγέµιζε νυφούλα µου. Ακούς κυρά νύφη τι µολογάει το γράµµα, τι µολογάει το γράµµα, τι λέει το Βαγγέλιο. Τίµα τον πεθερό σου,

7 Ιανουάριος - Φεβρουάριος - Μάρτιος 2008 ΧΟΡΟΣΤΑΣΙ 7 τίµα την πεθερά σου, Για να σαι τιµηµένη στον κόσµο ξακουσµένη. Όταν έφθαναν στο σπίτι του γαµπρού, καλωσόριζε η πεθερά τη νύφη, και οι γυναίκες τραγουδούσαν: Έβγα πεθερά στη σκάλα µε το µέλι µε το γάλα, µε το µέλι µε το γάλα, µε τη ζάχαρη στα χέρια. Όταν το πρωί της ευτέρας ξεπροβόδιζαν τους συµπεθέρους, έλεγαν τα τραγούδια: Μια χαρά σε σένα νύφη, που ξεπροβοδάς τους φίλους, µε χαρές και µε τραγούδια, και του Μάη τα λουλούδια Καλά που µας θυµίσατε για να ρθωµε στο γάµο, που ξέρω γω παινέµατα, τσι νύφης για να κάνω. Ν αρχίσ από τα πόδια της, να βγω στην κεφαλή της και να της πω παινέµατα, που έχει το κορµί της. Να πω για το κεφάλι της, γλάστρα ναι µε τις βιόλες, χίλιες κοπέλες στο χορό, τις νοστιµίζει όλες. Να πω και για τα φρύδια της, οπού ναι σαν αβδέλες, αυτή είναι οµορφότερη απ όλες τις κοπέλες. Να πω και για τα µάτια της, θα σκιµ τις γαλάτες 5, σ όποιον κι αν ρίξουνε µατιά, τον κάνουνε κοµµάτια. Να πω και για τη µύτη της, οπού ναι σαν κοντύλι 6, οπού την έχ ο βασιλιάς, και γράφει µε εκείνη. Να πω και για το στόµα της, σαν ζαχαρένιο µήλο, οπού το είχε ο Χριστός και δίδαχνε µε κείνο. Να πω και για τη γλώσσα της, την αηδονολαλούσα, οπού την είχαν τα πουλιά σκοπό και κελαηδούσαν. Να πω και για τα δόντια της, τα οµορφοκαµωµένα, οπού τα είχε ο Θεός µε τέχνη φυτεµένα. Να πω και για το πρόσωπο, που είναι σα φεγγάρι, να τη χαρεί η µανούλα της κι ο νιος που θα την πάρει. Στο Γρεβενό στο Γρεβενό, έλα µατάκια µ έλα εδώ, στον έµορφο τον τόπο σαµογλυκή µ αγάπη. Που κελαηδούν οι πέρδικες κι αντιχοτούν 7 τα πλάϊα. Στα πλάϊα πάνου έβαζα και στα πηγάδια βρόχεια. Πάει η πέρδικα να πιει νερό και πιάστηκε στο βρόχι. Αφήσµ µ αφήσµε κυνηγέ να σου γλυκολαλήσω, κι ως που την άπιε 8 ο κυνηγός τα έχει και τον γελάει. ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ 1. τσίτσα: δοχείο νερού ή κρασιού για το χωράφι, στρογγυλό παγούρι ξύλινο ή µεταλλικό. 2. χώρι: χωριστά. 3. δευτέρι: σηµειωµατάριο, τετράδιο µικρού µεγέθους. 4. κουκλουτή: στρογγυλή, όµορφη σαν κούκλα. 5. γαλάτες: όµορφες σαν το γάλα. 6. κοντύλι: µολύβι. 7. αντιχοτούν: αντηλαλούν. 8. άπιε: έπιασε. Το ηµοτικό Τραγούδι (το αυθεντικό και το παραποιηµένο) του Νίκου Μπαζιάνα (συνέχεια από τη σελίδα 5) επιχειρούσαν παλαιότερα, και επιχειρούν ακόµα και σή- µερα µερικοί, διασκευές, ενορχηστρώσεις και εναρµονίσεις γνωστών δηµοτικών τραγουδιών. Και στο όνοµα της αρµονίας κατέστρεφαν, συνήθως, τη µελωδία και εξαφάνιζαν το ιδιαίτερο χρώµα, το ύφος και το ήθος του δηµοτικού τραγουδιού, χωρίς αυτές οι απώλειες να αντισταθ- µίζονται, τουλάχιστον, από τις αρετές µιας σωστής αρµονικής επεξεργασίας. εν αρνείται κανείς το δικαίωµα στους συνθέτες να αντλούν στοιχεία από τη λαϊκή µουσική παράδοση. Οφείλουν, όµως, να γνωρίζουν, µε υπευθυνότητα, τη σοβαρότητα του εγχειρήµατός τους, πράγµα που σηµαίνει ότι οφείλουν πρώτιστα να γνωρίζουν στην εντέλεια και την ελληνική µουσική - βυζαντινό µέλος και δηµοτικό τραγούδι - παράλληλα µε την ευρωπαϊκή. Χρειάζεται τάχα να µνηµονεύσουµε και τις στρατιωτικές µπάντες και τις φανφάρες των ήµων, που, σε µέρες εθνικών επετείων, συνήθως, εκτελούν - κατά κυριολεξία! - δηµοτικά τραγούδια; Είναι φριχτό το άκουσµα! Και µόνον οι πιθανές προθέσεις για πατριωτική έξαρση µπορεί να δικαιολογήσουν µία τέτοια κακοποίηση. οθεία, όµως, µπορεί να υπάρξει και µε άλλες µορφές. Όταν παίζει κανείς Τσάµικο µε λύρα κρητική, Ν όταν δηλαδή όργανα, που συνηθίζονται σε µία περιοχή, παίζουν τραγούδια µιας άλλης περιοχής, όπου δεν συνηθίζονται αυτά τα όργανα, όταν ένας Ηπειρώτης τραγουδάει κυπριώτικα, όταν ένας Θεσσαλός χορεύει ποντιακούς χορούς ή ντύνεται νησιώτης, για να χορέψει µπάλλο στην Καλαµάτα, σε όλα αυτά υπάρχει µικρό ή µεγάλο ποσοστό νοθείας. Η αρχή είναι µία: µόνον ο ντόπιος µπορεί να εκτελέσει σωστά τα τραγούδια, τους χορούς και τα όργανα ενός συγκεκριµένου τόπου. Μόνον αυτός που βιώνει µία µακροχρόνια παράδοση, αυτός είναι ο ι- κανός και ο κατάλληλος να αποδώσει το ύφος, το ήθος, το χρώµα, το ρυθµό, τις λεπτοµέρειες της µελωδίας, τη σωστή προφορά ενός ιδιώµατος. Όλα αυτά τα στοιχεία, που προαναφέραµε, αποτελούν χαρακτηριστικά γνωρίσµατα του δηµοτικού τραγουδιού, και, γι αυτό το λόγο, πρέπει να τηρούνται µε θρησκευτική ευλάβεια σαν ιεροί κανόνες από όλους, όσοι έχουν σχέση µε τη λαϊκή µας µουσική. υστυχώς, όµως, οι κανόνες αυτοί διαρκώς παραβιάζονται όχι µόνον από κερδοσκόπους µουζικά- ντηδες, αλλά και από αφελείς και ανίδεους ή ακόµα και από µανιώδεις λάτρεις του εκσυγχρονισµού, και, πολύ συχνά, από συλλόγους και σωµατεία, που ανέλαβαν αυτόκλητα την υποχρέωση - σύµφωνα µε τις διακηρύξεις του καταστατικού τους - να περισώσουν και να διαφυλάξουν τη λαϊκή µας παράδοση

8 8 ΧΟΡΟΣΤΑΣΙ Ιανουάριος - Φεβρουάριος - Μάρτιος 2008 Η β ο υ κ ο λ ι κ ή γ λ ώ σ σ α του Κώστα Μιχ. Σταµάτη, λογοτέχνη Σ την απλούστερη µορφή της, όταν λέµε Βουκολική Γλώσσα, εννοούµε τη γλώσσα, που χρησιµοποιούν στην καθηµερινή τους επικοινωνία οι άνθρωποι της υπαίθρου (βοσκοί, αγρότες, εργάτες, ζευγολάτες κ.ά.), προκειµένου να συνεννοηθούν µεταξύ τους και µε τα ζώα τους. Η Βουκολική Γλώσσα αποτελεί ένα ολοζώντανο και δυναµικό εκφραστικό όργανο των ανθρώπων της υπαίθρου και σχετίζεται άµεσα µε τον ανοιχτό χώρο, τη φύση και τον κόσµο της. Είναι µία γλώσσα οµορφιάς και απλότητας, µέσα από την οποία συνεχώς αναγεννιέται η ψυχή και η ζωή του υπαίθριου χώρου και συντηρείται αναλλοίωτα µία αέναη και θαυµαστή παράδοση µε καθολική επικράτηση. Στη γλώσσα αυτή, γλώσσα καθαρά του προφορικού λόγου, συντονίζονται αρµονικά ποικίλα στοιχεία, τα οποία δίνουν ξεχωριστή ταυτότητα, αλλά και τόνους, που είναι, σχεδόν άγνωστοι, στον υπόλοιπο γλωσσικό χώρο. Τούτο το γνώρισµα, είναι φυσικό, αν υπολογίσουµε ότι η Βουκολική Γλώσσα δεν α- πευθύνεται µόνον σε ανθρώπους, αλλά, ταυτόχρονα σε: ζώα, αντικείµενα, στοιχεία της φύσης και, γενικά, είναι µέσον απευθείας συνοµιλίας µε ολόκληρο τον ανοιχτό περίγυρο. Οι λέξεις, όµως, αυτές δεν προορίζονται αποκλειστικά και µόνο για τα ζώα και τον περίγυρό τους, αλλά και για τον ίδιο τον άνθρωπο, τον οποίον χαρακτηρίζουν µε έννοιες παράλληλες, που ταιριάζουν απόλυτα στην ιδιαίτερη προσωπικότητά του. έτσι, ο αγαθός και απλοϊκός άνθρωπος είναι «πρόβατο», ο πονηρός είναι «αλεπού», ο οκνός είναι «βόδι» ή αυτός είναι «ζουλάπι» κ.ά. Για το λόγο αυτό, έχει τέτοια ένταση και πληρότητα, ώστε να γίνεται κατανοητή τόσο από όµοιους, όσο και από διαφορετικούς αποδέκτες. Σε πολύ - πολύ γενικές γραµµές, η Βουκολική Γλώσσα συνδυάζει µεγάλο εύρος και βάθος, γνησιότητα και πολυφωνία, παραστατικότητα και εξατοµίκευση προσώπων, ζώων και πραγµάτων. Περιέχει ήχους, εικόνες και µεταφορές. ηµιουργεί συναισθήµατα, προκαλεί την προσοχή, επαναλαµβάνεται στην εξειδίκευσή της, συνεγείρει τις αισθήσεις και αφυπνίζει, ταυτόχρονα, έµψυχα και άψυχα όντα. Ο βοσκός, για παράδειγµα, στον περίγυρό του, χρησι- µοποιεί τις ίδιες λέξεις, που µεταχειρίζονταν πριν από αυτόν οι πρόγονοί του, τόσο γιατί οι αποδέκτες του παραµένουν σταθερά οι ίδιοι, όσο και γιατί οι ευαισθησίες και στα δύο µέρη, δεν αλλοιώνονται τόσο εύκολα µε την πάροδο των αιώνων. Η διαπίστωση αυτή προσδίδει στη γλώσσα το πλεονέκτηµα να νοθεύεται δύσκολα από τη διείσδυση ξενικών στοιχείων, να παραµένει καθαρή και να λειτουργεί αµετάβλητη µέσα στη διαδροµή του χρόνου. Η εξέλιξή της είναι αργή και σταθερή και σηµειώνεται η παράλληλη προσαρµογή της µε τις εξελίξεις του ευρύτερου πολιτισµού, στον οποίον εντάσσεται γεωγραφικά και ιστορικά, κάθε φορά, αυτή η γλώσσα. Το λεξιλόγιο της Βουκολικής Γλώσσας είναι ιδιαίτερα πλούσιο, χυµώδες και σταθερό. εν αλλάζουν λέξεις και όροι στο χώρο αυτό. Η αναλλοίωτη αυτή γλωσσική πορεία αποκτά µέσα στο χρόνο σπάνια µοναδικότητα και µεταβάλλεται σε ελληνοκεντρική αφετηρία λόγου. Ο απλός αναγνώστης των ποιµενικών κειµένων, συµφιλιώνεται και εναρµονίζεται µε ένα πλήθος λέξεων αρχαίων, µεσαιωνικών και νεώτερων, στον οποίον οι ξενικές λέξεις έχουν απόλυτα ελληνοποιηµένη τη θέση τους ανάµεσα στις ελληνικές. Μέσα στον ωκεανό της Ελληνικής Γλώσσας, η Βουκολική Γλώσσα περιλαµβάνει λέξεις περίπου, οι οποίες έχουν περιεχόµενο βουκολικό ή α- ναφέρονται στην υπαίθρια ζωή. Ο σύγχρονος βουκολικός ποιητής, για να πούµε ότι περπατάει στα αχνάρια της κλασικής βουκολικής ποίησης και γλώσσας, πρέπει να είναι κάτοχος αυτού του τεράστιου λεξιλογίου και να αντλεί από αυτό τα βασικά εκφραστικά του µέσα. Η γνώση διασφαλίζει εποικοδοµητικά και την άνετη προσέγγιση της κλασικής βουκολικής ποίησης, στην οποία το λεξιλόγιο αυτό αποτελεί το θεµέλιο της αιωνιότητάς της. Τρία είναι τα κύρια στοιχεία της Βουκολικής Γλώσσας: η χαρακτηριστική προφορική της σύνθεση, η εκφραστική πληρότητα και ο λεπτοµερειακός προσδιορισµός. Στη Βουκολική Ποίηση ξαφνιάζει τον αναγνώστη η αµεσότητα και η ζωντάνια του λόγου, ακριβώς, γιατί αυτή, στην ολοζώντανη εκφορά της, αιχµαλωτίζει τη γοργότητα, την ενάργεια και την πληρότητα του προφορικού λόγου. Το δέσιµο του λόγου συνιστά προφορική και ελεύθερη σύνθεση και τα εκφραστικά του µέσα είναι παρµένα κατευθείαν από τους ήχους και τις εικόνες της οµιλίας. Οι λέξεις και οι προτάσεις εγγίζουν τη φωνή του βοσκού και της υπαίθρου και αποδίδουν πιστά και παραστατικά το νόηµα του λόγου στη βαθύτερη και αληθινότερη ουσία του. Από τη Βουκολική Γλώσσα απουσιάζουν οι γενικότητες. Ο λόγος εδώ είναι συγκεκριµένος και διεισδυτικός και αναφέρεται σε χει-

9 Ιανουάριος - Φεβρουάριος - Μάρτιος 2008 ΧΟΡΟΣΤΑΣΙ 9 ροπιαστά θέµατα, τα οποία αναβιώνει µε τρόπο αριστοτεχνικό, εισχωρώντας στην πεµπτουσία των λεπτοµερειών, οι οποίες συνθέτουν την αληθινή εικόνα και αγκαλιάζουν φιλικά την ανάσα της ζωής στις µικρές και γι αυτό σπάνιες εκφάνσεις της. Οι λέξεις του βουκολικού λόγου, είναι συνθεµένες µε στοιχεία, παρµένα από όλο το επιστητό του υπαίθριου κόσµου: ήχοι, φωνές, κουδούνια, βελάσµατα, σφυρίγµατα, γαυγίσµατα σκυλιών, ουρλιαχτά αγρι- µιών, τραγούδια ανθρώπων και πουλιών, συνοµιλίες ανθρώπων - ζώων και στοιχείων της φύσης, κελαρύσµατα πηγών, ρυακιών και ρεµάτων, θόρυβοι από την πνοή του αέρα και από το ποδοβολητό των ζωντανών. Στις λέξεις αυτές περικλείεται η πνοή της υπαίθρου και ο παλµός του κόσµου της είτε είναι έµψυχος είτε είναι άψυχος. Στην πρώτη θέση κατατάσσονται οι ήχοι µε όλη την ποικιλία και την ο- µορφιά τους. Ακολουθούν οι εικόνες, από κάθε ο- πτική γωνία και από κάθε σύσταση και από κάθε διάσταση. Αυτές οι εικόνες απαθανατίζουν τη λεπτοµέρεια στα οµορφότερα ψήγµατά της και αποδίδουν την καρδιά της θέασης, έτσι όπως είναι στην πραγµατικότητα και όχι όπως θα ήθελε να την αποδώσει ο ποιητής. Οι εικόνες και οι ήχοι λαµβάνονται χωρίς διάκριση και από τη ζωή και από τη φύση. Το κλάµα του γκιώνη περπατάει αρµονικά µε το σφύριγµα του α- νέµου ανάµεσα στις κλεισούρες και στα δερβένια, σµίγει και συνταιριάζεται µε τη φλογέρα του τσοπάνη και από εκεί ζευγαρώνει µε το γλυκό κελάρυσµα του ή- συχου ρυακιού. Αυτός ο υπαίθριος κόσµος είναι ζωντανός, έχει φωνή, µάτια, χέρια, αισθήµατα, ακούει, τραγουδάει, χαίρεται και θλίβεται, είναι όλος µία ψυχή και µία καρδιά, γεµάτη τρυφερότητα και µεγαλοσύνη. Και ακόµη ο κόσµος αυτός είναι γερά δεµένος, συµβιώνει άνετα και γαλήνια και πορεύεται στην οδοιπορία του χρόνου και µέσα στον παραδοσιακό συντηρητισµό του, µεταµορφώνεται αργά και σταθερά, καθώς αναγκάζεται από τη γενικότερη ροή του κόσµου να παρακολουθεί τις αλλαγές της ζωής και της πορείας του πολιτισµού της κάθε εποχής. Κάθε λέξη της Βουκολικής Γλώσσας είναι αυτοδύναµη, ζωντανή, φορτισµένη µε πνοή και ήχους, µε εννοιολογικό βάθος και πολυσήµαντη εικόνα, α- στραφτερή φαντασµαγορία και µεγαλείο. Γίνεται φορέας τρυφερών µελωδιών και στην πολυφωνία της ισορροπεί και εναρµονίζεται, εκφράζοντας την απλότητα, την αιώνια οµορφιά, το υπέροχο όνειρο της δηµιουργίας και τη µυστική ανάσα της ζωής. Οι λέξεις είναι γεµάτες από φως και αισιοδοξία, που αποδίδουν ολόκληρη την κλίµακα της ανθρώπινης «Βοσκός µε παραδοσιακή φορεσία» φωτ.: www. stigmes. gr ευαισθησίας, ανταποκρινόµενες επαγωγικά στις αρχέγονες και στις σύγχρονες απαιτήσεις των αποδεκτών τους. Αλλά το µεγαλείο και ο πλούτος του βουκολικού λόγου βρίσκεται στην εξατοµίκευση προσώπων, ζώων και πραγµάτων. εν υπάρχει ζωντανό ή άψυχο ή στοιχείο της φύσης, που να µην το προσφωνεί µε το ιδιαίτερο όνοµά του. Όλα έχουν το δικό τους ό- νοµα, ακόµη και στις πιο µικρές λεπτοµέρειές τους. Και είναι φυσικό, αυτή η εξατοµίκευση να βρίσκει άµεση ανταπόκριση στις µονάδες και στο σύνολο του κόσµου, στον οποίο απευθύνεται. Ο αποδέκτης αυτού του ρέοντος λόγου δεν διαπορεί, δεν µπερδεύεται, αλλά γίνεται άµεσος δέκτης του βαθύτερου σφυγµού της συνοµιλίας. Ειδικότερα αυτή η συχνή και επίπονη αναζήτηση της λεπτοµέρειας, εξατοµικεύει τον αποδέκτη και αποκτά ξεχωριστή αξία στα επίθετα, τα οποία, στην προφορική τους εκφώνηση, µετατρέπονται σε ουσιαστικά και χαρακτηρίζουν τον άνθρωπο, το ζώο, το φυτό ή το πράγµα, χωρίς να τα ακολουθεί το ουσιαστικό. Στον βουκο-λικό λόγο το ουσιαστικό παραµερίζεται και δίνεται προτεραιότητα στο ουσιαστικοποιηµένο επίθετο, περιορίζοντας αισθητά την παρουσία του ουσιαστικού. Για παράδειγµα, όταν ο τσοπάνης προσφωνεί τη γαλακτερή γίδα του «γαλάρω», εννοεί ότι µόνον η συγκεκριµένη γίδα, που κατεβάζει πολύ γάλα είναι αυτή, για την οποία χρησιµοποιεί αυτό το όνοµα και όχι επίθετο πλέον. Θα χρειαστεί, ωστόσο, να δώσουµε µερικά ακόµη παραδείγµατα, τα οποία αποδεικνύουν περίτρανα αυτήν την επικράτηση του επιθέτου στον υπαίθριο λόγο, ώστε να γίνει αντιληπτό και το µέγεθος και η ποικιλία αυτού του σπάνιου γλωσσικού φαινοµένου: «άγαλη» η στέρφα γίδα, «αγήτευτος» αυτός, που δε γητεύτηκε, «αδροµάλλης» ο δασύτριχος, «αερικό» η νεράϊδα, «βάκρα» η άσπρη γίδα, «βελάστρα» το ζώο, που συνεχώς βελάζει, ο πολυλογάς άνθρωπος, «γαϊτάνω» η γίδα µε κόκκινα ζωνάρια στο πρόσωπο και µάλιστα από κάτω προς τα πάνω, «γαλάνης» ο ξανθός και γαλανο- µάτης (για ζώα και ανθρώπους), «επίζουλο» του ευαίσθητο από χτύπηµα ή αρρώστια ζώο, «καλαµολάλης» αυτός, που παίζει µόνο καλαµίσια φλογέρα, «κανούτα» η γίδα, που έχει κεφάλι µε χρώµα καψαλί, η µαυροκόκκινη, «λιανουριά» τα µικρά κατσίκια, «µαρµάρω» η γίδα, που για τρία χρόνια είναι στέρφα, «µολαΐµικο» το ζώο που υπακούει ήρεµα στην πρόσκληση του βοσκού, «ξυγκιάρης» ο παχύσαρκος (για ανθρώπους και ζώα), «παρδάλης» το σκυλί, που έχει άσπρες βούλες στο πρόσωπο, «πουλιοκέφαλο» το ζώο µε το πολιό (άσπρο) κεφάλι,

10 10 ΧΟΡΟΣΤΑΣΙ Ιανουάριος - Φεβρουάριος - Μάρτιος 2008 «ρούσα» η κοκκινοτρίχα γίδα, «σίβος» το ζώο µε το σταχτί χρώµα, «σουρτιάρης» ο τράγος, που οδηγεί το κοπάδι, «τραχηλάτα» τα ζώα, που κρέµεται ο λαιµός τους και σχηµατίζει τραχηλιά, «τσουραπάτος» το ζώο, που έχει µαύρο τρίχωµα στα πόδια του σαν τσουράπια (κάλτσες), «φεγγάρω» η γίδα, που έχει µπάλωµα στην κοιλιά στρογγυλό σαν φεγγάρι, «χωραΐτης» αυτός, που διαµένει στην πόλη (σε α- ντίθεση µε τον ξωµάχο, κάτοικο της υπαίθρου) κ.ο.κ. Αλλά αυτή η τόσο καίρια και πρωτότυπη ουσιαστικοποίηση των επιθέτων δεσπόζει σε ολόκληρο το φάσµα της οµιλίας και έχει την ίδια απήχηση και το ίδιο πάντοτε νόηµα για όλα τα µέλη της βουκολικής κοινωνίας. Η Βουκολική Γλώσσα παρουσιάζει µία πλούσια ποικιλία από άξονες, γύρω από τους οποίους υφαίνει τον γλωσσικό της ιστό: δίδυµα πολυσήµαντων λέξεων - εννοιών όπως, ξενιτιά - µοναξιά - νοσταλγία, ύπαιθρος - αστυφιλία, ήλιος - φύση - φεγγάρι - ουρανός - αέρας, βουνά - χωριό - τόποι εργασίας, χώµα - βουνά, καρδιά - ψυχή, ψωµί - λάδι - ελιά - κρασί, πανίδα - χλωρίδα κ.λπ., παρά το γεγονός ότι ανήκουν στην ευρύτερη γλωσσική χρήση του ελληνικού λαού, εντούτοις αποτελούν συνδυασµούς - κλειδιά, που εξακτινώνονται σε όλο το φάσµα της βουκολικής ζωής. Και τούτο συµβαίνει γιατί τα παλαιότερα χρόνια και µε αφετηρία τον πρωτόγονο πρόγονό µας, η επικρατέστερη υπαίθρια τάξη των ανθρώπων ήταν οι ποιµένες, οι βοσκοί, οι τσοπάνηδες, οι τσελιγγάδες, οι ξωµάχοι και όλες εκείνες οι πλατιές οµάδες των ανθρώπων της υπαίθρου, που φυσικό ήταν να επικρατήσουν των άλλων µικρότερων οµάδων και να αφήσουν έντονη τη σφραγίδα τους στις πιο αντιπροσωπευτικές παρουσίες της ζωής τους. Έτσι, λεξιλόγιο, παροιµίες, φράσεις, λαογραφικά έθιµα, γιορτές, τραγούδια, ήθη, παράδοση κ.ά. πέρασαν παντού και σηµατοδοτούν την κυριαρχία του πνεύµατος και της πολιτιστικής παρουσίας του βουκολικού κόσµου. Η εκφορά του προφορικού βουκολικού λόγου, είναι φυσικό, να συντελείται, κάθε φορά µε διαφορετικό τρόπο, από τον ένα στον άλλο τόπο, ώστε να δηµιουργείται ιδιωµατικός λόγος και εδώ, όπως και στην ευρύτερη ελληνική γλώσσα. Έτσι, το νόηµα µιας λέξης στον ένα τόπο µπορεί να εκφέρεται ή µε την ίδια ή µε παραποιηµένη ή µε εντελώς διαφορετική λέξη. Για παράδειγµα: το γουρούνι, αλλού λέγεται χοιρινό και αλλού ζο, το φίδι ζώο ή ζούδι, ο βοσκός τσιοπάνης, τσοπάνης, βοσκάρης, τζοπάνος, βόσκος (κατά το θηλυκό βόσκισσα, η τσοπάνισσα), το τσοπανόπουλο βοσκόπουλο, τσελιγγόπουλο, βοσκαρούδι κ.ά. Επίσης, από τη µία περιοχή στην άλλη, κατά την εκφορά του προφορικού λόγου, συγκόπτεται η µία συλλαβή ή η κατάληξη της λέξης, όπως το πηγάδι γίνεται π γάδ, το ζουλάπι ζλάπι, το γουρούνι γρούν κ.ά. Παράλληλα, µε αυτήν την αλλαγή των λέξεων σηµειώνεται, κάπως ανεξήγητα και πολύ συχνά µάλιστα, η µετατροπή του άρθρου του κύριου αρσενικού ονόµατος σε θηλυκό, στο ο- ποίο δίνεται ιδιαίτερη έµφαση, ώστε να αγκαλιάζει το όνοµα τούτο και τα δύο γένη µαζί, για να προβάλλει, προφανώς, την κυριαρχία του αρσενικού. Λ.χ. ο Κώτσιος γίνεται «η Κώτσιους», ο Μήτρους γίνεται «η Μήτρους» κ.ά. Συντελέσθηκε η επισήµανση και η σηµασία των βουκολικών λέξεων, έγινε µέσα σε όλους τους χώρους των υπαίθριων ανθρώπων, έτσι όπως αυτή χρησιµοποιείται στον ποιµενικό περίγυρο, ανεξάρτητα µε τυχόν άλλη σηµασία της λέξης αυτής σε άλλους χώρους ανθρώπων. Και, ακόµη, η ίδια λέξη µπορεί να έχει διαφορετική σηµασία και ανάµεσα σε διάφορες περιοχές του ελληνικού χώρου. Στην περίπτωση αυτή σηµειώνεται η διπλή ή και η τριπλή ση- µασία αυτών των λέξεων, και πάντοτε σε συνάρτηση µε τον ποιµενικό περίγυρο, µε σκοπό να διασωθεί αυτή η σπάνια πολυσηµία, που κρύβεται στην προφορική έκφραση του κόσµου των ποιµένων. Λέξεις κοινές για τους πολλούς, για τον τσοπάνικο κόσµο, έχουν ξεχωριστό φορτίο και βαρυσήµαντο νόηµα, που αποδίδει αποκλειστικά το πνεύµα και τη γλωσσική παράδοσή του. Αυτά τα στοιχεία σύνθεσης της ζωντανής προφορικότητας, της πληρότητας, της εξατοµίκευσης, της σταθερότητας και της µακροχρόνιας και οµοιόµορφης άσκησης και αργής αλλοίωσης και προσαρµογής, δίνουν ξεχωριστή αξία στη Βουκολική Γλώσσα, η οποία θα µπορούσε να χρησιµοποιηθεί σαν πρότυπο για τη σωστή εξυγίανση της Ελληνικής Γλώσσας, σε όλα τα επίπεδα. Η νοσταλγία είναι το βασικό φίλτρο, που τροφοδότησε την έµπνευση των βουκολικών ποιητών και ανέβασε αυτό το γνήσιο και βαθύ συναίσθηµα του έκπτωτου από τον επίγειο παράδεισο ανθρώπου ως τις παρυφές της χαµένης του ευτυχίας. Αυτή η τρυφερή αίσθηση της επιστροφής δυνάµωσε τη γέφυρα ανάµεσα στη γενέτειρα και στη νέα πατρίδα. Τις γέφυρες αυτές στέριωσαν τόσο οι κορυφαίοι βουκολικοί ποιητές: Θεόκριτος, Μόσχος, Βίων, Βιργίλιος, Λόγγος, Κάτων, Κόιντος κ.ά., όσο και οι νεώτεροι Β. Κορνάρος, Σολωµός, Βαλαωρίτης, Κρυστάλλης, Παλαµάς, Αθάνας και πολλοί άλλοι, µε την ποίησή τους και την ιδιαίτερη γλώσσα τους. Μία γλώσσα, που κινήθηκε µε πολύ αργούς ρυθµούς εξέλιξης και διατήρησε ως τα χρόνια µας την ευλυγισία, τη δροσιά και την αυτονοµία της, αλλά και την παραδοσιακή της αξία. Και η αξία αυτή µεγιστοποιείται, καθώς η Γλώσσα αυτή στην πανσπερµία της, απεικονίζει ολόκληρη την Ελληνική γλωσσική επικράτεια, από την οποία η Βουκολική Γλώσσα άντλησε τα στοιχεία και το λεξιλόγιό της.

11 Ιανουάριος - Φεβρουάριος - Μάρτιος 2008 ΧΟΡΟΣΤΑΣΙ 11 Βλαντιµίρ Βλαντιµίροβιτς Μαγιακόφσκι* της ώρας Μόσχου, Ιστορικού - Φιλολόγου Στην τσαρική Ρωσία, τη «φυλακή των λαών», τα πάντα φαίνονται βυθισµένα σε µια τελµατική ακινησία. εν είναι πολλά τα χρόνια, που η χώρα έχει καταργήσει επίσηµα τη δουλοπαροικία: η φεουδαρχία αποσυντίθεται µε εξαιρετικά αργούς ρυθµούς και τη διαδέχεται µία αστική τάξη ωµή και αγροίκα. Η ρωσική διανόηση διχάζεται ανάµεσα στην προσπάθεια για την ικανοποίηση κοινωνικών αιτηµάτων µε ό- ρους ανθρωπισµού κάποτε και φιλανθρωπίας και στην εξύµνηση των ιδεωδών της ρωσικής, ορθόδοξης ψυχής. Το 1893 είναι µια ήρεµη χρονιά: ένας νεαρός που, λίγα χρόνια πριν είχε δει τον αδελφό του, Αλέξανδρο, να εκτελείται ως συνωµότης κατά της εξουσίας και της ζωής του τσάρου, εγκαθίσταται στην Πετρούπολη και σχετίζεται µε µαρξιστικούς οµίλους. Λίγα χρόνια αργότερα, θα περάσει στην ιστορία, όχι µε το όνοµα µε το οποίο γεννήθηκε, αλλά µε εκείνο, που θα γινόταν συνώνυµο της επανάστασης: Βλαντίµιρ Ίλιτς Λένιν. Τ ο 1893 είναι µια ήρεµη χρονιά: στο χωριό Μπαγκτάντι της Γεωργίας γεννιέται ο Βλαντίµιρ Βλαντιµίροβιτς Μαγιακόφσκι, γιός δασικού υπαλλήλου. Στην οικογένεια µια οικογένεια φιλελεύθερη και καλλιεργηµένη, µε καλλιτεχνικά ενδιαφέροντα υπάρχουν ήδη δύο µεγαλύτερα κορίτσια. Ο Βολόντια είναι ένα παιδί έξυπνο, ανήσυχο, µε τάσεις ριζοσπαστικές και ρηξικέλευθες από τα παιδικά του χρόνια. Γράφει ο Μήτσος Αλεξανδρόπουλος: «Γεννήθηκε εκεί, σ ένα χωριό της Γεωργίας, που λέγεται Μπαγκντάντι, σε µια ποταµιά, όπου ο πατέρας του υπηρετούσε ως δασικός υπάλληλος. Πιο πέρα είναι ένα κάστρο και πιο πίσω τα βουνά της Κολχίδας. Η µεγάλη πόλη της περιοχής λέγεται Κιούταϊς, πρωτεύουσα της περιφέρειας που τότε ήταν ρωσικό κυβερνείο. Είναι µία όµορφη περιοχή, ό- πως όλα τα µέρη, όπου τα βουνά απολήγουν σε λόφους κι οι λόφοι φεύγουν κάτω χαµηλά για την εύφορη πεδιάδα που µε τη σειρά της βγαίνει στη θάλασσα. Εκεί, είναι το επίνειο, η Κολχίδα, µεγάλο λιµάνι. Τα µέρη αυτά τα διαβήκαµε κάποτε κι ε- µείς οδεύοντας για την Άνω Βακτριανή, το Ουζ- µπεκιστάν. Πολύ πριν από µας, είχαν διαβεί από δω ο Ιάσονας µε τη Μήδεια πηγαίνοντας για τη θάλασσα. Πάνω από την Κιουταΐδα είναι και η «σπηλιά του Ιάσονα». Αλλά µ αυτά ο Μαγιακόφσκι δεν ασχολήθηκε είχε ήδη από τότε αρχίσει να µισεί τα αρχαία κι «ελεύθερα να κολυµπά στις χρονολογίες». Κι ο ίδιος ο Μαγιακόφσκι - που, όταν ήταν παιδάκι, αγαπούσε τους περιπάτους στη φύση, παρέα µε το δασοφύλακα πατέρα του γράφει, περιγράφοντας την αλλαγή της σχέσης του µε τη φύση και τα πράγµατα: «Κάποια µέρα είδα µια λάµψη φωτεινότερη από τον ουρανό: τον ηλεκτρισµό. Έπειτα από τον ηλεκτρισµό, η φύση δεν είχε πια κανένα ενδιαφέρον για µένα. εν ήταν αρκετά τελειοποιηµένη». 1905: Η χρονιά του ρωσοϊαπωνικού πολέµου και της ντροπιαστικής, για τα ρωσικά στρατεύµατα, ήττας. Την ήττα ακολουθεί η επανάσταση του 1905, που διατυπώνει κοινωνικά αλλά και εθνικά στις µη ρωσικές χώρες αιτήµατα. Ο Μαγιακόφσκι συµµετέχει στις κινητοποιήσεις των µαθητών, των εργατών και των φοιτητών της πόλης του. Τις προκηρύξεις λέει ο ίδιος ο ποιητής τις κρέµαγαν οι γεωργιανοί και τους γεωργιανούς τους κρέµαγαν οι κοζάκοι. να χρόνο µετά, ο πατέρας θα πεθάνει από Έτσίµπηµα καρφίτσας. Η οικογένεια µετακοµίζει στη Μόσχα. Η µητέρα του ανοίγει µια µικρή πανσιόν και, για να συµπληρώσουν τα εισοδήµατά τους, µάνα και αδερφές, ζωγραφίζουν αυγά, κάνουν πυρογραφίες στο σπίτι και πουλάνε τα δηµιουργήµατά τους. Βλαντιµίρ Βλαντιµίροβιτς Μαγιακόφσκι * Εισήγηση στο 5 ο Επιστηµονικό Συµπόσιο µε θέµα: «Βλαντι- µίρ Μαγιακόφσκι. Χθες και σήµερα», που έγινε στην αίθουσα συνεδρίων της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών, στις , µε συνδιοργανωτές το Κ.Ε.ΧΟ.Λ.Π., την Ε.Ε.Λ. και το Χοροστάσι.

12 12 ΧΟΡΟΣΤΑΣΙ Ιανουάριος - Φεβρουάριος - Μάρτιος 2008 Ο Βολόντια είναι κακός µαθητής: «Παίρνω άσσους που και που αραιωµένους µε δυάρια. Κάτω από το θρανίο έχω το «Αντι Ντύρινγκ» - καταθέτει ο ίδιος. Ταυτόχρονα, αρχίζει να φλερτάρει µε τους µεγάλους έρωτες της ζωής του: την ποίηση, τη ζωγραφική και την επανάσταση: το 1908, σε ηλικία µόλις 15 χρονών, γίνεται µέλος του σοσιαλδηµοκρατικού κόµµατος και µέλος της επαναστατικής επιτροπής πόλης της Μόσχας. Φαίνεται ήδη ώριµος άνδρας. Η τσαρική αστυνοµία, στις µυστικές εκθέσεις της, τον αποκαλεί «ο ψηλός». Το 1909 συλλαµβάνεται και εκτίει ενδεκάµηνη φυλάκιση. «Ταλαιπωρεί» τους δεσµοφύλακές του µε την επιµονή και την αγωνιστικότητά του. Συνειδητοποιεί τις µορφωτικές του ανεπάρκειες και στρώνεται στο διάβασµα. ιαβάζει σύγχρονους ρώσους ποιητές, αλλά και κλασικούς, υτικούς και Ρώσους: Μπάϊρον, Σαίξπηρ, Τολστόϊ. Το 1911, ο Μαγιακόφσκι γράφεται στη σχολή Ζωγραφικής, Αρχιτεκτονικής και Γλυπτικής της Μόσχας. Εκεί, πριν τον αποβάλλουν, λόγω του ανυπόταχτου χαρακτήρα του και των «αιρετικών» περί τέχνης και κοινωνίας απόψεών του, θα κάνει µια από τις ση- µαντικότερες γνωριµίες της ζωής του: θα συναντήσει το φουτουριστή ζωγράφο Νταβίντ Μπουρλιούκ, που θα τον εισαγάγει στους ριζοσπαστικούς, αισθητικά αλλά και ιδεολογικά, κύκλους των κυβοφουτουριστών. τις αρχές της δεκαετίας του 10, είναι ορατά στον ορίζοντα τα σύννεφα που θα δώσουν την Σ Φουτουριστές «Το Νεκρό Φεγγάρι» καταιγίδα του µεγάλου πολέµου. Είναι ορατή η κρίση του καπιταλιστικού κόσµου και των αξιών του. Πολλά από τα καλλιτεχνικά ρεύµατα που γεννά η εποχή στρέφονται συνειδητά κατά των αξιών αυτών. Ο φουτουρισµός εντάσσεται σε αυτό το ιδεολογικό και πολιτικό πλαίσιο. Στα ελληνικά, θα µπορούσε να αποδοθεί ως «µελλοντισµός». Για τους οπαδούς του, σηµαίνει τη ριζική ρήξη µε ο,τιδήποτε παλιότερο, µε ο,τιδήποτε έχει ειπωθεί, γραφτεί, ζωγραφιστεί, ακόµη και µε ο,τιδήποτε έχει απλώς συµβεί! Ένας νέος κόσµος χρειάζεται να οικοδοµηθεί, σε ασυµβίβαστη ρήξη µε τις αστικές αξίες, που θα αποτυπωθεί µε πρωτότυπες και πρωτόφαντες καλλιτεχνικές µορφές, που θα σπάνε τις παραδοσιακές φόρ- µες και θα επαναδιατυπώνουν τη σχέση των λέξεων µε τα πράγµατα ρόµος επαναστατικός και άκρως ενδιαφέρων για τους προοδευτικούς λόγιους της εποχής, αλλά και άκρως ολισθηρός: ο ρωσικός φουτουρισµός συµβάδισε µε το κοσµοϊστορικό γεγονός που, λίγα χρόνια µετά, θα συνταράξει τη Ρωσία και τον πλανήτη, µε τη Μεγάλη Οκτωβριανή Επανάσταση. Θα προσπαθήσει «να εκφράσει το νέο περιεχόµενο µε νέα µορφή». Σε µιαν άλλη γειτονιά του κόσµου, όµως, ο φουτουρισµός, στο πρόσωπο των εκ των θεµελιωτών του, Μαρινέττι, θα συνταυτιστεί µε ένα από τα πιο αποτρόπαια προσωπεία της αστικής τάξης: µε το φασισµό Είµαστε όµως στα 1912 και οι Ρώσοι φουτουριστές είναι ακόµα µια οµάδα εντυπωσιακών φωνακλάδων, που εκδίδουν οµαδικά µανιφέστα και που προκαλούν, κάποτε, µε µόνο όπλο την εµφάνισή τους. Ο Μαγιακόφσκι, στις δηµόσιες εµφανίσεις του, φορά πάντα µια κίτρινη µπλούζα, χρώµα που του θυµίζει την ηλιόλουστη γενέτειρα Γεωργία και που θα φαινόταν παράταιρη πάνω σε οποιονδήποτε δεν είχε το παράστηµά του και την εντυπωσιακή εξωτερική του εµφάνιση. Το εκέµβρη του 1912, η παρέα των λογίων (Μπουρλιούκ, Κρουτσόνιχ, Μαγιακόφσκι, Χλέµπνικοφ) εκδίδουν το µανιφέστο του κυβοφουτουρισµού, που φέρει τον προκλητικό τίτλο: «Χαστούκι στο γούστο του κοινού». Σ όσους ξέρουν να διαβάζουν το Καινούργιο, το Πρώτο, το Απροσδόκητο. Το παρελθόν στένεψε. Η Ακαδηµία κι ο Πούσκιν είναι πιο ακατανόητοι κι από τα ιερόγλυφα. Πούσκιν, Ντοστογιέφσκι, Τολστόϊ κ.λπ., κ.λπ. έξω από το Ατµόπλοιο της εποχής µας. Όποιος δεν ξεχάσει την πρώτη του αγάπη, δε θα γνωρίσει την τελευταία. ( ) Ψηλά από τους ουρανοξύστες ατενίζουµε τη µηδαµινότητά τους!... ιατάζουµε να σέβονται οι πάντες τα δικαιώµατα των ποιητών: 1. Ν αυξάνουν σε χωρητικότητα το λεξιλόγιο µε όσες λέξεις τους καπνίσει (λεξοκαινοτοµία). 2. Ν αποστρέφονται µετά µανίας τη γλώσσα που υπήρξε πριν από τους ίδιους. 3. Με αποτροπιασµό να πετάνε από το περήφανο µέτωπό τους τον στέφανο µιας δόξας της πεντάρας που τους το πλέξατε εσείς από τα φυλλοκλάδια του λουτρού σας. 4. Όρθιοι να στέκουν στο βράχο της λέξης «εµείς» στον ωκεανό των σφυριγµάτων και της αγανάκτησης. Κι αν, προς ώρας, έχουν και στους δικούς µας στίχους αποµείνει σκουριές του δικού σας «ορθού λόγου» και «καλού γούστου», σίγουρα εκεί πάνω σπαρ-

13 Ιανουάριος - Φεβρουάριος - Μάρτιος 2008 ΧΟΡΟΣΤΑΣΙ 13 ταρούν τα πρώτα Χαράµατα της Ερχόµενης Καινούργιας Οµορφιάς του Αυτοδύναµου (αυτοδηµιούργητου) Λόγου. Μόσχα, 1912, εκέµβρης. ο 1915, είναι µια καθοριστική χρονιά στη ζωή Τ του νεαρότατου ποιητή, που ήδη έχει αρχίσει να κάνει ορισµένη αίσθηση στους καλλιτεχνικούς κύκλους της Ρωσίας, όχι µόνο µε τις παραδοξότητες, αλλά και, κυρίως, µε το ριζοσπαστισµό και το ταλέντο του. Γνωρίζει τις αδελφές Κάγκαν, Λίλι και Έλσα, κόρες µιας εύπορης και καλλιεργηµένης εβραϊκής οικογένειας της Μόσχας. Στην αρχή, θα φλερτάρει µε τη µικρότερη, την Έλσα, προς τρόµον της µητέρας Κάγκαν που απεχθανόταν τους φουτουριστές! Εξ άλλου, η Λίλι, δύο χρόνια µεγαλύτερή του, ήταν ήδη παντρεµένη, µε το λόγιο Όσιπ Μπρικ. Με αυτήν όµως θα συνδέσει τελικά τη ζωή του: η Έλσα θα ακολουθήσει το δικό της δρόµο. Σε λίγα χρόνια, θα παντρευτεί τον Γάλλο αξιωµατικό Τριολέ, θα τον ακολουθήσει στο Παρίσι και εκεί θα γίνει η συντρόφισσα και µούσα ενός άλλου ιερού τέρατος της διεθνούς κοµµουνιστικής διανόησης: του Λουΐ Αραγκόν Το ζεύγος Μπρικ είναι ανάµεσα στους πρώτους ακροατές µιας Λίλι Γιούρεβνα Μπρικ και Βλαντιµίρ Μαγκιακόφσκι ριζοσπαστικής ποιητικής σύνθεσης του Μαγιακόφσκι, του «Σύγνεφου µε παντελόνια». Η Λίλι έτσι περιγράφει τη σκηνή: «( ) Θυµάµαι πως για να κερδίσουµε λίγο χώρο είχαµε βγάλει την πόρτα που χώριζε τα δωµάτιά µας. Ο Μαγιακόφσκι ήταν όρθιος και ακουµπούσε στο χώρισµα της πόρτας. Έβγαλε από την εσωτερική τσέπη του σακακιού του ένα µικρό τετράδιο, του έριξε µια γρήγορη µατιά κι ύστερα το άφησε. Για µερικά λεπτά φάνηκε να σκέφτεται. Ύστερα, αγκάλιασε µε τα µάτια του το δωµάτιο σα να είχε µπροστά του ένα µεγάλο ακροατήριο, διάβασε τον πρόλογο και ξαφνικά, µε χαµηλή κι αξέχαστη φωνή, σαν να διάβαζε πρόζα, ρώτησε: Νοµίζετε πως είναι παραλήρηµα αρρώστιας; Συνέβη, συνέβη στην Οδησσό. εν µπορέσαµε από κείνη τη στιγµή να σηκώσουµε τα µάτια µας απ αυτό το ανήκουστο θαύµα. Ως το τέλος της απαγγελίας, ο Μαγιακόφσκι δεν άλλαξε στάση και κοίταζε στο κενό. Παραπονιότανε, θύµωνε, παρακαλούσε, απαιτούσε, έπαιρνε υστερικούς τόνους κι έκανε τις απαραίτητες παύσεις. Και νάτος, καθισµένος στο τραπέζι, να ζητά µε ψεύτικη άνεση ένα φλιτζάνι τσάϊ. Βιάστηκα να του χύσω το τσάϊ από το σαµοβάρι χωρίς να πω τίποτα. Η Έλσα, αντίθετα, µε θριαµβευτικό ύφος, έλεγε πως εκείνη γνώριζε ήδη αυτούς τους στίχους! Ο πρώτος που συνήλθε ήταν ο Όσιπ Μαξίµοβιτς (σσ, Μπρικ). Πώς να περιµέναµε κάτι τόσο µεγάλο! Εκείνοι οι στίχοι ήταν το πιο όµορφο πράγµα που γνώριζε. Και ο Μαγιακόφσκι ήταν ένας µεγάλος ποιητής, ακόµα κι αν δεν έγραφε πια ούτε µια γραµµή. Ζήτησε το τετράδιο και δεν το επέστρεψε όλο το βράδι. Εκείνοι οι στίχοι ήταν ένα παλιό όνειρό µας. Τον τελευταίο καιρό είχαµε πάψει να διαβάζουµε ποιήµατα, γιατί µας φαίνονταν όλα χωρίς σηµασία. Οι συγγραφείς, οι µορφές, τα θέµατα δεν µας πήγαιναν. Και να, ξαφνικά, ο συγγραφέας, οι µορφές, τα θέµατα που τόσο πολύ είχαµε λαχταρήσει! Ο Μαγιακόφσκι καθότανε κοντά στην Έλσα και ρουφούσε σιγά σιγά το τσάϊ του. Μας κοίταζε χαµογελώντας µε τα µεγάλα παιδικά του µάτια. Εγώ, δεν µπορούσα ν αναπνεύσω. Ο Μαγιακόφσκι πήρε το τετράδιο από τα χέρια του Όσιπ Μαξίµοβιτς, το ακούµπησε στο τραπέζι και α- νοίγοντάς το στην πρώτη σελίδα, µε ρώτησε: Μπορώ να σας το αφιερώσω;. Ύστερα, µε πολλή προσοχή, έγραψε κάτω από τον τίτλο: «Στη Λίλι Γιούρεβνα Μπρικ». Αυτή η συνάντηση θα είναι η αρχή ενός µεγάλου και ιδιόρρυθµου έρωτα, στενά δεµένου µε το κοινό ενδιαφέρον της Λίλι και του Μαγιακόφσκι για τα γράµµατα, αλλά και στενά δεµένου µε την Eπανάσταση: όχι µόνο γιατί και οι δύο τάχθηκαν, σαφώς και κατηγορηµατικά, στο πλευρό των µπολσεβίκων και στήριξαν την επανάσταση σε όλα Π τα πεδία, αλλά και, κυρίως, γιατί ο τρόπος που δοµήθηκε και εξελίχθηκε αυτή η σχέση επηρεάστηκε βαθύτατα από τους γενικότερους προβληµατισµούς, που αναπτύχθηκαν κατά την επαναστατική διαδικασία, και που αφορούσαν στο πεδίο των διαπροσωπικών σχέσεων και της καθηµερινής ζωής. Στα πλαίσια του νέου, εργατικού καθεστώτος των Μπολσεβίκων, γεννήθηκε το ερώτηµα: τι είδους διαπροσωπικές σχέσεις, τι είδους οικογένεια µπορεί και πρέπει να αντιστοιχίσει στη νέα µορφή σχέσεων παραγωγής, όπου ατοµική ιδιοκτησία στα µέσα παραγωγής (θεµατοφύλακας της οποίας είναι η οικογένεια) έχει πάψει να υπάρχει; ιατυπώθηκαν πολλές κάποτε και εντελώς ακραίες θέσεις πάνω στο ζήτηµα: «δεν υπάρχουν παιδιά δικά µου και δικά σου: υπάρχουν παιδιά δικά µας, παιδιά της Ρωσίας», θα πει η Αλεξάνδρα Κολλοντάϊ, ενώ διατυπώθηκε ακόµη και η άποψη της δηµιουργίας τεράστιων κοινοβιακών µονάδων, µέσα στις οποίες, τα ζευγάρια, που θα σχηµατίζονταν, θα είχαν µόνο ένα κοινό χώρο για να περνούν µαζί τις νύχτες τους ρακτικά, η αλλαγή που επήλθε στις οικογενειακές και διαπροσωπικές σχέσεις από το σοβιετικό καθεστώς ήταν η εφικτή, λογική και απολύτως

14 14 ΧΟΡΟΣΤΑΣΙ Ιανουάριος - Φεβρουάριος - Μάρτιος 2008 απαραίτητη: η απαλλαγή του ζευγαριού από τα βασικά οικονοµικά βάρη που συνεπάγεται η συγκρότηση µιας νέας οικογένειας, η κατοχύρωση της γυναικείας εργασίας που την απάλλαξε από την οικιακή σκλαβιά, η θεσµική κατοχύρωση της χειραφέτησης και της ισοτιµίας της, καθώς και η προστασία του παιδιού. Μαγιακόφσκι και το ζεύγος Μπρικ πειραµατίστηκαν σε ένα πολύ πιο ολισθηρό πεδίο. Απο- Ο φάσισαν να ζήσουν και οι τρεις µαζί, κάτω από κοινή στέγη, µία συµβίωση που, µε παραλλαγές, κράτησε µέχρι την αυτοκτονία του ποιητή. Στην εκτεταµένη συνέντευξη που η Λίλι Μπρικ έδωσε, σε προχωρηµένη ηλικία, στον ανταποκριτή τότε της «Ουνιτά», στη Μόσχα Κάρλο Μπενεντέτι, ισχυρίζεται ότι, ένα χρόνο πριν ξεκινήσει αυτή η συµβίωση, είχε πάψει να είναι, πρακτικά, σύζυγος του Όσιπ Μπρικ. Ανεξάρτητα από την αλήθεια ή όχι αυτής της δήλωσης, η ιδιοτυπία της σχέσης παραµένει: στην πορεία, ιδιαίτερα ο Μαγιακόφσκι, εντυπωσιακά ωραίος, αρκετά νάρκισσος και µε µόνιµη ανάγκη για τρυφερότητα, θα ερωτευτεί και άλλες γυναίκες, επιστρέφοντας ωστόσο πάντα στη «Λίλια», ή «Λίτσικα», ή «Λίλιτσκα», που θα τον παρηγορεί για τις ερωτικές του ατυχίες. Έτσι συνέβη µε έναν άτυχο έρωτά του στο Παρίσι, έτσι συνέβη µε τη ρωσικής καταγωγής Αµερικανίδα, µε την οποία απέκτησε και µία κόρη, έτσι συνέβη και µε τον τελευταίο έρωτα της ζωής του, τη νεαρή ηθοποιό και χορεύτρια Βερόνικα Βιτόλντοβνα Πολόνσκαγια Ωστόσο, το βαθειά ανθρώπινο συναίσθηµα (φυσικό ή κοινωνικά καλλιεργηµένο, δεν έχει, σε τελευταία ανάλυση, καµµία σηµασία) της ανάγκης για ερωτική αποκλειστικότητα, δεν έλειψε από αυτή τη σχέση: µετά το θάνατο του ποιητή, η Λίλι θα πει στη Βερόνικα: «ύο πράγµατα δεν µπορώ να συγχωρέσω στο Βολόντια. Ότι αφιέρωσε ένα ποίηµά του σε άλλη και, επίσης, όταν ήσουν κι εσύ στη συντροφιά, σ έτρωγε µε τα µάτια του, αγνοώντας την παρουσία µου». Και ο Όσιπ Μπρικ, θα σηµειώσει, περιγράφοντας γλαφυρά, την απόσταση ανάµεσα στο ριζοσπαστισµό του ποιητή και στην ανάγκη του για τρυφερότητα και το ναρκισσισµό του: «Για τον Μαγιακόφσκι ο έρωτας είναι: αν µε αγαπάς σηµαίνει ότι είσαι δικός µου, ότι είσαι µε µένα και για µένα, πάντα, παντού, σε κάθε περίπτωση. εν µπορεί να υπάρξει περίπτωση που να είσαι ενάντια µου, α- κόµα κι αν κάνω λάθος, αν είµαι άδικος ή σκληρός. Ψηφίζεις πάντα για µένα. Η ελάχιστη παρέκκλιση, η πιο µικρή ταλάντευση είναι ήδη προδοσία. Ο έρωτας πρέπει να είναι αµετάβλητος, σαν ένας νόµος της φύσης που δεν γνωρίζει εξαιρέσεις. εν µπορεί να συµβεί να περιµένω τον ήλιο και ο ήλιος να µη σηκωθεί στον ουρανό. εν µπορεί να συµβεί να σκύψω σ` ένα λουλούδι και το λουλούδι να αποµακρυνθεί. εν µπορεί να συµβεί να αγκαλιάσω µια σηµύδα και η σηµύδα να αρνηθεί το αγκάλιασµά µου. Για τον Μαγιακόφσκι ο έρωτας δεν είναι µια πράξη θέλησης αλλά µια κατάσταση του οργανισµού, σαν τη δύναµη της βαρύτητας, σαν τη δύναµη της έλξης. Υπήρξαν γυναίκες που τον αγάπησαν τόσο; Χωρίς αµφιβολία, ναι. Κι εκείνος τις αγάπησε; Σίγουρα όχι. Περιορίστηκε να τις λάβει υπόψη του. Αγάπησε τον εαυτό του, έτσι όπως ήθελε να τον αγαπούν; Χωρίς αµφιβολία Ήταν όµως µια ιδιοφυία. Η ιδιοφυία του ήταν πιο δυνατή από κάθε ελκτική δύναµη. Όταν ο Μαγιακόφσκι απάγγελνε τους στίχους του, η γη σηκωνόταν για να τον ακούσει καλύτερα. Βέβαια, αν υπήρχε ένας άτρωτος πλανήτης, ένας πλανήτης µόνο για την ποίηση Ένας τέτοιος πλανήτης όµως δεν υπήρχε!» Μαγιακόφσκι δε θα ζήσει από κοντά το αν- του Μεγάλου Πολέµου. Υπη- Οθρωποσφαγείο ρετεί τη στρατιωτική του θητεία στον όρχο αυτοκινήτων της Πετρούπολης. Ταυτόχρονα, γράφει αντιπολεµικά ποιήµατα και συνεργάζεται µε το περιοδικό του Μαξίµ Γκόρκι «Χρονικά». Στην επανάσταση του Φλεβάρη του 1917, θα αναλάβει τη διοίκηση της σχολής και, µαζί µε τους συντρόφους του, θα συλλάβουν τον τέως διοικητή τους και θα τον φυλακίσουν για κατάχρηση. Οι συνθήκες που διαµορφώνονται, µε την κυβέρνηση Κερένσκι, δεν ικανοποιούν το µπολσεβίκικο πνεύµα του. Και όταν ξεσπά η µεγάλη επανάσταση του Ο- κτώβρη, έτοιµος και σίγουρος από καιρό για τις επιλογές του, θα γράψει λακωνικά στο βιογραφικό του: «Τον δέχοµαι ή δεν τον δέχοµαι τον Οκτώβρη; Τέτοιο ζήτηµα για µένα (και για τους άλλους φουτουριστές της Μόσχας) δεν έµπαινε. ική µου η επανάσταση. Πήγα στο Σµόλνι. Έκανα δουλειές. Ό,τι τύχαινε». ετά την Επανάσταση, ξεκινά η πιο πλούσια, Μη πιο δηµιουργική περίοδος της ζωής του Μαγιακόφσκι. Ο ποιητής οραµατιστής του µέλλοντος βλέπει το όραµά του να υλοποιείται και καλείται να συµβάλει προσωπικά και πρακτικά στην πραγµάτωσή του. Οι σκληρές µέρες της πείνας του 1919 τον βρίσκουν στη Μόσχα. Με τη Λίλι, τρέφονται σχεδόν αποκλειστικά µε µανιτάρια, µαγειρεµένα µε κάθε δυνατό τρόπο. Τότε, ξεκινά αυτό που ο Μαγιακόφσκι περιγράφει στην αυτοβιογραφία του ως «µέρες και νύχτες της ΡΟΣΤΑ». ΡΟΣΤΑ ονοµαζόταν το ρωσικό πρακτορείο ειδήσεων, ο πρόδροµος του µετέπειτα σοβιετικού πρακτορείου ΤΑΣ. Ο ζωγράφος Μιχαήλ Τσερεµνίχ εισηγήθηκε την ιδέα της δηµιουργίας εύληπτων προπαγανδιστικών αφισών των επιλεγόµενων «παράθυρων» - που ενηµέρωναν το λαό και προπαγάνδιζαν κάθε αναγκαιότητα της επαναστατικής διαδικασίας:

15 Ιανουάριος - Φεβρουάριος - Μάρτιος 2008 ΧΟΡΟΣΤΑΣΙ 15 από το µαζικό εµβολιασµό του πληθυσµού, µέχρι την οργάνωση της άµυνας κατά των Λευκοφρουρών. Ο Μαγιακόφσκι διαθέτει στο ΡΟΣΤΑ, µαζί µε ένα επιτελείο καλλιτεχνών, τόσο την πένα του, την καυστική και σατιρική του δεινότητα, όσο και την ικανότητά του στη ζωγραφική. Μέσα σε έναν οργασµό δουλειάς, και µε µια µάλλον απλή ως απλοϊκή τεχνική, γεννιούνται µικρά εικαστικά διαµάντια που ανταποκρίνονται πλήρως και στον πρακτικό σκοπό τον οποίο υπηρετούν. Γράφει, για τις µέρες εκείνες, η Λίλι Μπρικ: «Για τα σχέδια χρησιµοποιούσαµε χαρτί εφηµερίδας ή, καλύτερα, υπολείµµατα χαρτιού από διάφορα χαρτεργοστάσια. Ξανακολλούσαµε τα κατεστραµµένα περιθώρια. ( ) Η τεχνική µας ήταν πολύ απλή: Ο Μαγιακόφσκι έκανε τα σχέδια µε το κάρβουνο, εγώ τα χρωµάτιζα κι εκείνος τα ολοκλήρωνε λουστράροντάς τα. Η αίθουσα όπου δουλεύαµε ήταν πάντα κρύα. Με τις παλιές εφηµερίδες τροφοδοτούσαµε τη σόµπα για να ζεστάνουµε τα χρώµατα και την κόλλα που πάγωναν. εν σταµατούσαµε ούτε στιγµή. Και µια νύχτα ο Βολόντια ξάπλωσε χρησιµοποιώντας για µαξιλάρι ένα κούτσουρο γιατί φοβόταν ότι θα κοιµηθεί πολύ». Και αλλού, περιγράφει µια πολύ ενδιαφέρουσα συνάντηση και µια ακόµη πιο ενδιαφέρουσα τηλεφωνική συνοµιλία της οµάδας του ΡΟΣΤΑ µε δύο ιερά τέρατα της εποχής: «Μια φορά ο Κέρζεντσεφ µπήκε µε κάποιον και είπε: «Αυτός είναι ένας Αµερικανός που ενδιαφέρεται για σας». Εκείνη τη στιγµή, ο Μαγιακόφσκι έ- λειπε, εγώ ζωγράφιζα κάτι σύµφωνα µε τις οδηγίες του, ενώ, ο Τσερεµνίχ και ο Μαλιούτιν, απασχολη- µένοι µε τη δουλειά τους, σχολίασαν µεγαλόφωνα: Έρχονται εδώ, αρχίζουν να τριγυρίζουν και να µας ενοχλούν στη δουλειά µας! Από τέχνη δε σκα- µπάζουν τίποτα! Κι όµως έρχονται εδώ. Ε, εσύ Α- µερικάνε, αυτός είναι ο Λόϊντ Τζωρτζ!. Ο Αµερικάνος συγκατάνευσε. Κι αυτός είναι ο Κλεµανσώ, κατάλαβες; Οι δύο συνέχισαν µε παρόµοιες τρυφερότητες, και ο Αµερικάνος συνέχισε να συγκατανεύει. Στο τέλος, ο Τσερεµνίχ πήγε στον Κέρζεντσεφ: Τέλος πάντων, θα µας απαλλάξεις από αυτόν το βουβό; εν µπορούµε να συνεννοηθούµε!. Μα πώς είναι δυνατό; έκανε ο Κέρζεντσεφ. Κι όµως µιλά τέλεια τα ρωσικά. Είναι ο Τζων Ρηντ». ( ) «Θυµάµαι ακόµα, λέξη προς λέξη τόσες φορές µας το διηγήθηκε ο Βολόντια µια τηλεφωνική συζήτηση. Εµπρός, ποιος είναι εκεί; - Κανένας. - Ο υπεύθυνος; - Όχι - Και ποιος τον αντικαθιστά; - Κανένας - Μα τότε δεν υπάρχει κανένας; - Απολύτως κανένας -. Καταπληκτικό - Μα ποιός είναι; - Ο Λένιν. Ο Μαγιακόφσκι χρειάστηκε µερικά λεπτά για να συνέλθει». υτά τα δραµατικά χρόνια, που η Επανάσταση Αέχει να αντιµετωπίσει την πείνα, τη σκληρή α- ντίδραση της παλιάς άρχουσας τάξης, την εξωτερική επίθεση, είναι εξαιρετικά δηµιουργικά για το Μαγιακόφσκι. Το 1920, µε αφορµή το Β Συνέδριο της ιεθνούς, θα δοθεί στη Γερµανία η πρώτη παράσταση της ολοκληρωµένης µορφής του θεατρικού αριστουργήµατός του «Μυστήριο Μπούφο». Σύµφωνα µε τον ίδιο τον ποιητή το έργο είναι «το ίδιο το κίνηµα των µαζών, η σύγκρουση των τάξεων, η πάλη των ιδεών, είναι µια µικρογραφία του κόσµου, µέσα στους τοίχους του τσίρκου Μυστήριο» είναι το µεγαλείο της επανάστασης, «µπούφο» είναι το διασκεδαστικό της στοιχείο». Στη σκηνοθεσία της παράστασης, ο Μαγιακόφσκι θα συνεργαστεί µε το σπουδαίο θεατράνθρωπο Βσέβολοντ Μέγιερχολντ. Ο «κύκλος Μαγιακόφσκι» περιλαµβάνει µερικά από τα µεγαλύτερα ονόµατα της σοβιετικής κουλτούρας, δείγµα της κοσµογονίας που, ως απόρροια της επανάστασης, συντελούνταν και στον τοµέα των Καλών Τεχνών. Αναφέρουµε ενδεικτικά, µεταξύ άλλων, το συνθέτη Ντµίτρι Σοστακόβιτς και τον «Όµηρο» του κινηµατογράφου, τον αξεπέραστο Σεργκέϊ Αϊζενστάϊν. Στη λογοτεχνική παραγωγή του Μαγιακόφσκι, θα ακολουθήσει το ποίηµα « » - έργο που θα συναντήσει την απαρέσκεια του Λένιν, ο οποίος, προέκρινε - µάλλον - τις πιο κλασικές φόρµες και αγαπούσε τον Πούσκιν αλλά και το σατιρικό «Παρασυνεδριαζόµενοι». Αυτό το τελευταίο, ο Λένιν θα το επαινέσει, για το καυστικό κριτικό του πνεύ- µα. ο 1923, ο κύκλος του Μαγιακόφσκι ιδρύει το Τπεριοδικό «ΛΕΦ» («Αριστερό Μέτωπο Τέχνης»), στο οποίο θα συµπυκνώσουν και θα αναπτύξουν τους προβληµατισµούς τους για την πορεία της σοβιετικής κουλτούρας. Ο ποιητής θα τιµήσει, ένα χρόνο αργότερα, το θάνατο του Λένιν, µε το οµώνυ- µο ποίηµα. Ως ανταποκριτής της «Ισβέστια» θα ταξιδέψει στη υτική Ευρώπη, τις ΗΠΑ (µετά από πολλές διπλωµατικές περιπέτειες, καθώς η χώρα δεν έχει διπλωµατικές σχέσεις µε την ΕΣΣ ), το Μεξικό και την Κούβα. Στα 1925, θα τιµήσει τα 100 χρόνια από το θάνατο του γενάρχη της ρωσικής ποίησης, του Αλέξανδρου Πούσκιν, του ποιητή που, πριν δέκα χρόνια, στο µανιφέστο των φουτουριστών, είχε απαξιώσει, απαιτώντας να «πεταχτεί έξω από το α- τµόπλοιο της εποχής». Η προσωπική του ωρίµανση τον οδηγεί προοδευτικά σε ένα «διάλογο» µε τη λόγια παράδοση της ρωσικής γλώσσας και στην ανάκτηση του σεβασµού απέναντι στους θεµελιωτές της ρωσικής κουλτούρας.

16 16 ΧΟΡΟΣΤΑΣΙ Ιανουάριος - Φεβρουάριος - Μάρτιος 2008 Αυτός ο «διάλογος» θα τον οδηγήσει και στην υιοθέτηση µορφών, που παλαιότερα απεχθανόταν: για παράδειγµα στην οµοιοκαταληξία. Πρόκειται για µια ο- µοιοκαταληξία απρόβλεπτη, κάποτε προκλητικά αυθαίρετη, στηριγµένη στην πολύ ιδιότυπη αντίληψη που είχε για τη χρήση των λέξεων. Και αυτές οι λέξεις ήταν κυρίως παρµένες από τη γλώσσα των µαζών και όχι «καθαγιασµένες» από προηγούµενες ποιητικές. Γράφει χαρακτηριστικά ο Μαγιακόφσκι σε ένα κείµενο του 1926: «Η επανάσταση έβγαλε στο δρόµο την άγαρµπη γλώσσα των εκατοµµυρίων, η αργκώ του περιθωρίου όρµησε µέσα από τις κεντρικές λεωφόρους. Η ξέψυχη διανοουµενίστικη γλωσσούλα µε τις ανούσιες λέξεις τις: «ιδανικό», «αρχές δικαίου», θεϊκή αρχή», «υπερβατική µορφή του Χριστού και του Αντίχριστου», όλα αυτά τα λόγια που τα σιγανόλεγαν στα ρεστοράν, τα πήρε το ποτάµι. Έχουµε µία της πάστας γλώσσα. Πώς θα την κάνουµε ποιητική; Οι παλιοί κανόνες µε τις «ονειροπολήσεις», τα ρόδα και τον α- λεξανδρινό στίχο δεν κάνουν. Πώς να µπάσουµε στην ποίηση τη γλώσσα που µιλιέται και πώς από τη ζωντανή κουβέντα να βγάλουµε ποίηση; Να καταφρονήσουµε την επανάσταση για το χατήρι των ιάµβων; Όχι, δε γίνεται!». Οι νέες κατακτήσεις στη µορφή, σε συνδυασµό µε το επαναστατικό περιεχόµενο της ποίησής του, αποτυπώνονται στο αριστούργηµά του, το «Καλά πάµε» ή «Το ποίηµα του Οχτώβρη», γραµµένο στα Πρόκειται για την ποιητική τοιχογραφία της δεκαετίας του 20: η πείνα, οι στερήσεις, η ξενική εισβολή στα πρώτα χρόνια της Επανάστασης, µαζί µε την εποποιία της οικοδόµησης του σοσιαλισµού και το πέρασµα της συνείδησης του ανθρώπου από την υπεράσπιση αυτού που είναι «δικό µου», σε αυτό που είναι «δικό µας». Το 1927, το ΛΕΦ αντιµετωπίζει κρίση, που θα το οδηγήσει σε διάσπαση. Ο Μαγιακόφσκι θα ιδρύσει το «Νέο Αριστερό Μέτωπο Τέχνης», που αργότερα θα ονοµαστεί «ΡΕΦ». Στα 1928, ανεβαίνει το αρτιότερο θεατρικό του έργο, ο «Κοριός», σε σκηνοθεσία Βσέβολοντ Μέγιερχολντ και µουσική Ντµίτρι Σοστακόβιτς. Σε αυτό, ο Μαγιακόφσκι προειδοποιεί για τους πιθανούς κινδύνους που απειλούν, εκ των ένδον, την Επανάσταση. Το επόµενο θεατρικό του έργο, το «Χα- µάµ» δεν θα συναντήσει ούτε την ίδια επιτυχία, αλλά ούτε και την ίδια ευµενή θεατρική κριτική. Λέγεται, ότι αντιµετώπισε την ίδια απαξίωση που είχε αντιµετωπίσει, στον καιρό του, ο «Γλάρος» του Τσέχωφ. Και, µε την αποτυχία αυτή, ξεκινούν δύο δύσκολα χρόνια για το µεγαλόπνοο ποιητή. Μέχρι τη στιγµή εκείνη, υπήρξε το αγαπηµένο κάποτε και κακοµαθηµένο παιδί της Επανάστασης. Τώρα, πλέον, από ορισµένους λογοτεχνικούς κύκλους, αρχίζει µία ορισµένη αµφισβήτηση της ιδεολογικής καθαρότητας του έργου του. Μόνος, από όλο τον κύκλο του ΡΕΦ, επιδιώκει την προσχώρηση στην «Ένωση Προλεταριακών Συγγραφέων» - τη ΡΑΠΠ. Γίνεται δεκτός, µαζί µε δύο άλλους, ελάσσονες ποιητές, όχι όµως ως «προλεταριακός συγγραφέας», αλλά ως δόκιµο µέλος! Στο επίσηµο όργανο της ΡΑΠΠ, δηµοσιεύεται η ακόλουθη καταπληκτική απόφαση: «( )Η είσοδος στη ΡΑΠΠ, κατά τη συνδιάσκεψη της Μόσχας, των συντρόφων Μαγιακόφσκι, Μπαγκρίτσκι και Λουγκοφσκόϊ αποτελεί σπουδαίο κοινωνικό γεγονός. Εξυπακούεται ότι η είσοδος στη ΡΑΠΠ κάθε άλλο παρά σηµαίνει ότι έγιναν προλεταριακοί συγγραφείς. Τους µένει να κάνουν πολλαπλή και δύσκολη δουλειά πάνω στον εαυτό τους για να γίνουν προλεταριακοί συγγραφείς ( )». Ο Μαγιακόφσκι επιθυµεί να διοργανωθεί µια έκθεση για να γιορτάσει τα 20χρονα της δουλειάς του, λογοτεχνικής και εικαστικής. Φιλοδοξεί να οργανώσει µια έκθεση πρότυπο που θα µεταφερόταν και σε εργατικούς χώρους. Η έκθεση πράγµατι οργανώνεται, αλλά δεν τον ικανοποιεί. Θεωρεί ακόµη ότι δεν έτυχε της ε- πίσηµης αναγνώρισης που ο ίδιος περίµενε λλά και η προσωπική ζωή του Βολόντια έχει οδη- σε αδιέξοδο: ο ρηξικέλευθος Μαγιακόφσκι, Αγηθεί µε την ελευθεριάζουσα συµπεριφορά, ασκεί τεράστιες πιέσεις στη νεαρή ηθοποιό Βερόνικα Βιτόλντοβνα Πολόνσκαγια να εγκαταλείψει το σύζυγό της αλλά και το θέατρο! για να παντρευτούν. Η ίδια δεν δέχεται. Στις 14 Απριλίου του 1930, έχουν οι δυο τους µια έντονη συζήτηση στο διαµέρισµα του ποιητή. Η Βερόνικα που µόλις είχε πάρει τον πρώτο της µεγάλο ρόλο αν και φοβισµένη από την παραφορά του αρνείται να προσαρµόσει τη ζωή της στις επιθυµίες του. Η ίδια αφηγείται ότι δεν πρόλαβε να αποµακρυνθεί από το σπίτι, όταν ακούστηκε ο πυροβολισµός. Ο Μαγιακόφσκι είχε παίξει ρώσικη ρουλέτα Οι Μπρικ έλειπαν στο εξωτερικό και η είδηση τους ήρθε µε το ταχυδροµείο, στο Βερολίνο, ενώ είχαν πάρει το δρόµο της επιστροφής. Λίγους µήνες πριν, ο Μαγιακόφσκι είχε γράψει την ποιητική του διαθήκη, το ποίηµα «Με όλη µου τη φωνή» και, στις 12 Απριλίου, ένα αποχαιρετιστήριο γράµµα, που φανέρωνε ότι η απόφασή του να αυτοκτονήσει ήταν ήδη ειληµµένη: ΠΡΟΣ ΟΛΟΥΣ Για το ότι πεθαίνω µην κατηγορήστε κανένα και, σας παρακαλώ, µην κάνετε κουτσοµπολιό. Ο µακαρίτης το σιχαινόταν. Μαµά, αδερφές µου και σύντροφοι, συγχωρήστε µε αυτό δεν είναι τρόπος (δεν τον συνιστώ στους άλλους), µα δεν έχω άλλη διέξοδο. Λίλια, αγάπα µε. Συντρόφισσα κυβέρνηση, η οικογένειά µου είναι η Λίλια Μπρικ, η µαµά, οι αδερφές µου και η Βερόνικα Βιτόλντοβνα Πολόνσκαγια. Αν τους εξασφαλίσεις µια υποφερτή ζωή, σ` ευχαριστώ.

17 Ιανουάριος - Φεβρουάριος - Μάρτιος 2008 ΧΟΡΟΣΤΑΣΙ 17 Τους στίχους που έχω αρχίσει, δώστε τους στους Μπρικ, θα βρούνε άκρη. Όπως λένε «το επεισόδιο έληξε», η βάρκα της αγάπης τσακίστηκε πάνω στην καθηµερινότητα. Με τη ζωή έχω ξοφλήσει Και δεν υπάρχει λόγος να απαριθµούµε Τις αµοιβαίες πίκρες Συµφορές Και προσβολές. Γειά χαρά. Βλαντίµιρ Μαγιακόφσκι, 12/04/30 Σύντροφοι της ΒΑΠΠ (ΡΑΠΠ), µη µε θεωρείστε λιγόψυχο. Σοβαρά, δε γίνεται τίποτα. Χαιρετίσµατα Στον Ερµίλοφ να πείτε ότι κρίµα που κατέβασε το σύνθη- µα, θα πρεπε να αποτελειώσουµε τον καβγά. Β.Μ. Στο συρτάρι µου έχω ρούβλια, δώστε τα για το φόρο. Τα υπόλοιπα θα τα πάρετε από τον Κρατικό Εκδοτικό Οίκο. Β.Μ., Μόσχα, 12 Απρίλη 1930 Αναπάντητο µένει, µέχρι τις µέρες µας το ερώτηµα: «Γιατί αυτοκτόνησε ο Μαγιακόφσκι;» Τι οδηγεί, στ αλήθεια, έναν επαναστάτη διανοούµενο, έναν άνθρωπο που καταφάσκει στη ζωή και έχει αναδειχθεί σε βάρδο της πρώτης νικηφόρας «εφόδου στον ουρανό», να παίξει ρώσικη ρουλέτα; Ο άτυχος έρωτας; Η στενοµυαλιά των γραφειοκρατών; Ο φόβος του για τις τύχες της Επανάστασης ή ο πολύ προσωπικός και πολύ ανθρώπινος φόβος των γηρατειών, όπως ισχυρίζεται η Λίλι Μπρικ, που γνώριζε καλά ότι η ιδέα της αυτοκτονίας τον ταλάνιζε για πολλά χρόνια; Ίσως, καµµία από αυτές τις ερµηνείες να µην είναι άκυρη, αλλά και καµµία δεν αρκεί από µόνη της για να εξηγήσει αυτή την παράφορη απόφαση. Ίσως, όλα αυτά µαζί να φανερώνουν µια πλευρά της ανθρώπινης, αλλά και της επαναστατικής συγκρότησης του Μαγιακόφσκι: ο νάρκισσος διανοούµενος που υπέταξε το πληθωρικό «εγώ» του στις επιταγές του καιρού και του τόπου του και έγινε η φωνή της Επανάστασης, υπήρξε, ταυτόχρονα, η παραφορά και η ανυποµονησία της. Αυτή η παραφορά, αυτή η ανυποµονησία, δε χωρούσε στα µέτρα και στα όρια που έθετε αντικειµενικά η εποχή ακόµη και αυτή η ίδια η επαναστατική διαδικασία, που, όπως κάθε επαναστατική διαδικασία, προοιωνίζεται και πλάθει τους νέους καιρούς, αλλά, τους πλάθει µε τα υλικά του καιρού του δικού της. Ο Μαγιακόφσκι µπλέχτηκε σ` αυτή την αντίφαση, θέλησε να ξεπεράσει τα όρια του καιρού του ήτοι διέπραξε αυτό που οι αρχαίοι Έλληνες αποκαλούσαν «ύβρι» - και συντρίφτηκε από την ίδια του την ορµή. Μένει ο λόγος του µεστός και στέρεος. Μένει η ταύτισή του µε τα συµφέροντα του λαού του και της ανθρωπότητας. Μένει η συµβολή του στην κοσµογονία της Οκτωβριανής Επανάστασης. Κι ακόµα, σ αυτούς τους χαλεπούς καιρούς, µένει ζωντανή η ελπίδα, το όραµα και η προσταγή του. Ας το ακούσουµε. Από το «Πόλεµος και Ειρήνη» «Άνθρωποι, Αγαπηµένοι Και όχι αγαπηµένοι, Γνωστοί Και άγνωστοι, Κυλήστε, σε πλατειά ποµπή, απ αυτή την πύλη. Κι αυτός, ο ελεύθερος Που κηρύττω Ο άνθρωπος Θαρθεί, Πιστέψτε µε, Πιστέψτε το». Έκθεση Αρχαίων Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μουσικών Οργάνων Μια ιδιαίτερα ξεχωριστή έκθεση πραγµατοποιήθηκε στην αίθουσα του Μουσείου Les Mines bu Laurium, εντός του Τεχνολογικού και Πολιτιστικού Πάρκου του Λαυρίου, µε αντίγραφα αρχαίων, βυζαντινών και µεταβυζαντινών µουσικών οργάνων, που κατασκεύασε ο γνωστός µουσικοσυνθέτης κ. Χριστόδουλος Χάλαρης. Στα πλαίσια της συλλογής της Έκθεσης, υπήρχαν περισσότερα από 100 µουσικά όργανα, που κάλυπταν χρόνια µουσικής ιστορίας του ελλαδικού χώρου. Τα όργανα αυτά δεν ήταν, βέβαια, αυθεντικά αρχαιολογικά ευρήµατα, αφού το βασικό τους υλικό, το ξύλο, δεν θα µπορούσε να διατηρηθεί στη διάρκεια τόσων αιώνων. Είναι κατασκευασµένα πρόσφατα, µε βάση εικαστικές και φιλολογικές µαρτυρίες (αγγεία, γλυπτά, ειδώλια, διακοσµητικά βυζαντινών κωδίκων κ. ά.), και µάλιστα, από τα ίδια υλικά που αναφέρονται στις πηγές. Τα όργανα εκτέθηκαν παράλληλα µε την εικαστική µαρτυρία για κάθε ένα από αυτά, ταξινοµηµένα κατά κατηγορίες και περιόδους. Ειδικότερα, µεταξύ των οργάνων υπήρχαν: ίαυλοι: τρίγωνα επιγόνεια µε ασύµµετρο αρµονικό πίνακα. Βυζαντινά ψαλτήρια µε ηχείο σε σχήµα τοµέα κύκλου. Τρίγωνα ψαλτήρια της βυζαντινής περιόδου. Ιδιότυπες πεντάχορδες, πλούσια διακοσµηµένες, κιθάρες µε σωληνοειδές ηχείο και κώδωνα και πολλά άλλα. ιοργανωτές της έκθεσης ήταν: Ο ήµος Λαυρεωτικής, το Πολιτιστικό Κέντρο ήµου Λαυρεωτικής και η Εταιρεία Μουσικολογικών Ερευνών «Μουσουργεία η Ηµετέρα». Στα εγκαίνια της έκθεσης απηύθυνε χαιρετισµό ο ήµαρχος Λαυρεωτικής κ. ηµήτριος Λουκάς και ακολούθησε συναυλία υπό τη διεύθυνση του Χριστόδουλου Χάλαρη, από την «Ορχήστρα Λεπτών Οργάνων Αρχαίου και Βυζαντινού Ρεπερτορίου», η οποία παρουσίασε άγνωστα έργα της µουσικής µας κληρονοµιάς που χρονολογούνται µεταξύ του 6 ου π.χ. και του 17 ου µ.χ. αιώνα.

18 18 ΧΟΡΟΣΤΑΣΙ Ιανουάριος - Φεβρουάριος - Μάρτιος 2008 Η συνεισφορά των Μακεδόνων στην Εθνεγερσία του 1821 του Κωνσταντίνου Β. Χιώλου, ιδάκτορος Νοµικής Η Μακεδονία κατά τη µακρά περίοδο της Τουρκοκρατίας, διεκρίθη σε εθνικούς αγώνες, σε θυσίες αξιοθαύµαστες και δεν υπελείφθη της λοιπής Ελλάδος σε πράξεις ηρωισµού και αυτοθυσίας. Λόγω δε της ιδιάζουσας θέσεώς της, από γεωγραφικής απόψεως, υπέστη περισσότερον παντός άλλου τις συνέπειες της Οθωµανικής κατακτήσεως. Η Θεσσαλονίκη, οι Σέρρες, το Μελένικο, η Κοζάνη, η Νάουσα, η Σιάτιστα και πολλές άλλες πόλεις της Μακεδονίας διατήρησαν αµείωτη την Ελληνική ζωτικότητά τους καθ όλην τη διάρκεια της µακραίωνης δουλείας και, ως εκ τούτου, εδέχθησαν ασµένως τα κηρύγµατα της Φιλικής Εταιρείας. Όλες αυτές οι πόλεις της Μακεδονίας, όταν υπό τις ευλογίες της Εκκλησίας την 25 η Μαρτίου 1821, υψώνονταν στην Αγία Λαύρα η Σηµαία της Ελληνικής Επαναστάσεως, εξεγέρθηκαν και συµµερίσθηκαν την τύχη της λοιπής Ελλάδος. Πολλοί ήταν εκείνοι, οι οποίοι µε την γραφίδα, είτε µε το χρήµα, είτε προσφέροντας τη ζωή τους, αγωνίσθηκαν για την επιτυχία του απελευθερωτικού Αγώνος του Εκείνος, όµως, του οποίου το ό- νοµα κατ εξοχήν λαµπρύνει τις χρυσές δέλτους της Ελληνικής Ιστορίας και τιµά την Ανατολική Μακεδονία και ιδιαίτερα τους Σερραίους, είναι αναµφίβολα ο Εµµανουήλ Παπάς, ο οποίος, µυηθείς στη Φιλική Εταιρεία από τον Ιωάννη Φαρµάκη, διέθεσε υπέρ του Αγώνος ολόκληρη τη µεγάλη περιουσία του, τη ζωή του και τη ζωή όλων γενικά των µελών της οικογένειάς του. Στον Αγώνα στις Παραδουνάβιες Ηγεµονίες, έλαβαν ενεργό µέρος και πολλοί Μακεδόνες, όπως ο Γιώργος Ξενοκράτης και ο Νικόλας Τουζουνίδης από τη Θεσσαλονίκη και ο Γεωργάκης Ολύµπιος, ο Αρµατωλός του Ολύµπου, που ήταν από τους πλέον επιφανείς αγωνιστές της Εθνεγερσίας. Τον πόθο για την ελευθερία κράτησαν άσβεστο στη Μακεδονία, οι Αρµατωλοί και οι Κλέφτες, κέντρο των οποίων ήταν ο Όλυµπος. Η παρά του Εµµανουήλ Παπά αναπτυχθείσα δράση ήταν πολύ µεγάλη. Το επαναστατικό κήρυγµα του Εµµανουήλ Παπά και η Επανάσταση της Χαλκιδικής ανησύχησαν βαθέως την Τουρκική Κυβέρνηση, η οποία προκειµένου να ανακόψει την επέκτασή της, διόρισε ως Πασά Θεσσαλονίκης τον Αµπούλ Αβούδ µε εντολή να εκστρατεύσει κατά της Χαλκιδικής και να καταπνίξει στο αίµα την Επανάσταση των Μακεδόνων. Ο Αµπούλ Αβούδ εξεστράτευσε µε στρατό περί τα τέλη Οκτωβρίου εναντίον της Κασσάνδρας, την οποία ύστερα από σκληρό αγώνα µε τους 600 υπερασπιστές της, την κατέλαβε. Κατόπιν τούτου, οι Τούρκοι της Θεσσαλονίκης αναθαρρήσαντες, επετέθησαν κατά του Χορτιάτη και των Βασιλικών, όπου εφόνευσαν εκ των 200 ανδρών του Χάψα τους 60, καθώς και τον ίδιο. Απογοητευµένος ο Εµµανουήλ Παπάς από την κατάσταση, στην οποία περιήλθε η Επανάσταση στη Χαλκιδική, αναχώρησε την 27 η Οκτωβρίου µε τον υιό του από την Κασσάνδρα, προκειµένου να επιτύχει την αποστολή βοηθείας από πλοία και πολεµοφόδια για τη συνέχιση του Αγώνος στη Χαλκιδική. Ατυχώς, όµως, συντελούσης και της καταστροφής της Κασσάνδρας, τα γεγονότα έλαβαν ραγδαία δυσάρεστη εξέλιξη. Κατόπιν τούτου, ο µετά τόσου ενθουσιασµού και τόσων προσδοκιών, αρχίσας τον απελευθερωτικό Αγώνα της Πατρίδος, Εµµανουήλ Παπάς, φεύγει και µόλις προφθαίνει να επιβιβασθεί µαζί µε τον υιό του Ιωάννη και τον υπασπιστή του Χατζηπέτρο στο πλοίο του Χατζηβισβίκη, προτιθέ- µενος να µεταβεί στην Ύδρα. εν ήταν, όµως, πεπρωµένο να φθάσει στην Ύδρα, διότι, µετά τόσες κακουχίες, εγκατάλειψη και έντονες ψυχικές συγκινήσεις, υπέστη εν πλω συγκοπή καρδιάς και απέθανε την 5 η εκεµβρίου 1821 σε ηλικία µόλις 48 ετών, ενώ, το πλοίο παρέπλεε τον Καφηρέα (Κάβο - Ντόρο) και ετάφη µε τιµές Αρχιστρατήγου στην Ύδρα, µετά µάλιστα την µεταβολή του έτους 1843, αναγράφηκε στο Ελληνικό Βουλευτήριο το όνοµά του, ως ενός των πρωταγωνιστών της Εθνεγερσίας του Έτσι, εξέλιπε µία συµπαθέστατη µορφή του Ιερού Αγώνος του 1821, ο ακραιφνής εκείνος Έλληνας, στον ένθερµο πατριωτισµό του οποίου οφείλονταν η επαναστατική κίνηση της Μακεδονίας. Το Έθνος απεστερήθη του Αρχιστρατήγου των Μακεδονικών υνάµεων Εµµανουήλ Παπά, τίτλο που απένειµε εις αυτόν ο ηµήτριος Υψηλάντης, Γενικός Επίτροπος της εν Ναυπλίω Επαναστατικής Κυβερνήσεως, διότι - µε δικές του δαπάνες - εξήγειρε την Μακεδονία σε Επανάσταση, προσέφερε ύψιστες υπηρεσίες υπέρ της κοινής ελευθερίας και συνέδρα- µε τους αδυνάτους οµογενείς της Θεσσαλονίκης, των Σερρών, της Κασσανδρείας, του Αγίου Όρους και όλης της Χαλκιδικής. Το έργο του Εµµανουήλ Παπά, παρά την εκ πρώτης

19 Ιανουάριος - Φεβρουάριος - Μάρτιος 2008 ΧΟΡΟΣΤΑΣΙ 19 όψεως φαινοµενική αποτυχία της µάχης της Κασσάνδρας, υπήρξε µέγα σε τεράστια απήχηση επί του όλου Αγώνος και ιδιαίτερα της πολιορκίας της Τριπολιτσάς, διότι, αν δεν απασχολούνταν ο εκ ανδρών τουρκικός στρατός του Αµπούλ Αβούδ µε το ιππικό και το πυροβολικό στη Χαλκιδική, θα µεταφέρονταν στο Μοριά, οπότε δεν είναι γνωστό ποια τύχη θα είχε η έκβαση του όλου απελευθερωτικού Αγώνος των Πανελλήνων. Με την πτώση της Κασσάνδρας, δεν τελείωσε η δοκιµασία της Μακεδονίας. Οι υπό τον Ζαφειράκη Θεοδοσίου, τον Καρατάσο και τον Αγγελή Γάτσο από τα Βοδενά, γενόµενες προετοιµασίες, έφθασαν στο σηµείο, ώστε την 22 α Φεβρουαρίου να εισέλθουν στη Νάουσα ένοπλοι, να καταλύσουν τις Τουρκικές Αρχές και να δώσουν τον όρκο του Α- γώνος στο Μητροπολιτικό Ναό του Α- γίου ηµητρίου. Ο Αµπούλ Αβούδ, ευθύς ως επληροφορήθη την Επανάσταση της Ναούσης, εβάδισε εναντίον των επαναστατών, µε δύναµη πεζικού, ιππικού και πυροβολικού. Η πολιορκία έγινε στενή και η πίεση των πολιορκητών σφοδρή. Την 6 η Απριλίου 1822, οι Τούρκοι, διασπάσαντες µε το πυροβολικό τους και τον όγκο τους τη ζώνη των επαναστατών, όρµησαν µε αλαλαγµούς στας οδούς και τας οικίας της πόλεως. Έξαλλοι γενόµενοι οι Τούρκοι, έσφαξαν αδιακρίτως τους πάντες. Γυναίκες µε µικρά παιδιά στην αγκαλιά τους, ετράπησαν προς ύψωµα στη βραχώδη όχθη της Αραπίτσας και από εκεί, για να µην πέσουν στα χέρια των µαινοµένων Τούρκων, και για να αποφύγουν τις ατιµώσεις, ερρίπτοντο στα καταρρακτώδη νερά της Αραπίτσας. Οι ηρωίδες αυτές της Ναούσης, µε την οµαδική αυτοκτονία τους, έκλεισαν για δεύτερη φορά ένα νέο ανατριχιαστικό επίλογο «του χορού του Ζαλόγγου», τον χορό της Αραπίτσας. Ο Ζαφειράκης και ο Καρατάσος, µαχόµενοι συνεχώς, κατορθώνουν να φθάσουν έξω από την Βέροια. Καταδιωκόµενοι, κατόπιν προδοσίας, περικυκλώνονται και αφού συλλαµβάνονται σφαγιάζονται από τους Τούρκους στο Φραγκόζι. Τα ιστορικά γεγονότα µαρτυρούν, ότι η συνεισφορά των Μακεδόνων στον υπέρ της Ελευθερίας των Ελλήνων Ιερόν Αγώνα του 1821, υπήρξε λίαν αποφασιστικής σηµασίας. Με τρεις µεγάλες επαναστατικές εστίες που δηµιούργησαν οι Μακεδόνες, ήτοι στις Σέρρες υπό τον Εµµανουήλ Παπά, στην περιοχή της Βέροιας - Ναούσης και Εδέσσης υπό τους Αγγελή Γάτσο, Ζαφειράκη Θεοδόσιο και Καρατάσο Σάλα, Νικόλαο Κασοµούλη και ιαµαντή Ολύµπιο, αντιστάθηκαν σθεναρώς στους Τούρκους και συνέβαλαν τα µέγιστα στην επιτυχή έκβαση του υπέρ Πίστεως Εµµανουήλ Παπάς και Πατρίδος Ιερού Αγώνος των Πανελλήνων. Τελικώς, η Επανάσταση στη Μακεδονία, ούσα ασυντόνιστη, κατεπνίγη στο αίµα, αφού οι Τούρκοι διέθεσαν προς τούτο µεγάλες δυνάµεις στρατού. Έτσι, η αιµατηρή αποτυχία του Χορτιάτη και της Κασσάνδρας, η µεγάλη καταστροφή και σφαγή της Ναούσης, η σφαγή της Χίου και η καταστροφή των Ψαρών, είναι µοιραία αποτελέσµατα µη καλώς συντονισµένης εθνικής δράσεως και πολεµικής προσπαθείας, η οποία και συνετέλεσε στο να παραταθή η δουλεία των επαρχιών αυτών µέχρι το Παρά ταύτα, ό- µως, το αγωνιστικό φρόνηµα των Μακεδόνων δεν εκάµφθη και συνέχισαν ούτοι απτόητοι τον Αγώνα, παρέχοντας τη συνδροµή τους στη λοιπή αγωνιζόµενη Ελλάδα και προσφέροντες εις αυτήν τους βραχίονες και το αίµα τους. Πολλοί από τους Μακεδόνες διακρίθηκαν σε πολλές µάχες για την τόλµη τους, την ανδρεία, την αυταπάρνηση και το γενναίο φρόνηµά τους. Προκειµένου, λοιπόν, να συνεχίσουν τον Αγώνα τους και την πολύτιµη συνεισφορά τους στην Εθνεγερσία, κατήλθαν στη Νότιο Ελλάδα και αφού συγκρότησαν τη Μακεδονική Φάλαγγα, παρείχαν αµέριστη τη συνδροµή τους στην απελευθέρωση του Έθνους των Ελλήνων µέχρι του διπλω- µατικού τυπικού τέρµατος της Ελληνικής Επαναστάσεως που έλαβε χώρα το έτος 1830 µε το Πρωτόκολλο του Λονδίνου, διά του οποίου ανεγνωρίσθη διεθνώς το Ελληνικό Κράτος µε όρια τον Σπερχειό και τον Αχελώο. Παραλλήλως, όµως, προς τους πολεµιστάς, κατέφυγαν στην αγωνιζόµενη υπόλοιπη Ελλάδα από όλα τα υπόδουλα µέρη και λόγιοι και ε- πιστήµονες, έχοντες σπουδάσει στο εξωτερικό, των οποίων ανδρών ήταν µεγάλη η έλλειψη κατά την ε- ποχή εκείνη. Γι αυτό και όλοι οι µορφωµένοι άνδρες, µόλις κατήλθαν στην Ελλάδα, χρησιµοποιήθηκαν α- µέσως στη συγκρότηση και λειτουργία της νέας κρατικής µηχανής. Έτσι, µεταξύ άλλων, από τα κυριότερα στελέχη του νέου Ελληνικού Κράτους υπήρξαν ο Αναστάσιος Πολυζωίδης, από το Μελένικο, που έ- παιξε πρωταγωνιστικό ρόλο στην Α Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου το Θα παραµείνει µάλιστα, ε- σαεί υπόδειγµα αµερολήπτου δικαστικού λειτουργού, εκ του ότι ως Πρόεδρος του συγκροτηθέντος στο Ναύπλιο εκτάκτου δικαστηρίου, αρνήθηκε πεισµόνως µετά του συναδέλφου του Γεωργίου Τερτσέτη, να υποκύψει στις πιέσεις των Βαυαρών και να καταδικάσει σε θάνατο, όπως του ζητούσαν, τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη. Με τη σθεναρή αυτή στάση του ο Πολυζωίδης, διέσωσε το κύρος της ικαιοσύνης, για την οποία αγωνίσθηκε σε όλη τη ζωή του και ανεδείχθη ανυποχώρητος υπερασπιστής του ικαίου.

20 20 ΧΟΡΟΣΤΑΣΙ Ιανουάριος - Φεβρουάριος - Μάρτιος 2008 Αφιέρωµ α στους συνεργάτες µας Ο ζωγράφος Κώστας Αθανασίου Πρόσφατα, είχα την ευκαιρία να γνωρίσω το εικαστικό έργο του κ. Κώστα Αθανασίου. Είναι λυπηρό, ότι δηµιουργικές εκφράσεις αυτής της κατηγορίας παραµένουν άγνωστες. Λυπηρό, διότι δεν αναδεικνύεται, κάτω από αυτές τις προϋποθέσεις, το γνήσιο και αυθορµησιακό στοιχείο, που υπάρχει σε βασικά «αυτοδίδακτους» καλλιτέχνες. Στην πορεία του έργου του κ Αθανασίου αποκαλύπτεται µια επώδυνη διαδροµή. Μέσα και κάτω από πολυποίκιλες επιδράσεις έως ότου φτάσει το δικό του προσωπικό στυλ. Θα έλεγα, ότι η διαδροµή της «µαθητείας» στο έργο του κ Κώστα Αθανασίου είναι εξίσου αξιοπρόσεκτη, παρά τις όποιες ατέλειες µε την κατάληξη. Μια κατάληξη, στην οποία συντίθενται, µε επιτυχία, ιµπρεσιονιστικές, µε σουρεαλιστικές καταβολές σε µια προσπάθεια ανασύνθεσης του πραγµατικού και δεδοµένου σε µια σφαίρα, όχι απλά φαντασιακή, αλλά οπωσδήποτε υπερβατική, όπου διαφαίνεται έντονα η προσωπική αγωνιακή αναζήτηση. Βασίλης Φίλιας, καθηγητής Κοινωνιολογίας τ. Πρύτανης του Παντείου Παν/µίου Βιογραφικά Στοιχεία Κώστας Αθανασίου Γεννήθηκε στην Ευαγγελίστρια Λειβαδιάς το Ασχολήθηκε µε την ζωγραφική από τα παιδικά του χρόνια. Σπούδασε ελεύθερο σχέδιο και σύνθεση στις σχολές ABC και κοντά στη ζωγράφο Οικονοµίδου Ιωάννα, καθώς επίσης, και στην Σχολή οξιάδη, ό- που ολοκλήρωσε τις βάσεις του στο ελεύθερο σχέδιο και την σύνθεση. Έχει λάβει µέρος σε διάφορες οµαδικές εκθέσεις ζωγραφικής, όπως στον ΠΑΡΝΑΣΣΟ κ. ά. Από το 1982 και µετέπειτα, ακολούθησαν 6 ατοµικές εκθέσεις σε διάφορες γκαλερί όπως στη γκαλερί ΚΑΝΤΟΥΝΙ, στη Νέα Σµύρνη, το 1985, ενώ, διατηρεί µόνιµη έκθεση στην Γλυφάδα,όπου παρουσιάζει και τις εκάστοτε νέες δουλειές του. Έργα του βρίσκονται σε διάφορες ιδιωτικές συλλογές σε όλη την Ελλάδα, στην Αµερική και την Ιαπωνία. Παράλληλα µε την ζωγραφική, ασχολήθηκε και µε την τέχνη της Κεραµικής, και, από το 1976 ως σήµερα, διατηρεί σύγχρονο Εργαστήριο Καλλιτεχνικής Κεραµικής Αγγειοπλαστικής, όπου χρησιµοποιεί τον πηλό, ως εκφραστικό µέσο των ιδεών του. Έλαβε µέρος δύο φορές στην Πανελλήνια Έκθεση Κεραµικής του Αµαρουσίου, όπου διακρίθηκε και µε έπαινο. Επίσης, από το 1994, κατασκευάζει και ζωγραφίζει σκηνικά για τις ανάγκες θεατρικών παραστάσεων στο θέατρο, όπως στο Παλλάς κ.ά. Επίσης, έχει διδάξει ζωγραφική και κεραµική αγγειοπλαστική στο εργαστήριό του και σε διαφόρους καλλιτεχνικούς φορείς, όπως στο Κέντρο Ελληνικού Χορού και Λαϊκού Πολιτισµού στην Καλλιθέα κ.α. Με την ζωγραφική του ασχολήθηκε ο καθηµερινός τύπος και το κρατικό ραδιόφωνο και έχουν εκφραστεί λογοτέχνες, ποιητές, και κριτικοί τέχνης, όπως η Μαίρη Σαπουνά ποιήτρια - ζωγράφος, ο ιαµαντής Ζήσης,ζωγράφος και τεχνοκριτής, ο Κυριάκος Βαλαβάνης λογοτέχνης - τεχνοκρίτης κ.ά. Ο Κυριάκος Βαλαβάνης, µεταξύ άλλων, έγραψε για τον Κώστα Αθανασίου ότι: «Είναι ένας καλλιτέχνης πάθους, που τις συναισθηµατικές του ανησυχίες τις έδωσε µε εντιµότητα και ειλικρίνεια. Ο κύκλος των αναζητήσεών του και των ανησυχιών του έγιναν µέσο έκφρασης και επικοινωνίας για να µας προσκαλέσει σε µέθεξη και να µας ευαισθητοποιήσει µε τις εικαστικές του παρεµβάσεις και προτάσεις. Επικοινωνώντας µε τα έργα του συνδροµίζεσαι και ζεις στις µορφοπλαστικές του αναζητήσεις και το µήνυµα, αλλά και την έκφραση αυτού του κόσµου µε την ρεαλιστική απεικόνιση της αλήθειας. εν παρέλειψε σε όλα τα έργα του, τοπιογραφικά, θαλασσογραφίες, συνθέσεως, προσωπογραφίες κ.λπ., να µην τα περιβάλλει και µε συµβολικά στοιχεία και, µέσω αυτών, να δώσει τις αποθησαυρισµένες συγκινήσεις του Κώστα Αθανασίου». Επίσης, για τον Κώστα Αθανασίου έγραψε και ο δρ Κώστας Σαχινίδης, ο οποίος µεταξύ άλλων σηµειώνει ότι: «Στα έργα του φαίνεται, ότι παρά την προσπάθειά του να ξεπεράσει το φράγµα των αισθήσεων, ο ί- διος παραµένει δέσµιος των πνευµατικών και µεταφυσικών του ανησυχιών. Η βασική του επιδίωξη είναι να µετουσιώσει σε µια χρωµατική έκφραση το συνταίριασµα του εξωλογικού στοιχείου µε την ανθρώπινη ύπαρξη. Κυρίως, διατηρεί έναν διαρκή διάλογο µε τον ε- σωτερικό κόσµο του ανθρώπου και διαπνέεται από έναν έντονο συναισθηµατισµό. Στις διαφορετικές τεχνοτροπίες, που χρησιµοποιεί ο ζωγράφος, εµπεριέχονται και στοιχεία κυβισµού και σουρεαλισµού. Σε όλα τα έργα, κυριαρχεί το στοιχείο της θάλασσας µε όλες τις γραφικές ελληνικές παραµέτρους (νησιά, λιµάνια, βάρκες, γλά- (συνέχεια στη σελίδα 22)