ΕΞΕΡΕΥΝΩΝΤΑΣ ΓΕΙΤΟΝΙΕΣ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΕΒΡΑΪΚΗ ΣΥΝΟΙΚΙΑ

Transcript

1 ΕΞΕΡΕΥΝΩΝΤΑΣ ΓΕΙΤΟΝΙΕΣ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΕΒΡΑΪΚΗ ΣΥΝΟΙΚΙΑ «Σήμερα είναι ιστορική μέρα. Μια μέρα που θα μείνει στην ιστορία. Χρόνια από σήμερα οι νέοι θα ρωτούν με απορία για τη σημερινή μέρα. Σήμερα είναι ιστορική μέρα κι εσείς μπαίνετε στην ιστορία. Πριν από εξακόσια χρόνια όταν οπουδήποτε αλλού κατηγορούσαν τον Μαύρο Θάνατο ο Καζίμηρος ο Μέγας είπε στους Εβραίους να πάνε στην Κρακοβία. Κι αυτοί πήγαν. Μετέφεραν με κάρα τα υπάρχοντα τους στην πόλη. Κι εγκαταστάθηκαν εκεί. Στέριωσαν. Πρόκοψαν στο εμπόριο, τις επιστήμες, την παιδεία, τις τέχνες. Ήρθαν εδώ χωρίς τίποτα. Τίποτα. Και πρόκοψαν. Επί έξι αιώνες υπήρχε μια Εβραϊκή Κρακοβία. Για σκεφτείτε.απόψε οι έξι αυτοί αιώνες θα είναι φήμες. Δεν υπήρξαν ποτέ. Σήμερα είναι ιστορική μέρα». Άμον Γκετ, υπολοχαγός των Ες Ες Από την ταινία «Η λίστα του Σίντλερ» (1993) ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Εισαγωγή 1. Ιστορία Εβραίων 1α. Κοινωνικός Δαρβινισμός Χιτλερισμός Άρια Φυλή 1β. Νύχτα των Κρυστάλλων Ολοκαύτωμα 2. Ιστορία Εβραίων Βέροιας 2α. Πολιτιστικά στοιχεία Επαγγέλματα Ενδυμασία Λατρεία

2 2β. Εβραϊκή συνοικία Αρχιτεκτονική Εβραϊκό νεκροταφείο Συναγωγή 3. Διωγμός Ξεριζωμός Εβραίων 4α. Η ζωή μετά τον ξεριζωμό 4β. Δολοφονία (Γιάκω Αζαριά) 5. Επιλογικές σκέψεις 6. Βιβλιογραφία 7. Παράρτημα ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η έναρξη του σχολικού έτους σηματοδοτήθηκε από συζητήσεις για αλλαγές στα Γενικά Λύκεια που αφορούσαν κυρίως τη διδακτική πρακτική και τις θεωρίες μάθησης. Οι νέες θεωρίες μάθησης εστιάζουν σε έννοιες όπως: αυτενέργεια, βιωματική μάθηση, ανακαλυπτική μάθηση, ομαδοσυνεργατικότητα, γενικότερα σε μια νέα τάση της εκπαίδευσης να ωθήσει τους μαθητές να συμμετέχουν ενεργητικά στη μαθησιακή διαδικασία μέσα από τη συνεργασία και την έρευνα. Σύμφωνα με το Leon Vygotsky (1934) και τη θεωρία του κοινωνικού εποικοδομητισμού, η κατάκτηση της γνώσης είναι μια ενεργός διαδικασία οικοδόμησης νοημάτων και σημασιών, η οποία συντελείται σε κοινωνικό πλαίσιο μέσα από τη χρήση της γλώσσας και τη συμμετοχή ομάδων ατόμων σε κοινές πρακτικές, εμπειρικές και πολιτιστικές Έτσι, στα σχολεία εισήχθη η μέθοδος project, ως η πλέον ενδεικτική για την ομαδοσυνεργατική ανακαλυπτική μάθηση, μέθοδος η οποία ανταποκρίνεται στην παιδαγωγική θεωρία του εποικοδομητισμού και την παιδαγωγική πρόταση του Dewey ότι ένας από τους βασικούς σκοπούς της αγωγής είναι η ενθάρρυνση της δράσης του παιδιού. Φέτος, λοιπόν, για πρώτη φορά εφαρμόσθηκε η μέθοδος project στην Α Λυκείου ως διακριτή ενότητα και ως καινοτομία του νέου λυκείου.

3 Μια ακόμα ειδοποιός διαφορά της ερευνητικής εργασίας (project) από τα παραδοσιακά μαθήματα είναι το γεγονός ότι η επιλογή θέματος γίνεται από τους καθηγητές σε συνεργασία με τους μαθητές, αρκεί να εντάσσεται σε συγκεκριμένες ευρύτερες θεματικές κατηγορίες. Η ευρύτερη θεματική του συγκεκριμένου project είναι οι κοινωνικές και ανθρωπιστικές επιστήμες. Πιο συγκεκριμένα το θέμα της συγκεκριμένης εργασίας είναι η τοπική ιστορία. Στην πρώτη συνάντηση με τους μαθητές αποφασίσαμε να ασχοληθούμε με τις γειτονιές της πόλης μας. Καταλήξαμε να περιηγηθούμε στην πόλη για να τη δούμε να αλλάζει μέσα στο χρόνο, μέσα από τους ανθρώπους που έζησαν, δημιούργησαν και άφησαν το αποτύπωμα τους, άσχετα αν συγκεκριμένοι άλλοι επιδίωξαν τεχνιέντως να το σβήσουν. Οι κουβέντες μας κατέληξαν σε συνοικίες όπως: το Τσερμέν και η Εβραϊκή συνοικία. Η τελική επιλογή ήταν η Εβραϊκή συνοικία και το πιο εντυπωσιακό, στο τέλος της συζήτησης, ήταν η διαπίστωση ότι πολύ λίγοι μαθητές γνώριζαν για την ύπαρξη της Εβραϊκής κοινότητας στην πόλη, παρά το γεγονός ότι σύχναζαν και έπαιζαν στα Εβραίικα. Πολύ αργότερα, θα ανακάλυπταν οι ίδιοι το τραγικό τέλος που επεφύλασσε η μοίρα σε αυτούς τους ανθρώπους και θα εντυπωσιάζονταν με το γεγονός ότι επρόκειτο για δικούς μας ανθρώπους, για συμπατριώτες μας, οργανικό κομμάτι του σώματος της κοινωνίας μας. Έτσι, μέσα από μια ρομαντική διάθεση αναβίωσης περασμένων χρόνων καταλήξαμε στη γειτονιά των σκιών των αδικοχαμένων συμπατριωτών μας, όπου προσπαθήσαμε να διαβάσουμε τα αποτυπώματα τους και να προσεγγίσουμε τη μικροϊστορία τους παράλληλα με τη μακροϊστορία. Για να πραγματοποιηθεί το αρχικό σχέδιο δράσης επισκεφθήκαμε την Εβραϊκή συνοικία, τα εναπομείναντα αποκατεστημένα εβραϊκά αρχοντικά και τη Συναγωγή.

4 Στη συνέχεια, συναντήσαμε το συγγραφέα ερευνητή της ιστορίας των Εβραίων της πόλης, κ. Γιώργο Λιόλιο τον οποίο ευχαριστούμε ιδιαιτέρως για τις πολύτιμες πληροφορίες που μας έδωσε. Το απομαγνητοφωνημένο υλικό της συνέντευξης που μας παραχώρησε αποτέλεσε και το βασικό άξονα για τη συγγραφή μεγάλου μέρους της συγκεκριμένης εργασίας. Έπειτα, οι μαθητές αναζήτησαν σχετική βιβλιογραφία, παρακολούθησαν παρουσιάσεις σχετικές με την τοπική ιστορία και κινηματογραφικές ταινίες σε σχέση με το Ολοκαύτωμα. 1. Ιστορία Εβραίων Εβραίοι ονομάζονται τα μέλη του εβραϊκού λαού, που είναι γνωστός ως Ιουδαϊκό έθνος ή γιοι του Ισραήλ. Είναι μια εθνικοθρησκευτική ομάδα που κατάγεται από τους αρχαίους Ισραηλίτες και τα μέλη της οποίας ασκούν κατά παράδοση τον Ιουδαϊσμό. Αναφορές στον εβραϊκό λαό δεν απαντούν μόνο στη Βίβλο αλλά και το Κοράνι. Ήταν νομαδικός λαός, που έφυγε από την Αίγυπτο προϊστορικά για τη Γη της Επαγγελίας, ακολουθώντας το Μωυσή. Αυτή η ιστορία, η έξοδος, αποτέλεσε βασικό τμήμα των Εβραϊκών Γραφών, του πιο γνωστού θρησκευτικού βιβλίου πριν από την έλευση του Ιησού. Ο Ιουδαϊσμός δεν είναι απλή θρησκεία αλλά τρόπος ζωής πράγμα που καθιστά μάλλον δύσκολο το διαχωρισμό μεταξύ Ιουδαϊσμού και Εβραϊσμού. Η προέλευση των Εβραίων χρονολογείται παραδοσιακά γύρω στο 1800 π.χ. με τη Βιβλική αναφορά στην ίδρυση του Ιουδαϊσμού. Η ʺΣτήλη του Μερνεφθάʺ, η οποία χρονολογείται γύρω στο π.χ. είναι ένα από τα παλαιότερα αρχαιολογικά αρχεία των Εβραίων στο Ισραήλ, όπου ανέπτυξαν τη μονοθεϊστική θρησκεία του Ιουδαϊσμού. Ακολουθώντας την εποχή του Διαφωτισμού και το εβραϊκό της αντίστοιχο, τη ʺΧασκαλάʺ, συνέβη μία σταδιακή

5 μεταβολή κατά την οποία πολλοί Εβραίοι άρχισαν να θεωρούν ότι η εθνολογική συμμετοχή στο Εβραϊκό έθνος δε συνεπάγεται και την ένταξη στην ιουδαϊκή θρησκεία. Η λέξη Εβραίος προέρχεται από την εβραϊκή ρίζα ivri / hever που σημαίνει «περνάω πέρα» και αναφέρεται στο πέρασμα του Ιορδάνη Ποταμού από τους Εβραίους κατά την Έξοδο από την Αίγυπτο προς τη Γη της Χαναάν (άλλοι ισχυρίζονται ότι αφορά το πέρασμα από τον Ευφράτη όταν ο Αβραάμ μετανάστευσε από τη Μεσοποταμία). Έτσι ενώ οι Εβραίοι ταυτίζονται με το έθνος, ως Ιουδαίοι περιγράφονται οι ακόλουθοι της θρησκείας του Ιουδαϊσμού, τόσο εκείνων που έχουν εβραϊκή καταγωγή όσο και εκείνων που μεταστράφηκαν σε αυτή. Οι ευρύτερα χρησιμοποιούμενοι όροι για την περιγραφή των εθνοτικών ομάδων των εβραίων είναι οι εξής: Ασκεναζίτες που σημαίνει <<Γερμανοί>> στα εβραϊκά υποδηλώνοντας την κεντρική Ευρώπη ως βάση αυτού του εβραϊκού στοιχείου και Σεφαραδίτες που σημαίνει <<Ισπανοί>> ή <<Ιβήριοι>> στα εβραϊκά υποδηλώνοντας την Ισπανία, την Πορτογαλία και τη Βόρεια Αφρική ως τόπους προέλευσης αυτής της ομάδας αλλά και τα Βαλκάνια (συμπεριλαμβανόμενης της Ελλάδας), δηλαδή εκεί οπού κατέφυγαν οι Εβραίοι μετά το διωγμό τους από την Ισπανία. Άλλες εβραϊκές εθνοτικές ομάδες αποτελούν οι εξής: Μιζραχίτες Θεϊμανίτες Εβραίοι Μικρότερες ομάδες όπως οι Γκρουζίτες (Γεωργιανοί) και οι Τζουχουρίτες (Ορεινοί) από Καύκασο, οι Μπένς Ισραέλ (Γιοι του Ισραήλ), οι Μπνέι Μανασσή (Γιοί του Μανασσή), οι Κοχινίτες (Μπενέ Ρόμα) της Ιταλίας, διάφοροι Αμερικανοί Εβραίοι [κυρίως οι Μπέτα Ισραέλ, (Οίκος Ισραήλ) ή Αιθίοπες Εβραίοι], οι Μπουχαρίτες Εβραίοι της κεντρικής Ασίας και οι Πέρσες Εβραίοι του Ιράν. Η Βίβλος γράφτηκε από Εβραίους, η οποία καταγράφει κατά κύριο λόγο την εθνική και θρησκευτική τους ιστορία.

6 Ο εβραϊκός πληθυσμός σήμερα αριθμεί περισσότερο από 14.5 εκατομμύρια άτομα παγκόσμια, η πλειοψηφία των οποίων ζουν στο Ισραήλ, το οποίο ιδρύθηκε το 1948 και τις Ηνωμένες Πολιτείες. 1α. Κοινωνικός δαρβινισμός και άρια φυλή Ο Κοινωνικός Δαρβινισμός επιδιώκει την πολιτική εφαρμογή της θεωρίας της φυσικής επιλογής του Δαρβίνου στην κοινωνία. Θεωρεί ότι οι άνθρωποι γεννιούνται άνισοι και με διαφορετικές γενετικές ικανότητες και ότι η ζωή είναι ένας αέναος «αγώνας για επιβίωση». Υποστηρίζει ότι «οι πιο ικανοί» πλουτίζουν καθώς κρατούν τους μοχλούς της οικονομικής και πολιτικής εξουσίας, και ότι οι «λιγότερο ικανοί» είναι υποχείριά τους, φτωχοί και ανάξιοι επιβίωσης. Η ευγονική ως δόγμα καθιερώθηκε από τον εξάδελφο του Δαρβίνου F. Galton με σκοπό την βελτίωση της «βρετανικής φυλής» αποτρέποντας την αναπαραγωγή των λιγότερο ικανών, θεωρία την οποία αφομοιώνει και ο Δαρβίνος. Η ευγονική έχει ως αποτέλεσμα την έλευση του ευγονικού Χιτλερισμού της Άριας Φυλής, καθώς και του ρατσισμού που λαμβάνουν χώρα έως και σήμερα στη χώρα μας και στη Δύση. Αποτέλεσμα του Κοινωνικού Δαρβινισμού υπήρξε η νεοδαρβινική ιδεολογία της Κοινωνιολογίας. Παρατηρώντας τα ζώα και τις συμπεριφορές τους, οι κοινωνιοβιολόγοι τα επανασυσχετίζουν με την «ανθρώπινη φύση» αγνοώντας βασικές γνώσεις βιοχημείας και το ότι ο άνθρωπος διαμορφώνεται ανάλογα με το κοινωνικό του περιβάλλον. Έτσι, πρεσβεύουν ότι οι άνθρωποι έχουν παρόμοια κοινωνική οργάνωση και συμπεριφορά με τα ζώα. Επιπλέον, ταξινομούν κάθε είδους ατομική συμπεριφορά και δραστηριότητα με σκοπό την εφεύρεση γονιδίων.

7 Ο Δαρβίνος είχε ως άλλοθι την περιορισμένη ανάπτυξη των βιολογικών επιστημών στην εποχή του, σχετικά με τις ρατσιστικές αντιλήψεις οι οποίες τον κατέκλυζαν. Οι κοινωνιοβιολόγοι, σήμερα, δεν έχουν άλλοθι. Με σκοπό τη δικαιολόγηση της ολέθριας αποτυχίας της οργανωμένης καπιταλιστικής οικονομίας, έχουν την ικανότητα να εφεύρουν ακόμα και γονίδια ανίκανου ατόμου. Η Άρια φυλή, εμφανίστηκε γύρω στο π.χ. πιθανότατα στην κεντρική Ασία και από εκεί σταδιακά μετανάστευσε στη βόρεια Ινδία. Τα πρώτα στοιχεία της φυλής στην Ινδία χρονολογούνται γύρω στο π.χ. Οι Άριοι ήταν νομάδες με ανοιχτόχρωμο δέρμα και μαλλιά, και όταν έφτασαν στην Ινδία επιβλήθηκαν στους λαούς που κατοικούσαν ήδη εκεί. Αργότερα άρχισαν να κινούνται προς τα δυτικά και αυτή η μετακίνησή τους, που έγινε γύρω στο 800 π.χ., ονομάζεται από τους ερευνητές Ηλιακή Μετοίκιση, επειδή διέδωσαν τα στοιχεία του ηλιακούανώτερου πολιτισμού τους. Η «γνώση» των Αρίων, σύμφωνα με τους μυστικιστές της ναζιστικής Γερμανίας, διασώθηκε μέσω των διάφορων μυστικών εταιριών. Οι μυστικές εταιρίες που σφυρηλάτησαν και υποκίνησαν τις ναζιστικές θεωρίες ήταν πάρα πολλές, με πιο σημαντικές την OTO (Ordo Templi Orientis), το Τάγμα των Νέων Ιπποτών του Ναού που ίδρυσε ο Γίοργκ Λαντζ, το Υπερβόρειο Γερμανικό Τάγμα του Φίλιπ Στάουφ, θεοσοφικά τάγματα και η μεγάλη Εταιρία της Θούλης. Το ίδιο το σύμβολο του Ήλιου, η σβάστικα, έγινε το υπέρτατο λάβαρο της Γερμανίας και των απανταχού Αρίων. Η σβάστικα συμβόλιζε για τους ναζιστές την αιώνια κίνηση του κόσμου και τον άξονα της κίνησης με την οποία εξήλθαν οι Άριοι από τον πόλο, την Υπερβορεία, τη Θούλη. Από τη Θούλη, εξαιτίας κάποιου μυστικού πολέμου, μετακινήθηκαν σε ένα νησί στην κεντρική Ασία, έπειτα στην Ινδία κι από εκεί δυτικά και βόρεια. Παράλληλα, το

8 Άγιο Δισκοπότηρο, για τους ναζιστές συμβόλιζε την ιστορία της Άριας φυλής, την καθαρότητα του αίματος και την αναζήτηση της ανώτερης αλήθειας. 1β. Νύχτα των κρυστάλλων Ολοκαύτωμα Ο όρος Kristallnacht (Κρίσταλναχτ, που σημαίνει στα γερμανικά η «Νύχτα των Κρυστάλλων»), επίσης Reichskristallnacht (Ράιχσκρισταλναχτ, κατά λέξη, «Αυτοκρατορική Νύχτα των Κρυστάλλων»), Pogromnacht (Πογκρόμναχτ, δηλαδή η «Νύχτα του Πογκρόμ»), περιγράφει το μαζικό πανεθνικό πογκρόμ στη Γερμανία και στην Αυστρία τη νύχτα της 9ης προς 10η Νοεμβρίου Ο στόχος ήταν οι Εβραίοι πολίτες όλης της χώρας και αποτέλεσε την απαρχή του Ολοκαυτώματος. Η δολοφονία ενός διπλωμάτη, του Φομ Ρατ, μέλους του Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος του Χίτλερ, από τον Εβραίο Έρσελ Γκρίνσπαν, εξυπηρέτησε ως άλλοθι για την έναρξη βιαιοπραγιών κατά των Εβραίων κατοίκων σε ολόκληρη τη Γερμανία. Υπήρχε η πρόθεση να φανεί η επίθεση αυτή σαν αυθόρμητη αντίδραση, αλλά, στην πραγματικότητα, είχε ενορχηστρωθεί από τις γερμανικές αρχές και, ειδικότερα, από το Ράινχαρντ Χάιντριχ (Reinhard Heydrich). Η κυβέρνηση αξιοποίησε, εκτός από τα επίσημα κρατικά μέσα, κυρίως την οργάνωση του Ναζιστικού κόμματος, για να οργανώσει και να υλοποιήσει τις ταραχές. Το πογκρόμ που ακολούθησε είχε ως αποτέλεσμα να προκληθούν ζημιές και να καταστραφούν συναγωγές (σχεδόν όλες όσες υπήρχαν στη Γερμανία, οι περισσότερες καταστράφηκαν από εμπρησμό), πολλά εβραϊκά κοιμητήρια, πάνω από καταστήματα και 29 πολυκαταστήματα που ανήκαν σε Εβραίους. Κάποιοι Εβραίοι ξυλοκοπήθηκαν έως θανάτου, ενώ άλλοι εξαναγκάζονταν να παρακολουθούν. Περισσότεροι από άρρενες Εβραίοι συνελήφθησαν και στάλθηκαν σε στρατόπεδα

9 συγκέντρωσης κατά κύριο λόγο στο Νταχάου, στο Μπούχενβαλντ και στο Ζάξενχαουζεν. Η μεταχείριση στα στρατόπεδα ήταν κτηνώδης, αλλά οι περισσότεροι αφέθηκαν ελεύθεροι κατά τη διάρκεια των επόμενων τριών μηνών, υπό τον όρο ότι θα εγκατέλειπαν τη Γερμανία. Ο ακριβής αριθμός των Γερμανών Εβραίων που θανατώθηκαν δεν έχει προσδιοριστεί, αλλά υπολογίζεται ότι κυμαίνεται μεταξύ 36 και 200 περίπου ατόμων για τις δύο ημέρες που διήρκεσαν οι αναταραχές. Ο ευρύτερα αποδεκτός αριθμός νεκρών κατά τη διάρκεια των ταραχών είναι 91 άτομα. Υπολογίζοντας και τους θανάτους στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, περίπου ως ήταν οι νεκροί που μπορούν να αποδοθούν στο πογκρόμ της «Νύχτας των Κρυστάλλων». Επίσης, μικρός αριθμός Γερμανών θανατώθηκαν κατά τις ταραχές της Νύχτας των Κρυστάλλων, καθώς τους θεώρησαν, κατά λάθος, Εβραίους. Τα γεγονότα στην Αυστρία δεν ήταν λιγότερο φρικτά και οι περισσότερες από τις 94 συναγωγές και τόποι προσευχής της Βιέννης υπέστησαν μερική ή ολική καταστροφή. Τα θύματα υπέστησαν κάθε είδους ταπεινώσεις, περιλαμβανομένου του εξαναγκασμού να σφουγγαρίζουν ενόσω τους υπέβαλαν σε μαρτύρια οι συμπολίτες τους Αυστριακοί, κάποιοι από τους οποίους ήταν προηγουμένως φίλοι και γείτονές τους. Κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, η Ναζιστική Γερμανία και οι συνεργοί της δολοφόνησαν σχεδόν έξι εκατομμύρια Εβραίους. Ο όρος ʺολοκαύτωμαʺ αναφέρεται στη συστηματική, προγραμματική, και κρατική πολιτική πρακτική διώξεων και εξόντωσης. Με αφετηρία τους ρατσιστικούς νόμους στη Γερμανία, η Ναζιστική πολιτική οδήγησε στη μαζική γενοκτονία των Ευρωπαίων Εβραίων. Κατά τη διάρκεια του Ολοκαυτώματος, οι Ναζί στράφηκαν εναντίον και άλλων ʺφυλετικά κατώτερωνʺ ομάδων : Ρομά (Τσιγγάνοι), ατόμων με αναπηρίες, και Σλαβικών λαών (Πολωνοί, Ρώσοι και, άλλοι). Άλλες ομάδες

10 υπέστησαν διώξεις με βάση τις πολιτικοϊδεολογικές και σεξουαλικές τους προτιμήσεις, μεταξύ αυτών Κομμουνιστές, Σοσιαλιστές, Μάρτυρες του Ιεχωβά, και ομοφυλόφιλοι. Η λέξη ʺολοκαύτωμαʺ προέρχεται από την αρχαία ελληνική γλώσσα και σημαίνει ʺπλήρως καμένη προσφορά θυσίας.ʺ Οι Ναζί ανήλθαν στην εξουσία τον Ιανουάριο Οι Ναζί συχνά χρησιμοποιούσαν κωδικές ονομασίες για να αποκρύψουν την αληθινή φύση των εγκλημάτων τους. Σύμφωνα με αυτή την ορολογία, οι Γερμανοί αποτελούσαν μια ʺανώτερηʺ φυλή και οι Εβραίοι και άλλοι μια ʺκατώτερη,ʺ και ήταν ʺανάξιοι για ζωή.ʺ Το 1933, ο Εβραϊκός πληθυσμός της Ευρώπης ήταν πάνω από εννέα εκατομμύρια. Η πλειονότητα των Ευρωπαίων Εβραίων ζούσε σε χώρες που θα βρίσκονταν κάτω από την κατοχή ή την επιρροή της Ναζιστικής Γερμανίας (το Τρίτο Ράιχ) κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Οι Ναζί δημιούργησαν στρατόπεδα συγκέντρωσης για τον εγκλεισμό των Εβραίων, άλλων εθνικά ή φυλετικά στιγματισμένων ομάδων και πολιτικών αντιπάλων. Η Γερμανία εισέβαλε στην Πολωνία την 1η Σεπτεμβρίου του 1939, ξεκινώντας το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Τα επόμενα δύο χρόνια, οι Γερμανικές δυνάμεις κατέκτησαν το μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης. Κατά τη διάρκεια του πολέμου, οι Ναζί και οι συνεργοί τους δημιούργησαν γκέτο (για να απομονώσουν τον Εβραϊκό πληθυσμό) και χιλιάδες νέα στρατόπεδα συγκέντρωσης για τον εγκλεισμό των στιγματισμένων ομάδων και για καταναγκαστική εργασία. Αμέσως μετά την εισβολή στη Σοβιετική Ένωση τον Ιούνιο του 1941, οι Einsatzgruppen (κινητές ομάδες εξόντωσης) πραγματοποίησαν μαζικές και βίαιες επιθέσεις κατά των Εβραίων, Ρομά, και βουλευτών της Σοβιετικής Ένωσης και του Κομμουνιστικού κόμματος. Περισσότεροι από ένα εκατομμύριο Εβραίοι άνδρες, γυναίκες και παιδιά δολοφονήθηκαν από αυτές τις ομάδες,

11 συνήθως σε ομαδικές εκτελέσεις. Από το 1942 μέχρι το 1944, η Ναζιστική Γερμανία απέλασε εκατομμύρια Εβραίους από τις κατεχόμενες περιοχές σε στρατόπεδα εξόντωσης, όπου και δολοφονήθηκαν με δηλητηριώδη αέρια. Στο μεγαλύτερο ʺεργοστάσιο θανάτου,ʺ το Άουσβιτς Μπιρκενάου, Εβραίοι κατέφθαναν με τρένα από την Ευρώπη σχεδόν καθημερινά. Αν και τα θύματα του Ναζιστικού ρατσισμού ήταν κυρίως Εβραίοι, ανάμεσά τους συγκαταλέγονταν δεκάδες χιλιάδες Ρομά (Τσιγγάνοι) και τουλάχιστον άτομα με νοητικές και σωματικές αναπηρίες. Καθώς η Ναζιστική τυραννία εξαπλωνόταν στην Ευρώπη, οι Γερμανοί καταδίωξαν και δολοφόνησαν εκατομμύρια ανθρώπoυς. Περισσότεροι από τρία εκατομμύρια Σοβιετικοί αιχμάλωτοι πολέμου δολοφονήθηκαν ή πέθαναν από τον υποσιτισμό, τις ασθένειες και τις κακουχίες. Οι Γερμανοί δολοφόνησαν δεκάδες χιλιάδες μη Εβραϊκής καταγωγής Πολωνούς διανοούμενους και θρησκευτικούς ηγέτες, και απέλασαν εκατομμύρια Πολωνούς και Σοβιετικούς πολίτες για καταναγκαστική εργασία. Από τα πρώτα χρόνια του Ναζιστικού καθεστώτος, ομοφυλόφιλοι και όσοι θεωρούνταν κοινωνικά ανεπιθύμητοι διώκονταν. Χιλιάδες πολιτικοί αντίπαλοι (μεταξύ τους συγκαταλέγονταν Κομμουνιστές, Σοσιαλιστές, και συνδικαλιστές) και άτομα αντίθετων θρησκευτικών πιστεύω (όπως οι Μάρτυρες του Ιεχωβά) έγιναν επίσης στόχος. Η πλειοψηφία αυτών των ανθρώπων πέθαινε από τον εγκλεισμό και την κακομεταχείριση. Τους τελευταίους μήνες του πολέμου, τάγματα των SS ανάγκασαν τους κρατούμενους να περπατήσουν εκατοντάδες μίλια χωρίς κατάλυμα για να εμποδίσουν την απελευθέρωση μεγάλου αριθμού κρατουμένων από τις Συμμαχικές Δυνάμεις. Καθώς οι Συμμαχικές Δυνάμεις κέρδιζαν έδαφος με αλλεπάλληλες επιθέσεις, άρχισαν να απελευθερώνουν τους κρατούμενους στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος στην

12 Ευρώπη έληξε με την άνευ όρων παράδοση του Γερμανικού στρατού δυτικά στις 7 Μαΐου και ανατολικά στις 9 Μαΐου του Ως το τέλος του πολέμου, περίπου δύο στους τρεις Εβραίους στην Ευρώπη δολοφονήθηκαν από τη Ναζιστική Γερμανία και τους συνεργούς της σε ένα τεράστιο έγκλημα που τώρα ονομάζουμε Ολοκαύτωμα. 2. Ιστορία Εβραίων Βέροιας Οι πρώτοι Εβραίοι που κατοίκησαν την πόλη ήταν οι Ρωμανιώτες. Η Εβραϊκή κοινότητα των Ρωμανιωτών πρωτοεμφανίζεται στη Βέροια από τα ρωμαϊκά χρόνια και διατηρείται μέχρι το 1435 (το 1430 η πόλη καταλήφθηκε από τους Οθωμανούς Τούρκους). Ήταν ελληνόφωνοι και σημαντικά ενσωματωμένοι στον ελληνικό πολιτισμό. Είναι χαρακτηριστικό ότι έγραφαν στα ελληνικά, χρησιμοποιώντας το εβραϊκό αλφάβητο. Οι Ρωμανιώτες αποτελούν μια από τις αρχαιότερες εβραϊκές κοινότητες παγκοσμίως. Στη μακρόχρονη ιστορία τους βίωσαν την άνοδο και πτώση της Ρωμαϊκής, Βυζαντινής και Οθωμανικής αυτοκρατορίας, ρίζωσαν και αναπτύχθηκαν στην ελληνική πατρίδα τους. Καλλιέργησαν τη δική τους γλώσσα, μια διάλεκτο της ελληνικής γλώσσας με στοιχεία από την εβραϊκή και τουρκική, καθώς και μοναδικά έθιμα. Παρ όλα αυτά, η ιστορία τους δεν είναι γνωστή και η πλούσια παράδοσή τους τείνει πλέον να εξαφανιστεί. Στη συνέχεια οι Εβραίοι της Βέροιας μετέβησαν στην Κωνσταντινούπολη. Εκεί σύστησαν Εβραϊκή λέσχη των νέων Εβραίων της Κωνσταντινούπολης χωρίς να εξαρτώνται πλέον από την κοινότητα της Βέροιας αλλά από ένα ευρύτερο θεσμικό όργανο. Δυστυχώς, όμως, το κτίριο της λέσχης κάηκε και μέρος του επανακατασκεύαστηκε, αλλά χρησιμοποιήθηκε ως συνεργείο αυτοκινήτων.

13 Αξίζει να σημειωθεί ότι η κοινότητα των Ρωμανιωτών εξαφανίστηκε οριστικά και ότι για περίπου έναν αιώνα δεν υπάρχει ίχνος εβραϊκής παρουσίας στη Βέροια, όπως τουλάχιστον φαίνεται από τα Οθωμανικά κατάστιχα. Σεφαραδίτες. Στη Βέροια ξαναέρχονται οι Εβραίοι. Πρόκειται για τους Εβραίους της Ιβηρικής χερσονήσου οι οποίοι καταφθάνουν στην Ελλάδα στα τέλη του 15ου αιώνα. Τα κύματα των προσφύγων που εξορίστηκαν από την Ισπανία, έρχονται αλλεπάλληλα από τα τέλη του 15ου αιώνα ως το μισό του 16ου στην περιοχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Στη Βέροια εμφανίζονται στα μέσα του 16ου αιώνα. Δηλαδή έχουμε περίπου έναν αιώνα απουσίας της Εβραϊκής ζωής στην πόλη. Αυτοί που έρχονται είναι ελάχιστοι, είναι Πορτογάλοι στην καταγωγή, προέρχονται, δηλαδή, από το γεωγραφικό χώρο της Πορτογαλίας. Μιλούν και αυτοί βέβαια τη διάλεκτο της Πορτογαλικής, γνωστή και ως Ραβίνου Ιντσιντέσμου, όπως ονομάστηκε από μερικούς. Για την ακρίβεια, έρχονται μόλις 4 εβραίοι για πρώτη φορά στη Βέροια και φαίνεται ότι ήταν άνθρωποι που ασχολούνταν με την παραγωγή υφαντών και ήρθανε στην Βέροια για να ανιχνεύσουν δυνατότητες σε σχέση με τη δουλειά τους. 2α. Πολιτιστικά στοιχεία Επαγγέλματα Οι σπουδαίες βιοτεχνικές δραστηριότητες των Εβραίων φαίνεται ότι ήταν τα υφαντά, οι πετσέτες και η τσόχα. Αυτές οι βιοτεχνικές δραστηριότητες αναπτύχθηκαν σημαντικά στις αρχές του 19ου αιώνα, όμως ήδη από τα τέλη του 19ου αιώνα έπαψαν να υπάρχουν. Τη δεκαετία του 20ου αιώνα, οι Εβραίοι της Βέροιας ασχολούνται κυρίως με μεταπρατικές δραστηριότητες τοπικής εμβέλειας. Οι περισσότεροι ασχολούνται με το τοπικό εμπόριο ενώ υπήρχαν αρκετοί σαράφηδες και

14 ελάχιστοι τραπεζίτες. Ακόμη, το ενδιαφέρον του περισσότερου κόσμου ήταν στις μικροβιοτεχνικές δραστηριότητες όπως: λευκοσιδηρουργοί, μπακιρτζήδες κ.α. Επίσης, πολλοί απασχολούνταν ως μικροπωλητές γυρολόγοι, μεταφορείς ή υπάλληλοι και εργάτες, ενώ από την δεκαετία του 1930 εμφανίζονται για πρώτη φορά οι δραστηριότητες γης με την αγορά ή την εκμετάλλευση αγρών. Δεν ασχολούνταν καθόλου με τη γεωργία και την κτηνοτροφία. Ενδυμασία Αντρική ενδυμασία Οι ενδυμασίες των εβραίων ανδρών ήταν πλούσιες. Όσοι προέρχονταν από τις φτωχότερες κοινωνικές τάξεις, δηλαδή τεχνίτες, έμποροι κ.λ.π., φορούσαν φαρδιά χρωματιστή βράκα που έφτανε μέχρι κάτω από το γόνατο, ένα πλατύ χρωματιστό ζωνάρι, που το τύλιγαν στη μέση πάνω από το πουκάμισο. Επίσης, φορούσαν κοντό γιλέκο και στο κεφάλι το φέσι ή ένα πολύχρωμο τουρμπάνι πλεγμένο με τέχνη. Συνήθως, φορούσαν ρούχα με διαφορετικούς χρωματισμούς. Οι πιο εύποροι Ισπανοεβραίοι δε φορούσαν βράκα. Είχαν μακριά φορεσιά σε έντονα χρώματα: έντονο χρυσοκίτρινο με απαλό γαλάζιο, βαθύ κόκκινο και σε διάφορα σχέδια. Και αυτή η φορεσιά επίσης περιλάμβανε ένα πολύχρωμο πλατύ ζωνάρι. Πάνω από την ενδυμασία αυτή φορούσανε ένα χρωματιστό γιλέκο από μετάξι με φαρδιά μανίκια το οποίο δεν έκλεινε και διέφερε πάντα το χρώμα του από την κύρια ενδυμασία. Πάνω από αυτό τοποθετούσαν ανοιχτό καφτάνι το οποίο ήταν επίσης από πολύχρωμο μετάξι και ενισχυμένο με γούνα. Από το περίβλημα αυτό ήταν αναγνωρίσιμη η κοινωνική τάξη και οικονομική κατάσταση του άνδρα που έφερε το καφτάνι.

15 Γυναικεία Οι Εβραίες της κατώτερης κοινωνικής τάξης φορούσαν ένα ιδιόρρυθμο φόρεμα συχνά από πλούσιο υλικό. Οι παντρεμένες είχαν τα μαλλιά τους σκεπασμένα σε μία ζωηρόχρωμη μεταξωτή μαντίλα που σπάνια ήταν πράσινη και άσπρη. Η μαντίλα αυτή ξεκινούσε από το κεφάλι, κατέβαινε στο λαιμό και έπεφτε στη μέση. Γύρω από τους κροτάφους τύλιγαν ένα σταμπωτό μαντίλι που το συγκρατούσαν με ένα άλλο διαφορετικού χρώματος. Στα μαλλιά τους είχαν κομμάτια ροζ ή αλυκής γάζας. Τα φουστάνια τους ήταν στενά, σταμπωτά, βαμβακερά σε ανοιχτό χρώμα, με πολύ μικρή μέση και ανοιχτά μπροστά, με ένα μαντίλι από μουσελίνα. Μόνο οι παντρεμένες φορούσαν ένα φαρδύ κολάρο γύρω από το λαιμό. Τα φουστάνια τους κατέληγαν σε μια μακριά στενή ουρά που δενόταν στη μια πλευρά για να διευκολύνονται στο περπάτημα. Όταν έβγαιναν στην πόλη φορούσαν όλα τα παραπάνω και επιπλέον ένα φαρδύ πανωφόρι από άλικο ύφασμα που φτάνει μέχρι τα πόδια, αυτά ακόμα και στις πιο μεγάλες ζέστες τα φοράνε. Όταν τα κορίτσια φτάνουν στην ηλικία της παντρειάς σκεπάζουν το κεφάλι με ένα σάλι όπου ρίχνουν την μια άκρη πάνω στο δεξί ώμο. Λατρεία Ο Ιουδαϊσμός είναι η παραδοσιακή θρησκεία των Εβραίων. Ο θεός τους είναι ο Ιεχωβά ή Γιαχβέ, ο οποίος είναι παντογνώστης, παντοδύναμος, πανάγαθος και δημιούργησε το σύμπαν και συνεχίζει να το κυβερνά. Σύμφωνα με την παραδοσιακή εβραϊκή πίστη, ο Ιαχωβά εγκαθίδρυσε μια διαθήκη με τον εβραϊκό λαό, και του αποκάλυψε τους νόμους Του και τις εντολές Του με την μορφή της Τορά. Η άσκηση του Ιουδαϊσμού είναι αφιερωμένη στη μελέτη της Τορά και στην τήρηση του Μωσαϊκού Νόμου, έτσι όπως είναι καταχωρημένη εκεί. Τορά. Ονομάζεται η

16 διδασκαλία, η οδηγία ή ο νόμος. Είναι το κεντρικό και σημαντικότερο έγγραφο των Ιουδαίων σεβαστό από τους Εβραίους. Η Τορά είναι το πρώτο μέρος του Τανάκ και αποτελείται από πέντε βιβλία. Η Τορά είναι επίσης γνώστη ως Πεντάτευχο. Γένεσις Εξοδος Leviticus Αριθμοί Δευτερονομία Τανάκ είναι η εβραϊκή βίβλος. Αποτελείται από τρία μέρη, την Τορά, τους Προφήτες και τα Αγιόγραφα. Περιλαμβάνει 24 βιβλία. Την ονομασία την πήρε από το ακρωνύμιο των λέξεων Τορά, Νεβιέιμ, Καθουβέιμ (Τ Ν Κ) Συναγωγή: Είναι ο τόπος λατρείας των Ιουδαίων. Αποτελείται από ένα μεγάλο χώρο προσευχής και μικρότερα δωμάτια μελέτης. Συνήθως περιλαμβάνει και χώρο κοινωνικών συναθροίσεων, καθώς και γραφεία. Στην αίθουσα λατρείας υπάρχουν γύρω γύρω καθίσματα, ενώ στο κέντρο βρίσκεται ένα υπερυψωμένο βάθρο, από το οποίο γίνονται τα αναγνώσματα από την Τορά. Το εϊχάλ είναι ο χώρος όπου φυλάσσονται οι Κύλινδροι του Νόμου. Το εϊχάλ έχει τη μορφή εσοχής στον τοίχο ή ντουλάπας ή μικρού δωματίου με ράφι όπου τοποθετούνται οι Πάπυροι του Νόμου. Και στους δυο τύπους εϊχάλ, οι πλούσια διακοσμημένες πόρτες είναι καλυμμένες με μια χρυσοκέντητη κουρτίνα ( παροχέτ). Απέναντι από το εϊχάλ στον ίδιο άξονα συμμετρίας βρίσκεται το τεϊβά. Το τεϊβά στη συναγωγή είναι το μέρος όπου διαβάζονται οι Κύλινδροι του Νόμου και όπου ο ραβίνος ηγείται της λειτουργίας. Στη συναγωγή ο χώρος προσευχής των ανδρών είναι ξεχωριστός από το χώρο των γυναικών. Ο χώρος των γυναικών ονομάζεται εζράτ νασίμ. Στις συναγωγές πριν από τον 19ο αιώνα, ο γυναικωνίτης βρισκόταν στο ίδιο

17 επίπεδο με την αίθουσα των ανδρών και διαχωριζόταν από αυτήν με ξύλινο καφασωτό. Αργότερα, ο γυναικωνίτης εμφανίζεται υπερυψωμένος σαν μπαλκόνι ή εξώστης, πάνω από την αίθουσα των ανδρών και αρχικά διατηρεί το ξύλινο καφασωτό. Στις νεότερες συναγωγές το ξύλινο καφασωτό δε χρησιμοποιείται πια. Γιορτές. Προσκυνηματικές γιορτές : Πάσχα ( πέρασμα από την Ερυθρά Θάλασσα), Πεντηκοστή ( αποκάλυψη του θεού στο Σινά), Sukkoth (γιορτή της Σκηνοπηγίας περιπλάνηση προγόνων στην έρημο). Πουρίμ (γεγονότα βιβλίου της Εσθήρ, η οποία ήταν μία Εβραία κοπέλα που κατάφερε να γίνει βασίλισσα της Περσίας) Χανούκα (νίκη των Μακκαβαίων ιερέων κατά των Ελλήνων της Συρίας (Σελευκιδών), οι οποίοι προσπάθησαν να επιβάλλουν στους Εβραίους τους δικούς τους θεούς) Γιορτή του νέου έτους Ιερή μέρα : Σάββατο (ημέρα κατάπαυσης όλων των δραστηριοτήτων και αναζήτησης της πνευματικής αναγέννησης) 2β. Εβραϊκή Συνοικία Αρχιτεκτονική Φυσικό Περιβάλλον Η Εβραϊκή Συνοικία αναπτύσσεται πλάι στον Τριπόταμο, νοτιότερα της συνοικίας της Παναγίας Δεξιάς. Οι ήχοι από τα ορμητικά νερά του ποταμού προσφέρουν στιγμές χαλάρωσης και γαλήνης. Η πλούσια βλάστηση στις όχθες του ποταμού συμπληρώνει τη φυσική ομορφιά του τοπίου. Η Μπαρμπούτα αποτελούσε μια κλειστή γειτονιά, με ελεγχόμενες εισόδους, όπου ζούσαν οι Εβραίοι της Βέροιας. Κτισμένη σε σχήμα τριγωνικό, η συνοικία αποτελεί μοναδικό δείγμα στον ευρωπαϊκό χώρο. Τη διασχίζει η πλακόστρωτη οδός Ολγάνου, εκατέρωθεν της οποίας ορθώνονται τα παλιά σπίτια, δημιουργώντας ένα

18 αμυντικό τείχος. Στην άκρη του δρόμου στέκεται η Εβραϊκή Συναγωγή. Μετά την αποκατάσταση του κτηρίου, αναδείχθηκε η μοναδική αρχιτεκτονική του, ενώ ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το εκπληκτικό εσωτερικό της. Εξαιρετικά αρχοντικά αξιόλογα δείγματα της αρχιτεκτονικής του 19ου αι. κοσμούν με τη μεγαλοπρέπειά τους τη γραφική συνοικία. Το επονομαζόμενο σήμερα αρχοντικό Μπέκα ανήκε στην οικογένεια Μορδεχάι. Κτίστηκε το Εντυπωσιάζει για την ξεχωριστή αρχιτεκτονική και διακόσμησή του, όπου κυριαρχούν ρυθμοί Μπαρόκ και Ροκοκό. Το εσωτερικό του κοσμείται με αυθεντικές τοιχογραφίες, διατηρημένες σε άριστη κατάσταση. Σήμερα είναι δημοτική ιδιοκτησία και στεγάζει το Διεθνές Ινστιτούτο Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής. Το κτήριο «Ολγάνου» κτίστηκε το Εδώ έμενε η οικογένεια ενός Εβραίου αρχιερέα που ήταν υπεύθυνος για τη σφαγή του ιερού κριαριού. Η οικογένεια ονομαζόταν Στρούμσα. Ανήκει στο Δήμο Βέροιας και στεγάζει το «Αίθριο Πολιτισμού Όλγανος» (που ονομάστηκε έτσι από τη μυθική θεότητα του ποταμού). Το αρχοντικό Μπόζογλου κτίστηκε στις αρχές του 20ου αι. και είναι το μοναδικό εβραϊκό σπίτι με νεοκλασικά στοιχεία. Στεγάζει το Σύλλογο Βλάχων. Το κτήριο Αναστασίου είναι το τελευταίο σπίτι της εβραϊκής συνοικίας και ανήκε επίσης, στην οικογένεια Στρούμσα. Για ένα χρονικό διάστημα εκεί κατοικούσε ένας ραβίνος. Κτίστηκε το 1882, όπως μαρτυρά η επιγραφή στην κορυφή του. Σήμερα στεγάζει τα Γενικά Αρχεία του Κράτους (ΓΑΚ) Νομού Ημαθίας. Η Μπαρμπούτα οφείλει το όνομά της στην ομώνυμη βρύση που βρίσκεται ακόμη στην περιοχή. Σύμφωνα με την παράδοση όποιος περαστικός έπινε νερό από αυτήν τη βρύση, παντρευόταν Βεροιώτισσα και παρέμενε για πάντα στην πόλη. Το 50 ή 51 και 57 μ.χ. επισκέφθηκε την πόλη ο Απόστολος Παύλος και κήρυξε στη συναγωγή της.

19 Τον Τριπόταμο τον ονόμαζαν «ποτάμι των γύφτων» στο Μεσαίωνα. Η Μπαρμπούτα αποτελούσε ένα περίκλειστο και απομονωμένο «γκέτο» με καθαρά αμυντική πολεοδομική συγκρότηση, με τη συναγωγή και το μοναδικό κεντρικό εμπορικό δρόμο της οδού Χάβρας. Πίσω από την εβραϊκή συνοικία ήταν η ακρόπολη, η ίδια ίσως που υπήρχε και στη Βυζαντινή εποχή. Από την πλευρά του ποταμού, ο εβραιομαχαλάς είχε σα φυσική οχύρωση την απότομη πτώση του εδάφους, καθώς και τα ψηλά σπίτια. Αρχιτεκτονική Βασικές προσπελάσεις προς τον εβραιομαχαλά ήταν οι δύο γερές θύρες, με εξωτερική επένδυση από μεταλλικά ελάσματα και άφθονα γυφτοκάρφια που έφραζαν τις δύο άκρες του κεντρικού εμπορικού κέντρου της Χάβρας. Ο δρόμος αυτός συγκέντρωνε όλη την δραστηριότητα των Εβραίων που ήταν διαμοιρασμένη, ανάμεσα στα εμπορικά καταστήματα και στη Συναγωγή. Τα σπίτια τοποθετημένα το ένα δίπλα στο άλλο, σχηματίζουν ένα κλειστό τρίγωνο με μοναδικά ανοίγματα μία στοά κάτω από τα σπίτια της οδού Μεραρχίας, η οποία οδηγεί στη συναγωγή, και ένα ακόμη άνοιγμα που βρίσκεται αντιδιαμετρικά απέναντι από το πρώτο. Διατηρούνται μέχρι σήμερα περί τα πενήντα παλιά σπίτια μακεδονικής αρχιτεκτονικής. Σε ορισμένα διατηρούνται και επιγραφές στα εβραϊκά. Μερικά από τα χαρακτηριστικά αρχιτεκτονικά στοιχεία των σπιτιών της Μπαρμπούτας, είναι οι αρχιτεκτονικές προεξοχές (σαχνισιά), ο υπερυψωμένος επάνω από τη στέγη ʺηλιακόςʺ που επικοινωνούσε με ξύλινη σκάλα με το ανώγειο χαγιάτι και ήταν ελεύθερο απʹ όλες τις πλευρές καθώς και οι δίφυλλες βαριές εξώπορτες με οριζόντια και διαγώνια ξύλα, που φέρουν πλατυκέφαλα γυφτόκαρφα. Άλλο σημαντικό αρχιτεκτονικό στοιχείο είναι η έλλειψη καμινάδων από τα εβραϊκά σπίτια, γιατί οι Εβραίοι δε συνήθιζαν τα τζάκια. Χρησιμοποιούσαν για τη θέρμανση

20 των σπιτιών τους μεγάλα μαγκάλια με ρόδες. Ένα άλλο χαρακτηριστικό τους που τους δίνει ένα ιδιαίτερα λυρικό τόνο ήταν τα λαϊκά διακοσμητικά σχέδια που συνήθιζαν στην όψη τους, ανάμεσα στα παράθυρα και στις κλεισμένες συνήθως με μπαγδατί «αστρέχες» της στέγης. Το Nεκροταφείο Το εβραϊκό νεκροταφείο βρισκόταν στη δυτική όχθη του Τριπόταμου, απέναντι από την Μπαρμπούτα, σε απόσταση 500 μέτρων. Είναι ενδιαφέρον το γεγονός ότι στην περίπτωση αυτή συναντούμε το παραδοσιακό φαινόμενο του διαχωρισμού της συνοικίας από το νεκροταφείο από ένα υδάτινο ρεύμα. Η Συναγωγή Στην Μπαρμπούτα διατηρείται και η εβραϊκή συναγωγή, μοναδική στα Βαλκάνια, την οποία είχε επισκεφθεί και ο Απόστολος Παύλος. Η Συναγωγή βρίσκεται στη βορειοδυτική πλευρά του εσωτερικού της εβραϊκής συνοικίας δίπλα στην όχθη του Τριποτάμου. Χτίστηκε ή επισκευάστηκε εκ βάθρων με σουλτανικό φιρμάνι του Συγκεντρώνει αρχιτεκτονικά στοιχεία προγενέστερών της μικρών συναγωγών της Θεσσαλονίκης. Τέσσερις κίονες στο κέντρο του χώρου ορίζουν το Βήμα (Τεβά), ενώ το Ιερό (Εϊχάλ) βρίσκεται στον ανατολικό τοίχο. Το πάτωμα είναι φτιαγμένο από ξύλινες σανίδες και το κέντρο είναι διακοσμημένο με μωσαϊκά διακοσμητικά πλακάκια. Πίσω από τη συναγωγή διασώζεται ακόμη το μικβέ (θρησκευτικός λουτρώνας). Τα παραδοσιακά σπίτια της εβραϊκής συνοικίας και η συναγωγή αναστηλώθηκαν και αναδείχθηκαν το 1997, στο πλαίσιο ειδικού προγράμματος του Δήμου Βέροιας το οποίο ενίσχυσαν και εβραϊκοί Οργανισμοί. Τα τελευταία χρόνια με παρέμβαση του Δήμου συνεχίζεται η αναστήλωση και αποκατάσταση της πανέμορφης αυτής γειτονιάς, στην οποία κατά την διάρκεια του καλοκαιριού διοργανώνονται πολιτιστικές εκδηλώσεις. Β. Διάσωση και διατήρηση των συναγωγών της Eλλάδας

21 Oι συναγωγές αποτέλεσαν αντικείμενο διατήρησης και προστασίας μόνο τα τελευταία χρόνια, αφού πολλές καταστράφηκαν από τη συνεχή ανοικοδόμηση των αστικών κέντρων, στα οποία ανήκαν. Τα τελευταία χρόνια ο ελληνικός εβραϊσμός δεν έχει και πολλά να επιδείξει στον τομέα της διατήρησης των ιστορικών εβραϊκών μνημείων της Ελλάδας, με ελάχιστες μόνο εξαιρέσεις. Μία λαμπρή εξαίρεση είναι η συναγωγή στα Χανιά, που χρονολογείται από τον 17ο αιώνα και η οποία αναστηλώθηκε και λειτουργεί ξανά χάρη στις προσωπικές προσπάθειες και την πρωτοβουλία του Νίκου Σταυρουλάκη, πρώην διευθυντή του Εβραϊκού Μουσείου Ελλάδας. Πρόσφατα, με πρωτοβουλία των επίσημων φορέων του ελληνικού εβραϊσμού ολοκληρώθηκαν έργα αποκατάστασης σε δύο ιστορικές διατηρητέες συναγωγές στην Αθήνα και τη Βέροια, έργα τα οποία στην ουσία ανέδειξαν τα κτήρια αυτά. 3. ΔΙΩΓΜΟΣ ΚΑΙ ΞΕΡΙΖΩΜΟΣ ΕΒΡΑΙΩΝ ΤΟ 1943 Τελική Λύση Η Τελική Λύση (γερμανικά: Endlösung) έγινε γνωστή ως σχέδιο των Ναζιστών για τη συστηματική δολοφονία των Εβραίων, τόσο στη Γερμανία όσο και στις περιοχές που κατακτήθηκαν από αυτή κατά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο. Το αποτέλεσμα της εφαρμογής του σχεδίου αυτού ήταν το Ολοκαύτωμα, το οποίο στοίχισε στην Εβραϊκή Κοινότητα της Ευρώπης περίπου έξι εκατομμύρια νεκρούς άνδρες, γυναίκες και παιδιά. Η Γερμανική Κατοχή στη Βέροια ξεκίνησε τον Απρίλιο του 1941.Στην αρχή, οι Γερμανοί έδειξαν καλή συμπεριφορά απέναντι στους κατοίκους της πόλης ακόμα και στους Εβραίους. Βέβαια, υπήρχαν και κάποια μεμονωμένα περιστατικά κακομεταχείρισης και εξευτελισμού των

22 Εβραίων. Κάποια από αυτά τα περιστατικά περιγράφονται μέσα από μαρτυρίες. Συγκεκριμένα, τους ανάγκαζαν να καθαρίζουν λάμπες και τζάμια και να σφουγγαρίζουν τα πατώματα των Γερμανικών σπιτιών. Επίσης, οι κατακτητές έπαιρναν διάφορα πράγματα από τα μαγαζιά τους χωρίς να πληρώνουν και από τα σπίτια τους αφαιρούσαν τα πολυτιμότερα πράγματα και κατέστρεφαν τα παλιά έπιπλα. Κατά την παραμονή τους στην πόλη, επιτάξανε και σπίτια Εβραίων. Από το 1943 άρχισαν να εφαρμόζονται κάποια φυλετικά μέτρα κατά των Εβραίων. Πρώτα από όλα, τους επέβαλαν να φοράνε ένα κίτρινο αστέρι στα ρούχα τους για να δείχνουν ότι είναι Εβραίοι. Επίσης, τους περιόριζαν σε συγκεκριμένες περιοχές γκέτο, τους υποχρέωναν να έχουν στην κατοχή τους κάποιες ειδικές ταυτότητες ώστε να φαίνεται η εβραϊκή τους καταγωγή, δεν τους άφηναν να αλλάξουν τόπο κατοικίας χωρίς την άδειά τους, δεν είχαν τη δυνατότητα να ταξιδέψουν και δεν τους επέτρεπαν να χρησιμοποιούν το τραμ και το τηλέφωνο. Ακόμη, τους απαγόρευαν να κυκλοφορούν μετά το σούρουπο σε δημόσιους χώρους. Επίσης, τους απαγόρευαν να βάζουν στα καταστήματα και τα σπίτια τους επιγραφές με εβραϊκή ένδειξη. Τέλος, τους απαγόρευαν να μιλούν με ανθρώπους που δεν ήταν Εβραίοι. Οι Ιταλοί δε συμμετείχαν σ όλες αυτές τις διώξεις και τα φυλετικά μέτρα που επιβλήθηκαν. Ποια και τι ήταν τα κρεματόρια στρατόπεδα συγκέντρωσης; Έτσι, άρχισε σιγά σιγά ο διωγμός των Εβραίων ο οποίος θα κατέληγε στη μεταφορά τους στα κρεματόριαστρατόπεδα συγκέντρωσης. Οι Γερμανοί πήγαιναν τους κρατούμενούς τους στα στρατόπεδα συγκέντρωσης όπου και πέθαιναν στους θαλάμους αερίων από τα διάφορα

23 δηλητηριώδη αέρια. Στη συνέχεια τους μετέφεραν στα κρεματόρια τα οποία ήταν ειδικές εγκαταστάσεις με κλιβάνους όπου αποτέφρωναν έκαιγαν τα νεκρά σώματα των κρατουμένων τους. Μερικά στρατόπεδα συγκέντρωσης ήταν:το Άρμπαϊτσντορφ, το Άουσβιτς Μπίρκεναου, το Μπάρντουφος, το Μπέλζεκ, το Μπέργκεν Μπέλζεν, το Μπρέντβετ, το Μπρέενντονκ, το Μπράιτεναου, το Μπούχενβαλντ, το Κέλμνο, το Νταχάου, το Ντρανσύ, το Φάλσταντ, το Φλόσενμπεργκ, το Γκρίνι, το Γκρος Ρόζεν, το Χερτσόγκενμπους, το Χίντσερτ, το Κάουφερινγκ/ Λάντσμπεργκ, το Κάουνας, το Κλούγκα, το Λάνγκεσταϊν Ζβίμπεργκε, το Λε Βερνέτ, το Λβοφ, το Μαϊντάνεκ, το Μάλτσοβ, το Μάλι Τρόστενετς, το Μαουτχάουζεν Γκούζεν, το Μίτελμπαου Ντόρα, το Νατζβάιλερ Στρούτχοφ, το Νόιενγκαμε, το Νίντερχαγκεν, το Οράνιενμπουργκ, το Οστχόφεν, το Πλάστσοφ, το Ράβενσμπρικ, το Ρίγα Κάιζερβαλντ, το Ριζιέρα Ντι Σαν Σάμπα, το Ζάξενχαουζεν, το Σομπιμπόρ, το Στούτχοφ, το Λάγκερ Ζιλτ, το Τερέζιενσταντ, το Τρεμπλίνκα, το Βαϊβάρα και το Βέστερμπορκ. Επίσης υπήρχαν στρατόπεδα συγκέντρωσης στη Ρόδο, το Χαϊδάρι και τη Βαρσοβία. Τι έγινε στο Διωγμό; Τον Ιανουάριο και Φεβρουάριο του 1943, οι Γερμανοί καταγράφουν τους Εβραίους. Την 1η Μαρτίου 1943, οι Γερμανοί δίνουν εντολή στους Εβραίους να πάνε και να δηλώσουν όλα τους τα περιουσιακά στοιχεία. Στις 3 Μαρτίου 1943, οι Βούλγαροι συλλαμβάνουν όλους τους Εβραίους της Βουλγαρικής Ζώνης Κατοχής για να τους στείλουν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Αυτή η ενέργεια των Βουλγάρων τρομοκράτησε τους Εβραίους της Γερμανικής Ζώνης Κατοχής, αλλά οι Γερμανοί έσπευσαν να τους καθησυχάσουν ότι δε θα πάθαιναν τα ίδια. Στις 14 Μαρτίου 1943, οι Γερμανοί ενημέρωσαν για πρώτη φορά

24 τους Εβραίους που βρίσκονταν στο σταθμό Χιρς για τη μεταφορά τους στην Κρακοβία. Με διάφορα προπαγανδιστικά μέσα κατάφεραν να πείσουν τους Εβραίους ότι η ζωή τους εκεί θα ήταν πολύ πιο ωραία. Την επόμενη μέρα φόρτωσαν τους Εβραίους που κατοικούσαν στο συνοικισμό του Βαρώνου Χιρς και τους μετέφεραν στο στρατόπεδο συγκέντρωσης στην Κρακοβία. Στο άκουσμα της είδησης αυτής, οι Εβραίοι της Βέροιας τρομοκρατήθηκαν. Τότε οι Γερμανοί έσπευσαν να καθησυχάσουν τους Εβραίους της πόλης παρουσιάζοντάς τους μια εξιδανικευμένη ζωή στην Κρακοβία. Έτσι, οι περισσότεροι Εβραίοι ηρεμούν και αρχίζουν τις προετοιμασίες για το ταξίδι τους στην Κρακοβία. Ωστόσο, κάποιοι άλλοι δεν πείθονται από την εξιδανικευμένη ζωή που τους παρουσιάζουν οι Γερμανοί και προετοιμάζονται για τη διαφυγή τους στα βουνά. Γύρω στα τέλη Μαρτίου 1943 και στις αρχές Απριλίου του 1943, 148 Εβραίοι της Βέροιας με τη βοήθεια των κατοίκων της πόλης και με διάφορες πλαστές ταυτότητες που είχαν βγάλει, διαφεύγουν στα χωριά των Πιερίων και του Βερμίου καθώς επίσης και στη Θεσσαλία και τη Ρούμελη. Κάποια από τα μέρη στα οποία εγκαταστάθηκαν ήταν η Συκιά, τα Παλατίτσια, η Μελίκη, το Νεόκαστρο, το Λιβάδι, η Καστανιά, η Σεβαστή, ο Κούκος, η Σφενδάμη, τα Ρυάκια, ο Κολινδρός, ο Καταχάς, το Πολυδένδρι, η Σφηκιά, τα Ριζώματα, το Καταφύγι Κοζάνης, η Δεσκάτη Γρεβενών, το Ελατοχώρι Πιερίας, η Μέση Μηλιά Πιερίας, το Αιγίνιο Πιερίας, ο Άγιος Γεώργιος, το Ζερβοχώρι, το Ροδοχώρι, η Φυτιά, τα Σεβαστιανά Πέλλας, η Σάντα Ημαθίας, ο Βόλος και η Καρδίτσα. Σ αυτές τις περιοχές καταφέρνουν να επιβιώσουν παρά τις κακουχίες χάρη στη βοήθεια των κατοίκων των περιοχών αυτών αλλά και με τη βοήθεια διάφορων αντιστασιακών οργανώσεων. Στο μεταξύ, οι Εβραίοι που είχαν μείνει πίσω στη Βέροια, περίμεναν το Εβραϊκό Πάσχα και την επίσημη ειδοποίηση για την αναχώρησή τους. Στις

25 28 Απριλίου 1943, οι Γερμανοί φυλακίζουν τους Εβραίους της πόλης στη Συναγωγή. Οι πόρτες της Εβραϊκής συνοικίας παραμένουν κλειστές για 3 μέρες δηλαδή μέχρι να ολοκληρωθούν οι προετοιμασίες για την αναχώρηση των Εβραίων για τη Θεσσαλονίκη. Την 1η Μαΐου 1943, οι Εβραίοι μεταφέρονται με τα πόδια στο Σιδηροδρομικό Σταθμό της Βέροιας απ όπου τους πηγαίνουν στο Σταθμό του Χιρς στη Θεσσαλονίκη όπου παραμένουν εγκλωβισμένοι. Εκεί, ζούσαν μέσα στις κακουχίες από το κρύο και την υγρασία. Επίσης, σήκωναν τους άντρες το βράδυ και τους υποχρέωναν σε αγγαρείες. Ακόμη ασκούσαν βία πάνω τους, τους βασάνιζαν, τους λήστευαν και πολλές φορές τους σκότωναν για να τους αρπάξουν τις περιουσίες. Τέλος, τους απαγόρευαν την κυκλοφορία στους δρόμους πέρα από κάποια ώρα. Για τους παραβάτες, η ποινή ήταν ο θάνατος. Οι Εβραίοι της Βέροιας αναχώρησαν από το Σταθμό του Χιρς το πρώτο δεκαήμερο του Μαΐου. Οι συνθήκες μέσα στα βαγόνια ήταν απάνθρωπες. Οι άνθρωποι ήταν στοιβαγμένοι ο ένας πάνω στον άλλο και μάλιστα κάποιοι που ήταν βαριά άρρωστοι πέθαιναν από τις κακουχίες. Στις 8 Μαΐου 1943, οι Εβραίοι της Βέροιας έφτασαν στο Άουσβιτς Μπιρκενάου. Εκεί, τους χώρισαν σε νέους και ηλικιωμένους. Στη συνέχεια, τους χώρισαν σε αυτούς που ήταν ικανοί για εργασία και αυτούς που δεν ήταν. Αυτούς που ήταν ικανοί για εργασία, θα τους επέβαλλαν σε καταναγκαστικά μέτρα με σκοπό να τους αποδυναμώσουν και να πεθάνουν από τις κακουχίες. Τα παιδιά, τους ηλικιωμένους, τους ασθενείς και τους ανάπηρους θα τους οδηγούσαν στους θαλάμους αερίων. Οι ικανοί για εργασία, μετά από εβδομάδες, ή θα πέθαιναν από φυσικά αίτια ή θα μεταφέρονταν στο Άουσβιτς Μπιρκενάου και θα πέθαιναν στους θαλάμους αερίων. Από τους Εβραίους της Βέροιας που μεταφέρθηκαν στο Άουσβιτς δε σώθηκε κανείς.

26 4α. Τι έγινε μετά το Διωγμό; Αμέσως μετά το διωγμό, οι Γερμανοί δέχονταν καίρια πλήγματα από τις αντάρτικες δυνάμεις και τους συμμαχικούς στρατούς. Έτσι, αναγκάστηκαν να φύγουν από πολλές περιοχές που κατείχαν με αποτέλεσμα να απελευθερωθούν κάποια από τα εδάφη του ελλαδικού χώρου. Στις 27 Οκτωβρίου 1944 έφτασε και η σειρά της Βέροιας να απελευθερωθεί. Μετά την απελευθέρωση της πόλης, επέστρεψαν στη Βέροια 135 επιζώντες απ τους 148 Εβραίους που είχαν διαφύγει στα βουνά και στα γύρω χωριά. Στη συνέχεια, άρχισαν οι συλλήψεις των δωσίλογων. Αυτοί οδηγήθηκαν σε δίκη και κάποιοι από αυτούς καταδικάστηκαν σε θάνατο. Στο μεταξύ, η κατάσταση που αντίκρισαν οι Εβραίοι επιζώντες όταν έφτασαν στην εβραϊκή συνοικία της πόλης ήταν τραγική. Πρώτα απ όλα, η συνοικία είχε αδειάσει. Βρήκαν τα σπίτια τους ρημαγμένα και μερικά απ αυτά κατειλημμένα από πρόσφυγες ή συμμαχικές δυνάμεις. Διαπίστωσαν ότι οι περιουσίες τους είχαν λεηλατηθεί. Η Συναγωγή της πόλης είχε καταστραφεί και οι μουσαμάδες είχαν αφαιρεθεί από τα πατώματα. Όλα αυτά τους οδήγησαν σε πρόβλημα στέγασης. Επίσης, πολλοί επαγγελματίες είχαν χάσει τις επιχειρήσεις τους με αποτέλεσμα να μην έχουν λεφτά. Τέλος, πολλοί Εβραίοι πέθαιναν λόγω έλλειψης βιοτικών μέσων. Ένα ακόμη δυσάρεστο γεγονός ήταν το κλείσιμο του εβραϊκού σχολείου καθώς δεν υπήρχαν πολλοί μαθητές. Απ` την άλλη, προσπάθησαν ν` αποκαταστήσουν τη λατρεία στη Συναγωγή με τη βοήθεια των τοπικών κληρικών οι οποίοι φύλαξαν τα κειμήλια, τα ιερά βιβλία και τα σκεύη της Συναγωγής σε ασφαλές μέρος. Λίγες μέρες μετά την απελευθέρωση, ξέσπασαν κάποιες εσωτερικές έριδες με αποτέλεσμα να διοργανώνονται συλλαλητήρια στα οποία στο τέλος δημιουργούνταν σοβαρές εντάσεις.

27 Όλα αυτά έκαναν πλέον ορατή την απειλή ενός εμφυλίου πολέμου. Παρά την αμοιβαία καχυποψία, τον φόβο και την οικονομική ανασφάλεια που επικρατούσε, η Βέροια άρχισε σιγά σιγά να ανακάμπτει. Έτσι, υπήρχε μεγαλύτερη κίνηση στην αγορά, πολλά σχολεία επαναλειτούργησαν και σταδιακά η πόλη επανήλθε στους προπολεμικούς της ρυθμούς ζωής. Απ` την άλλη, δεν υπήρχε καμιά ενίσχυση στους Εβραίους απ` το ελληνικό κράτος. Έτσι, ιδρύθηκε το ΚΙΣ(Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο) το οποίο θα εκπροσωπούσε όλες τις διαλυμένες εβραϊκές κοινότητες και θα ήταν υπεύθυνο για την υπεράσπιση των εβραϊκών συμφερόντων. Εξαιτίας της πολιτικής αστάθειας και της αβεβαιότητας που επικρατούσε στον ελλαδικό χώρο, οι Εβραίοι της Βέροιας άρχισαν από το 1946 να εγκαταλείπουν την πόλη με προορισμό το Ισραήλ. Ωστόσο, οι Άγγλοι απαγόρευαν τη μετακίνηση των Εβραίων στην Παλαιστίνη πριν ιδρυθεί το κράτος του Ισραήλ. Έτσι, όταν κάποιοι Εβραίοι της Βέροιας μαζί και με άλλους Εβραίους απ` όλη την Ελλάδα επιχείρησαν να πάνε στην Παλαιστίνη, οι Άγγλοι τους συνέλαβαν ως λαθρομετανάστες στο Αιγαίο και τους μετέφεραν στο στρατόπεδο κράτησης προσφύγων στην Κύπρο. Το 1948, με την ίδρυση του ισραηλιτικού κράτους, οι Εβραίοι αυτοί μεταφέρονται στο Ισραήλ. Με όλες αυτές τις μετακινήσεις εβραϊκού πληθυσμού, η κοινότητα της Βέροιας το 1948 έχει μόλις 111 άτομα. Με το πέρασμα των χρόνων η κοινότητα έχει όλο και λιγότερους κατοίκους. Έτσι, το 1949 στην κοινότητα υπάρχουν 70 Εβραίοι, το και το Επιπλέον, η Βέροια μετά την φυγή των Εβραίων οδηγείται στην παρακμή. Στις αρχές της δεκαετίας του `70, στη Βέροια υπάρχουν μόλις 7 οικογένειες με αποτέλεσμα η εβραϊκή κοινότητα της Βέροιας ν` ανακηρυχθεί απ` το ΚΙΣ ως <<κοινότητα εν αδρανεία>>. Σήμερα, στη Βέροια υπάρχουν

28 μόνο 5 Εβραίοι οι οποίοι όμως δεν ζουν στην εβραϊκή συνοικία. 4β. Δολοφονία του Αζαριά Το τελευταίο βράδυ της αποκριάς του 1961 έγινε ένα τραγικό συμβάν, το οποίο συντάραξε την τότε ήρεμη ζωή της πόλης. Στις , άγνωστοι μέχρι και σήμερα εισέβαλαν στο σπίτι του τραπεζίτη Γιακώ Αζαριά, τον οποίο δολοφόνησαν μαζί με τη γυναίκα του Σαρίνα. Η είδηση διαδόθηκε γρήγορα και αναστάτωσε τον υπόλοιπο πληθυσμό των εβραϊκών κοινοτήτων. Αυτό το γεγονός διέκοψε βίαια τις ζωές και τα σχέδια του ζεύγους για μετοίκηση στο Ισραήλ, όπου ήδη ζούσαν τα τρία τους παιδιά, Ισαάκ, Λώρα και Μωρίς. Η τοπική αστυνομική αρχή οδηγήθηκε στο συμπέρασμα ότι οι δράστες ήταν μεταμφιεσμένοι καρναβαλιστές, με αποτέλεσμα να απαγορεύσει το καρναβάλι και τις μεταμφιέσεις έκτοτε. Με το πέρασμα των χρόνων, οι μεταμφιέσεις επανήλθαν, αλλά η πόλη είχε στιγματιστεί μετά από αυτό το γεγονός. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ 11/4/1941 Είσοδος Γερμανών στη Βέροια. Ο εβραϊκός πληθυσμός της Βέροιας ανέρχεται από τους το 1941 στους περίπου το /2/1943 Αρχή εφαρμογής των αντισημιτικών νόμων της Νυρεμβέργης στη Βέροια. Μάρτιος 1943 Η σύσκεψη μεταξύ αντιπροσώπων του ΕΑΜ ΕΛΑΣ και μελών της διοίκησης της εβραϊκής κοινότητας για τη

29 διαφυγή όλου του εβραϊκού πληθυσμού ναυαγεί πολλές εβραϊκές οικογένειες της πόλης (συνολικά 148 άτομα) μεθοδεύουν τη διαφυγή τους και κατευθύνονται στα γύρω βουνά ο διευθυντής της Χωροφυλακής Βέροιας Σταυρίδης χορηγεί κρυφά πλαστές ταυτότητες σε αρκετούς Εβραίους, ενώ κληρικοί της Μητρόπολης Βέροιας κρύβουν επιμελώς εβραϊκά λατρευτικά αντικείμενα και σκεύη. 28/4/1943 Σύλληψη και περιορισμός των Εβραίων της Βέροιας στη συναγωγή και στη συνοικία. 1/5/1943 Μεταφορά Εβραίων από τη Βέροια στο στρατόπεδο Χιρς της Θεσσαλονίκης. Τέλη Οκτωβρίου 1944 Επιστρέφουν στη Βέροια 135 Εβραίοι από τους 148 που είχαν αρχικά διαφύγει. Οι υπόλοιποι δεκατρείς εκτελέστηκαν από τους ναζί σε διαφορετικές χρονικές στιγμές την περίοδο Απριλίου 1943 Σεπτεμβρίου Αύγουστος 1946 Οι επιζώντες της Βέροιας, που προορίζονταν για την Παλαιστίνη, επιβιβάζονται με εκατοντάδες άλλους Ελληνοεβραίους στο πλοίο «Ηenrietta Szold» και μετά τη σύλληψή τους από τους Βρετανούς και τον περιορισμό τους στο στρατόπεδο Καραόλου της Κύπρου για τέσσερις μήνες, κατορθώνουν να φτάσουν στη Χάιφα της Παλαιστίνης το Δεκέμβριο του ίδιου έτους. Οι σκιές της Πόλης Η Στερίνα Πίντο Ταμπώχ, που είναι «παιχνίδι» της μοίρας γλύτωσε τη ζωή τα άγρια χρόνια της εξόντωσης των εβραίων από τη ναζιστική Γερμανία και καταθέτει την εξής μαρτυρία. «Ήμουν άγουρο κορίτσι, 9 10 ετών, όταν έγιναν όλα. Μια φίλη της μητέρας μου είχε έρθει από τη Βέροια να μας

30 επισκεφτεί και μου πρότεινε να πάω μαζί της για μερικές μέρες. Αυτή έμελλε να είναι και η τελευταία φορά που έβλεπα την οικογένεια μου». Η Στερίνα Ταμπώχ «εγκλωβίστηκε» στη Βέροια, όταν οι Γερμανοί απαγόρευσαν κάθε μετακίνηση και άρχισαν το λυσσαλέο κυνηγητό του Εβραϊκού στοιχείου της Θεσσαλονίκης και των γύρω περιοχών. Σώθηκε χάρη στη μεγαλοψυχία μιας οικογένειας χριστιανών που την αγκάλιασαν και τη μεγάλωσαν σαν να ήταν δικό τους παιδί, δίνοντας της μια δεύτερη ευκαιρία στη ζωή. Οι Εβραίοι της Βέροιας είχαμε την ίδια τύχη με εκατομμύρια Εβραίους που αφανίστηκαν στο πλαίσιο της περιβόητης «τελικής λύσης*» ενός παράφρονα δικτάτορα. Σήμερα, ο Γιώργος Λιόλιος, μέσα από δικές του περιπλανήσεις στην Μπαρμπούτα, όπου βρίσκεται η Εβραϊκή συνοικία της Βέροιας, η χάβρα και ο σιδηροδρομικός σταθμός, σημείο εκκίνησης του ταξιδιού προς το θάνατο κι έχοντας περάσει εκατοντάδες ώρες μελετώντας ιστορικές πηγές ή συνομιλώντας με επιζώντες, προσπαθεί να κρατήσει ζωντανή τη μνήμη, για να μην ξεχάσουν οι παλαιότεροι και να γνωρίσουν οι νεότεροι ένα σημαντικό κομμάτι της ιστορίας. Επιλογικές σκέψεις Συζητώντας για τα οφέλη, θα μπορούσαμε να αναγνωρίσουμε ότι η πρόκληση της ανακαλυπτικής μάθησης και της συνεργασίας μας έφερε πιο κοντά ως μαθητική κοινότητα, μας βοήθησε να αναρωτηθούμε για τα ενδιαφέροντα και τις κλίσεις μας και για την ικανότητα μας να συνεργαζόμαστε. Από την άλλη, η ιστορία των Εβραίων της πόλης, στο βαθμό που μπορέσαμε να την προσεγγίσουμε μας έφερε πιο κοντά στην ταυτότητα μας. Τελικά η πόλη μας είμαστε όλοι όσοι υπάρχουμε και

31 υπήρξαμε, γεγονός που οφείλουμε να σεβόμαστε και να διατηρούμε στη μνήμη. Τελικά, πρέπει να τροφοδοτούμε τη μνήμη των παιδιών για να μη σβήνουμε αλήθειες ή μισοειπωμένες ιστορίες από τη συλλογική μνήμη. Αν εξαιρέσουμε κάποια προβλήματα που αντιμετωπίσαμε στην εφαρμογή του αρχικού σχεδίου, νιώθουμε ικανοποιημένοι και ελπίζουμε να βελτιωθούμε και να υπερβούμε τους εαυτούς μας στο μέλλον. Κλείνουμε με την ευχή να συνεχιστούν οι εργασίες που αφορούν την τοπική ιστορία και οι μαθητές να αποκομίζουν τόσο σημαντικά οφέλη ώστε να μπορούν να αναδομούν την προσωπική τους ταυτότητα. Βιβλιογραφία Ιστοσελίδες ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1) Λιόλιος Γ. (2008) Σκιές της πόλης Αναπαράσταση του διωγμού των Εβραίων της Βέροιας Αθήνα: Ευρασία 2) Γ. Χιονίδης. (1960) Ιστορία της Βέροιας, τ. Αʹ, Βέροια 3) Γ. Χιονίδης. (1970) Ιστορία της Βέροιας, τ. Βʹ, Θεσ/νίκη 4) 5) 6) 7) 8) el.wikipedia.org/wiki 9) olokautoma tis veroias/ 10) 11) 12) 13) 14)

32 15) 16)Users.auth.gr/~marrep/LESSONS/ERGASTIRI/NEW TECNOLOGΥ 17) _ ΟΙ ΜΑΘΗΤΕΣ ΟΙ ΜΑΘΗΤΡΙΕΣ (Α τάξη 5ου Γενικού Λυκείου Βέροιας) Αργυρόπουλος Κώστας Ασλαμπάλογλου Λευτέρης Ασλάνογλου Γιώτα Βέρρος Δημήτρης Δάμτση Σουλτάνα Ευφραιμίδου Ελένη Κακοδήμου Βασιλική Καραφέντζου Αναστασία Καραχαρίση Ραφαηλία Λιάτσου Αφροδίτη Νικολή Σοφία Παντελίδου Ελισάβετ Παπαδοπούλου Αικατερ. Παυλίδης Νικόλαος Πιπερίδου Μαρία Σαλονικίδης Παναγιώτης Συροπούλου Δήμητρα Τριανταφυλλοπούλου Ολυμπία Η καθηγήτρια: Μπέτσα Ολυμπία (ΠΕ 02)