Όλγα Πετρίκη. Απόφοιτος Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ Όλγα Πετρίκη Απόφοιτος Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος Παρακολούθηση της ιχθυοπανίδας της τεχνητής λίμνης Κερκίνης σύμφωνα με την Οδηγία 2/6/ΕΚ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΥΔΡΟΒΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΥΔΑΤΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΕΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 29

2 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ Όλγα Πετρίκη Απόφοιτος Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος Παρακολούθηση της ιχθυοπανίδας της τεχνητής λίμνης Κερκίνης σύμφωνα με την Οδηγία 2/6/ΕΚ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΥΔΡΟΒΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΥΔΑΤΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΕΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 29

3 ARISTOTLE UNIVERSITY OF THESSALONIKI FACULTY OF SCIENCES SCHOOL OF BIOLOGY Olga Petriki Graduated: Forestry and Natural Environment Fish fauna monitoring in Kerkini Reservoir according to the Water Framework Directive 2/6/EC MASTER DISSERTATION FIELD OF STUDY HYDROBIOLOGY AND AQUACULTURE THESSALONIKI 29

4 ΜΕΛΗ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ Δήμητρα Χ. Μπόμπορη 1, 3, Λέκτορας Τμήματος Βιολογίας Α.Π.Θ. Κωνσταντίνος Ι. Στεργίου 2, 3, Καθηγητής Τμήματος Βιολογίας Α.Π.Θ. Μαρία Λαζαρίδου 3, Καθηγήτρια Τμήματος Βιολογίας Α.Π.Θ. 1 Επιβλέπουσα 2 Συνεπιβλέπων 3 Μέλη της εξεταστικής επιτροπής

5 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Οδηγία 2/6/ΕΚ Οικολογική κατάσταση και συνθήκες αναφοράς Βιολογικά στοιχεία ποιότητας Κλάσεις οικολογικής ποιότητας Σκοπός και στόχοι της έρευνας ΠΕΡΙΟΧΗ ΕΡΕΥΝΑΣ Γεωγραφική θέση Υδρολογικά - γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά Τυπολογικός χαρακτηρισμός της λίμνης Τροφική κατάσταση Ιχθυοπανίδα Αλιεία στην τεχνητή λίμνη Κερκίνη Ποσότητες αλιευμάτων ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ Σταθμοί δειγματοληψίας Αλιευτικά εργαλεία Περίοδοι δειγματοληψίας Αναγνώριση ειδών μετρήσεις Ανάλυση δεδομένων Σύνθεση αλιεύματος Αφθονία Κατά μήκος συνθέσεις Ηλικιακές κλάσεις Πολυμεταβλητή ανάλυση ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Σύνθεση αλιεύματος Αφθονία-Βιομάζα Kατανομή αλιεύματος ανά σταθμό και ανά εποχή Κατανομή αλιεύματος ανά χωρική ζώνη και ανά εποχή Σχετική αφθονία βιομάζα Εποχικά Ανά σταθμό δειγματολψίας... 42

6 Ανά ζώνη αλίευσης Πολυμεταβλητή ανάλυση Παραγωγή ανά μονάδα αλιευτικής προσπάθειας (CPUE) Kατά μήκος συνθέσεις ΣΥΖΗΤΗΣΗ Σύνθεση ειδών Αφθονία Βιομάζα Κατά μήκος συνθέσεις Ευαίσθητα είδη Εκτίμηση της οικολογικής ποιότητας... 7 ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΑBSTRACT ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

7 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η παρούσα εργασία πραγματοποιήθηκε στο Εργαστήριο Ιχθυολογίας του Τομέα Zωολογίας, του Τμήματος Βιολογίας του Α.Π.Θ., στο πλαίσιο του Μεταπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών του συγκεκριμένου τμήματος με κατεύθυνση Υδροβιολογία Υδατοκαλλιέργειες. Ευχαριστώ θερμά την επιβλέπουσα μου Λέκτορα Δήμητρα Μπόμπορη, για την ανάθεση του συγκεκριμένου θέματος, την πολύτιμη βοήθεια και τη στήριξή της σε όλη τη διάρκεια της συνεργασίας μας. Επίσης ευχαριστώ τον συνεπιβλέποντα Καθηγητή Κωνσταντίνο Στεργίου, για τη βοήθεια και τις πολύτιμες συμβουλές του κατά την εκπόνηση της εργασίας αυτής καθώς και την Καθηγήτρια Μαρία Λαζαρίδου για τις πολύτιμες συμβουλές και παρατηρήσεις της στο κείμενο. Ευχαριστίες οφείλω στον Καθηγητή της Γεωπονικής Σχολής του Α.Π.Θ. κ. Γ. Ζαλίδη, επιστημονικό υπεύθυνο του προγράμματος «Υπηρεσίες εφαρμογής της μεθοδολογίας παρακολούθησης των επιφανειακών υδάτων της λεκάνης του ποταμού Στρυμόνα», που χρηματοδοτήθηκε από την Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας και στο οποίο εντάχθηκε μέρος της παρούσας έρευνας. Ευχαριστώ πολύ επίσης τους Λέκτορες Ευαγγελία Μιχαλούδη και Αθανάσιο Τσίκληρα καθώς και τον υποψήφιο Διδάκτορα Δημήτριο Μουτόπουλο (M.Sc.), για τις χρήσιμες συμβουλές και την προθυμία τους να με βοηθήσουν όποτε τους χρειάστηκα. Επίσης θέλω να ευχαριστήσω την Ιωάννα Σαλβαρίνα (M.Sc.), για τη βοήθεια και τη συμπαράστασή της σε διάφορα στάδια κατά την εκπόνηση της εργασίας. Ιδιαίτερα ευχαριστώ την Ευαγγελία Γούσια, για την άριστη συνεργασία μας και την on line στήριξή της κατά τη διάρκεια της εργασίας. Ευχαριστώ πολύ όλους τους προπτυχιακούς και μεταπτυχιακούς φοιτητές του εργαστηρίου Ιχθυολογίας, Μαρία Μπεκρή, Μαρία Πώρρα, Ιωάννα Μαυρεδάκη, Χάρη Αποστολίδη, Χάρη Βαβαλίδη, Νικόλαο Κάτσιο, Κώστα Πρόιο, και την φοιτήτρια του τμήματος Βιολογίας Έμμα Γκμπάντι, για τη βοήθεια τους στις δειγματοληψίες, την καλή συνεργασία μας, μα περισσότερο για την συμπαράστασή τους και τις ευχάριστες στιγμές που περάσαμε στο εργαστήριο και στο πεδίο. Ευχαριστώ πολύ τον κ. Παναγιώτη Χατζηγιαννίδη από τον Φορέα Διαχείρισης Κερκίνης, για τη διάθεση της βάρκας του και τη βοηθειά του στις δειγματοληψίες, τη φιλοξενία του και τις χρήσιμες πληροφορίες για τη λίμνη.

8 Ευχαριστώ μέσα από την καρδιά μου, τους γονείς μου Χρήστο και Φαίδρα και τις αδερφές μου Έλενα και Πετρούλα που με βοήθησαν με κάθε δυνατό τρόπο να πραγματοποιήσω το στόχο μου, το ενδιαφέρον τους και τη συμπαράστασή τους. Επίσης ευχαριστώ για την ηθική τους συμπαράσταση και την προθυμία να ακούσουν τις ανησυχίες μου τους Νίτσα, Γιώργο, Χριστόφορο, Μαριαλένα και Βασίλη.

9 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Οι συνεχώς αυξανόμενες ανθρωπογενείς δραστηριότητες που ασκούνται στις λεκάνες απορροής των λιμνών και ποταμών, έχουν επιφέρει σοβαρή υποβάθμιση της ποιότητας των νερών τους (Malmqvist & Rundle 22), καθώς και επιπτώσεις στους οργανισμούς που διαβιούν στα συστήματα αυτά και κατά συνέπεια και στους πληθυσμούς των ψαριών (Wolter et al 2, Scheuerell & Schindler 24). Μια σύνοψη των σημαντικότερων ανθρωπογενών πιέσεων και των επιπτώσεων τους στους ιχθυοπληθυσμούς των εσωτερικών υδάτων δίνεται στον Πίνακα 1. Πίνακας 1: Σύνοψη των κυριότερων πιέσεων που ασκούνται στα υδάτινα οικοσυστήματα και των επιπτώσεων τους στην ποιότητα του νερού και στα ψάρια που διαβιούν σε αυτά (από Maitland 1995). Table 1: A summary of the main pressures facing freshwater fish and their habitats (from Maitland 1995). Πιέσεις Επιπτώσεις 1) Βιομηχανικά, αστικά Ρύπανση, δηλητηρίαση, αποφυγή μεταναστευτικών οδών απόβλητα (2) Όξινες αποθέσεις Οξύνιση, απελευθέρωση τοξικών μετάλλων (3) Καλλιέργειες Ευτροφισμός, οξύνιση, ιζηματαπόθεση (4) Βιομηχανική ανάπτυξη Ιζηματαπόθεση, εμπόδια στη μετακίνηση ειδών (5) Αστικά λύματα Μείωση οξυγόνου, (6) Φράγματα Κλείσιμο μεταναστευτικών οδών, ιζηματαποθέσεις στα αναπαραγωγικά πεδία (7) Αποξηράνσεις και αρδευτικά κανάλια Καταστροφή ενδιαιτημάτων, καταφύγιων και διαθεσιμότητας τροφής (8) Άντληση νερού Καταστροφή ενδιαιτημάτων και αναπαραγωγικών πεδίων, μεταφορά ειδών (9) Διακυμάνσεις της στάθμης του νερού Καταστροφή ενδιαιτημάτων, πεδίων αναπαραγωγής και διαθεσιμότητας τροφής (1) Ιχθυοκαλλιέργειες Ευτροφισμός, εισαγωγές ειδών, ασθένειες, γενετικές αλλαγές (11) Εισαγωγή νέων ειδών Εξαφάνιση αυτόχθονων ειδών, ασθένειες, παράσιτα (12) Παγκόσμια αύξηση της θερμοκρασίας Μείωση ψυχρόφιλων ειδών ή πληθυσμών χαμηλών υψομέτρων, μετακίνηση ειδών βορειότερα Πολλά από τα χαρακτηριστικά των ψαριών των εσωτερικών νερών τα καθιστούν ευαίσθητους δείκτες για την εκτίμηση της ποιότητας των επιφανειακών υδάτινων συστημάτων. Μια σύνοψη των χαρακτηριστικών αυτών δίνεται παρακάτω (FAME 25): Βρίσκονται στα περισσότερα υδάτινα συστήματα. Είναι καλύτερα μελετημένα από άλλες ομάδες ειδών, από πλευράς βιολογίας, οικολογίας και συστηματικής. Η σύλληψή τους είναι εύκολη και οικονομική, η αναγνώρισή τους και οι εργαστηριακές αναλύσεις είναι σχετικά απλές. 1

10 Πολλά είδη ακολουθούν μεταναστευτικά πρότυπα που τα καθιστούν ευαίσθητα σε περιπτώσεις διατάραξης της συνέχειας των ποταμών. Η μεγάλη διάρκεια ζωής πολλών ειδών ψαριών επιτρέπει την αξιολόγηση διαταραχών σε σχετικά μακροπρόθεσμη κλίμακα. Η ευαισθησία πολλών ειδών σε διάφορες διαταραχές είναι καλά τεκμηριωμένη και οι αντιδράσεις τους σε στρεσογόνους περιβαλλοντικούς παράγοντες είναι γνωστές. Έχουν γενικά υψηλό τροφικό επίπεδο και έτσι ενσωματώνουν πληροφορίες για χαμηλότερα επίπεδα. Επιπλέον αντιπροσωπεύουν ευδιάκριτα τροφικά επίπεδα (παμφάγα είδη, φυτοφάγα, πλαγκτοφάγα, ιχθυοφάγα κ.τ.λ.). Απαντούν σε μια ποικιλία βιοτόπων. Ανάλογα με τις απαιτήσεις τους διακρίνονται σε βενθικά, πελαγικά, ρεόφιλα, λιμνόφιλα κ.τ.λ. Η καταπιεσμένη αύξησή τους και στρατολόγηση (recruitment) εκτιμώνται εύκολα και αποδεικνύουν στρες. Αποτελούν σημαντικό οικονομικό πόρο Με βάση τα παραπάνω έχουν αναπτυχθεί διάφοροι δείκτες που βασίζονται στην ιχθυοπανίδα και αφορούν στην εκτίμηση της κατάστασης ενός υδάτινου οικοσυστήματος όπως ο IBI (Index of Biotic Integrity) (Karr 1981). Στην Ευρωπαϊκή Ένωση η χρήση της ιχθυοπανίδας για την εκτίμηση της οικολογικής ποιότητας των επιφανειακών υδάτινων σωμάτων έγινε επιτακτική με την εφαρμογή της Οδηγίας 2/6/ΕΚ για τα νερά (European Union 2). 1.1 Οδηγία 2/6/ΕΚ (Water Framework Directive, WFD 2/6/EC) Η Ευρωπαϊκή Ένωση αναγνωρίζοντας τα προβλήματα που προκύπτουν από την υποβάθμιση της ποιότητας των νερών και την πίεση που ασκείται στα υδάτινα αποθέματα λόγω της συνεχούς αύξησης της ζήτησης για νερό καλής ποιότητας, θέσπισε την Οδηγία 2/6/ΕΚ για τη δημιουργία πλαισίου κοινοτικής δράσης στον τομέα της πολιτικής των υδάτων. Η Οδηγία αυτή εισάγει για πρώτη φορά τη διαχείριση σε επίπεδο λεκάνης απορροής καθώς και την έννοια της οικολογικής ποιότητας των υδάτων, καθορίζοντας τις αρχές και προτείνοντας μέτρα για τη διατήρηση και προστασία όλων των υδάτινων συστημάτων (ποτάμια, λίμνες, μεταβατικά, παράκτια και υπόγεια ύδατα). Κύριος στόχος της Οδηγίας είναι να αποτρέψει την περαιτέρω υποβάθμιση, 2

11 να προστατεύσει και να αποκαταστήσει όλα τα επιφανειακά υδάτινα σώματα ώστε να επιτευχθεί μια καλή οικολογική κατάσταση μέχρι το 215 (εξαίρεση αποτελούν τα ισχυρά τροποποιημένα υδάτινα σώματα, για τα οποία επιδιώκεται η επίτευξη καλού οικολογικού δυναμικού σε χρόνο που μπορεί να επιμηκυνθεί) (Οδηγία 2/6/ΕΚ άρθρο 4). Η εφαρμογή της Οδηγίας απαιτεί την ύπαρξη κατάλληλων και τυποποιημένων μεθόδων για την αξιολόγηση της οικολογικής ποιότητας. Ορισμένες από τις δράσεις που προβλέπονται από την Οδηγία για την εκτίμηση της οικολογικής κατάστασης των υδάτινων σωμάτων είναι: Καθορισμός προδιαγραφών εκπόνησης μελετών περιγραφής και καταγραφής περιβαλλοντικών πιέσεων και επιπτώσεων ανά υδατικό διαμέρισμα. Προσδιορισμός ισχυρά τροποποιημένων υδάτινων σωμάτων. Καθορισμός ποιοτικών στόχων και συνθηκών αναφοράς. Ανάπτυξη τυπολογίας και συστημάτων ταξινόμησης για εσωτερικά, μεταβατικά και παράκτια νερά. Δημιουργία Πρωτοκόλλου διαβαθμονόμησης (Intercalibration) και διαβαθμονόμηση. Επεξεργασία μεθοδολογίας Κοστολόγησης - Τιμολόγησης του νερού. Ανάπτυξη προγραμμάτων παρακολούθησης των νερών (monitoring) και σταθμών παρακολούθησης. Προσδιορισμός της αυξητικής τάσης ρύπανσης στα υπόγεια νερά. Επεξεργασία των προδιαγραφών Εκπόνησης Διαχειριστικών Μελετών στις Λεκάνες Απορροής Ποταμών και εκπόνηση. Ανάπτυξη Γεωγραφικού Συστήματος Πληροφοριών (GIS). Ανταλλαγή πληροφοριών, ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού Οικολογική ποιότητα και συνθήκες αναφοράς Η Οδηγία απαιτεί τα κράτη μέλη να αξιολογήσουν την οικολογική ποιότητα (EcoQ) των υδάτινων σωμάτων τους (Οδηγία 2/6/ΕΚ άρθρο 8). Η οικολογική ποιότητα καθορίζεται από την εκτίμηση της κατάστασης του συνόλου των βιολογικών στοιχείων ποιότητας (όπως αυτά ορίζονται από την Οδηγία) που υποστηρίζονται από τα υδρομορφολογικά και χημικά/ φυσικοχημικά ποιοτικά στοιχεία. Για την εκτίμηση της κατάστασης των στοιχείων ποιότητας είναι αναγκαίος 3

12 ο καθορισμός συνθηκών αναφοράς. Οι συνθήκες αναφοράς πρέπει να επιτρέπουν τη διάκριση των αποτελεσμάτων των ανθρώπινων δραστηριοτήτων πάνω στα υδάτινα σώματα από αυτών της φυσικής εξέλιξης. Με εξαίρεση τα τεχνητά ή ισχυρά τροποποιημένα υδάτινα σώματα, οι συνθήκες αναφοράς για ένα υδάτινο σώμα είναι αυτές όπου τα βιολογικά, φυσικοχημικά και υδρομορφολογικά στοιχεία ποιότητάς του δεν εμφανίζουν καμία ή ελάχιστη επίδραση από ανθρωπογενείς δραστηριότητες. Γενικά για τον καθορισμό των συνθηκών αναφοράς προτείνεται: Να καθορίζονται χωρικά, με βάση την ύπαρξη θέσης ή δικτύου θέσεων στη συγκεκριμένη περιοχή, που ανταποκρίνονται σε αυτές τις συνθήκες. Οι συνθήκες αναφοράς, εκτός των πραγματικών στοιχείων όπου είναι διαθέσιμα, μπορούν να βασίζονται σε μοντέλα πρόβλεψης, τα στοιχεία των οποίων μπορούν να προέρχονται από ιστορικά, παλαιολιμνολογικά και λοιπά διαθέσιμα στοιχεία. Όπου δεν είναι δυνατό να εφαρμοστούν οι παραπάνω μέθοδοι, χρησιμοποιείται η κρίση του ειδικού για τον καθορισμό των συνθηκών αναφοράς. Όπου δεν είναι δυνατό να καθοριστούν αξιόπιστες συνθήκες αναφοράς για κάποιο συγκεκριμένο ποιοτικό στοιχείο, η χρήση του για την αξιολόγηση της κατάστασης της οικολογικής ποιότητας μπορεί να εξαιρεθεί (REFCOND 23) Βιολογικά στοιχεία ποιότητας Τα βιολογικά στοιχεία που θα πρέπει να παρακολουθούνται στις λίμνες είναι (α) το φυτοπλαγκτό, (β) το φυτοβένθος και τα μακρόφυτα, (γ) τα βενθικά μακροασπόνδυλα και (δ) τα ψάρια. Σύμφωνα με την Οδηγία 2/6/ΕΚ, για την παρακολούθηση και οικολογική εκτίμηση της ποιότητας ενός υδάτινου συστήματος με βάση την ιχθυοπανίδα θα πρέπει να διερευνάται: η σύνθεση των ιχθυοκοινοτήτων, η αφθονία των ειδών και η ηλικιακή ή κατά μήκος σύνθεση των ιχθυοπληθυσμών τους Επιπλέον μπορεί να διερευνάται και η παρουσία ευαίσθητων ειδών στην ιχθυοπανίδα του υδάτινου σώματος. 4

13 1.1.3 Κλάσεις οικολογικής ποιότητας Η Οδηγία διακρίνει πέντε κλάσεις οικολογικής κατάστασης: (α) υψηλή (απεικονίζεται με μπλε χρώμα), (β) καλή (πράσινο χρώμα), (γ) μέτρια (κίτρινο χρώμα), (δ) ελλιπής (πορτοκαλί χρώμα) και (ε) κακή (κόκκινο χρώμα). Στον Πίνακα 2 παρουσιάζεται η περιγραφή των κλάσεων της οικολογικής κατάστασης των επιφανειακών υδάτων με βάση την ιχθυοπανίδα.. Τα βήματα για την αξιολόγηση της οικολογικής ποιότητας ενός υδάτινου σώματος με βάση τα ποιοτικά στοιχεία δίνονται στην εικόνα 1. Πίνακας 2: Περιγραφή των κλάσεων οικολογικής κατάστασης με βάση την ιχθυοπανίδα (Οδηγία 2/6/ΕΚ). Table 2: Classes of the ecological status based on the fishfauna (WFD 2/6/ΕC). Kλάσεις Υψηλή Καλή Μέτρια Ελλιπής Κακή Περιγραφή ιχθυοπανίδας Η σύνθεση και η αφθονία των ειδών αντιστοιχούν πλήρως ή σχεδόν πλήρως προς τις μη διαταραγμένες συνθήκες Παρουσία όλων των τυποχαρακτηριστικών ειδών που είναι ευαίσθητα στη διατάραξη. Η ηλικιακή κατανομή της ιχθυοκοινωνίας δεν παρουσιάζει ενδείξεις ανθρωπογενούς διατάραξης ούτε ενδείξεις για αδυναμία αναπαραγωγής ή ανάπτυξης ενός συγκεκριμένου είδους. Ελαφρές αλλαγές στη σύνθεση και την αφθονία των ειδών σε σχέση με τις τυποχαρακτηριστικές ιχθυοκοινωνίες λόγω ανθρωπογενών επιπτώσεων στα φυσικοχημικά ή τα υδρομορφολογικά στοιχεία. Η ηλικιακή κατανομή παρουσιάζει ενδείξεις διατάραξης λόγω ανθρωπογενών επιπτώσεων στα φυσικοχημικά ή υδρομορφολογικά ποιοτικά στοιχεία, και σε μερικές περιπτώσεις ενδείξεις για την αδυναμία αναπαραγωγής ή την ανάπτυξη ορισμένων ειδών, στο μέτρο που ενδέχεται ορισμένες ηλικιακές κλάσεις να μην απαντώνται. Η σύνθεση και η αφθονία των ειδών διαφέρουν μετρίως από τις τυποχαρακτηριστικές κοινωνίες λόγω ανθρωπογενών επιπτώσεων στα φυσικοχημικά ή τα υδρομορφολογικά στοιχεία. Η ηλικιακή κατανομή των ειδών της ιχθυοκοινωνίας παρουσιάζει σημαντικές ενδείξεις διατάραξης λόγω ανθρωπογενών επιπτώσεων στα φυσικοχημικά ή τα υδρομορφολογικά ποιοτικά στοιχεία στο μέτρο που ένα μέτριο ποσοστό τυποχαρακτηριστικών ειδών δεν απαντώνται ή βρίσκονται σε πολύ μικρές αφθονίες. Υπάρχουν αποδείξεις για μεγάλες αλλαγές στις τιμές των στοιχείων για την ποιότητα της κατάστασης της ιχθυοπανίδας. Οι ιχθυοκοινωνίες παρεκκλίνουν σημαντικά από αυτές που απαντώνται σε συνθήκες μη διατάραξης. Υπάρχουν στοιχεία σημαντικών αλλαγών στις τιμές των στοιχείων για την ποιότητα της κατάστασης της ιχθυοπανίδας. Ιχθυοκοινωνίες που συνήθως σχετίζονται με επιφανειακά υδάτινα σώματα υπό αδιατάρακτες συνθήκες, εδώ απουσιάζουν. 5

14 Τα βιοτικά στοιχεία αντιστοιχούν στις συνθήκες αναφοράς; Ναι Οι φυσικοχημικές συνθήκες αντιστοιχούν στις συνθήκες αναφοράς; Οι υδρομορφολογικές Ναι Ναι Υψηλή συνθήκες αντιστοιχούν στις κατάσταση συνθήκες αναφοράς; Όχι Τα βιοτικά στοιχεία αποκλίνουν ελάχιστα από τις συνθήκες αναφοράς; Όχι Ναι Οι φυσικοχημικές συνθήκες είναι κατάλληλες για την εύρυθμη λειτουργία του οικοσυστήματος; Ναι Καλή κατάσταση Κατάταξη με βάση την απόκλιση των βιολογικών στοιχείων από τις συνθήκες αναφοράς; Είναι η απόκλιση μέτρια; Ναι Μέτρια κατάσταση Μεγαλύτερη Είναι η απόκλιση μεγάλη; Ναι Ελλιπής κατάσταση Κακή κατάσταση Μεγαλύτερη Εικόνα 1: Εκτίμηση οικολογικής ποιότητας φυσικών συστημάτων, με βάση βιολογικά, υδρομορφολογικά και φυσικοχημικά στοιχεία σύμφωνα με την Οδηγία 2/6/EK. Figure 1: Εcological status classification based on biological, hydromorphological and physicochemical quality elements according to Directive 2/6/EC. 6

15 1.2 Σκοπός και στόχοι της έρευνας Για τις λίμνες είναι διαθέσιμες πλέον στη βιβλιογραφία αρκετές έρευνες που αφορούν στις αλλαγές διαφόρων περιβαλλοντικών παραγόντων (metrics) και στον τρόπο με τον οποίο αυτές επιδρούν στη σύσταση και αφθονία της ιχθυοπανίδας (π.χ. Jeppesen et al. 2, Olin et al. 22, Mehner et al. 25, Garcia et al. 26). Ωστόσο για τις ευρωπαϊκές φραγμαλίμνες και ειδικότερα για τις Μεσογειακές χώρες υπάρχει περιορισμένος αριθμός εργασιών που να αφορούν στη χρήση των ψαριών για την εκτίμηση της οικολογικής κατάστασης των λιμνών με βάση την Οδηγία (π.χ. Carol et al. 26). Αυτό άλλωστε επισημαίνεται και από τους Βeklioglu et al. (27), και τονίζεται η αναγκαιότητα ύπαρξης δεδομένων που να αφορούν κυρίως σε ρηχές Μεσογειακές λίμνες. Επιπλέον σε μια προσπάθεια για την εκτίμηση της οικολογικής ποιότητας των λιμνών με βάση την ιχθυοπανίδα θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη τα παρακάτω: Δεν υπάρχει εθνική μέθοδος παρακολούθησης των ψαριών και δεν έχει αναπτυχθεί ένα εθνικό σύστημα εκτίμησης της οικολογικής ποιότητας των λιμνών με βάση ιχθυοδείκτες. Δεν έχουν καθοριστεί οι συνθήκες αναφορές για τις λίμνες σε ό,τι αφορά στα ψάρια. Δεν έχει ολοκληρωθεί η διαδικασία διαβαθμονόμησης των διαφόρων μεθοδολογιών ή συστημάτων παρακολούθησης των λιμνών που έχουν αναπτυχθεί από άλλες χώρες. Ωστόσο η χώρα συμμετέχει, μαζί με τις άλλες χώρες στην Γεωγραφική Ομάδα Διαβαθμονόμησης (GIG) των Μεσογειακών χωρών. Σκοπός της παρούσας έρευνας ήταν η ιχθυολογική διερεύνηση της τεχνητής λίμνης Κερκίνης σύμφωνα με την Οδηγία 2/6/ΕΚ για τα νερά, που συνίσταται στην: α) καταγραφή των ειδών ψαριών που συνιστούν την ιχθυοπανίδα της λίμνης, β) εκτίμηση της αφθονία τους και γ) περιγραφή της δομής των ιχθυοπληθυσμών τους (με βάση την κατανομή μεγέθους των ειδών και την αντιστοίχιση της σε σχετικές ηλικιακές κλάσεις). Ένα ακόμη στοιχείο που εξετάστηκε ήταν η παρουσία ευαίσθητων ειδών. Τα στοιχεία αυτά μπορούν να συμβάλλουν στην αξιολόγηση της οικολογικής ποιότητας της τεχνητής λίμνης Κερκίνης. Η έρευνα έγινε στα πλαίσια του 7

16 προγράμματος «Υπηρεσίες εφαρμογής της μεθοδολογίας παρακολούθησης των επιφανειακών υδάτων της λεκάνης του ποταμού Στρυμόνα» και χρηματοδοτήθηκε από την Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας. 8

17 2. ΠΕΡΙΟΧΗ ΕΡΕΥΝΑΣ 2.1 Γεωγραφική θέση Η Κερκίνη βρίσκεται στη βόρεια Ελλάδα (στο βορειοδυτικό τμήμα της πεδιάδας των Σερρών, " Ν " Ε) (Eικ. 2). Είναι μια τεχνητή λίμνη που δημιουργήθηκε το 1932 στη θέση όπου προϋπήρχε η Κερκινίτιδα (έλος), με την κατασκευή ενός φράγματος στον ποταμό Στρυμόνα. Το φράγμα βρίσκεται κοντά στο χωριό Λιθότοπος. Το 1982 με την κατασκευή ενός νέου μεγαλύτερου φράγματος στην ίδια περίπου θέση, η λίμνη μεγάλωσε σε όγκο. Εικόνα 2: Χάρτης της τεχνητής λίμνης Κερκίνης (από Κamarianos et al. 1992, τροποποιημένη) Figure 2: Map of Kerkini reservoir (from Kamarianos et al 1992, modified) Η λεκάνη απορροής της Κερκίνης αποτελεί μια υπολεκάνη της ευρύτερης λεκάνης απορροής του Στρυμόνα. Ο Στρυμόνας είναι ένας διασυνοριακός ποταμός της Ελλάδας, της Βουλγαρίας και της Πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας (FYROM). Η Κερκίνη είναι δημόσια έκταση και διοικητικά υπάγεται στη νομαρχία Σερρών. Ανήκει στο υδατικό διαμέρισμα Κεντρικής Μακεδονίας και ο αρμόδιος φορέας που έχει την ευθύνη διαχείρισης της λεκάνης απορροής της είναι η Διεύθυνση Υδάτων της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας, σύμφωνα με την ΚΥΑ 4763 (ΦΕΚ 1688/Β/ σε εφαρμογή του Άρθρου 5 του Ν. 3199/23, ΦΕΚ 28/Β/ ). Η γεωγραφική θέση της λίμνης έπαιξε σημαντικό ρόλο στην εξέλιξή της από τεχνητό ταμιευτήρα σε υγρότοπο διεθνούς σημασίας (Συνθήκη Ramsar 1971). Αρχικά ο ποταμός Στρυμόνας χυνόταν στη λίμνη του Αχινού. Ωστόσο η έντονη πλημμυρική του δράση, οδήγησε στην ανάγκη δημιουργίας του τεχνητού ταμιευτήρα 9

18 της Κερκίνης. Έγινε εκτροπή και εγκιβωτισμός της κοίτης του Στρυμόνα ο οποίος μόλις εξέρχεται από το φαράγγι του Ρούπελ αναγκάζεται να διέλθει από την Κερκίνη (Eικ. 3). Εικόνα 3: Εξέλιξη της περιοχής της Κερκίνης από το 193 ώς το 199 (από Αλμπανάκης 1995). Figure 3: Εvolution of Kerkini s area from 193 to 199 (from Αλμπανάκης 1995). Τέλος έγινε αποξήρανση της λίμνης του Αχινού ενώ εκείνη την περίοδο έγιναν και άλλες αποξηράνσεις υγροτοπικών συστημάτων στην Μακεδονία. Αυτό άσκησε πιέσεις στην ορνιθοπανίδα που ζει μόνιμα ή επισκέπτεται εποχικά την περιοχή για την αναζήτηση νέων θέσεων τροφοληψίας και φωλεοποίησης (Αλμπανάκης 1995). Από την άλλη πλευρά τα λιμνολογικά και γεωγραφικά χαρακτηριστικά της Κερκίνης ήταν ευνοϊκά για την διαβίωση πολλών ειδών και μεγάλου αριθμού πτηνών (Αλμπανάκης 1995): Στη θέση που κατασκευάστηκε ο ταμιευτήρας προϋπήρχε ένα μικρός φυσικός βιότοπος (έλος Κερκινίτιδας). Οι τεράστιες προσχώσεις του Στρυμόνα, δημιούργησαν ένα εκτεταμένο δέλτα στο σημείο εισροής του στη λίμνη. Στο δέλτα αναπτύχθηκε παρόχθιο δάσος που παρείχε καταφύγιο και θέσεις φωλεοποίησης στα πτηνά. Αναπτύχθηκαν σημαντικοί ιχθυοπληθυσμοί (διαθεσιμότητα τροφής). Στην ευρύτερη περιοχή της λίμνης έχουν συνολικά καταγραφεί περίπου 3 είδη πτηνών, κάποια από τα οποία είναι απειλούμενα. 1

19 2.2 Υδρολογικά - γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά Σκοπός της δημιουργίας της λίμνης ήταν η ανάσχεση και συγκράτηση των πλημμυρικών παροχών του Στρυμόνα, η συγκράτηση των φερτών υλών και αργότερα η άρδευση της πεδιάδας των Σερρών. Από το πρώτο φράγμα το 1932 μέχρι σήμερα, διακρίνονται δυο φάσεις λειτουργίας της λίμνης Κερκίνης (Αλμπανάκης 1995). Η πρώτη από το 1932 ως το χαρακτηρίστηκε από τη μεταφορά και απόθεση μεγάλων ποσοτήτων φερτών υλών από τον ποταμό Στρυμόνα. Οι φερτές αυτές ύλες σχημάτισαν εκτεταμένη δελταϊκή πλατφόρμα στο βόρειο τμήμα της λίμνης που εκτεινόταν σε μήκος μέσα στη λιμναία λεκάνη και κόντευε να την κόψει στα δύο, ενώ η χωρητικότητά της σε νερό μειώθηκε σημαντικά (Αλμπανάκης 1995). Έτσι άρχισε η κατασκευή του νέου φράγματος που ολοκληρώθηκε το Έγινε επέκταση και ανύψωση του ανατολικού αναχώματος, κατασκευάστηκε ένα νέο ανάχωμα στα δυτικά και έγινε εκτροπή και διευθέτηση της κοίτης του Στρυμόνα (ανατολικά της παλιάς) ανάντη της λίμνης. Σήμερα στο σύνολο της σχεδόν η λίμνη περιβάλλεται από προστατευτικά αναχώματα. Το σύστημα της τεχνητής λίμνης Κερκίνη επηρεάζεται κυρίως από την εισροή του ποταμού Στρυμόνα και τη λειτουργία του φράγματος. Ο ποταμός Στρυμόνας είναι ο κύριος τροφοδότης νερού και θρεπτικών ουσιών της λίμνης. Ένας ακόμη υδάτινος τροφοδότης της λίμνης είναι ο χείμαρρος Κερκινίτης, η παροχή του οποίου όμως είναι καθαρά εποχική. Η στάθμη, η έκταση και η χωρητικότητα της λίμνης μετά το μεταβάλλονται εποχικά. Το μέγιστο βάθος κυμαίνεται από 4 ως 8,7 m, ανάλογα με τη διακύμανση της στάθμης του νερού (εποχική διακύμανση περίπου 4,5 5 m από +31,8 έως +36,5 m a.s.l.) (Αλμπανάκης 1995). Το μέσο βάθος υπολογίζεται σε 3,8 m. Θεωρείται ρηχή λίμνη. Το μικρό βάθος της Κερκίνης πιθανότατα ευθύνεται για την έντονη επίδραση του ποταμού πάνω στα χαρακτηριστικά του λιμναίου συστήματος ( flushing ) (Kamarianos et al. 1992). Η αύξηση της στάθμης του νερού της λίμνης γίνεται κυρίως κατά τους μήνες Απρίλιο, Μάιο και Ιούνιο. Η επιφάνεια και η χωρητικότητα της λίμνης κυμαίνονται από 51,5 ώς 74,7 km 2 και από 99x1 6 m 3 ώς 411*1 6 m 3 αντίστοιχα (Αλμπανάκης 1995). Ο ρυθμός πρόσχωσης στην περιοχή του δέλτα εκτιμάται σε περίπου 968. m 3 / έτος (Αλμπανάκης 1995). Αποτέλεσμα των μεταβολών αυτών είναι: Τα αβαθή και πλέον παραγωγικά μέρη της λίμνης να περιορίζονται. 11

20 Οι καλαμώνες (τόποι φωλιάσματος πουλιών και καταφύγια ψαριών) να έχουν πρακτικά εξαφανιστεί λόγω της κατάκλυσής τους με νερό. Οι νησίδες, τα υγρά λιβάδια (τόποι τροφοληψίας φωλιάσματος πουλιών και αναπαραγωγής ψαριών) να κατακλύζονται με νερό. Το παραποτάμιο δάσος να νεκρώνεται και να υποβαθμίζεται. Η έκταση με νούφαρα στο βορειοδυτικό άκρο της λίμνης να συρρικνώνεται και τελικά να εξαφανίζεται. Ο Αλμπανάκης (1995) αναφέρει ότι: Στην Κερκίνη δεν αναπτύσσεται θερμοκλινές, κάτι που αποδίδει στο μικρό βάθος της και στην εποχική διακύμανση της στάθμης του νερού. Η θερμοκρασία του νερού ελαττώνεται με το βάθος ωστόσο δεν εμφανίζονται τα χαρακτηριστικά στρώματα επιλίμνιο, μεταλίμνιο και υπολίμνιο. Ολόκληρη η λίμνη θα μπορούσε να αποτελεί ένα επιλίμνιο. Υπάρχει σημαντική εποχική διακύμανση της θερμοκρασίας του νερού της λίμνης σε ολόκληρο το βάθος της. Το χειμώνα το νερό της λίμνης διατηρεί μεγαλύτερη θερμοκρασία από τις μέσες θερμοκρασίες του αέρα (κατά 2-3 ο C). Η μέγιστη θερμοκρασία του νερού της επιφάνειας καταγράφεται τον Ιούλιο και η μέγιστη θερμοκρασία του νερού του πυθμένα τον Αύγουστο. Το υπόστρωμα της λίμνης χαρακτηρίζεται ως αμμοπηλώδες (Αλεξανδρίδης κ.ά 28). Το ψηφιακό μοντέλο του ανάγλυφου του πυθμένα της λίμνης δίνεται στην εικόνα 4. 12

21 Εικ. 4: Ψηφιακό μοντέλο ανάγλυφου του πυθμένα της λίμνης (από Αλεξανδρίδης κ.ά. 28) Fig. 4: Digital model of the bottom structure of Kerkini Reservoir (from Αlexandridis et al. 28). 2.3 Τυπολογικός χαρακτηρισμός της λίμνης Η Οδηγία Πλαίσιο για τα νερά, ορίζει τύπους υδατικών σωμάτων (water body types). Μια φυσική ή τεχνητή λίμνη συνήθως χαρακτηρίζεται ως ένα ενιαίο υδάτινο σώμα. Ωστόσο όταν σε μια λίμνη απαντώνται μεγάλες διαφορές μεταξύ τμημάτων της (π.χ. όταν σχηματίζονται υπολεκάνες), τότε θα πρέπει να διακριθούν περισσότερα του ενός υδάτινα σώματα (Εικ. 5) (REFCOND guidance 23). Με βάση τα αποτελέσματα της τυπολογίας που εφαρμόστηκε στη λεκάνη απορροής του ποταμού Στρυμόνα προέκυψε ότι, η τεχνητή λίμνη Κερκίνη αποτελεί ένα ενιαίο υδάτινο σώμα, το οποίο χαρακτηρίστηκε ως ισχυρά τροποποιημένο (heavily modified water boby) (Chronis et al. 28). 13

22 Εικόνα 5: Υποδιαίρεση των λιμνών σε περισσότερα του ενός υδάτινα σώματα βάση διαφορών στα χαρακτηριστικά τους (από REFCOND guidance 23, τροποποιημένη). Figure 5: Sub-division of lakes in separate water bodies on the basis of significant differences in characteristics (from REFCOND guidance 23, modified). 2.4 Τροφική κατάσταση Η λίμνη χαρακτηρίζεται ως εύτροφη με τάση να γίνει υπερεύτροφη (Kamarianos et al. 1992). Οι Kamarianos et al. (1992), αποδίδουν το γεγονός, πως η τροφική κατάσταση παραμένει σε αυτό το επίπεδο, στη μεγάλη συχνότητα ανανέωσης του νερού της λίμνης. Ο Αλμπανάκης (1995), αναφέρει ότι ο μέσος ρυθμός ανανέωσης του νερού της λίμνης (αν και διαφέρει από εποχή σε εποχή) είναι 13,63 φορές το χρόνο. Σε διερεύνηση της κοινωνίας του φυτοπλαγκτού που έγινε την ίδια περίοδο διεξαγωγής της παρούσας εργασίας (Μουστάκα κ.ά. 28) εντοπίστηκαν τρία τοξικά είδη κυανοβακτηρίων τα Cylindrospermopsis raciborskii, Microcystis aeruginosa και Aphanizomenon flos-aquae. Το τελευταίο μαζί με το κυανοβακτήριο Pseudoanabaena limnetica, εμφάνισαν τις υψηλότερες τιμές βιομάζας (% επί της συνολικής βιομάζας) στις αρχές της θερινής περιόδου (Μουστάκα κ.ά. 28). 2.5 Ιχθυοπανίδα Ο κατάλογος των ειδών ψαριών που απαντούν στη λίμνη Κερκίνη είναι γνωστός από παλαιότερες αναφορές (Οικονομίδης 1974, 1991, Pyrovetsi & Papastergiadou 1992, Crivelli et al. 1995, Γιαπής 23) (Πίνακας 3). Σύμφωνα με αυτές, στη λίμνη υπήρχε το είδος Esox lucius το οποίο και εξαφανίστηκε από το 194, ενώ λόγω της κατασκευής του φράγματος εξαφανίστηκαν και τα είδη Anguilla αnguilla, Barbus strumicae, Abramis brama και Siluris glanis 14

23 (Pyrovetsi & Papastergiadou 1992, Crivelli et al. 1995, Γιαπής 23). Ωστόσο, το τελευταίο είδος σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία του τμήματος Αλιείας Σερρών φαίνεται να επανεμφανίστηκε στη λίμνη. Επίσης οι Pyrovetsi & Papastergiadou (1992) και Crivelli et al. (1995) αναφέρουν την ύπαρξη του είδους Stizostedion lucioperca, το οποίο μαζί με τα είδη Pseudorasbora parva και Lepomis gibbosus, φαίνεται να αποίκισαν τη λίμνη μέσω του ποταμού Στρυμόνα από τη Βουλγαρία όπου είχαν εισαχθεί. Πίνακας 3. Κατάλογος ειδών ψαριών που έχουν αναφερθεί στη φραγμαλίμνη Κερκίνη από παλαιότερες έρευνες ( 1 Οικονομίδης 1974, 2 Εconomidis 1991, 3 Pyrovetsi & Papastergiadou 1992, 4 Crivelli et al. 1995). Ονοματολογία σύμφωνα με Κottelat & Freyhof (27) και Froese & Pauly (28). Table 3. List of the fish species reported in Kerkini reservoir. Names according Κottelat & Freyhof (27) and Froese & Pauly (28). Είδος Αναφορές Abramis brama 1 Alburnus sp. Volvi* 1, 4 Anguilla αnguilla 1, 3, 4 Aspius aspius 4 Barbus strumicae** 1, 3 Carassius auratus 4 Carassius gibelio*** 1 Cyprinus carpio 1, 4 Hypophthalmichthys molitrix 2 Esox lucius 3, 4 Lepomis gibbosus 3, 4 Perca fluviatilis 3, 4 Pseudorasbora parva 4 Rhodeus amarus**** 1 Rutilus rutilus 1, 4 Scardinius erythrophthalmus 4 Silurus glanis 1, 3, 4 Squalius orpheus***** 1 Stizostedion lucioperca 3, 4 Tinca tinca 1 Vimba melanops 1 *Αναφέρεται ως Alburnus alburnus strumicae **Αναφερόμενο ως Barbus plebejus cyclolepsis ***Αναφερόμενο ως Carassius auratus gibelio ****Αναφερόμενο ως Rhodeus sericus amarus *****Αναφερόμενο ως Leusiscus cephalus macedonicus 15

24 Η σύνθεση της ιχθυοκοινότητας της λίμνης έχει αλλάξει από το Οι Crivelli et al. (1995) αναφέρουν ότι «η σύνθεση ειδών στις συλλήψεις μεταξύ 1933 και 1991 έχει παρουσιάσει σημαντικές αλλαγές. Μετά την κατασκευή του νέου φράγματος παρατηρήθηκε μια ισχυρή μείωση στο ποσοστό του κυπρίνου Cyprinus carpio, στις συλλήψεις και μια αύξηση στο ποσοστό των ψαριών μικρής εμπορικής αξίας όπως τα Rutilus rutilus, Alburnus αlburnus, Αspius aspius, και μια αύξηση του πληθυσμού του είδους Carassius auratus». Στις τεχνητές λίμνες από το αρχικό γέμισμα της λίμνης και μέχρι να φθάσει η ιχθυοπανίδα σε μια πιο σταθερή κατάσταση διακρίνονται διάφορα στάδια (Gido et al. 2). Αρχικά κυριαρχούν ρεόφιλα είδη (σε νερά για κυπρινοειδή Barbus, Leuciscus cephalus κ.ο.κ.) και το στάδιο αυτό διαρκεί πολύ λίγο (Kubecka 1993). Στη συνέχεια έχει παρατηρηθεί μια κυριαρχία του είδους Esox lucius ενώ με τη μείωση των πληθυσμών του είδους παρατηρείται μια αύξηση των περκοειδών και κυπρινοειδών (Kubecka 1993). Επιπλέον ο Kubecka (1993) έδειξε την ύπαρξη μιας σχέσης μεταξύ της σχετικής αφθονίας των περκοειδών και της ηλικίας μιας τεχνητής λίμνης. Όσο πιο νεαρή η τεχνητή λίμνη τόσο μεγαλύτερη η αφθονία των περκοειδών ενώ μετά την πάροδο 1 ετών, το ποσοστό τους είναι μικρότερο από 1%. Καθώς η φραγματοποίηση φέρει άμεσες και έμμεσες αλλαγές στην ιχθυοπανίδα, τόσο η περίοδος μετά την κατασκευή του φράγματος το 1932 όσο και μετά την κατασκευή του νέου φράγματος το 1982 είναι μεταβατικές περίοδοι για την ιχθυοπανίδα της λίμνης. Μία άμεση επίδραση του φράγματος στην ιχθυοπανίδα της περιοχής είναι π.χ. η εξαφάνιση του είδους Αnguilla anguilla καθώς έκλεισε η μεταναστευτική του οδός. Οι έμμεσες αλλαγές οφείλονται σε διάφορους παράγοντες που μεταβάλλονται με την επιβολή του νέου υδρολογικού καθεστώτος. Οι έντονες μεταβολές των αβιοτικών παραγόντων όπως του ph, του οξυγόνο, της διακύμανσης της στάθμης του νερού, είναι ιδιαίτερης σημασίας για την ιχθυοπανίδα και σε αυτές μπορεί να οφείλεται η εξαφάνιση ορισμένων ειδών (Κubecka 1993). Οι Crivelli et al. (1995) αποδίδουν την αύξηση των ειδών Alburnus sp. Volvi, Carassius auratus, Lepomis gibbosus και Rutilus rutilus, μετά το 82 στις ευνοϊκότερες υδρολογικές συνθήκες για τα είδη αυτά καθώς και στην εξαφάνιση των φυσικών τους εχθρών (π.χ. Esox lucius και Anguilla αnguilla). 16

25 2.6 Αλιεία στην τεχνητή λίμνη Κερκίνη Στην τεχνητή λίμνη Κερκίνη, υπήρχαν στο παρελθόν 2 περίπου επαγγελματίες ψαράδες κυρίως κάτοικοι των χωριών Λιθότοπος, Κερκίνη, Χρυσοχώραφα και Λιμνοχώρι. Σε κάθε χωριό υπήρχαν αλιευτικοί συνεταιρισμοί. Οι Crivelli et al. (1995) αναφέρουν ότι μετά το 1982 υπήρξε μια αύξηση της αλιευτικής πίεσης από 1,8-2, άτομα/ km 2 πριν από το 1982 σε 4,5-4,7 άτομα/ km 2. Ωστόσο η εξαφάνιση ή η μείωση των αποθεμάτων και της αξίας ειδών ψαριών όπως το χέλι οδήγησε πολλούς να στραφούν σε άλλα επαγγέλματα. Σήμερα υπάρχουν περίπου 3 επαγγελματίες ψαράδες. Επίσης υπάρχουν και ερασιτέχνες ψαράδες που αλιεύουν από την ακτή με καλάμι για λόγους αναψυχής κυρίως τα Σαββατοκύριακα, ο αριθμός των οποίων δεν είναι εύκολο να εκτιμηθεί. Η λίμνη μισθώνεται κάθε χρόνο έπειτα από πλειοδοτική δημοπρασία και οι αλιείς καταβάλλουν στον ενοικιαστή το 1% της αξίας των αλιευμάτων τους. Για τους επαγγελματίες αλιείς απαιτείται ειδική άδεια από το Υπουργείο γεωργίας (εξαιρούνται όσοι ψαρεύουν από την ακτή). Οι βάρκες που χρησιμοποιούνται στη λίμνη είναι οι χαρακτηριστικές ξύλινες πλάβες (μήκους 5-7m, πλάτους 1m) που χρησιμοποιούνται στις λίμνες της βόρειας Ελλάδας (Εικ 6 ). Σήμερα οι περισσότερες έχουν εξοπλιστεί με μηχανή ισχύος 4-8 CV ανάλογα με τις διαστάσεις τους. Το συνηθέστερο αλιευτικό εργαλείο είναι τα δίχτυα (απλάδια και μανωμένα). Άλλα εργαλεία είναι οι βολκοί και ο γρύπος, το καλαμίδι, το καμάκι και το παραγάδι. Εικόνα 6: Πλάβα Τύπος ξύλινης βάρκας που χρησιμοποιείται στην τεχνητή λίμνη Κερκίνη Figure 6: Plava Type of wooden boat used in Kerkini Reservoir Διάφοροι κανονισμοί αλιείας απαγορεύουν τη χρήση συγκεκριμένων μεθόδων όπως τα νάιλον δίχτυα, την ηλεκτραλιεία, το νυχτερινό ψάρεμα με ισχυρά φώτα που προσελκύουν τα ψάρια και τη χρήση χημικών. Επίσης καθορίζονται τα ελάχιστα μήκη των ατόμων που μπορούν να αλιεύονται και οι αλιευτικές άδειες ελέγχονται από το τμήμα αστυνομίας. Ωστόσο η εφαρμογή αυτών των κανονισμών είναι σύνθετη, εξαιτίας του μεγάλου αριθμού των υπηρεσιών που εμπλέκονται. Η 17

26 παράνομη αλιεία είναι ένα φαινόμενο που καταγράφεται συχνά στη λίμνη (Βell et al. 27). Κάθε χρόνο, την περίοδο της άνοιξης και μετά από σχετική απόφαση της νομαρχίας απαγορεύεται το ψάρεμα στη λίμνη για ένα χρονικό διάστημα 4-5 ημερών ώστε να προστατευτούν τα ψάρια κατά την αναπαραγωγική τους περίοδο. Η περίοδος απαγόρευσης αποφασίζεται από το τμήμα αλιείας της νομαρχίας μαζί με τους τοπικούς αλιευτικούς συνεταιρισμούς και το κέντρο πληροφόρησης της Κερκίνης. Στοιχεία που έχουν συλλεχθεί και παρουσιάζονται από τους Crivelli et al. (1995), δείχνουν μια μεγάλη αύξηση της παραγωγής των εμπορεύσιμων ειδών (π.χ. Cyprinus carpio) μετά την κατασκευή του νέου φράγματος (μέγιστο 177,7 kg/ha/yr) και μια μείωση και σταθεροποίηση τα επόμενα έτη στα kg/ha/yr. Επιπλέον οι Σαλβαρίνα κ.ά. 28, αναφέρουν μια μείωση του τροφικού επιπέδου των αλιευμάτων στην λίμνη Κερκίνη, σύμφωνα με στατιστικά δεδομένα του Γραφείου Αλιείας Σερρών (μέσος όρος ετήσιας μεταβολής του μέσου τροφικού επιπέδου,1 μονάδες τροφικού επιπέδου), κάτι που πιθανότατα οφείλεται στην υπεραλίευση (Σαλβαρίνα κ.ά. 28). 2.7 Νομικό καθεστώς Εξαιτίας της ιδιαίτερης οικολογικής σημασίας της τεχνητής λίμνης Κερκίνης για την ορνιθοπανίδα η λίμνη βρίσκεται υπό το καθεστώς προστασίας διαφόρων συνθηκών. Ειδικότερα η λίμνη προστατεύεται ως: Υγρότοπος Διεθνούς Σημασίας με την ονομασία «Τεχνητή Λίμνη Κερκίνη» βάσει της Διεθνούς Σύμβασης Ραμσάρ «περί προστασίας των διεθνούς ενδιαφέροντος υγροτόπων» (N.Δ. 191/74 (ΦΕΚ 35/Α/ ), N. 1751/88 (ΦΕΚ 26/Α/9-2-88) N. 195/91 (ΦΕΚ 84/Α/ ) Ζώνη Ειδικής Προστασίας (Special Protected Area) σε εφαρμογή της Οδηγίας 79/49/ΕΟΚ, με κωδικό GR1268 «ΤΕΧΝΗΤΗ ΛΙΜΝΗ ΚΕΡΚΙΝΗ - ΟΡΟΣ ΚΡΟΥΣΙΑ». Τόπος Κοινοτικής Σημασίας (Site of Community Importance SCI) σε εφαρμογή της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ με κωδικό GR1261 «Λίμνη Κερκίνη Κρούσια Κορυφές όρους Μπέλες, Άγκιστρο Χαρωπό». 18

27 Η ΚΥΑ 66272/93 (ΦΕΚ 493 Β/7-7-93) «Μέτρα για την προστασία του υγροβιοτόπου της τεχνικής λίμνης Κερκίνης και της ευρύτερης περιοχής του». Η ΥΑ 66231/251/96 (ΦΕΚ 259/Β/96) παρέτεινε την ισχύ της ΚΥΑ «Μέτρα για την προστασία του υγροβιότοπου της τεχνικής λίμνης Κερκίνης και της ευρύτερης περιοχής του», η οποία δεν έχει πλέον ισχύ. Με το Ν. 344/22 (ΦΕΚ 197Α/2), Άρθρο 13 ιδρύθηκε ο Φορέας Διαχείρισης (ΦΔ) με την ονομασία Φορέας Διαχείρισης Υγροτόπου Κερκίνης, ενώ με την ΚΥΑ /994/23 (ΦΕΚ 364Β/3) έγινε η συγκρότηση του ΔΣ και με την ΥΑ /2461 (ΦΕΚ 894/Β/3-7-3 Τροποποίηση: ΥΑ /485 ΦΕΚ 334/Β/11-2-4) η στελέχωση του ΔΣ του ΦΔ. 19

28 3. ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ Για την επιλογή της καταλληλότερης μεθοδολογίας, για τη διερεύνηση της ιχθυοπανίδας της τεχνητής λίμνης Κερκίνης (συχνότητα δειγματοληψιών, αλιευτικό εργαλείο, χρόνος αλιευτικής προσπάθειας, επιλογή θέσεων δειγματοληψίας κ.ο.κ.), λήφθηκαν υπόψη: Οι κατευθύνσεις που δίνονται από την Οδηγία για την δειγματοληψία των ψαριών στις λίμνες. Αυτά που αναφέρονται στο εγχειρίδιο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Προδιαγραφών (European Committee for Standardization, CEN) για τις δειγματοληψίες ψαριών στα λιμναία συστήματα. Άλλη σχετική διεθνής βιβλιογραφία. Τα ιδιαίτερα υδρομορφολογικά χαρακτηριστικά της λίμνης. 3.1 Σταθμοί δειγματοληψίας Τα ψάρια δεν κατανέμονται τυχαία σε μια λίμνη. Η αφθονία των ψαριών στα διάφορα βάθη ποικίλλει μεταξύ των ειδών ψαριών καθώς και μεταξύ των ατόμων του ίδιου είδους με διαφορετικά μεγέθη (Brosse et al. 27). Η οριζόντια κατανομή τους επίσης επηρεάζεται από την ετερογένεια των βιοτόπων. Επιπλέον η κατανομή τους δεν είναι σταθερή κατά τη διάρκεια του έτους, αλλά ποικίλει με τη θερμοκρασία και την εποχή (Brodersen et al. 28, Skov et al. 28). Για να διερευνηθούν οι μεταβολές αυτές στην κατανομή των ψαριών, ήταν απαραίτητη η χρήση ενός στρωματοποιημένου σχεδίου τυχαίων δειγματοληψιών (CEN 25). Κατά την επιλογή των θέσεων δειγματοληψίας με στόχο την πιο αντιπροσωπευτική σύλληψη ψαριών λήφθηκαν υπόψη: α) ο τυπολογικός χαρακτηρισμός της λίμνης Κερκίνης (αποτελεί ένα ενιαίο υδάτινο σώμα), β) το γεγονός πως κατά τους χειμερινούς μήνες η στάθμη του νερού βρίσκεται στο χαμηλότερο σημείο (Αλμπανάκης 1995) και το βόρειο τμήμα της λίμνης ουσιαστικά στραγγίζει, γ) αυτά που προτείνονται από το (CEN 25) για την αντίστοιχη κατηγορία λιμνών στην οποία κατατάσσεται η τεχνητή λίμνη Κερκίνη με βάση την επιφάνειά της και το μέγιστο βάθος της, δ) πληροφορίες από ντόπιους αλιείς για τις καταλληλότερες θέσεις αλιείας 2

29 Επιλέχθηκαν δυο σταθμοί δειγματοληψίας Σ6 και Σ7 (συνολικά τέσσερις θέσεις) στη λίμνη (Εικ. 7). Οι δύο θέσεις (Α, Β: σταθμός Σ7) βρίσκονταν στο νότιο άκρο της λίμνης, σε βάθη ~3-3,5 m (παράκτια ζώνη) και 4,5 m (πελαγική ζώνη) αντίστοιχα. Οι άλλες δυο θέσεις (C, D: σταθμός Σ6) κοντά στο σημείο που εκβάλλει ο χείμαρρος Κερκινίτης, σε βάθη επίσης 3-3,5 (παράκτια ζώνη) και 4,5 m (πελαγική ζώνη) αντίστοιχα (Εικ. 7). Έτσι ήταν δυνατή η διερεύνηση της δομής και σύστασης των ιχθυοπληθυσμών της λίμνης Κερκίνης και κατά χωρικές ζώνες. Εικ 7. Σταθμοί δειγματοληψίας στην τεχνητή λίμνη Κερκίνη (A, B, C, D δειγματοληψίες με δίχτυα και E, F, G, θέσεις όπου έγινε εφαρμογή ηλεκτραλιείας). Fig 7. Sampling stations in the Kerkini reservoir (A, B, C, D sites samlped with nets and E, F, G with electrofishing). Παράλληλα, για να συμπληρωθεί ο κατάλογος των ειδών ψαριών που διαβιούν στη λίμνη και η συλλογή τους δεν είναι δυνατή με τη χρήση διχτυών (π.χ. μικρόσωμα είδη), επιλέχθηκαν ακόμη δυο θέσεις (Ε, F) στις όχθες της λίμνης και μια θέση (G) στον χείμαρρο Κερκινίτη όπου και πραγματοποιήθηκε ηλεκτραλιεία (Εικ. 7). 3.2 Αλιευτικά εργαλεία Για τη σύλληψη των ψαριών χρησιμοποιήθηκαν απλάδια δίχτυα (στατικό εργαλείο), με πολλαπλά διαμετρήματα ματιών. Τα δίχτυα τέτοιου τύπου είναι το αλιευτικό εργαλείο που χρησιμοποιείται συχνότερα για τη διερεύνηση της 21

30 ιχθυοπανίδας των εσωτερικών νερών (Βοy & Crivelli 1988) και μπορούν να περιγράψουν καλύτερα τη δομή των ιχθυοπληθυσμών (Appelberg 1995). Τα δίχτυα που χρησιμοποιήθηκαν αποτελούνταν από 1 κομμάτια (25 m 3 m, μήκος ύψος) με άνοιγμα ματιού 8, 14, 16, 2, 24, 3, 36, 45, 55, 7 mm από κόμπο σε κόμπο, προκειμένου να εξασφαλιστούν αντιπροσωπευτικά δείγματα από τον πληθυσμό κάθε είδους. H κρέμαση (hanging ratio) των διχτύων ήταν,5. Τα δίχτυα αν και είναι ένα αποτελεσματικό εργαλείο, ωστόσο είναι επιλεκτικά και ο τρόπος που αλιεύουν είναι παθητικός (Hamley 1975). Δηλαδή για να συλληφθεί ένα ψάρι πρέπει να πέσει πάνω στο δίχτυ και να πιαστεί. Για το λόγο αυτό είδη με μικρούς πληθυσμούς, μικρή κινητικότητα ή είδη που ζουν κοντά στον πυθμένα (π.χ. Silurus glanis) δεν είναι εύκολο να συλληφθούν με τη συγκεκριμένη μέθοδο ακόμη και αν υπάρχουν στο σύστημα. Τα πιο δραστήρια και ενεργητικά ψάρια μπορούν πιο εύκολα να συναντήσουν ένα δίχτυ κατά τη διάρκεια των μετακινήσεών τους. Η πιθανότητα να πιαστεί ένα ψάρι στο δίχτυ εξαρτάται από πολλούς παράγοντες όπως από το είδος του ψαριού, το μέγεθός του, το σχήμα του, το άνοιγμα του ματιού του διχτυού κ.λπ. Για παράδειγμα τα είδη της οικογένειας των Percidae λόγω του σχήματός τους, συλλαμβάνονται πιο εύκολα από τα είδη της οικογένειας των Cyprinidae (Hamley 198) και είναι πιθανό η βιομάζα των ειδών της οικογένειας Cyprinidae να υποεκτιμάται σε σχέση με αυτή των Percidae (Olin et al. 22). Τα δίχτυα τοποθετήθηκαν σε τυχαία γωνία σε σχέση με την ακτή. Η πόντιση των διχτυών γινόταν το απόγευμα (6-8 μμ.) και η συλλογή τους το πρωί της επόμενης μέρας (6-8 πμ.) από επαγγελματία ψαρά. Η διάρκεια παραμονής τους στη λίμνη ήταν σταθερή (περίπου 12 ώρες σε κάθε σταθμό). Η διερεύνηση της ύπαρξης μικρόσωμων ειδών ή ειδών που ζουν στον πυθμένα (π.χ. του είδους Gambusia holbrooki και ειδών της οικογένειας Cobitidae) και που η σύλληψή τους με δίχτυα δεν ήταν δυνατή, έγινε με την εφαρμογή ηλεκτραλιείας. Η μέθοδος στηρίζεται στη χρήση του ηλεκτρισμού για τη σύλληψη των ψαριών. Η ηλεκτραλιεία πραγματοποιήθηκε με συσκευή τύπου Samus 725M. Πρόκειται για μια φορητή συσκευή που αποτελείται από μια πηγή (μπαταρία), ένα μετατροπέα, μια άνοδο και μια κάθοδο. Η βασική αρχή της μεθόδου στηρίζεται στο γεγονός πως το ψάρι προσελκύεται στην άνοδο από το ηλεκτρικό πεδίο. Οι δειγματοληψίες έγιναν σε προσβάσιμα τμήματα της λίμνης, μέσου βάθους < 1 m από δύο τουλάχιστον άτομα σε κάθε θέση. Ένα άτομο χρησιμοποιούσε την άνοδο ενώ το 22

31 δεύτερο χρησιμοποιούσε μια δεύτερη απόχη ώστε να συλλαμβάνει τα ψάρια που δεν πιάνονταν από τον χειριστή της συσκευής. 3.3 Περίοδοι δειγματοληψίας Η Οδηγία δίνει γενικές κατευθύνσεις όσον αφορά στην εποχή που πρέπει να διενεργούνται οι δειγματοληψίες των ψαριών με σκοπό την εκτίμηση της οικολογικής ποιότητας μιας λίμνης. Είναι γεγονός πως το αποτέλεσμα της δειγματοληψίας ψαριών με στατικά δίχτυα επηρεάζεται από πολλούς παράγοντες όπως η θερμοκρασία του νερού, η οικολογία των ειδών και η περίοδος ωοτοκίας τους. Κύριος στόχος είναι η αποφυγή υποεκτίμησης των αλιευόμενων ειδών κατά τις συλλήψεις (CEN 25). Αυτό σημαίνει ότι η βέλτιστη περίοδος δειγματοληψίας μπορεί να διαφέρει μεταξύ των χωρών και των περιοχών. Για παράδειγμα, στη βόρεια Ευρώπη οι δειγματοληψίες πρέπει κανονικά να πραγματοποιούνται μεταξύ 15 Ιουλίου και 31 Αυγούστου. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου τα περισσότερα είδη ψαριών που ζουν στις λίμνες δεν ωοτοκούν, και η θερμοκρασία στο επιλίμνιο στις περισσότερες μη-αλπικές περιοχές είναι μεγαλύτερη από τους 15 C (CEN 25). Σύμφωνα με το εγχειρίδιο του CEN (25) οι δειγματοληψίες θα πρέπει να σταματούν όταν οι θερμοκρασίες στο επιλίμνιο πέφτουν κάτω από τους 15 o C. Στη συγκεκριμένη έρευνα πραγματοποιήθηκαν δειγματοληψίες όχι μόνο την εποχή που προτείνεται αλλά καλύφθηκαν όλες οι εποχές ενός έτους (φθινόπωρο 27 καλοκαίρι 28), με σκοπό να διερευνηθούν και οι εποχικές μεταβολές στη σύνθεση και την αφθονία των ειδών. 3.4 Αναγνώριση ειδών - μετρήσεις Μετά τις δειγματοληψίες τα ψάρια τοποθετήθηκαν σε φορητά ψυγεία με παγοκύστες για τη μεταφορά τους στο εργαστήριο και τη διατήρησή τους σε κατάψυξη (-2 o C). Όλα τα ψάρια αναγνωρίστηκαν σε επίπεδο είδους ακολουθώντας την πιο πρόσφατη ονοματολογία (Kottelat & Freyhof 27, Froese & Pauly 28). Για κάθε άτομο μετρήθηκε το ολικό μήκος σώματος (TL, cm ±,1) με τη βοήθεια ιχθυόμετρου και το ολικό σωματικό βάρος (W, g ±,1) με ηλεκτρονικό ζυγό. 23

32 3.5 Ανάλυση δεδομένων Σύνθεση αλιεύματος - Αφθονία Η σύνθεση του αλιεύματος, για κάθε σταθμό (Σ6 και Σ7), χωρική ζώνη (παράκτια, πελαγική) και στο σύνολο εκτιμήθηκε με βάση των αριθμό ατόμων και το βάρος τους. Η σύλληψη ανά μονάδα αλιευτικής προσπάθειας (CPUE) για κάθε είδος που αλιεύθηκε εκτιμήθηκε επίσης ξεχωριστά ως αριθμός ατόμων ανά μονάδα αλιευτικής προσπάθειας (NPUE) ή βιομάζα (βάρος σε g) ανά μονάδα αλιευτικής προσπάθειας (ΜPUE). Οι υπολογισμοί έγιναν τόσο στο σύνολο όσο και ανά χωρική ζώνη, αφού τα δεδομένα είχαν αναχθεί ως προς τη μονάδα επιφάνειας (m 2 ) των χρησιμοποιούμενων διχτυών. Στις λίμνες με μεγάλη αφθονία ειδών, είναι πιθανό, σε κάποια δίχτυα ανάλογα με το άνοιγμα του ματιού να επέρχεται κορεσμός με ψάρια κατά τη διάρκεια της πόντισης τους και να επηρεάζεται έτσι το αποτέλεσμα της δειγματοληψίας. Κορεσμός παρατηρείται όταν στα δίχτυα με άνοιγμα ματιού 19 mm και 7 mm συλλαμβάνονται περισσότερα από 12 g/ m 2 ή 34 g/ m 2 αντίστοιχα (CEN 25). Γενικά η έκβαση μιας δειγματοληψίας αρχίζει να επηρεάζεται όταν 6 kg ψαριών αλιεύονται από κάθε δίχτυ (διαστάσεων 45 m 2 ) ανεξάρτητα από το μέγεθος των ματιών (CEN 25) (δηλαδή 1 kg για τα δίχτυα που χρησιμοποιήθηκαν στην παρούσα έρευνα). Για τον έλεγχο κορεσμού των διχτυών έγινε εκτίμηση των εποχικών συλλήψεων ανά μονάδα αλιευτικής επιφάνειας για κάθε κομμάτι διχτυού με διαφορετικό άνοιγμα ματιού (mm από κόμπο σε κόμπο) και σε κάθε θέση δειγματοληψίας. Τα άτομα που συλλέχθηκαν με την ηλεκτραλιεία δεν λήφθηκαν υπόψη στις εκτιμήσεις αφθονίας, γιατί η αλιευτική παραγωγή ανά προσπάθεια με δίχτυα και με ηλεκτραλιεία δεν είναι εύκολο να αναχθεί στις ίδιες μονάδες και να συγκριθεί (Μehner et al. 25) Κατά μήκος συνθέσεις - Ηλικιακές κλάσεις Οι ηλικιακές κλάσεις των ψαριών εκτιμήθηκαν έμμεσα από τις κατά μήκος συνθέσεις κάθε είδους σύμφωνα με τη μέθοδο Petersen (Petersen 1891). Η επεξεργασία δεδομένων μήκους μπορεί να μας δώσει μία εκτίμηση της σχέσης ηλικίας - μήκους ενός είδους, εφαρμόζοντας τη μέθοδο μήκους - συχνότητας. Έτσι, σύμφωνα με τη μέθοδο Petersen, από την κατά μήκος σύνθεση ενός ιχθυοπληθυσμού 24

33 σε μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή μπορούμε να αναγνωρίσουμε τις κορυφές ή τα μέσα μήκη που αντιστοιχούν σε σχετικές ηλικίες Πολυμεταβλητή ανάλυση Η ομαδοποίηση των θέσεων δειγματοληψίας με βάση τη σχετική αριθμητική αφθονία κάθε είδους ανά εποχή και ανά θέση δειγματοληψίας, πραγματοποιήθηκε με την πολυμεταβλητή ανάλυση (Cluster Analysis) του στατιστικού προγράμματος PRIMER 6.. Οι ομοιότητες μεταξύ των θέσεων αξιολογήθηκαν με βάση το δείκτη ομοιότητας Bray - Curtis (1957) που εφαρμόζεται και σε δεδομένα ψαριών (Clarke & Warwick 1994). Τα αποτελέσματα της ομαδοποίησης επιβεβαιώθηκαν με την ανάλυση σε πολλαπλές διαστάσεις (MDS, multi-dimensional scaling) συνεκτιμώντας την τιμή του συντελεστή συμπίεσης r (stress coeficient). Για r <,2 θεωρήθηκε ικανοποιητική η κατάταξη των θέσεων δειγματοληψίας στο δισδιάστατο χώρο (Clarke & Warwick 1994). Για να διερευνηθεί αν ο διαχωρισμός των ομάδων ήταν καλός ακολουθήθηκε η ανάλυση ομοιότητας ANOSIM (Analysis of similarities). Για R>,75 θεωρήθηκε ότι ο διαχωρισμός των ομάδων ήταν καλός. Τέλος εφαρμόστηκε η ανάλυση ποσοστιαίας ομοιότητας (SIMPER) για να βρεθούν τα είδη που συνεισέφεραν περισσότερο στην ομοιομορφία και ανομοιομορφία μεταξύ των ομάδων. 25

34 4. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 4.1 Σύνθεση αλιεύματος Στην τεχνητή λίμνη Κερκίνη καταγράφηκαν συνολικά 14 είδη ψαριών που ανήκαν σε 4 οικογένειες (Cyprinidae, Cobitidae, Centrarchidae και Percidae) (Πίνακας 4) (εικόνες ειδών στο Παράρτημα). Με τη μέθοδο της ηλεκτραλιείας που εφαρμόστηκε στις παρόχθιες περιοχές της λίμνης και στο χείμαρρο Κερκινίτη (Eικ. 7), αλιεύθηκαν άτομα των ειδών Alburnus sp. Volvi, Barbus strumicae, Carassius gibelio, Cobitis strumicae, Pseudorasbora parva, Rhodeus amarus, Rutilus rutilus, Squalius orpheus, Lepomis gibbosus και Perca fluviatilis. Δεν καταγράφηκαν επιπλέον είδη από αυτά που εμφανίστηκαν στο αλίευμα με τα δίχτυα) (Πίνακας 4). 26

35 Πίνακας 4: Κατάλογος των ειδών ψαριών που αλιεύθηκαν στην τεχνητή λίμνη Κερκίνη, Επιστημονικά ονόματα σύμφωνα με Κottelat & Freyhof (27) και Froese & Pauly (28). Aναφορές 1 Economidis 1991, 2 Εconomidis et al. 2, 3 Van Damme et al. 27, 4 Froese & Pauly 28, 5 Σαλβαρίνα 26, 6 Politou 1993, 7 Γιαπής 23 Table 4: List of fish species caught in Kerkini reservoir. Νames according to Κottelat & Freyhof (27) and Froese & Pauly (28). Οικογένεια / Είδος i ii iii iv v vi vii αναφορές Cyprinidae Alburnus sp Volvi in Kottelat & Economidis, 26 ΑspV EY ΜΚ ΛΙ ΒΕ-ΠΕ Π - 1, 4, 5, 6 Aspius aspius (Linnaeus, 1758) Aas EY Τ ΛΙ-ΡΕ ΒΕ-ΠΕ Ι ΦΛ 1, 4, Barbus strumicae Κaraman, 1955 Bst ΒΑ ΕΔ ΡΕ ΒΕ-ΠΕ - - 1,4 Carassius gibelio (Bloch, 1782) Cgi EY ΜΚ ΛΙ ΒΕ-ΠΕ ΠΑ Φ 1, 2, 5 Cyprinus carpio Linnaeus, 1758 Cca EY ΕΔ ΛΙ-ΡΕ ΒΕ ΒΦ Φ 1, 4, 5 Chondrostoma vardarense Karaman, 1928 Cva BA ΜΚ ΡΕ ΒΕ-ΠΕ ΦΥ-ΠΑ Λ 1, 4 Pseudorasbora parva (Temminck & Schlegel, 1846) Ppa ΕΙ ΜΕ - ΒΕ-ΠΕ Ι-Ε Λ 2, 4 Rhodeus amarus (Bloch, 1782) Ram EY ΜΚ ΛΙ-ΡΕ ΒΕ-ΠΕ ΠΑ Δ 1, 3, 4 Rutilus rutilus (Linnaeus, 1758) Rru EY ΜΚ ΛΙ-ΡΕ ΒΕ-ΠΕ ΠΑ Λ 1, 4 Squalius orpheus Kottelat & Economidis, 26 Sor EY ΜΚ ΛΙ-ΡΕ ΒΕ-ΠΕ ΠΑ - 1,4 Vimba melanops (Heckel, 1841) Vme BA Τ ΛΙ-ΡΕ ΒΕ ΒΦ-ΦΥ Λ 1, 4, 5 Cobitidae Cobitis strumicae Κaraman, 1955 Cst BA ΜΚ ΛΙ-ΡΕ ΒΕ-ΠΕ - - 1,4 Centrarchidae Lepomis gibbosus (Linnaeus, 1758) Lgi ΕΙ Α ΒΕ-ΠΕ ΠΑ Π 1, 4, 7 Percidae Perca fluviatilis Linnaeus, 1758 Pfl EY ΜΚ ΛΙ ΒΕ-ΠΕ Ι Φ 1, 4, 5 i: Συντμήσεις: σύντμηση ονόματος είδους, ii: προέλευση EY = Ευρώπη, BA = Βαλκανική, ΕΙ = Εισαγόμενο, iii: κατάσταση πληθυσμών: ΜΚ = Μη άμεσα κινδυνεύοντα, Τ = Τρωτά, ΕΔ = Ελλειπή δεδομένα, Α = Ασφαλή, ΜΕ = Μη εκτιμημένα iv: ενδιαίτημα (χαρακτηριστικά ροής): ΛΙ = λιμνόφιλα, ΡΕ = ρεόφιλα v: ενδιαίτημα (θέση στην κατακόρυφη στήλη νερού): ΒΕ ΠΕ = βενθοπελαγικό είδος, ΒΕ = βενθικά, vi: διατροφή (κυρίαρχη δίαιτα): ΠΑ = παμφάγα, Ι = ιχθυοφάγα, ΒΦ = βενθοφάγα, ΘΡ = θρυμματοφάγα, Ε = εντομοφάγα, Π = πλαγκτοφάγα vii: αναπαραγωγή (υπόστρωμα): Λ = λιθόφιλα, Φ = φυτόφιλα, ΦΛ = φυτολιθόφιλα, Δ = το είδος Rhodeus amarus, αποθέτει τα αυγά του μέσα σε δίθυρα, Π = πολύφιλα δηλαδή δεν φαίνεται να προτιμά κάποιο συγκεκριμένο υπόστρωμα 27