ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟΙ ΔΕΣΜΟΙ, εισαγωγή

Transcript

1

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ: Οικογενειακοί δεσμοί Η ιστορία του Χ Τσιυρκακού Σιαμμά Η ιστορία του Γιαννάτσιη Ο Ημιονηγός Το πάθημα του Λεωνή Η Αρτομησία Το πάλιωμα Κώστας Λεωνίδα Παπακώστας Το γενεαλογικό δένδρο της οικογένειας Ταπακούδη και ο Άγιος Λιμπρός Ιστορία σαν παραμύθι, η ιστορία του Αζίνα Ο Σωτήρης Στυλιανού ISSN Περιοδικόν εκδοθέν εν έτει 2011, περιέχει διηγήσεις οικογενειών που αφορούσιν το χωρίον της Χλώρακας. Συγγραφέν υπό τού Κυριάκου Ταπακούδη Τύποις Κ. Ταπακούδης Ιστοσελίδα: 2

3 ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟΙ ΔΕΣΜΟΙ, εισαγωγή Σε όλους τους ανθρώπους υπάρχει μέσα τους η καλοσύνη, και είναι σπάνιες οι περιπτώσεις που μπορεί να μην συμβαίνει αυτό. Και όταν στες οικογένειες υπάρχει έστω ένας που να μπορεί να καθοδηγεί, τότες όλα πάνε καλά. Όταν αυτός ο έστω ένας είναι ανωτέρου λογικής και εγνωσμένων χαρισμάτων ώστε να εισακούεται, μπορεί να καθ οδηγεί όλο το σοι, ακόμα και όλη την γειτονιά, ή μια ολόκληρη κοινότητα. Μπορεί κάποτε, η δόξα και ο πλούτος να οδηγήσουν τον άνθρωπο σε έπαρση ώστε να νομίζει και να πράττει διαφορετικά, και να είναι σίγουρος ότι έχει δίκαιο Ήτανε μια φορά μια οικογένεια, όπου ένας εξ αυτών είχε σπουδαία διευθυντική θέση σε τράπεζα. Έτυχε κακιά στιγμή, μια χρονιά έπεσε έξω, και οι ισολογισμοί είχαν έλλειμμα μεγάλο χρηματικό ποσό. Η καλή του τύχη υπήρξε στο ότι ένας εξάδερφος, χαρισματικός άνθρωπος που ήταν σαν αρχηγός σε όλο το σοι, που αγαπούσε την οικογένεια και τους συγγενείς, αποφάσισε ότι έπρεπε ολοι να συνδράμουν ώστε να ξεπεραστεί αυτή η δυσκολία που έτυχε. Είχε η γριά μάνα του ένα κομπόδεμα το οποιον και εχρησιμοποιήθει. Για κάλυψη του υπόλοιπου ποσού, όλοι οι μεγαλύτεροι της οικογένειας εδέχθησαν και υπέγραψαν ως δανειζόμενοι, έτσι μ αυτό τον τρόπο ο διευθυντής ξάδερφος γλύτωσε την φυλακή Τα χρόνια πέρασαν, ο γιος του διευθυντή της τράπεζας μεγάλωσε, τελείωσε τις σπουδές του, προόδευσε και εγινε διευθυντής των διευθυντών όλων των παραρτημάτων της τράπεζας. Μια μέρα τον επεσκέφθη στο σπουδαίο του γραφείο ένας εκ των αδερφών του χαρισματικού ξαδέρφου μαζί με τον μεγάλον υιόν του, και εζήτησαν όπως αυτός μεσολαβήσει για ένα μικρό δάνειο το οποίον εχρειάζονταν ώστε ο μικρότερος υιός να πάει να σπουδάσει. Ο μεγαλοδιευθυντής ηρνήθη διότι όπως εξήγησε δεν εσυμφώνει στο να διενεργεί ρουσφέτι. Ο μικρός υιός αντί για σπουδές στην Ελλάδα, ηναγκάσθην να ξενιτευτεί εις τον μακρινόν Καναδά, και να δουλεύει νυχθημερόν ώστε να επιβιώσει και να σπουδάσει. Ο Θεός εβοήθησε το μικρόν παιδί, τα εκαταφερε, τελειωσε τις σπουδές και εστράφει στο χωριό του. Στην επιστροφή έμαθε ότι ο μεγαλοδιευθυντής ήταν στην φυλακή. Έτυχε κακιά στιγμή, μια χρονιά έπεσε έξω, και οι ισολογισμοί είχαν έλλειμμα. Η κακή του τύχη ήταν ότι ο χαρισματικός ξάδερφος είχε πεθάνει, οι υπόλοιπη οικογένεια ήταν κακοφανισμένη μαζί του, δεν βρέθηκε άνθρωπος να τον βοηθήσει. Συμπέρασμα: Πρεπει αναμεταξύ των οικογενειών να υπάρχει αγάπη και αλληλοβοήθεια ως εαυτόν, ειδάλλως κανείς άλλος ως συνήθως δεν θα νοιαστεί, παρά μόνον θα υποβοηθήσει στην καταστροφή, ίσως με ευχαρίστηση. 3

4 Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ Χ ΤΣΙΥΡΚΑΚΟΥ ΣΙΑΜΜΑ (1840) Ο πατέρας του Κυριάκου Σιαμμά από φόβο ότι θα ήταν ένα από τα θύματα των σφαγών της 9ης Ιουλίου του 1821 επειδή συγγενείς του είχαν ανάμειξη στα γεγονότα εναντίον των Τούρκων, τρομοκρατημένος για να γλιτώσει έφυγε από την Κύπρο και ζήτησε καταφύγιο στην Αίγυπτο. Κατοίκησε για πάντα εκεί, στην Κύπρο γύρισαν τα τρία παιδιά του. Ο ένας, ο Κυριάκος ερχόμενος, πέρασε από τους Αγίους τόπους, έτσι ονόμασε τον εαυτό του Χατζιηκυριάκο. Ήταν ένας καχεκτικός νέος που του άρεσε η ησυχία και η μοναξιά, ζήτησε εργασία σε ένα βοσκό με ανταμοιβή φαγητό, και κάθε χρόνο έξι αρνιά. Ύστερα από τρία τέσσερα χρόνια όταν πίστεψε ότι μπορούσε να φτιάξει κοπάδι με όσα ζώα μάζεψε, τα πήρε και ανέβηκε στα βουνά, έκτισε την μάντρα του και μια κάμαρη, και κατοίκησε μες τις ερημιές και τα λαγκάδια, παρέα με τα πρόβατα και τα πουλιά. Πέρασε ο καιρός, ζούσε στην ησυχία του, ώσπου μια μέρα αρρώστησε βαριά, δεν είχε αναπνοή, κατάκοιτος και μοναχός, προσπαθούσε να βρει γιατρειά, μα χωρίς αποτελεσμα. Ήταν μια νύχτα παγωμένη, ήταν το φεγγάρι ολόγιομο και η έρημη περιοχή φωτιζόταν με το κίτρινο φως του, ένα χλωμό παράξενο και γεμάτο φόβο φως. Μια ψυχρή πνοή ανέμου φυσούσε αδύνατα, και σκέπαζε δυνατά με πολλη παγωνιά ότι άγγιζε. Μια πνοή τόσο παγωμένη που όλα τα πάγωνε και τα σκότωνε. Τα ζώα και τα πουλιά κούρνιαζαν φοβισμένα, τα φυτά και τα ζουζούνια έγερναν και πέθαιναν. Η υγρασία πάγωσε και η γιάλλα σκέπασε όλη τη γη, εγινε σαν καθρέφτης και μέσα του φαινόταν το άρρωστο κίτρινο φως του φεγγαριού σαν προμήνυμα κακών μαντάτων και άσχημων πραγμάτων. Ήταν έρημη η βουνοπλαγιά, όλα ακίνητα και πεθαμένα, ακουγόταν μονο το ελαφρύ σφύριγμα της παγωμένης πνοής που αρρώσταινε και σκότωνε ότι άγγιζε. Ακουγόταν μαζί και το μακρόσυρτο ουρλιαχτό του λύκου που έσμιγε ο ήχος του με τους ρόγχους τους επιθανάτιους του νεαρού παλικαριού. Που κατάκοιτος και άρρωστος τον άφηνε και έφευγε η ζωή του, παγωμένη και αυτή από τη τσουχτερή παγωνιά. Ήταν σε μια καλύβα μοναχική, δίπλα στην μάντρα με τα ζώα, είχε αρρωστήσει και ήταν μόνος και έρημος μες την έρημη βουνοπλαγιά, μόνος αυτός μες την παγωμένη φύση. Πανω στο αχυρένιο στρώμα εδώ και μέρες με δυσκολία στην αναπνοή και μαύρους κύκλους στα μάτια που δεν είχαν δύναμη νάναι ανοιχτά, είχε νιώσει τον θάνατο που ήρθε και παρακαλούσε να ζήσει, και πάλευε για να ζήσει, ώσπου τελικά τα κουρασμένα στήθη σταμάτησαν να ανεβοκατεβαίνουν, και η αδύνατη καρδιά έπαυσε να χτυπά ενώ στο κίτρινο πρόσωπό του απλώθηκε το άσπρο του θανάτου. Ένα κουφάρι στο κρεβάτι, και η παγωμένη πνοή του αέρα που τον σκότωσε έμπαινε από τις χαραμάδες της πόρτας Η ωρα πέρασε, ήρθε το πρωί, η παγωνιά έπεσε, και το φως της αυγής πήρε να χαράζει. Ο αέρας δυνάμωσε, έλιωσε η γιάλλα και η πόρτα στο μικρό σπιτάκι άνοιξε από τον αέρα και χτυπούσε τακα τουκ. Ένα δροσερό αεράκι άγγιξε το πρόσωπο του πεθαμένου παλικαριού, και ως να κοιμόταν άνοιξε τα μάτια, χασμουρήθηκε και με ένα πήδο πετάχτηκε όρθιος Στάθηκε στην πόρτα κι αγνάντεψε πέρα τα αντικρινά βουνά, και έμεινε να κοιτάζει σκεφτικός. Θυμόταν την χθεσινή νύχτα που δεν είχε αναπνοή, θυμόταν την ψυχή του να φεύγει, και το πνεύμα του να ταξιδεύει, να κινείται με τρομαχτική ταχύτητα σε όλη την οικουμένη, ακόμα και μέσα στην ύλη. Θυμόταν ξεκάθαρα τη διαδικασία του θανάτου του, ήταν ευχάριστη και πνευματική, ήταν ένα ταξίδι που του άρεσε, που ταξίδεψε με ιλιγγιώδη ταχύτητα στα πέρατα του ουρανού, που συνάντησε ένα απέραντο φως και που ενώθηκε μαζί του, εγινε ένα με αυτό, και ένιωσε το πνεύμα του να αγαλλιά Έμεινε να κοιτάζει από την πόρτα όλη την γυρω φύση και σκεφτοταν γιατί γύρισε πίσω, γιατί δεν έμεινε εκεί που ήταν τόσο ωραία. Κατάλαβε ότι εγινε θαύμα, μέσα του ένιωθε γαλήνη, γονάτισε και προσευχήθηκε. Σηκώθηκε και προχώρησε προς τη μάντρα, είχε ένα αίσθημα ανήσυχο για τα πρόβατα, ήταν πολύ το κρύο για να το αντέξουν. Σαν κόντεψε τα είδε όλα νεκρά, ήταν η νυχτερινή παγωμένη πνοή του θανάτου που πέρασε και μαζί πήρε αυτόν, πήρε και τα ζά. Με έκφραση απόλυτης ηρεμίας και στωικότητας αντίκρισε τον ομαδικό θάνατο, τον είχε «ζήσει» και αυτός, ήταν μια απόλυτη εμπειρία, μια κατάσταση έξω από τη συνηθισμένη. Και δεν μπορούσε ύστερα από τέτοια εμπειρία να παραμείνει ασυγκίνητος ήταν ένα σημείο του Θεού που τον έκαμε να νιώθει άμετρη ηρεμία, ένιωθε ότι πέρασε από την κρίση του Θεού 4

5 Γύρισε στη κάμαρη, άνοιξε το παλιό μπαούλο και πήρε την βαριά κάπα, έβαλε στην βούρκα του φαί και ροβόλησε την βουνοπλαγιά. Ήθελε να κατέβει στον κάμπο, να αλλάξει ζωή, να δει ανθρώπους, να ζήσει μαζί τους. Ένιωθε μέσα του μια ανάγκη, δεν μπορούσε άλλο μοναχός, είχε μια ανάγκη φυγής μακριά από την ως τώρα στεγνή καθημερινότητά του, τα φυλακισμένα του συναισθήματα αναζητούσαν διέξοδο, οι αισθήσεις του ήταν σε επιφυλακή για δράση, και η αιώνια αναμονή που παραλύει τα πάντα, ήθελε να τελειώσει. Περπάτησε ώρες πολλές, έβαλε σημάδι την ξέρα του «Φερφουρή» στη θάλασσα της Χλώρακας. Εκεί ήθελε να παει, εκεί να κατοικήσει, μέσα στους κάμπους, δίπλα στη θάλασσα, κοντά στην πόλη του Κτημάτου μιας πόλης στην οποία θα μπορούσε να χαθεί και με φαντασία να ζήσει κάτι πρωτόγνωρο, καινούργιο, ήθελε να ονειρευτεί, να πετάξει, να απελευθερώσει όλα όσα κρύβει η ψυχή, ήθελε να αποκαλύψει τη γνήσια πνευματικότητα, να κυνηγήσει σκοτεινές και φλογερές παρορμήσεις, να αισθανθεί ελεύθερος. Υ.Γ. Ο Χ" Τζιητσιυρκακός κατοίκησε στη Χλώρακα, απέκτησε μεγαλη περιουσία και έγινε ο άρχοντας της περιοχής. Παντρεύτηκε την Μαρίκα, και ύστερα την Χ'' Λωξάνδρα. Απόγονοι τους ήταν οι Χριστόδουλος Σιαμμάς αλλως Ττοουλούην, ο Χαράλαμπος, ο Τσιυπρής, και η Δεσποινού η οποια παντρεύτηκε τον Ευστάθιον Κυρηνέαν Λαούρη που εργαζόταν ως μισταρκός στον πατέρα της. 5

6 ΤΟ ΠΑΘΗΜΑ ΤΟΥ ΛΕΩΝΗ Ήταν μια φορά παλιά, πριν από 100 χρόνια και βάλε, ένα αντρόγυνο που ζούσε φτωχικά και δούλευαν σκληρά για να θρέψουν τα μικρά παιδιά τους που ήταν κάμποσα. Ήταν ο Λεωνής και η Δεσποινού, ασχολούνταν με την κτηνοτροφία και την γεωργία, ακόμα και με το εμπόριο ή ότι άλλο ήθελε προκύψει. Δούλευαν σκληρά μέρα νύχτα, έπρεπε να διασφαλίζουν συνέχεια με όλους τους τρόπους τα προς το ζην, μόνο αυτό είχαν για μέλημα. Ήταν δύσκολες οι εποχές, ούτε καινούργια ρούχα ήθελαν, ούτε πανηγύρια, ούτε και άλλες πολυτέλειες. Όποιος είχε να φάει τότες, λογαριαζόταν τυχερός, λογαριαζόταν ακόμα εύπορος Πιο κάτω από το σπίτι τους λοιπόν, είχαν την μάντρα με τα πρόβατα, μέσα στο αλώνι όπου εκεί αλώνιζαν το σιτάρι και το κριθάρι, τον βίκο και τα ρεβίθια, αλλά και το καννάβι, όλο δηλαδή το βιός που παρήγαγαν στα χωράφια τους που όργωναν, έσπερναν και θέριζαν μοναχοί τους με μόνα εργαλεία ένα αλέτρι, δυο βούδια και μια βουκάνη. Το όργωμα γινόταν με το παραδοσιακό αλέτρι που το έσερναν βόδια, το θέρισμα και αυτό με το δρεπάνι, και το αλώνισμα με τη βουκάνη, ένα επίπεδο ξύλο αρκετά βαρύ που στο κάτω μέρος του είχε σφηνωμένες μικρές κοφτερές σκληρές πέτρες (αθκιάτζια) για να αλέθουν τα δεμάτια. Μέσα στο αλώνι υπήρχαν δρύες μεγάλοι και πανύψηλοι που από την μεγάλη φυλλωσιά τους πέρναγε ο αγέρας φέρνοντας τη δροσιά, και κάτω από την φυλλωσιά και τη σκιά τους πέρναγαν τις μέρες και τις νύχτες οι καλοί μας γεωργοί ώσπου να τελειώσει όλη εργασία που διαρκούσε πολλές μέρες του καλοκαιριού. Εκεί είχαν τα κρεβάτια τους καμωμένα απο σακούλες και ποκαλάμες, είχαν την νηστκιά τους που μαγείρευαν, είχαν τα σκεύη τους, είχε και ένα εκκλησάκι που τους πρόσεχε. Ήταν του Μιχαήλ Αρχάγγελου, και μέσα σε αυτό προσέτρεχαν όταν ο καιρός χαλούσε ή όταν καποια φορά οι βροχές έρχονταν παράκαιρα. Ήταν Σεπτέμβριος μήνας τέλος του καλοκαιριού, είχαν γεμίσει οι κούζοι χαλούμια, είχαν αλωνέψει βίκο, ρεβίθια και μαυρόκοκκο, έπρεπε ο Λεωνής να βγει στην γύρα να πουλήσει, να μαζέψει χρήματα, να ψωνίσει. Στο πέρα χωριό της Τσάδας είχε πανηγύρι, ήταν οι 14 του Σεμπτέβρη, ήταν η γιορτή του Τίμιου Σταυρού της Μίνθας. Είχαν ένα κτηνό έναν γάιδαρο τον Σιερκά, που ήταν αργός αλλά δυνατός και είχε πολλή αντοχή. Σηκώθηκε ο Λεωνής απο τα μεσάνυχτα που λέει ο λόγος, και σέλωσε τον Σιερκά. Έβαλε πρώτα το στρατούρι και ύστερα την σιρίζα. Φόρτωσε μέσα σε αυτήν την πραμάτεια, καβαλίκεψε και αυτός, και όρτσα για την Τσάδα. Ήταν κάμποση η στράτα, υπολόγιζε με το ξημέρωμα να είναι εκεί, να έβρη πόστο καλό, να απλώσει την πραμάτεια και να την πουλήση. Είχε φορτώσει χαλούμια, αναρές, λίγα ρεβίθια και βίκο. Είχε ακόμα φορτώσει μαυρόκοκκο, ένα είδος σπόρου σαν μαύρο σουσάμι που είχε σπουδαία γεύση και το έβαζαν πάνω στο ψωμί ως βούτυρο ή μαρμελάδα. Σ αυτό βασιζόταν πιο πολύ, γιατί είχε ζήτηση καλή. Εξεκίνησε και επήγαινε, εις την πολλή την ωρα, τον επήρε ο ύπνος. Ήταν κουρασμένος, είχε έγνοια, προσπάθησε να μείνει ξύπνιος, δεν τα κατάφερε. Στο δρόμο που επήγαινε επέρασε κάτω από ένα χαμηλό δένδρο, έδωκε στην κεφαλή του ένα κλωνί με φύλλα και εξύπνησε απότομα. Ξιπάστηκε και άρχισε να φωνάζει και να λέει, «μαυρόκοκκος, φτηνός μαυρόκοκκος» Από την πολλη έγνοια που είχε, με το απότομο ξύπνημα άρχισε να διαλαλεί την πραμάτεια του. Ξύπνησε και προσπάθησε να μείνει έτσι, μην και ο γάιδαρος λοξοδρομήσει και παει αλλού. Πήγαινε, πήγαινε, εξανακοιμήθηκε. Σε κάποια στιγμή ένιωσε το «κτηνό» να σταματά, εξαναξύπνησε. Κοιτάζει γυρω νυσταγμένος, είχε ξημερώσει, βλέπει ομπρός του την Δεσποινού, την γυναίκα του. Απορημένος και ξαφνιασμένος την ερωτάει τι γυρεύει αυτή στο πανηγύρι, ενώ η Δεσποινού πολύ θυμωμένη τον ερωτάει τι κάνει εδώ, και δεν είναι στην Τσάδα, στο πανηγύρι ως έπρεπε να είναι Είχε κοιμηθεί, ο γάιδαρος αντί να τον πάρει στο πανηγύρι, έκλωσε και τον ξανάφερε στο αλώνι. Έχασε το πανηγύρι, έχασε την ευκαιρία να πουλήσει, να ψουμνήσει, ή να κανει ανταλλαγή προϊόντων. Το χειρότερο όμως που ήξερε ότι θα συνέβαινε, ήταν η μουρμούρα της Δεσποινούς που σίγουρα θα διαρκούσε πολλές ημέρες. 6

7 Ο ΗΜΙΟΝΗΓΟΣ Ο Ημιονηγός Ανεζήτει και ανεύρισκε δρομολόγια εις απόκρημνα και χιονοσκεπή όρη, απέφευγε τας προσβολάς του εχθρού, επηύξανε τον αριθμό των δρομολογίων, ως εάν εβασανίζετο περί την εξασφάλισιν τροφής και εφοδίων διά πεινώντα τέκνα του. Περιποιείτο τον ημιόνον ή τους ημιόνους ως εαυτόν, εμάχετο τας αντιξοότητας, ως μαχητής της πρώτης γραμμής μαχόμενος κατά επιτιθεμένου αντιπάλου. Συνωμίλει και συνεννοείτο με τους ίππους και ημιόνους, κατενόει και εθεράπευε τα προβλήματα των ζώων και απετέλει μετ αυτών αδιάσπαστον δίδυμον» (Εταιρεία Μελέτης Ελληνικής Ιστορίας). Ήτανε μια φορά κάμποσα χρόνια πρωτύτερα, ένας βοσκός που από μικρό παιδί πρόσεχε τα πρόβατα του πατέρα του, μόνο αυτά είχε για παρέα, και δεν είχε πάει παραπέρα από το χωριό του. Βαρέθηκε τα ίδια και τα ίδια, ήθελε να παει σε άλλα μέρη, να γνωρίσει κι άλλα πραγματα, άλλες χώρες και πατρίδες. Ήθελε να δραπετεύσει από τη μονοτονία που του έσπαγε τα νεύρα, ήθελε επίσης αντί παρέα τα πρόβατα, να έχει τους ανθρώπους. Ήταν ο Νεόφυτος Χριστοδούλου Σιαμμάς, ή άλλως Φυτός, που στα 19 του χρόνια στα 1912, με το που άκουσε ότι η Ελλάδα μπήκε στον πόλεμο ενάντια στην Τουρκιά, έτρεξε να καταταγεί στις τάξεις του Ελληνικού στρατού. Σκεφτόταν τον νέο κόσμο που θα γνώριζε, τις περιπέτειες που θα του συνέβαιναν και τις εμπειρίες που θα αποκόμιζε, σκεφτόταν ακόμα τον θαυμασμό και τη δόξα που θα απελάμβανε στο γυρισμό του. Τα κατάφερε και κατετάγει, ετοποθετήθει ως ημιονηγός, έλαβε μέρος σε πολλές μάχες, και έζησε την φρίκη του πολέμου. Ταλαιπωρήθηκε αφάνταστα, κινδύνευσε πολλές φορές, ακόμα πληγώθηκε βαριά, μόλις γλύτωσε στην τρίχα τη ζωή του. Εδέησεν όμως ο Θεός, και επέστρεψε κάποτε στο χωριό του την Χλώρακα. Ύστερα απ όσα τράβηξε, δεν επιθυμούσε πλέον τιμές και δόξες. Κει που πήγε είδε κι έπαθε πολλά, ώστε α- ναθεώρησε τις απόψεις του, ήταν ευχαριστημένος που ήταν ζωντανός, και απεφάσισε ότι το μόνο που ήθελε, ήταν ως και πριν, να κάνει την ήσυχη ζωή του βοσκού, και να έχει για παρέα μόνο τα ζά. Παλιότερα, εκείνα τα χρόνια, οι γονιοί έδιναν περιουσία ως προίκα συνήθως μόνο στις κόρες. Έτσι ο Φυτός μη έχοντας κληρονομήσει ούτε σπίτι, ούτε χωράφι αλλά ούτε έστω κοπάδι που ήταν η τέχνη που ήξερε, έπιασε δουλειά ως βοσκός σε ένα συγγενή του, με μεροκάματο μόνο το φαγητό του, και ένα πολύ μικρό επίδομα κάθε τέλος του χρόνου. Εκκλησία δεν είχε καιρό να πηγαίνει, παρά μόνο κάποτε τις νύχτες στις μεγάλες εορτές της χριστιανοσύνης Ήταν ένα μεγάλο Σάββατο, μάντρισε το κοπάδι, λούστηκε, έβαλε την καλή του βράκα και το όμορφο γιλέκο και πανω απ αυτό το όμορφο ζιμπούνι, ένιωθε έτοιμος να μπει στην εκκλησιά και να αντικρύσει την όμορφη Δεσποινού που έβαλε στο μάτι και είχε σκοπό να τη ζητήσει για γυναίκα του. Πήρε την κατηφόρα και κίνησε πρώτα για το καφενείο όπου είχε δουλειά, ύστερα για την εκκλησιά. Ήταν το καφενείο του Χ Φίλιππου στο έμπα της πλατείας λίγο πριν την εκκλησιά, είχε απ έξω μια μεγαλη καμάρα και η πόρτα ήταν ανοιχτή, φαίνονταν μέσα οι άλλοι χωριανοί στο σύθαμπο της λάμπας πετρελαίου να σιγοπίνουν τον καφέ τους και να σιγοκουβεντιάζουν. Μπήκε μέσα, παράγγειλε τον καφέ του, και λέει στον καφετσιή, να έρθει που τον θέλει. Ήρθε ο Χ Φίλιππος, έτοιμος ν ακούσει τον Φυτό. Ήταν η κάμαρη μικρή, ότι έλεγε ο ένας, μπορούσε να ακούσει ο άλλος. Έτσι άκουσαν όλοι οι θαμώνες τον Φυτό να γυρεύει από τον καφετσιή να του πουλήσει το μικρό σπιτάκι με την μικρή αυλή εκεί στην πάνω γειτονιά, γιατί το είχε βάλει στο μάτι και ήθελε να το αποκτήσει. Είχε πλέον ο Χ Φίλιππος καθιερωθεί ως ένας τραπεζίτης δανειστής και τοκογλύφος της εποχής του, ήταν ο άρχοντας του χωριού, είχε πολλά χρήματα και περιουσία, έτσι έβλεπε τον κοσμο αφ υψηλού. Ακούοντας την πρόταση του Φυτού χαμογέλασε, και έτσι για χωραττό και με τρόπο λίγο ειρωνικό, του είπε αν έβρισκε δεκατρείς λίρες, το σπίτι ήταν δικό του. Ήξερε ότι ήταν φτωχός, ένας φουκαράς που δεν είχε στον ήλιο μοίρα, ήταν ένας βοσκός επί πληρωμή. Δεν υπήρχε περίπτωση να έβρισκε έστω μια λίρα, πόσον μάλλον δεκατρείς. Έτσι όταν ο Φυτός απάντησε ότι δέχεται και η πράξη τέλεψε, δεν δίστασε να ττοκάρει μαζί του ως επικύρωση της συμφωνίας. Εξ αλλού ήταν τελείως σίγουρος ότι ο Φυτός χωράτευε και δεν μιλούσε σοβαρά. Αφού το μικρό σπιτάκι άξιζε παραπάνω από πενήντα λίρες, όλοι το ήξεραν, ώστε όλοι μαζί και ο Φυτός καταλάβαιναν ότι ναι, σίγουρα ήταν ένα χωραττό. 7

8 Πέρασαν λίγες μέρες, τελείωσε το Πάσχα, το γεγονός ξεχάστηκε. Εξ άλλου ήταν μια κουβέντα του καφενέ, κανείς δεν έδωσε σημασία. Αλλά ένα απόγευμα είδαν οι χωριανοί τον Φυτό να ροβολά κατά το καφενείο του Χ Φίλιππου. Κανενός το μυαλό δεν πήγε στην κουβέντα που διεμήφθει την νύχτα του Μεγάλου Σάββατου, σκέφτηκαν ότι πήγαινε να γυρέψει δανεικά για να χαρτωθεί την Δεσποινού, αφου εγινε γνωστό πλέον στο χωριό ότι την είχε ζητήσει σε γάμο. Έκπληκτοι σε λίγο, άκουσαν φωνες και μαλώματα, άκουσαν τον λιγομίλητο Φυτό να φωνάζει δυνατά, να λέει ότι είχαν συμφωνία, έπρεπε να την τηρήσει, έπρεπε να του βουλώσει το σπίτι αφου του έφερε τις δεκατρείς λίρες. Ο Χ Φίλιππος φώναζε κι αυτός, ηρνήθη και εξήγησε πως δεν ήταν δυνατό να του δώσει αξίας πενήντα λιρών περιουσία στην τιμή των δεκατριών. Άκουσαν τον φτωχό Φυτό να απειλεί με δικαστήρια, άκουσαν και τον άρχοντα να γελά θυμωμένα με το τόσο θράσος του άλλου, ώσπου σιγά σιγά η συζήτηση ημέρεψε, έφυγε ο Φυτός, νόμισαν όλοι ότι η κουβέντα τέλειωσε έως εκεί... Πέρασε λίγος καιρός, νάσου ήρθε κλήτευση από το δικαστήριο να πάνε για μάρτυρες σε δίκη κάμποσοι Χλωρακιώτες. Δεν είχε τελειώσει η κουβέντα έως εκεί ως νόμισαν, είχε μηνύσει ο Φυτός τον Χ Φίλιππο για αθέτηση προφορικής συμφωνίας. Πήγανε στο δικαστήριο, και είδαν εκεί έναν άλλο Φυτό, όχι αυτόν τον λιγομίλητο και κατσούφη άνθρωπο που ήξεραν, τον είδαν στο βήμα να αγορεύει επί της υποθέσεως του με ρητορική ευφράδεια, με επιχειρήματα τετράγωνης λογικής, και με πειθώ ως προς τον τρόπο που ομιλούσε. Είδαν τον δικαστή να τον α- κούει με προσοχή, είδαν και τον Χ Φίλιππο με τους δικηγόρους του να τα εχουν χαμένα. Τελείωσε ο Φυτός, μίλησαν οι δικηγόροι, ρωτήθηκαν οι μάρτυρες, ήσαν όλοι σίγουροι ότι με την σπουδαία ομιλία που έκανε ο Φυτός, σίγουρα θα κέρδιζε την δίκη. Αν και τον καιρό εκείνο οι δικαστές έπαιρναν το μέρος των πλούσιων, αν και η υπόθεση δεν είχε πολλές ελπίδες, εντούτοις άκουσαν όλοι τον δικαστή να βγάζει ετυμηγορία και να υποχρεώνει τον Χ Φίλιππο να βουλώσει το σπίτι με δεκατρείς λίρες ως αντίτιμο. Από εκείνη την ημέρα το σπίτι περιήλθε στην κατοχή του καλού μας βοσκού, υπάρχει δε μέχρι σήμερα επισκευασμένο και συντηρημένο, και σε αυτό κατοικεί η εγγονός του Φυτού μαζί με την οικογένεια της. 8

9 Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΑΤΖΙΗ Από την αρχή της ανθρώπινης ύπαρξης η λέξη αίμα έλκυε τους πάντες. Η δύναμη του ήταν αρκετή για να προκαλέσει πολλούς μύθους και θρύλους γύρω από αυτό. Αναγνωρίζοντας από την αρχή την ζωοδότρα δύναμη του, ορισμένοι πίστευαν ότι είχε δυνάμεις υπερφυσικές και απόκρυφες. Πίστευαν ακόμη ότι το ανθρώπινο αίμα έχει περισσότερη αξία και δύναμη, γιατί οι άνθρωποι εχουν ψυχή και μέσω αυτής, αυτή η δύναμη είναι η πιο μεγαλη απ όλες. Μια τέτοια δύναμη είναι η αθανασία της ψυχής η οποία περιτριγυρίζει και μπαινοβγαίνει σε ξένα σώματα ανθρώπων ανάλογα με τις περιστάσεις, ή ακόμη περιτριγυρίζει στον αέρα χωρίς να βρίσκει αμάντα (ησυχία). Στη λευκή μαγεία συνήθως χρησιμοποιούσαν το αίμα κάποιου ζώου για να σφραγίσουν μιά ευχή ή ένα ξόρκι, ώστε να φύγει αυτή η δύναμη και να αφήσει την ψυχή ελεύθερη να πετάξει και να παει στον ουρανό δίπλα στο Θεό ή στην κόλαση, ανάλογα που ανήκει. Τα παλιά χρόνια οι άνθρωποι στη Χλώρακα πίστευαν στις δεισιδαιμονίες και εφάρμοζαν διάφορα ξόρκια για να αποφεύγουν το μάτιασμα και το στοίχειωμα. Η μικρή ιστορία που θα σας διηγηθώ, συνέβηκε σε έναν πρόγονο μου, την έμαθα απο τους συγγενείς μου, και την διασταύρωσα με τους γεροντότερους χωριανούς μου, και σας την μεταφέρω αυτούσια, χωρίς να ισχυρίζομαι ότι είναι αληθινή ή φανταστική. Ήταν μια μεγάλη οικογένεια, αυτή του Ττοουλή Χ" ΤσιυρΚακού, και αποτελείτο απο 9 παιδιά. Ένας από αυτους, ο Λεωνής, ήταν ο παππούς μου, πατέρας της μητέρας μου. Τον καιρό εκείνο, στα τέλη του 1800 ο κόσμος είχε μεγάλη δυσκολία στην εξεύρεση της τροφής του. Γι αυτό, όλοι, μικροί και μεγάλοι γύριζαν σ όλη την πλάση και μάζευαν ότι έβρισκαν, τρεμίθια, τεράτσια, αγριόχορτα, βελανίδια. Ο παππούς μου εκείνη την ημέρα που συνέβη το τραγικό γεγονός σε σχέση με ένα από τα αδέρφια του, που θα σας διηγηθώ, ευρίσκετο στη βοσκή του κοπαδιού που είχε ο πατέρας του ο Ττοουλής. Ο αδελφός του ο Γιαννάτσιης εκείνη την ημέρα είχε αποστολή να παει στη περιοχή Μήλα που ευρίσκεται στον γκρεμό κάτω από το σημερινό σπίτι του μακαρίτη του Μελή του Ροκόπου, να μαζέψει τρεμίθια, να τα παει στον μήλο του Μηχαίλη, κα να τα αλέσει και να βγάλουν τρεμιχόλαο (λάδι). Σκαρφάλωσε στην πανύψηλη τρεμιθιά, και στρώθηκε στη δουλειά. Πέρασε η ωρα, κάπου είχε κουραστεί, παράβλεψε, γλίστρησε, έπεσε κάτω από το δένδρο. Είχε μεγαλη ατυχία, έπεσε με την κοιλιά πανω σε ένα βράχο που ήταν πολύ μυτερός, σχεδόν σαν μαχαίρι. Αχ" φώναξε, δεν πρόλαβε να πει τίποτε άλλο. Μόνο αυτή η χαμηλόφωνη κραυγή, ο λυγμός, ξέφυγε από το ματωμένο στόμα του. Κειτόταν κάτω ανήμπορος. Το χτύπημα σαν σπαθιά που είχε δεχτεί με την πτώση του, είχε ανοίξει ένα μεγάλο, κατακόκκινο αυλάκι που ξεκίναγε από το στήθος και κατέληγε στη βάση της κοιλιάς. Ένιωθε το αίμα να κυλάει απ' την πληγή, και άδειαζε σαν φλασκί με κρασί που τρύπησε. Έμεινε εκεί ακίνητος. Σαν πέρασε λίγη ώρα πέρασε από εκεί ο αδελφός του ο Λεωνής που έβοσκε τα πρόβατα, και τον βρήκε κατω στο χώμα μισοπεθαμένο και με όλο του το αίμα να έχει ποτίσει τη γη δίπλα του. Αλαφιασμένος του έδεσε τις πληγές χρησιμοποιώντας το κάποττο ρουχο από την βράκα που φορούσε, τον σήκωσε και σιγά τον μετέφερε στην οικία τους. Τον ξάπλωσε στο κρεβάτι και τον περιποιήθηκαν με διάφορα γιατροσόφια που ήξερε η Μαμμού της Χλώρακας, μιας και δεν υπήρχε τότες γιατρός σε όλη την Πάφο. Η κατάσταση ήταν πολύ άσχημη, τον είχαν όλοι για ξεγραμμένο. Είχε όμως ο Γιαννάτσιης δυνατή κράση, και πάλεψε με τον χάρο πανω από σαράντα μέρες. Ήταν ο πιο δυνατός του χωριού, ήταν σε ηλικία 18 χρονών. Είχε μακριά μαλλιά όπως ο Σαμψών, και από αυτά έλεγαν όλοι πήρε τοση δύναμη ώστε με τετοια πληγη να αντέξει τοσες μέρες. Πάλευε με τον πιο δυνατό όλου του κόσμου, με τον θάνατο, τον ανελέητο Χάροντα. Που ακόμα και ο Διγενής Ακρίτας είχε νικηθεί από αυτόν. Άντεξε σαράντα μέρες, κατόρθωμα μεγάλο που για παρόμοια γεγονότα έχει ασχοληθεί ο λαός με ποιήματα που αναφέρουν καταστάσεις παράξενες και δεισιδαιμονίες απόκοσμες. Έλεγαν ότι αν κάποιος χαροπαλεύει τοσο καιρο ώσπου να πεθάνει, η ψυχή του μετά δεν βρίσκει αναπαμό, τριγυρνά στον αέρα, φωνάζει και δεν αφήνει κανέναν σε ησυχία. Βγάζει γοερές κραυγές και φοβούνται τα παιδιά, και αν δεν γίνουν τα κατάλληλα ξόρκια για να λυθεί η κατάρα, αυτός ο φόβος κυριεύει τα παιδιά που τον εχουν οσο ζουν. Γίνεται δαίμονας και πνεύμα και ενοχλεί οποιον περάσει από τον τόπο που άφησε το αίμα του. Οποιον τον ενοχλήση έστω μια φορά, αυτός φοβάται και αισθάνεται κατατρεγμένος για πάντα, για να γλυτώσει πρέπει ως λένε, να κάψει λαρδί χοίρου και να το ρίξει εκεί που χύθηκε το αίμα του σκοτωμένου, ίσως έτσι ο δαίμονας να μην το ξαναενοχλήσει. Και αν αυτός ο τρόπος δεν πετύχει, πανω σε σταχτωμένα κάρβουνα μέσα στο θυμιατήρι, πρέπει 9

10 να βάλει ένα κομμάτι από την καρδιά και το συκώτι του χοίρου, και να τα αφήσει να βγάλουν καπνό. Όταν θα τα μυρίσει το στοιχιό, θα φύγει και δε θα ξαναγυρίσει πια. Δυστυχώς συνέβηκε το κακό, πέθανε ο Γιαννάτσιης και στοίχιωσε. Όποιος περνούσε την ημέρα του θανάτου του από την περιοχή Μήλα, εκεί που έπεσε και έχασε το αίμα του, άκουγε φωνες γοερές που έκοβαν την ανάσα και προκαλούσαν τρόμο και φόβο στις καρδιές και των πιο άφοβων παλικαριών. Όλο το χωριό τρομοκρατήθηκε και απέφευγαν την περιοχή. Όμως οι φωνες, κοντά στα μεσάνυχτα δυνάμωναν και έφταναν στην άλλη άκρη του χωριού. Έτσι ανέλαβε ο παπάγιωρκης να κάνει ευχές και αγιασμούς μήπως φύγει το στοιχιό. Άλλοι χωριανοί έκαναν σοφιστείες και διάφορα μαγικά και ξόρκια, έφερναν ειδικούς από άλλα μέρη, αλλά το κακό συνεχιζόταν. Πέρασαν λίγα χρόνια, έτυχε να περνά από το χωριό ένας μοναχός από άγνωστο μοναστήρι, άκουσε την κουβέντα, και είπε στον Χ Τσιυρκακό να γεννήσει ακόμα ένα παιδί, να το ονομάσει Γιαννάτσιη, και όταν αυτός γίνει 33, όσα τα χρόνια του Χριστού, να κάνει θυμίαμα και να ρίξει μπόλικο καυτό λάδι από λαρδί και να ποτίσει τον τόπο όπου χύθηκε το στοιχιομένο αίμα. Έτσι και έγινε. Έκαμε ακόμα ένα γιό, του έδωσε το ίδιο όνομα (Πρόκειται για τον πατέρα της Κατίνας, σύζυγο του Ανδρέα Φακοντή), και όταν αυτός εφτασε τα 33 χρόνια, πήγε στον καταραμένο τόπο, κάπνισε με το θυμιατήρι, έριξε μπόλικο λάδι από λαρδί και πότισε όλο το χώμα, και ώ του θαύματος, το στοιχιό έφυγε, και η ψυχή του μακαρίτη βρήκε αναπαμό. Διήρκησε η όλη κατάσταση 40 χρόνια όπου κατά την διάρκεια τους, μια φορά το χρόνο, την ημέρα που το αίμα του Γιαννάτσιη πότισε τη γη, στην Χλώρακα έπεφτε βαθιά σιωπή και βουβαμάρα, γιατί όλοι κλείνονταν στα σπίτια τους και στον φόβο τους για το στοιχιό που περιπλανιόταν πάνω από το χωριό εκείνη την ημέρα. Αργότερα κάποιοι που ήξεραν γράμματα έδωσαν μια εξήγηση επί του γεγονότος. Είπαν ότι την εποχή εκείνου του θανάτου, ήταν που κάποιο είδος νυχτοπουλιού έβγαινε τις νύχτες και έκλαιε, και φώναζε το ταίρι του. Αν και φαίνεται λογική η εξήγηση, δεν εξηγείται όμως το γεγονός γιατί σταμάτησαν τα βογγητά μετά το τελευταίο ξόρκισμα. Σημασία έχει ότι απο εκεί και ύστερα, το ανατριχιαστικό εκείνο "κόγκημα" έπαυσε να ακούγεται... 10

11 Η ΑΡΤΟΜΗΣΙΑ Τον τόπο που γεννήθηκε κανείς δεν το ξεχνά ποτέ. Χαράσσεται στην ψυχή και είναι πόνος μεγάλος και γλυκόπικρος, που άμα έρχεται στη σκέψη, πονά σαν γλυκιά μαχαιριά. Τον θυμάται συνέχεια, κοιμάται με αυτόν, ξυπνά με αυτόν. Με τις καλές και τις δύσκολες στιγμές της ζωής, τη φτώχεια και τη μιζέρια, τις πίκρες και τους καημούς. Άλλοι τον αντέχουν εύκολα, άλλοι από ανάγκη, και άλλοι γιατί είναι υποχρεωμένοι. Είναι όμως κάποιες φορές που ο πόνος δεν αντέχεται, κατατρώει τη σκέψη, δεν μετριέται, γίνεται αβάσταχτος, σκοτώνει τη λογική... Όλοι στο χωριό την είδαν να έρχεται από μακριά, πεζή, μια αδύνατη γυναικούλα, να περπατά σαν χαμένη και αφηρημένη, χωρίς να μιλά και χωρίς να χαιρετά κανέναν. Ως να είχε τις σκέψεις της δοσμένες σε συλλογισμούς καταδικούς της τόσο, που δεν έβλεπε τριγύρω της κανέναν. Ή ίσως ως να είχε στενοχώριες τόσες, που να μην νοιαζόταν για άλλο τίποτα, εξόν από τα δικά της. Την στενοχώρια της, το μαράζι της, και σίγουρα τον πόνο της, ναι έτσι ήταν, φαινόταν αυτός ζωγραφισμένος πεντακάθαρα στο ρυτιδιασμένο πρόσωπο της. Κοίταζε μηχανικά μια εκεί, μια αλλού, ως να μην ανεγνώριζε που ευρίσκεται. Ως να έψαχνε να εύρη κάτι, ως να επήγαινε σε σημείο συγκεκριμένο, να φαίνεται η ανησυχία στο πρόσωπο της μήπως δεν το εύρη. Σαν εκόντεψε στο καφενείο της πλατείας εμπρός απο την μικρή εκκλησιά, ο Κωστής ο καφετσιής ανεφώνησε έκπληκτος, «είναι η Αρτομησία». Όλοι έμειναν να κοιτούν βουβοί, ως να μην επίστευαν στα μάτια τους. Είδαν μια γυναίκα άλλη από αυτήν που ήξεραν, είδαν μια γκρίζα φιγούρα σκυφτή, αδύνατη και καμπουριασμένη να περπατά στο στενό δρομάκι του χωριού. Την ήξεραν ως μια παχουλή όμορφη γυναίκα, καλοσυνάτη και λεβέντισσα, μια σπουδαία οικοκυρά που δίπλα στον άντρατης, κουμάνταρε το σπίτι και την μεγαλη περιουσία που είχε κληρονομήσει από τον πατέρα της. Απόγονος απο σπουδαίο σόι, αυτό του Ττοουλή, οικογένεια πολυμελή που όλοι δούλευαν σκληρά αποκτώντας με αυτό τον τρόπο χωράφια πολλά, είχαν δώσει σε αυτήν 100 σκάλες γης ως προίκα Τώρα είδαν μια καημένη γυναίκα, αγνώριστη σχεδόν, αλλαγμένη, ρυτιδιασμένη, αδυνατισμένη και μαραζωμένη. Πέρασε από εμπρός τους ως να μην τους εγνώριζε, ως να τους ξέχασε, και τους προσπέρασε χωρίς να τους χαιρετήσει Τις παλιές εποχές, στις αρχές του αιώνα, ο πληθυσμός στο νησί της Κύπρου, και ιδιαίτερα στην επαρχία της Πάφου, ζούσε μέσα σε μεγάλες φτώχειες. Ήταν πολύ δυσκολο κάποιος να προκόψει, να κάμει περιουσία και να έχει χρήματα. Ο Ττοουλής γιός του Τσιυρκακού, είχε χωράφια πολλά, κοπάδια αμέτρητα και ριάλια κάμποσα. Ήταν από τις πρώτες φαμίλιες που κατοίκησαν στο χωριό, και από αυτους πλήθυναν οι κάτοικοι, και σχεδόν όλοι οι σημερινοί είναι απόγονοι τους Ο Ττοουλής παντρεύτηκε και έκανε πολλά παιδιά. Ήσαν οι τρεις αρσενικοί, και οι τέσσερις κόρες. Με πολλη όρεξη όλοι δούλευαν σκληρά νυχθημερόν, καταφέρνοντας την μεγαλη περιουσία που είχε ο πατέρας ως κληρονομιά, να την μεγαλώσουν και να την πολλαπλασιάσουν. Την έφτιαξαν τόσο μεγαλη, που για προίκα στην μια κόρη την Αρτομισία όταν την πάντρεψαν, έδωκαν 100 σκάλες χωράφια. Μπορεί οι άλλες αδερφές να πήραν πιο λίγα, όμως ήσαν και αυτά πολλά. Αυτοί που πήραν λιγότερα, ήσαν οι αρσενικοί, γιατί έτσι ήταν το πρέπον και το έθιμο, οι γιοι έπαιρναν λίγα, έπρεπε να βρουν προίκα από τα πεθερικά Μεγάλωσε η Αρτομησία σε αυτή την μεγαλη οικογένεια που ήσαν όλοι αγαπημένοι αναμεταξύ τους, που τους αγαπούσε όλο το χωριό γιατί ήσαν καλοί και ευσπλαχνικοί άνθρωποι και που σε δύσκολες στιγμές εβοηθούσαν τους συνανθρώπους τους, τους είχαν σεβασμό, και ήταν γι αυτό η Αρτομισία περήφανη και ευχαριστημένη. Ήταν μια όμορφη κοπέλα που όντας μικρότερη και αππωμένη, ακολουθούσε τον αδελφό της τον Φυτό κατά πόδας μέσα στους αγρούς και στα χωράφια όταν αυτός έβγαζε το κοπάδι για βοσκή. Της άρεσε να σεργιανίζει σε όλο το χωριό που ήταν ένας απέραντος καταπράσινος τόπος γεμάτος βλάστηση με δένδρα μυρσίνια και σχοίνα, να κάθεται στον ίσκιο των δυσθεώρατων δρυών, να βλέπει στον χειμώνα τα καταπράσινα χωράφια και στο καλοκαίρι το κίτρινο χρώμα τους ύστερα από το θέρος, και μέσα σ αυτά να βόσκει το μεγάλο κοπάδι που είχαν. Ήταν μια κοπέλα που τα είχε όλα. Ομορφιά, προίκα, καταγόταν από σοι με καλό νάμι (όνομα), και ήταν καλοσυνάτη. Ήρθε ο καιρός, την πάντρεψαν με ένα νέο που είχε και αυτός οικογένεια με μεγάλο νάμι και περιουσία. Εταίριαξαν, περνούσαν καλά, και έκαναν εφτά παιδιά. Ο άντρας της έκαμνε τον πράχτη, δηλαδή αγόραζε από τους χωριανούς οπωρικά και χόρτα, και τα μεταπωλούσε στις διάφορες αγορές της Πάφου, και κάποτε της Λεμεσού. Είχε πελάτες περβολά- 11

12 ρηδες χωριανούς, δεν ηρνήθη σε κάποιους να τους εγγυηθεί να δανειστούν χρήματα. Τα χρόνια επέρασαν, ήρθαν δύσκολοι καιροί φτώχειας και μιζέριας σε όλο τον τόπο, ο κόσμος δεν είχε να φάει, οι υποθήκες δεν επληρώνονταν, τα χρέη μεγάλωσαν, οδήγησαν τους χρεώστες στον δικαστή. Σε μια δίκη μαζί με την υπογραφή του εγγυητή, βρέθηκε και αυτή της συζύγου γυναίκας του Αρτομισίας. Ο Δικαστής έβγαλε αποφαση καταδικαστική, όλη η περιουσία μονομιάς, εχάθη, και ολόκληρη η οικογένεια εξεσπιτώθει. Δεν είχαν που να μείνουν, επήραν των ομματιών τους και εχάθηκαν από προσώπου γης. Αργότερα εμαθεύτη ότι πήραν δανικά πέντε λίρες από έναν συνεργάτη έμπορο στη Λεμεσό, και τα έδωσαν ως προκαταβολή για αγορά ενός τεμαχίου γης σε μια έρημη τοποθεσία στην Πέρα Πάφο. Έστησαν μια πρόχειρη καλύβα και ζώντας σε αυτήν, διαβιούσαν καλλιεργώντας τη γη Η Αρτομησία ήταν περήφανη γιατί τα είχε όλα. Καλή οικογένεια, καλά παιδιά, και πολλη σεβασμό σε όλο το χωριό. Είχε περίσσια αγάπη για τον τόπο της, και μεγάλο καμάρι για την μεγαλη περιουσία που κατείχε. Ήταν η μεγαλη κυρία του χωριού, δεν είχε άλλη σαν κι αυτή, και τα βράδια στην βεράντα της όταν τα παιδιά ησύχαζαν και ο άντρας της έλειπε στη δουλειά, αυτή μοναχή καθόταν και συλλογιόταν. Ονειροπολώντας και κοιτώντας το φεγγάρι ολόγιομο, έφερνε τη ζήση της στο νου της και ευχαριστούσε το Θεό για την ολόγιομη από καλά ζωή που της έδωκε Ήταν απόλυτα ευχαριστημένη, ως εκείνη την μαύρη μέρα που ο Δικαστής χωρίς έλεος, με ανέκφραστο πρόσωπο ως του πεθαμένου, χτύπησε την σφύρα στο έδρανο του δικαστηρίου, και όλα τέλειωσαν δια μιας. Ένιωσε η Αρτοσία το πάτωμα να φεύγει από τα πόδια της, ζαλίστηκε, δεν μπορούσε να πιστέψει. Τρόμος μεγάλος την εκυρίευσε. Ήρθαν τα πανω κάτω. Πάει το βιός της, η ανεμελιά της, η υπερηφάνεια της, ο εγωισμός της. Τα έχασε, σταμάτησε ο νους της, ένιωθε την κεφαλή της ως ήθελε να σπάσει. Ήταν ένα κακό που προκλήθηκε και δεν πέρναγε, παρά μόνο μέσα στην σκέψη της, της σάλευε το νου. Μαράζωσε, και έχασε την μιλιά της. Και οι μέρες πέρασαν, έκλεισαν ίσως δυο χρόνια, και ξάφνου νάσου την, ανέφανε, όλοι στο χωριό την είδαν να έρχεται από μακριά, πεζή, μια αδύνατη γυναικούλα, να περπατά σαν χαμένη και α- φηρημένη, χωρίς να μιλά και χωρίς να χαιρετά κανέναν. Τους προσπέρασε και συνέχισε, όλοι έμειναν να την κοιτούν και να την παρακολουθούν. Την είδαν να πηγαίνει στο παλιό της σπίτι, να στέκει απ έξω και να μοιρολογεί, την άκουσαν να κλαίει και να λέει «γιατί με διώξαν από το χωριό, εμένα εμένα». Ύστερα την είδαν να παίρνει σβάρνα τους αγρούς, να προσπερνά όλα τα παλιά της χωράφια, αμίλητη και μαραζωμένη, και να φεύγει. Από εκείνη την ημέρα, και κάθε μέρα, με το ξημέρωμα την έβλεπαν να έρχεται και να επισκέπτεται ότι είχε πριν, όλη της την περιουσία, και να μονολογεί και να παραπονιέται και να λέει «γιατί με διώξαν από το χωριό, εμένα εμένα», και υστερα να φευγει. Από την ημέρα της δίκης και ύστερα, για δυο χρόνια όπως λενε, πικραμένη δεν έτρωγε και δεν μιλούσε. Την κυριεύσε η στενοχώρια, και έπεσε σε μαράζι. Ώσπου ο νους της μη αντέχοντας άλλο τον πόνο της ψυχής, αντέδρασε και της έβαλε την σκέψη και την επιθυμία, και περπατώντας κάθε μέρα μίλια πολλά, πήγαινε και έβλεπε τους τόπους τους παλιούς που ήταν κάποτε δικοί της και που τους είχε πολλη αγάπη. Πέρασαν χρόνια πολλά, ήταν ένα συνήθειο που την ανακούφιζε, την ευχαριστούσε. Κάθε μέρα στις πέντε το ξημέρωμα ξυπνούσε, και μαραζωμένη κίναγε απόσταση μακρινή, πήγαινε στους τόπους της, και από κοντά, με το νου να πλανιέται στα παλιά, εύρισκε έστω λίγη παρηγοριά. Ήταν σαν τάμα και προσκύνημα σε Άγιο, ήταν μια ιστορία που ίσως κράτησε παραπάνω από είκοσι χρόνια, κάθε μέρα, και κάθε μέρα Ήρθε όμως κακιά στιγμή, ήταν ακόμη σκοτεινά, στο διάβα της για το προσκύνημα την βρήκε κακό, παρασύρθηκε από μοτόρα που οδηγούσε μεθυσμένος. Την παρέσυρε και την εγκατέλειψε με σπασμένο κορμί καταχαμέ στη γη να σπαρταρεί από τους πόνους. Δεν ξαναπερπάτησε, ξαναμαράζωσε, δεν έτρωγε και δεν έπινε, είπαν οι γιατροί δεν είχε θεραπεία, το μαράζι θα την σκότωνε. Είχε όμως παιδιά που την αγαπούσαν, που δεν ήθελαν να τα βάλουν κάτω. Είχε και γαμπρό από την κόρη της που ήταν σπουδασμένος, που ζούσε στον μακρινό Καναδά. Σαν πληροφορήθηκαν τα κακά μαντάτα, ήρθαν για ένα ύστερο αποχαιρετισμό. Ο γαμπρός της που ήξερε από καταστάσεις τέτοιες, εσκέφτει και την έβαλε στο αυτοκίνητο, και την επήρε στα μέρη τα παλιά της Χλώρακας, στους τόπους της. Η Αρτομισία ξαναζωντάνεψε, συνήρθε, ξαναβρήκε τη ζωή της, έμεινε όμως κουτσή για πάντα. Έτσι πέρασε κι άλλος καιρός, η κατάσταση ήταν δύσκολη, ο γαμπρός με την κόρη έπρεπε να φύγουν. Σε μια τελευταία εκδρομή στα παλιά χωράφια, σε μια ρεματιά, είδε η Αρτομισία μια απόχρωση κοκκινωπή, ήταν κάτι θάμνα σε χρώμα κόκκινο. Ένιωσε αγαλλίαση στην καρδιά, ήξερε γι αυτά, ήταν θάμνα του θεού, ηρέμησε η ψυχή της. Ήταν φτέρες κόκκινες, κάτι αρχέγονα φυτά, που άμα βλαστήσουν, οι άνθρωποι λενε ότι τις έσπειρε ο Θεός και υπάρχουν για πάντα χωρίς να ξεραίνονται ή να εξαλείφονται, και ο τόπος εκείνος γίνεται ιερός. Από εκείνη την ημέρα δεν ένιωσε την ανάγκη άλλης επίσκεψης, γαλήνεψε, και σε ηρεμία έζησε ακόμα κάμποσα χρόνια, ώσπου πέθανε σε βαθιά γεράματα. 12

13 ΤΟ ΠΑΛΙΩΜΑ Ηταν μια φορά παλιά στη δεκαετία του 1930, μια εποχή που στους τόπους μας ανάμεσα στα άλλα έθιμα και ανάμεσα στους κατοίκους, υπήρχε ένα συνήθειο, να παλιώνουν αναμεταξύ τους όλοι οι δυνατοί. Εκτός από τις κατ ιδίαν πάλες που συνέβαιναν ολόχρονα στις διάφορες γειτονιές και στους αγρούς, επίσημα κάθε Πάσχα, στην πλατεία της εκκλησιάς ελάμβαναν χώρα μεγάλοι αγώνες παλιώματος με όλους τους χωριανούς για θεατές, όπου οι νικητές έπαιρναν έπαθλα και βραβεία. Εκείνη την εποχή ανάμεσα στους κατοίκους επικρατούσαν δυο ιδεολογίες, αυτή της Αριστεράς, και η αλλη της Δεξιάς. Ο κόσμος και ιδιαίτερα οι νέοι ήσαν φανατισμένοι διότι λογω φτώχειας μπορούσαν εύκολα οι Εγγλέζοι κατακτητές ως εσυνήθιζαν με την μέθοδο του διαίρει και βασίλευε να δημιουργούν μίση και πάθη αναμεταξύ των κατοίκων. Οι νέοι ακόμα και στη διασκέδαση τους ήσαν χωρισμένοι κατά ιδεολογίες, το ίδιο εσυνέβαινε και στην πάλη. Ήταν δύο οι κυρίαρχες οικογένειες αυτές που είχαν το πανω χέρι, και οι υπόλοιποι ήσαν υποστηρικτές ή ενταγμένες σε αυτές. Ήταν η μια ομάδα της δεξιάς παράταξης με άρχουσα οικογένεια και σόι αυτό του Αζίνα, η άλλη αυτή της αριστεράς με εξάρχουσα οικογένεια το σόι του Λαούρη. Ο πιο δυνατός στους πρώτους ήταν ο Πιστέντης Χ Χαραλάμπους και ο Αντώνης Μιχαήλ Αντωνούϊν ή άλλως Κολόιδον, ενώ στους δεύτερους, ένας εκ των δυνατών ήταν το Αντρεούιν ο Καρακούσιης. Το Αντρεούιν ήταν δυνατός, αλλά ήταν και πονηρός. Στο πρώτο του πάλιωμα ήθελε οπωσδήποτε να είναι νικητής, έτσι εκάθησε και εσκέφτηκε και επεξεργάστηκε ένα σχέδιο ωστε να τα καταφέρει. Προκάλεσε σε πάλιωμα το Αντονούιν, και στην πάλη επάνω, του τράβηξε το βρακοζώνι με αποτελεσμα να του λυθεί η βράκα. Ήταν μια ύπουλη κίνηση που έφερε όμως δραστικό αποτέλεσμα, διότι του έφερε την νίκη. Για να αναδειχτεί κάποιος νικητής, έπρεπε να καταφέρει να γυρίσει και να ξαπλώσει ανάσκελα τον αντίπαλο του, ή να τον κάνει να παραδεχτεί ήττα. Ενώ εσυνέβαινε αυτή η πάλη, υπήρχαν ως θεατές σχεδόν όλοι οι κάτοικοι του χωριού, και ιδιαίτερα παρόντες όλοι εκ των δυο μεγάλων οικογενειών. Με το που λύθηκε το βρακοζώνι του Αντωνουθκιού, αυτός ντράπηκε πολύ, και για να μην εκτεθεί η γύμνια του σε κοινή θέα, γύρισε αμέσως ανάσκελα πριν του πέσει η βράκα παραδεχόμενος με αυτό τον τρόπο ήττα. Νίκησε η αριστερή ομάδα, αλλά η δεξιά το έφερε πολύ βαρέως διότι ήσαν πάντα οι νικητές, εκτός αυτού ένιωθαν αδικημένοι, διότι την νίκη οι αντίπαλοι, την πήραν με δόλο. Από εκείνη την ημέρα και ύστερα, μεγαλη κόντρα και μίσος αναπτύχτηκε αναμεταξύ των δυο οικογενειών, και αυτή διήρκησε μέχρι το περιπου, οπότε παντρεύτηκαν παιδιά εκ των δυο οικογενειών αναμεταξύ τους. Η ιστορία αυτή έφερε πολλές επακόλουθες επιπτώσεις και κατά καιρούς αναστατώσεις τόσο αναμεταξύ των αντιπάλων, οσο και αναμεταξύ των δυο οικογενειών, όπως θα δούμε παρακάτω Στο εμπα της δεκαετίας του 1940, η μοναδική ταβέρνα που υπήρχε στη Χλώρακα, ηταν αυτή του Φκωνή, και σε αυτήν σύχναζαν ζαυροί και δεξιοί. Ήταν μια μικρή κάμαρη, από ανάγκη μέσα σε αυτήν οι θαμωνες δεν τσακώνονταν αναμεταξύ τους, εξ άλλου ως προς τούτο έπαιζε ρόλο η θεόρατη φιγούρα του ταβερνιάρη. Δεν επέτρεπε τίποτα να συμβαίνει επί σκοπού, μην και χαλάσει η εργασία του. Ήταν μια μέρα, βγήκαν από την ταβέρνα σε κατάσταση μέθης από το πολύ κρασί ορισμένοι αριστεροί φίλοι, μια παρέα, οι Νικόλας Φοαρτάς, ο Ζήνωνας Ματθαίου, ο Νέαρχος Νεάρχου, ο Νεόφυτος Καρεκλάς Μαυρέσης, και ο Γιαννής του Πατσαλιού Λαούρης. Το οίκημα της ΠΕΚ ήταν κτισμένο στην κεντρική πλατέα της εκκλησιάς, και είχε απόσταση από την ταβέρνα λίγα μέτρα. Ενώ περνούσαν απ έξω, είδαν μέσα σε αυτό να κάθεται ο Νικόλας του Αζίνα ο οποίος ήταν άνθρωπος εκ των γηραιοτέρων της οικογενείας του, ήταν αρχηγός της ΠΕΚ, ήταν και ο αρχηγός ολόκληρης της δεξιάς παράταξης, ήταν δηλαδή, ένας μεγάλος τοπικός παράγοντας. Μέσα στην ευθυμία της μέθης που τους διακατείχε, σαν τον είδαν τους έπιασε το πατριωτικό, και άρχισαν να τραγουδούν: «Βρέ Στάλιν, το μουστάκιν σου εν μιάλον σαν του πεύκου, τσιαί πανω εν να κρεμάσουσιν τους Πέκκους». Πέκκοι ήσαν όσοι άνηκαν στην δεξιά παράταξη της ΠΕΚ. Ο Νικόλας Αζίνας ως τέτοιος, αλλά επίσης ως και πολύ αυστηρός, τους κατήγγειλε στη Αποικιοκρατική αστυνομία, η οποία τους προσήψε κατηγορία και τους προσήγαγε στο δικα- 13

14 στήριο. ΟΙ δικαστές είχαν διαταγή από τον Άγγλο Κυβερνήτη να επιδεικνύουν αυστηρότατα στους αριστερούς, διότι οι φασίστες Άγγλοι ήσαν σφόδρα ενάντια στην κομμουνιστική ιδεολογία του Στάλιν. Έτσι και σε αυτή την περίπτωση επέδειξαν σκληρότητα, και για ένα αστείο τραγουδάκι επέβαλαν την αυστηροτέραν των ποινών, τους κατεδίκασαν σε 15 ημέρες φυλακή έκαστον, χωρίς δικαίωμα εξαγοράς και χωρίς αναστολή, ως εκ τούτου, τους οδήγησαν αμέσως στη φυλακή ως προς εκτέλεση της ποινής. Ενα άλλο περιστατικό που συνέβη εκ του αποτελέσματος της μεγάλης ήττας ένεκα της πάλης, ήταν το ακόλουθο: Συνήθιζε ο Πιστέντης να πειράζει το Κολόιδο ως προς τον ανεκδιήγητο και αστείο τρόπο με τον όποιο έχασε στο παλιωμα με το Αντρεούι. Το Κολόιδο το είχε άχτι, σιωπούσε όμως, τι να κάμει, ήταν μια πραγματικότης που εσυνέβη. Ήταν ο Πιστέντης Χ Χαραλάμπους ένας νέος με πολλη σωματική δύναμη, ειχε δυνατη σωματικη διαπλαση, ώστε τον φωναζαν Κούμνο, και την εποχή εκείνη ηταν ένας εκ των μεγάλων παλικαριών, που δεν νικιόταν από κανένα. Κατείχε επίσης σπουδαία θέση στην Κυβέρνηση. Ήταν Μεμούρης, ήταν δηλαδή τελωνειακός με βούλα στο χέρι, και αυτός έλεγε ναι ή όχι για την ποσότητα της σοδειάς ως προς επιβολή της φορολογίας της λεγόμενης δεκατίας. Μπορούσε από αυτή τη θέση εάν ήθελε να αποκομίσει μεγάλα χρηματικά οφέλη, αλλά ήταν υπερήφανος, ποτέ του δεν καταδεχόταν το ρουσφέτι, ήταν ακόμη εγωιστής, ώστε όταν μια φορά όταν είχε μεγαλη συνηδειακή διαφωνία με τα αφεντικά του, δήλωσε παραίτηση. Έχασε τον παχουλό μισθό του, διορίστηκε δε ως Τουρκόπουλος με ένα πολύ μικρό μεροκάματο. Είχε ένα καρδιακό φίλο, τον Αχιλλέα Βλόκκο, τόση πολλη ήταν αυτή η φιλία που μόνο γι αυτό, πάντρεψαν αναμεταξύ τους τα παιδιά τους, τον Αντώνη με την Ελένη. Περπατούσε ο Πιστέντης, και ενώ περνούσε έξω από το καφενείο του Μαχητή, συναπαντά τον Κωνστάντινο τον μανάβη, τον Κλέαθο (αργότερα Τουρκόπουλο), τον Χρίστο της Μυριάθης, και τον Αντώνη Α- ντωνούϊ άλλως Κολόιδο να κάθονται έξω στην αυλή του καφενείου να πίνουν τον καφέ τους. Το Κολόιδο θέλοντας να πικάρει τον Πιστέντη που τον είχε άχτι, άρχισε να τον περιπαίζει και να του λέει «Καλώς τον Κούμνο που του επήαν τα κανάτσια», θέλοντας να πει ότι έχασε την θέση του Μεμούρη με τον καλό μισθό που έτρωγε καλά και είχε κατεβάσει κανάτσια, δηλαδή παχούλεψε το πρόσωπο του, και τώρα ως Τουρκόπουλος με το χαμηλό μισθό, θα πεινούσε και θα τα έχανε. Ως ήταν φυσικό ο Πιστέντης θύμωσε, και τον κάλεσε σε πάλιωμα. Ξεκίνησαν να παλιώνουν, οι άλλοι έκαμναν χάζι, καποια στιγμή ο Πιστέντης άρπαξε με κεφαλοκλείδωμα τον αντίπαλο του, και άρχισε να σφίγγει. Τα μάτια του Κολόιδου πετάχτηκαν έξω, δεν μπορούσε να αναπνεύσει, αλλά ήταν γειναξιής, δεν παραδεχόταν ήττα. Καποια στιγμή πέρασε από τον δρόμο δίπλα η Παναγιωτού η γυναίκα του Αχιλλέα Βλόκκου, σαν τους είδε επήγε κοντά, και έβαλε τις φωνες να τον αφήσει γιατί θα τον έπνιγε. Ο Πιστέντης απάντησε δεν τον ξαπολούσε αφου ο άλλος δεν παραδεχόταν ήττα. Γινάτι ο ένας, γινάτι ο άλλος, το τέλος δεν θα ήταν καλό, όμως η Παναγιωτού που ήταν αντρογυναίκα και είχε τεράστια δύναμη στα μπράτσα, παει κοντά, αρπάζει τα χέρια του Πιστέντη, και τραβώντας με δύναμη, ελευθέρωσε το Κολόιδο, τους χώρισε, τους μέρωσε, και έφυγε. Φεύγοντας αυτή, νάσου ανεφαίνει ο άντρας της ο Αχιλλέας, ο φίλος του Πιστέντη, κάθονται στο καφενείο, και παραγγέλλουν κρασί να πιουν. Ο Πάπουτσος ήταν ο παππούς του Γιώρκου του Όψιμου, όταν ήταν νεαρός συνήθιζε να τριγυρνά στις παρέες και επειδή ήταν ευχάριστος τύπος, καμιά φορά τον προσκαλούσαν και την έβγαζε μούχτη (δωρεάν). Ήταν στο καφενείο, μόλις είδε τον Πιστέντη και τον Αχιλλέα, τους προσηκώθηκε και τους έδωκε καρέκλες. «Ρε Πάπουτσε», του λέει ο Πιστέντης, «εν πετάσσεσαι τσιή πάνω στη βραχτή να πεις της Αναστασιάς να σου δώσει πάνω κάτω τσιαί καμιάν πατάτα να το στρώσουμε»; Επήγε ο Πάπουτσος και βρήκε την γυναίκα του Πιστέντη την Α- ναστασιά μαζί με τη μάνα της Χαραλαμπούν, να ξεβοτανίζουν. Τους έδωσε την παραγγελιά, αλλά οι γυναίκες του είπαν «αντί νάρτει να δουλέψει, θέλει τσαί δούλες; Να του πείς να πάει στο μάλιν του (περιουσία του) να φκάλει πατάτες». Επήρε το χαπάριν (μήνυμα) ο Πάπουστος, ως ήταν νευριασμένος από τον καυγά με το Κολόιδον ο Πιστέντης, ως ήταν και οξύθυμος, παραπάνω ενευρίασε, διά τριάππιθκια, ευρέθην στην βραχτήν. Αρπάζει ένα στελίφι (ξύλο), κι αρχίνισε να δέρνει και τις δυο γυναίκες, τις έκανε του αλατιού. Ξωπίσω από τον Πιστέντη πήγαινε ο Πάπουτσος, και όποιον έβρισκε στο δρόμο κατηγορούσε κι έλεγε «Επήεν ο Κούμνος τσιαί έδερεν τες, ενεν καλά που έκαμεν, εν τέλεια πελλός», και συνέχιζε το δρόμο του. Έμαθε ο Πιστέντης ο Κούμνος τι έλεγε, νευριασμένος τούστησε καρτέρι στο μονοπάτι να τον δέρη. Σαν τον βλέπει ο Πάπουτσος, και κοψονούρης ως ήταν, άλλαξε τροπάρι, και κάνοντας πως δεν τον βλέπει, αρχίνισε να λέει, «Καλά τους έκαμε ο Κούμνος, έπρεπε να τους δώσει τσι άλλες». Τον ακούει ο Πιστέντης, τον πήρε το γέλιο, και αντί να τον δέρει, του λέει, «άτε ρέ, πάμε στον καφενέ να πιούμεν καμιάν πινιάν». 14

15 ΚΩΣΤΑΣ ΛΕΩΝΙΔΑ ΠΑΠΑΚΩΣΤΑΣ Οι περισσότεροι που τον γνώρισαν αποτίουν φόρο τιμής στον αγνό ήρωα επαναστάτη και στέκονται με δέος απέναντι στη ρομαντική ξεθωριασμένη πλέον από τον καιρό φιγούρα του. Το 1915, γεννήθηκε στην Χλώρακα o Κώστας Λεωνιδας Σιαμμάς, που σαν μεγάλωσε, γρήγορα φανερώθηκε το ανήσυχο του πνεύμα. Ήταν έξυπνος εργατικός και τίμιος, είχε καλά προτερήματα, είχε και ένα πρώτο απ όλα, ήταν φιλόπατρις και επαναστάτης απέναντι στην κοινωνία τον κόσµο και το Θεό, ήταν απόστολος με τες σκέψεις του να κυριαρχούν και να θέλουν, ώστε να γίνεται ο κόσμος καλύτερος, ομορφότερος και πιο δίκαια καμωμένος. Από μικρός στα χωράφια και στα κοπάδια του κυρού του, έμαθε με τον δύσκολο τρόπο την αντρειοσύνη. Γεννημένος σε μια εποχή που η πατρίδα του ήταν κυριευμένη από τους Εγγλέζους κατακτητές, νιώθοντας την καταπίεση στο πετσί και στην ψυχή, δεν άντεχε την σκλαβιά, ήθελε να επαναστατήσει και να πολεμήσει ενάντια της. Ήταν έτσι που σκεφτόταν, ήταν έτσι που φαινόταν, ώστε δεν ήταν τυχαίο που ήταν πρώτα αυτόν, ανάμεσα σε άλλους το 1954 που μύησε στον αγώνα της ΕΟΚΑ ο αρχηγός του έπους εκείνου που οδήγησε στην απελευθέρωση της Κύπρου. Ήταν ένας τίμιος και δίκαιος αγώνας για Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα που αν και κερδήθηκε δεν έφερε το ποθούμενο αποτελεσμα, παρά μια κουτσουρεμένη ανεξαρτησία. Όμως δεν ήταν μάταιος, άφησε ηθικά διδάγματα, κληροδότησε παρακαταθήκες στους νεώτερους, σφυρηλάτησε το Εθνικό φρόνημα και δίδαξε το μεγαλείο του Ελληνικού ελεύθερου πνεύματος. Οι Κύπριοι αγωνιστές παίρνοντας διδάγματα από την ιστορία των ηρώων της Αρχαίας Ελλάδας και του 1821, και με εθναρχούσα την εκκλησία της Κύπρου να τους οδηγεί, έδωσαν το άπαν των δυνάμεων και την ζωή τους γι αυτόν τον αγώνα. Σε νεαρή ηλικία ο Κώστας Λεωνίδας, μαθήτευσε ως ψάλτης στο ιεροψαλτείο του Παπάντωνη όπου έμαθε την τέχνη της ψαλτικής, τέχνη που ύστερα του εχρησίμευσε, όταν κατά το τέλος του αγώνα εχρήσθη ιερεύς. Το 1941 πρωτοστάτησε στην ίδρυση και επικράτηση της ΠΕΚ, ακόμα μαζί με άλλους υπήρξε ιδρυτής του Θρησκευτικού Συλλόγου της Χλώρακας. Ήταν σύλλογοι και κατηχητικά υπό την σκέπη της εκκλησίας που εξέθρευσαν νέους αγωνιστές της Ελευθερίας, οι οποίοι πίστευαν οτι η Κύπρος δεν μπορεί να έχει άλλο μέλλον παρά μονο Ορθόδοξο και ελληνικό. Που αγωνίστηκαν κατά της βρετανικής αποικιοκρατίας δίνοντας ελπίδα και θάρρος σε άλλους καταπιεσμένους λαούς, ιδιαίτερα στις χώρες που βρίσκονταν ακόμη υπό αποικιακή διακυβέρνηση... 15

16 Ήταν το 1953, ο φοβερός σεισμός ισοπέδωσε σχεδόν όλα τα σπίτια. Ήταν όλα καμωμένα απο πέτρα και πηλό, κτισμένα από εποχές ξεχασμένες, δεν άντεξαν το μεγάλο μένος του σεισμού, χάλασαν και ερείπια έμειναν να κείτονται στη γη. Ήταν η καταστροφή μεγαλη, ο πληθυσμός δεν είχε που να παει. Με μπροστάρη όμως τον Παπάκωστα μαζί του και ορισμένοι άλλοι, παρηγόρησαν τον κοσμο, τον βοήθησαν, τον συμβούλευσαν και τον οδήγησαν ώστε όλοι συναδελφωμένα άντεξαν και ξεπέρασαν το μεγάλο κακό που έδωκε πανω τους. Ήταν ημέρες δύσκολες, σε όλη την Πάφο, μέσα σε ελάχιστα δευτερόλεπτα καταστράφηκαν χιλιάδες σπίτια και πολλά χωριά μετατράπηκαν σε ερείπια, ενώ σκοτώθηκαν 40 νοματοί. Ίσως ήταν θέλημα Θεού, η ώρα που έγινε ο σεισμός ήταν πρωί, πολλοί αγρότες βρίσκονταν στις εργασίες τους, έτσι αποφεύχθηκαν μεγαλύτερες απώλειες σε ζωές. Αμέτρητα σπίτια χάλασαν, ο κόσμος έλαβε βοήθεια και τσαντίρια, ενώ ταυτόχρονα η κυβέρνηση έκτιζε πυρετωδώς σπίτια παράγκες για να στεγαστεί ο κόσμος. Χρησιμοποιούσαν πέτρες προκατασκευασμένες από γύψο, είδος όχι στέρεο, και πολύ επικίνδυνο για την υγεία των ανθρώπων. Ήταν γι αυτό ακριβώς, που ο Παπακώστας απευθυνόμενος στην Αγγλίδα βουλευτή Μπάρμπαρα Κάλς σε επίσκεψη της στη Χλώρακα, είπε την γνωστή φράση που έμεινε μέχρι σήμερα, «μας κτίζετε σπίτια απ έξω κούκλα, και από μέσα πανούκλα», θέλοντας να τονίσει την επικινδυνότητα των υλικών, άρα θα έπρεπε να αλλάξει το δομημένο υλικό από γύψο σε τσιμέντο, όπως και εγινε, έτσι που ύστερα από αυτό χρησιμοποιούσαν για το κτίσιμο των παραγκών, τις γνωστές τσιμεντόπετρες. Το 1954 δημιουργήθηκε η πρώτη ομάδα στη Χλώρακα που αποτέλεσε τον πυρήνα της οργάνωσης της ΕΟΚΑ, με πρωτο ομαδαρχη ανα την Κυπρο, τον ιδιο. Μυήθηκε και εντάχτηκε στην οργάνωση, απο τον Ανδρέα Αζίνα αρχές του Στις 5 Μαρτίου 1954 μαζί με άλλους παραλαμβάνει τον οπλισμό και τα πυρομαχικά που μετέφερε το πλοιαριο"σειρήν" στην περιοχή "Βρέξη". Στις 10 Νοεμβρίου 1954 μαζί με άλλους δυο αγωνιστές, παραλαμβάνει τον Γεώργιο Γρίβα Διγενή στην παραθαλάσσια τοποθεσία "Αλυκή". Στις 25 του Γεννάρη 1955 συλλαμβάνεται με άλλους 12 στην περιοχή "Ροδαφίνια" ενώ παραλάμβαναν οπλισμό και πυρομαχικά που μετέφερε το πλοιάριο "Αγιος Γεώργιος", και καταδικάζεται στις 6 Μαΐου 1955 σε τετραετή φυλάκιση. Αποφυλακίζεται στις 19 Μαρτίου 1958, και αμέσως χειροτονείται από τον Μητροπολίτη Κιτίου Άνθιμο διάκονος, και σε λίγες μέρες χειροτονείται πρεσβύτερος. Σαν ιερέας ανέπτυξε πλούσια Κοινωνική και θρησκευτική δραστηριότητα. Πρωτοστάτησε στην ανοικοδόμηση της εκκλησίας της "Χρυσοαιματούσης" που είχε χαλάσει στον σεισμό του 1953 με εθελοντική εργασία, και με εράνους σε όλη την Κύπρο. Ήταν ένας από τους κύριους συντελεστές στο να μεταφερθεί νερό και ρεύμα στην κοινότητα, καθώς και στην διάνοιξη και ανακα- 16