ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΛΛΑΔΑ. Διάρκεια: 14 ημέρες

Transcript

1 ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΛΛΑΔΑ Διάρκεια: 14 ημέρες H «Βυζαντινή Ελλάδα» είναι ένα πρωτοποριακό πρόγραμμα θεματικού τουρισμού, που σχεδιάζεται και υλοποιείται από την Artifex σε συνεργασία με κορυφαία πρακτορεία εισερχόμενου τουρισμού. Συνδυάζει τουριστικές περιηγήσεις στα σημαντικότερα Βυζαντινά μνημεία και μουσεία της Ελλάδας, εκπαιδευτικά σεμινάρια για τον πολιτισμό και την εικονογραφία του Βυζαντίου, και ειδικές θεματικές βραδιές, μουσικές και γαστρονομικές. Έτσι οι συμμετέχοντες μυούνται στα μυστικά του Βυζαντινού πολιτισμού και απολαμβάνουν μοναδικές εμπειρίες! Μεταξύ άλλων θα δούμε τα μνημεία και τα μουσεία της Θεσσαλονίκης, της Καστοριάς, της Άρτας, του Μυστρά και της Αθήνας, τα Μετέωρα, το Γεράκι και τη Μονή του Οσίου Λουκά στη Βοιωτία. Θα δούμε επίσης αντιπροσωπευτικές σύγχρονες εκκλησίες και τοπία εκπληκτικού φυσικού κάλλους. Αυτό το ταξίδι θα είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον και επωφελές σε κάθε ενδιαφερόμενο για την Ορθοδοξία, τo βυζαντινό πολιτισμό και την ιερή Χριστιανική τέχνη. Ημέρα 1η: Θεσσαλονίκη Άφιξη στη Θεσσαλονίκη, τη μεγαλύτερη πόλη στη Βόρεια Ελλάδα. Μεταφορά στο ξενοδοχείο. Το υπόλοιπο της ημέρας είναι ελεύθερο. Μια προαιρετική γενική ξενάγηση στην πόλη προσφέρεται αργά το απόγευμα. Δείπνο και διανυκτέρευση στο ξενοδοχείο στη Θεσσαλονίκη. Special event: Πριν το δείπνο θα παρακολουθήσουμε μια ομιλία γνωστού ιστορικού τέχνης, με οπτικοακουστικό υλικό και θέμα «Οι αρχές και οι τεχνικές της Βυζαντινής τέχνης. Αρχιτεκτονική και Εικονογραφία». Αυτή η ομιλία θα μας βοηθήσει να εμβαθύνουμε λίγο περισσότερο στα μυστικά της Ιερής Τέχνης, ώστε να μεγιστοποιείται η απόλαυση των αριστουργημάτων της!

2 Ημέρα 2η: Θεσσαλονίκη Θα ξεκινήσουμε την ημέρα μας με μια περιήγηση στην «Άνω πόλη», όπου διατηρείται το συγκρότημα της μεσαιωνικής οχύρωσης που τόσο αποτελεσματικά φρουρούσε την πόλη από πολλές επιδρομές βαρβάρων. Από εκεί θα περπατήσουμε μέσα από τα σοκάκια και τους όμορφους δρόμους για να δούμε τη Μονή Βλατάδων, το ναό του Οσίου Δαυίδ και την εκκλησία του Αγίου Νικολάου Ορφανού. Και τα τρία μνημεία είναι πολύ εντυπωσιακά, κάθε ένα με το δικό του τρόπο. Η εκκλησία του Οσίου Δαυίδ, που ονομάστηκε έτσι από τον ασκητή που έζησε στην περιοχή, είναι το μόνο που έχει απομείνει από ένα κεντρικό ναό της μονής του Σωτήρος Χριστού. Το διασωθέν μέρος του ναού χρονολογείται από τα τέλη του 5ου αιώνα. Στην Αγία Τράπεζα θα δούμε ένα υπέροχο μωσαϊκό του Χριστού με διάφορες απεικονίσεις, βασισμένες σε προφητείες της Παλαιάς Διαθήκης. Υπάρχουν επίσης αρκετές σημαντικές τοιχογραφίες στην εκκλησία, οι μόνες που σώζονται στην πόλη από την περίοδο των Κομνηνών. Η κοντινή εκκλησία του Αγίου Νικολάου είναι μάλλον ταπεινή στην εμφάνισή της, αλλά μπορεί να υπερηφανεύεται για την καλύτερα διατηρημένη τοιχογραφία του 14ου αιώνα, αντιπροσωπευτική του μεγαλοπρεπούς ύφους των Παλαιολόγων στην Ιερή τέχνη. Η Μονή Βλατάδων, χτισμένη περί το 1351 με χορηγία της Άννας Παλαιολογίνας, βρίσκεται πάνω σε βραχώδες και κατηφορικό έδαφος και είναι ορατή από όλη τη Θεσσαλονίκη, ενώ η πανοραμική θέα που προσφέρει είναι εξαίσια. Σύμφωνα με την παράδοση, στο χώρο της Μονής κήρυξε ο Απόστολος Παύλος. Στο σκευοφυλάκιο-μουσείο της υπάρχουν τα ιερά λείψανα πολλών αγίων, όπως του Γρηγορίου του Θεολόγου. Σε ξεχωριστές θήκες φυλάσσονται τρία τεμάχια του Αγίου Ποτηρίου από το Μυστικό Δείπνο. Η Μονή διαθέτει επίσης πολλές φορητές εικόνες μεγάλης καλλιτεχνικής και ιστορικής αξίας, ιερά σκεύη, βαρύτιμα ευαγγέλια και μεγάλη συλλογή χειρογράφων από το 10 ο έως το 19 ο αιώνα. Το απόγευμα θα συνεχίσουμε την εξερεύνηση του κέντρου της πόλης, όπου θα επισκεφθούμε πολλά μνημεία από τη βυζαντινή περίοδο. Τα πιο ενδιαφέροντα από αυτά είναι το κτίριο της Ροτόντας και οι εκκλησίες της Μεταμόρφωσης και της Αγίας Αικατερίνης. Η Ροτόντα, ένα από τα πιο καλοδιατηρημένα μνημεία της Θεσσαλονίκης, μέσα σε 16 αιώνες μεταλλάχθηκε από ρωμαϊκό ναό σε χριστιανικό, σε μουσουλμανικό τζαμί και πάλι σε χριστιανικό ναό, και έτσι εξηγούνται οι διάφορες φάσεις και προσθήκες στο κτίριο. Θεμελιώθηκε γύρω στα 300 μ.χ., προορισμένη αρχικά για ιερό των Καβείρων ή ναό του Δία. Το κτίριο έχει εκπληκτικές ομοιότητες με το Πάνθεον του Αγρίππα στη Ρώμη. Παρότι στο εξωτερικό του δείχνει βαρύ και ογκώδες, στο εσωτερικό δίνει την αίσθηση του ανάλαφρου, λόγω των πολλών ανοιγμάτων και τόξων. Δείγματα της παλαιοχριστιανικής λάμψης του συνιστούν τα υπέροχα ψηφιδωτά, που είναι τα παλαιότερα σωζόμενα της Ανατολής. Ψηφιδωτά διακοσμούσαν τα εσωτερικά στις κόγχες, τα τόξα, τα επάνω παράθυρα και τον τρούλο. Επίσης υπήρχε πολύχρωμη

3 ορθομαρμάρωση στους τοίχους μέχρι την βάση του τρούλου, η οποία δεν σώζεται καθόλου σήμερα. Τα ψηφιδωτά που σώζονται έχουν καθαρά διακοσμητικό χαρακτήρα, με πλούσια μοτίβα, νατουραλιστική απόδοση και πολυχρωμία, με λαμπερές χρυσές και ασημένιες ψηφίδες στο φόντο. Στο τόξο της νοτιοανατολικής κόγχης υπάρχουν οκταγωνικά πλαίσια με πουλιά και φρούτα. Μια φαρδιά ταινία με βάζα με άνθη και καλάθια με φρούτα περικλείει το ψηφιδωτό. Το ψηφιδωτό της νότιας κόγχης έχει διακόσμηση τάπητα: τον κεντρικό σταυρό με ασημένιο φόντο κοσμούν περιμετρικά άνθη, πουλιά, άστρα και καλάθια με φρούτα. Παρόμοια είναι η διακόσμηση της δυτικής κόγχης και τα τόξα των παραθύρων. Εδώ φαίνεται η εμπειρία και η ευαισθησία των τεχνιτών, οι οποίοι χρησιμοποίησαν στα παράθυρα που φωτίζονταν άμεσα απαλότερους τόνους χρωμάτων, ενώ στις χαμηλότερες και σκοτεινότερες κόγχες εντονότερα χρώματα. Ο μικρός ναός της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, κτίσμα της εποχής των Παλαιολόγων, παρουσιάζει μια αξιόλογη ιδιαιτερότητα. Η αρχιτεκτονική του μορφή αποτελεί μεταβατική φάση στην εξέλιξη της χριστιανικής ναοδομίας, ιδιαίτερα στο χώρο της Μακεδονίας, καθώς τον πανύψηλο και κομψό τρούλο του στηρίζουν τέσσερα «τυφλά» τόξα, που συγχρόνως αποτελούν και τους περιμετρικούς τοίχους του. Στο πάχος αυτών των δύο πλάγιων τοίχων (βόρεια και νότια) διαμορφώνονται εσωτερικά δύο αντίστοιχες μικρές κόγχες (μικροί «χοροί»), όπως στους μοναστηριακούς ναούς. Στον τρούλο υπάρχουν τα χαρακτηριστικά μορφολογικάδιακοσμητικά στοιχεία των ναών του 14ου αιώνα της Θεσσαλονίκης: «ημικίονες» και οδοντωτές ταινίες. Ο ναός της Αγίας Αικατερίνης είναι χαρακτηριστικό κτίσμα της λεγόμενης «Μακεδονικής Σχολής», καθώς διαμορφώνεται με τέσσερις καμάρες εγγεγραμμένες σε τετράγωνο σταυρό, πάνω στις οποίες στηρίζεται ο κεντρικός τρούλος. Γύρω από το τετράγωνο της βάσης του τρούλου αναπτύσσεται προς τρεις κατευθύνσεις ένα χαμηλωμένο κλίτος που δίνει μεγαλύτερη ευρυχωρία στο ναό και προσθέτει κομψότητα και μορφολογικό ενδιαφέρον. Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά του ναού είναι οι περίτεχνες τοιχοποιίες εξωτερικά, που εκμεταλλεύονται αισθητικά και αναδεικνύουν κάθε αρχιτεκτονικό-μορφολογικό στοιχείο. Το ίδιο ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι τοιχογραφίες του εσωτερικού του, οι οποίες πείθουν ότι η Θεσσαλονίκη υπήρξε σημαντικό κέντρο της βυζαντινής αγιογραφίας, απ όπου μάλιστα μεταδόθηκε η τέχνη αυτή σε όλες τις περιοχές της Βαλκανικής. Επιστροφή στο ξενοδοχείο μας για δείπνο και διανυκτέρευση.

4 Ημέρα 3η: Θεσσαλονίκη Θα ξεκινήσουμε την ημέρα μας με το Βυζαντινό Μουσείο της Θεσσαλονίκης. Αυτό το μοντέρνο και συναρπαστικό μουσείο διαθέτει αντικείμενα, οργανωμένα σε εκθεσιακές ενότητες που διηγούνται με χρονολογική σειρά «μικρές ιστορίες», παρουσιάζοντας με έναν εύληπτο και ευχάριστο τρόπο πτυχές της τέχνης και του πολιτισμού του Βυζαντίου, από το όριό του με την ύστερη αρχαιότητα (3 ος -4 ος μ.χ. αιώνας) έως την Άλωση της Κωνσταντινούπολης (1453) αλλά και επιβιώσεις αυτού του πολιτισμού στους χρόνους μετά την Άλωση, έως το 10 ο αιώνα. Τοιχογραφίες, ψηφιδωτά, εικόνες, μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη, ολόκληροι αποσπασμένοι παλαιοχριστιανικοί τάφοι με τις τοιχογραφίες τους, πολύτιμα εκκλησιαστικά σκεύη, είδη προσωπικού στολισμού, αλλά και ταπεινά αντικείμενα καθημερινής χρήσης και εργαλεία διαφόρων επαγγελματιών, παρουσιάζουν όψεις της ζωής στο Βυζάντιο, από την οργάνωση της θρησκευτικής και κοινωνικής ζωής, την καλλιτεχνική και πνευματική παραγωγή έως τον ιδιωτικό βίο και τις δραστηριότητες των ανθρώπων στην αγορά, στην ύπαιθρο και στη θάλασσα, τονίζοντας τομές και επιβιώσεις ανάμεσα στο σήμερα και στις εκδηλώσεις του ανθρώπινου βίου κατά τη βυζαντινή και υστεροβυζαντινή περίοδο. Μετά το μουσείο θα συνεχίσουμε την εξερεύνησή μας στα βυζαντινά μνημεία της πόλης, και θα επισκεφθούμε πλήθος εκκλησιών από διάφορες περιόδους. Από αυτές, πιο γνωστές είναι η βασιλική του Αγίου Δημητρίου και η Αγία Σοφία. H βασιλική του Αγίου Δημητρίου χτίστηκε σε διάφορες φάσεις με αρχή τον 5 ο αιώνα. Μια πυρκαγιά την κατέστρεψε στις αρχές του 20ου αιώνα, αλλά το εξαίρετο έργο αποκατάστασης έφερε το ναό στη μορφή που κατά πάσα πιθανότητα είχαν ως στόχο οι πρώτοι του κατασκευαστές. Κατά τη διάρκεια της αποκατάστασης ήρθαν στο φώς πολλά αρχαία ψηφιδωτά και τοιχογραφίες από διάφορες περιόδους. Η βασιλική στεγάζει επίσης τα λείψανα του Αγίου Δημητρίου, ενώ κάτω από τη βασιλική μπορούμε να δούμε ακόμα τα ερείπια των ρωμαϊκών λουτρών, όπου μαρτύρησε ο Άγιος. Η εκκλησία της Αγίας Σοφίας χτίστηκε τον 7 ο αιώνα στη θέση ενός παλαιότερου χριστιανικού ναού. Το εσωτερικό του καθεδρικού ναού είναι υπέροχα διακοσμημένο με ψηφιδωτά από διάφορες περιόδους. Είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον, καθώς μπορεί κανείς να δει το σχήμα ισοσκελούς σταυρού του ναού από την εποχή της εικονομαχίας, και τα πολύ πιο περίτεχνα ψηφιδωτά από τη μεταγενέστερη περίοδο. Μερικές τοιχογραφίες του 11ου αιώνα σώζονται στο νάρθηκα και στην αψίδα-παράθυρο της εκκλησίας. Θα διανυκτερεύσουμε στη Θεσσαλονίκη.

5 Special event: Το δείπνο σήμερα θα είναι Βυζαντινό, με υλικά, συνταγές και τρόπους σερβιρίσματος αποκλειστικά από την περίοδο του Βυζαντίου! Απολαύστε το! Ημέρα 4η: Θεσσαλονίκη Βέροια Ελασσόνα Μετέωρα Σήμερα το πρωί θα αναχωρήσουμε από το ξενοδοχείο μας και θα μεταφερθούμε νότια σε μια άλλη αρχαία πόλη, τη Βέροια. Κατά τη διάρκεια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας η πόλη είχε σημαντικό ρόλο στη ζωή του κράτους, παρά το γεγονός ότι είχε καταληφθεί από εισβολείς αρκετές φορές. Δεκάδες εκκλησίες, πολλές από τις οποίες είναι διακοσμημένες με πανέμορφες τοιχογραφίες, μαρτυρούν το πρότερο μεγαλείο και τη δόξα της πόλης. Η πιο γνωστή από όλες τις εκκλησίες της Βέροιας είναι η εκκλησία του Χριστού που χρονολογείται από το 14 ο αιώνα. Η εκκλησία αυτή ήταν η κύρια εκκλησία του πατριαρχικού μοναστηριού στη Βέροια. Οι τοιχογραφίες της είναι εντυπωσιακές σε ζωντάνια και ομορφιά, και φιλοτεχνήθηκαν από τον διάσημο αγιογράφο από τη Θεσσαλονίκη, Γεώργιο Καλλιέργη. Ακριβώς δίπλα της βρίσκεται η εκκλησία των Αγίων Κήρυκα και Ιουλίττας, επίσης ξακουστή για τις τοιχογραφίες της. Έχει μια σειρά από εικονογραφικές συνθέσεις από πολλές διαφορετικές περιόδους, με την πολυτιμότερη από αυτές να χρονολογείται στα μέσα του 14ου αιώνα. Η επόμενη στάση μας θα πραγματοποιηθεί σε μοναστήρι κοντά στην πόλη της Ελασσόνας, νότια της Βέροιας. Λιγότερο γνωστή η εκκλησία της Παναγίας Ολυμπιώτισσας, του 14ου αιώνα, περιέχει μία από τις πιο άρτιες και καλοδιατηρημένες κυκλικές τοιχογραφίες της ύστερης βυζαντινής περιόδου σε ολόκληρη την Ελλάδα. Οι τοιχογραφίες της εκκλησίας είναι αντιπροσωπευτικές της εποχής, και σε μια από αυτές απεικονίζεται το πορτραίτο του βυζαντινού αυτοκράτορα Ανδρόνικου. Για δείπνο και διανυκτέρευση θα μεταφερθούμε στη μικρή πόλη της Καλαμπάκας, στη βάση του θαυμαστού βράχου των Μετεώρων.

6 Ημέρα 5η: Μετέωρα Το επιβλητικό μοναστηριακό σύμπλεγμα που κρέμεται εντυπωσιακά επάνω στα γυμνά βράχια των Μετεώρων, καθιστά την περιοχή σημαντικό μοναστικό κέντρο, δεύτερο σε σημασία μετά από εκείνο του Αγίου Όρους. Οι σπηλιές στους βράχους χρησίμευαν ως καταφύγιο για τους ερημίτες από τους αρχαίους χρόνους, αλλά η μοναστική ζωή άρχισε πραγματικά να ανθίζει εδώ το 14 ο αιώνα, όταν όλο και περισσότεροι μοναχοί αναζήτησαν καταφύγιο από τις τουρκικές επιδρομές. Υπήρχαν πάνω από τριάντα μοναστήρια που λειτουργούσαν στην περιοχή, αλλά σήμερα μόνο έξι από αυτά επιβιώνουν. Θα επισκεφθούμε τα τρία πιο σημαντικά μοναστήρια στα Μετέωρα. Το Μεγάλο Μετέωρο, το μεγαλύτερο από όλα τα τοπικά μοναστήρια, είναι αφιερωμένο στη Μεταμόρφωση του Χριστού και χτίστηκε κατά το δεύτερο μισό του 14ου αιώνα. Το μοναστήρι λειτουργεί ως θεματοφύλακας για πολλά πολύτιμα έγγραφα, ιερά κειμήλια, χειρόγραφα και εικόνες. Ακόμα κι αν δεν είναι το πιο απομακρυσμένο μοναστήρι, κάθε προσκυνητής χρειάζεται να διανύσει αρκετές εκατοντάδες βήματα για να το φτάσει. Το δεύτερο σημείο που θα επισκεφθούμε σήμερα το πρωί θα είναι η Μονή Βαρλαάμ. Βρίσκεται κοντά στο Μεγάλο Μετέωρο και είναι πολύ πιο εύκολο να τη φτάσει κανείς. Ιδρύθηκε στα μέσα του 14ου αιώνα από το μοναχό Βαρλαάμ. Δύο αιώνες αργότερα, το καταφύγιο του ταπεινού ερημίτη επεκτάθηκε πολύ και στη συνέχεια διακοσμήθηκε από Θηβαίους αγιογράφους. Εκτός από τις υπέροχες τοιχογραφίες, η μονή διαθέτει επίσης ένα μικρό αλλά πολύ ενδιαφέρον μουσείο, όπου θα δούμε χειρόγραφα του Μεσαίωνα και πολύτιμες βυζαντινές εικόνες. Μετά το γεύμα, θα συνεχίσουμε την εξερεύνηση της περιοχής με μια επίσκεψη στην Κοίμηση της Θεοτόκου, εκκλησία στην πόλη της Καλαμπάκας. Ο σημερινός ναός χρονολογείται από το 12 ο αιώνα, και ήταν χτισμένος στην κορυφή μιας παλαιοχριστιανικής εκκλησίας. Για να φτάσουμε στην εκκλησία θα ακολουθήσουμε ένα λαβύρινθο από απότομους δρόμους και αρκετές σειρές σκαλοπατιών, αλλά οι ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες του εσωτερικού και οι μοναδικές τοιχογραφίες θα μας ανταμείψουν. Η τελευταία επίσκεψή μας σήμερα θα είναι στη Μονή Αγίου Στεφάνου, μοναδική γυναικεία μονή της περιοχής. Η μονή είναι εύκολα προσβάσιμη, αφού εδώ τα λεωφορεία μπορούν να σταθμεύσουν σχεδόν στην πύλη. Αρχικά χτίστηκε το 14 ο αιώνα, αλλά η πλήρης επέκτασή της ολοκληρώθηκε το 19 ο αιώνα. Οι μοναχές διατηρούν τις εγκαταστάσεις της μονής σε άριστη κατάσταση, με πολλά εν εξελίξει έργα για τη βελτίωσή της. Δείπνο και διανυκτέρευση στην Καλαμπάκα. Special event: Μετά το πρωινό θα παρακολουθήσουμε ένα τρίωρο πρακτικό εργαστήρι Βυζαντινής εικονογραφίας με εκπαιδευτή διάσημο Έλληνα αγιογράφο, που θα μας εισάγει περιεκτικά και αποτελεσματικά στα μυστικά αυτής της ιερής τέχνης!

7 Ημέρα 6η: Μετέωρα Καστοριά Σήμερα θα μεταβούμε στην πανέμορφη μεσαιωνική πόλη της Καστοριάς, που ιδρύθηκε τον 6 ο αιώνα από τον αυτοκράτορα Ιουστινιανό. Έχει μια πολύ ταραγμένη ιστορία: από το Μεσαίωνα η πόλη είχε καταληφθεί πολλές φορές από διάφορους επιδρομείς. Τελικά έπεσε στα χέρια των Τούρκων το 14 ο αιώνα. Αλλά αυτό που δίνει πραγματική δόξα σε αυτήν την παλιά και ιστορική τοποθεσία, είναι ένας μεγάλος αριθμός εκκλησιών με καλά διατηρημένες τοιχογραφίες. Πολλές από αυτές χτίστηκαν κατά την περίοδο των Κομνηνών ή στα χρόνια που η Καστοριά ήταν μέρος του Δεσποτάτου της Ηπείρου. Εμείς θα επισκεφθούμε ορισμένες από τις πιο σημαντικές εκκλησίες. Μεταξύ αυτών και η Βασιλική του Αγίου Στεφάνου, ένας από τους παλαιότερους σωζόμενους ναούς της πόλης. Οι πρώτες τοιχογραφίες που βρίσκουμε εδώ χρονολογούνται από τον 9 ο αιώνα, αλλά σε διάφορα μέρη του ναού συναντάμε και τοιχογραφίες του 12ου, 13ου και 14ου αιώνα. Η εκκλησία του Αγίων Αναργύρων Κοσμά και Δαμιανού είναι επίσης μια βασιλική. Έχει ενδιαφέροντα διακοσμητικά πλακάκια και σημαντικές τοιχογραφίες. Στην πραγματικότητα, υπάρχουν δύο στρώματα τοιχογραφιών στην εκκλησία που χρονολογούνται από τον 11 ο και 12 ο αιώνα. Το απόγευμα θα εξερευνήσουμε το Βυζαντινό Μουσείο της Καστοριάς. Άνοιξε σχετικά πρόσφατα και είναι ένα από τα καλύτερα βυζαντινά μουσεία της Ελλάδας. Διαθέτει μια αρκετά μεγάλη συλλογή με κομμάτια αντιπροσωπευτικά της Βυζαντινής ιερής τέχνης, και με αρκετές δεκάδες πολύ σημαντικές εικόνες στην έκθεσή του. Θα παραμείνουμε στην πόλη για δείπνο και διανυκτέρευση. Ημέρα 7η: Καστοριά Άρτα Σήμερα θα συνεχίσουμε την εξερεύνηση της πόλης. Θα ξεκινήσουμε τη μέρα μας με μια επίσκεψη στο μοναστήρι της Παναγίας της «Μαυριώτισσας». Οι τοιχογραφίες που σώζονται στο εσωτερικό της εκκλησίας χρονολογούνται στον 11 ο και 13 ο αιώνα. Στα μέσα του 16ου αιώνα ένα εκκλησάκι αφιερωμένο στον Άγιο Ιωάννη το Θεολόγο χτίστηκε στο μοναστήρι. Οι τοιχογραφίες εκεί έγιναν από τον καλλιτέχνη Ευστάθιο Ιακώβου το Θα συνεχίσουμε την περιήγησή μας με την πολύ ενδιαφέρουσα

8 εκκλησία του Αγίου Νικολάου. Αυτός ο μικρός μονόκλιτος ναός διαθέτει ενδιαφέρουσες τοιχογραφίες του 12ου αιώνα, αριστοτεχνικά φτιαγμένες και με ύφος που αντικατοπτρίζει πλήρως τις τάσεις της εποχής των Κομνηνών. Στην Καστοριά ξεχωριστό ενδιαφέρον ως οικιστικό παρουσιάζουν επίσης τα πολυάριθμα πανύψηλα αρχοντικά της, τα οποία και θα περιηγηθούμε στο Ντολτσό. Με εσωτερικούς χωρισμένους λειτουργικούς χώρους, εσωτερικές διακοσμήσεις, περίτεχνα ξυλόγλυπτα στα σανιδώματα στις οροφές, πολύχρωμους υαλωτούς φεγγίτες υψηλής αισθητικής, ζωφόρους κατάκοσμους, πλήθος φυτομορφικών διακοσμήσεων και ρόμβων, δημιουργούν και συνθέτουν έναν ιδιότυπο εσωτερικό χώρο σε Μακεδονικό ρυθμό. Είναι κατ εξοχήν δείγματα λαϊκής αρχιτεκτονικής. Γενικά στα αρχοντικά της Καστοριάς υπάρχει μια ισορροπία σε σχέση με το περιβάλλον, και διατηρούν ακέραιες τις αρετές του μέτρου και της ανθρώπινης κλίμακας. Ανάλογα με την κλίση του εδάφους ήταν διώροφα, τριώροφα και τετραώροφα, ενώ τα μεγάλα σπίτια για πρώτη φορά απέκτησαν τζαμλίκια και ξύλινα παράθυρα που οι Τούρκοι τα αποκαλούσαν «κιρκ πεντζέρ» («σαράντα παραθύρια»). Το απόγευμα θα φύγουμε από την Καστοριά και σε περίπου τρεις ώρες θα βρεθούμε νοτιότερα, στην κάποτε πρωτεύουσα του Βυζαντινού Δεσποτάτου, την πόλη της Άρτας. Ημέρα 8η: Άρτα Ναύπακτος Τα ίχνη της ιστορίας της Άρτας χάνονται πίσω στην αρχαιότητα. Ωστόσο, διαδραμάτισε εξέχοντα ρόλο κατά τον 11 ο αιώνα, υπό τον Βυζαντινό αυτοκράτορα Αλέξιο Κομνηνό, ο οποίος επιχείρησε να απελευθερώσει τις δυτικές επαρχίες της αυτοκρατορίας από την παρουσία των Νορμανδών. Η Άρτα απέκτησε τη μεγαλύτερη σημασία της όταν έγινε πρωτεύουσα του Βυζαντινού Δεσποτάτου της Ηπείρου, ενός ανεξάρτητου κράτους που δημιουργήθηκε μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης το Το δεσποτάτο κράτησε για περίπου 250 χρόνια και κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου ανεγέρθηκαν μια σειρά από ενδιαφέροντα εκκλησιαστικά μνημεία. Η εκκλησία της Παναγίας της Παρηγορήτισσας, χτίστηκε στα τέλη του 13ου αιώνα. Αρχικά ήταν τμήμα του μοναστηριού, αλλά σήμερα όλο το συγκρότημα λειτουργεί ως περιφερειακό μουσείο. Το πιο ενδιαφέρον μέρος της εσωτερικής διακόσμησης είναι του 13ου αιώνα και το βλέπουμε στο μωσαϊκό του θόλου. Οι τοιχογραφίες που σώζονται στην εκκλησία είναι από το 16 ο και 17 ο αιώνα. Η εκκλησία του Αγίου Βασιλείου είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα, παρά το γεγονός ότι είναι πολύ μικρή σε μέγεθος. Χτίστηκε το 13 ο αιώνα και ήταν διακοσμημένη εξωτερικά με πλακάκια και ένα ασυνήθιστο υλικό που μοιάζει με τούβλο σε σχήμα «δοντιού». Υπάρχουν ακόμη

9 μερικές ενδιαφέρουσες τοιχογραφίες στο εσωτερικό του ναού. Η εκκλησία της Αγίας Θεοδώρας (αφιερωμένη στην τοπική πολιούχο της Άρτας) χτίστηκε το 13 ο αιώνα, στη βάση μιας παλαιότερης χριστιανικής βασιλικής, και φιλοξενεί μερικές από τις πιο ενδιαφέρουσες τοιχογραφίες που σώζονται μέχρι τις μέρες μας. Αργότερα την ίδια μέρα θα μεταφερθούμε στη Ναύπακτο για δείπνο και διανυκτέρευση. Ημέρα 9η: Ναύπακτος Πάτρα Μονή Οσίου Λουκά Αθήνα Σήμερα σχεδιάζουμε να ξεκινήσουμε πιο αργά. Μπορείτε να κοιμηθείτε λίγο παραπάνω ή να εξερευνήσετε μόνοι σας το ιστορικό φρούριο της Ναυπάκτου. Αργότερα θα ξεκινήσουμε την περιοδεία μας στην κοντινή πόλη της Πάτρας. Η σύγχρονη πόλη, μια από τις μεγαλύτερες στην Ελλάδα, έχει λίγα ερείπια του αρχαίου παρελθόντος της, καθώς κάηκε το 1821 από τους Τούρκους και ανοικοδομήθηκε εκ νέου. Για τους Χριστιανούς ωστόσο είναι ένας προορισμός με μεγάλη σημασία, αφού αποτέλεσε τον τόπο μαρτυρίου του Αποστόλου Ανδρέα. Το κρανίο του και ένα μέρος του σταυρού του, φυλάσσονται και λατρεύονται μέσα στον τεράστιο και σύγχρονο νεοβυζαντινό καθεδρικό ναό, που ολοκληρώθηκε το Πέραν του ότι είναι ένας πολύ σημαντικός προορισμός-προσκύνημα, στον Καθεδρικό Ναό θα δούμε και τον πολυτελή μαρμάρινο και ψηφιδωτό του διάκοσμο, μαζί με μερικά όμορφα και αριστοτεχνικά εκτελεσμένα έργα ζωγραφικής. Από τη Ναύπακτο θα κινηθούμε μετά ανατολικά, προκειμένου να επισκεφθούμε έναν από τους απόλυτους θησαυρούς της Βυζαντινής κληρονομιάς στην Ελλάδα, τη Μονή του Οσίου Λουκά, του 10ου αιώνα. Η προσωνυμία «βασιλομονάστηρο» αποδίδει την αυτοκρατορική καταγωγή της Μονής, καθώς και την αίσθηση του πλούτου και της τελειότητας του μνημείου από τους μεταγενέστερους. Στο κέντρο του συγκροτήματος δεσπόζουν οι μεγαλοπρεπείς και εντυπωσιακοί ναοί που συνδέονται μεταξύ τους: αριστερά της Παναγίας, δεξιά του Οσίου Λουκά. Η εκκλησία της Παναγίας είναι η παλαιότερη από τις δύο εκκλησίες. Χρονολογείται στο δεύτερο μισό του 10ου αιώνα. Χτισμένη σύμφωνα με τα πρότυπα της Κωνσταντινούπολης, η εκκλησία κατέχει μια εξέχουσα θέση στην ιστορία της βυζαντινής ναοδομίας στην Ελλάδα. Η αρχιτεκτονική μορφή και ο τρόπος δομής, η εκλέπτυνση στη διάρθρωση των εξωτερικών επιφανειών και ο εξαιρετικός πλούτος στον αρχιτεκτονικό διάκοσμο την κατατάσσουν στα καλύτερα δείγματα αρχιτεκτονικής και διακοσμητικής της βυζαντινής περιόδου. Η μοναδική τοιχογραφία που σώθηκε από την αρχική διακόσμηση του ναού της Παναγίας ιστορεί την εμφάνιση του αρχάγγελου Μιχαήλ στον Ιησού του Ναυή πριν από την άλωση της Ιεριχώ. Μισό αιώνα περίπου μετά το ναό της Παναγίας χρειάστηκε να ανεγερθεί και ο δεύτερος, ο μεγαλύτερος ναός, ο ναός του ιδρυτή Οσίου Λουκά, που προκαλεί κατάπληξη και αισθήματα θαυμασμού με τη μεγαλοπρέπεια και τον πλουσιότατο και τέλειο εσωτερικό του διάκοσμο (ψηφιδωτά, τοιχογραφίες). Συνθέσεις από χρωματιστά μάρμαρα καλύπτουν το

10 δάπεδο του ναού, όπως και τις κατακόρυφες επιφάνειες των τοίχων. Τα λαμπρά ψηφιδωτά που κοσμούν τις ανώτερες επιφάνειες του καθολικού, αποτελούν ένα από τα σημαντικότερα ψηφιδωτά σύνολα της μεσοβυζαντινής περιόδου. Χρονολογούνται γύρω στη δεύτερη και τρίτη δεκαετία του 11ου αιώνα, είναι δηλαδή προγενέστερα από τα άλλα δύο μεγάλα ψηφιδωτά σύνολα του ελλαδικού χώρου, αυτά της Νέας Μονής Χίου και της Μονής Δαφνίου. Στην κόγχη του ιερού απεικονίζεται η Παναγία ένθρονη Βρεφοκρατούσα, ενώ στο χαμηλό θόλο πάνω από το ιερό παριστάνεται η Πεντηκοστή. Στο μεγάλο τόξο επάνω από την είσοδο του ιερού εικονίζονται οι δύο αρχάγγελοι Μιχαήλ και Γαβριήλ. Πλήθος άλλων μωσαϊκών απεικονίσεων υποδηλώνουν με περίτρανο τρόπο τη βαθιά γνώση και την ομορφιά της ιερής τέχνης, καθώς και το μεγαλείο της έκφρασής της κατά την περίοδο που χτίστηκε η μονή. Αργά το απόγευμα θα μεταφερθούμε στην Αθήνα για δείπνο και διανυκτέρευση. Ημέρα 10η: Αθήνα Σήμερα θα εξερευνήσουμε τους βυζαντινούς θησαυρούς της ελληνικής πρωτεύουσας, της Αθήνας. Το κέντρο της πόλης έχει μια σειρά από μεσαιωνικές Βυζαντινές εκκλησίες, φημισμένες για το ενδιαφέρον αρχιτεκτονικό στυλ τους. Η Παλιά Μητρόπολη και η εκκλησία της Παναγίας είναι δύο εκκλησίες που χτίστηκαν σε παλαιότερα θεμέλια αρχαίων ελληνικών ναών. Και οι δύο εκκλησίες έχουν κάποια ερείπια ή διακοσμήσεις από τα προηγούμενα κτίσματα στο εσωτερικό. Ο ναός των Αγίων Αποστόλων χρονολογείται στο τελευταίο τέταρτο του 10ου αιώνα και είναι ο μοναδικός σωζόμενος μέχρι σήμερα ναός μέσα στον αρχαιολογικό χώρο. Πρόκειται για μεσοβυζαντινό ναό μεγάλης ιστορικής αξίας, τον πρώτο του επονομαζόμενου Αθηναϊκού ρυθμού. Είναι σημαντικό μνημείο για τη μετέπειτα εξέλιξη της βυζαντινής αρχιτεκτονικής, επειδή αποτελεί επιτυχή συνδυασμό απλού τετρακίονου και σταυροειδούς εγγεγραμμένου κτιρίου. Το εσωτερικό σχήμα του ναού πιθανώς υποδηλώνει ότι αρχικά χρησιμοποιήθηκε ως Βαπτιστήριο. Σ αυτό συνηγορεί και η μαρμάρινη κολυμβήθρα με τον ανάγλυφο πλεκτό σταυρό, η οποία βρέθηκε στο χώρο του ναού και σήμερα κοσμεί το προαύλιο του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου της Αθήνας. Το Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο, ένα από τα σημαντικότερα μουσεία στην Ελλάδα, περιέχει σημαντικό αριθμό αντικειμένων (περίπου ) όπως φορητές εικόνες, γλυπτά, κεραμικά, εκκλησιαστικά υφάσματα, ζωγραφικά έργα, μικροτεχνία και αρχιτεκτονικά μέλη (τοιχογραφίες και ψηφιδωτά). Οι βυζαντινές και μεταβυζαντινές εικόνες του συγκροτούν μία από τις πλουσιότερες συλλογές του, η οποία διακρίνεται επίσης για την ποικιλία των εικονογραφικών θεμάτων, που καλύπτουν χρονικά το σύνολο της βυζαντινής και

11 μεταβυζαντινής τέχνης και προέρχονται από τον ευρύτερο ελλαδικό, μικρασιατικό και βαλκανικό χώρο καθώς και από τη Ρωσία. Η συλλογή τοιχογραφιών του Μουσείου, αν και περιορισμένη, είναι πολύτιμη, καθώς σκιαγραφεί την πορεία της μνημειακής θρησκευτικής ζωγραφικής στον ελλαδικό χώρο κατά τους βυζαντινούς και μεταβυζαντινούς χρόνους. Τα σημαντικότερα τοιχογραφικά σύνολα προέρχονται από το ναό της Κοίμησης της Θεοτόκου, στην όχθη του ποταμού Μέγδοβα στην Ευρυτανία. Ο ναός αυτός βρίσκεται σήμερα στο βυθό της τεχνητής λίμνης που δημιουργήθηκε με την κατασκευή του φράγματος του Αχελώου. Πολλές από τις τοιχογραφίες της συλλογής προέρχονται από μικρές εκκλησίες του 13ου αιώνα, διάσπαρτες στον ελλαδικό χώρο. Η συλλογή γλυπτών είναι ιδιαιτέρως πλούσια. Τον κορμό της αποτελούν τα γλυπτά που χρονολογούνται στη βυζαντινή εποχή ( ) και στην πλειονότητά τους πρόκειται για αρχιτεκτονικά μέλη τα οποία συγκεντρώθηκαν κατά καιρούς από διάφορα μνημεία και σημεία της Αθήνας. Σε ό,τι αφορά στα χρόνια μετά την Άλωση, στο Μουσείο βρίσκονται γλυπτά από μουσουλμανικά και χριστιανικά μνημεία της Αθήνας, έργα του νησιωτικού χώρου στη σφαίρα επιρροής της Βενετίας και της Γένοβας (Κρήτη, Επτάνησα, Χίος), αλλά και των Κυκλάδων. Από τη συλλογή ψηφιδωτών του Μουσείου εκπληκτικά είναι τα δεκαεννέα τμήματα ψηφιδωτού δαπέδου που προέρχονται από την τρίκλιτη παλαιοχριστιανική βασιλική κοντά στην κοίτη του ποταμού Ιλισσού στην Αθήνα. Τα ψηφιδωτά φέρουν πλούσιο διάκοσμο, που αποδίδεται με λεπτότητα, καλαισθησία και χάρη. Ψηφίδες από μάρμαρο σε πλούσια χρωματική κλίμακα λευκό, μελανό, ερυθρό, βαθύ ερυθρό, φαιό, πράσινο και ώχρα καθώς και λιγοστές από υαλόμαζα, κυρίως πράσινου και κυανού χρώματος, έχουν χρησιμοποιηθεί για την απόδοση των διακοσμητικών συνθέσεων. Μετά το γεύμα, θα προχωρήσουμε νότια, προς το λιμάνι του Πειραιά. Στη διαδρομή θα σταματήσουμε για να επισκεφθούμε τη Μονή Καισαριανής. Αυτό είναι ένα πολύ ενδιαφέρον σημείο, αφού το 11ου αιώνα Βυζαντινό Μοναστήρι που θα δούμε επιβίωσε σε μεγάλο βαθμό ανέπαφο στο πέρασμα των αιώνων. Οι επισκέπτες μπορούν να δουν την κύρια εκκλησία, αφιερωμένη στα Εισόδια της Θεοτόκου στο ναό της Ιερουσαλήμ, και άλλα κτίρια που χρησιμοποιούνταν από τους μοναχούς για τις καθημερινές ανάγκες, καθώς το μοναστήρι ήταν μια αυτοσυντηρούμενη μονή. Θα ολοκληρώσουμε τη μέρα μας με μια επίσκεψη στον Καθεδρικό Ναό Αγίας Τριάδος στον Πειραιά. Αυτή η υπέροχη εκκλησία χτίστηκε στο δεύτερο μισό του 20ου αιώνα και αποτελεί ένα πολύ εντυπωσιακό δείγμα του νεοβυζαντινού ρυθμού. Η τεράστια δόξα του οφείλεται στα πανέμορφα ψηφιδωτά, τις τοιχογραφίες και τις εικόνες των σύγχρονων ελλήνων αγιογράφων. Δείπνο και διανυκτέρευση στην Αθήνα. Special event: Το βράδυ έχουμε σχεδιάσει για σας μια θεματική βραδιά λαϊκής Βυζαντινής μουσικής, με τη συνεργασία του μόνου παραδοσιακού Ωδείου στην Ελλάδα με ανατολική φιλοσοφία και πρακτική!

12 Ημέρα 11η: Αθήνα Αίγινα Σπάρτη Σήμερα το πρωί θα αναχωρήσουμε από το λιμάνι του Πειραιά με πλοίο για το νησί της Αίγινας, ώστε να επισκεφθούμε μια από τις πιο ιερές και φημισμένες μονές στην Ελλάδα, τη Μονή του Αγίου Νεκταρίου, που στεγάζει τα ιερά λείψανα του προσφιλούς Έλληνα Επισκόπου. Η ίδια η Μονή επισκιάζεται από έναν τεράστιο καθεδρικό ναό, μια σύγχρονη κατασκευή που αποπειράται να μιμηθεί το μεγαλείο της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη. Η διακόσμηση του εσωτερικού του ναού εκφράζεται με μερικά από τα πιο ενδιαφέροντα σύγχρονα ψηφιδωτά. Η παλιά πρωτεύουσα της Αίγινας, η Παλαιοχώρα, είναι μια ερειπωμένη πόλη με πολλές εκκλησίες, στις οποίες διασώζονται κάποιες εξαίσιες μεσαιωνικές τοιχογραφίες. Βρίσκεται ψηλά στον απότομο λόφο ακριβώς πίσω από το μοναστήρι. Το απόγευμα θα επιστρέψουμε στην ηπειρωτική χώρα και θα κατευθυνθούμε νότια, προς την καρδιά της Πελοποννήσου. Στη διαδρομή θα σταματήσουμε για μια επίσκεψη στη Μονή Δαφνίου, ίσως το πιο γνωστό βυζαντινό μνημείο σε όλη την Ελλάδα. Αυτή η Μονή του 11ου αιώνα βρίσκεται στη λίστα Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO, και η φήμη της οφείλεται στα μοναδικά ψηφιδωτά της, εκπληκτικά σε ομορφιά και αριστοτεχνία. Βρίσκεται περίπου στο μέσο της διαδρομής της αρχαίας Ιεράς Οδού Ελευσίνας-Αθήνας, και έχει χτιστεί στη θέση αρχαίου ιερού, αφιερωμένου στον Απόλλωνα Δαφναίο ή Δαφνείο. Από τον αρχαίο ναό διατηρείται σήμερα μόνο ένας ιωνικός κίονας, ενταγμένος στην κιονοστοιχία του νάρθηκα, ενώ οι υπόλοιποι κλάπηκαν από τον λόρδο Elgin το 19 ο αιώνα. Το εσωτερικό του ναού είναι κατάκοσμο με εξαίσια δείγματα ψηφοθεσίας που εμφορούνται από τον κλασικό ιδεαλισμό της μεσοβυζαντινής περιόδου. Το κατώτερο τμήμα των τοίχων ήταν επενδυμένο με μαρμάρινους ορθοστάτες, οι οποίοι αντικαταστάθηκαν με μέτριας ποιότητας τοιχογραφίες περίπου το 1650 μ.χ. Πολλές από τις εικόνες στο εσωτερικό της εκκλησίας φιλοτεχνήθηκαν από τον σύγχρονο έλληνα αγιογράφο και συγγραφέα Φώτη Κόντογλου. Δείπνο και διανυκτέρευση στη Σπάρτη.

13 Ημέρα 12η: Σπάρτη Μυστράς Σπήλαιο Δυρού Σπάρτη Σήμερα το πρωί θα επισκεφθούμε τον αγέρωχο Μυστρά, που το 1989 εγγράφηκε από την Unesco ως πολιτιστικό αγαθό στον κατάλογο της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς, καθώς αποτελεί απέραντο μουσειακό μνημείο παγκόσμιας ακτινοβολίας, με αυτοκρατορικό μεγαλείο και ξεχωριστή ιστορική αξία. Το 1249 ο Γουλιέλμος Β Βιλλεαρδουίνος έχτισε στο λόφο του Μυζηθρά το περίφημο ομώνυμο κάστρο, το οποίο έμελλε πολύ σύντομα να μετεξελιχθεί σε μοναδική καστροπολιτεία και μία από τις σημαντικότερες υστεροβυζαντινές πόλεις. Μέσα σε δύο αιώνες ο Μυστράς θα αποτελέσει το κέντρο του «Δεσποτάτου του Μορέως». Στη μεγάλη του ακμή το 15 ο αιώνα θα διεκδικήσει δάφνες ως κοιτίδα των γραμμάτων και των τεχνών με λόγιους, φιλόσοφους και προσωπικότητες του βεληνεκούς του Γεωργίου Γεμιστού Πλήθωνος, ενός νεοπλατωνιστή που άφησε ανεξίτηλο το σημάδι του στις επόμενες γενιές. Η διάταξη της καστροπολιτείας σε τρεις ζώνες (Άνω, Κάτω και Έξω Χώρα) θα μας προσφέρει τη δυνατότητα να ταξιδέψουμε μέσα στο χρόνο και να θαυμάσουμε την αρχιτεκτονική, την τέχνη και τις τοιχογραφίες σημαντικών δημιουργών, όλα αποτυπωμένα σε μνημεία, παλάτια και εκκλησίες που σώζονται μέχρι σήμερα. Στην Άνω Χώρα κυριαρχεί η όψη των Παλατιών των Δεσποτών, ενώ ψηλότερα ξεχωρίζει ο ναός της Αγίας Σοφίας, του παρεκκλησιού των Παλατιών. Στην Κάτω Χώρα δεσπόζει ο ναός του Αγίου Δημητρίου, όπου τα λόγια περιττεύουν, αφού μπαίνοντας ριγεί κανείς όταν θυμάται ότι στο κέντρο αυτού του μίγματος τρίκλιτης βασιλικής με σταυροειδή πεντάτρουλο στέφθηκε στις 6 Ιανουαρίου 1449 ο τελευταίος αυτοκράτορας του Βυζαντίου, ο Κωνσταντίνος ΙΑ Παλαιολόγος, προτού πέσει ηρωικά στην Άλωση της Πόλης στις 29 Μαΐου Η ατελείωτη αλυσίδα των ναών περιλαμβάνει ακόμα τους «Αγίους Θεοδώρους», την «Παναγία Οδηγήτρια», την «Παντάνασσα» με τον περίτεχνο διάκοσμο, τον «Άγιο Ιωάννη των Βουβάλων», όπου θα ξεδιψάσουμε στην κρήνη που κατασκεύασαν οι προσκυνητές της εποχής. Τέλος, θα επισκεφθούμε το μουσείο του αρχαιολογικού χώρου του Μυστρά, που στεγάζεται σε διώροφο πέτρινο κτίριο του 1754 και περιλαμβάνει πολλές συλλογές από ανάγλυφα, χειρόγραφα και κοσμήματα. Το απόγευμα θα εξερευνήσουμε το Σπήλαιο του Δυρού, το ωραιότερο λιμναίο σπήλαιο στον κόσμο, που περιλαμβάνει τα σπήλαια Γλυφάδα (ή Βλυχάδα), Καταφύγιο και Αλεπότρυπα. Η εξερεύνηση του σπηλαίου άρχισε το 1949 και αφού σταδιακά χαρτογραφήθηκαν χερσαίοι και λιμναίοι διάδρομοι, σήμερα το συνολικό μήκος του φτάνει τα 6000 μέτρα. Το σπήλαιο αποτελείται από σταλακτίτες και σταλαγμίτες, και παλαιότερα ήταν χερσαίο, όμως με την πάροδο των αιώνων η στάθμη του νερού ανέβηκε από τη θάλασσα και έτσι οι σχηματισμοί των σταλακτιτών μοιάζουν με λευκές κολώνες που βγαίνουν μέσα από το νερό. Όσες

14 φορές κι αν επισκεφθεί κανείς τα σπήλαια Δυρού δεν χορταίνει το μάτι του να παρακολουθεί με θαυμασμό αυτό το δώρο της φύσης. Για 45 λεπτά σε μια διαδρομή δαιδαλώδη, θα μείνουμε άφωνοι. Στην Αλεπότρυπα, λίγες δεκάδες μέτρα από τη θάλασσα, η κεντρική σπηλιά καταλήγει σε μια ωραιότατη λίμνη βάθους 6 μέτρων. Οι χώροι χρησίμευαν ως κατοικίες στη νεότερη περίοδο της Νεολιθικής εποχής, όπως φαίνεται από τα ευρήματα. Βρέθηκαν ανθρώπινοι σκελετοί και κρανία αλλά και σκελετοί ζώων χωρίς να είναι θαμμένα. Εικάζεται ότι ξαφνικός μεγάλος σεισμός έριξε τα βράχια από την κορυφή ώστε όσοι βρισκόντουσαν μέσα να εγκλωβιστούν και να πεθάνουν χωρίς βοήθεια. Το στόμιο του σπηλαίου είχε παραμείνει κλειστό για πάνω από 45 αιώνες. Μεταξύ των ευρημάτων είναι εργαλεία, μαρμάρινα ειδώλια και αγγεία και όστρακα νεολιθικά καθώς και λίθινος πέλεκυς. Εδώ βρίσκεται και το Νεολιθικό Μουσείο του Δυρού όπου θα θαυμάσουμε τα πλούσια ευρήματα που θα μας δώσουν μια ολοκληρωμένη εικόνα της ζωής του Νεολιθικού ανθρώπου. Δείπνο και διανυκτέρευση στη Σπάρτη. Special event: Κατά την παραμονή μας στη Σπάρτη θα συμμετάσχουμε σε ένα τρίωρο πρακτικό εργαστήρι Βυζαντινής μαγειρικής, συναρπαστικό και διασκεδαστικό! Με την καθοδήγηση και την υποστήριξη εξειδικευμένων chef θα μάθουμε τα μυστικά της Βυζαντινής κουζίνας. Οι απλές και εύκολες συνταγές που θα φτιαχτούν στο εργαστήρι θα καταναλωθούν το βράδυ στο δείπνο. Ελπίζουμε, αγαπητοί φίλοι, ότι δεν θα μείνουμε νηστικοί! Ημέρα 13η: Σπάρτη Γεράκι Ναύπλιο Αθήνα Σήμερα το πρωί θα εξερευνήσουμε το Γεράκι, ένα εκπληκτικό μέρος που μπορεί να χαρακτηριστεί ως ένας καλλιτεχνικός αντίπαλος του Μυστρά. Εδώ θα σεργιανίσουμε στα στενά δρομάκια του με τα πέτρινα αρχοντικά και τις θολωτές αυλόπορτες, θα ξεκουραστούμε στην πλακόστρωτη πλατεία με τα παραδοσιακά καφενεία και τις ταβέρνες και θα θαυμάσουμε την υπέροχη θέα προς ολόκληρη τη Λακωνία, τον Ταύγετο και το Λακωνικό κόλπο. Θα δούμε την ακρόπολη, θα ανηφορίσουμε στο επιβλητικό Νορμανδικό κάστρο και θα αφουγκραστούμε τους θρύλους και τις παραδόσεις μέσα από την αρχιτεκτονική των 30 βυζαντινών ναών του 12ου-15ου αιώνα (4 της πρώτης βυζαντινής περιόδου, 20 της δεύτερης και 6 από την περίοδο της Τουρκοκρατίας, ανάμεσα στους οποίους ο σημερινός καθεδρικός) και μέσα από τις σπάνιες τοιχογραφίες που προκαλούν δέος και θρησκευτική ανάταση. Εδώ οι αρχαιολογικές ανασκαφές έχουν φέρει στο φως αρκετά αντικείμενα της προϊστορικής εποχής, αγγεία της Μυκηναϊκής και γλυπτά της Δωρικής περιόδου, μερικά από τα οποία είναι εκτεθειμένα στο Μουσείο της Σπάρτης, ενώ αποκαλύφθηκαν και λείψανα υδραγωγείου της Ρωμαϊκής εποχής.

15 Το Ναύπλιο, όπου θα σταματήσουμε για φαγητό πριν την επιστροφή μας στην Αθήνα, είναι ένας τόπος μυστικιστικός και ευλογημένος. Ο γιος του Ποσειδώνα, ο Ναύπλιος, το έχτισε δίνοντάς του το όνομά του, και αυτός ήταν ο πρώτος κρίκος στη μεγάλη πολιτιστική αλυσίδα της ιστορίας του. Η «Νάπολη της Ανατολής» όπως το ονόμασαν οι Ενετοί, το «Ανάπλι» των Βυζαντινών, εξακολουθεί να κοσμείται με όλα τα παραδοσιακά του στοιχεία, ανέγγιχτα από το χρόνο. Το σημείο αναφοράς της πόλης, το Μπούρτζι, συνεχίζει να κρατά ζωντανούς τους θρύλους, χτισμένο πάνω στο μικρό νησάκι των Αγίων Θεοδώρων, ενώ το σεργιάνι στα γραφικά δρομάκια του Ψαρομαχαλά, στην Πλατεία Συντάγματος που δείχνει ανέγγιχτη από τα χρόνια, με τα ενετικά κτίρια και τις οθωμανικές κρήνες, αποτελεί απόλαυση για τις αισθήσεις. Η θέα από το Κάστρο του Παλαμηδίου, με τα 850 σκαλοπάτια, στον Αργολικό Κόλπο και τα βουνά της ανατολικής Πελοποννήσου είναι μοναδική! Η τελευταία μας διανυκτέρευση θα είναι στην Αθήνα. Ημέρα 14η: Αναχώρηση για την πατρίδα...