ΣΧΕ ΙΟ ΡΑΣΗΣ για την προστασία του Κόκκινου Ελαφιού Cervus elaphus στην Ελλάδα. WWF Ελλάς Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση

Transcript

1 WWF Ελλάς Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση Φιλελλήνων Αθήνα Tηλ.: Fax: Αποστολή του WWF Ελλάς είναι να διατηρήσει την πλούσια βιοποικιλότητα της Ελλάδας ως αναπόσπαστο στοιχείο της Μεσογείου και να εμποδίσει και μακροπρόθεσμα να αντιστρέψει την υποβάθμιση του περιβάλλοντος, στοχεύοντας στην αρμονική συνύπαρξη ανθρώπου και φύσης. ΣΧΕ ΙΟ ΡΑΣΗΣ για την προστασία του Κόκκινου Ελαφιού Cervus elaphus στην Ελλάδα ιοικητικό Συμβούλιο WWF Ελλάς: Πρόεδρος: Λ. Λουλούδης Αντιπρόεδρος: Β. Ζάβρας Γενικός ιευθυντής:. Καραβέλλας Καταχωρισμένο ως: WWF-World Wide Fund For Nature WWF-Fondo Mondiale per la Natura WWF-Fondo Mundial para la Naturaleza WWF-Fonds Mondial pour la Nature WWF-Welt Natur Fonds Επίσης γνωστό ως World Wildlife Fund

2 WWF Ελλάς Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση Φιλελλήνων Αθήνα Tηλ.: Fax: Σύνταξη-συγγραφή σχεδίου: Παναγιώτης Λατσούδης, δασολόγος-περιβαλλοντολόγος Συντονιστής έρευνας οικολογίας ελαφιών Πάρνηθας Το σχέδιο δράσης συντάχθηκε στο πλαίσιο της «Έρευνας της Οικολογίας του Ελαφιού του Ελαφιού Cervus elaphus στο όρος Πάρνης». Υλοποιήθηκε στο πλαίσιο του προγράμματος «Το Μέλλον των ασών» το οποίο εκπονείται από το WWF Ελλάς. Το πρόγραμμα συγχρηματοδοτείται από τα Κοινωφελή Ιδρύματα Ι.Σ. Λάτση, Α.Γ. Λεβέντη και Μποδοσάκη, καθώς και από τις εισφορές των υποστηρικτών της οργάνωσης. Η μελέτη της οικολογίας του πληθυσμού των ελαφιών της Πάρνηθας πραγματοποιήθηκε με τη συνεργασία του Φορέα ιαχείρισης Εθνικού ρυμού Πάρνηθας, του Τομέα Ζωολογίας- Θαλάσσιας Βιολογίας του Εθνικού & Καποδιστριακού Πανεπιστήμιου Αθηνών (ΤΖΘΒ- ΕΚΠΑ), την υποστήριξη του ασαρχείου Πάρνηθας και τη συμβολή του Εργαστηρίου Λιβαδικής Οικολογίας της Σχολής ασολογίας & Φυσικού Περιβάλλοντος (Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης). Η αναφορά στην παρούσα εργασία πρέπει να γίνεται ως εξής: Λατσούδης, Π. (2009). Σχέδιο δράσης για την προστασία του Κόκκινου Ελαφιού Cervus elaphus στην Ελλάδα. WWF Ελλάς. Αθήνα. εκέμβριος 2009, 44 σελ. (Αδημοσίευτη εργασία). 2

3 Περιεχόμενα: ΕΙΣΑΓΩΓΗ...σελ. 4 ΜΕΡΟΣ 1 Ο : Το είδος...σελ Ταυτότητα...σελ. 5 Γενικά στοιχεία από την IUCN...σελ Το Ελάφι στο Κόκκινο Βιβλίο των απειλούμενων ζώων της Ελλάδας...σελ. 11 Υποείδη και ιδιαίτερες ομάδες ελαφιών...σελ Αναφορές για τα ελάφια στον ελλαδικό χώρο...σελ Ζητήματα διαχείρισης ελληνικών ελαφιών...σελ Το ελάφι στη σύγχρονη ελληνική νομοθεσία...σελ ΜΕΡΟΣ 2 Ο : Σχέδιο ράσης για το Ελάφι...σελ Κλείδα επιλογής διαχειριστικών δράσεων για τα ελάφια της DSG-IUCN...σελ Βασικοί άξονες σχεδίου δράσης για τη διατήρηση του Κόκκινου Ελαφιού στην Ελλάδα...σελ ΙΑΓΡΑΜΜΑ: Σχέδιο δράσης για την προστασία του Ελαφιού στην Ελλάδα...σελ. 26 Επισκόπηση ζητημάτων διαχείρισης ελληνικών ελαφιών...σελ Βιβλιογραφία-Παραπομπές...σελ Παράρτημα...σελ Κατάλογος ειδών και υποειδών ελαφιού Cervus elaphus σύμφωνα με το σχέδιο δράσης της IUCN (1998). 2. Κριτήρια Κόκκινου Βιβλίου (2009). 3

4 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το Ελάφι ή Κόκκινο Ελάφι (Cervus elaphus) μαζί με το Ζαρκάδι (Capreolus capreolus) και το Πλατώνι (Dama dama), είναι τα μοναδικά είδη ελαφιδών που η παρουσία τους είναι επιβεβαιωμένη κατά τους ιστορικούς χρόνους στον ελλαδικό χώρο. Το Ελάφι ζούσε κάποτε σε ολόκληρη σχεδόν την ηπειρωτική Ελλάδα. Μέσα σε λίγες δεκαετίες οι πληθυσμοί του συρρικνώθηκαν σε τέτοιο βαθμό ώστε το είδος βρέθηκε στην κατηγορία των απειλούμενων ζώων της χώρας. Στα τέλη του 20ου αιώνα τα ελάφια περιορίστηκαν στην χερσόνησο της Σιθωνίας, στην ορεινή περιοχή της Ροδόπης και στην Πάρνηθα. Μικροί αριθμοί φυλάσσονταν επίσης σε λίγα εκτροφεία. Σήμερα ο πληθυσμός της Σιθωνίας εξαφανίστηκε. Ο προστατευμένος πληθυσμός της Πάρνηθας φαίνεται πλέον ότι είναι ο πιο ακμαίος της χώρας. Είναι βέβαιο ότι στο βουνό υπήρχαν ελάφια κατά τους ιστορικούς χρόνους έως και τις αρχές του 20ου αιώνα όταν άρχισαν να γίνονται κάποιες εισαγωγές ελαφιών από άλλες χώρες. εν έχει ακόμη αποσαφηνιστεί σε ποιο βαθμό ο σημερινός πληθυσμός διατηρεί γονίδια των αυτόχθονων ζώων. Ωστόσο, σύμφωνα με τον παραδοσιακό διαχωρισμό των ελαφιών σε υποείδη, όλα τα ζώα που εισήχθησαν προέρχονταν από περιοχές όπου ζει το ίδιο υποείδος ελαφιού (Cervus elaphus hippelaphus) (σύμφωνα με τους χάρτες εξάπλωσης του Whitehead, 1993). Το Κόκκινο Ελάφι είναι το μεγαλύτερο φυτοφάγο ζώο της Ελλάδας. Ως αναπόσπαστο στοιχείο της ελληνικής φύσης μπορεί να παίξει ουσιαστικό ρόλο στη διαμόρφωση και την εξέλιξη των οικοσυστημάτων, ειδικά στις μέρες μας όπου η ελεύθερη κτηνοτροφία σταδιακά εγκαταλείπεται. Το WWF Ελλάς υποστηρίζει το έργο του Φορέα ιαχείρισης και του ασαρχείου Πάρνηθας εκπονώντας ειδικό πρόγραμμα «έρευνας οικολογίας ελαφιών Πάρνηθας» που έχει καταλήξει σε μια λεπτομερή απογραφή του σημερινού πληθυσμού των ζώων στο βουνό. Προς το παρόν οι συνθήκες (και ειδικότερα η ένταση του λαθραίου κυνηγιού) σε άλλες περιοχές της χώρας δεν επιτρέπουν ένα βιώσιμο μέλλον για το σημαντικό αυτό ζώο που θα μπορούσε να έχει μια πολύ ευρύτερη εξάπλωση και έναν πιο ουσιαστικό ρόλο στην ελληνική φύση. Στο παρόν σχέδιο δράσης προτείνονται οι αρχικές ενέργειες που θα μπορούσαν να εξασφαλίσουν την επανάκαμψη του πληθυσμού των ελαφιών στην Ελλάδα και τον ενεργό ρόλο τους στο περιβάλλον. Για την ανάπτυξη του Σχεδίου ράσης ακολουθήθηκαν οι αρχές που έχει θέσει η ειδική επιτροπή των ειδικών για τα ελαφοειδή (Deer Specialist Group) της Παγκόσμιας Ένωσης για τη ιατήρηση της Φύσης-IUCN. Προκειμένου να γίνει ξεκάθαρη τόσο η ανάγκη διατήρησης του είδους όσο και οι προτεινόμενες δράσεις, στο Σχέδιο παρατίθενται αρκετά λεπτομερή στοιχεία για την κατάσταση του είδους στον κόσμο και την Ελλάδα. Όποιος έχει λίγο χρόνο στη διάθεσή του για τη μελέτη του σχεδίου δράσης μπορεί να ενημερωθεί σύντομα για τα σημαντικότερα θέματα που σχετίζονται με τις προτεινόμενες δράσεις στο κεφάλαιο «Επισκόπηση ζητημάτων διαχείρισης ελληνικών ελαφιών» (σελ ). 4

5 ΜΕΡΟΣ 1 Ο : Το είδος Ταυτότητα Επιστημονικό όνομα: Cervus elaphus Κοινό όνομα: Κόκκινο Ελάφι ή Ελάφι Περιγραφή: Αρσενικό με κέρατα που απορρίπτονται κάθε χρόνο («κλαδοκέρατα»). Και τα δύο φύλα με φαιοκίτρινη κηλίδα γύρω από την ουρά («κάτοπτρο») (λευκωπή στα άλλα δύο ελαφοειδή της Ελλάδας: το Ζαρκάδι και το Πλατώνι). Βάρος: Αρσενικό κιλά, θηλυκά κιλά (ανάλογα με το υποείδος). Προσδόκιμο ζωής: Έως 27 χρόνια αν και τα περισσότερα ζώα ζουν λιγότερο από 15 χρόνια. Τροφή: Θεωρείται «μικτός βοσκητής», τρέφεται δηλαδή τόσο με κλαδιά και φύλλα δέντρων όσο και με διάφορες πόες. Βιότοπος: Τα διάφορα υποείδη εμφανίζονται σε μια μεγάλη ποικιλία βιοτόπων. Τα ελάφια στην Ελλάδα είναι, κατά κύριο λόγο, δασόβια. Κύριες απειλές: Λαθραίο κυνήγι είναι η κύρια αιτία που περιορίζει την εξάπλωση του είδους στη χώρα. Η απώλεια βιοτόπων επίσης εξαιτίας της εντατικοποίησης της γεωργίας και της επέκτασης των οικιστικών εκτάσεων περιορίζει τα διαθέσιμα ενδιαιτήματα για το είδος ενώ εμποδίζει κυρίως τη φυσική διασπορά του σε νέους βιότοπους. Εγκαταλελειμμένα σκυλιά οδηγούνται συχνά στην απελπισμένη επιλογή θήρευσης ελαφιών στην περιοχή του Εθνικού ρυμού Πάρνηθας. Πληθυσμοί στην Ελλάδα: Ο πιο ακμαίος πληθυσμός βρίσκεται στον Εθνικό ρυμό Πάρνηθας (για τον οποίο είναι άγνωστο ακόμη κατά πόσο διατηρεί γονίδια αυτόχθονων ζώων). Μικρός πληθυσμός βρίσκεται στη Ροδόπη, κοντά στα σύνορα με τη Βουλγαρία. Ζώα που έχουν προέλθει από τον πληθυσμό της Πάρνηθας έχουν μεταφερθεί στα Κρατικά Εκτροφεία: Κοζάνης, Χρυσοπηγής Σερρών, Μονής Αγάθωνος Φθιώτιδας, Καλουσίου Πατρών. Από τα κρατικά εκτροφεία κατά καιρούς απελευθερώνονται ζώα σε ελεγχόμενες κυνηγετικές περιοχές με σκοπό τη θήρα. Εμπλουτισμός με λίγα ζώα έχει γίνει στην περιοχή Ραφταναίων-Πραμάντων Ηπείρου ενώ μια σειρά άλλων ανεπίσημων απελευθερώσεων ή διατήρησης σε αιχμαλωσία από ιδιώτες αναφέρονται για διάφορες περιοχές της χώρας. Αυτές γίνονται χωρίς να τηρηθούν πάντα οι τυπικές διαδικασίες μια και δεν εφαρμόζεται αυστηρά το προβλεπόμενο νομικό καθεστώς ή δεν υπάρχουν αποφάσεις που να κανονίζουν τις ιδιαίτερες διαδικασίες που προβλέπει ο νόμος. 5

6 Γενικά στοιχεία από την IUCN Γενικά στοιχεία για το είδος και την κατάσταση των πληθυσμών του στον πλανήτη σύμφωνα με την Παγκόσμια Ένωση για την Προστασία της Φύσης-IUCN-International Union for Conservation of Nature δίνονται σε σχετική αναφορά του καταλόγου απειλούμενων ειδών The IUCN Red List of Threatened Species TM και παρατίθενται στη συνέχεια: Lovari, S., Herrero. J., Conroy, J., Maran, T., Giannatos, G., Stubbe, M., Aulagnier, S., Jdeidi, T., Masseti, M. Nader, I., de Smet, K. & Cuzin, F Cervus elaphus. In: IUCN IUCN Red List of Threatened Species. Version < ( εκ. 2009). Ταξινόμηση: Ο Grubb (στο Wilson and Reeder 2005) συμπεριέλαβε ως υποείδος το canadensis στο είδος Cervus elaphus. Ωστόσο, δεν υπάρχει καθολική συναίνεση σχετικά με τη συγγένεια μεταξύ του Cervus elaphus και του Cervus canadensis. Τις τελευταίες δεκαετίες οι περισσότεροι συγγραφείς έχουν συμπεριλάβει το C. canadensis στο C. elaphus. Ο Geist (1998) προτείνει ότι το C. elaphus και το C. canadensis πρέπει να θεωρούνται ξεχωριστά είδη. Η άποψη αυτή ενισχύεται από την αναφορά για ποικιλομορφία του μιτοχονδριακού DNA (Randi et al. 2001). Κατηγορία στον διεθνή κατάλογο απειλούμενων με εξαφάνιση ειδών (Red List): Least Concern (Ελάχιστης Επικινδυνότητας) (Έτος αξιολόγησης: 2008). Σημ.: Στην κατηγορία αυτή καταχωρούνται όσα είδη δεν πληρούν κάποια από τα άλλα κριτήρια του Κόκκινου Κατάλογου (Red List) παρόλο που έχει αξιολογηθεί ο πληθυσμός τους. Οι άλλες κατηγορίες είναι: Απειλούμενα-Threatened, Σχεδόν απειλούμενα-near Threatened, Εξαρτώμενα από μέτρα διατήρησης -Conservation Dependent, Τρωτά-Vulnerable. Αιτιολόγηση κατηγορίας απειλής: Το είδος έχει καταχωρηθεί στην κατηγορία «Ελάχιστης Επικινδυνότητας-Least Concern» εξαιτίας της ευρείας εξάπλωσης και των θεωρητικά μεγάλων πληθυσμών του. Έχει σημειωθεί συρρίκνωση κάποιων πληθυσμών του σε ορισμένες περιοχές της Ευρασίας και Βόρειας Αμερικής, αλλά πιστεύεται ότι δεν αγγίζουν το κατώφλι εισαγωγής σε κάποια κατηγορία κινδύνου εξαφάνισης του Κόκκινου Καταλόγου (IUCN Red List) (π.χ. μείωση μεγαλύτερη του 30% σε 10 χρόνια ή 3 γενεές). Ωστόσο, γενετική αλλοίωση εξαιτίας εμπλουτισμών με ζώα από διαφορετικές περιοχές είναι ένα πρόβλημα που πρέπει να αναδειχθεί. Εξάπλωση: Το Κόκκινο Ελάφι έχει μια ευρεία εξάπλωση στον πλανήτη που εκτείνεται από την Ευρώπη και τη Βόρεια Αφρική μέχρι την κεντρική Ασία, Σιβηρία, Άπω Ανατολή και Βόρεια Αμερική (Corbet 1978, Koubek and Zima 1999, Wilson and Ruff 1999). Παλιότερα ήταν διαδεδομένο στον Καναδά και τις Η.Π.Α. αλλά τώρα περιορίζεται στο δυτικό τμήμα της Βορείου Αμερικής, με μικρούς πληθυσμούς που έχουν επανεισαχθεί σε άλλες περιοχές. (Grubb, in Wilson and Reeder 2005). Είναι ευρέως, αν και διάσπαρτα, εξαπλωμένο στην ηπειρωτική Ευρώπη. Απουσιάζει από την Φιννο-σκανδιναβία και την ευρωπαϊκή Ρωσία. Ζει σε κάποια νησιά, συμπεριλαμβανομένων της Βρετανίας και της 6

7 Σαρδηνίας. Έχει εκλείψει από την Αλβανία. Υπάρχουν αρκετοί μικροί πληθυσμοί άγνωστης προέλευσης που έχουν επανεισαχθεί στη Ρωσία (όλα τα ζώα εισήχθησαν ως θηράματα σε καταφύγια). Είναι πιθανό να επιβιώνει ένας μικρός αυτόχθονος πληθυσμός στο Καλίνινγκραντ της Ρωσίας ακριβώς στα σύνορα με την Πολωνία (A. Tikhonov προσ. επικοιν. συγγραφέων 2006). Στην Ελλάδα οι μικροί πληθυσμοί είναι αποτέλεσμα επανεισαγωγών σε περιοχές όπου προϋπήρχε το είδος. Παρομοίως, στην Πορτογαλία όλοι οι πληθυσμοί είναι αποτέλεσμα επανεισαγωγών ή φυσικής εξάπλωσης των ισπανικών πληθυσμών που με τη σειρά τους έχουν επανεισαχθεί. Εμφανίζεται από το ύψος της θάλασσας έως πάνω από τα δενδροόρια (c μ.) των Άλπεων. Η πραγματική του εξάπλωση είναι πολύ πιο αποσπασματική και διάσπαρτη από αυτή που παρουσιάζεται στον χάρτη εξάπλωσης. Στην Αφρική βρίσκεται στην ΒΑ Αλγερία και την Τυνησία. Από την εγγύς και Μέση Ανατολή βρίσκεται στην Τουρκία, Βόρειο Ιράν και Ιράκ αλλά έχει εξαφανιστεί από το Ισραήλ, την Ιορδανία, τον Λίβανο και τη Συρία. Στην κεντρική Ασία, βρίσκεται ή βρισκόταν στο Καζακστάν, Κιργιστάν, Τατζικιστάν, Τουρκμενιστάν (αφανίστηκε), Ουζμπεκιστάν, βόρειο Αφγανιστάν, βόρεια Ινδία (στην κοιλάδα του Κασμίρ), βόρειο Πακιστάν (ως περιπλανώμενο), ανατολικά έως τη Σιβηρία, Μογγολία (όπου έχει επιπλέον επανεισαχθεί σε ορισμένες περιοχές) καθώς και στη δυτική και βόρεια Κίνα (συμπεριλαμβανομένου του ανατολικού Θιβέτ), την Κορέα και την περιοχή Ussuri της Ρωσίας. Χώρες σημερινής εξάπλωσης: Αφγανιστάν Αλγερία Αρμενία Αυστρία Βέλγιο Βοσνία-Ερζεγοβίνη Βουλγαρία Γαλλία (ηπειρωτική) Γαλλία (Κορσικήεπανεισαγωγή) Γερμανία Γεωργία ανία Ελβετία Εκλιπόν από τις χώρες: Αλβανία Ιορδανία Ισραήλ Λίβανος Μεξικό Νεπάλ Συρία Τουρκμενιστάν Εσθονία Ηνωμένο Βασίλειο Η.Π.Α. Ινδία Ιράν Ιρλανδία Ιταλία (ηπειρωτική) Ιταλία (Σαρδηνία) Καναδάς Κίνα Κιργιστάν Β.Κορέα Ν.Κορέα Κροατία Λιθουανία Λετονία Λευκορωσία Λουξεμβούργο Μαυροβούνιο Μογγολία Μολδαβία Μπουτάν Νορβηγία Ολλανδία Ουγγαρία Ουκρανία Ουζμπεκιστάν Π.Γ..Μακεδονίας Πακιστάν Πολωνία Ρουμανία Ρωσία Σερβία Σλοβακία Σλοβενία Σουηδία Τατζικιστάν Τουρκία Τσεχία Τυνησία Επανεισαγωγή Ελλάδα Καζακστάν Μαρόκο Χάρτης: IUCN,

8 Εισαγωγή Αργεντινή Αυστραλία Νέα Ζηλανδία Πορτογαλία Χιλή Πληθυσμός: Είναι ευρέως εξαπλωμένο και άφθονο είδος σε αρκετές από τις περιοχές της σημερινής του εξάπλωσης αν και οι πληθυσμοί του κατακερματίζονται συνεχώς σε κάποιες άλλες περιοχές όπως η βόρεια Αφρική, η κεντρική Ευρώπη, οι δυτικές ΗΠΑ και ο Καναδάς ενώ από κάποιες περιοχές έχει εκλείψει. Σε τμήματα της βορείου Αμερικής, όπου έχουν εκτοπιστεί οι θηρευτές του, το είδος είναι κοινό και οι πληθυσμοί του διαχειρίζονται με την άσκηση θήρας. Τυπικές πυκνότητες πληθυσμού κυμαίνονται από 2 έως 10 άτομα ανά χλμ 2 (έως και c.25/ χλμ 2 αν και οι πυκνότητες που αναφέρονται στη βιβλιογραφία σχεδόν με βεβαιότητα αφορούν μονάχα πληθυσμούς που ταΐζονται από ανθρώπους) (S. Lovari προσ. επικοιν. 2006). Είναι τόσο κοινό σε ορισμένες περιοχές ώστε να θεωρείται επιβλαβές σε δασικές φυτείες. Υπάρχουν αναφορές για κυνήγι ζώων/έτος στη Γερμανία. Οι πιο πρόσφατες εκτιμήσεις υπολογίζουν τον πληθυσμό της Γερμανίας σε ζώα (M. Stubbe προσ. επικοιν. 2006). Το είδος έχει εξαλειφθεί σε ιστορικούς χρόνους από τον Λίβανο, τη Συρία, το Ισραήλ και την Ιορδανία. Όμως, οι πληθυσμοί της Βόρειας Αφρικής συνεχώς μειώνονται. Στην Αλγερία το υποείδος C. e. barbarus απομένει στις περιοχές Annaba, Bouchegouf και El-Kala όπου περιορίζεται στα δάση των Beni-Salah, Ben Abed και El-Kala (DSG 1988). Ο συνολικός αριθμός των ζώων στα μέσα της δεκαετίας του 70 υπολογιζόταν σε άτομα (Halisse 1975), ενώ στο τέλος της δεκαετίας του 1980 έφθασε τα περίπου ζώα (Dolan 1988; de Smet 1989). Όμως από τότε ο πληθυσμός μειώνεται δραστικά (K. de Smet προσ. επικοιν. 2007). Στην Τυνησία έχει αναφερθεί σημαντική επέκταση του πληθυσμού κατά τη δεκαετία του 1970, με γνωστούς πληθυσμούς στις περιοχές El Feidja, Ain Draham και Tabarka (DSG 1988). Ο συνολικός πληθυσμός 10 ζώων το 1961 αυξήθηκε στα ζώα στα τέλη της δεκαετίας του Η αύξηση οφείλεται κυρίως στο επιτυχημένο πρόγραμμα επανεισαγωγής το 1966 στο El Feidja που είχε σαν αποτέλεσμα τον εποικισμό μιας περιοχής της παράκτιας Τυνησίας μήκους περίπου 100 χλμ. (Dolan 1988). Μια απογραφή το 2006 έδειξε ότι τα επίπεδα του πληθυσμού ήταν πολύ μικρότερα από αυτά που εκτιμήθηκαν παλιότερα. Από το Μαρόκο εξαφανίστηκε στις αρχές του 20 ου αιώνα (έως το 1932). Πρόσφατα έχουν γίνει επανεισαγωγές σε περιφραγμένες περιοχές αλλά ακόμη δεν έχουν εδραιωθεί άγριοι πληθυσμοί (F.Cuzin προσ. επικοιν. 2007). Μια περιφερειακή αποτίμηση στην Ε.Ε. έχει ολοκληρωθεί στο πλαίσιο της «Αξιολόγησης Ευρωπαϊκών Θηλαστικών- European Mammal Assessment» ( environment/nature/conservation/species/ema/). Από τα οκτώ υποείδη που υπάρχουν στην Κίνα, τα πέντε βρίσκονται σε καθεστώς κινδύνου: Το 1991 το C. e. yarkandensis είχε έναν πληθυσμό περίπου ζώων που μειώνονται. Ο πληθυσμός βρίσκεται διάσπαρτος κατά μήκος των ποταμών Tarim και Karakax στα κεντρικά της επαρχίας Xinjiang (Gu Jinghe 1991); Για το υποείδος C. e. wallichi διατυπώνονταν δοξασίες ότι υπήρχε στο νοτιανατολικό Θιβέτ. Το C. e. macneilli εμφανίζεται στο δυτικό τμήμα της επαρχίας Sichuan και στο ανατολικό Θιβέτ, όπου το καθεστώς διατήρησης είναι άγνωστο. Το C. e. alashanicus εμφανίζεται στα όρη Alashan της νοτιοανατολικής Εσωτερικής Μογγολίας (Ohtaishi and Gao 1990). Πρόσφατη απογραφή από τους Schaller et al. (1996) υποδεικνύει ότι το C. e. affinis περιορίζεται σε λίγες μόλις τοποθεσίες του νοτιανατολικού Θιβέτ ανάντη του ποταμού 8

9 Subansiri και του Yarlung Tsangpo, που διατηρεί έναν από τους μεγαλύτερους γνωστούς πληθυσμούς που αριθμεί τουλάχιστον ζώα (κοντά στο χωριό Zhengi). Τάσεις πληθυσμού: Αυξητικές Ενδιαίτημα-Οικολογία: Το είδος ενδημεί σε δάση φυλλοβόλων, ακαλλιέργητες λοφώδεις καθώς και ανοιχτές ορεινές περιοχές (μερικές φορές πάνω από τα δενδροόρια), φυσικά ποολίβαδα, λειμώνες (Koubek and Zima 1999). Στα δάση η δίαιτά του αποτελείται κυρίως από βλαστάρια θάμνων και δένδρων αλλά σε άλλα ενδιαιτήματα καταναλώνει επίσης γράστεις, σκίρπους και θάμνους. Γενικά εντοπίζεται σε ορεινές περιοχές όπου περνά τα καλοκαίρια σε αλπικά λιβάδια και το χειμώνα σε κοιλάδες χαμηλότερα. Σε πιο πεδινά μέρη αναζητά δασωμένες πλαγιές το καλοκαίρι και ανοιχτά ποολίβαδα το χειμώνα. Οι πληθυσμοί των παράκτιων δυτικών ΗΠΑ δεν μετακινούνται όπως συμβαίνει αλλού. Μεταναστεύει από περιοχές με μεγάλο ύψος χιονιού. Μερικά ζώα στο Jackson Hole του Wyoming μεταναστεύουν έως και 97 χιλιόμετρα μακριά κάθε χρόνο (Adams 1982). Θάμνοι και δένδρα είναι ζωτικής σημασίας για την προστασία από θηρευτές όπως είναι οι λύκοι αλλά και ως σημαντική πηγή τροφής το χειμώνα όταν κορφολογούν βλαστούς (Chen et al., 1998). Τον Σεπτέμβριο-Οκτώβριο, κατά τη διάρκεια του ζευγαρώματος, οι μογγολικοί πληθυσμοί συγκεντρώνονται σε μεγάλες ομάδες κυρίως σε ανοιχτά μέρη χαμηλών περιοχών (Dulamtseren et al. 1989). Στη Κίνα εντοπίζεται ψηλά έως τα μ. αλλά τα ζώα κατεβαίνουν σε χαμηλότερες κοιλάδες το χειμώνα. Ζουν σε μικρές αγέλες θηλυκών και νεαρών που ενώνονται σε μεγάλες ομάδες το χειμώνα. Τα αρσενικά ζουν μοναχικά ή σχηματίζουν ομόφυλες ομάδες το καλοκαίρι αλλά σχηματίζουν χαρέμια την περίοδο ζευγαρώματος σε οριοθετημένες επικράτειες. Το φυσικό προσδόκιμο ζωής είναι 15 χρόνια, αλλά ένα ζώο σε αιχμαλωσία έζησε 27 χρόνια. Η κύηση διαρκεί περίπου 235 ημέρες. Το θηλυκό γεννά ένα νεογνό στα τέλη της άνοιξης. Τα νεαρά ενηλικιώνονται σε 1,5-2,5 χρόνια. Κύριες απειλές: Η κύρια απειλή είναι η ανάμιξη διαφορετικών υποειδών, συμπεριλαμβανομένων υποειδών από τη Βόρεια Αμερική (wapiti) και την Ασία στην Ευρώπη και αντίστροφα καθώς και ο υβριδισμός με το Ιαπωνικό Ελάφι-Sika deer Cervus nippon (Koubek and Zima 1999). Η εισαγωγή ζώων από τη Βόρεια Αμερική στην Ευρώπη είχε επίσης σαν αποτέλεσμα να εξαπλωθούν παράσιτα και αρρώστιες σε υποπληθυσμούς που δεν είχαν αντιμετωπίσει κάτι παρόμοιο στο παρελθόν (π.χ. σκώληκες ήπατος). Σε πολλές περιοχές το κυνήγι ρυθμίζεται με αυστηρό πλαίσιο και η θήρευση χρησιμοποιείται για τον έλεγχο πληθυσμών καθώς οι φυσικοί θηρευτές έχουν εκλείψει ή «ελεγχθεί» σε μεγάλο μέρος της εξάπλωσης του είδους. Επίσης, η υπερθήρευση και η απώλεια βιοτόπων εξαιτίας της εντατικοποίησης της γεωργίας και της αστικοποίησης πιέζουν σε ορισμένες περιοχές κάποια υποείδη. Όμως δεν θεωρούνται προς το παρόν σοβαρή απειλή για το είδος συνολικά. Στη Μογγολία το είδος κυνηγιέται κυρίως για το βελούδο των κλαδοκεράτων που έχει μεγάλη αξία σε παραδοσιακές ιατρικές εφαρμογές (η αξία του υπολογίζεται σε USD ανά κιλό κλαδοκεράτων). Άλλα μέρη του σώματος που εμπορεύονται περιλαμβάνουν τα γεννητικά όργανα του αρσενικού, έμβρυα, ουρές θηλυκών. Η εμπορική αξία τους εκτιμάται στην αγορά με τιμές ανάλογες του βελούδου των κλαδοκεράτων (Zahler et al., 2004). Το παράνομο και αλόγιστο κυνήγι έχει προκαλέσει μείωση του πληθυσμού κατά 92% τα τελευταία 18 χρόνια (Zahler et al. 2004). Η απώλεια και ο κατακερματισμός των βιοτόπων και η ανθρώπινη ενόχληση με τη μορφή εξορυκτικών και κατασκευαστικών δραστηριοτήτων επίσης αποτελούν σε ένα βαθμό απειλή για το 9

10 είδος. Κυνηγοί τρόπαιων μπορούν να αγοράσουν άδειες κυνηγιού από τις οποίες $1,170 USD προορίζονται για την κυβέρνηση (MNE, 2005). Στην Κίνα το είδος υπόκειται σε έντονο λαθραίο κυνήγι (Gu Jinghe προσ. επικοιν.). Κλαδοκέρατα, τένοντες, έμβρυα, γεννητικά όργανα αρσενικού και ουρές του υποείδους C.e.yarkandensis διατίθενται σε υψηλές τιμές σε τοπικές αγορές για χρήση τους στην παραδοσιακή κινέζικη ιατρική. Οι τρέχουσες τιμές αγοράς αυτών των «προϊόντων» αυξάνονται ραγδαία. Νεαρά ελάφια πωλούνται επίσης ως επιβήτορες σε εκτροφεία ελαφιών (Gu Jinghe 1991). Στην Ινδία το είδος μειώθηκε στους ιστορικούς χρόνους εξαιτίας του έντονου κυνηγιού έως την εφαρμογή μέτρων διατήρησης στα τέλη της δεκαετίας του Μεγάλες πυκνότητες κτηνοτροφικών ζώων και ανθρώπινη ενόχληση ήταν επίσης παράγοντες που επέτειναν τη μείωση (Kurt 1978). Στο Αφγανιστάν και τις χώρες της πρώην Ε.Σ.Σ.. το είδος κυνηγιέται λαθραία ως τροφή με έντονο τρόπο. ιάφορες εγκαταστάσεις, κτηνοτροφία και κάψιμο καλαμιώνων έχουν μειώσει τους διαθέσιμους βιότοπους (Petocz 1973). Στην περιοχή της πρώην Ε.Σ.Σ.. το είδος έχει μειωθεί επίσης σαν αποτέλεσμα της ανάπτυξης στην κοιλάδα του Amu-Darya (στην περιοχή της Αράλης)(Bannikov 1978). Στην Αλγερία και Τυνησία το είδος μειώθηκε εξαιτίας της υπερθήρευσης, ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια του Πολέμου της Αλγερίας ( ), της υποβάθμισης των βιοτόπων και των απωλειών εξαιτίας ανθρωπογενών δασικών πυρκαγιών (DSG 1988). Στην Κορσική και τη Σαρδηνία, οι πληθυσμοί του υποείδους C. e. corsicanus μειώθηκαν εξαιτίας του κυνηγιού (Dolan 1988). Το υποείδος C.e.wallichi μειώθηκε κυρίως εξαιτίας του κυνηγιού αλλά επίσης και λόγω της πίεσης από την ελεύθερη κτηνοτροφία (Schaller et al. 1996). ράσεις διατήρησης Προστατεύεται σύμφωνα με το Παράρτημα ΙΙΙ της Σύμβασης της Βέρνης. Το υποείδος C.e.corsicanus προστατεύεται αυστηρά σύμφωνα με το Παράρτημα ΙΙ της Σύμβασης της Βέρνης και των Παραρτημάτων II και IV της Ευρωπαϊκής Οδηγίας για τους Οικοτόπους (92/43/ΕΕ). Ζει σε πολυάριθμες προστατευόμενες περιοχές στις ζώνες φυσικής του εξάπλωσης καθώς και σε προστατευόμενες περιοχές άλλων σημείων όπου έχει εισαχθεί. Για να διατηρηθεί η γενετική ακεραιότητα τοπικών πληθυσμών πρέπει να σταματήσει η εισαγωγή ελαφιών από άλλους πληθυσμούς, εκτός εάν υπάρχουν ενδείξεις ότι προέρχονται από το ίδιο υποείδος. Οι πληθυσμοί του Κόκκινου Ελαφιού έχουν επηρεαστεί σε μεγάλο βαθμό από τεχνητές μετακινήσεις όχι μόνο μεταξύ απομακρυσμένων πληθυσμών ή μεταξύ υποειδών της ηπείρου, αλλά επίσης από εισαγωγές συγγενικών ειδών από την Κεντρική Ασία και τη Βόρεια Αμερική και την εισαγωγή του Ιαπωνικού Ελαφιού Sika deer. Ως αποτέλεσμα αυτών, οι περισσότεροι από τους ευρωπαϊκούς πληθυσμούς ελαφιών είναι είτε γνωστά υβρίδια σε επίπεδο υποείδους ή ακόμη και είδους ή η γενετική τους ταυτότητα είναι ανεπαρκώς γνωστή. Απαιτείται συστηματική θεώρηση της ιστορίας και της γενετικής ταυτότητας όλων των ευρωπαϊκών πληθυσμών προκειμένου να διαμορφωθεί ένα «Ευρωπαϊκό Σχέδιο ιαχείρισης του Κόκκινου Ελαφιού». Μέρος αυτού του σχεδίου πρέπει να είναι ο εντοπισμός αμόλυντων αυτόχθονων πληθυσμών του είδους και η προστασία της γενετικής τους ακεραιότητας ώστε να διατηρηθεί, στο μέτρο του δυνατού, ό,τι απέμεινε από τη φυσική γενετική διαφοροποίηση των πληθυσμών. 10

11 Το Ελάφι στο Κόκκινο Βιβλίο των απειλούμενων ζώων της Ελλάδας Στην πρώτη έκδοση του Κόκκινου Βιβλίου των απειλούμενων σπονδυλόζωων της Ελλάδας (Καρανδεινός, 1992) το Ελάφι είχε συμπεριληφθεί στην κατηγορία των «Κινδυνεύοντων- Endangered-Ε». Η κατηγορία αυτή περιλαμβάνει είδη που κινδυνεύουν να εξαφανιστούν. Η επιβίωσή τους είναι αμφίβολη αν οι επιβαρυντικοί, για τα είδη αυτά, παράγοντες δεν πάψουν να υφίστανται. Περιλαμβάνονται ακόμα είδη των οποίων οι πληθυσμοί έχουν φθάσει σε κρίσιμο επίπεδο ή που οι βιότοποί τους έχουν μειωθεί τόσο δραστικά ώστε να είναι καταδικασμένα σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης. Ακόμα περιλαμβάνονται είδη που πιθανώς έχουν εξαφανισθεί, αλλά που έχουν αναφερθεί συγκεκριμένα τα τελευταία 50 χρόνια. Στο ίδιο βιβλίο αναφερόταν ότι το ελάφι παλιότερα είχε ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα. Μέχρι το 1940 υπήρχε σε όλα τα δάση της Μακεδονίας και της Θράκης. Ακολούθησε συστηματική μείωση των πληθυσμών του κυρίως λόγω του υπερβολικού κυνηγιού. Τη δεκαετία του 1960 εξαφανίστηκε οριστικά από την Ήπειρο, συνέχιζε όμως να υπάρχει στα βουνά της Ανατολικής Μακεδονίας και της Χαλκιδικής. Σύμφωνα με το ίδιο βιβλίο, το ελληνικό ελάφι είχε τότε απομείνει μόνο στη χερσόνησο της Σιθωνίας και στην ορεινή περιοχή της Ροδόπης. Το C. elaphus hippelaphus που είχε εισαχθεί στην ορεινή περιοχή Κόζιακα και στην Πάρνηθα επιβίωνε επιτυχώς και στις δύο περιοχές. Το 1969 το ασαρχείο Πολυγύρου ίδρυσε στη χερσόνησο Σιθωνίας Χαλκιδικής φυσικό εκτροφείο για να επιβιώσουν τα ελάφια που εκείνη την εποχή αριθμούσαν πάνω από 100 άτομα. Το εκτροφείο αυτό όμως δεν λειτούργησε ποτέ ουσιαστικά, με αποτέλεσμα την περίοδο έκδοσης του βιβλίου (το 1992 δηλαδή) στην περιοχή αυτή να υπάρχουν ελάχιστα άτομα, οπωσδήποτε λιγότερα από 10. Στο εν των μεταξύ, ο πληθυσμός της Σιθωνίας (Χαλκιδικής) εξαφανίστηκε ενώ στην περιοχή του Κόζιακα τα ζώα απέμειναν μόνο σε μια περιφραγμένη έκταση λίγων χιλιάδων στρεμμάτων του μοναστηριακού δάσους Ι.Μ. Βησσαρίωνα (πηγή ασαρχείο Τρικάλων). Στην πρόσφατη αναθεώρηση του καταλόγου των απειλούμενων ζώων της Ελλάδας (Λεγάκις & Μαραγκού, υπό έκδοση) το Ελάφι Cervus elaphus χαρακτηρίζεται στο Κόκκινο Βιβλίο ως «Κρισίμως Κινδυνεύον-CR». Στη κατηγορία αυτή περιλαμβάνονται «Τάξα που αντιμετωπίζουν εξαιρετικά υψηλό κίνδυνο εξαφάνισης από το φυσικό τους χώρο στο άμεσο μέλλον». Το Ελάφι κατατάχθηκε στην κατηγορία αυτή επειδή πληροί τα κριτήρια: Α2a+c; B1a+b(i),(ii),(iv) (Σφουγγάρης, 2009) (βλ. παράρτημα). Σημειώνεται επίσης ότι από ένα μικρό αριθμό 10 ελαφιών που απελευθερώθηκαν από τη ασική Υπηρεσία στους Ραφταναίους στα Πράμαντα της Ηπείρου, ίσως επιβιώνουν κάποια. Ακόμη, ότι έχει εισαχθεί στα εκτροφεία Χρυσοπηγής Σερρών, Ιεράς Μονής Αγάθωνος Λαμίας, Καλουσίου Πάτρας και Κουρίου Κοζάνης (Παπαγεωργίου 1990). 11

12 Υποείδη και ιδιαίτερες ομάδες ελαφιών Επειδή η γνώση και η διατήρηση της γενετικής ταυτότητας ενός είδους είναι απαραίτητη προϋπόθεση για τη ρύθμιση ενός σχεδίου δράσης διατήρησης, ακολουθεί μια συνοπτική αναφορά σε ζητήματα γονιδιακής ταυτότητας των ελαφιών που υπάρχουν στον βαλκανικό χώρο ή μπορεί να έχουν μεταφερθεί στην Ελλάδα από άλλες χώρες. Στο μνημειώδες έργο του για τα ελάφια του κόσμου ο Whitehead (1993) δίνει έναν χάρτη των υποειδών του Κόκκινου Ελαφιού στη υτική Παλαιαρκτική. Σύμφωνα με αυτόν, στα Βαλκάνια και έως τη ανία (από όπου έγινε εισαγωγή ζώων στην Πάρνηθα στις αρχές του 20 ου αιώνα) εξαπλώνεται το ίδιο υποείδος Cervus elaphus hippelaphus. 1. C.e.elaphus Σουηδία 2. C.e.atlanticus Νορβηγία 3. C.e.scoticus Σκωτία 4. C.e.hippelaphus Ευρώπη 5. C.e.hispanicus Ισπανία 6. C.e.corsicanus Κορσική και Σαρδηνία 7. C.e. barbarus Βόρεια Αφρική 8. C.e.maral Μικρά Ασία Ένας λεπτομερής επίσης κατάλογος των υποειδών του Κόκκινου ελαφιού δίνεται στο Παράρτημα (Κατάλογος ειδών και υποειδών Ελαφιού Cervus elaphus σύμφωνα με το σχέδιο δράσης της IUCN, 1998). Ωστόσο, οι εξελίξεις στη γενετική έρευνα και οι νεότερες μελέτες με δείγματα ελαφιών από πολλές περιοχές της μεγάλης εξάπλωσής τους, έχουν δώσει νέα στοιχεία για τις ιδιαιτερότητες των τοπικών πληθυσμών. Οι Ludt et al. (2004) καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι τα σημερινά ελάφια κατάγονται από κοινούς προγόνους που βρίσκονταν στην περιοχή του Κιργιστάν και της βόρειας Ινδίας και έχουν δώσει δύο διακριτές ομάδες. Αυτές διαχωρίστηκαν περίπου 7 εκατομμύρια χρόνια πριν και θα πρέπει να θεωρούνται σήμερα διαφορετικά είδη. Το ανατολικό είδος Cervus canadensis και το δυτικό είδος Cervus elaphus. 12

13 Το ανατολικό είδος εντοπίζεται στην περιοχή της Σιβηρίας, Άπω Ανατολής και στη βόρεια Αμερική ( η οποία έχασε το πέρασμα του Βερίγγειου μόλις χρόνια πριν). Το δυτικό είδος μπορεί να διακριθεί σε τέσσερις υποομάδες που εντοπίζονται σε αντίστοιχες γεωγραφικές περιοχές: υτική Ευρώπη Βαλκάνια Μέση Ανατολή Αφρική Το σαφές όριο μεταξύ της υποομάδας των Βαλκανίων και της Μέσης Ανατολής είναι ο Βόσπορος ενώ οι Άλπεις και τα Καρπάθια φαίνεται να είναι το όριο μεταξύ των υποομάδων των Βαλκανίων και της δυτικής Ευρώπης. Σε παρόμοια συμπεράσματα καταλήγουν οι Skog et al (2008) που διέκριναν τα ζώα από διάφορες περιοχές της Ευρώπης και βόρειας Αφρικής σε τρεις ομάδες: Ομάδα υτικής Ευρώπης Ομάδα Ανατολικής Ευρώπης Μεσογειακή Ομάδα (Σαρδηνία, νότια Ισπανία και βόρεια Αφρική). Θεωρούν ότι οι ομάδες αυτές προέκυψαν εξαιτίας της μεταξύ τους απομόνωσης κατά την τελευταία παγετώδη περίοδο όταν τα ζώα βρήκαν καταφύγιο σε τρεις αντίστοιχους θύλακες-καταφύγια. Η ομάδα της δυτικής Ευρώπης φαίνεται ότι βρήκε καταφύγιο στην Ιβηρική χερσόνησο. Η μεσογειακή ομάδα (με αντιπροσώπους σήμερα μόνο στη Σαρδηνία, στην Κορσική (όπου επανεισαχθήκαν), σε μικρό τμήμα της βόρειας Αφρικής (κοντά στα σύνορα Αλγερίας-Τυνησίας) και στη Νότια Ισπανία) φαίνεται ότι είναι ο αρχαιότερος κλάδος των πληθυσμών της περιοχής. Τα ζώα της Σαρδηνίας και Κορσικής ίσως εισήχθησαν στην Αφρική ή συνέβη το αντίθετο. Η ομάδα της ανατολικής Ευρώπης που φαίνεται να είναι πιο ομοιογενής στα γενετικά χαρακτηριστικά της, πιθανότατα βρήκε καταφύγιο στα Βαλκάνια και ίσως νοτιοανατολικότερα στην Τουρκία και Μέση Ανατολή. Οι ίδιοι θεωρούν ότι τα Καρπάθια δεν φαίνεται να στάθηκαν εμπόδιο για τη φυσική εξάπλωση του είδους. Ένα ενθαρρυντικό στοιχείο που βρήκαν επίσης ήταν ότι λίγα άτομα από αυτά που εξέτασαν παρέκλιναν από τα χαρακτηριστικά των ομάδων της περιοχής τους. Κάτι που υποδηλώνει ότι η 13

14 μεταφορά ελαφιών και οι εμπλουτισμοί περιοχών στον ευρωπαϊκό χώρο γενικά έχουν γίνει σε περιορισμένη τουλάχιστον κλίμακα απόστασης από τις κοιτίδες. Αναφορές για τα ελάφια στον ελλαδικό χώρο Θεωρούμε εξαιρετικά σημαντικό σε αυτό το σημείο να κάνουμε επίσης μια συνοπτική αναφορά σε πληροφορίες και ευρήματα από ιστορικές και προϊστορικές περιόδους που στοιχειοθετούν τη συνεχή παρουσία των ελαφιών στην Ελλάδα και την αξία τους ως αναπόσπαστο μέρος της ελληνικής φύσης. Αρχικά, είναι πασίγνωστος «Ο Έλαφος ο πεντελίσιος» από τα ευρήματα της «Πικερμικής Πανίδας» (τέλη Μειόκαινου, 5-6 εκατομμύρια χρόνια πριν). Γνωστή είναι και η σύνδεση της θεάς Αρτέμιδος με το ελάφι στην αρχαία Ελλάδα. Ο Σφήκας (1985) κάνει μια συνοπτική αναφορά πολλών αρχαίων και νεότερων περιηγητών ή συγγραφέων που έχουν αναφερθεί σε ελάφια: Ο Ξενοφών (4 ος αιών π.χ.) κυνηγούσε στο κτήμα του στην Ηλεία, ζαρκάδια και ελάφια. Ο Παυσανίας (2 ος αιών μ.χ.) στα «Ηλιακά» αναφέρει ότι ο Σκιλλούντας της Ηλείας, μεταξύ Αγουλινίτσας και Ολυμπίας, ήταν κυνηγότοπος γεμάτος αγριογούρουνα και ελάφια. Ο Παυσανίας επίσης στα «Λακωνικά» αναφέρει ότι ο Ταΰγετος ήταν κυνηγότοπος, με άφθονα αγριοκάτσικα (πιθανόν αγριόγιδα), αγριογούρουνα, ελάφια και αρκούδες. Ο Ιταλός περιηγητής Cyriaco de Pizicolli («Κυριάκος ο Αγκωνίτης) (1 ο μισό 15 ου αιώνα) σε επίσκεψή του στις πηγές Αλφειού (Πελοπόννησος) κατέγραψε ότι οι κυνηγοί του τοπικού άρχοντα είχαν σκοτώσει ένα ελάφι και μια μεγάλη αρκούδα. Ο Ιωάνης Ευγενικός (συγγραφή μεταξύ ) περιγράφει ότι στον Ταΰγετο ζούσαν στην εποχή του ζαρκάδια, αγριογούρουνα, ελάφια κ.ά. Ο Melchisedech Thevenot (που ταξίδεψε στην Ανατολή μεταξύ ) περιγράφει ότι σε μοναχικές σπηλιές των πυκνών (!) δασών της Νάξου κατέφευγαν πολυάριθμα, πανύψηλα ελάφια. Ο Bernard Randolph (περιοδεία το 1675) σημειώνει ότι στην Μυτιλήνη υπήρχαν πολλά ελάφια. Ο Άγγλος επικεφαλής αρχαιολογικής-ιστορικής αποστολής Richard Chandler (αποστολή ) σημειώνει ότι στην εποχή του η Πάρνηθα ήταν γεμάτη ζαρκάδια και λύκους. Ο Γάλλος αιχμάλωτος Τούρκων, Πουκεβίλ (1799) πληροφορεί ότι η περιοχή του Πόρου, Γαλατά, Τροιζήνας είχε πλούσια δάση, όπου ζούσαν ελάφια, αγριογούρουνα κ.ά. Επίσης, ότι ο Ταΰγετος ήταν γεμάτος από αγριογούρουνα, ζαρκάδια και κοπάδια ελαφιών. 14

15 Ο Γερμανός βοτανικός και φυσιοδίφης Theodor Heldreich που έζησε στην Ελλάδα το διάστημα , έγραψε ότι στις μέρες του το Κόκκινο Ελάφι υπήρχε στην Ακαρνανία, στην Πάρνηθα, Πεντέλη, Εύβοια και Βόρεια Στερεά. Ο Ε. Μπάουμαν σημειώνει ότι σκελετοί ελαφιών βρέθηκαν στα αρχαία ορυχεία του Λαυρίου. Ο Σφήκας σημειώνει επίσης χαρακτηριστικά τοπωνύμια που έχουν σχέση με ελάφια: Ελαφίνα (κοντά στην Βέροια) Ελαφοπήδημα (Νομός Άρτας) Έλαφος (Ν. Λάρισας) Ελαφότοπος («Τσερβάρι») Ελαφόνησος (νότια Πελοποννήσου) Στο ιαχειριστικό Σχέδιο της Πάρνηθας (Αμοργιανιώτης, 1997) η Σ.Παπίκα μεταφέρει την αναφορά του Τ.Στεφάνου (Η Ιστορία της Πάρνηθας) για ύπαρξη φωτογραφίας της περιόδου στην οποία εικονίζονται Αθηναίοι κυνηγοί και ο Πρίγκιπας Γεώργιος στη θέση Λυκόρεμα της υτικής Πάρνηθας με σκοτωμένο ένα ελάφι, πιθανόν από τα τελευταία του πληθυσμού της Πάρνηθας. Η Παπίκα επίσης (στο Αμοργιανιώτης, 1997) αναφέρει ότι το 1908 στο βασιλικό τότε κτήμα Τατοϊου, με σκοπό τον εμπλουτισμό της περιοχής, έγινε εισαγωγή από τη ανία συνολικά 10 ελαφιών (8 θηλυκών, 2 αρσενικών). Το μεγαλύτερο ποσοστό θηλυκών ήταν και βασική προϋπόθεση για την γρηγορότερη και αποτελεσματικότερη σταθεροποίηση του ήδη υπάρχοντος φυσικού πληθυσμού. Η εγκατάστασή τους έγινε στο βόρειο-ανατολικό τμήμα του Τατοϊου, σε περιφραγμένη ζώνη με συνολική έκταση 50 στρ. Παρέμειναν 2 χρόνια υπό στενή παρακολούθηση της υγιεινής τους κατάστασης και χορήγηση συμπληρωματικής τροφής (καλαμπόκι, βίκος, τριφύλλι κ.ά.). Το 1913 για την ανανέωση του γενετικού υλικού εισήχθησαν άλλα 6 άτομα από την ίδια περιοχή της ανίας. Αργότερα, σε αρκετά μεγάλη έκταση (4.000 ha περίπου) το αφέθηκαν ελεύθερα 150 ελάφια περίπου. Η ταχεία εξέλιξη του πληθυσμού είχε ως αποτέλεσμα την επέκτασή τους προς τη νότιο-δυτική πλευρά, καταλαμβάνοντας συνεχώς μεγαλύτερες εκτάσεις. Μέχρι το 1974 δεν υπάρχουν συγκεκριμένα στοιχεία, με μικρή εξαίρεση ίσως τις πληροφορίες για νέες εισαγωγές ατόμων από διάφορα μέρη της Ελλάδος, όπως και από τη Γιουγκοσλαβία (1958) και την Βουλγαρία (1962) πιθανόν για την αποφυγή των δυσάρεστων συνεπειών της συγγενούς διασταύρωσης. Το 1974 αναφέρεται ότι στην περιοχή Καταρράκτες-Μπαφίου, μετά από πυρκαγιά μεγάλης έκτασης (1300 ha κωνοφόρων δασών), βρέθηκαν πάνω από 200 αποτεφρωμένα ελάφια. Βλέπουμε λοιπόν ότι οι αναφορές του Theodor Heldreich για ελάφια στην Πάρνηθα αφορούν στην περίοδο (που ο ίδιος έζησε στη χώρα) και του Τάσου Στεφάνου στην περίοδο Προηγούνται δηλαδή των αναφορών για απελευθέρωση ελαφιών στο βασιλικό κτήμα Τατοϊου Πάρνηθας που ξεκίνησαν ουσιαστικά το 1910 ή το Συστηματική μελέτη για την οικολογία των ελαφιών της Πάρνηθας εκπόνησε η Σύλβια Παπίκα στο πλαίσιο διδακτορικής διατριβής την περίοδο Το WWF Ελλάς εκπόνησε επίσης έρευνα οικολογίας των ελαφιών της Πάρνηθας την περίοδο καλύπτοντας κενά γνώσης που υπήρχαν για το είδος τα τελευταία χρόνια. 15

16 Ζητήματα διαχείρισης ελληνικών ελαφιών Για την οργάνωση ενός σχεδίου δράσης διατήρησης απειλούμενου είδους, είναι απαραίτητο να διευκρινιστούν τόσο οι απειλές όσο και οι δυσκολίες ή οι πιθανές επιδράσεις από την εφαρμογή του σχεδίου. Γι αυτό γίνεται εδώ μια σύντομη αναφορά σε βασικά ζητήματα που θα έπρεπε να ληφθούν υπόψη κατά τον σχεδιασμό. Σύντομη αναφορά σε κάποια ακόμη γίνεται στο κεφάλαιο «Επισκόπηση ζητημάτων διαχείρισης ελληνικών ελαφιών». Λαθραίο κυνήγι: Η Παπίκα (Αμοργιανιώτης, 1997) δίνει έναν αριθμό περίπου 150 ελαφιών στην Πάρνηθα κατά την περίοδο Στις απογραφές του WWF Ελλάς (Λατσούδης, 2009), ο πληθυσμός των ελαφιών της Πάρνηθας φαίνεται να αριθμεί περίπου ζώα το Αριθμός που είναι μικρός εάν λάβει κανείς υπόψη την έλλειψη θηρευτών (από την Πάρνηθα έχει εκλείψει ο Λύκος, το Τσακάλι, η Αρκούδα) και την απόλυτη προστασία των ελαφιών στον Εθνικό ρυμό. Θα αναμενόταν μια γεωμετρική αύξηση του πληθυσμού (καθώς τα θηλυκά μπορεί να ξεκινήσουν να αναπαράγονται στο 1,5 έτος και να γεννούν ένα νεογνό/έτος) κάτι που δεν έχει συμβεί έως τώρα. Κατά τη διάρκεια του προγράμματος του WWF Ελλάς, ένα τουλάχιστον περιστατικό λαθραίου κυνηγιού αποκαλύφθηκε στις Αρχές και στα μέσα ενημέρωσης στην ανατολική περιοχή της Πάρνηθας, όπου θα περίμενε κανείς ένα αυστηρό πλαίσιο ελέγχου του λαθραίου κυνηγιού. Εντόσθια ζώου βρέθηκαν επίσης στην περιοχή Λοιμικού (χωρίς τομάρι ή άλλα μέρη). Πολύ περισσότερες είναι οι αναφορές κατοίκων για έντονο λαθραίο κυνήγι στις δυτικές περιοχές (στις περιοχές ερβενοχωρίων-όρου Πάστρας). Η μεγάλη έκταση στην οποία διασπείρονται τα ζώα το χειμώνα (περίπου από τη Λ. Μαραθώνα έως το όρος Πάστρα τουλάχιστον) και η ελλιπής φύλαξη είναι αιτίες που φαίνεται να εξακολουθούν να πιέζουν αρνητικά τον πληθυσμό. Στις ίδιες αιτίες αποδίδεται η σχετικά πρόσφατη εξαφάνιση του πληθυσμού της Σιθωνίας αλλά του Κόζιακα. Φυσική διασπορά ζώων: Η έλλειψη αυστηρού ελέγχου του λαθραίου κυνηγιού σε συνδυασμό με την σχετική ακαταλληλότητα αρκετών ζωνών (υπερβοσκημένα ενδιαιτήματα, μονοκαλλιέργειες, φαρδύς τσιμεντένιος αγωγός μεταφοράς νερού, δρόμοι και οικιστικές εκτάσεις) κάνουν πρακτικά αδύνατη τη φυσική διασπορά των ζώων της Πάρνηθας προς τα βουνά του Κιθαιρώνα, Ελικώνα και από εκεί στα μεγάλα βουνά της Ρούμελης και της Πίνδου που θα μπορούσαν, θεωρητικά, να φιλοξενήσουν πληθυσμούς ελαφιών. Γενετική ταυτότητα-υβριδισμός: Τα ζητήματα εισαγωγής ζώων από άλλες περιοχές της Ευρώπης αναφέρονται στο προηγούμενο κεφάλαιο «Αναφορές για τα ελάφια στον ελλαδικό χώρο». Η γενετική ταυτότητα των ελαφιών της Πάρνηθας είναι σήμερα αντικείμενο μελέτης του Τομέα Γενετικής, Ανάπτυξης και Μοριακής Βιολογίας του Τμήματος Βιολογίας του Α.Π.Θ. που διεξάγεται για λογαριασμό του Φορέα ιαχείρισης Πάρνηθας. Από την άλλη, οι πληθυσμοί της Ροδόπης καθώς εμφανίζονται κοντά στα σύνορα με τη Βουλγαρία φαίνεται να σχετίζονται με ζώα της διπλανής χώρας. Και σε αυτή την περίπτωση δεν είναι γνωστή η ακριβής γενετική ταυτότητα των ζώων που μπορεί να έχουν επίσης προέλθει από εμπλουτισμούς και εισαγωγές στη γείτονα χώρα. Όπως έχει αναφερθεί στο κεφάλαιο «Υποείδη και ιδιαίτερες ομάδες ελαφιών», είναι ενθαρρυντικό το γεγονός ότι νεότερες μελέτες δείχνουν ότι η μεταφορά και οι εμπλουτισμοί ελαφιών στον ευρωπαϊκό χώρο γενικά έχουν γίνει σε περιορισμένη τουλάχιστον κλίμακα απόστασης από τις κοιτίδες. 16

17 Ένα ακόμη ζήτημα που σχετίζεται με τις πιθανότητες περαιτέρω υβριδισμών των ελαφιών της Ελλάδας είναι οι ελλείψεις στον έλεγχο των ζώων που διατηρούνται σε αιχμαλωσία σε ιδιωτικές συλλογές και εκτροφεία και μπορεί, αυθαίρετα, να καταλήξουν στην ελληνική φύση. Είναι ενδεικτικό ότι στην Πάρνηθα έχει παρατηρηθεί Πλατώνι (Γιαννάτος, προσ.επικοιν.) παρόλο που δεν έχει επισήμως απελευθερωθεί κανένα τέτοιο ζώο στην περιοχή. Προφανώς, όπως έχει συμβεί με μια σειρά άλλων ξενικών ζώων, το ζώο απελευθερώθηκε αυθαίρετα. Υπάρχουν επίσης αναφορές για, χωρίς άδεια, απελευθερώσεις ζώων σε διάφορες περιοχές της χώρας. Ενημέρωση-ευαισθητοποίηση: Τόσο τα προβλήματα λαθραίου κυνηγιού όσο και των αυθαίρετων εισαγωγών ζώων υποδηλώνουν βέβαια την έλλειψη ανάλογης περιβαλλοντικής ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης ενός μέρους της κοινωνίας. Επίδραση ελαφιών στη βλάστηση: Οι αναφορές για αρνητική επίδραση των ελαφιών στη βλάστηση (ιδιαίτερα πληθυσμών που ενισχύονται από τον άνθρωπο) είναι δεδομένη για πολλές περιπτώσεις δασικών και αγροτικών καλλιεργειών, κήπων κλπ σε περιοχές της Ευρώπης και Αμερικής όπου απουσιάζουν οι φυσικοί θηρευτές. Ωστόσο, η επίδραση του φαινομενικά αυξανόμενου πληθυσμού ελαφιών στην προστατευόμενη περιοχή του Εθνικού ρυμού Πάρνηθας δεν είναι επακριβώς γνωστή. Η απουσία για παράδειγμα μεγάλων θηρευτών (λύκος-αρκούδα), που υπήρχαν παλαιότερα αλλά έχουν αφανιστεί σήμερα, δημιουργεί εύλογα ερωτήματα για την πιθανή πίεση που μπορεί να ασκήσουν τα βόσκοντα ελάφια στην προστατευόμενη βλάστηση και ίσως στη χλωρίδα της περιοχής. Από την άλλη δεν έχει αξιολογηθεί ακόμη η «οικολογική» σημασία των ελαφιών που παραδοσιακά ανήκαν στην ελληνική πανίδα. Ιδιαίτερα στη διαμόρφωση του τοπίου της Πάρνηθας όπου λόγω της ανακήρυξης της περιοχής σε Εθνικό ρυμό, έχουν υποχρεωτικά απομακρυνθεί όλα τα βόσκοντα κτηνοτροφικά ζώα. Η βόσκηση καθώς και οι ήπιες αγροτικές δραστηριότητες κατά το παρελθόν, συνέβαλαν στο να δημιουργηθεί μια ξεχωριστή ποικιλία ενδιαιτημάτων στο περιβάλλον της Πάρνηθας, δημιουργώντας μωσαϊκό οικοτόπων, απομεινάρι του οποίου είναι σήμερα τα μεγάλα ξέφωτα και λιβάδια του βουνού (βλ. Σαλονίκι, Λοιμικό, Μόλα, Παλαιοχώρι, Μεγάλη Λάκα, Μηλιά κλπ). Εάν η φύση αφεθεί στους «φυσικούς» της ρυθμούς, χωρίς ανθρώπινη παρέμβαση, μπορούμε να περιμένουμε ίσως μια ομογενοποίηση του τοπίου με τα πυκνά δάση και θαμνώνες να καταλαμβάνουν κάθε σπιθαμή εδάφους. Η βόσκηση και κατά θέσεις «υπερβόσκηση» των ελαφιών είναι πιθανό να βοηθήσει στην οπισθοδρόμηση της διαδικασίας ομογενοποίησης και στη διατήρηση μεγαλύτερης βιοποικιλότητας. Η επίδραση της δραστηριότητας των ελαφιών στη βλάστηση δεν θα πρέπει να θεωρείται είναι «εξορισμού» αρνητική. Ωστόσο είναι βέβαιο ότι θα πρέπει να παρακολουθείται στενά. Σχετικές έρευνες θα έπρεπε να επικεντρωθούν στο θέμα με σκοπό να οργανωθούν πιο αποτελεσματικά σχέδια διαχείρισης που θα εξασφαλίζουν τη διατήρηση των μεγάλων φυτοφάγων σε συνδυασμό με άλλα «οφέλη» όπως η βιοποικιλότητα και η «αντιπυρική προστασία». 17

18 Το ελάφι στη σύγχρονη ελληνική νομοθεσία Εδώ γίνεται αναφορά σε βασικές νομοθετικές διατάξεις που υποδεικνύουν ότι το ελάφι προστατεύεται κατά ένα μέρος από τον νομοθέτη (χωρίς όμως να λαμβάνει υπόψη την κατάσταση διατήρησης του είδους στην Ελλάδα). Σε συνδυασμό με τα προβλήματα που καταγράφονται για το ελάφι (π.χ. λαθραίο κυνήγι, ανεξέλεγκτη διακίνηση και διατήρηση ζώων) φαίνεται ότι μεγαλύτερο πρόβλημα υπάρχει στην εφαρμογή του νόμου παρά στην έλλειψη αυτού. ασικός Κώδικας («ασικός Κώδιξ»-Ν.. 86/69-ΦΕΚ Α 7/ ): Στο Άρθρο 251 (θήρα) αναφέρεται: «1. Η θήρα επιτρέπεται να ασκήται ως άθλημα, καθ όλην την επικράτειαν, κατά τας διατάξεις του Παρόντος Κώδικος. Ως θηρεύσιμα θηράματα νοούνται πάντα τα άγρια θηλαστικά και πτηνά πλην: εκ των θηλαστικών: Των ακανθόχοιρου, νυκτερίδος, μυγαλής, ασπάλακος». Ωστόσο, στο Άρθρο 258 (Γενικαί απαγορεύσεις θήρας): «1. Απαγορεύεται:...δ) Η θήρα ελάφου, δορκάδος, αιγάγρου (αγριοκάτσικου), αγριόγιδου, τετράωνος (αγριοπετεινού), ως και φασιανού».... ι αποφάσεων του Υπουργού Γεωργίας, μη δυναμένων εν πάση περιπτώσει να εκδοθούν από της 1 ης Αυγούστου 1971, δύναται να εγκριθή η θήρα των ανωτέρω, εφ όσον ο αριθμός τούτων αυξηθή, οπότε εν τη αποφάσει θα καθορίζεται ο τόπος, ο τρόπος και ο χρόνος της θήρας, το είδος και αριθμός των θηραμάτων και η παρά του κυνηγού καταβολή προσθέτου τέλους αδείας «Ωσαύτως απαγορεύεται:..γ) Η μεταφορά ζώντος θηράματος, καθ όλον το έτος και η διατήρησις εν αιχμαλωσία ωδικών πτηνών, ως και παντός θηράματος, πλην των εξωτικών (κολιμπρίων, καναρίων, ψιττακών), επιτρεπομένη μόνον δι αποφάσεως του Υπουργού Γεωργίας εις δημοσίας, δημοτικάς ή κοινοτικάς αρχάς ή νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου, ως και κυνηγετικάς οργανώσεις προς εμπλουτισμόν ζωολογικών κήπων και πάρκων των πόλεων. Επιτρέπεται η κατόπιν αδείας του Υπουργού Γεωργίας σύλληψις και μεταφορά θηράματος δι επιστημονικούς λόγους». Επίσης με την παράγραφο 6 του ίδιου άρθρου καθορίζεται γενικά ότι απαγορεύεται η χωρίς άδεια διακίνηση, εμπορία, κατοχή, έκθεση κλπ των αυτοφυών ειδών χλωρίδας και άγριας πανίδας ακόμη και αυτών που γεννήθηκαν ή εκτράφηκαν σε αιχμαλωσία. Π.. 67/1981: Το είδος δεν συμπεριλαμβάνεται στον πίνακα των προστατευτέων ειδών άγριας πανίδας του Π.. 67/1981 (Περί προστασίας της αυτοφυούς Χλωρίδος, και Αγρίας Πανίδος και καθορισμού διαδικασίας συντονισμού και Ελέγχου της Ερεύνης επ αυτών). CITES: Στον Νόμο 2055/1992 (Κύρωση Σύμβασης διεθνούς εμπορίας ειδών της άγριας πανίδας και χλωρίδας που κινδυνεύουν να εξαφανισθούν με τα Παραρτήματα I και II αυτής), αναφέρεται στο παράρτημα I μόνο το υποείδος Cervus elaphus hanglu (περιοχής Κασμίρ της Ινδίας) ενώ στο παράρτημα II αναφέρεται το υποείδος Cervus elaphus bactrianus (Αφγανιστάν, πρώην ΕΣΣ ). Συνεπώς, οι ελληνικοί και βαλκανικοί πληθυσμοί δεν συμπεριλαμβάνονται στη σύμβαση. Στην τροποιητική/συμπληρωματική ΚΥΑ /4953πε/ (ΦΕΚ 198/τ.Β / ) εκτός των δύο υποειδών στα ίδια παραρτήματα, γίνεται αναφορά στο παράρτημα III του υποείδους Cervus elaphus barbarus και μόνο για την Τυνησία. Κανονισμοί (ΕΚ) 338/97 και 939/97 της Ε.Ε. (με τους οποίους η Ε.Ε. αποδέχεται τις αρχές της Σύμβασης CITES, λειτουργεί ως ενιαίος οργανισμός (μέρος) στη Σύμβαση και επιβάλλει την εφαρμογή αυτής στα μέλη της): Στον κανονισμό (ΕΚ) αριθ.338/97, όπως αντικαταστάθηκε από το παράρτημα του κανονισμού (ΕΚ) αριθ.1332/2005 (όπως παρουσιάζονται στην ΚΥΑ /4953πε/ ) αναφέρονται πάλι τα υποείδη Cervus elaphus hanglu Hangul (I), Cervus elaphus bactrianus-ελάφι του Τουρκεστάν (II) και Cervus elaphus barbarus Έλαφος της Βερβερίας (III Τυνησία) στα παραρτήματα Α, Β και Γ αντίστοιχα. 18

19 Εμπορία ειδών άγριας πανίδας μη CITES: Στο έγγραφο 96646/4202/ του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων δίνονται διευκρινίσεις αναφορικά με το πεδίο εφαρμογής του άρθρου 8 της ΚΥΑ / (ΦΕΚ281/τ.Β / ) που αφορά στην έκδοση αδειών εισαγωγής, εξαγωγής κ.λ.π. για είδη μη CITES (απλών αδειών). Στις διευκρινίσεις καθορίζεται ότι όλα τα μη CITES είδη ελαφοειδών Cervidae spp. αναφέρονται ως «Προστατευτέα Μη CITES είδη χλωρίδας και άγριας πανίδας», στον κατάλογο «Μη CITES ΕΙ Η των Παραρτημάτων της ΣΥΜΒΑΣΗΣ ΒΕΡΝΗΣ «για τη διατήρηση της άγριας ζωής και του φυσικού περιβάλλοντος της Ευρώπης», κυρωθείσης με το Ν.1335/1983 (ΦΕΚ 32/τ.Α / ). Ειδικότερα, το υποείδος Cervus elaphus corsicanus αναφέρεται στον κατάλογο «Μη CITES ΕΙ Η του Παραρτήματος της ΚΥΑ «Καθορισμός μέτρων και διαδικασιών για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων (ενδιαιτημάτων) καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας (ΦΕΚ 1289/τ.Β / ). Έτσι, λοιπόν, «για την εισαγωγή, εξαγωγή, επανεισαγωγή, επανεξαγωγή και διακίνηση των ειδών της χλωρίδας και πανίδας που δεν περιλαμβάνονται στη σύμβαση CITES και τους σχετικούς μ αυτή κανονισμούς (ΕΚ), εξακολουθούν να ισχύουν οι υφιστάμενες σχετικές διατάξεις για τη χορήγηση άδειας...». Σύμβαση Βέρνης (Σύμβαση για τη διατήρηση της άγριας ζωής και του φυσικού περιβάλλοντος της Ευρώπης, Απόφαση 82/72/ΕΕ, σε ισχύ από το 1982). Στην Ελλάδα έχει υιοθετηθεί από το Π /83 (ΦΕΚ 32/Α/ ). Στο παράρτημα ΙΙ της σύμβασης (αυστηρά προστατευόμενα είδη πανίδας) περιλαμβάνεται μόνο το υποείδος Cervus elaphus corsicanus. Στο Παράρτημα ΙΙΙ ωστόσο (προστατευόμενα είδη πανίδας) αναφέρονται όλα τα είδη ελαφοειδών Cervidae. Σύμφωνα με τη σύμβαση, τα συμβαλλόμενα μέρη υποχρεώνονται να προστατεύουν τους πληθυσμούς της άγριας χλωρίδας και πανίδας και να δίνουν ιδιαίτερο βάρος στα ευάλωτα είδη και σε όσα κινδυνεύουν με εξαφάνιση. Οδηγία Οικοτόπων (Οδηγία 92/43/ΕΟΚ του Συμβουλίου της 21 ης Μαΐου 1992 οικοτόπων για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας): Αναφέρεται μόνο στο υποείδος Cervus elaphus corsicanus στο Παράρτημα II (Ζωικά και φυτικά είδη κοινοτικού ενδιαφέροντος των οποίων η διατήρηση επιβάλλει τον καθορισμό ειδικών ζωνών διατήρησης) και στο Παράρτημα IV (Ζωικά και φυτικά είδη κοινοτικού ενδιαφέροντος που απαιτούν αυστηρή προστασία). Συνεπώς, ούτε σε αυτή την οδηγία αναφέρονται οι ελληνικοί και βαλκανικοί πληθυσμοί ελαφιών. 19

20 ΜΕΡΟΣ 2 Ο : Σχέδιο δράσης για το Ελάφι Για την ανάπτυξη του σχεδίου δράσης χρησιμοποιήθηκε η κλείδα των ειδικών της IUCN για τα ελαφοειδή, οποία παρουσιάζεται σε ελληνική μετάφραση: Κλείδα επιλογής διαχειριστικών δράσεων για τα ελάφια της DSG-IUCN Η κλείδα ετοιμάστηκε από τους Chris Wemmer, Dale Miquelle και Eric Dinerstein προκειμένου να διευκολύνει τη διατύπωση σχεδίων δράσης για τα ελαφοειδή του κόσμου από την Παγκόσμια Ένωση για την Προστασία της Φύσης (IUCN) και ειδικότερα την Ειδική Ομάδα για τα Ελαφοειδή της Επιτροπής ιάσωσης Ειδών (SSC-Species Survival Commission/Deer Specialist Group). Η κλείδα παρουσιάζεται στο: Wemmer, C. (editor) Deer, Status Survey and Conservation Action Plan. IUCN/SSC deer Specialist Group. IUCN, Gland, Switzerland and Cambridge, UK. Vi+106 pp. Όπως χαρακτηριστικά σημειώνουν οι συντάκτες, οι γνώσεις για κάθε σχεδόν τάξο των ελαφοειδών είναι περιορισμένες. Έτσι, οι διαχειριστικές προτάσεις δεν μπορούν να θεωρηθούν καταληκτικές και απόλυτες. Κάτι ανάλογο θα μπορούσε να ειπωθεί για τα ελαφοειδή της Ελλάδας για τα οποία οι γνώσεις είναι περιορισμένες. Η γνώση είναι ελλιπής ακόμη και για κεφαλαιώδη ζητήματα όπως είναι τα επίπεδα βοσκοφόρτωσης των περιοχών που φιλοξενούν ελαφοειδή ή η απόκριση της ελληνικής βλάστησης στη δραστηριότητα των ζώων αυτών. 1. Καθεστώς του είδους α. Το είδος πληροί κάποιο κριτήριο επικινδυνότητας από τις κατηγορίες του Κόκκινου Καταλόγου (IUCN Red List) (Κρισίμως Κινδυνεύον-CR/Critical Endangered, Κινδυνεύον- EN/Endangered ή Τρωτό-VU/Vulnerable)....βλ. 2 β. εν πληροί κάποιο κριτήριο επικινδυνότητας της IUCN Red List..είδος/πληθυσμός δεν κινδυνεύει 2. Ενέργειες προστασίας α. Επαρκής προστασία (προστατευόμενες περιοχές, πολιτική και νομικό πλαίσιο υπάρχουν και είναι αποτελεσματικά) βλ. 6 β. Ανεπαρκής προστασία (προστατευόμενες περιοχές, πολιτική και νομικό πλαίσιο δεν υπάρχουν ή είναι αναποτελεσματικά) βλ Εξακρίβωση απειλών α. Απειλές σαφώς εξακριβωμένες.βλ. 4 β. Απειλές όχι σαφώς εξακριβωμένες, απαιτείται περισσότερη πληροφορία..βλ. 5 20

21 4. Εξακρίβωση απειλών και απόκρισης σε προτεινόμενα διαχειριστικά μέτρα Απειλές Ο άγριος πληθυσμός δεν είναι βιώσιμος (κατακερματισμένη κατανομή, πληθυσμοί μειώνονται ή είναι πολύ μικροί) Έλλειψη εξειδικευμένου προσωπικού/ ανθρώπινου δυναμικού Έλλειψη περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης και σχετικού ήθους Σε υποανάπτυκτες περιοχές, έλλειψη τοπικών διαθέσιμων πόρων για τη χρηματοδότηση διαχειριστικών δράσεων Έλλειψη επικοινωνίας/ συντονισμού μεταξύ αρμόδιων αρχών Πολιτική για την προστασία περιοχών, το εμπόριο άγριας ζωής και το κυνήγι: α) εν υπάρχει β) Υπάρχει αλλά είναι ανεπαρκής γ) Υπάρχει αλλά δεν εφαρμόζεται Υπερεκμετάλλευση/ υπερθήρευση Λαθροθηρία: α) Για διαβίωση (τα προς το ζην) β) Για άλλα προϊόντα (π.χ. μόσχος) Απώλεια βιοτόπων εξαιτίας: α) Εισβολής ανθρώπων σε προστατευόμενες περιοχές β) Αποψίλωσης Προτεινόμενες διαχειριστικές δράσεις Εάν ο πληθυσμός βρίσκεται σε κρίσιμο σημείο: 1) Προστασία βιότοπου ή δημιουργία προστατευόμενων περιοχών 2) Πιθανή διατήρηση πληθυσμών σε αιχμαλωσία 3) Πιθανή εγκαθίδρυση πρόσθετων άγριων πληθυσμών όταν και όπου κριθεί κατάλληλη Ανάπτυξη κατάλληλων ευκαιριών εκπαίδευσης για προσωπικό πεδίου και διοίκησης ιευκόλυνση ανάπτυξης Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων. Ανάπτυξη εκπαιδευτικών προγραμμάτων για τοπικές κοινότητες και επιλεγμένες ομάδες πληθυσμού Αναζήτηση οικονομικής στήριξης από σχετικές Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις και ιδρύματα, καθώς και γραφεία που προωθούν διασυνοριακά προγράμματα διατήρησης ειδών Ίδρυση συντονιστικής επιτροπής για τη διαχείριση απειλούμενων ειδών Προετοιμασία νομοθετικού πλαισίου Επαναξιολόγηση νομοθεσίας Ενδυνάμωση εφαρμογής των νόμων Αξιολόγηση κυνηγετικών ρυθμίσεων Ανάπτυξη εκπαιδευτικού προγράμματος διατήρησης. Πίεση για την εφαρμογή της νομοθεσίας. Αναζήτηση υποκατάστατων μέσων προσπορισμού. Πίεση για την εφαρμογή της νομοθεσίας. Εξέταση πιθανής δημιουργίας εκτροφείου ζώων. Πίεση για την αυστηρή προστασία του πυρήνα, ενσωμάτωση περιφερειακών ζωνών, προσφορά εναλλακτικών περιοχών για οικιστική ανάπτυξη ημιουργία πυρήνα αυστηρής προστασίας, ολοκληρωμένες τεχνικές υλοτομίας που λαμβάνουν υπόψη τις απαιτήσεις βιοτόπου άλλων μηρυκαστικών, ολοκληρωμένη 21