Απόκριες. Νηστίσιμα. Έθιμα στην Ελλάδα. Χαρταετοί. Καρναβάλια στον κόσμο. Το σχολικό περιοδικό του 1ου Γυμνασίου Παιανίας. Τεύχος 1 - Φεβρουάριος 2014

Transcript

1 Το σχολικό περιοδικό του 1ου Γυμνασίου Παιανίας Τεύχος 1 - Φεβρουάριος 2014 Τεύχος αφιερωμένο στις Χαρταετοί Καρναβάλια στον κόσμο Μάσκες Έθιμα στην Ελλάδα Νηστίσιμα

2 Τεύχος 1 Φεβρουάριος 2014 Editorial Το σχολικό μας περιοδικό ξεκινάει μόλις τα πρώτα του βήματα. Βήματα λίγο αβέβαια ίσως στην αρχή, γεμάτα όμως με πολλή διάθεση για ανακάλυψη νέων δρόμων, για δημιουργία και γνώση. Συνοδοιπόροι σε αυτή την περιπέτεια μαθητές και των τριών τάξεων του σχολείου μας έτοιμοι να εκφραστούν ελεύθερα, να μοιραστούν σκέψεις και συναισθήματα, να ερευνήσουν, να αμφισβητήσουν και - μέσα από τη δική τους αθώα και συνάμα ζωηρή και φρέσκια ματιά - να μας παρουσιάσουν το αποτέλεσμα αυτής της νέας για όλους μας προσπάθειας. Με αφορμή τις, αποφασίσαμε να κάνουμε ένα αφιέρωμα στο καρναβάλι: στην ιστορία του, στον τρόπο εορτασμού του σήμερα στην Ελλάδα και τον κόσμο, στις μάσκες Ελπίζουμε το πρώτο μας αυτό βήμα να βρει όλους ε- σάς υποστηρικτές! Ευχαριστούμε. Η συντακτική ομάδα

3 Ταξίδι πίσω στο χρόνο Οι ρίζες της Αποκριάς σχετίζονται με το Και η περιπέτεια ξεκινάει Αρχικά με εγκυκλοπαιδικές γνώσεις Τ ο Τριώδιο, οι και το Καρναβάλι μεταφράζουν την ανάγκη του ανθρώπου να βγει, να γλεντήσει. «καρναβάλι» το οποίο προέρχεται από τα «Σατουρνάλια», παγανιστικές τελετουργίες των αρχαίων Ρωμαίων προς τιμή του Κρόνου. Κοιτώντας ακόμη πιο πίσω στο παρελθόν, συναντάμε τα προ-ρωμαϊκά «Λουπερκάλια» (προς τιμή του Λούπερκου Λύκου), αλλά και τις γιορτές προς τιμή του Διονύσου, θεού όχι μόνο του κρασιού, αλλά και της ευθυμίας. Οι γιορτές αυτές ονομάζονταν «Ανθεστήρια» και την πρώτη ημέρα των εορτασμών ανοίγονταν και δοκιμάζονταν για πρώτη φορά οι πίθοι με τον οίνο της χρονιάς και οι άνθρωποι μεταμφιέζονταν, χόρευαν και τραγουδούσαν πίνοντας κρασί σε μια ατμόσφαιρα γενικής χαράς. Τι είναι το Τριώδιο; Α πό τη συγχώνευση όλων αυτών των εθίμων που σχετίζονται και με την αναγέννηση της φύσης διότι τελούνταν λίγο πριν την Άνοιξη, προκύπτει και το χριστιανικό Τριώδιο. Η λέξη προέρχεται από τις «τρεις ωδές», τους τρεις ύμνους δηλαδή που ψάλλουν στην εκκλησία κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου. Τεύχος 1 Φεβρουάριος 2014 Το Τριώδιο διαρκεί τρεις εβδομάδες και ορίζεται από τις τρεις Κυριακές: 1η : Την Κυριακή του Τελώνου και Φαρισαίου ή Προφωνή (επειδή προαναγγέλλει την Αποκριά παλιά έβγαιναν οι κήρυκες και διαλαλούσαν ότι πλησιάζουν οι Αποκριές) 2η : Την Κυριακή του Ασώτου ή Κρεατινή επειδή τρώμε κρέας. Στο μέσο αυτής της εβδομάδας βρίσκεται η Τσικνοπέμπτη (κατά την ορθόδοξη παράδοση, οι νηστείες της Τετάρτης και της Παρασκευής είναι σημαντικές, οπότε η Πέμπτη θεωρούταν καταλληλότερη μέρα για κραιπάλες). Η δεύτερη εβδομάδα κλείνει με την Κυριακή της Α- πόκρεω, τελευταία μέρα κρεοφαγίας (από + κρέας) κάτι σχετικό με το ρωμαϊκό carnavale (από τις λέξεις carnem = κρέας και levare = σηκώνω, με την έννοια του διακόπτω/ αφαιρώ), που δηλώνει δηλαδή τη διακοπή κατανάλωσης κρέατος. 3η : Την Τυρινή, επειδή τρώμε γαλακτοκομικά προϊόντα (λειτουργεί ως γέφυρα μεταξύ κρεοφαγίας και νηστείας, αλλά και ως άσκηση προετοιμασίας για τη νηστεία της Σαρακοστής). Την ημέρα αυτή κορυφώνονται οι αποκριάτικες εκδηλώ- Πρώτη μέρα της νηστείας είναι η Καθαρά Δευτέρα (3 Μαρτίου για το 2014).

4 Ταξιδεύουμε στην Ελλάδα Μ πορεί για τους περισσότερους οι να συνδέονται με τα μεγάλα καρναβάλια, τις παρελάσεις μεταμφιεσμένων ή τους ξέφρενους χορούς. Σε αρκετούς, όμως, νομούς σώζονται έθιμα και παραδόσεις που μεταφέρονται αναλλοίωτα από γενιά σε γενιά μέχρι και τις μέρες μας. Τεύχος 1 Φεβρουάριος 2014 Στο Σοχό στη Θεσσαλονίκη συναντάμε ένα δρώμενο που σχετίζεται με τη γονιμότητα της γης, τους «Κουδουνοφόρους», όπου οι συμμετέχοντες με τραγόμορφες στολές και κουδούνια σε όλο το σώμα τους, ξεχύνονται και χορεύουν σε δρόμους και πλατείες. Έθιμα παρόμοια άλλοτε με μεταμφιέσεις ανθρώπων με προσωπίδες και ζωσμένους με κουδούνια και άλλοτε βαμμένους με κάρβουνο και τυλιγμένους με προβιές να περιφέρονται στους δρόμους των πόλεων χορεύοντας, σατιρίζοντας και πειράζοντας τους περαστικούς συναντάμε και σε άλλες περιοχές της χώρας μας (Νάξο, Λέρο, Ρέθυμνο, Σκύρο ). Γενίτσαροι και Μπούλες Στη Νάουσα, είναι ιδιαίτερα γνωστό και δημοφιλές το έθιμο «Γενίτσαροι και Μπούλες». Πρόκειται για έθιμο διονυσιακής καταγωγής για την υποδοχή της Άνοιξης και προς τιμή του θεού Διόνυσου. Υπό τους χαρακτηριστικούς ήχους του νταουλιού και του ζουρνά, ένα μπουλούκι με «γενίτσαρους» περιφέρεται στους δρόμους της πόλης χορεύοντας με τις Μπούλες (ντόπιους μεταμφιεσμένους, που φορούν τρομακτικές στην όψη μάσκες και νυφικά). Το κέφι, οι φωνές χαράς, το τραγούδι και τα πειράγματα κυριαρχούν και ξεσηκώνουν μικρούς και μεγάλους στα δρομά- Σκύρος Το γαϊτανάκι, έθιμο που πέρασε στην Ελλάδα από πρόσφυγες του Πόντου και της Μικράς Ασίας. Ένα άτομο στέκεται στο κέντρο του κύκλου κρατώντας ένα μεγάλο στύλο, από την κορυφή του οποίου ξεκινούν 12 μακριές κορδέλες (τα γαϊτάνια), καθεμιά με διαφορετικό χρώμα. Οι χορευτές χορεύουν σε 6 ζευγάρια πλέκοντας περίτεχνα τις κορδέλες πάνω στο κοντάρι. Πιθανόν αυτός ο κυκλικός χορός να υποδηλώνει τον κύκλο της ζωής, από τη χαρά στη λύπη, από τον χειμώνα στην άνοιξη, από τη ζωή στο θάνατο.

5 Τεύχος 1 Φεβρουάριος 2014 Και το ταξίδι συνεχίζεται Σ ε άλλες περιοχές ανάβουν αποκριάτικες φωτιές, οι «φανοί» στην Κοζάνη, οι «τζαμάλες» στα Ιωάννινα, και με το άναμμα της πρώτης σπίθας δίνεται το σύνθημα για να ξεκινήσει μια ξέφρενη γιορτή με άφθονο κρασί, τοπικά εδέσματα και πολλά τραγούδια με έντονες σατυρικές πειρακτικές αναφορές. Το Ιόνιο έχει άρωμα Βενετίας... Σ τη Ζάκυνθο, όπως επίσης και στην Κέρκυρα, ντελάλης, με παραδοσιακή αμφίεση, περιφέρεται στο νησί συνοδευόμενος από σαλπιγκτές και τυμπανιστές, και διαλαλεί το περιεχόμενο των καρναβαλικών εκδηλώσεων που πρόκειται να επακολουθήσουν. Την ίδια ώρα, θεατρικές ομάδες υποδύονται στις πλατείες και στους δρόμους τις Ομιλίες (αυτοσχέδια, δηλαδή, κωμικά έργα, με κοινωνικές προεκτάσεις). Ξεχωριστή θέση στις γιορτινές εκδηλώσεις έχει η Κηδεία της Μάσκας, η οποία πραγματεύεται μια παρωδία κηδείας με άφθονο γέλιο. Σ την Ξάνθη αναβιώνει το «κάψιμο του Τζάρου». Πρόκειται για ένα κατασκευασμένο ανθρώπινο ομοίωμα, τοποθετημένο πάνω σε πουρνάρια που καίγεται και ξορκίζει το κακό. Το κακό βέβαια σε αυτήν την περίπτωση είναι η απομάκρυνση των ψύλλων το καλοκαίρι! Το έθιμο το έφεραν πρόσφυγες από το Σαμακόβ της Ανατολικής Θράκης και κάθε χρόνο ζωντανεύει από τους κατοίκους του ομώνυμου συνοικισμού. Το «κάψιμο του Τζάρου» ακολουθεί γλέντι μέχρι το πρωί. Συναντάμε επίσης τον «Βενετσιάνικο Γάμο» και τη «Γκιόστρα», η οποία ουσιαστικά αποτελεί αναβίωση ενός πολύ παλιού εθίμου της βενετσιάνικης αριστοκρατίας που ρίζωσε στο νησί. Πρόκειται για έφιππους αγώνες, όπου οι συμμετέχοντες αγωνίζονταν για την τιμή μιας γυναίκας. Και βέβαια τα γνωστά Το καρναβάλι της Πάτρας αποτελεί εδώ και χρόνια σημείο αναφοράς με πλήθος εκδηλώσεων να κρατούν αμείωτο το ενδιαφέρον του κόσμου (Μπουρμπούλια χοροί όπου οι ντάμες προσέρχονται με μαύρο φαρδύ και μακρύ ντόμινο για να μην αναγνωρίζονται κι έχουν την πρωτοβουλία στην εκλογή καβαλιέρου, παιχνίδι κρυμμένου θησαυρού, νυχτερινή ποδαράτη παρέλαση, φαντασμαγορική παρέλαση αρμάτων ).

6 Εορτασμός και συμβολισμός της Καθαράς Δευτέρας Τεύχος 1 Φεβρουάριος 2014 Η Καθαρά Δευτέρα σηματοδοτεί τη λήξη της αποκριάς και την έναρξη της νηστείας. Ονομάστηκε έτσι από τον χριστιανικό λαό και σημαίνει πνευματική και σωματική «κάθαρση». Είναι μέρα αργίας και απαγορεύεται κάθε εργασία εκτός από το καθάρισμα των μαγειρικών σκευών από τα λίπη από τα φαγοπότια της αποκριάς. Όπως και να χει, η μέρα αυτή είναι ημέρα οικογενειακής συνύπαρξης και διασκέδασης και σε πολλές περιοχές συναντάμε έθιμα με χαρακτηριστικά την έντονη αθυροστομία και την καυστική σάτιρα. Μ ια χαρακτηριστική λέξη που χρησιμοποιούμε είναι τα «Κούλουμα» που δηλώνει την καθαροδευτεριάτικη έξοδο και το πέταγμα χαρταετού. Σύμφωνα με τον Νικόλαο Πολίτη, πατέρα της ελληνικής λαογραφίας, τα Κούλουμα προέρχονται από τη λατινική λέξη culumus που σημαίνει αφθονία αλλά και το τέλος, δηλαδή το τέλος της αποκριάς. Του Κουτρούλη το γάμο στη Μεθώνη Μεσσηνίας (που κρατάει από τον 14ο αιώνα) καθώς και τον Βλάχικο Γάμο στη Θήβα (έθιμο που χρονολογείται από το 1830 όπου τσοπάνηδες Βλάχοι από την Μακεδονία, την Ήπειρο, τη Θεσσαλία και τη Ρούμελη εγκατέλειψαν την άγονη γη τους κι αναζήτησαν γονιμότερο έδαφος κάπου νοτιότερα). Τον Αλευροπόλεμο στο Γαλαξίδι. Έθιμο που διατηρείται από το 1801, όπου όλοι οι κάτοικοι ζώντας υπό τον τουρκικό ζυγό, περίμεναν τις για να διασκεδάσουν φορώντας μάσκες ή βάφοντας το πρόσωπό τους με κάρβουνο. Στη συνέχεια προστέθηκε το αλεύρι και άλλα μάλλον πρωτότυπα υλικά (λουλάκι, βερνίκι παπου- Το Μπουρανί στον Τύρναβο (πρόκειται για χορτόσουπα δίχως λάδι, γύρω από την προετοιμασία της οποίας στήνεται ολόκληρο το σκηνικό με τολμηρά πειράγματα από τους μπουρανίδες) αλλά και το Λαϊκό Δικαστήριο Ανήθικων Πράξεων στην Κάρπαθο (όπου κάποιοι που κάνουν ανήθικες πράξεις συλλαμβάνονται από τους Τζαφιέδες χωροφύλακες και οδηγούνται στο Δικαστήριο αποτελούμενο από σεβάσμιους γέροντες του νησιού όπου ακολουθεί και μια παρωδία δίκης γεμάτη αυτοσχέδια αστεία).

7 Πέταγμα χαρταετού : Τι συμβολίζει; Για τους Έλληνες, όπως τονίζουν οι λαογράφοι, ο χαρταετός, που πετάει ειδικά την Καθαρά Δευτέρα, σημαίνει ό,τι ακριβώς και η συγκεκριμένη μέρα: Πως το βλέμμα στρέφεται στον ουρανό. Ο νους «σηκώνεται» από τα επίγεια. Και η ανθρώπινη ψυχή ανεβαίνει ψηλότερα Σε κάθε χώρα, το πέταγμα χαρταετού παίρνει μια εντελώς διαφορετική διάσταση καθώς συσχετίζεται με τις παραδόσεις, τα ήθη και έθιμα του κάθε τόπου. Το σίγουρο είναι ότι το πέταγμα του χαρταετού έχει τη δύναμη, σε διαφορετικές χρονικές περιόδους του έτους για κάθε χώρα, να ξεσηκώνει σε όλο τον κόσμο μικρούς και μεγάλους παρασύροντάς τους σ ένα πολύχρωμο πανηγύρι χαράς. Ο Τεύχος 1 Φεβρουάριος 2014 Και ποια είναι η ιστορία του; χαρταετός φαίνεται να άνοιξε για πρώτη φορά τα πολύχρωμα φτερά του περίπου στα 1000 π.χ. και έκτοτε δεν έπαψε να χρωματίζει με τον δικό του ξεχωριστό τρόπο Ανατολή και Δύση. Α πό την Κίνα, φτιαγμένος από μετάξι και μπαμπού, με τη μορφή δράκου που ήταν ιερό, θεϊκό σύμβολο πέταξε μακριά. Πέρασε από την Κορέα κι από ε- κεί στην Ινδονησία και τη Μαλαισία, για να φτάσει στην Ιαπωνία όπου εμπλουτίστηκε με περισσότερα έντονα χρώματα. Τον 4ο αιώνα π.χ., στην αρχαία Ελλάδα, ο μαθηματικός κι αρχιμηχανικός Αρχύτας του Τάραντος χρησιμοποίησε στην αεροδυναμική του το αϊτό. Πολύ αργότερα, ο Μάρκο Πόλο, γυρίζοντας από τα ταξίδια του, φέρνει το χαρταετό στην Μεσαιωνική Ευρώπη. Χαρταετοί, Γκίκας

8 Τεύχος 1 Φεβρουάριος 2014 Ήξερες ότι... ο χαρταετός, στην μακραίωνη ιστορία του, χρησιμοποιήθηκε ποικιλοτρόπως για τη μέτρηση της θερμοκρασίας και της ταχύτητας των ανέμων για μελέτες της ατμόσφαιρας και του ηλεκτρισμού για αεροφωτογραφίσεις Και όχι μόνο για να σώσει ναυαγούς!!! Και το όνομα αυτού Στα αγγλικά, η λέξη kite είναι συγχρόνως το όνομα ενός υπέροχου πουλιού. Στα Ιαπωνικά, η λέξη taco σημαίνει «χταπόδι» ίσως επειδή μοιάζει έτσι καθώς πετά με την βοήθεια πολλών νημάτων. Στα μεξικανικά, η λέξη papalote σημαίνει και «πεταλούδα». Στα γερμανικά, η λέξη Drachen σημαίνει Δράκος, προφανώς επειδή είχαν μορφή άγριων ζώων που εκτόξευαν φωτιά από τα στόματά τους. Oι Γάλλοι τους λένε cerfs volants, που θα πει τα πετούμενα ελάφια, ενώ οι Ισπανοί cometas (κομήτες). για στρατιωτικούς σκοπούς, κάποτε ένας Ιάπωνας στρατηγός πέταξε πάνω από στρατόπεδο εχθρών ένα χαρταετό γεμάτο κουδούνια, με αποτέλεσμα οι εχθροί να νομίσουν ότι τους επιτέθηκαν κακά πνεύματα και να το βάλουν στα Τα ονόματά τους δε διαφέρουν μόνο από χώρα σε χώρα αλλά πολλές φορές κι από περιοχή σε περιοχή. Έτσι οι Σμυρνιοί θυμούνται τα «τσερκένια» τους, οι Κωνσταντινουπολίτες τους «ουτσουρμάδες», οι Πόντιοι τα «πουλία», οι Θρακιώτες τα «πετάκια», οι Επτανήσιοι το «φύσουνα».

9 Τεύχος 1 Φεβρουάριος 2014 Ώρα για γρίφους!!! Νο 2 : Ποδηλατικοσ αγωνασ ανωμαλου δρομου Νο 1 : Οι κροκοδειλοι Δύο κροκόδειλοι λιάζονται σε ένα νησί. Ο μικρός είναι γιος του μεγάλου, αλλά ο μεγάλος δεν είναι ο πατέρας του. Ποιος είναι ο μεγάλος; Νο 4 : Ασπρο μαυρο Ένας άντρας με σκούρο βραδινό κουστούμι διασχίζει αργά την άσφαλτο. Την ίδια στιγμή, ένα μαύρο αυτοκίνητο με σβηστά φώτα, βγαίνει από τη στροφή με μεγάλη ταχύτητα. Το δυστύχημα φαινόταν αναπόφευκτο, αλλά ο οδηγός του αυτοκινήτου το απέφυγε χωρίς ιδιαίτερο πρόβλημα. Γιατί ; Νο 6 : Το σαλιγκαρι Ένα σαλιγκάρι βρίσκεται το πρωί στη βάση ενός τοίχου, ύψους 30 μέτρων. Κάθε μέρα ανεβαίνει 2 μέτρα, αλλά είναι εξαντλημένο, κάθε νύχτα γλιστράει και κατεβαίνει 1 μέτρο. Πόσον καιρό θα του πάρει να φτάσει στο επάνω μέρος του τοίχου; Νο 1: Η μητέρα του Νο 2 : Αφού προσπεράσατε τον δεύτερο αναβάτη, είστε δεύτερος εσείς. Δεν προσπεράσατε τον πρώτο. Σε μια διαδρομή ποδηλατικού αγώνα ανώμαλου δρόμου, προσπερνάτε το δεύτερο αναβάτη. Ποια είναι η θέση σας στον αγώνα; Νο 3 : κληρονομια Ένας ετοιμοθάνατος βασιλιάς καλεί τους δυο γιους του στο προσκέφαλό του και τους λέει: «Θα δώσω ολόκληρο το βασίλειό μου σ εκείνον που το άλογό του θα φτάσει τελευταίο στο δέντρο του λόφου». Οι δύο υποψήφιοι κληρονόμοι τρέχουν στον στάβλο, παίρνουν από ένα άλογο και καλπάζουν προς το δέντρο. Γιατί βιάζονται τόσο πολύ ; Νο 5 : οι καλτσες μου Έχετε 50 ζευγάρια κάλτσες ανάκατα σ ένα συρτάρι. Είναι κόκκινες ή κίτρινες. Είναι πίσσα σκοτάδι και δε βλέπετε τη μύτη σας. Πόσες κάλτσες πρέπει να βγάλετε για να είστε σίγουροι ότι θα έχετε ένα σωστό ζευγάρι; Νο 7 : τα διδυμα Καταμεσής του δάσους, φτάνετε σε μια διχάλα, σχήματος Υ. Προς τα πού να πάτε; Αριστερά η δεξιά; Δεν ξέρετε. Ξέρετε, όμως, ότι σ αυτό το σταυροδρόμι ζουν δύο δίδυμα αδέλφια. Ο ένας λέει πάντα την αλήθεια κι ο άλλος πάντα ψέματα. Κι οι δύο ξέρουν ποιον δρόμο πρέπει να ακολουθήσετε. Ένας από τους δύο έρχεται να σας προϋπαντήσει, αλλά δεν ξέρετε ποιος από τους δύο είναι. Ποια ερώτηση πρέπει να κάνετε ώστε να είστε σίγουροι ότι θα πάρετε τη σωστή απάντηση για τον δρόμο που θα ακολουθήσετε; Νο 3 : Ο κάθε γιος πήρε το άλογο του άλλου. Νο 4 : Η σκηνή εκτυλίσσεται μέρα. Νο 5 : Τρεις. Επιλέγοντας τρεις κάλτσες, έχετε τέσσερις δυνατούς συνδυασμούς: είτε δύο κόκκινες και μία κίτρινη, είτε τρεις κόκκινες, είτε μία κόκκινη και δύο κίτρινες είτε τρεις κίτρινες. Σε κάθε περίπτωση, πάντως, έχετε ένα σωστό ζευγάρι! Νο 6 : Κάθε 24ωρο το σαλιγκάρι κερδίζει ένα μέτρο. Την 28η νύχτα θα έχει ανάβει 28 μέτρα. Την επόμενη μέρα θα σκαρφαλώσει άλλα δύο μέτρα και θα φτάσει στο επάνω μέρος του τοίχου, απ όπου δε θα γλιστρήσει πια τη νύχτα. Θα χρειαστεί, λοιπόν, 29 μέρες για να φτάσει στο επάνω μέρος του τοίχου. Νο 7 : «Ποιο δρόμο θα μου έλεγε ο αδελφός σου να πάρω;» είναι η ερώτηση. Διότι, αν συναντήσετε τον ψεύτη, θα σας πει το λάθος δρόμο, αφού λέει ψέματα. Αν συναντήσετε αυτόν που λέει αλήθεια, θα σας πει τον λάθος δρόμο, αφού θα σας πει αυτό ακριβώς που θα σας έλεγε ο αδελφός του. Άρα, όποιος κι αν σας απαντήσει, θα σας πει το λάθος δρόμο. Δεν έχετε λοιπόν παρά ν ακολουθήσετε τον άλλο δρόμο!