Καθεστώς του τοµέα του καπνού

Transcript

1 EL

2 ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΚΟΙΝΟΤΗΤΩΝ Βρυξέλλες, SEC(2003) ΕΓΓΡΑΦΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ Καθεστώς του τοµέα του καπνού Εκτεταµένη εκτίµηση επιπτώσεων

3 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ 1. Εισαγωγή Οικονοµία του τοµέα και παρούσα ΚΟΑ Οικονοµία του τοµέα Παραγωγή καπνού Συνολική παραγωγή Παραγωγή ανά οµάδα ποικιλιών Ευρωπαϊκές προσχωρούσες χώρες και υποψήφιες χώρες ιαρθρώσεις ιαρθρώσεις στην ΕΕ Περιφερειακή ανάλυση Οι τοµείς που έπονται της παραγωγής Τιµές Τιµές του ακατέργαστου καπνού Ανταγωνιστικότητα της ΕΕ Τιµές ανά οµάδες ποικιλιών Εµπορικές συναλλαγές Εµπορικές συναλλαγές της ΕΕ Εµπόριο καπνού: προσχωρούσες και υποψήφιες χώρες Χρησιµοποίηση Χρησιµοποίηση στην ΕΕ Χρησιµοποίηση στις προσχωρούσες χώρες Κόστος παραγωγής, περιθώρια και γεωργικά εισοδήµατα στον τοµέα του καπνού Περιθώρια στην παραγωγή καπνού Εισόδηµα των καπνοπαραγωγικών εκµεταλλεύσεων Συµπεράσµατα Η κοινή οργάνωση αγοράς για τον καπνό Σύστηµα πριµοδότησης Μέτρα προσανατολισµού και περιορισµού της παραγωγής: κατώφλιο εγγύησης και σύστηµα ποσοστώσεων Το Κοινοτικό Ταµείο Καπνού Καθεστώς συναλλαγών µε τις τρίτες χώρες Ειδικά προβλήµατα της παρούσας ΚΟΑ µετά τη µεταρρύθµιση της ΚΓΠ Εσωτερικοί περιορισµοί

4 3.2. Αναµορφωµένοι στόχοι της ΚΓΠ και βελτιωµένη συνεκτικότητα µε τις άλλες κοινοτικές πολιτικές Συνεκτικότητα µε τους στόχους της αειφόρου ανάπτυξης ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΤΙΚΕΣ ΕΠΙΛΟΓΕΣ Επιλογή 1: Παράταση της παρούσας ΚΟΑ Επιλογή 2: Αποσύνδεση από την παραγωγή σύµφωνα µε τις αρχές της µεταρρύθµισης της ΚΓΠ Επιλογή 3: βαθµιαία κατάργηση στο πλαίσιο µιας τοµεακής προσέγγισης ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ Επίπτωση στην αγορά και στο εισόδηµα Επίπτωση στην παραγωγή και στις τιµές Επίπτωση στο εισόδηµα Επιλογές 1 και Επιλογή Επίπτωση στις περιοχές παραγωγής: κοινωνικά ζητήµατα στην ΕΕ-15 και στις αναπτυσσόµενες χώρες, εµπόριο, περιβάλλον Κοινωνική επίπτωση στις περιοχές παραγωγής της ΕΕ Επίπτωση στο εµπόριο και στις αναπτυσσόµενες χώρες Επίπτωση στο περιβάλλον Καπνοκαλλιέργεια και περιβάλλον Βασικά ερωτήµατα και κριτήρια από την άποψη του περιβάλλοντος Επίπτωση στη δηµόσια υγεία και στα συµφέροντα των καταναλωτών Επιπτώσεις του καπνίσµατος στην υγεία Επίπτωση της παραγωγής/καλλιέργειας καπνού στη δηµόσια υγεία Επίπτωση στη χρηστή και αποτελεσµατική διαχείριση (προϋπολογισµό, παρακολούθηση, απλούστευση και ελέγχους) Επίπτωση στον προϋπολογισµό Επίπτωση στην παρακολούθηση ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ

5 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το 1998, όταν το Συµβούλιο συµφώνησε να επέλθουν ουσιαστικές τροποποιήσεις στο ισχύον πλαίσιο στήριξης της κοινοτικής παραγωγής καπνού, κάλεσε την Επιτροπή να υποβάλει το 2002 έκθεση 1 σχετικά µε τη λειτουργία του σχετικού καθεστώτος. Το ζήτηµα του µέλλοντος του καθεστώτος για τον καπνό εθίγη επίσης κατά το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο του Göteborg τον Μάιο 2001, στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής στρατηγικής για την αειφόρο ανάπτυξη. Αν και το Συµβούλιο απέφυγε να εγκρίνει συγκεκριµένα συµπεράσµατα σχετικά µε τον καπνό, προέκυψε σαφώς από τις συζητήσεις και από το πλαίσιο στο οποίο διεξήχθησαν ότι υπάρχουν επιφυλάξεις σχετικά µε την αειφορία του κοινοτικού τοµέα του καπνού. Εκφράστηκαν αµφιβολίες σχετικά µε την κοινωνική δικαιολόγηση της καταβολής συνδεόµενων µε το προϊόν επιδοτήσεων στους καπνοκαλλιεργητές, και ιδίως τονίστηκε η προφανής αντίφαση µεταξύ των ενισχύσεων αυτών και των ανησυχιών της κοινωνίας σχετικά µε το κάπνισµα. Αµφισβητήθηκε η ίδια η µακροπρόθεσµη βιωσιµότητα της παραγωγής καπνού ως οικονοµικής δραστηριότητας. Ωστόσο, υπήρχε επίσης η επίγνωση ότι στην περίπτωση µείζονος µεταρρύθµισης θα ήταν αναγκαία η εξεύρεση εναλλακτικών πηγών εισοδήµατος για τους καπνοπαραγωγούς, ώστε να αποφευχθεί η οικονοµική και κοινωνική κατάρρευση στις αγροτικές περιοχές που εξαρτώνται ιδιαίτερα από την καπνοκαλλιέργεια. Η απάντηση της Επιτροπής ήταν να επιβεβαιώσει τη δέσµευσή της να εξεύρει µια βιώσιµη πολιτική προσέγγιση για το καθεστώς του καπνού, βασιζόµενη σε αξιολόγηση των οικονοµικών, κοινωνικών και περιβαλλοντικών πτυχών του τοµέα. Έτσι, τον Μάιο 2002, στο νοµοθετικό πρόγραµµα και πρόγραµµα εργασίας για το 2003, η Επιτροπή αποφάσισε να υποβάλει τους πολιτικούς προβληµατισµούς της σχετικά µε τον τοµέα του καπνού σε µια εκτεταµένη εκτίµηση επιπτώσεων, σύµφωνα µε την "Προτεραιότητα για µια βιώσιµη και αλληλέγγυα οικονοµία". Επιπλέον, ανατέθηκε το 2002 και ολοκληρώθηκε το 2003 µια αξιολόγηση της Κοινής Οργάνωσης Αγοράς (ΚΟΑ) για τον καπνό. εδοµένου ότι η µεταρρύθµιση του καθεστώτος για τον καπνό έχει επιπτώσεις και σε άλλες κοινοτικές πολιτικές, η Επιτροπή αποφάσισε να αναθέσει την ανάλυση αυτή σε µια ιυπηρεσιακή Οµάδα Καθοδήγησης ( ΟΚ), καλώντας να συµµετάσχουν αντιπρόσωποι από 12 Γενικές ιευθύνσεις και υπηρεσίες. Η ανάλυση των οικονοµικών, κοινωνικών και περιβαλλοντικών πτυχών του καθεστώτος για τον καπνό και των επιπτώσεων που οι διάφορες µεταρρυθµιστικές επιλογές θα είχαν επί των ενδιαφεροµένων, στην Ένωση και στις τρίτες χώρες, αξιοποίησε την ποικιλία γνώσεων και εµπειρίας της οµάδας. 1 Κανονισµός (ΕΚ) αριθ. 1636/98 του Συµβουλίου της 20ής Ιουλίου 1998, άρθρο 26. 4

6 Επί ένα εξάµηνο, η εργασία της ΟΚ ακολούθησε τα στάδια που έχουν καθοριστεί για τη διεξαγωγή αναλύσεων επιπτώσεων. Τα διάφορα µέρη της παρούσας έκθεσης αντιστοιχούν σε καθένα από τα στάδια αυτά. Ένα εισαγωγικό τµήµα (κεφάλαιο 2) περιγράφει τα κύρια χαρακτηριστικά της οικονοµίας του καπνού και της ΚΟΑ του καπνού. Το κεφάλαιο 3 πραγµατεύεται τις αλλαγές και τις εντάσεις που αντιµετωπίζει επί του παρόντος η ΚΟΑ, για την οποία έχουν εκφραστεί ορισµένες επικρίσεις, ενώ άλλοι έχουν υπογραµµίσει τους σοβαρούς περιορισµούς που πρέπει να λάβει υπόψη οποιαδήποτε µεταρρύθµιση. Οι στόχοι της ΚΟΑ επανεξετάζονται υπό το πρίσµα των νέων δεσµεύσεων που έχει αναλάβει η Ένωση, της ευρωπαϊκής στρατηγικής για την αειφόρο ανάπτυξη και των γενικών κατευθύνσεων της αναµορφωµένης Κοινής Γεωργικής Πολιτικής. Στο κεφάλαιο 4, σκιαγραφούνται τρία είδη επιλογών, τα οποία αντανακλούν διαφορετικές προσεγγίσεις ως προς τη µεταρρύθµιση του καθεστώτος καπνού. Η επιλογή "παράταση" διατηρεί το υψηλό επίπεδο επιδότησης στην παραγωγή και χρησιµοποιεί σταθερές ποσοστώσεις παραγωγής για τη ρύθµιση της αγοράς. Οι επιλογές "αποσύνδεση" και "σταδιακή κατάργηση" επιδιώκουν την επίτευξη ισορροπίας µεταξύ τιµών και κόστους. Η πιθανή επίπτωσή τους επί των επιπέδων και επί της χωροθέτησης της παραγωγής, επί των τιµών, των γεωργικών εισοδηµάτων, επί της βιοµηχανίας, της απασχόλησης, του περιβάλλοντος και επί των εµπορικών ροών από τις τρίτες χώρες όπου παράγεται καπνός, έχει εκτιµηθεί είτε ποιοτικά είτε ποσοτικά µε τη βοήθεια διαφόρων προσοµοιώσεων επάνω σε υποδείγµατα που βασίστηκαν στο δείγµα του ΙΓΕΛΠ. Το τελικό µέρος της έκθεσης (κεφάλαιο 6) συνοψίζει τα πλεονεκτήµατα και τα µειονεκτήµατα των διαφόρων επιλογών, οι οποίες βαθµολογούνται ανάλογα µε τον τρόπο που ανταποκρίνονται στις συγκεκριµένες προκλήσεις, ανάλογα µε την έκταση που καλύπτουν τους διάφορους στόχους και ανάλογα µε την επίπτωση που θα είχαν επί των ενδιαφεροµένων. Τον Μάρτιο 2003, οι επιλογές που συµφωνήθηκαν από την ΟΚ και ένα σχέδιο της εκτίµησης επιπτώσεων υποβλήθηκαν στην "Μόνιµη Οµάδα για τον Καπνό" της Συµβουλευτικής Επιτροπής Εξειδικευµένων Καλλιεργειών. Υποβλήθηκαν επίσης τον Ιούνιο σε ένα συµβουλευτικό Φόρουµ που περιελάµβανε αντιπροσώπους του τοµέα της υγείας, των οµάδων καταναλωτών, των βιοµηχανιών που έπονται στην αλυσίδα παραγωγής, των ενώσεων προστασίας του περιβάλλοντος και αναπτυξιακής βοήθειας καθώς και αντιπροσώπους των τοπικών αρχών από τις κυριότερες χώρες παραγωγής της ΕΕ. Τα διάφορα µέλη εκλήθησαν να παρουσιάσουν τις θέσεις και τα σχόλιά τους, για να συµβάλουν στη διαµόρφωση της επιλογής που θα γίνει από τις πολιτικές αρχές. Οι οργανώσεις που διετύπωσαν γνώµη και οι συνεισφορές τους παρουσιάζονται στα παραρτήµατα 3 και 4. Τα βασικά στοιχεία των θέσεων που εκφράστηκαν σχετικά µε διάφορες πτυχές της ΚΟΑ και µε τις µεταρρυθµιστικές επιλογές λαµβάνονται υπόψη στα αντίστοιχα µέρη της έκθεσης. Άλλα παραρτήµατα περιλαµβάνουν την εντολή και τη σύνθεση της ΟΚ (παραρτήµατα 1 και 2), καθώς και ορισµένα σηµειώµατα εργασίας. 5

7 Παραγωγή ακατέργαστου καπνού Βασικά χαρακτηριστικά της παραγωγής καπνού Έτος Αξία Τάση Παγκόσµια παραγωγή Μέσος όρος t Παραγωγή ΕΕ-15 Μέσος όρος t εκ της οποίας: Ιταλία Ελλάδα Μέσος όρος Μέσος όρος t t Εσωτερική κατανάλωση ακατέργαστου καπνού ΕΕ-15 Καθαρές εισαγωγές/εγχώρια χρήση t 43% κυκλική Εµπόριο ακατέργαστου καπνού Εισαγωγές Μερίδιο στις παγκόσµιες εισαγωγές Μέσος όρος Εξαγωγές Μερίδιο στις παγκόσµιες εξαγωγές Μέσος όρος t 36% t 11% Τιµές Μοναδιαία αξία εισαγωγής 2001 από 5 έως 7,44/kg Μοναδιαία αξία εξαγωγής 2001 από 2,9 έως 4,25/kg Έκταση µε καπνό ΕΕ-15 Μερίδιο συνολικής γεωργικής έκτασης Εκµεταλλεύσεις ΕΕ-15 µε καπνό Ποσοστό συνόλου εκµεταλλεύσεων ΕΕ-15 Μέσο µέγεθος εκµεταλλεύσεων καπνού εκ των οποίων καλλιέργεια καπνού ha 0,1% ,3% 9,4 ha 1,6 ha * απάνες προϋπολογισµού εκατ. Μέση πριµοδότηση Απασχόληση στις εκµεταλλεύσεις καπνού (Μονάδες ετήσιας εργασίας) Απασχόληση στην πρώτη µεταποίηση (ισοδύναµο πλήρους απασχόλησης) /t /ha * κυµαίνεται από 0,8 ha στην Ανατολική Μακεδονία και την Πούλια έως 12,1 ha στην Umbria. 6

8 2. ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΟΥ ΤΟΜΕΑ ΚΑΙ ΠΑΡΟΥΣΑ ΚΟΑ Ο καπνός καλλιεργείται σε οκτώ κράτη µέλη, σε δύο από τα οποία, Ελλάδα και Ιταλία, συγκεντρώνεται το 75% της παραγωγής της ΕΕ. Στα κράτη µέλη που παράγουν καπνό, υπάρχει υψηλή γεωγραφική συγκέντρωση: 12 περιφέρειες περιλαµβάνουν ποσοστό µεγαλύτερο από 72% της έκτασης παραγωγής καπνού. Ο αριθµός των εκµεταλλεύσεων είναι µικρός (1,3% του συνόλου των γεωργικών εκµεταλλεύσεων της ΕΕ) και το µέγεθός τους είναι πολύ µικρό, κατά µέσο όρο 1,6 ha καπνού και 9,4 ha Χρησιµοποιούµενης Γεωργικής Έκτασης (ΧΓΕ). Η καλλιέργεια καπνού είναι υψηλής έντασης εργασίας και, αν και βασίζεται κυρίως στην οικογενειακή εργασία ( Μονάδες Ετήσιας Εργασίας, 80% του συνόλου), είναι επίσης καίριας σηµασίας για την οικονοµία των καπνοπαραγωγικών περιοχών, όπου απασχολούνται άνω των ΜΕΕ µη οικογενειακής εργασίας. Το εµπόριο είναι σηµαντικό: από τους τόνους ακατέργαστου καπνού που παράγονται στην ΕΕ, εξάγεται το 55%. Η ΕΕ εισάγει άνω των τόνων, το ισοδύναµο του 160% της παραγωγής της. Αντίθετα από τα περισσότερα ευρωπαϊκά γεωργικά προϊόντα, οι εγχώριες τιµές κυµαίνονται εν γένει µεταξύ του ενός τρίτου και του ηµίσεος των διεθνών τιµών (µε εξαίρεση τα ελληνικά καπνά ανατολικού τύπου). Κατά µέσον όρο, και ιδίως λόγω του πολύ µικρού µεγέθους των εκµεταλλεύσεων, τα εισοδήµατα των καπνοπαραγωγών είναι πολύ µικρά σε σύγκριση µε των άλλων παραγωγών εξαρτώνται σε µεγάλο βαθµό από τις πριµοδοτήσεις στην παραγωγή, οι οποίες αντιπροσωπεύουν κατά µέσο όρο το 76% του εισοδήµατός τους από την καπνοκαλλιέργεια. Το 2002 η συνολική δαπάνη του ΕΓΤΠΕ για την ΚΟΑ του καπνού ανήλθε σε 963 εκατ. ή περίπου ανά Μονάδα Ετήσιας Εργασίας στον τοµέα του καπνού Οικονοµία του τοµέα Παραγωγή καπνού Συνολική παραγωγή Κατά την περίοδο η παγκόσµια παραγωγή ακατέργαστου καπνού ήταν 6,4 εκατ. τόνοι ετησίως. Με τόνους, που αντιστοιχούν στο 5,4% της παγκόσµιας παραγωγής, η ΕΕ είναι ο πέµπτος παραγωγός παγκοσµίως, µετά την Κίνα µε 38%, τη Βραζιλία µε 9%, την Ινδία µε 8% και τις ΗΠΑ µε 7%. Την τελευταία δεκαετία σηµειώθηκε καθοδική τάση στις ποσότητες που παράγονται στην ΕΕ και σε όλες τις άλλες µείζονες καπνοπαραγωγικές χώρες, µε εξαίρεση τη Βραζιλία. Την περίοδο , η κοινοτική παραγωγή µειώθηκε κατά 20% σε σχέση µε την περίοδο

9 Ακατέργαστος καπνός παράγεται σε οκτώ κράτη µέλη: Βέλγιο, Γερµανία, Ελλάδα, Ισπανία, Γαλλία, Ιταλία, Αυστρία και Πορτογαλία. Μεταξύ αυτών οι σηµαντικότερες µε µεγάλη διαφορά είναι η Ελλάδα και η Ιταλία µε τόνους και τόνους αντιστοίχως την περίοδο , αντιπροσωπεύοντας από κοινού το 75% της κοινοτικής παραγωγής. Αν και παραµένει σε σχετικά υψηλό επίπεδο, 37,4% την περίοδο , το µερίδιο της Ιταλίας στην κοινοτική παραγωγή καπνού µειώθηκε την τελευταία δεκαετία, ενώ το µερίδιο της Ελλάδας, µε 38% του συνόλου, παρέµεινε περισσότερο σταθερό ή και αυξήθηκε ελαφρά. Το µερίδιο του ακατέργαστου καπνού στην κοινοτική γεωργική παραγωγή είναι πολύ µικρό και παρέµεινε σταθερό την τελευταία δεκαετία. Σήµερα αντιπροσωπεύει µόνο το 0,4% της κοινοτικής γεωργικής παραγωγής σε βασικές τιµές 2, αν και στην Ελλάδα είναι µεγαλύτερο, καλύπτοντας σχεδόν το 4,5% της εθνικής γεωργικής παραγωγής σε βασικές τιµές. Στα υπόλοιπα κράτη µέλη παραγωγής δεν φθάνει καν το 1%. Από γεωγραφική άποψη, η παραγωγή καπνού παρουσιάζει υψηλή συγκέντρωση και είναι ιδιαίτερα σηµαντική για ορισµένες περιφέρειες (NUTS 3) της Ελλάδας και της Ιταλίας, όπου αντιπροσωπεύει ποσοστό µεγαλύτερο του 50% της περιφερειακής γεωργικής παραγωγής. Το 2000, ποσοστό 0,1% ( ha) της κοινοτικής Χρησιµοποιούµενης Γεωργικής Έκτασης ( ha) εκαλλιεργείτο µε καπνό. Το 2001 η έκταση που εκαλλιεργείτο µε καπνό έφθανε µόλις το 73,2% του επιπέδου του Η µείωση, κατά περίπου ha, αφορούσε πρωτίστως τα κύρια καπνοπαραγωγικά κράτη µέλη (Ελλάδα ha, Ιταλία ha και Ισπανία ha). Από το 1993 έως το 2000 οι αποδόσεις του καπνού βελτιώθηκαν σε όλα τα κράτη µέλη, ιδίως στην Ιταλία (από 2,2 t/ha σε 3,3 t/ha) και στην Πορτογαλία (από 1 t/ha σε 2,8 t/ha). Κατά την ίδια περίοδο η µέση κοινοτική απόδοση αυξήθηκε από 2 σε 2,7 τόνους ανά ha Παραγωγή ανά οµάδα ποικιλιών Η κοινοτική παραγωγή καπνού χαρακτηρίζεται από µια σειρά διαφορετικών ποικιλιών, οι οποίες πωλούνται σε διαφορετικές τιµές και προορίζονται για διαφορετικές χρήσεις. Μπορούν να διακριθούν σε γενικές γραµµές τέσσερις οµάδες ποικιλιών: Οµάδα ποικιλιών υψηλής ποιότητας (π.χ. "Flue Cured", "Light Air Cured"): χρησιµοποιούνται κυρίως για σιγαρέτα "American blend", που σήµερα αποτελούν το δηµοφιλέστερο τύπο σιγαρέτων στην αγορά. Αυτές οι υψηλής ποιότητας ποικιλίες από κοινού κάλυπταν περισσότερο από το ήµισυ της κοινοτικής παραγωγής καπνού το 2001, µε αξιοσηµείωτη ανοδική τάση ιδίως για τον καπνό "Flue Cured" (µερίδιο 40% στην κοινοτική παραγωγή καπνού). 2 Οι βασικές τιµές είναι το άθροισµα των τιµών παραγωγού και των καθαρών επιδοτήσεων στην παραγωγή. 8

10 Οµάδα ποικιλιών χαµηλής ποιότητας και φθινουσών: περιλαµβάνουν τον καπνό "Dark Air Cured" και, σε µεγαλύτερη έκταση, την οµάδα "Sun Cured" και χρησιµοποιούνται παραδοσιακά για σιγαρέτα που πωλούνται στις τοπικές αγορές και για την παραγωγή σκουρόχρωµων σιγαρέτων. Οι ποικιλίες αυτές έχουν χάσει σταδιακά τη σηµασία τους στην ΕΕ, µε µερίδιο 10% για την "Dark Air Cured" και µερίδιο 4,1% για την "Sun Cured" στις στατιστικές παραγωγής καπνού του Οµάδα ποικιλιών ανατολικού τύπου: παράγονται µόνο στην Ελλάδα και χρησιµοποιούνται κυρίως για να εµπλουτίσουν το άρωµα και τη γεύση των σιγαρέτων "American blend". Το µερίδιό τους στην κοινοτική παραγωγή παρέµεινε σχετικά σταθερό κατά τα τελευταία έτη, αν και µπορούν να παρατηρηθούν ορισµένες διακυµάνσεις στο πλαίσιο της οµάδας. Οι ποικιλίες "Μπασµά" σηµείωσαν αύξηση, µε µερίδιο 8,1% της κοινοτικής παραγωγής το 2001, οι ποικιλία "Κατερίνη" κατέχει σταθερό µερίδιο 7,1%, ενώ οι ποικιλίες "Καµπά Κουλάκ" σηµείωσαν ελαφρά µείωση και κατέχουν σήµερα ποσοστό 4,0%. Οµάδα ποικιλιών Fire Cured: χρησιµοποιούνται κυρίως για την παραγωγή πούρων και «Toscani». Το µερίδιό τους στην κοινοτική παραγωγή καπνού ήταν µόλις 1,9% το Κατόπιν των πρόσφατων εξελίξεων στην αγορά και των αλλαγών στην πολιτική (ιδίως, της εισαγωγής το 1998 της διαφοροποίησης των πριµοδοτήσεων προς τις οργανώσεις παραγωγών µε βάση ποιοτικά πρότυπα), παρατηρήθηκε αισθητός αναπροσανατολισµός προς την παραγωγή ποικιλιών υψηλής ποιότητας και, σε µικρότερη έκταση, ορισµένων από τις ανατολικές ποικιλίες. Η µετατόπιση αυτή αφορούσε ιδίως την ιταλική παραγωγή, όπου οι ποικιλίες µε τη µεγαλύτερη ζήτηση (Virginia και Bright, που ανήκουν στην οµάδα "Flue Cured", και Burley που υπάγεται στην οµάδα "Light Air Cured") αντιπροσωπεύουν τώρα περίπου το 77% της εθνικής παραγωγής. Κατά τα τελευταία έτη η Ελλάδα άρχισε να παράγει παρόµοιες ποικιλίες, αλλά ακόµη ειδικεύεται έντονα στα καπνά ανατολικού τύπου. Η διαδικασία αναδιάρθρωσης οδήγησε επίσης στην αύξηση της ποικιλιακής εξειδίκευσης σε επίπεδο εκµετάλλευσης και περιφέρειας, οι δε ποικιλίες υψηλής ποιότητας συγκεντρώνονται όλο και περισσότερο σε αυξανόµενο αριθµό παραγωγών αλλά σε µικρό αριθµό περιφερειών. Ακόµη όµως µπορούν να παρατηρηθούν µεγάλες διαφορές µεταξύ εκµεταλλεύσεων και περιφερειών στην Ελλάδα και την Ιταλία: εξακολουθεί να παρατηρείται διχοτόµηση µεταξύ λίγων "βιοµηχανικών" εκµεταλλεύσεων, οι οποίες είναι µεγαλύτερης έντασης κεφαλαίου και επικεντρώνονται στην παραγωγή των καλύτερων ποικιλιών, και µεγάλου αριθµού µικρών εκµεταλλεύσεων, οι οποίες είναι τυπικά έντασης εργασίας και παρουσιάζουν µικρότερη ενσωµάτωση στην αγορά. 9

11 Ευρωπαϊκές προσχωρούσες χώρες και υποψήφιες χώρες Από τις 10 προσχωρούσες χώρες µόνο τέσσερις παράγουν καπνό: η Πολωνία, η Ουγγαρία, η Σλοβακία και η Κύπρος. Η ετήσια παραγωγή τους (µέσος όρος ) είναι: Πολωνία τόνοι, Ουγγαρία τόνοι, Σλοβακία τόνοι και Κύπρος 362 τόνοι 3. Κατά την ίδια περίοδο η Βουλγαρία και η Ρουµανία παρήγαγαν αντιστοίχως τόνους και τόνους. Σε όλες τις υποψήφιες και τις προσχωρούσες χώρες πλην της Κύπρου η παραγωγή ακατέργαστου καπνού βαίνει φθίνουσα. Η Πολωνία ειδικεύεται στην παραγωγή ποικιλιών Fire Cured, ενώ στη Βουλγαρία και τη Ρουµανία καλλιεργούνται ευρύτερα καπνά ανατολικού τύπου ιαρθρώσεις ιαρθρώσεις στην ΕΕ-15 Το 2000 υπήρχαν συνολικά εκµεταλλεύσεις που παρήγαγαν καπνό στην ΕΕ, οι οποίες αντιπροσώπευαν µόλις το 1,3% του συνόλου των κοινοτικών εκµεταλλεύσεων. Οι εκµεταλλεύσεις αυτές συγκεντρώνονταν κυρίως στην Ελλάδα (64% των εκµεταλλεύσεων παραγωγής καπνού της ΕΕ), ακολουθούµενη από την Ιταλία µε ποσοστό 21% 4. Στη διάρκεια της δεκαετίας του 1990 ο ρυθµός µείωσης των καπνοπαραγωγικών εκµεταλλεύσεων, µε ποσοστό 3,6% ετησίως, ήταν υψηλότερος από το µέσο ρυθµό µείωσης των γεωργικών εκµεταλλεύσεων στην ΕΕ (2% ετησίως). Από την άλλη πλευρά, κατά την ίδια περίοδο, οι εκτάσεις που καλλιεργούνταν µε καπνό µειώνονταν κατά 2,6% ετησίως έναντι πτώσης 3,2% στην ΧΓΕ της ΕΕ. Αυτό σηµαίνει ότι υπήρξε µια µικρή αύξηση των εκταρίων που προορίζονται για τον καπνό ανά εκµετάλλευση, από 1,4 ha το 1990 σε 1,6 ha το Μια διαδικασία µέτριας αναδιάρθρωσης αντιστάθµισε τη µείωση των καπνοπαραγωγικών εκµεταλλεύσεων και εκτάσεων και παρατηρήθηκε µερική µετατόπιση από τον καπνό σε άλλες καλλιέργειες, ιδίως στην Ιταλία, όπου οι ευνοϊκές κλιµατικές συνθήκες το κατέστησαν δυνατό. Οι καπνοπαραγωγικές εκµεταλλεύσεις είναι τυπικά µικρές. Πράγµατι, σχεδόν το 60% των εκµεταλλεύσεων που καλλιεργούν καπνό έχουν έκταση κάτω των 5 εκταρίων, ενώ ποσοστό µεγαλύτερο από 18% κυµαίνονται από 5 έως 10 ha. Αυτό αναπόφευκτα περιορίζει τη δυνατότητα των γεωργών για διαφοροποίηση. Αν και το µέσο µέγεθος αυξήθηκε ελαφρά από το 1990, υπάρχει ακόµη ένα πλήθος καπνοπαραγωγικών εκµεταλλεύσεων που χαρακτηρίζονται από το πολύ µικρό µέγεθός τους σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση, ιδίως στην Ελλάδα, την Ισπανία, την Πορτογαλία και την Ιταλία. 3 4 Για όλες τις προσχωρούσες χώρες η ΕΕ ενέκρινε τη δυνατότητα να καταβάλουν στήριξη για τον καπνό µε απλουστευµένο τρόπο (ενίσχυση ανά εκτάριο) από τη στιγµή της προσχώρησης, αλλά µόνο η Πολωνία και η Κύπρος έχουν αποφασίσει να επιλέξουν αυτό το σύστηµα πληρωµής. Βλέπε χάρτη στο παράρτηµα 9. 10

12 Ο τοµέας του καπνού απασχολεί µεγάλο αριθµό εργαζοµένων, ΜΕΕ ( άτοµα), οι οποίες αντιστοιχούν σε ποσοστό 2,4% του συνόλου των ΜΕΕ που απασχολούνται στον κοινοτικό γεωργικό τοµέα. Ωστόσο, το µεγαλύτερο µέρος της απασχόλησης στον ακατέργαστο καπνό είναι εποχιακή και το µερίδιο της µερικής απασχόλησης είναι αξιοσηµείωτα υψηλό. Η Ελλάδα είναι ο µεγαλύτερος εργοδότης, µε µονάδες (ΜΕΕ), ακολουθούµενη από την Ιταλία µε µονάδες. Τα δύο αυτά κράτη µέλη από κοινού αντιπροσωπεύουν το 81% του συνολικού εργατικού δυναµικού που απασχολείται στην παραγωγή καπνού. Η οικογενειακή εργασία επικρατεί συντριπτικά µε ποσοστό περίπου 80% του συνολικού εργατικού δυναµικού που απασχολείται στον τοµέα. Το αντίστοιχο ποσοστό για τις κοινοτικές εκµεταλλεύσεις που δεν παράγουν καπνό είναι 73%. Η παραγωγή καπνού είναι τυπικά µια δραστηριότητα υψηλής έντασης εργασίας. Για τεχνικούς λόγους είναι περιορισµένη η έκταση στην οποία µπορεί να εκµηχανιστεί η καλλιέργεια καπνού. Κατά µέσο όρο οι ΜΕΕ ανά εκµετάλλευση και ανά εκτάριο καπνού είναι υψηλότερες από τους αντίστοιχους δείκτες για το σύνολο των εκµεταλλεύσεων. Το 53% των καπνοκαλλιεργητών είναι ηλικίας άνω των 55 ετών. Στην Ελλάδα, την Πορτογαλία, την Ιταλία και την Ισπανία άνω του 90% των διαχειριστών της εκµετάλλευσης έχουν µόνο πρακτική εµπειρία, ενώ το υψηλότερο ποσοστό κατόχων εκµετάλλευσης µε πλήρη γεωργική κατάρτιση καταγράφεται στη Γαλλία. Κατά µέσο όρο, µόνο το 25% των κατόχων εκµετάλλευσης είναι γυναίκες Περιφερειακή ανάλυση Όσον αφορά την κατανοµή των εκµεταλλεύσεων στις περιφέρειες της ΕΕ (επίπεδο NUTS 2), ο τοµέας του καπνού χαρακτηρίζεται από ισχυρή χωρική συγκέντρωση. Επτά περιφέρειες, οι οποίες κατατάσσονται µε βάση τον αριθµό των εκµεταλλεύσεων, συγκεντρώνουν περίπου το 70% του όλου αριθµού των εκµεταλλεύσεων, το 63% της έκτασης που καλλιεργείται µε καπνό και το 57% του ακαθάριστου εισοδήµατος 5. Η Κεντρική και η Ανατολική Μακεδονία είναι οι σηµαντικότερες περιφέρειες, αντιπροσωπεύοντας συνολικά το 60% των καπνοπαραγωγικών εκµεταλλεύσεων, το 25% της έκτασης που καλλιεργείται µε καπνό και το 21% του συνολικού ακαθάριστου εισοδήµατος. Στις δύο αυτές περιφέρειες είναι συγκεντρωµένο το 50% των εξειδικευµένων καπνοπαραγωγικών εκµεταλλεύσεων. Βασικό χαρακτηριστικό των καπνοπαραγωγικών εκµεταλλεύσεων είναι ότι παρουσιάζουν εξαιρετική ανοµοιογένεια µεταξύ των περιφερειών. Το µεγάλο µέγεθος των εκµεταλλεύσεων, τόσο από την άποψη της έκτασης όσο και της οικονοµικής δραστηριότητας, της Umbria, της Aquitaine και του Βένετο, αντιπαραβάλλεται µε τις µικρές διαστάσεις των εκµεταλλεύσεων στην Ελλάδα και σε ορισµένες άλλες ιταλικές περιφέρειες (Καµπανία και Πούλια). 5 Ως ακαθάριστο εισόδηµα ορίζεται η αξία της παραγωγής από ένα εκτάριο µείον το κόστος των µεταβλητών εισροών που απαιτούνται για την παραγωγή αυτή. 11

13 Τα προβλήµατα αναδιάρθρωσης έχουν ακόµη ιδιαίτερη οξύτητα σε ορισµένες περιφέρειες όπου η καπνοπαραγωγή διαδραµατίζει πολύ σηµαντικό οικονοµικό και κοινωνικό ρόλο. Εκεί, η απότοµη αποµάκρυνση των εργαζοµένων από τον τοµέα θα προκαλούσε σηµαντικές κοινωνικές ανισορροπίες και έξοδο του αγροτικού πληθυσµού, εάν δεν εγκατασταθεί το κατάλληλο δίχτυ ασφαλείας. Στην Ελλάδα, ο καπνός έχει την υψηλότερη σχετική σηµασία, ιδίως στην Ανατολική Μακεδονία, όπου αντιπροσωπεύει το 20% των εκµεταλλεύσεων και το 34% της απασχόλησης. Στην Ιταλία, οι εκµεταλλεύσεις που καλλιεργούν καπνό αντιπροσωπεύουν µικρό ποσοστό του συνόλου των εκµεταλλεύσεων, αν και το ποσοστό είναι υψηλότερο στην Καµπανία και την Umbria, όπου ο καπνός αντιπροσωπεύει, αντιστοίχως, περίπου 11% και 9% του συνόλου της γεωργικής απασχόλησης και περίπου 10% και 19% του συνολικού ακαθάριστου εισοδήµατος. Μια άλλη περιφέρεια, όπου η καπνοπαραγωγή είναι σχετικά σηµαντική για την απασχόληση, είναι η Εξτρεµαδούρα της Ισπανίας Οι τοµείς που έπονται της παραγωγής Σύµφωνα µε την Ευρωπαϊκή Συνοµοσπονδία Λιανοπωλητών Καπνού (CEDT), το 1999 ο τοµέας καπνού της ΕΕ απασχολούσε περισσότερα από 1 εκατ. άτοµα και άτοµα σε ισοδύναµο πλήρους απασχόλησης. Στο µεγαλύτερο µέρος τους οι εισροές της βιοµηχανίας πρώτης µεταποίησης είναι ακατέργαστος καπνός που παράγεται στην Ένωση. Ωστόσο, ο καπνός που χρησιµοποιείται στην ΕΕ για την παρασκευή σιγαρέτων είναι κυρίως εισαγόµενος, ενώ τα µεταποιηµένα προϊόντα στη συνέχεια είτε εξάγονται είτε καταναλώνονται στην Ένωση. Η βιοµηχανία πρώτης µεταποίησης κυρίως βρίσκεται σε εκείνα τα κράτη µέλη, όπου είναι συγκεντρωµένη η παραγωγή ακατέργαστου καπνού. Η Ιταλία, µε 52%, και η Ελλάδα, µε 28%, κατέχουν το µεγαλύτερο µέρος της παραγωγής πρώτης µεταποίησης της ΕΕ. Όσον αφορά την βιοµηχανοποίηση, οι σηµαντικότεροι παραγωγοί σιγαρέτων είναι η Γερµανία, το Ηνωµένο Βασίλειο και οι Κάτω Χώρες. Το 1999, η παραγωγή στις τρεις αυτές χώρες αντιπροσώπευε το 63% των σιγαρέτων που παρασκευάζονται στην ΕΕ. Οι Κάτω Χώρες και η Γερµανία είναι οι κύριοι παραγωγοί πούρων της ΕΕ, µε µερίδιο 67% στην κοινοτική παραγωγή, και καπνού για πίπα, µε 67% του συνόλου. Η απασχόληση στον τοµέα είναι σχετικά σηµαντική στη Γερµανία και στο Ηνωµένο Βασίλειο, µε και άτοµα αντιστοίχως, επί µονάδων πλήρους απασχόλησης για το σύνολο της κοινοτικής καπνοβιοµηχανίας. Η απασχόληση των γυναικών στον τοµέα αυτό είναι πολύ σηµαντική (δηλαδή 53% στην Ισπανία σε σύγκριση µε 23% για το σύνολο της οικονοµίας). Όσον αφορά τον τοµέα της λιανικής, οι πωλήσεις προϊόντων καπνού έχουν παραδόξως αυξηθεί τα τελευταία έτη τόσο σε ποσότητα όσο και σε αξία. Το 1999, οι συνολικές πωλήσεις ανέρχονταν σε περίπου 93 δισεκατ.. Τα φορολογικά έσοδα που γεννώνται από τις πωλήσεις βιοµηχανοποιηµένου καπνού είναι υψηλά σε όλα τα κράτη µέλη. Η συνολική προστιθέµενη αξία που παρήχθη το 1999 ήταν 12 δισεκατ.. Η βιοµηχανία συνέβαλε µε 54% του συνόλου, ακολουθούµενη από τις λιανικές πωλήσεις µε 28%. Συνολικά, η συνεισφορά των ειδικών φόρων κατανάλωσης και του ΦΠΑ στη φορολογία των κρατών µελών ανήλθε σε 60 δισεκατ. το

14 Τιµές Τιµές του ακατέργαστου καπνού Οι τιµές του ακατέργαστου καπνού διαφέρουν σηµαντικά µεταξύ των ποικιλιών, ανάλογα µε τις διαφορετικές αξίες των µεταποιηµένων εµπορευµάτων για τα οποία χρησιµοποιείται η ποικιλία και µε τη συγκέντρωση στο τελικό προϊόν (διάφορα είδη σιγαρέτων και πούρων). Στην πράξη, λίγοι πολυεθνικοί έµποροι και µεταποιητικές βιοµηχανίες ενεργούν ως διαµορφωτές τιµής, λαµβάνοντας αποφάσεις σχετικά µε τη ζήτηση για τον ακατέργαστο καπνό µε βάση µια πολύπλοκη κλίµακα ποιοτήτων, καθώς και µε την προσφορά και τον όγκο των αποθεµάτων. Οι εξελίξεις κατά την τελευταία δεκαετία καταδεικνύουν ότι η ισχυρή συγκέντρωση των µεταποιητών - προµηθευτών δεν είχε αρνητική επίπτωση στις τιµές. Αντίθετα, βοήθησε τη διαδικασία της διαρθρωτικής προσαρµογής σε όλο τον κλάδο του καπνού και, από κοινού µε τις κατάλληλες πολιτικές, συνέβαλε στην αύξηση της αξίας των εµπορευµάτων που παράγει ο πρωτογενής τοµέας. Οι τιµές των ακατέργαστων καπνών που παράγονται στην ΕΕ αυξάνονται, σε διεθνές και εγχώριο επίπεδο, ως συνέπεια του εκσυγχρονισµού που επιχειρήθηκε κατά την τελευταία δεκαετία. Χαµηλές τιµές σηµειώνονται κυρίως για τα προϊόντα που διατίθενται στο εµπόριο από µικρές εκµεταλλεύσεις, καθόσον αυτές είναι σχετικά περισσότερο εξειδικευµένες στις ποικιλίες χαµηλής ποιότητας Ανταγωνιστικότητα της ΕΕ Η µοναδιαία αξία των εξαγωγών καπνού έχει χρησιµοποιηθεί για τη µέτρηση της σχετικής ανταγωνιστικότητας και αξίας της κοινοτικής καπνοβιοµηχανίας σε διεθνές πλαίσιο. Σε παγκόσµιο επίπεδο, ο θετικός συνδυασµός της ζήτησης στην αγορά και της ποιότητας καθιστά τις ΗΠΑ και, σε µικρότερη έκταση, την Τουρκία, τις χώρες µε την υψηλότερη µοναδιαία αξία των εξαγωγών καπνού. Οι ΗΠΑ κυρίως εξάγουν τις ποικιλίες που χρησιµοποιούνται για σιγαρέτα "American blend", ενώ οι τουρκικές εξαγωγές συγκεντρώνονται σε καπνά ανατολικού τύπου. Οι µοναδιαίες αξίες των κοινοτικών εξαγωγών ακολουθούν ελαφρά ανοδική πορεία έναντι αρνητικής τάσης που παρατηρείται για τις παγκόσµιες µοναδιαίες αξίες κατά την εξαγωγή. Οι µοναδιαίες αξίες κατά την εξαγωγή της ΕΕ παρέµειναν κάτω του παγκοσµίου µέσου όρου από το 1989 έως το 1999, αλλά µε σαφή τάση να εξαλείψουν τη διαφορά. Πράγµατι, το 2000 οι µοναδιαίες αξίες κατά την εξαγωγή της ΕΕ ήσαν ήδη υψηλότερες από τις αντίστοιχες παγκόσµιες Τιµές ανά οµάδες ποικιλιών Μεταξύ 1993 και 2001, οι τιµές για όλες τις ποικιλίες αυξήθηκαν, µε εξαίρεση τις "χαµηλής ποιότητας και φθίνουσες ποικιλίες", παρά τη σταθερή πτώση της παραγωγής και της καλλιεργούµενης έκτασης για αυτές τις τελευταίες οµάδες. Η µείωση της τιµής των εν λόγω ποικιλιών εποµένως είναι αποτέλεσµα πτώσης της ζήτησης. 13

15 Εµπορικές συναλλαγές Εµπορικές συναλλαγές της ΕΕ-15 Οι εµπορικές συναλλαγές της ΕΕ που αφορούν τον καπνό επηρεάζονται από δύο βασικούς παράγοντες: (1) η παραγωγή ακατέργαστου καπνού της ΕΕ δεν επαρκεί για να καλύψει, τόσο από άποψη ποσότητας όσο και ποιότητας, την εγχώρια ζήτηση από τη µεταποιητική βιοµηχανία (2) οι ευρωπαϊκές πολυεθνικές, που εδρεύουν κυρίως στις Κάτω Χώρες, τη Γερµανία και το Ηνωµένο Βασίλειο, από κοινού µε ορισµένες εταιρίες των ΗΠΑ, ελέγχουν σηµαντικό µερίδιο του παγκόσµιου εµπορίου σιγαρέτων και πούρων. Η ΕΕ κατέχει κορυφαία θέση στο παγκόσµιο εµπόριο καπνού. Το , η ΕΕ εισήγαγε, κατ αξία, 34,7% του µη βιοµηχανοποιηµένου καπνού που διατέθηκε στο εµπόριο παγκοσµίως, αλλά µόλις 5,4% του βιοµηχανοποιηµένου καπνού. Ταυτόχρονα, οι εξαγωγές της ΕΕ αντιπροσώπευαν σχεδόν το 20% του µεταποιηµένου καπνού και το 7,6% του µη βιοµηχανοποιηµένου καπνού. Το εµπορικό ισοζύγιο του τοµέα του καπνού είναι αρνητικό, αλλά βελτιώνεται έντονα χάρη στις αυξανόµενες εξαγωγές του µεταποιηµένου καπνού. Το εµπόριο βιοµηχανοποιηµένων προϊόντων καπνού είναι σχετικά σηµαντικότερο για την ΕΕ, τις ΗΠΑ και τις άλλες ανεπτυγµένες χώρες, ενώ το εµπόριο καπνού των αναπτυσσόµενων χωρών βασίζεται εν γένει στον µη βιοµηχανοποιηµένο καπνό. Πρέπει να σηµειωθεί ότι η παραγωγή βιοµηχανοποιηµένου καπνού στην ΕΕ δεν βρίσκεται κοντά στις περιοχές όπου καλλιεργείται ο ακατέργαστος καπνός. Η Ιταλία είναι καθαρός εισαγωγέας σιγαρέτων, ενώ οι ελληνικές καθαρές εξαγωγές σιγαρέτων είναι άλλα έτη θετικές και άλλα αρνητικές. Οι ενδοκλαδικές ροές καπνού (µέσος όρος ) είναι αξίας περίπου εκατ.. Η Ιταλία, η Ελλάδα και η Ισπανία είναι οι κύριοι προµηθευτές, ενώ η Γερµανία, ακολουθούµενη από το Βέλγιο και το Ηνωµένο Βασίλειο είναι οι κύριοι αγοραστές. Οι ποικιλίες µε τις µεγαλύτερες συναλλαγές, τόσο εκτός όσο και εντός της ΕΕ, είναι οι "Flue Cured", "Light Air Cured" και οι ανατολικές ποικιλίες Εµπόριο καπνού: προσχωρούσες και υποψήφιες χώρες Μεταξύ 1998 και 2000, οι προσχωρούσες χώρες εξήγαγαν κατά µέσο όρο ετησίως τόνους και εισήγαγαν τόνους ακατέργαστου καπνού. Εξαγωγές γίνονται κυρίως προς την ΕΕ και εισαγωγές από την ΕΕ, τη Βραζιλία, τις ΗΠΑ και τη Ζιµπάµπουε. Κατά την ίδια περίοδο, η Βουλγαρία και η Ρουµανία εξήγαγαν τόνους και 773 τόνους και εισήγαγαν τόνους και τόνους. Μεταξύ των προσχωρουσών και των υποψηφίων χωρών η Βουλγαρία είναι ο µόνος καθαρός εξαγωγέας. Η Τουρκία είναι επίσης σηµαντικός καθαρός εξαγωγέας ( τόνοι). 14

16 Χρησιµοποίηση Χρησιµοποίηση στην ΕΕ-15 Ο ακατέργαστος καπνός χρησιµοποιείται ("καταναλώνεται") από τη µεταποιητική βιοµηχανία, ενώ η τελική κατανάλωση αναφέρεται στον αριθµό και την αξία των σιγαρέτων και των µεταποιηµένων προϊόντων καπνού που πωλούνται στους καταναλωτές. Στην ΕΕ, τα σχήµατα χρησιµοποίησης του ακατέργαστου καπνού και των µεταποιηµένων προϊόντων ποικίλλουν, καθόσον η ευρωπαϊκή βιοµηχανία βιοµηχανοποιηµένου καπνού µπορεί να αποκτήσει το ακατέργαστο προϊόν από κοινοτικούς παραγωγούς, κυρίως στην Ελλάδα και την Ιταλία, καθώς και από µη κοινοτικές πηγές. Οµοίως, η εγχώρια παραγωγή ακατέργαστου καπνού µπορεί να κατευθυνθεί στο εξωτερικό και όχι στο εσωτερικό της ΕΕ. Ο συνολικός βαθµός αυτάρκειας της ΕΕ σε ακατέργαστο καπνό είναι 53%, µε ελαφρά τάση για περαιτέρω µείωση. Από την άλλη πλευρά, η εσωτερική παραγωγή σιγαρέτων είναι µάλλον σταθερή, έναντι ελαφράς πτώσης στην κατανάλωση σιγαρέτων. Η αυτάρκεια της ΕΕ σε σιγαρέτα είναι εποµένως θετική και αναµένεται να βελτιωθεί. Η ΕΕ κατέχει µερίδιο 10% της συνολικής παγκόσµιας κατανάλωσης ακατέργαστου καπνού, µετά µόνο από την Κίνα (36%) και πριν από την Ινδία (8%) και τις ΗΠΑ (6%). Το 2001, η χρήση ακατέργαστου καπνού στην ΕΕ ανήλθε σε περίπου τόνους, ενώ η κατανάλωση σιγαρέτων έφθασε τους τόνους το Πρόσφατα στοιχεία αναφέρουν ότι ο αριθµός των καπνιστών στην ΕΕ µειώνεται ταχύτερα από τη συνολική κατανάλωση σιγαρέτων στην ΕΕ, γεγονός που σηµαίνει ότι οι αποµένοντες καπνιστές καπνίζουν περισσότερο. Τα αριθµητικά στοιχεία για σιγαρέτα ανά καπνιστή είναι εν γένει υψηλότερα για τη ανία, την Ελλάδα, τη Γερµανία και την Ισπανία, ενώ τα χαµηλότερα επίπεδα καταγράφονται στη Σουηδία, την Πορτογαλία, τη Φινλανδία και την Ιταλία. Το ποσοστό αρρένων καπνιστών είναι υψηλότερο από το ποσοστό των θηλέων παντού στην Ευρώπη, πλην της Σουηδίας. Είναι σηµαντικό να αναφερθεί ότι η έκθεση αξιολόγησης για τον καπνό που συντάχθηκε από την COGEA το 2002, τόνιζε ότι η κατανάλωση σιγαρέτων στην ΕΕ δεν συνδέεται ευθέως µε την ΚΟΑ για τον καπνό. Στην περίπτωση αυτή, οι τυχόν αλλαγές στην ΚΟΑ και, κατ ακολουθία, στην κοινοτική παραγωγή καπνού δεν θα είχαν επίπτωση στην κατανάλωση σιγαρέτων στην Ευρωπαϊκή Ένωση Χρησιµοποίηση στις προσχωρούσες χώρες Κατά µέσο όρο, από το 1998 έως το 2000 οι µεγαλύτεροι χρήστες ακατέργαστου καπνού µεταξύ των 10 προσχωρουσών χωρών ήταν η Πολωνία ( τόνοι) και η Ουγγαρία ( τόνοι). Κατά την ίδια περίοδο η κατανάλωση στη Ρουµανία και τη Βουλγαρία ήταν τόνοι και τόνοι αντιστοίχως. 15

17 Κόστος παραγωγής, περιθώρια και γεωργικά εισοδήµατα στον τοµέα του καπνού Περιθώρια στην παραγωγή καπνού Η ανάλυση αποδοτικότητας της παραγωγής καπνού βασίζεται σε στοιχεία του ΙΓΕΛΠ 6 που συγκεντρώθηκαν το 1999 και 2000 µε βάση ένα δείγµα εξειδικευµένων εκµεταλλεύσεων. Λόγω του περιορισµένου αριθµού εξειδικευµένων καπνοπαραγωγικών εκµεταλλεύσεων, η ανάλυση µπορεί να πραγµατοποιηθεί µόνο για την Ελλάδα, την Ιταλία και την Ισπανία σε περιφερειακό επίπεδο, στο πλαίσιο σχετικά οµοιογενών συνθηκών παραγωγής. Οι πέντε περιφέρειες για τις οποίες εκτιµήθηκαν το κόστος και τα περιθώρια της παραγωγής καπνού είναι η Εξτρεµαδούρα (Ισπανία), Umbria (Ιταλία), Μακεδονία-Θράκη, Θεσσαλία και Στερεά Ελλάς-Νήσοι Αιγαίου-Κρήτη (Ελλάδα). Οι δείκτες αποδοτικότητας περιλαµβάνουν το περιθώριο αγοράς (παραγωγή καπνού χωρίς τις πριµοδοτήσεις) και το συνολικό περιθώριο (παραγωγή καπνού µε τις πριµοδοτήσεις), τα οποία υπολογίζονται και τα δύο επί του µεταβλητού κόστους, επί των συνολικών εισροών και επί του συνολικού οικονοµικού κόστους. Περιθώρια αγοράς Τα περιθώρια αγοράς επί του µεταβλητού κόστους και επί των συνολικών εισροών είναι εν γένει αρνητικά σε όλες τις εξεταζόµενες περιφέρειες, µε εξαίρεση τη Μακεδονία-Θράκη. Το αποτέλεσµα αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η τιµή παραγωγού για τον καπνό είναι πάρα πολύ χαµηλή για να καλύψει το κόστος της παραγωγικής δραστηριότητας, που είναι έντασης εργασίας, και αποδεικνύει σαφώς ότι η αποδοτικότητα της καπνοπαραγωγής εξαρτάται σε µεγάλο βαθµό από τις επιδοτήσεις. Ωστόσο, η παραγωγή καπνού στη Μακεδονία-Θράκη έχει θετικά περιθώρια, που εξηγούνται εν µέρει από το γεγονός ότι στην περιφέρεια αυτή είναι µεγάλο το µερίδιο των ποικιλιών µε υψηλή τιµή. Από την άλλη πλευρά, είναι ενδιαφέρον να επισηµανθεί ότι στη Μακεδονία-Θράκη το µεγαλύτερο µέρος των εισροών εργασίας προέρχεται από την οικογένεια των κατόχων της εκµετάλλευσης, και εποµένως δεν περιλαµβάνεται στο κόστος. Συνολικά περιθώρια Η κατάσταση µεταβάλλεται τελείως, όταν εξετασθούν τα συνολικά περιθώρια, τα οποία περιλαµβάνουν και την πριµοδότηση. Τα συνολικά περιθώρια επί του µεταβλητού κόστους, αλλά και επί των συνολικών εισροών (µεταβλητό + πάγιο κόστος), είναι σε µεγάλο βαθµό θετικά σε όλες τις περιφέρειες (και ιδίως στην Ελλάδα, όπου οι εξωτερικοί συντελεστές εν γένει δεν πληρώνονται), καθιστώντας την καπνοπαραγωγή µια ιδιαίτερα ελκυστική γεωργική δραστηριότητα. 6 ίκτυο Γεωργικής Λογιστικής Πληροφόρησης. 16

18 ιάγραµµα 1 Μέσο κόστος παραγωγής και περιθώρια ανά εκτάριο εξειδικευµένων καπνοπαραγωγικών εκµεταλλεύσεων σε ορισµένες ευρωπαϊκές περιφέρειες (µέσος όρος ) Τεκµαρτό κόστος 8000 Πάγιο κόστος / ha 6000 Μεταβλητό κόστος Έσοδα από την αγορά + πριµοδοτήσεις Έσοδα από την αγορά 0 Εξτρεµαδούρα Umbria Μακεδονία- Θράκη Θεσσαλία Στερεά Πηγή: Γ Γεωργίας, ΙΓΕΛΠ Ολικά έσοδα= έσοδα από την αγορά + πριµοδότηση Τεκµαρτό κόστος= οικογενειακή εργασία και κόστος έγγειας ιδιοκτησίας Εισόδηµα των καπνοπαραγωγικών εκµεταλλεύσεων Για να αναλυθεί η εισοδηµατική κατάσταση των καπνοπαραγωγών, είναι ενδιαφέρον να συγκριθούν τα έσοδα των καπνοπαραγωγικών εκµεταλλεύσεων µε τα έσοδα άλλων ειδών εκµετάλλευσης. Στο πλαίσιο αυτό, ο συνήθως χρησιµοποιούµενος δείκτης εισοδήµατος για τη γεωργική δραστηριότητα είναι η Καθαρή Προστιθέµενη Αξία Εκµετάλλευσης ανά Μονάδα Ετήσιας Εργασίας (ΚΠΑΕ 7 /ΜΕΕ). Τα δύο βασικά στοιχεία που διαδραµατίζουν ρόλο για τον καθορισµό της αποδοτικότητας των εκµεταλλεύσεων είναι: (α) (β) το επίπεδο των περιθωρίων ανά εκτάριο που εκφράζεται από τον δείκτη ΚΠΑΕ/ΜΕΕ, η διαθέσιµη γεωργική έκθεση ανά Μονάδα Ετήσιας Εργασίας. Τέλος, δεν πρέπει να λησµονείται ότι το συνολικό εισόδηµα της εκµετάλλευσης δεν καθορίζεται µόνο από τη φυτική ή ζωική παραγωγή στην οποία ειδικεύεται η εκµετάλλευση, αλλά και από άλλες πιθανές "δευτερεύουσες" δραστηριότητες. 7 Καθαρή Προστιθέµενη Αξία Εκµετάλλευσης= συνολική παραγωγή της εκµετάλλευσης + υπόλοιπο τρεχουσών επιδοτήσεων και φόρων ενδιάµεση κατανάλωση αποσβέσεις. 17

19 25000 ιάγραµµα 2 Εξέλιξη του εισοδήµατος (ΚΠΑΕ/ΜΕΕ) στην ΕΕ (για τα τρία κύρια κράτη µέλη παραγωγής) ανά τύπο εκµετάλλευσης (σε τρέχουσες τιµές) (1441) Ει δίκευση στον καπνό (13) Ει δίκευση σε σιτ ηρά, ελαιούχα και πρωτεϊ νο ύχα (14) Γε ν ι κέ ς υπαί θρι ε ς καλλιέργειες (20) Ει δίκευση σε δενδροκηπευτι κ ά (41) Ει δίκευση στ η γα λακτ ο κοµία (42) Ει δίκευση στ η ν αναπαραγωγή κα ι πάχυνσ η βοοε ιδών (43) Βοοειδή- γαλακτοπαραγωγή, αναπαραγωγή κα ι πάχυνσ η συν δυασµένα Σύνολο τοµέων Πηγή: Γ Γεωργίας, ΙΓΕΛΠ Η εξέλιξη του δείκτη µεταξύ 1990 και 2000 αποδεικνύει ότι οι καπνοπαραγωγοί στην ΕΕ πλήττονται από διαρθρωτικό χαµηλό επίπεδο εισοδήµατος σε σύγκριση µε άλλους γεωργικούς τοµείς (βλ. ανωτέρω διάγραµµα). Στις περισσότερες περιπτώσεις, τα έσοδα των καπνοπαραγωγικών εκµεταλλεύσεων ήσαν τα χαµηλότερα µεταξύ όλων των τύπων εκµετάλλευσης, µε εξαίρεση τους εξειδικευµένους παραγωγούς βοείου κρέατος στην αρχή της περιόδου και τους µεικτούς παραγωγούς βοείου κρέατος - γάλακτος το τελευταίο έτος. Ούτε η εξέλιξη του εισοδήµατος κατά τη δεκαετή περίοδο ήταν ιδιαίτερα ευνοϊκή για τις καπνοπαραγωγικές εκµεταλλεύσεις (+45% σε τρέχουσες τιµές ή 10% σε σταθερές τιµές και σταθερές συναλλαγµατικές ισοτιµίες) σε σύγκριση µε το µέσο όρο όλων των τοµέων (+75% σε ονοµαστικούς όρους ή 47% σε πραγµατικούς όρους). Ωστόσο, η εισοδηµατική κατάσταση ποικίλλει σηµαντικά στα διάφορα κράτη µέλη. Ενώ στην Ιταλία και την Ισπανία το εισόδηµα των καπνοπαραγωγών είναι αντιστοίχως ίσο και υψηλότερο από τον µέσο όρο των γεωργικών εκµεταλλεύσεων στις χώρες αυτές, και πάντως υψηλότερο από τον µέσο όρο για τις τρεις χώρες, η αποδοτικότητα των καπνοπαραγωγικών εκµεταλλεύσεων στην Ελλάδα είναι η χαµηλότερη µεταξύ όλων των τοµέων και όλων των χωρών. Το χαµηλό εισόδηµα των καπνοπαραγωγικών εκµεταλλεύσεων στην ΕΕ, εποµένως, καθορίζεται κυρίως από την κατάσταση στην Ελλάδα, η οποία είναι η σηµαντικότερη χώρα παραγωγής καπνού. 18

20 Αν και οι καπνοπαραγωγοί στην Ελλάδα επιτυγχάνουν τα καλύτερα περιθώρια ανά εκτάριο, το συνολικό τους εισόδηµα είναι το χαµηλότερο. Αυτό εξηγείται από το πολύ µικρό µέγεθος των καπνοπαραγωγικών εκµεταλλεύσεων στην Ελλάδα, όπου η διαθέσιµη ΧΓΕ ανά µονάδα εργασίας, και ιδίως στον τοµέα του καπνού, είναι πολύ µικρή, και η χρήση των εισροών εργασίας ανά εκτάριο είναι πιθανότατα λίγο αποτελεσµατική. Τέλος, ένα άλλο ενδιαφέρον συµπέρασµα µπορεί να εξαχθεί από τον λόγο µεταξύ του υπολοίπου των τρεχουσών επιδοτήσεων και φόρων και της καθαρής προστιθέµενης αξίας: για το έτος 2000, ο δείκτης αυτός, ο οποίος µετρά την εξάρτηση των γεωργικών εσόδων από τη δηµόσια στήριξη, ισούται µε 98% για τους καπνοπαραγωγούς των τριών εξεταζοµένων χωρών, ποσοστό που είναι µακράν το υψηλότερο σε σύγκριση µε άλλους γεωργικούς τοµείς. ιάγραµµα 3 Λόγος υπολοίπου τρεχουσών επιδοτήσεων και φόρων/καθαρής Προστιθέµενης Αξίας Εκµετάλλευσης στην ΕΕ (για τα τρία κύρια κράτη µέλη παραγωγής) ανά τύπο εκµετάλλευσης % 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Συµπεράσµατα (1441) Ει δίκευση στον καπνό (13) Ει δίκευση σε σιτ ηρά, ελαιούχα και πρωτεϊ νο ύχα (14) Γε ν ι κέ ς υπαί θρι ε ς καλλιέργειες (20) Ει δίκευση σε δενδροκηπευτι κ ά (41) Ει δίκευση στ η γα λακτ οκ ο µία (42) Ει δίκευση στ η ν αναπαραγωγή κα ι πάχυνσ η βοοε ιδών (43) Βοοειδή- γαλακτοπαραγωγή, αναπαραγωγή κα ι πάχυνσ η συν δυασµένα Σύνολο τοµέων Πηγή: Γ Γεωργίας, ΙΓΕΛΠ Η εικόνα η οποία προκύπτει από την ανάλυση που βασίζεται στα δεδοµένα του ΙΓΕΛΠ ενισχύει τα αποτελέσµατα της διαρθρωτικής ανάλυσης. Πράγµατι, η παραγωγή καπνού είναι πολύ µεγάλης έντασης εργασίας, ιδίως στην Ελλάδα, όπου παράγονται οι ανατολικές ποικιλίες. Στην παρούσα κατάσταση µε τις χαµηλές αγοραίες τιµές, το εισόδηµα του παραγωγού εξασφαλίζεται κυρίως από το υψηλό επίπεδο στήριξης, το οποίο επιτρέπει να επιτυγχάνονται θετικά περιθώρια ανά εκτάριο. Χωρίς τη στήριξη, µόνο οι ανατολικές ποικιλίες στην Ελλάδα θα ήσαν επικερδείς. Ως εκ τούτου, ο τοµέας του ακατέργαστου καπνού φαίνεται να είναι ιδιαίτερα ευπαθής. 19

21 Εάν η εισοδηµατική κατάσταση των ελλήνων παραγωγών φαίνεται ιδιαίτερα δυσµενής, από την άλλη πλευρά τα υψηλότερα περιθώρια που προσφέρουν οι ανατολικές ποικιλίες αποτελούν πλεονέκτηµα για τον τοµέα. Ακόµη και αν ληφθεί υπόψη ότι οι ανατολικές ποικιλίες είναι µεγαλύτερης έντασης εργασίας, το εξαιρετικά µικρό µέγεθος των ελληνικών εκµεταλλεύσεων οδηγεί στο συµπέρασµα ότι το οικογενειακό εργατικό δυναµικό χρησιµοποιείται κατά τα φαινόµενα µη αποδοτικά Η κοινή οργάνωση αγοράς για τον καπνό Η κοινή οργάνωση αγοράς για τον ακατέργαστο καπνό θεσπίστηκε µε τον κανονισµό (ΕΟΚ) αριθ. 2075/92 του Συµβουλίου 8. Ο κανονισµός (ΕΚ) αριθ. 2848/98 της Επιτροπής 9 θεσπίζει τις λεπτοµέρειες εφαρµογής. Η ΚΟΑ σήµερα περιλαµβάνει: (1) ένα σύστηµα πριµοδότησης, (2) ένα σύστηµα περιορισµού της παραγωγής (εθνικά κατώφλια και σύστηµα ποσοστώσεων) και προσανατολισµού της παραγωγής, (3) µέτρα για τη µετατροπή της παραγωγής µέσω του Κοινοτικού Ταµείου Καπνού, (4) ρυθµίσεις για το εµπόριο Σύστηµα πριµοδότησης Οι 34 ποικιλίες καπνού κατατάσσονται σε 8 οµάδες. Μία και µόνη πριµοδότηση καθορίζεται για κάθε οµάδα ποικιλιών. Η πριµοδότηση κυµαίνεται από 2,15 έως 4,13 /kg. Ένα συµπληρωµατικό ποσό που κυµαίνεται από 0,41 έως 0,88 /kg καθορίζεται για ορισµένες ποικιλίες καπνού σε ορισµένα κράτη µέλη, για να αντισταθµιστεί το τµήµα της πριµοδότησης που απωλέσθηκε κατόπιν της µεταρρύθµισης του Κατά µέσο όρο, η πριµοδότηση ανέρχεται σε /τόνο που αντιστοιχούν σε /ha. Από το 1999, η πριµοδότηση που καταβάλλεται στους παραγωγούς περιλαµβάνει ένα σταθερό µέρος και ένα µεταβλητό µέρος (30% έως 45% της πριµοδότησης, χορηγούµενο ανάλογα µε την παραδιδόµενη ποιότητα). Το ποσό της πριµοδότησης µειώνεται µε κράτηση υπέρ του Ταµείου Καπνού και από το 1999 µε κράτηση για την ειδική ενίσχυση που χορηγείται στις οµάδες παραγωγών. Το Ταµείο Καπνού χρηµατοδοτήθηκε µε κρατήσεις ύψους, διαδοχικά, 0,5% της πριµοδότησης (εσοδεία 1993), 1% (εσοδείες ), 2% (εσοδεία ) και 3% (εσοδεία 2003). 8 9 ΕΕ L 215 της , σ. 70. ΕΕ L 358 της , σ

22 Η ειδική ενίσχυση που χορηγείται στις οµάδες παραγωγών για τη χρηµατοδότηση των δραστηριοτήτων τους που αποσκοπούν στη βελτίωση της ποιότητας, την προστασία του περιβάλλοντος και τη διαχείριση του κανονισµού ανέρχεται σε 2% της πριµοδότησης. Κατά την προσχώρησή τους, τα νέα κράτη µέλη θα έχουν τη δυνατότητα είτε να εφαρµόσουν το "κοινοτικό κεκτηµένο" είτε να καταβάλουν στήριξη για τον καπνό, παράλληλα µε τη στήριξη για όλα τα άλλα γεωργικά προϊόντα, µε απλουστευµένο τρόπο (κατ αποκοπή ενίσχυση ανά εκτάριο). Η Πολωνία και η Κύπρος έχουν ήδη επιλέξει αυτό το απλουστευµένο σύστηµα πληρωµής Μέτρα προσανατολισµού και περιορισµού της παραγωγής: κατώφλιο εγγύησης και σύστηµα ποσοστώσεων Το Συµβούλιο έχει καθορίσει ένα συνολικό κατώφλιο εγγύησης ανά εσοδεία για την ΕΚ και, στο πλαίσιο της ποσότητας αυτής, ατοµικά κατώφλια εγγύησης για κάθε οµάδα ποικιλιών και για κάθε κράτος µέλος παραγωγής. Τα κατώφλια εγγύησης έχουν µειωθεί ελαφρά από τόνους ακατέργαστου καπνού σε φύλλα το 1999 σε τόνους το Στις προσχωρούσες χώρες έχουν χορηγηθεί συνολικά κατώφλια εγγύησης ύψους τόνων, που κατανέµονται ως εξής: Πολωνία τόνοι, Ουγγαρία τόνοι, Σλοβακία τόνοι και Κύπρος 350 τόνοι. Σε κάθε κράτος µέλος, ποσότητες των κατωφλίων εγγύησης µπορούν να µεταβιβάζονται από µία οµάδα ποικιλιών σε άλλη, µε ουδέτερο δηµοσιονοµικά τρόπο. Το µέτρο αυτό έχει καταστήσει δυνατή τη µετατόπιση της παραγωγής προς ποικιλίες µε υψηλότερη ζήτηση στην αγορά, οι οποίες αποφέρουν καλύτερες τιµές. Για να εξασφαλιστεί η τήρηση των κατωφλίων εγγύησης, το Συµβούλιο έχει επιβάλει ένα καθεστώς ποσοστώσεων παραγωγής. Τα κράτη µέλη διανέµουν τις ποσοστώσεις ανά ποικιλία µεταξύ οµάδων παραγωγών και µεµονωµένων παραγωγών αναλογικά προς τη µέση ποσότητα καπνού που παρέδωσαν στη βιοµηχανία πρώτης µεταποίησης κατά την τριετία που προηγείται της πλέον πρόσφατης εσοδείας. Για να υπάρχει ευελιξία, οι παραγωγοί µπορούν να αγοράζουν και να πωλούν ποσοστώσεις εντός των συνόρων του κράτους µέλους. Τα κράτη µέλη έχουν τη δυνατότητα να δηµιουργήσουν εθνικό απόθεµα ποσοστώσεων παραγωγής, το οποίο µπορεί να φθάσει µεταξύ του 0,5% και του 2% του συνολικού εθνικού κατωφλίου εγγύησης. Η διαδικασία δηµοπρασίας η οποία προβλέπεται για τις καλλιεργητικές συµβάσεις δεν έχει εφαρµοστεί, διότι η έλλειψη πρώτων µεταποιητών δεν επιτρέπει πραγµατικό ανταγωνισµό στα περισσότερα κράτη µέλη παραγωγής. Στα κράτη µέλη που διαθέτουν επαρκή αριθµό πρώτων µεταποιητών και στα οποία θα µπορούσε να λειτουργήσει ο ανταγωνισµός, οι µικροί µεταποιητές αντιτάχθηκαν στο σύστηµα, διότι εφοβούντο ότι δεν θα ήσαν σε θέση να ανταγωνιστούν τους µεγάλους µεταποιητές. Η βιοµηχανία έχει εκδηλώσει ενδιαφέρον για ένα σύστηµα δηµοπρασίας για τον ακατέργαστο καπνό σε φύλλα, παρά για τις συµβάσεις. 21

23 Οι παραγωγοί που αποφασίζουν να εγκαταλείψουν τον τοµέα εθελουσίως µπορούν να πωλήσουν την ποσόστωσή τους στην ΕΕ µέσω του προγράµµατος εξαγοράς ποσοστώσεων. Τα εθνικά κατώφλια εγγύησης µειώνονται ανάλογα. Μεταξύ 1999 και 2001 η ποσότητα των ποσοστώσεων που αποσύρθηκε από την αγορά µε τον τρόπο αυτό ήταν οριακή. Το 2002, ωστόσο, επειδή αυξήθηκαν οι τιµές εξαγοράς, τα αποτελέσµατα βελτιώθηκαν σηµαντικά Το Κοινοτικό Ταµείο Καπνού Η ΚΟΑ προβλέπει τη δηµιουργία ενός Κοινοτικού Ταµείου Καπνού 10. Πριν από το 2002, το Ταµείο αυτό χρησιµοποιείτο για τη χρηµατοδότηση γεωργικής έρευνας σχετικά µε τις ποικιλίες καπνού και τις µεθόδους παραγωγής και για ενηµερωτικές ενέργειες για να βελτιωθεί η κατανόηση του κοινού σχετικά µε τις επιβλαβείς συνέπειες της κατανάλωσης καπνού. Από το 2003, το σκέλος της γεωργικής έρευνας µεταφέρθηκε στο έκτο πρόγραµµα - πλαίσιο έρευνας. Αντίθετα, το Ταµείο µπορεί τώρα να χρηµατοδοτεί ενέργειες, οι οποίες δίνουν τη δυνατότητα στους καπνοπαραγωγούς που έχουν πωλήσει την ποσόστωσή τους στο πρόγραµµα εξαγοράς να στραφούν σε άλλες καλλιέργειες ή οικονοµικές δραστηριότητες που δηµιουργούν απασχόληση επίσης χρηµατοδοτεί µελέτες σχετικά µε τις δυνατότητες των παραγωγών να στραφούν σε άλλες καλλιέργειες ή δραστηριότητες. Χρηµατοδότηση εκστρατειών κατά της κατανάλωσης καπνού Στο παρελθόν το Ταµείο Καπνού δεν χρησιµοποιείτο πλήρως. Από το 1993 έως το 2001, δαπανήθηκαν 31,4 εκατ. για 19 ενηµερωτικά έργα υπό τη διαχείριση της Γ Υγείας και Προστασίας των Καταναλωτών. Το 2001, η Γ Υγείας και Προστασίας των Καταναλωτών άρχισε τριετή εκστρατεία πρόληψης κατά της κατανάλωσης καπνού από τους εφήβους (ηλικίας ετών) µε ετήσιο προϋπολογισµό 6 εκατ.. Παράλληλα, η Γ Υγείας και Προστασίας των Καταναλωτών αναπτύσσει νέες πρωτοβουλίες, για να βελτιωθούν οι γνώσεις στον τοµέα της πρόληψης της κατανάλωσης καπνού, αλλά και για να υποστηρίξει τις πολιτικές και νοµοθετικές της πρωτοβουλίες. Οι ειδικοί των µέσων ενηµέρωσης θεωρούν τον προϋπολογισµό αυτό πολύ χαµηλό για να έχει κρίσιµη επίπτωση. Μέτρα για τη µετατροπή της παραγωγής Από το 2003, τα κράτη µέλη µπορούν να καταρτίζουν εθνικά προγράµµατα για τη στροφή των καπνοκαλλιεργητών προς άλλες καλλιέργειες και δραστηριότητες. Οι µεµονωµένοι παραγωγοί που έχουν εγκαταλείψει τον τοµέα του καπνού και έχουν πωλήσει την ποσόστωσή τους στο πρόγραµµα εξαγοράς µπορούν να υποβάλλουν ατοµικά σχέδια µετατροπής (στροφή σε άλλες καλλιέργειες, κατάρτιση για διαφοροποίηση, δηµιουργία υποδοµής για την εµπορία προϊόντων ποιότητας). Οι δηµόσιες αρχές των περιοχών παραγωγής και οι δηµόσιοι ερευνητικοί οργανισµοί στον τοµέα της γεωπονίας ή/και της αγροτικής οικονοµίας µπορούν να υποβάλλουν σχέδια γενικού ενδιαφέροντος (µελέτες, υπηρεσίες προσανατολισµού και συµβουλευτικές υπηρεσίες, καινοτόµα έργα επίδειξης). Η χρηµατοδότηση της ΕΕ µπορεί να καλύπτει ποσοστό µέχρι 75% του συνολικού ποσού για τις ατοµικές ενέργειες ή µέχρι 100% για τις συλλογικές ενέργειες γενικού ενδιαφέροντος. 10 Βλέπε "Έκθεση της Επιτροπής σχετικά µε τη χρήση των πιστώσεων του Κοινοτικού Ταµείου Καπνού" COM(2003) [βρίσκεται στο στάδιο της έγκρισης από την Επιτροπή]. 22

24 Το 2003, υποβλήθηκαν στα κράτη µέλη 680 ατοµικά έργα και 14 έργα γενικού ενδιαφέροντος. Η ατοµική µετατροπή καλλιεργειών προσανατολίζεται ως επί το πλείστον προς (κατά φθίνουσα σειρά) την καλλιέργεια κηπευτικών, την παραγωγή ελαιών, τον αγροτουρισµό, τα µεταποιηµένα κηπευτικά προϊόντα, την παραγωγή οπωρικών και σιτηρών Καθεστώς συναλλαγών µε τις τρίτες χώρες Το καθεστώς συναλλαγών περιλαµβάνει: Κοινό δασµό µε ύψος που εξαρτάται από το είδος και την ποικιλία, από 11,2% της αξίας κατά την εισαγωγή (µε ελάχιστο 22 και µέγιστο 56 /καθαρό kg) έως 18,4% (µε ελάχιστο 22 και µέγιστο 24 /100 καθαρά kg). Όσον αφορά τις διµερείς ή µονοµερείς δασµολογικές προτιµήσεις, η ΕΕ έχει χορηγήσει απαλλαγή από τους δασµούς για τις εισαγωγές των χωρών ΑΚΕ και των λιγότερο ανεπτυγµένων χωρών στο σύστηµα ΣΓΠ, µε εξαίρεση τη Μιανµάρη και την οµάδα των Άνδεων/Κεντρικής Αµερικής. Μειωµένος δασµός έχει χορηγηθεί στο Μεξικό, τη Νότιο Αφρική και τις άλλες χώρες του ΣΓΠ. Τέλος, η Μολδαβία, η Ουγγαρία, η Βουλγαρία και η Ρουµανία απολαύουν µειωµένων δασµών στο πλαίσιο µιας προτιµησιακής εισαγωγικής ποσόστωσης. εν υπάρχουν προτιµησιακές εισαγωγικές ποσοστώσεις σε επίπεδο ΠΟΕ ούτε εξαγωγικές επιδοτήσεις, οι οποίες καταργήθηκαν από την κοινοτική νοµοθεσία το ΕΙ ΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΑΡΟΥΣΑΣ ΚΟΑ ΜΕΤΑ ΤΗ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ ΤΗΣ ΚΓΠ Στόχος της µεταρρύθµισης του καθεστώτος για τον καπνό είναι όχι µόνο να αυξηθεί η εν γένει συνεκτικότητα µεταξύ των βασικών πολιτικών της Ένωσης, και στη συγκεκριµένη περίπτωση κυρίως µεταξύ της ΚΓΠ και της πολιτικής για τη δηµόσια υγεία, αλλά και να συµπεριληφθεί η εν λόγω τοµεακή πολιτική στη νέα µεταρρυθµιστική διαδικασία που συµφωνήθηκε µε τον συµβιβασµό του Συµβουλίου στις 26 Ιουνίου Εσωτερικοί περιορισµοί Με την αναµόρφωση της ΚΓΠ, ορισµένοι από τους στόχους τους οποίους επεδίωκε προηγουµένως η ΚΟΑ του καπνού δεν έχουν πλέον σηµασία. Ορισµένα µέσα δεν είναι κατάλληλα για το νέο πλαίσιο άλλα δεν σηµείωσαν καλές επιδόσεις και έτσι απέτυχαν να υλοποιήσουν τους στόχους τους, αν και αυτοί παραµένουν σηµαντικοί. Η βαρειά εξάρτηση από την πριµοδότηση για την καλλιέργεια καπνού αποτελεί βασικό µειονέκτηµα της παρούσας ΚΟΑ. Εάν εξετασθεί ο λόγος της πριµοδότησης προς τα συνολικά έσοδα από την αγορά και την πριµοδότηση, αντιπροσωπεύει κατά µέσο όρο το 76%. Οι τιµές κατά την εισαγωγή παραµένουν ακόµη πολύ υψηλότερες από τις εγχώριες τιµές, έστω και αν οι τελευταίες έχουν βελτιωθεί από την τελευταία τροποποίηση της ΚΟΑ το Πράγµατι, ο λόγος τιµή αγοράς/καθαρή πριµοδότηση παραµένει µάλλον χαµηλός. 23