CANNABIS SATIVA. 106 ñ

Transcript

1 5. Tοξικολογία των κανναβινοειδών Oι κίνδυνοι της κάνναβης για την υγεία πρέπει να εκτιµηθο ν µέσα στο γενικ τερο πλαίσιο της χρήσης, µε την έννοια τι αναφερ µαστε, συνήθως, σε άτοµα νεαρής ηλικίας που ενδέχεται να πειραµατίζονται µε πολλές ψυχοδραστικές ουσίες ταυτ χρονα. Απ την άλλη πλευρά, καθοριστικ ρ λο παίζουν η συχν τητα και ο τρ πος χρήσης (µε κάπνισµα ή απ το στ µα), οι ποσ τητες που καταναλώνονται, καθώς και το τυχ ν παθοφυσιολογικ υπ στρωµα του χρήστη [22, 271]. Σε κάθε περίπτωση, η τοξικ τητα των κανναβινοειδών είναι απαραίτητο να εξετασθεί µέσα στη διάσταση του χρ νου, επειδή η απλή περιστασιακή χρήση (ή η περιστασιακή κατάχρηση) είναι φυσικ να διαφέρει, ως προς τα τοξικά επακ λουθα, απ τη µακροχρ νια χρήση. Οξεία τοξικ τητα H οξεία τοξικ τητα της κάνναβης είναι πολ µικρή, δεδοµένου τι δεν υπάρχει στη βιβλιογραφία κανένα τεκµηριωµένο θανατηφ ρο περιστατικ δηλητηρίασης [1, 367, 370, 424]. Ακ µη και µετά απ λήψη υπερβολικών δ σεων, η ανάνηψη απ το ληθαργικ κώµα ήταν οµαλή, χωρίς να υπάρχουν υπολειµµατικά συµπτώµατα ή οργανικές βλάβες [597]. Μελέτες για την ε ρεση της µέσης θανατηφ ρας δ σης σε πειραµατ ζωα έδειξαν τι οι ποσ τητες κάνναβης που απαιτο νται είναι τεράστιες, συγκριτικά µε άλλες ψυχοδραστικές ουσίες. H θανατηφ ρα δ ση έχει υπολογισθεί σε διάφορα ζωικά είδη, πως η γάτα (χασίς απ το στ - µα, 3 gr/kg ανά kg), ο επίµυς (χασίς απ το στ µα, 1 gr/kg, ή διάλυµα κανναβινοειδών ενδοφλεβίως, 30 mg/kg), ο σκ λος (100 mg/kg ενδοφλεβίως), ο πίθηκος (3 gr/kg απ το στ µα, ή 120 mg/kg ενδοφλεβίως). Aπ τα δεδοµένα αυτά, εκτιµάται πως η πιθανή θανατηφ ρα δ ση για τον άνθρωπο είναι περίπου φορές µεγαλ τερη απ τη µέση αποτελεσµατική ñ 105 ñ

2 CANNABIS SATIVA δ ση. Ενδεικτικά, πρέπει να αναφερθεί, τι η αιθυλική αλκο λη (µία κοινωνικά αποδεκτή ψυχοδραστική ουσία) έχει θανατηφ ρα δ ση µ λις δεκαπλάσια της αποτελεσµατικής [597]. Εποµένως, η κάνναβη µπορεί να θεωρηθεί ασφαλής, τουλάχιστον σον αφορά τον κίνδυνο δηλητηρίασης. H οξεία τοξικ τητα εκδηλώνεται στον άνθρωπο µε ναυτία, άγχος, παρανοϊκές ιδέες, διαταραχές του προσανατολισµο, µεταβολές στις αισθήσεις, απώλεια της πρ σφατης µνήµης, ληθαργικ πνο και κώµα. Τα φαιν µενα είναι εντον τερα και συχν τερα, ταν η κάνναβη λαµβάνεται απ το στ µα, παρά ταν καπνίζεται. Σε ορισµένες περιπτώσεις, έχουν αναφερθεί σοβαρές παρενέργειες (υπ ταση, ρίγος, πυρετ ς, ηπατοσπληνοµεγαλία, ανουρία, κ.ά.), που τελικώς αποδ θηκαν σε προσµίξεις άλλων ουσιών [354]. Ας σηµειωθεί τι σε µία µεγάλη µελέτη στην Αγγλία (1333 χρήστες) αναφέρθηκε τι το 21% των χρηστών κάνναβης εµφάνισαν κάποιες παρενέργειες πως γνωσιακο τ που δυσλειτουργίες (κυρίως προβλήµατα µνή- µης), παρανοϊκές ιδέες, νωθρ τητα και σ νδροµο έλλειψης κινήτρων [30]. Χρ νια τοξικ τητα απ το κάπνισµα κάνναβης Tο κάπνισµα της κάνναβης, πως και του κοινο τσιγάρου, αποδίδει στον οργανισµ πολλές ουσίες µε αναγνωρισµένη τοξικ τητα. Αρκετές απ τις ουσίες είναι κοινές και στις δ ο περιπτώσεις (Πίνακας 1), γεγον ς που εξηγεί τις οµοι τητες στην τοξικ τητα του καπνίσµατος κάνναβης και καπνο, ιδιαίτερα στο αναπνευστικ σ στηµα. O καπνιστής µαριχουάνας εισπνέει περισσ τερη πίσσα και λιγ τερο καπν απ τον καπνιστή εν ς κοινο τσιγάρου. Στον καπν της µαριχουάνας, περιέχονται περίπου 50% περισσ τεροι πολυκυκλικοί υδρογονάνθρακες, πολλοί εκ των οποίων είναι γνωστά καρκινογ να. Aς σηµειωθεί τι η χηµική σ σταση του καπνο της κάνναβης επηρεάζεται απ την ποι τητα των τµηµάτων του φυτο που χρησιµοποιο νται, απ τον τρ πο στριψίµατος, απ το χαρτί τυλίγµατος ή απ την παρουσία τυχ ν χη- µικών καταλοίπων απ γεωργικά φάρµακα [267]. H τοξικ τητα της µαριχουάνας είναι µεγαλ τερη συγκριτικά µε το απλ τσιγάρο, επειδή διαφέρει η τεχνική του καπνίσµατος. O καπν ς κρατιέται στους πνε µονες για περίπου τετραπλάσιο χρονικ διάστηµα, για την καλ τερη δυνατή απορρ φηση της 9 -THC. Mε το παρατεταµένο κράτηµα της αναπνοής, αυξάñ 106 ñ

3 TOΞIKOΛOΓIA TΩN KANNABINOEI ΩN ΠΙΝΑΚΑΣ 1 Η ΣΥΝΘΕΣΗ ΤΟΥ ΚΑΠΝΟΥ ΤΗΣ ΚΑΝΝΑΒΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΚΟΙΝΟΥ ΤΣΙΓΑΡΟΥ [267] ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ ΚΑΝΝΑΒΗ ΝΙΚΟΤΙΑΝΗ Ολικ ς καπν ς Ταχ τητα κα σης (mm/min/g) ph (απ 3η έως 10η ρουφηξιά) Υγρασία (%) Στερεά φάση Σ νολο σωµατιδίων (mg/ρουφηξιά) Φαιν λη (µg) ο-κρεζ λη (µg) µ- και π-κρεζ λη (µg) , 4- και 2, 5- ιµεθυλοφαιν λη Ναφθαλένιο (µg) Βενζανθρακένιο (µg) Βενζοπυρένιο (µg) Νικοτίνη (µg) THC (µg) 820 Κανναβιν λη (µg) 400 Κανναβιδι λη (µg) 190 Αέριος φάση Μονοξείδιο του άνθρακα (ppm/τσιγάρο) Αµµωνία (µg) Υδροκυάνιο (µg) Ισοπρένιο (µg) Ακεταλδε δη (µg) Ακετ νη (µg) Ακρολε νη (µg) Ακετονιτρίλιο (µg) Βενζ λιο (µg) Τολου λιο (µg) ιµεθυλονιτροζαµίνη (ng) Μεθυλονιτροζαµίνη (µg) ñ 107 ñ

4 CANNABIS SATIVA νεται η τοξικ τητα, δι τι κατακρατείται στους πνε µονες µεγαλ τερη ποσ τητα πίσσας (που περιέχει καρκινογ νες ουσίες και άλλους ερεθιστικο ς παράγοντες) και απορροφάται µεγαλ τερη ποσ τητα µονοξειδίου του άνθρακα (που οδηγεί σε αυξηµένα καρδιαγγειακά προβλήµατα) [531]. Aς σηµειωθεί, τι οι περισσ τεροι καπνιστές µαριχουάνας είναι παράλληλα και καπνιστές τσιγάρου, οπ τε είναι πιθαν ν να υπάρχει κάποια τοξική συνέργεια. Άλλωστε, η παράλληλη χρήση κάνναβης και κοινών τσιγάρων δυσχεραίνει τις επιδηµιολογικές µελέτες για την τοξικ τητα της κάνναβης, επειδή τελικώς δεν γνωρίζουµε πο πρέπει να αποδοθεί κάποια επιβλαβής επίδραση. Ήταν ανέκαθεν γνωστ, τι το κάπνισµα κάνναβης προκαλεί ερεθισµ στις αναπνευστικές οδο ς, κατ ανάλογο τρ πο µε το κάπνισµα του τσιγάρου. Aυτ επιβεβαιώθηκε σε µελέτες µε εθελοντές που έκαναν συστηµατική και βαριά χρήση µαριχουάνας, στους οποίους αναπτ χθηκε χρ νια βρογχίτιδα µε βήχα, καθώς και προκαρκινικές βλάβες [144]. Σε χρ νιους χρήστες κάνναβης, έχουν παρατηρηθεί σηµαντικές µορφολογικές αλλαγές του βρογχικο επιθηλίου, πως απώλεια των κροσσών και άτυπη υπερπλασία των επιθηλιακών κυττάρων, µε εικ να ενδοεπιθηλιακής φλεγµονής [247, 540], πάχυνση της βασικής µεµβράνης, καθώς και πλακώδης µεταπλασία (εστιακή α ξηση της πυρηνικής/κυτταροπλασµατικής αναλογίας) [194, 213]. H κάνναβη έχει ενοχοποιηθεί, επίσης, για καταστολή της αναπνευστικής λειτουργίας. Η επίδραση αυτή δεν σχετίζεται µε το κάπνισµα και τα προϊ ντα κα σης, αλλά πρ κειται για κεντρική επίδραση που παρατηρείται ακ µη και µετά απ χορήγηση 9 -THC απ το στ µα [36]. Μελέτες σε υγιείς εθελοντές, που κάπνιζαν 5 τσιγάρα µαριχουάνας ηµερησίως (ποσ τητα που αντιστοιχεί σε περίπου 20 κοινά τσιγάρα), έδειξαν µείωση του βιαίως εκπνεοµένου γκου αέρα σε 1 δευτερ λεπτο, µείωση της ικαν τητας διάχυσης και ήπια απ φραξη των αναπνευστικών οδών [534, 535]. Καθηµερινή έκθεση πιθήκων rhesus σε καπν µαριχουάνας (αντίστοιχου µε 4-5 κοινά τσιγάρα) οδήγησε σε µεταβολές στο χαµηλ τερο τµήµα του αναπνευστικο δένδρου, οι οποίες ήταν δοσοεξαρτώµενες (βρογχιολίτιδα, πλακώδης µεταπλασία των βρογχιολίων και περιβρογχιολίτιδα µε διάµεση ίνωση). Eνώ οι µεταβολές αυτές είναι κοινές για λες τις οµάδες ζώων που εκτίθενται σε καπν (είτε απ κοιν τσιγάρο, είτε απ µαριχουάνα), η άτυπη υπερπλασία των κυψελιδικών κυττάρων χαρακτηρίζει µ νο την οµάδα των ζώων της οµάδας της µαριχουάνας. Η άτυπη ñ 108 ñ

5 TOΞIKOΛOΓIA TΩN KANNABINOEI ΩN υπερπλασία των κυψελιδικών κυττάρων είναι κοιν ε ρηµα σε ασθενείς µε αδενοκαρκίνωµα [195]. Απ πειράµατα in vitro, είναι γνωστ τι ο καπν ς της µαριχουάνας και του κοινο τσιγάρου αναστέλλουν τη λειτουργία των κυψελιδικών µακροφάγων, τα οποία έχουν αµυντικ ρ λο στις λοιµώξεις, επειδή εξουδετερώνουν µε φαγοκ τωση τα µικρ βια και τους ιο ς που εισέρχονται στον οργανισµ µέσω της αναπνευστικής οδο. Θα περίµενε κανείς, τι οι καπνιστές µαριχουάνας εµφανίζουν συχν τερα αναπνευστικές λοιµώξεις, αλλά αυτή η εικασία δεν έχει επιβεβαιωθεί στην κλινική πράξη [262]. Oι περισσ τερες κυτταροτοξικές ουσίες του καπνο της µαριχουάνας ή του τσιγάρου είναι υδατοδιαλυτές ενώσεις που περιέχονται στην αέριο φάση του καπνο, πως η ακρολε νη, η ακεταλδε δη και η φορµαλδε δη. Φαίνεται, µως, πως οι ουσίες αυτές στο µεγαλ τερο ποσοστ τους κατακρατο νται σε ανώτερα σηµεία του βρογχικο δένδρου και δεν φθάνουν στις κυψελίδες [267]. Αντίθετα, µελέτες σε πιθήκους rhesus, που είχαν υποβληθεί σε παρατεταµένη παθητική έκθεση σε καπν µαριχουάνας, έδειξαν τι σοβαρές επιδράσεις στα µακροφάγα ασκο νται απ τα σω- µατίδια της στερεάς φάσης του καπνο [63]. Tα µακροφάγα ενσωµατώνουν µε φαγοκ τωση τα σωµατίδια του καπνο, πως ακριβώς θα έκαναν µε ένα µικρ βιο-εισβολέα, τον οποίο στη συνέχεια θα «έπεπταν» µε τα ένζυµά τους. Επειδή, µως, τα σωµατίδια είναι άπεπτα, ανακυκλώνονται απλώς απ τον πληθυσµ των µακροφάγων. ταν ένα µακροφάγο καταστρέφεται και αποσυντίθεται, τα σωµατίδια επαναπροσλαµβάνονται απ τα γειτονικά µακροφάγα. Είναι γνωστ, τι τα σωµατίδια περιέχουν προσροφηµένη 9 -THC, η οποία διαχέεται µε ευκολία στα λιποειδικά συστατικά της κυτταρικής µεµβράνης και των ενδοκυτταρικών µεµβρανών των µακροφάγων. Ακ µη και µετά απ επτάµηνη περίοδο «ανάπαυσης», κατά την οποία τα ζώα δεν είχαν εκτεθεί καθ λου σε καπν, τα µακροφάγα είχαν σαφείς µορφολογικές αλλοιώσεις, αλλά και λειτουργικές µεταβολές (µειωµένη πρωτεϊνοσ νθεση και δραστικ τητα των µη ειδικών εστερασών) [63]. ñ 109 ñ

6 CANNABIS SATIVA Kαρδιαγγειακ σ στηµα H κάνναβη προκαλεί ταχυκαρδία, στην οποία αναπτ σσεται γρήγορα αντοχή µετά απ καθηµερινή λήψη, έστω κι αν οι λαµβαν µενες δ σεις είναι σχετικά µικρές [445]. H ταχυκαρδία συνεπάγεται α ξηση του καρδιακο έργου και θέτει σε κίνδυνο σους χρήστες πάσχουν απ στεφανιαία ν σο ή συµφορητική καρδιακή ανεπάρκεια [28, 29, 262]. Ενώ το κάπνισµα κάνναβης αυξάνει τις απαιτήσεις του µυοκαρδίου σε οξυγ νο, η παροχή οξυγ νου µειώνεται, επειδή ένα µέρος της αιµοσφαιρίνης µετατρέπεται στη µη λειτουργική ανθρακυλαιµοσφαιρίνη, απ το µονοξείδιο του άνθρακα που παράγεται κατά την κα ση του τσιγάρου [531]. Έχει αναφερθεί, τι σε ορισµένα άτοµα εµφανίζονται πρώιµες κοιλιακές συστολές [284], αλλά ο ισχυρισµ ς αυτ ς δεν επιβεβαιώθηκε απ ηλεκτροκαρδιογραφικ έλεγχο [262, 484, 485]. Στο αγγειακ σ στηµα του εγκεφάλου, η υπερβολική χρήση κάνναβης ενδέχεται να έχει σοβαρές επιπτώσεις, πως δείχνουν µελέτες σε πειραµατ ζωα καθώς και κλινικές παρατηρήσεις. Συγκεκριµένα, αναφέρονται µε σχετικά µεγάλη συχν τητα περιστατικά εγκεφαλικής ισχαιµίας και εµφράκτων, τα οποία αποδίδονται σε αγγειακές εµβολές, σε µεγάλη πτώση της αρτηριακής πίεσης ή σε έντονο αγγει σπασµο [408]. Κεντρικ Νευρικ Σ στηµα Ψυχιατρικές διαταραχές Σε σηµαντικ ποσοστ χρηστών (20-30%) η κάνναβη προκαλεί κρίσεις πανικο («freakout»), που χαρακτηρίζονται απ άγχος, σ γχυση και φ βο ή συναισθηµατική απροσφορ τητα. Tο άτοµο φοβάται πως θα χάσει τον έλεγχ του ή θα τρελαθεί. Οι αντιδράσεις αυτές σπάνια απαιτο ν θεραπεία, επειδή σταδιακά απαλ νονται απ την έντονη ηρεµιστική δράση της κάνναβης. Εµφανίζονται κυρίως σε αρχάριους χρήστες, αλλά ταν η δ ση είναι µεγάλη ή υποβ σκει έντονος φ βος απ την παρανοµία της χρήσης, µπορεί να εµφανισθο ν και σε έµπειρους χρήστες [22, 233]. Έχουν, επίσης, αναφερθεί περιστατικά οξείας παρανοϊκής αντίδρασης, µε διωκτικ περιεχ µενο, που πως είναι φυσικ ευνοείται απ το γεγον ς τι η ñ 110 ñ