ΑΝΑΛΥΣΗ ΑΓΟΡΩΝ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΙΣΠΑΝΙΑ

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΗΛΕΚΤΡΟΛΟΓΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ & ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ - ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ: ΑΝΑΛΥΣΗ ΑΓΟΡΩΝ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΙΣΠΑΝΙΑ ΓΙΑΝΝΑΚΟΥΛΑΚΟΥ ΣΤΑΜΑΤΙΝΑ Επιβλέπων: ΜΠΙΣΚΑΣ ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΙΟΥΛΙΟΣ 2013

2

3 Πρόλογος Τα τελευταία χρόνια, όχι μόνο στη γειτονιά της Ευρώπης αλλά και παγκοσμίως, παρατηρείται όλο και περισσότερο μία προσπάθεια μετάβασης των αγορών ενέργειας σε πιο απελευθερωμένες μορφές. Αυτή η ανάγκη -πλέον- λειτουργίας των αγορών υπό ελεύθερους όρους έγινε τα τελευταία χρόνια αντικείμενο του εργαστηρίου συστημάτων ηλεκτρικής ενέργειας του τμήματός μας. Μέρος αυτής της προσπάθειας καταγραφής και ανάλυσης των ηλεκτρικών αγορών παγκοσμίως αποτελεί και η παρούσα διπλωματική εργασία, που εστιάζει στην ενεργειακή αγορά της Ισπανίας. Στο πρώτο κεφάλαιο γίνεται μία ιστορική αναδρομή της απελευθέρωσης της ισπανικής αγοράς. Παρατίθεται το νομοθετικό πλαίσιο με το οποίο ετέθησαν τα θεμέλια της προσπάθειας αυτής, και παρουσιάζονται τα στοιχεία κάθε έτους, από την έναρξη της διαδικασίας το 1998, μέχρι την σταθεροποίηση της νέας αγοράς το Το δεύτερο κεφάλαιο αποτελείται από τρία (3) μέρη. Στο πρώτο μέρος γίνεται μία γενική αναφορά στα είδη των αγορών που υπάρχουν. Το δεύτερο μέρος συνεχίζει με την παρουσίαση της ιβηρικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας, MIBEL, της οποίας η Ισπανία αποτελεί ένα εκ των δύο εταίρων κρατών. Παρουσιάζονται τα είδη των αγορών που συναντώνται στα πλαίσια της MIBEL, οι τρόποι σύναψης συμφωνιών των καταναλωτών για την προμήθεια ηλεκτρικής ενέργειας και παρουσιάζεται μία σύνοψη της ημερήσιας αγοράς. Η ημερήσια αγορά αναλύεται στο τρίτο και τελευταίο μέρος του δευτέρου κεφαλαίου όπου παρατίθεται λεπτομερείς περιγραφή της διαδικασίας για την απόκτηση της τιμής της ημερήσιας αγοράς. Στο τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζονται οι επιμέρους αγορές στα πλαίσια της ιβηρικής αγοράς, που συμπληρώνουν την ημερήσια αγορά. Πιο συγκεκριμένα, παρουσιάζεται η ενδοημερήσια αγορά, η αγορά εξισορρόπησης και οι επικουρικές υπηρεσίες της αγοράς (συμπληρωματικές αγορές αλλά εξίσου σημαντικές και αναπόσπαστο κομμάτι της ημερήσιας αγοράς), η προθεσμιακή αγορά και άλλοι μηχανισμοί εντός της προθεσμιακής αγοράς όπως οι δημοπρασίες εκχώρησης εικονικής ισχύος και οι δημοπρασίες CESUR, για την απόκτηση ενέργειας των προμηθευτών τελευταίου καταφυγίου. Συνεχίζοντας στο τέταρτο κεφάλαιο, παρουσιάζονται τα ρυθμιστικά και λειτουργικά όργανα της αγοράς και του ενεργειακού συστήματος, και πιο συγκεκριμένα η ρυθμιστική αρχή και ο διαχειριστής του ηλεκτρικού συστήματος, και οι αρμοδιότητες αυτών. Στο πέμπτο κεφάλαιο ασχολούμαστε με τον τομέα των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας στη χώρα σήμερα και μια παρουσιάζονται οι τεχνολογιών που συναντώνται καθώς και οι στόχοι του προγράμματος Α.Π.Ε. για την επόμενη δεκαετία. Τέλος, γίνεται μία αναφορά στις διεθνείς διασυνδέσεις της Ισπανίας με τις γειτονικές χώρες. Στο σημείο αυτό, θα ήθελα να εκφράσω τις θερμές μου ευχαριστίες στον επιβλέποντα της παρούσας εργασίας κ. Παντελή Μπίσκα, για την εμπιστοσύνη που έδειξε στο πρόσωπό μου αναθέτοντάς μου το συγκεκριμένο θέμα και για την πολύτιμη επιστημονική του καθοδήγηση. Ακόμη, ένα ευχαριστώ στο σύζυγό μου Τομάς Στίκαρ και στους κοντινούς μου ανθρώπους, φίλους και συγγενείς, για την υπομονή, την βοήθεια, έμπρακτη ή ψυχολογική, και την ενθάρρυνσή τους. Σταματίνα Γιαννακουλάκου

4 1. ΠΕΡΙΕΧOΜΕΝΑ ΛΙΣΤΑ ΠΙΝΑΚΩΝ... IV ΛΙΣΤΑ ΕΙΚΟΝΩΝ... V ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΓΕΝΙΚΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΜΟΝΤΕΛΟΥ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗΣ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΝΟΜΟΣ 54/97 (LEY DEL SECTOR ELECTRICO)... 3 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΒΑΣΙΚΕΣ ΔΟΜΕΣ ΑΓΟΡΩΝ MIBEL ΙΒΗΡΙΚΗ ΑΓΟΡΑ ΗΛΕΚΤΡΙΣΜΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΔΟΜΗ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ ΤΡΟΠΟΙ ΣΥΝΑΨΗΣ ΣΥΜΦΩΝΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΜΗΘΕΙΑ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΤΩΝ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΩΝ ΣΥΝΘΕΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΟΧΗΣ ΚΑΜΠΥΛΗ ΠΡΟΣΦΟΡΩΝ ΠΩΛΗΣΗΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ: ΕΠΙΒΛΕΨΗ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΟΡΩΝ ΤΩΝ ΠΑΡΑΓΩΓΩΝ ΖΗΤΗΣΗ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΗΜΕΡΗΣΙΑ ΑΓΟΡΑ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΤΙΜΗΣ ΤΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΑΣ ΑΓΟΡΑΣ ΗΜΕΡΗΣΙΑ ΑΓΟΡΑ ΓΕΝΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΗΜΕΡΗΣΙΑΣ ΑΓΟΡΑΣ ΕΠΙΛΥΣΗ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΗΜΕΡΗΣΙΑ ΑΓΟΡΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΠΛΗΣ ΕΚΚΑΘΑΡΙΣΗΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΕΚΚΑΘΑΡΙΣΗΣ ΟΤΑΝ ΑΠΛΕΣ ΚΑΙ ΣΥΝΘΕΤΕΣ ΠΡΟΣΦΟΡΕΣ ΣΥΜΠΙΠΤΟΥΝ ΔΙΑΔΟΧΙΚΕΣ ΒΕΛΤΙΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΡΩΤΗΣ ΕΓΚΥΡΗΣ ΛΥΣΗΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΕΚΚΑΘΑΡΙΣΗΣ ΟΤΑΝ ΣΥΜΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΟΝΤΑΙ ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΔΙΑΣΥΝΔΕΣΕΙΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΝΔΟΗΜΕΡΗΣΙΑ ΑΓΟΡΑ ΠΡΟΣΦΟΡΕΣ ΠΩΛΗΣΗΣ ΠΡΟΣΦΟΡΕΣ ΖΗΤΗΣΗΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΕΚΚΑΘΑΡΙΣΗΣ ΚΑΙ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΠΙΚΟΥΡΙΚΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ ΕΦΕΔΡΕΙΕΣ ΑΓΟΡΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΑΠΟΚΛΙΣΕΩΝ GESTION DE DESVIOS I

5 3.3. ΠΡΟΘΕΣΜΙΑΚΗ ΑΓΟΡΑ MERCADOS A PLAZO ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΠΡΟΘΕΣΜΙΑΚΗΣ ΑΓΟΡΑΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ OMIP ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ ΠΟΥ ΔΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΟΝΤΑΙ ΣΤΗΝ ΠΡΟΘΕΣΜΙΑΚΗ ΑΓΟΡΑ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΕΚΧΩΡΗΣΗΣ ΙΣΧΥΟΣ (VIRTUAL POWER PLANT) ΕΝΟΙΚΙΑΣΗ ΜΟΝΑΔΩΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΓΕΝΙΚΑ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΟΙ ΕΙΚΟΝΙΚΕΣ ΔΗΜΟΠΡΑΣΙΕΣ ΣΤΗΝ ΙΣΠΑΝΙΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΩΝ ΕΙΚΟΝΙΚΩΝ ΔΗΜΟΠΡΑΣΙΩΝ ΔΗΜΟΠΡΑΣΙΕΣ CESUR - ΔΗΜΟΠΡΑΣΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΜΗΘΕΙΑ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΥ ΚΑΤΑΦΥΓΙΟΥ ΓΕΝΙΚΑ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΚΑΙ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΙ ΣΚΟΠΟΣ ΤΩΝ ΔΗΜΟΠΡΑΣΙΩΝ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΔΗΜΟΠΡΑΣΙΩΝ CESUR ΑΛΛΟΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΕΝΤΟΣ ΤΩΝ CESUR ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΠΡΑΣΙΑΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΑΓΟΡΕΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΡΥΘΜΙΣΤΙΚΗ ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΗΣ ΤΟΥ ΗΛΕΚΤΡΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΓΕΝΙΚΑ ΖΗΤΗΣΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΣΕ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΧΡΟΝΟ ΗΜΕΡΗΣΙΟ ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΤΗΣ ΧΕΡΣΑΙΑΣ ΧΩΡΑΣ ΗΛΕΚΤΡΙΚΕΣ ΜΕΤΡΗΣΕΙΣ ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΤΗΣ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΑΓΟΡΑ ΣΗΜΕΡΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΕΣ ΠΗΓΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΤΡΟΠΟΣ ΑΠΟΖΗΜΙΩΣΗΣ ΤΩΝ ΠΑΡΑΓΩΓΩΝ Α.Π.Ε ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ Η ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΗΜΕΡΑ ΣΤΗΝ ΙΣΠΑΝΙΑ ΚΑΙ Ο ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΓΙΑ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ II

6 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ Α.Π.Ε. ΣΤΗ ΧΩΡΑ ΕΠΙΔΟΤΗΣΗ Α.Π.Ε. FEED IN TARIFF ΚΑΙ GREEN CERTIFICATES ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΔΙΑΣΥΝΔΕΣΕΙΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: III

7 ΛΙΣΤΑ ΠΙΝΑΚΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ 1-1: EΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗΣ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ.. 3 ΠΙΝΑΚΑΣ 1-2: ΔΥΝΑΤΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΑΓΟΡΑ... 8 ΠΙΝΑΚΑΣ 1-3: ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΑΓΟΡΑ... 8 ΠΙΝΑΚΑΣ 1-4: ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗΣ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΜΕΝΗ ΑΓΟΡΑ... 9 ΠΙΝΑΚΑΣ 1-5: ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ ΕΙΣΟΔΟΣ ΤΩΝ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΩΝ ΣΤΗΝ ΑΓΟΡΑ... 9 ΠΙΝΑΚΑΣ 1-6: ΕΙΣΟΔΟΣ ΤΩΝ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΑΓΟΡΑ ΤΗΝ 31/12/ ΠΙΝΑΚΑΣ 1-7: ΕΙΣΟΔΟΣ ΤΩΝ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΑΓΟΡΑ ΤΗΝ 30/6/ ΠΙΝΑΚΑΣ 2-1: ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΥΝEΔΡΙΑΣΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΑΣ ΑΓΟΡΑΣ ΠΙΝΑΚΑΣ 3-1: ΣΥΝΕΔΡΙΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΝΔΟΗΜΕΡΗΣΙΑΣ ΑΓΟΡΑΣ ΠΙΝΑΚΑΣ 4-1: ΗΜΕΡΗΣΙΟ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΟ ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΟΠΩΣ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗΚΕ ΤΗΝ 26Η ΑΠΡΙΛΙΟΥ ΤΟΥ ΠΙΝΑΚΑΣ 4-2: ΗΜΕΡΗΣΙΟ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΟ ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΟΠΩΣ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗΚΕ ΤΗΝ 26Η ΑΠΡΙΛΙΟΥ ΤΟΥ ΠΙΝΑΚΑΣ 4-3: ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟ ΔΙΚΤΥΟ ΔΙΑΝΟΜΗΣ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΣΤΗ ΧΕΡΣΑΙΑ ΧΩΡΑ ΚΑΙ ΤΑ ΝΗΣΙΩΤΙΚΑ ΣΥΜΠΛΕΓΜΑΤΑ ΠΙΝΑΚΑΣ 5-1: ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ «ΕΙΔΙΚΟΥ ΚΑΘΕΣΤΩΤΟΣ» ΠΙΝΑΚΑΣ 5-2: ΣΕΝΑΡΙΟ ΠΡΟΣΘΕΤΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗΣ ΑΠΟΔΟΤΙΚΟΤΗΤΑΣ: ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΠΡΩΤΟΓΕΝΟΥΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΠΙΝΑΚΑΣ 5-3: ΣΕΝΑΡΙΟ ΠΡΟΣΘΕΤΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗΣ ΑΠΟΔΟΤΙΚΟΤΗΤΑΣ: ΤΕΛΙΚΗ ΚΑΤΑΝAΛΩΣΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΠΙΝΑΚΑΣ 5-4: : ΣΕΝΑΡΙΟ ΠΡΟΣΘΕΤΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗΣ ΑΠΟΔΟΤΙΚΟΤΗΤΑΣ: ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΑΝΑ ΤΟΜΕΑ ΠΙΝΑΚΑΣ 5-5: ΣΕΝΑΡΙΟ ΠΡΟΣΘΕΤΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗΣ ΑΠΟΔΟΤΙΚΟΤΗΤΑΣ: ΕΘΝΙΚΟ ΗΛΕΚΤΡΙΚΟ ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΠΙΝΑΚΑΣ 5-6: ΠΙΘΑΝΟ ΣΕΝΑΡΙΟ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΑΠΟ Α.Π.Ε ΠΙΝΑΚΑΣ 5-7: ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΤΟΥ ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΟΥ ΗΛΕΚΤΡΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΤΟ ΜΑΡΤΙΟ ΤΟΥ ΠΙΝΑΚΑΣ 5-8: ΙΣΧΥΣ ΕΜΠΟΡΙΚΩΝ ΣΥΝΑΛΛΑΓΩΝ ΣΤΙΣ ΔΙΑΣΥΝΔΕΣΕΙΣ ΤΗΣ ΙΣΠΑΝΙΑΣ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΣΥΓΓΡΑΦΗΣ ΤΟΥ ΠΑΡΟΝΤΟΣ IV

8 ΛΙΣΤΑ ΕΙΚΟΝΩΝ ΕΙΚΟΝΑ 1-1: ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗΣ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ... 5 ΕΙΚΟΝΑ 1-2: Η ΡΥΘΜΙΣΜΕΝΗ ΑΓΟΡΑ... 6 ΕΙΚΟΝΑ 1-3: Η ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΜΕΝΗ ΑΓΟΡΑ... 6 ΕΙΚΟΝΑ 1-4: ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΕΙΣΟΔΟΥ ΣΗΜΕΙΩΝ ΠΑΡΟΧΗΣ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΓΟΡΑ, ΑΝΑΛΟΓΑ ΜΕ ΤΗΝ ΟΜΑΔΑ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΩΝ, ΓΙΑ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΟΜΑΔΕΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΩΝ ΕΙΚΟΝΑ 1-5: ΕΞΕΛΙΞΗ ΠΟΣΟΣΤΟΥ ΤΗΣ ΕΙΣΟΔΟΥ ΣΗΜΕΙΩΝ ΠΑΡΟΧΗΣ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΓΟΡΑ, ΑΝΑΛΟΓΑ ΜΕ ΤΗΝ ΟΜΑΔΑ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΩΝ, ΓΙΑ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΟΜΑΔΕΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΩΝ ΕΙΚΟΝΑ 1-6: ΠΟΣΟΣΤΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ ΤΩΝ ΕΤΑΙΡΕΙΩΝ ΠΡΟΜΗΘΕΥΤΩΝ ΗΕ ΣΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΑΓΟΡΑ ΕΙΚΟΝΑ 1-7: ΠΟΣΟΣΤΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ ΤΩΝ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΑΓΟΡΑ ΕΠΙ ΤΟΥ ΣΥΝΟΛΟΥ ΤΩΝ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΩΝ ΣΤΟ ΔΙΚΤΥΟ ΕΙΚΟΝΑ 2-1: ΔΟΜΗ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΕΙΚΟΝΑ 2-2: ΔΟΜΗ ΔΙΚΤΥΟΥ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΕΙΚΟΝΑ 2-3: : ΣΕΙΡΑ ΕΙΣΟΔΟΥ ΤΩΝ ΜΟΝΑΔΩΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΣΤΟΝ ΗΜΕΡΗΣΙΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟ ΕΙΚΟΝΑ 2-4: ΚΑΜΠΥΛΗ ΠΡΟΣΦΟΡΩΝ ΑΓΟΡΑΣ ΕΙΚΟΝΑ 2-5: ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΙΜΗΣ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ ΣΤΗΝ ΗΜΕΡΗΣΙΑ ΑΓΟΡΑ ΜΕΣΩ ΤΗΣ ΕΚΚΑΘΑΡΙΣΗΣ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΟΡΩΝ ΑΓΟΡΑΣ ΚΑΙ ΠΩΛΗΣΗΣ : ΩΡΙΑΙΑ ΤΙΜΗ ΗΜΕΡΗΣΙΑΣ ΑΓΟΡΑΣ ΕΙΚΟΝΑ 2-7: ΟΡΓΑΝΟΓΡΑΜΜΑ ΗΜΕΡΗΣΙΑΣ ΑΓΟΡΑΣ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΕΙΚΟΝΑ 2-8: ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΑΠΟΚΤΗΣΗΣ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΚΑΤΑΝΟΜΗΣ ΜΟΝΑΔΩΝ ΕΙΚΟΝΑ 3-1: ΔΙΑΔΟΧΗ ΕΚΤΕΛΕΣΗΣ ΚΑΙ ΧΡΟΝΙΚΟΙ ΟΡΙΖΟΝΤΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΩΝ ΚΥΡΙΟΤΕΡΩΝ ΑΓΟΡΩΝ ΤΟΥ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΗ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ (REE) ΕΙΚΌΝΑ 3-2: ΕΝΔΟΗΜΕΡΗΣΙΑ ΑΓΟΡΑ ΕΙΚΟΝΑ 3-3: ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΠΡΟΘΕΣΜΙΑΚΗΣ ΑΓΟΡΑΣ, OTC ΔΗΜΟΠΡΑΣΙΕΣ ΕΙΚΟΝΑ 3-4: ΕΞΕΛΙΞΗ ΚΑΙ ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΤΩΝ ΤΙΜΩΝ ΣΤΗΝ ΗΜΕΡΗΣΙΑ ΑΓΟΡΑ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΠΡΟΘΕΣΜΙΑΚΗ ΑΓΟΡΑ ΕΙΚΟΝΑ 3-5: ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΣΤΟ ΠΡΟΦΙΛ ΟΦΕΛΟΥΣ ΑΝΑΛΟΓΑ ΜΕ ΤΗΝ ΤΙΜΗ ΑΓΟΡΑΣ ΤΗΣ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΜΕΤΑΞΥ ΜΙΑΣ «ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗΣ» ΜΟΝΑΔΑΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΜΙΑΣ «ΕΙΚΟΝΙΚΗΣ» ΜΟΝΑΔΑΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΕΙΚΟΝΑ 3-6: ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΩΛΗΣΗΣ ΤΗΣ «ΕΙΚΟΝΙΚΗ» ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΠΑΝΩ ΣΤΟ ΚΙΝΗΤΡΟ ΕΞΑΣΚΗΣΗΣ ΔΥΝΑΜΗΣ ΣΤΗΝ ΑΓΟΡΑ ΕΙΚΟΝΑ 3-7: ΔΗΜΟΠΡΑΣΙΑ ΤΥΠΟΥ ΑΥΞΟΝΤΟΣ ΡΟΛΟΓΙΟΥ ΕΙΚΟΝΑ 3-8: ΟΙ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΦΑΣΕΙΣ ΜΙΑΣ ΔΗΜΟΠΡΑΣΙΑΣ CESUR V

9 ΕΙΚΟΝΑ 3-9: Η ΤΙΜΗ ΤΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΓΙΑ ΠΑΡΟΧΗ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΥ ΚΑΤΑΦΥΓΙΟΥ ΚΑΘΟΡΙΖΕΤΑΙ ΜΕ ΤΗΝ ΤΟΜΗ ΤΗΣ ΚΑΜΠΥΛΗΣ ΠΡΟΣΦΟΡΑΣ (O) ΚΑΙ ΤΗΣ ΚΑΜΠΥΛΗΣ ΖΗΤΗΣΗΣ (D) ΕΙΚΟΝΑ 4-1: ΔΟΜΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΣΕ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΧΡΟΝΟ ΕΙΚΟΝΑ 4-2: ΖΗΤΗΣΗ ΤΗΣ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΣΕ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΧΡΟΝΟ ΣΥΓΚΡΙΝΟΜΕΝΗ ΜΕ ΤΗΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΕΙΚΟΝΑ 4-3: ΔΙΟΞΕΙΔΙΟ ΤΟΥ ΑΝΘΡΑΚΑ ΕΚΛΥΕΤΑΙ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΕΙΚΟΝΑ 4-4: ΖΗΤΗΣΗ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΣΕ ΔΙΑΣΤΗΜΑ ΕΝΟΣ 24ΩΡΟΥ ΕΙΚΟΝΑ 4-5: ΖΗΤΗΣΗ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΣΕ ΔΙΑΣΤΗΜΑ ΜΙΑΣ ΕΒΔΟΜΑΔΑΣ ΕΙΚΟΝΑ 4-6: ΜΗΝΙΑΙΑ ΕΞΕΛΙΞΗ ΑΓΟΡΩΝ ΚΑΙ ΠΩΛΗΣΕΩΝ ΑΝΑ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ 03/ / ΕΙΚΟΝΑ 4-7: ΚΑΘΑΡΟ ΥΠΟΛΟΙΠΟ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΑΝΑ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΚΑΙ ΑΝΑ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ11/ / ΕΙΚΟΝΑ 4-8: ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΑΝΑ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΕΙΚΟΝΑ 4-9: ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΤΗΣ ΖΗΤΗΣΗΣ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΕΙΚΟΝΑ 4-10: ΠΟΣΟΣΤΟ ΤΩΝ ΕΤΑΙΡΕΙΩΝ ΣΤΟΝ ΗΜΕΡΗΣΙΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟ (ΗΜΕΡΗΣΙΑ ΑΓΟΡΑ ΚΑΙ ΔΙΜΕΡΕΙΣ ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ) (ΠΑΡΑΓΩΓΗ) ΕΙΚΟΝΑ 4-11: ΠΟΣΟΣΤΟ ΤΩΝ ΕΤΑΙΡΕΙΩΝ ΣΤΟΝ ΗΜΕΡΗΣΙΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟ (ΗΜΕΡΗΣΙΑ ΑΓΟΡΑ ΚΑΙ ΔΙΜΕΡΕΙΣ ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ) (ΖΗΤΗΣΗ) ΕΙΚΟΝΑ 5-1: ΑΠΟΖΗΜΙΩΣΗ ΠΑΡΑΓΩΓΩΝ ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΤΟΥ «ΕΙΔΙΚΟΥ ΚΑΘΕΣΤΩΤΟΣ». 88 ΕΙΚΟΝΑ 5-2: ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΕΞΑΡΤΗΣΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ ΤΩΝ 27 ΚΑΤΑ ΤΟ ΕΤΟΣ ΕΙΚΟΝΑ 5-3: ΚΑΛΥΨΗ Α.Π.Ε. / ΟΛΙΚΗ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΜΕΧΡΙ ΤΟ ΕΤΟΣ ΕΙΚΟΝΑ 5-4: ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΩΝ ΔΙΑΦΟΡΩΝ ΠΗΓΩΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΜΕΧΡΙ ΤΟ ΕΤΟΣ ΕΙΚΟΝΑ 5-5: ΗΛΕΚΤΡΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΑΝΑΛΟΓΑ ΜΕ ΤΙΣ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΠΗΓΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΟ ΕΤΟΣ ΕΙΚΟΝΑ 5-6: ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΠΡΩΤΟΓΕΝΟΥΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΟ ΕΤΟΣ ΕΙΚΟΝΑ 5-7: ΣΕΝΑΡΙΟ ΠΡΟΣΘΕΤΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗΣ ΑΠΟΔΟΤΙΚΟΤΗΤΑΣ: ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΕΓΚΑΤΕΣΤΗΜΕΝΗΣ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΙΣΧΥΟΣ ΓΙΑ ΚΑΘΕ ΕΝΕΡΓΕΙΑKH ΠΗΓΗ ΕΙΚΟΝΑ 5-8: ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΣΤΗΝ ΚΑΛΥΨΗ ΤΩΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΩΝ ΑΝΑΓΚΩΝ ΑΝΑ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΤΑ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ ΕΙΚΟΝΑ 5-9: ΜΕΣΗ ΤΙΜΗ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΑΝΑ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ Α.Π.Ε ΕΙΚΟΝΑ 5-10: ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΩΝ ΒΙΟΚΑΥΣΙΜΩΝ (ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΚΑΙ ΙΣΧΥΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ) 100 ΕΙΚΟΝΑ 5-11: ΜΕΙΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΣΤΟΥΣ ΤΗΣ ΚΑΘΕ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΙΣ ΕΚΤΙΜΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΑ ΕΠΟΜΕΝΑ ΧΡΟΝΙΑ ΕΙΚΟΝΑ 5-12: ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΤΗΣ ΕΓΚΑΤΕΣΤΗΜΕΝΗΣ ΙΣΧΥΟΣ, ΜΑΡΤΙΟΣ ΕΙΚΟΝΑ 5-13: ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΤΗΣ ΚΑΘΑΡΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ, ΕΚΤΟΣ ΟΜΩΣ ΑΠΟ ΥΔΡΑΝΤΛΗΤΙΚOΥΣ ΣΤΑΘΜΟΥΣ, ΜΑΡΤΙΟΣ VI

10 ΕΙΚΟΝΑ 5-14: ΚΑΛΥΨΗ ΤΗΣ ΜΕΓΙΣΤΗΣ ΩΡΙΑΙΑΣ ΖΗΤΗΣΗΣ ΤΗΝ 4Η ΜΑΡΤΙΟΥ (20-21H), MWH ΕΙΚΟΝΑ 5-15: ΗΛΕΚΤΡΙΚΕΣ ΔΙΑΣΥΝΔΕΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΕΙΚΟΝΑ 5-16: ΔΙΑΣΥΝΔΕΣΕΙΣ ΤΗΣ ΙΣΠΑΝΙΑΣ ΚΑΙ ΟΓΚΟΣ ΕΜΠΟΡΙΚΩΝ ΣΥΝΑΛΛΑΓΩΝ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΣΥΓΓΡΑΦΗΣ ΤΟΥ ΠΑΡΟΝΤΟΣ ΕΙΚΟΝΑ 5-17: ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΤΩΝ ΔΙΑΣΥΝΔΕΣΕΩΝ ΣΤΑ ΣΥΝΟΡΑ, ΜΑΡΤΙΟΣ ΕΙΚΟΝΑ 5-18: ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΩΝ ΔΙΕΘΝΩΝ ΔΙΑΣΥΝΔΕΣΕΩΝ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ VII

11 1. ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΓΕΝΙΚΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗΣ ΑΓΟΡΑΣ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ Η απελευθέρωση στον τομέα της ενέργειας, φαινόμενο που παρατηρήθηκε σε πολλές χώρες τις τελευταίες δεκαετίες, οδήγησε στη δυνατότητα συναλλαγών ηλεκτρικής ενέργειας σε μία αγορά που υπόκειται σε ανταγωνιστικούς κανόνες. Στην περίπτωση της Ισπανίας, η διαδικασία της απελευθέρωσης της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας προωθήθηκε από την ανάγκη προσαρμογής στις κατευθυντήριες γραμμές που τέθηκαν από την Ευρωπαϊκή Ένωση στα πλαίσια μιας οικονομικής ένωσης, με σκοπό την εδραίωση μιας κοινής αγοράς αγαθών και υπηρεσιών. Το αποκορύφωμα αυτής της διαδικασίας ήταν η δυνατότητα επιλογής προμηθευτή ηλεκτρικής ενέργειας που εφαρμόστηκε σε όλους τους χερσαίους καταναλωτές με αρχή την 1 η Ιανουαρίου του Η ελεύθερη επιλογή προμηθευτή δίνει μία ευκαιρία στον καταναλωτή, αλλά τα καθαρά οφέλη που τελικά εξασφαλίζονται εξαρτώνται από το επίπεδο πραγματικού ανταγωνισμού στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας. Η αγορά ενέργειας στην Ευρώπη βρισκόταν ήδη σε μια διαδικασία απελευθέρωσης που προωθείτο από την Ευρωπαϊκή Ένωση σύμφωνα με τις οδηγίες 96/92/CE και 98/30/CE, οδηγίες που θεμελίωναν τους κοινούς κανόνες της εσωτερικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου, αντίστοιχα. Με την ολική απελευθέρωση των αγορών ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου από την 1 η Ιανουαρίου του 2003, κορυφώθηκε η διαδικασία απελευθέρωσης στην Ισπανία, ικανοποιώντας πλήρως τις προαπαιτήσεις και τις προθεσμίες που είχαν τεθεί στα κράτη-μέλη σύμφωνα με τις προαναφερθείσες οδηγίες. Η ισπανική νομοθεσία παρείχε γενικά μεγαλύτερη ελευθερία σε σχέση με τις Ευρωπαϊκές οδηγίες, μειώνοντας τις προβλεφθείσες προθεσμίες μέχρι τις οποίες θα μπορούσαν οι καταναλωτές να επιλέξουν προμηθευτή. Η απελευθέρωση της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας αναπτύχθηκε σταδιακά. Ξεκίνησε τον Ιανουάριο του 1998 παρέχοντας ελεύθερη επιλογή προμηθευτή στους μεγάλους καταναλωτές ηλεκτρικής ενέργειας, δυνατότητα που επεκτάθηκε από την 01/01/2003 σε όλους τους χερσαίους καταναλωτές. Για τους μη χερσαίους καταναλωτές, δηλαδή καταναλωτές των Βαλεαρίδων και Κανάριων Νήσων, και των πόλεων Θέουτα και Μελίγια (που βρίσκονται στην Αφρική), δεν υπήρχε μέχρι τότε σχετική νομοθετική ρύθμιση που να ορίζει την μορφή και τα χαρακτηριστικά των προμηθευτών ηλεκτρικής ενέργειας, αλλά αναπτύχθηκε μεταγενέστερα με την κατάσταση της αγοράς να βρίσκεται ακόμη σε μεταβατικό στάδιο. Πριν από την απελευθέρωση της αγοράς, δηλαδή πριν από την 01/01/1998 κυρίαρχος ήταν η εθνική εταιρεία ηλεκτρισμού Endesa (Empresa Nacional de Electricidad, S.A), κάτοχος του 90% της δημόσιας και ιδιωτικής περιουσίας. Η αγορά χαρακτηριζόταν από καθετοποιημένη παραγωγή και διανομή της ηλεκτρικής ενέργειας, με ξεχωριστό δίκτυο διανομής, αμοιβές βασισμένες σε αναγνωρισμένα κόστη (σταθερό κόστος), με κεντρικά συντονισμένες πωλήσεις, που υπόκειντο σε περιορισμούς ανάλογα με την ισχύουσα ενεργητική πολιτική, και με ενιαίο τιμολόγιο για κάθε πελάτη. 1

12 Η διαδικασία της απελευθέρωσης συνίστατο σε 3 βήματα: ιδιωτικοποίηση, αναδόμηση και απελευθέρωση του ενεργητικού τομέα. Στην πρώτη φάση της διαδικασίας απελευθέρωσης έγινε προσπάθεια να αποφευχθεί η μείωση της κρατικής συμμετοχής στην αγορά. Στη δεύτερη φάση, έγινε προσπάθεια εφαρμογής ουσιαστικής αναδόμησης της αγοράς με τους εξής τρόπους: - Δημιουργία μιας ανεξάρτητης ρυθμιστικής αρχής - Διαχωρισμός ενεργειών που υπόκεινται σε ρύθμιση από αυτές του ανεξάρτητου συστήματος - Αποκέντρωση (μορατόριουμ επενδύσεων) [11] Ο νόμος 54/1997, σε συνδυασμό με το Βασιλικό Διάταγμα 2019/1997, αποτέλεσαν το τελικό βήμα για την ανάπτυξη του νομοθετικού πλαισίου της απελευθέρωσης της αγοράς ενέργειας στην Ισπανία. Με τον νόμο αυτό θεσπίστηκαν οι εξής διαχωρισμοί της αγοράς [11]: - Αγορά χονδρικού εμπορίου : Χρηματιστήριο ενέργειας με σύστημα δημοπρασίας, που ονομάζεται Ημερήσια Αγορά, όπου καθημερινώς υπάρχει προσφορά και ζήτηση ενέργειας από τους παραγωγούς και τους καταναλωτές αντίστοιχα, με παράδοση για την επόμενη μέρα, διαθέτοντας ένα μηχανισμό εφαρμογής και διακανονισμού για τις πιθανές τροποποιήσεις (Βασιλικό Διάταγμα, άρθρα 15 και 16). Δημιουργείται ο Διαχειριστής της Αγοράς, που είναι υπεύθυνος για την διαχείριση των οικονομικών ζητημάτων της αγοράς (Βασιλικό Διάταγμα, άρθρο 27). - Αγορά λιανικού εμπορίου με ελευθερία επιλογής προμηθευτή (με προοδευτική εφαρμογή): Δίνεται η δυνατότητα πραγματοποίησης διμερών συναλλαγών μεταξύ προμηθευτών και καταναλωτών ηλεκτρικής ενέργειας με σκοπό την προμήθεια της ηλεκτρικής ενέργειας. - Ρύθμιση και εξασφαλισμένη πρόσβαση τρίτων στα δίκτυα μεταφοράς και διανομής ηλεκτρικής ενέργειας. Από την 1 η Ιανουαρίου του 1998 πραγματοποιούνται καθημερινές δημοπρασίες διαχειριζόμενες από τον Διαχειριστή της Αγοράς. Δημιουργείται έτσι η οργανωμένη ελεύθερη αγορά ηλεκτρικής ενέργειας, σύμφωνα με τους κανονισμούς της (τότε) ΕΟΚ. Ωστόσο, από το άνοιγμα της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας, σε πρώτη φάση επωφελούνται μόνο οι καταναλωτές με ετήσια κατανάλωση που ξεπερνά τις 15 GWh, καθώς η απελευθέρωση προχωράει σταδιακά. Στον παρακάτω πίνακα μπορούμε να δούμε την εξέλιξη των απαιτήσεων, σύμφωνα με τις οποίες δίνεται στον καταναλωτή δυνατότητα επιλογής προμηθευτή ηλεκτρική ενέργειας. Δίνονται οι ημερομηνίες έναρξης ισχύος του εκάστοτε νομοθετικού πλαισίου, η ετήσια κατανάλωση σε γιγαβατώρες και τέλος το ποσοστό απελευθέρωσης της αγοράς και ο αριθμός των προμηθευτών ηλεκτρικής ενέργειας. Η επιλογή προμηθευτή ηλεκτρικής ενέργειας έγινε δυνατή για όλους τους καταναλωτές από το 2003 [1]. 2

13 ΠΙΝΑΚΑΣ 1-1: ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗΣ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ Νομικό Πλαίσιο Ημερομηνία Ισχύος Ετήσια Κατανάλωση Ποσοστό ανοίγματος αγοράς Νόμος 54/ /01/1998 >15 GWh 26% 700 σημεία παροχής Βασιλικό Διάταγμα 2820/1998 Βασιλικό Διάταγμα 6/1999 Βασιλικό Διάταγμα 6/ /01/1999 >5 GWh 33,40% σημεία παροχής 01/04/1999 >3 GWh 37% σημεία παροχής 01/07/1999 >2 GWh 39,60% σημεία παροχής 01/10/1999 >1 GWh 43,40% σημεία παροχής 01/07/2000 Όλοι οι καταναλωτές υψηλής τάσης (>1000V) 01/01/2003 Όλοι οι καταναλωτές 100% Σημεία παροχής Πηγή: επεξεργασία της συγγραφέως με στοιχεία της CNE 52,30% σημεία παροχής Σύμφωνα με την ισπανική Εθνική Επιτροπή Ενέργειας (Comisión Nacional de Energía, CNE), δυνατότητα επιλογή προμηθευτή σημαίνει «το δικαίωμα των καταναλωτών να επιλέγουν τον τρόπο με τον οποίο θα τους παρέχεται η ηλεκτρική ενέργεια και το φυσικό αέριο, για παράδειγμα η δυνατότητα να συνεχίσουν με συγκεκριμένη ταρίφα που προσδιορίζεται από την κυβέρνηση ή η δυνατότητα σύναψης συμβολαίου με κάποια εταιρεία παροχής ηλεκτρικής ενέργειας που επιθυμούν σε μια τιμή που θα καθορίζεται από την ελεύθερη αγορά». Ως εκ τούτου, από την 1 η Ιανουαρίου του 2001 σε όλους τους καταναλωτές ηλεκτρικής ενέργειας δίδεται ο όρος «Επιλέγοντες Καταναλωτές» (Consumidores Cualificados), και έχουν την δυνατότητα πρόσβασης στην αγορά με ανταγωνιστικούς όρους επιλέγοντας την φθηνότερη τιμή ηλεκτρικής ενέργειας από κάποιον προμηθευτή, μέσω του οποίου γίνεται η συμφωνία μεταξύ καταναλωτή και παραγωγού ηλεκτρικής ενέργειας [11]. Πριν από την απελευθέρωση της αγοράς ενέργειας στην Ισπανία, η παραγωγή ηλεκτρική ενέργειας βασιζόταν σε ένα σύστημα «σειράς προτεραιότητας» (merit order), σύστημα που προϋπέθετε πως ο ρυθμιστής αποφάσιζε ποιες εγκαταστάσεις θα ετίθεντο σε λειτουργία ώστε να ανταποκριθούν στην ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας για κάθε χρονική στιγμή. Η τιμή της ηλεκτρικής ενέργειας καθορίζονταν από το κόστος παραγωγής της συν κάποιο κέρδος για τους παραγωγούς. Με το νόμο 54/1997 καθορίζεται το νομικό πλαίσιο σύμφωνα με το οποίο δημιουργείται ένα νέο σύστημα με κεντρικό σκοπό τη δημιουργία μιας χονδρεμπορικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας. Η τιμή που καθοριζόταν από τη χονδρεμπορική αγορά ήταν και η τιμή αποζημίωσης της επιχείρησης ηλεκτρισμού [1] ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΜΟΝΤΕΛΟΥ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗΣ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΝΟΜΟΣ 54/97 (LEY DEL SECTOR ELECTRICO) Πριν την έναρξη της απελευθέρωσης, η αγορά ηλεκτρικής ενέργειας στην Ισπανία ήταν ρυθμισμένη μονοπωλιακά. Η κάλυψη της ενέργειας στην παραδοσιακή της μορφή αποτελείτο από ένα σύστημα με βασικές προτεραιότητες την εγγυημένη παροχή ενέργειας και την αποδοτικότητα και βιωσιμότητα του συνόλου της δραστηριότητας του ενεργειακού τομέα. Τα οικονομικά ζητήματα της αγοράς ήταν 3

14 δευτερεύοντα. Στην ουσία, υπήρχε κάθετη εμπορική δομή δραστηριοτήτων, όπου οι διάφορες δραστηριότητες όπως η παραγωγή, η προμήθεια, η μεταφορά, η διανομή και η πώληση της ηλεκτρικής ενέργειας διεξαγόταν με τρόπο μονοπωλιακό, με συγκεκριμένη εδαφική αποκλειστικότητα και διακριτική εξουσία πάνω στις επιχειρήσεις όσον αφορά στο σχεδιασμό και στη διαχείριση των επενδύσεών τους, στην ποιότητα των υπηρεσιών που προσφέρουν κ.τ.λ., πάντα κάτω από μια αυστηρή εφαρμογή ρυθμισμένων τιμών [11]. Η διαδικασία της απελευθέρωσης κατήργησε το προηγούμενο σύστημα, που ήταν βασισμένο σε μονοπωλιακή ρύθμιση της παροχής ενέργειας και των σχέσεων μεταξύ προμηθευτών και καταναλωτών. Το νέο μοντέλο της αγοράς εισήγαγε τον ανταγωνισμό στις διαδικασίες παραγωγής και προμήθειας ενέργειας προς τον τελικό καταναλωτή, με ελεύθερη πρόσβαση σε όλους τους πιθανούς χρήστες στις υποδομές και τις εγκαταστάσεις του δικτύου που είναι απαραίτητο για την μεταφορά και διανομή της ηλεκτρικής ενέργειας, με διαφάνεια και χωρίς διακρίσεις. Επίσης, με το νέο μοντέλο δόθηκε περισσότερη προσοχή στο διαχωρισμό των παραπάνω δραστηριοτήτων ώστε να καταστεί δυνατή η διαφάνεια στην ανάπτυξή τους, στη συμπεριφορά των παραγόντων και στην αλληλεπίδραση μεταξύ ρυθμισμένων κι απελευθερωμένων ενεργειών. Ακόμη, δόθηκε περισσότερη προσοχή προς την πλευρά της ζήτησης ηλεκτρικής ενέργειας, παρέχοντας το δικαίωμα ελεύθερης επιλογής προμηθευτή ηλεκτρικής ενέργειας σε όλους τους καταναλωτές, που βέβαια έγινε σταδιακά. Σε αυτό το σημείο, θα μπορούσε να τεθεί το ερώτημα γιατί να εφαρμοστεί μια αναδιάρθρωση του ενεργειακού τομέα, βασισμένη στην απελευθέρωση της αγοράς, εάν το παραδοσιακό σύστημα που περιγράφηκε παραμένει εξασφαλισμένο, με ένα επαρκές επίπεδο οικονομικής ανάπτυξης, και με τιμές που, παρόλο που είναι καθορισμένες και αδιαπραγμάτευτες, έχουν εγγυημένα ανώτατα όρια, και παρέχει υπηρεσίες εγκεκριμένης ποιότητας. Οι λόγοι που δικαιολογούν την εφαρμογή των διαδικασιών απελευθέρωσης της αγοράς είναι πολλοί. Ο κυριότερος είναι πως υπάρχει μία γενική συναίνεση στο γεγονός ότι η προμήθεια ενέργειας αποτελεί ουσιαστική υπηρεσία προς την κοινωνία και είναι βασικό στοιχείο της οικονομικής δραστηριότητας που επηρεάζει το κόστος των αγαθών και των υπηρεσιών και κατ επέκταση τις τιμές και τον πληθωρισμό, και εν τέλει, το διαθέσιμο εισόδημα των πολιτών και το επίπεδο ζωή τους [10]. Ήταν επομένως σημαντικό να γίνουν οι απαραίτητες μεταρρυθμίσεις στον τομέα της ενέργειας, κατά τέτοιον τρόπο ώστε να προωθηθεί η αποδοτικότητα της βιομηχανίας της ενέργειας, με δραστικούς μηχανισμούς ώστε να κινηθεί προς το συμφέρον των καταναλωτών. Με αυτό το σκεπτικό, τα οφέλη που απορρέουν από αυτό το νέο μοντέλο της αγοράς, υπερβαίνουν τα οφέλη που προκύπτουν από το προηγούμενο μοντέλο. Στην παρακάτω εικόνα βλέπουμε την εξέλιξη της διαδικασίας απελευθέρωσης της αγοράς ηλεκτρικής και πιο συγκεκριμένα την πορεία της επιλεξιμότητας των καταναλωτών μέσα στη διαδικασία της απελευθέρωσης, για κάθε χρονιά, ανάλογα με τις Ευρωπαϊκές Οδηγίες και τα Βασιλικά Διατάγματα και νομοσχέδια. Η επιλεξιμότητα, ως δείκτης απελευθέρωσης της αγοράς, δίνεται ως ποσοστό της ολικής απελευθέρωσης που είχε επιτευχθεί σε χώρες όπως η Σουηδία, η Γερμανία και το Ηνωμένο Βασίλειο, ήδη από το Είναι σημειωμένα επίσης τα κατώφλια ελάχιστης που είχαν οριστεί από το νόμο 54/1997 και τα Βασιλικά Διατάγματα που ακολούθησαν, με την οποία συνδεόταν οι καταναλωτές, οποιουδήποτε μεγέθους, και καθόριζαν την επιλεξιμότητα τους ως «επιλέγοντες καταναλωτές». 4

15 120% 100% Ευρ. Οδηγία 96/92/EC 80% 60% 40% 15GWh 20% 5GWh 2GWh 1GWh 3GWh Y. T. και > 1GWh Νόμος 54/1997 Νέα Οδηγία απελευθέρωσης Βασ. Διατάγματα 2820/1998, 6/1999, 6/2000 Ην. Βασίλειο 0% ΕΙΚΟΝΑ 1-1: ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗΣ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ Πηγή: επεξεργασία της συγγραφέως, με στοιχεία από CNE Στις παρακάτω εικόνες περιγράφεται σχηματικά ο τρόπος λειτουργίας της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας πριν και μετά την απελευθέρωση. Βλέπουμε καθαρά, στην περίπτωση της ρυθμισμένης αγοράς, τη ροή που ακολουθεί η ηλεκτρική ενέργεια: από την παραγωγής της, μεταφέρεται μέσω ενός μεταφορέα και στη συνέχεια ο προμηθευτής, πληρώνοντας κάποιο αντίτιμο για τη χρήση του δικτύου, φροντίζει ώστε να φτάσει η ενέργεια στον τελικό καταναλωτή. Βλέπουμε επίσης την οικονομική πτυχή των σχέσεων μεταξύ των παραπάνω οντοτήτων. Από την άλλη μεριά, η απελευθερωμένη αγορά έχει μια πιο περίπλοκη δομή όσον αφορά στις σχέσεις των συμμετεχόντων σε αυτή, όπως μπορούμε να δούμε στην εικόνα που παρατίθεται. Ο καταναλωτής προμηθεύεται ενέργεια είτε από κάποιον προμηθευτή (ο οποίος πουλά την ενέργεια που προμηθεύεται από τον παραγωγό μέσω διμερών συμφωνιών, είτε αγοράζοντας την ως συμμετέχοντας στην ημερήσια αγορά) είτε όπως γινόταν στα πλαίσια της ρυθμισμένης αγοράς (περίπτωση τιμολογίου τελευταίου καταφυγίου). 5

16 ΕΙΚΟΝΑ 1-2: Η ΡΥΘΜΙΣΜΕΝΗ ΑΓΟΡΑ Πηγή: CNE, [10] ΕΙΚΟΝΑ 1-3: Η ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΜΕΝΗ ΑΓΟΡΑ Πηγή: CNE, [10] Στη συνέχεια γίνεται αναφορά στα στοιχεία κάθε έτους από το 1998, χρονιά όπου ξεκίνησε ουσιαστικά η διαδικασία της απελευθέρωσης, έως και το έτος 2005, οπότε και έφθασε στο αποκορύφωμά της. Έτος 1998 Τον Ιανουάριο αυτού του έτους ξεκίνησε η εφαρμογή της διαδικασίας της σταδιακής απελευθέρωσης του ενεργειακού τομέα, όταν και τέθηκε σε ισχύ ο νόμος 54/1997 (Ley del Sector Eléctrico, 6

17 LSE). Επίσης έλαβε χώρα η έναρξη της αγοράς της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, βασισμένη στη συναλλαγή προσφορών αγοραπωλησίας ηλεκτρικής ενέργειας που προέκυπταν μέσω της εφαρμογής του αλγορίθμου της οριακής τιμής (precio marginal), δηλαδή της τιμής της ηλεκτρικής ενέργειας σε ωριαία βάση, και της προμήθειας ενέργειας στους καταναλωτές που πληρούσαν τις προϋποθέσεις ή αλλιώς «επιλέγοντες καταναλωτές» (consumidores cualificados) με όρους που ικανοποιούν την ελεύθερη αγορά. Σύμφωνα με το χρονοδιάγραμμα που εφαρμόστηκε, από την 1 η Ιανουαρίου όλοι οι καταναλωτές με ετήσια κατανάλωση άνω των 15 GWh, χαρακτηρίζονταν ως επιλέγοντες καταναλωτές (consumidores cualificados) και μπορούσαν να εισέλθουν στην αγορά (700 στον αριθμό το έτος 1998). Ακόμη, δόθηκε το δικαίωμα επιλογής προμηθευτή ηλεκτρικής ενέργειας σε οργανισμούς όπως ο σιδηρόδρομος και το μετρό (300 ακόμη συνδρομητές) φτάνοντας έτσι το ποσοστό τους να ξεπερνάει το 26% της συνολικής ζήτησης ηλεκτρικής ενέργειας στην Ισπανία. Βέβαια, το ποσοστό συμμετοχής των καταναλωτών στην ελεύθερη πλέον αγορά ήταν ελάχιστο, με μόνο το 2% να εισέρχεται σε αυτήν. Οι λόγοι της χαμηλής συμμετοχής ήταν οι εξής: Η εφαρμογή νομοθετικών δομών εισόδου στις ενιαίες τιμές που μεταφράζεται σε υψηλές τιμές εισόδου στην αγορά. Η εφαρμογή του τέλους της Εγγύησης Ισχύος 1, που ήταν ακόμη υψηλό και έτσι όχι πολύ ελκυστικό για τους απλούς καταναλωτές ώστε να τους επιτρέψει την είσοδό τους στην αγορά Σημαντικές διαφορές μεταξύ της ενιαίας τιμής και των τιμών που προέκυπταν από την ελεύθερη αγορά, ειδικά για τους μεγάλους καταναλωτές [2], [10]. Έτος 1999 Το 1999, με το Βασιλικό Διάταγμα (Decreto Real) 2820/1998, υπήρξε σημαντική πρόοδος στο ποσοστό συμμετοχής στην αγορά, μειώνοντας σταδιακά το «κατώφλι» κατανάλωσης για την είσοδό τους στις 5, 3, 2 και 1 GWh για κάθε τρίμηνο του 1999 για τους δικαιούχους υψηλής ή χαμηλής τάσης, οι οποίοι πλέον θα μπορούσαν να συμμετάσχουν στην αγορά στην αρχή κάθε τριμήνου του έτους αυτού. Έτσι, την 1 η Ιανουαρίου του 1999 υπήρχαν καταναλωτές στην ελεύθερη αγορά (33,5% της συνολικής ζήτησης) ενώ την 1 η Οκτωβρίου του ίδιου έτους υπήρχαν καταναλωτές (43,5% της συνολικής ζήτησης). Ακόμη, υπήρξαν τροποποιήσεις στην κοστολόγηση της εισόδου στην αγορά. Με μειώσεις της τάξης του 25% για το σύνολο των καταναλωτών σημειώθηκε μείωση του ποσού της Εγγύησης Ισχύος (που κυμαινόταν πλέον από 0,6 έως 0,48 /KWh. Τα αποτελέσματα των μέτρων αυτών ήταν εκπληκτικά, καθώς έδινε την δυνατότητα σε ποσοστό μεγαλύτερο του 80% των καταναλωτών να εισέλθουν στην αγορά (σε σύνολο καταναλωτών), εξασφαλίζοντας μία μέση τιμή 20% χαμηλότερη από την ενιαία τιμή που ίσχυε στα πλαίσια της ρυθμισμένης αγοράς. Στους παρακάτω πίνακες μπορούμε να δούμε πιο αναλυτικά τον αριθμό των καταναλωτών που είχαν την δυνατότητα να συμμετάσχουν στην αγορά, ανάλογα με το «κατώφλι» ελάχιστης ζήτησης, με τελευταίο αυτό της 1 GWh, που θεσπίστηκε την 01/10/1999, όπως επίσης και την πραγματική συμμετοχή τους [3], [10]. 1 Τέλος Εγγύησης Ισχύος: μηχανισμός αποζημίωσης των μονάδων για τη συμμετοχή τους στην αγορά και για την πώληση της ηλεκτρικής ενέργειας που παράγουν. Το 2007 αντικαταστάθηκε από το Τέλος Εγγύησης Ικανότητας. 7

18 ΠΙΝΑΚΑΣ 1-2: ΔΥΝΑΤΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΑΓΟΡΑ Ετήσια Επιλέγοντες Ποσοστό % επί του ΣΥΝΟΛΟ κατανάλωση (GWh) καταναλωτές συνόλου > 15 GWh 598 5,8% > 5 GWh % > 3 GWh ,5% 100% > 2 GWh % > 1 GWh ,7% Πηγή: CNE, [10] ΠΙΝΑΚΑΣ 1-3: ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΑΓΟΡΑ Ετήσια Επιλέγοντες Ποσοστό % επί του ΣΥΝΟΛΟ κατανάλωση (GWh) καταναλωτές συνόλου > 15 GWh ,9% > 5 GWh ,5% > 3 GWh % 80,1% > 2 GWh ,3% > 1 GWh ,3% Πηγή: CNE, [10] Έτος 2000 Το 2000 έγινε μία ακόμη σημαντική πρόοδος στην σταδιακή απελευθέρωση της αγοράς ενέργειας, που είχε προβλεφθεί από τον νόμο 6/1999 του προαναφερθέντος Βασιλικού Διατάγματος. Από την 1 η Ιουλίου του έτους αυτού όλοι οι καταναλωτές υψηλής τάσης (μεγαλύτερης του 1 kv) κατέστησαν «επιλέγοντες καταναλωτές», πληρούσαν δηλαδή τις προϋποθέσεις για την είσοδό τους στην αγορά, κι έτσι νέοι καταναλωτές μικρής κατανάλωσης που όμως κάλυπταν το 10% της συνολικής χερσαίας ζήτησης, απέκτησαν πλέον το δικαίωμα ελεύθερης επιλογής προμηθευτή ηλεκτρικής ενέργειας, με αποτέλεσμα η συμμετοχή στην ελεύθερη αγορά να αγγίξει τους καταναλωτές, που αντιστοιχούσε στο 53% της συνολικής ζήτησης (παρατηρούμε μεγάλα ποσοστά λόγω συμμετοχής των μεγάλων καταναλωτών). Στο τέλος αυτού του χρόνου, είχαν εισέλθει στην αγορά περισσότερα από σημεία παροχής ενέργειας, και περισσότερο από το 40% της χερσαίας κατανάλωσης ικανοποιείτο από την ελεύθερη αγορά μέσω των σχεδόν 130 προμηθευτών ηλεκτρικής ενέργειας καταχωρημένων στα αρχεία του Υπουργείου Οικονομίας (14 από αυτούς λειτουργούσαν αγοράζοντας ενέργεια από τη ρυθμισμένη αγορά). Οι τιμές για την παροχή ενέργειας διατηρήθηκαν σε μέτρια επίπεδα, 15% -20 % χαμηλότερα από την ενιαία τιμή της ρυθμισμένης αγοράς [4], [10] Έτος 2001 Το 2001 περισσότερα από σημεία παροχής ήταν συνδεδεμένα στο δίκτυο υψηλής ή χαμηλής τάσης, με ετήσια κατανάλωση που υπερέβαινε τις KWh, μπορούσαν πλέον να εισέλθουν στην ελεύθερη αγορά, είχαν χαρακτηριστεί δηλαδή «επιλέγοντες καταναλωτές» και από αυτά, περισσότερα από σημεία (ποσοστό μεγαλύτερο του 37%) εισήχθησαν στην αγορά σαν πελάτες των εταιρειών προμήθειας ηλεκτρικής ενέργειας. Οι εταιρείες προμήθειας ηλεκτρικής ενέργειας ικανοποιούσαν το 32% της συνολικής ζήτησης στη χώρα, και προμηθεύονταν την ενέργεια που στη συνέχεια πωλούσαν μέσω της χονδρεμπορικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας στην οποία συμμετείχαν. Η μέση τιμή αγοράς ενέργειας για τους προμηθευτές 8

19 ήταν 3.6 λεπτά του Ευρώ ανά KWh, κινούμενη στα ίδια επίπεδα με τις τιμές του 2000 με μια αύξηση του 0,1% [5], [10]. Έτος 2002 Όπως και κατά τον προηγούμενο χρόνο, το 2002 η οδηγία σύμφωνα με το Βασιλικό Διάταγμα 6/1999 διατήρησε τον χαρακτηρισμό του «επιλέγοντα καταναλωτή» ο οποίος έδινε το δικαίωμα σε καταναλωτές να εισέλθουν στην ελεύθερη αγορά, διαμορφώνοντας τη ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας της ελεύθερης αγοράς στο 53% της συνολικής. Ακόμη, το έτος αυτό ξεπεράστηκαν τα σημεία παροχής ηλεκτρικής ενέργειας στην υψηλή και στη χαμηλή τάση, με 600 από αυτά τα σημεία να σημειώνουν ετήσια ζήτηση παραπάνω από ένα εκατομμύριο KWh. To 2002, το μερίδιο της αγοράς για τις εταιρείες προμήθειας ηλεκτρικής ενέργειας κάλυψε το ένα τρίτο των συνολικών πωλήσεων ενέργειας σε όλη τη χερσαία χώρα. Επίσης, έκανε την εμφάνισή του ένας νέος παίκτης, η εταιρεία Gas Natural, κατακτώντας ποσοστό της αγοράς της τάξης του 1,8%. Ακόμη, το ίδιο έτος, οι αγορές ενέργειας που πραγματοποιήθηκαν από τις εταιρείες προμήθειας ηλεκτρικής ενέργειας κάλυπταν το 33% της συνολικής ζήτησης στη χερσαία χώρα. Υπήρξε μία σημαντική αύξηση της τάξης του 21,3% στην μέση τιμή αγοράς ενέργειας, η οποία έφτασε τα 4,668 λεπτά του Ευρώ ανά KWh. Αυτή η αύξηση σημειώθηκε κυρίως λόγω της μείωσης του περιθωρίου μεταξύ της διαθέσιμης χωρητικότητας του συστήματος και της μέγιστης ζήτησης ισχύος σε διάφορες περιόδους κατά τη διάρκεια του έτους [6], [10]. ΠΙΝΑΚΑΣ 1-4: ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗΣ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΜΕΝΗ ΑΓΟΡΑ Ετήσια Κατανάλωση Αριθμός καταναλωτών Ποσοστό > 15 GWh % > 5 GWh % > 3 GWh % > 2 GWh % > 1 GWh % V>1kV, K<1GWh % Ηλεκτροκίνηση % Κ<1GWh, V>1kV Πηγή: CNE, [10] Σύνολο % ΠΙΝΑΚΑΣ 1-5: ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ ΕΙΣΟΔΟΣ ΤΩΝ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΩΝ ΣΤΗΝ ΑΓΟΡΑ Ετήσια Κατανάλωση Αριθμός καταναλωτών Ποσοστό > 15 GWh ,9% > 5 GWh ,2% > 3 GWh ,6% > 2 GWh ,9% > 1 GWh ,6% V>1kV, K<1GWh ,3% Ηλεκτροκίνηση 3 0,7% Κ<1GWh, V>1kV Πηγή: CNE, [10] Σύνολο % 9

20 Έτος 2003 Σύμφωνα με το Βασιλικό Διάταγμα 6/2000, από την 1 η Ιανουαρίου του 2003 δίνεται το δικαίωμα της ελεύθερης επιλογής προμηθευτή σε όλους τους καταναλωτές, γεγονός που σηματοδοτεί την ολοκληρωτική απελευθέρωση της αγοράς, επηρεάζοντας περί τα 23 εκατομμύρια καταναλωτές του ηλεκτρικού συστήματος της Ισπανίας, που αντιστοιχούσαν στο 100% της ζήτησης. Το γεγονός αυτό αποτέλεσε μία σημαντική πρόοδο όσον αφορά στα χρονοδιάγραμμα του ολοκληρωτικού ανοίγματος της αγοράς, που σύμφωνα με τις οδηγίες και τα νομοθετικά πλαίσια αυτό δεν θα ολοκληρώνονταν πριν από την 1 η Ιανουαρίου του Είχαμε λοιπόν μία επιτάχυνση της διαδικασίας κατά 4,5 σχεδόν έτη [7], [10]. Η ολική απελευθέρωση της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας χρειάστηκε βέβαια μία υποβοήθηση, κυρίως από την άποψη της θέσπισης κανόνων, ώστε να επιτευχθεί η μετάβαση όλων των καταναλωτών, κυρίως των οικιακών, στην ελεύθερη αγορά. Οι κανόνες αυτοί περιλαμβάνουν τρόπους ρύθμισης της ανταλλαγής πληροφοριών μεταξύ διανομέων και εμπόρων, τρόπους μέτρησης της κατανάλωσης και εφαρμογή των μετρήσεων κατά τη χονδρεμπορική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας και, τέλος, τρόπους ρύθμισης των όρων, των πληροφοριών και των τρόπων εισόδου των καταναλωτών στην ελεύθερη αγορά. Για την πραγματοποίηση των παραπάνω έπρεπε να υπάρξει μία αρχική περίοδος για την προσαρμογή λογιστικών θεμάτων, μαζί με το χρόνο που θα ήταν αναγκαίος ώστε οι εταιρείες προμήθειας ηλεκτρισμού να καταστρώσουν στρατηγικές μάρκετινγκ, να διαχειριστούν θέματα όπως οι προσφορές προς τους καταναλωτές, η απαραίτητη ενημέρωσή των τελευταίων για τη νέα αγορά, τον τρόπο λειτουργίας της και τον τρόπο εισόδου των σε αυτήν. Μάλιστα, σύμφωνα με τα στοιχεία, η συμμετοχή καταναλωτών χαμηλής τάσης και μικρομεσαίων επιχειρήσεων ήταν αρκετά ασθενής το πρώτο τρίμηνο του έτους, και αυτό οφείλεται πιθανότητα στην ελλιπή τους ενημέρωση. Σημαντική αλλαγή στη λειτουργία της ελεύθερης αγοράς από την είσοδο των οικιακών καταναλωτών και των μικρομεσαίων επιχειρήσεων δε σημειώθηκε πριν από τον μήνα Ιούλιο του έτους Έτσι, κατά τα τέλη του έτους εισήχθησαν στην αγορά γύρω στα νέα σημεία παροχής, των οποίων αντιστοιχούσαν σε οικιακούς καταναλωτές, οι οποίοι προστέθηκαν στα ήδη σημεία που είχαν εισαχθεί πριν από την 1η Ιανουαρίου Δηλαδή το έτος 2003 περίπου το 0,67% του συνολικού αριθμού των καταναλωτών είχαν εισαχθεί στην ελεύθερη αγορά. Όσον αφορά στην ενέργεια, οι αγορές ενέργειας που πραγματοποιήθηκαν στα πλαίσια της χονδρεμπορικής αγοράς αντιστοιχούσαν στο 32% της ζήτησης στο χερσαίο έδαφος της χώρας. Όσον, δε, αφορά στην τιμή που διαμορφώθηκε το ίδιο έτος, αυτή έφτασε τα 3,5 cent- /KWh, δηλαδή μειώθηκε κατά 20% σε σχέση με την τιμή που επικράτησε την προηγούμενη χρονιά [7], [10]. Έτος 2004 Το 2004 μπορεί να θεωρηθεί σαν η χρονιά που ξεκίνησε η ουσιαστική είσοδος των «μικρών» καταναλωτών στην απελευθερωμένη αγορά, αφού πρώτα αναπτύχτηκε κατάλληλα και το νομικό πλαίσιο, δηλαδή οι λεπτομερείς νόμοι που ορίζουν τις διαδικασίες αλλαγής προμηθευτή ηλεκτρικής ενέργειας και άλλων λεπτομερειών σχετικά με τη νέα μορφή της αγοράς. Ακόμη, βοήθησε στο γεγονός αυτό και η προσπάθεια των εταιρειών προμήθειας ηλεκτρικής ενέργειας με τις στρατηγικές τους και τις προσπάθειες ενημέρωσης των καταναλωτών. Στον παρακάτω πίνακα παρατίθενται αναλυτικά τα στοιχεία για την πραγματική είσοδο των καταναλωτών στην ελεύθερη αγορά για το έτος Μπορούμε να διακρίνουμε της εξής τρείς ομάδες καταναλωτών: 10

21 Οι καταναλωτές που είχαν αποκτήσει το δικαίωμα ελεύθερης επιλογής προμηθευτή την περίοδο μεταξύ Ιανουαρίου 1998 Δεκεμβρίου 2002, δηλαδή δικαιούχοι σημείων ηλεκτρικής παροχής στην υψηλή τάση ή στην χαμηλή αλλά με ετήσια ζήτηση που υπερβαίνει το ένα εκατομμύριο KWh. (Α) Οι καταναλωτές μικρομεσαίες επιχειρήσεις που απέκτησαν το δικαίωμα ελεύθερης επιλογής προμηθευτή από τον Ιανουάριο του 2003, δηλαδή δικαιούχοι σημείων παροχής μη οικιακοί στην χαμηλή τάση. (Β) Οι οικιακοί καταναλωτές που απέκτησαν το δικαίωμα ελεύθερης επιλογής προμηθευτή από τον Ιανουάριο του 2003, δηλαδή δικαιούχοι σημείων παροχής που αντιστοιχούν σε νοικοκυριά. (Γ) ΠΙΝΑΚΑΣ 1-6: ΕΙΣΟΔΟΣ ΤΩΝ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΑΓΟΡΑ ΤΗΝ 31/12/04 ΑΡΙΘΜΟΣ ΣΗΜΕΙΩΝ ΠΑΡΟΧΗΣ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΚΑΙ ΠΟΣΟΣΤΑ ΗΛ. ΕΝ. Ομάδα 31/12/03 30/6/04 30/9/04 31/12/04 6/04- % 9/04- % 12/04- % 12/04- % καταναλωτών 12/03 12/03 12/03 9/04 Α , , , ,3 Β , , ,6 Γ , , , ,7 Σύνολο , , , ,4 Πηγή: CNE, [10] Από τα παραπάνω στοιχεία διακρίνουμε πως κατά το έτος 2004, έτος που σημειώθηκε η μεγαλύτερη πρόοδος όσον αφορά στην είσοδο νέων καταναλωτών στην ελεύθερη αγορά, καταχωρήθηκαν περίπου νέοι καταναλωτές στην ελεύθερη αγορά, με το 90% αυτών να είναι οικιακοί καταναλωτές. Αυτό σημαίνει πως περίπου ένα ποσοστό της τάξης του 5,7% όλων των καταναλωτών είχαν εισχωρήσει στην αγορά, ποσοστό αξιοσημείωτα μεγαλύτερο από το μόλις 0,67% του προηγούμενου έτους. Όσον αφορά στην ενέργεια που συναλλάσσεται στην αγορά, αυτή συνεχίζει να αντιπροσωπεύει το 33% του συνόλου, και αυτό διότι οι μεγάλοι καταναλωτές συνεχίζουν και έχουν το σημαντικότερο μερίδιο στην αγορά. Κάτι που αξίζει σχολιασμού, είναι η λεγόμενη πιστότητα των καταναλωτών, δηλαδή το κατά πόσο οι καταναλωτές προμηθεύονται ενέργεια από εταιρείες προμηθευτές που ανήκουν στο ίδιο επιχειρησιακό γκρουπ με τον διανομέα της ηλεκτρικής ενέργειας που δραστηριοποιείται ( διανέμει την ενέργεια) στην περιοχή που βρίσκεται ο καταναλωτής. Γενικά, κατά τα έτη 2003 και 2004 παρατηρούμε μία πιστότητα των καταναλωτών της τάξης του 80% για οικιακούς καταναλωτές και μικρομεσαίες επιχειρήσεις, της τάξης του 77% για καταναλωτές μέσης τάσης, και της τάξης του 68% για καταναλωτές υψηλής τάσης [8], [10]. Έτος 2005 Το 2005 συνεχίστηκε η είσοδος των μικρών καταναλωτών στην ελεύθερη αγορά, διατηρώντας την ανοδική αυτή πορεία. Τα απόλυτα νούμερα των εισηγμένων καταναλωτών είναι πολύ εντυπωσιακά. Ο αριθμός των σημείων παροχής, τον Ιούνιο του 2005, που είχαν καταχωρηθεί ανήρχετο στα , με το 94% να είναι οικιακοί καταναλωτές. Αυτό σημαίνει πως λίγο περισσότερο από το 9,4% του συνόλου των καταναλωτών ήταν εισηγμένοι στην ελεύθερη αγορά, που μπορεί να είναι ένα ποσοστό μικρής σημασίας σε απόλυτο μέγεθος, αλλά συγκρινόμενο με το αντίστοιχο 0,67% του έτους 2003 αποτελεί μία πολύ σημαντική πρόοδο. Σε επίπεδα ενέργειας, η συμμετοχή διατηρήθηκε στο επίπεδο 11

22 του 36%, ποσοστό που διατηρήθηκε σχεδόν σταθερό σε σχέση με τα προηγούμενα έτη, και αυτό όπως προαναφέραμε λόγω της συμμετοχής των μεγάλων καταναλωτών [9], [10]. Στις παρακάτω εικόνες βλέπουμε την εξέλιξη της εισόδου των καταναλωτών στην ελεύθερη αγορά και την αναλογία αυτών ανά κατηγορία. Να σημειώσουμε εδώ πως με τον όρο συμβόλαιο ATR, δηλαδή συμβόλαιο Εισόδου Τρίτων στο Δίκτυο (αυτολεξεί μετάφραση), εννοούμε πολύ απλά το είδος του συμβολαίου που συνάπτουν οι καταναλωτές που επιλέγουν να εισέλθουν στην αγορά. ΕΙΚΟΝΑ 1-4: ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΕΙΣΟΔΟΥ ΣΗΜΕΙΩΝ ΠΑΡΟΧΗΣ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΓΟΡΑ, ΑΝΑΛΟΓΑ ΜΕ ΤΗΝ ΟΜΑΔΑ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΩΝ, ΓΙΑ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΟΜΑΔΕΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΩΝ. Πηγή: CNE, [10] ΕΙΚΟΝΑ 1-5: ΕΞΕΛΙΞΗ ΠΟΣΟΣΤΟΥ ΤΗΣ ΕΙΣΟΔΟΥ ΣΗΜΕΙΩΝ ΠΑΡΟΧΗΣ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΓΟΡΑ, ΑΝΑΛΟΓΑ ΜΕ ΤΗΝ ΟΜΑΔΑ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΩΝ, ΓΙΑ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΟΜΑΔΕΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΩΝ. Πηγή: CNE, [10] 12

23 ΠΙΝΑΚΑΣ 1-7: ΕΙΣΟΔΟΣ ΤΩΝ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΑΓΟΡΑ ΤΗΝ 30/6/05 ΑΡΙΘΜΟΣ ΣΗΜΕΙΩΝ ΠΑΡΟΧΗΣ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΚΑΙ ΠΟΣΟΣΤΑ ΗΛ. ΕΝ. Ομάδα 31/12/03 30/6/04 31/12/04 30/6/05 6/04- % 12/04- % 6/05- % 6/05- % καταναλωτών 12/03 12/03 12/03 6/04 Α , , ,8 Β , , , ,5 Γ , , , ,6 Σύνολο , , , ,6 Πηγή: CNE, [10] Στον παραπάνω πίνακα συγκεντρώνονται τα αριθμητικά δεδομένα που παρουσιάζονται στις δύο παραπάνω εικόνες. Δηλαδή ο αριθμός των διάφορων κατηγοριών καταναλωτών στην αγορά για συγκεκριμένες χρονικές στιγμές και το ποσοστό % της μεταβολής τους. Σύμφωνα με τα στοιχεία του 2004, το έτος αυτό το 5,73% των σημείων παροχής τροφοδοτούνται με ενέργεια από την ελεύθερη αγορά, ενώ το προηγούμενο έτος το ποσοστό αυτό ανήρχετο μόλις στο 0,76%. Το επιχειρησιακό μπλοκ της εταιρείας Endesa, που σημειώνει και το μεγαλύτερο ποσοστό απελευθέρωσης, είναι ο κυρίαρχος της αγοράς, και το μερίδιο της αγοράς που της αντιστοιχεί αγγίζει το 7,34%. Μικρότερο ποσοστό κατέχει η εταιρεία Hidroeléctrica del Cantábrico με 0,56%. Ακόμη, από το σύνολο των σημείων παροχής που τροφοδοτούνται από την ελεύθερη αγορά το 50,96% αυτών τροφοδοτούνται από την Endesa,και ακολουθεί η εταιρεία Iberdrola, κατέχοντας το 41,95% της αγοράς. Όσον αφορά στους οικιακούς καταναλωτές της ελεύθερης αγοράς, το 53% είναι συνδεδεμένοι στο δίκτυο της Endesa και το 41% στο δίκτυο της Iberdrola. ΕΙΚΟΝΑ 1-6: ΠΟΣΟΣΤΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ ΤΩΝ ΕΤΑΙΡΕΙΩΝ ΠΡΟΜΗΘΕΥΤΩΝ ΗΕ ΣΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΑΓΟΡΑ Πηγή: CNE, [10] 13

24 ΕΙΚΟΝΑ 1-7: ΠΟΣΟΣΤΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ ΤΩΝ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΑΓΟΡΑ ΕΠΙ ΤΟΥ ΣΥΝΟΛΟΥ ΤΩΝ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΩΝ ΣΤΟ ΔΙΚΤΥΟ Πηγή: CNE, [10] 14

25 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 MIBEL - ΙΒΗΡΙΚΗ ΑΓΟΡΑ ΗΛΕΚΤΡΙΣΜΟΥ- ΗΜΕΡΗΣΙΑ ΑΓΟΡΑ 2. ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΒΑΣΙΚΕΣ ΔΟΜΕΣ ΑΓΟΡΩΝ Οι αγορές διαμορφώνονται μέσω ενός συνδυασμού των διάφορων δομών αγορών που υπάρχουν. Οι βασικές δομές που συναντώνται είναι δύο, η κοινοπραξία ισχύος (Power Pool) και το χρηματιστήριο ενέργειας (Power Exchange) που θα περιγραφούν συνοπτικά παρακάτω. Κοινοπραξία Pool Η κοινοπραξία είναι μία δομή κατά την οποία συναλλάσσονται ποσά ενέργειας, η οποία μπορεί να έχει υποχρεωτικό είτε εθελοντικό χαρακτήρα. Οι παραγωγοί και οι προμηθευτές καταθέτουν τις προσφορές τους, ενώ ο Λειτουργός της Αγοράς εκτελεί βελτιστοποίηση του πλεονάσματος της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας λαμβάνοντας υπ όψιν όλους τους τεχνικούς περιορισμούς των μονάδων παραγωγής και τους λειτουργικούς περιορισμούς του συστήματος μεταφοράς [12]. Χρηματιστήριο Ενέργειας Power Exchange Τα χρηματιστήρια ενέργειας είναι αγορές στις οποίες (όπως και στις κοινοπραξίες) παραγωγοί και καταναλωτές πραγματοποιούν προσφορές αγοράς και πώλησης ενέργειας. Με τη βοήθεια μιας αναλυτικής μεθόδου και μέσω της καμπύλης διάρκειας φορτίου και της καμπύλης διάρκειας τιμής βρίσκουμε τις ώρες λειτουργίας κάθε μονάδας με βάση το μεταβλητό κόστος της αντίστοιχης τεχνολογίας. Δεν λαμβάνονται υπ όψιν οι τεχνικοί περιορισμοί των μονάδων παραγωγής και οι λειτουργικοί περιορισμοί του συστήματος μεταφοράς [12]. Γενικά, τα χρηματιστήρια ενέργειας καθορίζουν την τιμή της ηλεκτρικής ενέργειας μέσω ενός μηχανισμού δημοπρασιών και αντιστοιχίσεων προσφορών πώλησης των παραγωγών και προσφορών αγοράς των καταναλωτών, κι έτσι προκύπτει μια τιμή ισορροπίας μεταξύ προσφοράς και ζήτησης. Στο χρηματιστήριο ενέργειας συνήθως συναντάται η μορφή της ημερήσιας αγοράς (day-ahead) με δημοπρασίες για κάθε μία ώρα από τις 24 ώρες της κάθε ημέρας, ή δημοπρασίες κάθε 30 λεπτών, όπως συμβαίνει στο Ηνωμένο Βασίλειο [13]. Πέρα από τις δύο βασικές δομές αγορών υπάρχουν και οι διμερείς συμβάσεις, που αποτελούν έναν ακόμη τρόπο συναλλαγών ποσοτήτων ηλεκτρικής ενέργειας. Διμερείς Συμβάσεις Bilateral Contracts Μία διμερής σύμβαση είναι μία συμφωνία μεταξύ δύο μερών για την ανταλλαγή ηλεκτρικής ενέργειας κάτω από συγκεκριμένους όρους και προϋποθέσεις, όπως η ποσότητα της συνδιαλεγόμενης ενέργειας, ο χρόνος διάρκειας της παροχής αυτής και η συμφωνημένη σταθερή τιμή, χωρίς την ανάγκη κάποιας κοινοπραξίας ή χρηματιστηριακών αγορών. Στις διμερείς συμβάσεις οι αγοραστές και οι πωλητές διαπραγματεύονται ενέργεια, είτε με τρόπο άμεσο, ή μέσω κάποιου broker, ο οποίος αναλαμβάνει να φέρει σε συμφωνία τις δύο μεριές (με κάποια προμήθεια). Το κύριο πλεονέκτημα μιας διμερούς σύμβασης είναι ότι και τα δύο μέρη, ο παραγωγός δηλαδή και ο καταναλωτής, παραμένουν ικανοποιημένοι έχοντας συμφωνήσει σε μία προκαθορισμένη τιμή. Παρόλα αυτά, υπάρχει ένα σχετικός βαθμός ρίσκου σε συμβάσεις τέτοιου τύπου. Εάν η τιμή της αγοράς είναι πιο υψηλή από αυτήν που έχει συμφωνηθεί στη σύμβαση, τότε ο παραγωγός έχει μειωμένο όφελος σε σύγκριση με αυτό που θα μπορούσε να έχει εάν είχε συμμετάσχει στην αγορά/κοινοπραξία. Στην 15

26 περίπτωση αυτή όμως ο καταναλωτής είναι αυτός που έχει όφελος, καθώς θα πληρώσει λιγότερο για την ηλεκτρική ενέργεια που του παρέχεται. Από την άλλη μεριά, εάν η μέση τιμή της αγοράς είναι μικρότερη από αυτήν που έχει συμφωνηθεί στα πλαίσια της σύμβασης, τότε ο καταναλωτής είναι υποχρεωμένος να πληρώσει την τιμή που έχει συμφωνηθεί στη σύμβαση, η οποία θα είναι υψηλότερη της τιμής που θα έπρεπε να πληρώσει εάν είχε συμμετάσχει στην αγορά [13]. Υπάρχουν δύο (2) είδη διμερών συμβάσεων, η φυσική διμερής σύμβαση και η οικονομική διμερής σύμβαση, όπως παρουσιάζονται παρακάτω: a) Φυσική Διμερής Σύμβαση Σε αυτόν τον τύπο σύμβασης, αγοραστές και πωλητές δημιουργούν εμπορικές σχέσεις μεταξύ τους, είτε με τρόπο άμεσο είτε μέσω κάποιου αντιπροσώπου. Το χαρακτηριστικό αυτού του τύπου σύμβασης είναι ο σημαντικό ρόλος του προγραμματισμού των μονάδων παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας που προκύπτει. Κατά τη διάρκεια ισχύος της σύμβασης παροχής ηλεκτρικής ενέργειας, ο παραγωγός εξασφαλίζει την έγχυση ισχύος στο σύστημα από τους σταθμούς παραγωγής τους για ένα προκαθορισμένο πλάνο παραγωγής. Η μεριά του αγοραστή της ηλεκτρικής ενέργειας οφείλει να κατευθύνει την ποσότητα ενέργειας που έχει συμφωνηθεί ανάλογα με την κατανάλωση που εκπροσωπεί. Ο διαχειριστής του συστήματος αξιολογεί την εφικτότητα της εκάστοτε συναλλαγής και καθορίζει τις υπηρεσίες του δικτύου που απαιτούνται για την τεχνική πραγματοποίηση της φυσικής διμερούς σύμβασης που έχει ζητηθεί. Τέλος, χρησιμοποιώντας καθορισμένες μεθοδολογίες υπολογίζεται το κόστος (διόδια) για αυτήν τη διμερή συναλλαγή [13]. b) Οικονομική Διμερής Σύμβαση Αναλόγως με την προηγούμενη κατηγορία, οι οικονομικές διμερείς συμβάσεις είναι προϊόντα ελεύθερης εμπορικής συναλλαγής μεταξύ πωλητή και αγοραστή, με τρόπο είτε άμεσο, είτε μέσω κάποιου broker - μεσάζοντα. Ωστόσο, όσον αφορά στο διαχειριστή του συστήματος, οι οικονομικές διμερείς συμβάσεις δεν επηρεάζουν τον προγραμματισμό των μονάδων παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, καθώς αυτοί έχουν σαν σκοπό τη διαχείριση, σύμφωνα με διάφορες στρατηγικές της αγοράς του ρίσκου της μελλοντικής διακύμανσης τιμής της ηλεκτρικής ενέργειας [13]. Στην περίπτωση της Ισπανικής αγοράς ενέργειας αυτού του τύπου οι συμβάσεις ονομάζονται Συμβόλαια Διαφορών (Contratos por Diferencias). Τα συμβόλαια αυτά λειτουργούν παράλληλα με την κεντρική αγορά. Με αυτά τα συμβόλαια οι παίκτες που συμμετέχουν στην αγορά συμφωνούν σε μία συγκεκριμένη τιμή αγοράς/πώλησης για μία συγκεκριμένη περίοδο παροχής ηλεκτρικής ενέργειας, και για συγκεκριμένη ποσότητα ηλεκτρικής ενέργειας. Στη συνέχεια, τα δύο μέρη συμμετέχουν στην κεντρική αγορά ακριβώς όπως οι υπόλοιποι συμμετέχοντες. Η τιμή που έχει συμφωνηθεί παραμένει σταθερή και κατά τη λήξη του συμβολαίου συγκρίνεται η τιμή που έχει συμφωνηθεί με την τιμή της κεντρικής αγοράς και αν η πρώτη είναι υψηλότερη από την τιμή της αγοράς τότε ο αγοραστής πληρώνει στον πωλητή την διαφορά αυτή, ενώ στην αντίθετη περίπτωση ο πωλητής πληρώνει στον αγοραστή αυτή τη διαφορά. Ένα συμβόλαιο διαφοράς μπορεί να περιγραφεί ως ένας συνδυασμός δικαιώματος αγοράς και δικαιώματος πώλησης με την ίδια τιμή εξάσκησης [14] MIBEL ΙΒΗΡΙΚΗ ΑΓΟΡΑ ΗΛΕΚΤΡΙΣΜΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ Η MIBEL Mercado Ibérico de Electricidad δημιουργήθηκε μετά από πρωτοβουλία των κυβερνήσεων την Πορτογαλίας και της Ισπανίας, με προοπτική τη θέσπιση μίας τοπικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας. Με την υλοποίηση της αγοράς αυτής ήταν πλέον δυνατό για κάθε καταναλωτή της Ιβηρικής χερσονήσου να αποκτήσει ηλεκτρική ενέργεια κάτω από ένα καθεστώς ελεύθερου ανταγωνισμού, από 16

27 οποιονδήποτε προμηθευτή ηλεκτρικής ενέργειας που δραστηριοποιείται στα εδάφη της Πορτογαλίας ή της Ισπανίας. Οι κύριοι σκοποί του MIBEL είναι [1]: Το όφελος των καταναλωτών ηλεκτρικής ενέργειας και των δύο χωρών, μέσω της ολοκλήρωσης των συστημάτων ηλεκτρικής ενέργειας τους. Η διάρθρωση της αγοράς βασισμένη στις αρχές της διαφάνειας, του ελεύθερου ανταγωνισμού, της αντικειμενικότητας, της ρευστότητας, της αυτοχρηματοδότησης και της αυτοοργάνωσης. Η ανάπτυξη και εξέλιξη της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας και των δύο χωρών με την ύπαρξη μοναδικής τιμής αναφοράς για ολόκληρη την Ιβηρική χερσόνησο. Η διασφάλιση ίσης συμμετοχής στην αγορά για όλους τους συμμετέχοντες, κάτω από όρους ίσων δικαιωμάτων και υποχρεώσεων, διαφάνειας και αντικειμενικότητας. Η προώθηση της οικονομικής αποδοτικότητας των εταιρειών του ενεργειακού τομέα, ενθαρρύνοντας τον ελεύθερο ανταγωνισμό μεταξύ τους. Η σύγκλιση των ηλεκτρικών συστημάτων Πορτογαλίας και Ισπανίας ξεκίνησε επισήμως με την υπογραφή του «Πρωτόκολλου για την συνεργασία μεταξύ των διοικήσεων Πορτογαλίας και Ισπανίας για τη δημιουργία μιας Ιβηρικής Αγοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας», το οποίο έθετε τα απαραίτητα θεμέλια για τη συνεργασία των διάφορων οργάνων με αρμοδιότητες στους τομείς διοίκησης, ρυθμιστικών αρχών και φορέων, το Νοέμβριο του Το οργανωτικό μοντέλο του MIBEL αποφασίστηκε τον Οκτώβριο του 2002, μετά από σύνοδο μεταξύ των δύο χωρών που έλαβε χώρα στη Βαλένθια, βασιζόμενο στην ύπαρξη του Διαχειριστή της Ιβηρικής Αγοράς (OMI Operador de Mercado Ibérico). Οι εξής τρείς ήταν οι κύριοι πυλώνες της δομής του MIBEL [1]: Η εγκαθίδρυση μιας υποστηρικτής πλατφόρμας για την τοπική αγορά της Ιβηρικής Χερσονήσου, με στόχο την ανάπτυξη και βελτιστοποίηση των υποδομών μεταφοράς και της άρθρωσης του ενεργητικού σχεδιασμού και των δικτύων μεταφοράς. Η εναρμόνιση νομικών και ρυθμιστικών πλαισίων των οικονομικών προϋποθέσεων για τη συμμετοχή στην αγορά. Η εναρμόνιση των οικονομικών προϋποθέσεων για τη συμμετοχή στην αγορά, μέσω της σύγκλισης των μεθοδολογιών ορισμού δικαιωμάτων, των κοστών μεταβίβασης ανταγωνισμού, των προϋποθέσεων πρόσβασης στις διασυνδέσεις και στην αγορά του βαθμού ελευθερίας και της μορφής του Διαχειριστή της Ιβηρικής Αγοράς. Τελικά, στις 20 Ιανουαρίου του 2004 υπογράφηκε στη Λισσαβώνα η «Συμφωνία μεταξύ της Δημοκρατίας της Πορτογαλίας και του Βασιλείου της Ισπανίας για την σύσταση της Ιβηρικής Αγοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας», που αποτελείτο από το σχέδιο για την συγχώνευση των αγορών ηλεκτρικής ενέργειας των δύο χωρών. Η συμφωνία παγίωσε τα θεμέλια για τη δημιουργία αυτής της αγοράς, περιγράφοντας τη γενική εξέλιξη του έργου σε όλα τα επίπεδα. Το σημαντικότερο κομμάτι της συμφωνίας αυτής ήταν η αναγνώριση των παικτών-συμμετεχόντων και από τις δύο πλευρές. Αυτό σήμαινε πως εάν χορηγούνταν σε έναν παίκτη ο τίτλος του παραγωγού ή προμηθευτή από τη μία χώρα, τότε αυτόματα έτσι θα αναγνωρίζονταν ο παίκτης αυτός και από την άλλη χώρα, με ίσα δικαιώματα και υποχρεώσεις. Στα πλαίσια του MIBEL προβλέφθηκαν δύο οργανισμοί, υπεύθυνοι για τη διοίκηση των αγορών των δύο χωρών για το χρονικό διάστημα πριν την δημιουργία του ΟΜΙ. Αυτοί ήταν [1]: 17

28 a) Ο OMEL 2, στο ισπανικό τμήμα, υπεύθυνος για τη διοίκηση της ημερήσιας και ενδοημερήσιας αγοράς, και b) Ο OMIP 3, στο πορτογαλικό κομμάτι, υπεύθυνος για τη διοίκηση της προθεσμιακής αγοράς (αγορά παραγώγων). Λόγω διάφορων περιστάσεων πολιτικής και νομικής φύσης το έργο της δημιουργίας της κοινής αγοράς ηλεκτρισμού δεν ξεκίνησε όπως είχε δρομολογηθεί, αλλά υπογράφηκε μία νέα, αναθεωρημένη συμφωνία μεταξύ των δύο μερών, τον Οκτώβριο του 2004 στο Σαντιάγκο Ντε Κομποστέλα, η οποία και αντικατέστησε την προηγούμενη συμφωνία. Με τη νέα συμφωνία αναγνωρίστηκαν οι δυσκολίες και οι επιβραδύνσεις που υπήρχαν για την έναρξη του έργου και αποφασίστηκε πως η έναρξή του δεν θα ήταν δυνατό να πραγματοποιηθεί πριν τον Ιούνιο του Η καθυστέρηση κράτησε για μεγαλύτερο διάστημα από αυτό που αρχικά είχε προβλεφθεί, λόγω αλλαγής ηγεσίας την Πορτογαλία, λόγω έλλειψης νομικού υπόβαθρου για την πραγματοποίηση μιας τέτοιας πρωτοβουλίας, και τέλος, λόγω αβεβαιότητας από την πλευρά της Ισπανικής κυβέρνησης για το θεσμικό πλαίσιο της νέας αυτής αγοράς. Το πρώτο βήμα για την έναρξη της ενοποιημένης αγοράς έγινε με την έναρξη της προθεσμιακής αγοράς, τον Ιούλιο του Ταυτόχρονα με τη δημιουργία της ενοποιημένης αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας, αποφασίστηκε η επέκταση της ενοποίησης των αγορών φυσικού αερίου Πορτογαλίας και Ισπανίας. Ακόμη, σε σύνοδο μεταξύ των δύο χωρών το έτος 2008 δόθηκε το φως για την εισαγωγή κάποιων ειδικών ρυθμίσεων που στόχο είχαν την ευελιξία και αποτελεσματικότητα της Ιβηρικής αγοράς, σε επίπεδα ανταγωνισμού, διοίκησης, και τεχνολογικής προόδου. Η τελική Διεθνής Συνθήκη που όριζε τα παραπάνω και υπογράφηκε το 2008, δημοσιεύτηκε στα δύο κράτη λίγο πριν από το τέλος του ΔΟΜΗ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ Η διαρθρωτική δομή της ηλεκτρικής αγοράς στην Ισπανία αντικατοπτρίζει τη γενικότερη οργανωτική δομή του ενεργειακού τομέα της χώρας, που προέκυψε αρχικώς από την διαδικασία απελευθέρωσης των αγορών ενέργειας σε όλη την Ευρώπη. Υπό αυτήν την έννοια, η οργανωτική δομή της αγοράς αποτελείται από την ύπαρξη μιας κάθετης αλυσίδας δραστηριοτήτων οι οποίες μπορούν να καταταχθούν σε τρεις κύριες ομάδες [1]: Παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας (ΗΕ) Μεταφορά ΗΕ Εμπορία ΗΕ Η διαδικασία της μεταφοράς και διανομής της ηλεκτρικής ενέργειας πραγματοποιείται μέσα από ένα πλέγμα δικτύων, με τα οποία μεταφέρεται η ηλεκτρική ενέργεια από τον τόπο παραγωγής της στις ηλεκτρικές εγκαταστάσεις των καταναλωτών. Το δίκτυο μεταφοράς της ηλεκτρικής ενέργειας θεωρείται ως φυσικό μονοπώλιο όσον αφορά στις επενδύσεις και τη διαχείριση που απαιτούν. Αυτό συμβαίνει διότι σύμφωνα με την οικονομική θεωρία είναι ευκολότερη και αποδοτικότερη η διαχείρισή τους σε μονοπωλιακό επίπεδο παρά σε περίπτωση ανοίγματος της αγοράς αυτής σε μηχανισμούς ανταγωνισμού. Από την άλλη μεριά, η παραγωγή και η εμπορία της ηλεκτρικής ενέργειας υπόκεινται στις διαδικασίες του ελεύθερου ανταγωνισμού, καθώς με αυτόν τον τρόπο επιτυγχάνεται μεγαλύτερη ευελιξία και αποδοτικότητα στην διαχείριση των παραπάνω τομέων και στην εκμετάλλευση των απαραίτητων 2 Operador del Mercado Ibérico de Energía, Polo Español, όμως από την 1 η Ιουλίου του 2011, ο OMIE θα είναι υπεύθυνος για όλες τις δραστηριότητες του OMEL 3 Operador del Mercado Ibérico, Polo Portugues, 18

29 φυσικών πόρων που σχετίζονται με τις συγκεκριμένες δραστηριότητες. Η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας αποτελεί την χονδρεμπορική αγορά, όπου οι παραγωγοί υποβάλλουν τις προσφορές τους ανάλογα με τη διαθεσιμότητά τους και οι παίκτες - αγοραστές μπορούν αγοράζοντας την να ικανοποιήσουν τις ανάγκες προμήθειας των τελικών πελατών τους με ηλεκτρική ενέργεια, ή να ικανοποιήσουν τις δικές τους ανάγκες. Η εμπορία της ηλεκτρικής ενέργειας αποτελεί την λιανεμπορική αγορά, στην οποία οι παίκτες προμηθευτές ηλεκτρικής ενέργειας συναγωνίζονται ώστε να εγγυηθούν προμήθεια ενέργειας στους τελικούς τους καταναλωτές. Παρακάτω περιγράφεται η δομή της ιβηρικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας και συγκεκριμένα οι δύο χαρακτηριστικοί τομείς αυτής, που υπόκεινται ανοιχτά σε ανταγωνισμό: ο τομέας της παραγωγής (χονδρική αγορά) και ο τομέας της εμπορίας (λιανική αγορά) [1] ΧΟΝΔΡΙΚΗ ΑΓΟΡΑ Η λειτουργία της χονδρικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας στο παρόν πλαίσιο ανάπτυξης και λειτουργίας του MIBEL βασίζεται στην ύπαρξη μιας σειράς συμφωνιών (συμβολαίων). Η χονδρική αγορά MIBEL αποτελείται από: [1] Την προθεσμιακή αγορά (αγορά παραγώγων) με διαχειριστή τον OMIP, όπου ορίζεται η μελλοντική παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Η αγορά αυτή επιτρέπει τον φυσικό διακανονισμό (ενέργεια, εάν αυτή παραδοθεί) ή τον οικονομικό διακανονισμό (ως αποζημίωση της χρηματικής αξίας που διέπει την συναλλαγή). Την αγορά spot με διαχειριστή (πλέον) τον OMIE (παλαιότερα τον OMEL), που αποτελείται από μία ημερήσια αγορά και μία ενδοημερήσια αγορά, κατά την οποία καταστρώνεται ο προγραμματισμός πώλησης (παραγωγή) και αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας για την ημέρα που ακολουθεί τη συναλλαγή. Την αγορά βοηθητικών υπηρεσιών, στην οποία εξισορροπείται το ισοζύγιο παραγωγής και κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας σε πραγματικό χρόνο (real time). Την αγορά διμερών συμβάσεων, στην οποία η αγοραπωλησία της ηλεκτρικής ενέργειας διευθετείται από τους παίκτες, για διάφορα χρονικά διαστήματα. ΕΙΚΟΝΑ 2-1: ΔΟΜΗ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ Πηγή: [15] 19

30 ΛΙΑΝΙΚΗ ΑΓΟΡΑ Η δομή της λιανικής αγοράς βασίζεται στη συνύπαρξη των δύο κυρίως τρόπων σύναψης συμβολαίων παροχής ηλεκτρικής ενέργειας [1]: Σύναψη συμβολαίων στην αγορά, σύμφωνα με το ρυθμισμένο τιμολόγιο Σύναψη συμβολαίων στην απελευθερωμένη αγορά, σύμφωνα με τους όρους που ορίζονται από τα συμβαλλόμενα μέρη. Στην Ισπανία η αγορά λιανικής αριθμεί περίπου πελάτες, σύμφωνα με τα στοιχεία του 2009, με συνολική κατανάλωση που φτάνει τις GWh, με το 40,7% αυτής να μετέχει στην απελευθερωμένη αγορά, δηλαδή να έχει δικαίωμα επιλογής όποιου προμηθευτή επιλέξει. Η πορεία προς την ελεύθερη επιλογή προμηθευτεί στη λιανική αγορά μέχρι το έτος 2005 περιγράφηκε αναλυτικά στο προηγούμενο κεφάλαιο. Από το 2005 και μετά παρατηρήθηκε μία έντονη μεταστροφή των καταναλωτών στα τιμολόγια που υπήρχαν πριν από την απελευθέρωση, και ρυθμίζονταν από το κράτος [1]. Άλλη σημαντική αλλαγή παρατηρήθηκε το 2007 αφορούσε τον τρόπο υπολογισμού του ελλείμματος. Το έλλειμμα δημιουργείτο κυρίως λόγω του γεγονότος πως το πραγματικό κόστος της παροχής υπό ρυθμισμένο καθεστώς ήταν μεγαλύτερο από το κόστος που συμπεριλαμβανόταν στο τιμολόγιο, και μέχρι τότε αυτό υπολογίζονταν με τρόπο ex-post. Από το 2007 και μετά το έλλειμμα ξεκίνησε να υπολογίζεται με τρόπο ex-ante, δηλαδή η ύπαρξη του ελλείμματος αναγνωρίζεται πριν αυτό συμβεί και έτσι υπάρχει χρόνος να βρεθεί χρηματοδότηση αυτού του ελλείμματος μέσω δημοπρασιών και ενσωματώνοντας το ως κόστος στην ταρίφα εισόδου στην αγορά. Η πρόβλεψη του ελλείμματος έχει διττή σημασία καθώς 1) μειώνει τα εμπόδια που υπάρχουν για την ανάπτυξη της ελεύθερης αγοράς συμπεριλαμβάνοντας την τιμή αγοράς της ενέργειας στα ρυθμισμένα τιμολόγια και 2) ελαττώνει την επίδραση του ελλείμματος στους καταναλωτές διαμορφώνοντας κατάλληλες τιμές κοστολόγησης [1] ΤΡΟΠΟΙ ΣΥΝΑΨΗΣ ΣΥΜΦΩΝΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΜΗΘΕΙΑ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΤΩΝ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΩΝ Οι επιλέγοντες καταναλωτές ηλεκτρικής ενέργειας έχουν τις εξής επιλογές σύναψης συμβάσεων για απόκτηση ηλεκτρικής ενέργειας [15]. a) Ρυθμισμένο τιμολόγιο: Στην περίπτωση αυτή η τιμή της ηλεκτρικής ενέργειας ρυθμίζεται από το κράτος και είναι προκαθορισμένη για κάθε χρόνο, με τις ανάλογες αποφάσεις για τα τιμολόγια δημοσιευμένα στα Επίσημα Δελτία του Κράτους. Το συγκεκριμένο τιμολόγιο αναφέρεται ως Τιμολόγιο Τελευταίου Καταφυγίου ( Tarifa de Ultimo Recurso) και το διαθέτουν εταιρείες προμήθειας ηλεκτρικής ενέργειας θυγατρικές των μεγάλων εταιρειών παραγωγής. b) Προμηθευτής: Ο υποψήφιος καταναλωτής συνάπτει συμφωνία για την προμήθεια ηλεκτρικής ενέργειας με κάποια εταιρεία προμήθειας ηλεκτρικής ενέργειας με την οποία έρχεται σε συμφωνία για την τιμή των παρεχόμενων υπηρεσιών για ένα προκαθορισμένο χρονικό διάστημα (λιανική αγορά). Η εταιρεία προμηθεύεται με τη σειρά της την ενέργεια που διαθέτει προς πώληση από την χονδρική αγορά παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. c) Διμερείς συμφωνίες φυσικού χαρακτήρα: Ο πελάτης συνάπτει ένα φυσικό συμβόλαιο με έναν παραγωγό ηλεκτρικής ενέργειας με τον οποίο έρχεται σε συμφωνία για την τιμή της παρεχόμενης ενέργειας. 20

31 d) Χονδρικό εμπόριο ηλεκτρικής ενέργειας: Ο πελάτης αγοράζει ηλεκτρική ενέργεια συμμετέχοντας στην χονδρική αγορά παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας μέσω της διαδικασίας υποβολής προσφορών αγοράς. Στην περίπτωση αυτή η τιμή της ενέργειας δεν είναι σταθερή και είναι αποτέλεσμα της ωριαίας εκκαθάρισης των προσφορών αγοράς και πώλησης ηλεκτρικής ενέργειας. Ανάλογα με τον τύπο του καταναλωτή είναι κατάλληλη και διαφορετική κατηγορία σύμβασης από τις παραπάνω για την απόκτηση ηλεκτρικής ενέργειας. Έτσι, για μικρούς καταναλωτές χαμηλής τάσης τα ρυθμισμένα τιμολόγια τελευταίου καταφυγίου είναι καταλληλότερα, ενώ για μεσαίους καταναλωτές ή για αυτούς που συνδέονται στη μέση τάση το συνηθισμένο είναι μία σύναψη συμβολαίου μέσω κάποιας εταιρείας προμήθειας ηλεκτρικής ενέργειας. Τέλος, για μεγάλους καταναλωτές οι οποίοι έχουν μεγάλες ανάγκες παροχής ηλεκτρικής ενέργειας λόγω μεγαλύτερης κατανάλωσης και για καταναλωτές που είναι συνδεδεμένοι στην υψηλή τάση είναι προτιμότερο να επιλέξουν την απευθείας συμμετοχή στην χονδρεμπορική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας ή τη σύναψη κάποιας διμερούς συμφωνίας με κάποιον παραγωγό. Να σημειωθεί, πως στην περίπτωση των μεσαίων καταναλωτών η εισαγωγή των προμηθευτών ηλεκτρικής ενέργειας, ως απλού ενδιάμεσου χρηματοπιστωτικού οργανισμού, διευκολύνει κατά κάποιον τρόπο τη διαδικασία απόκτησης ηλεκτρικής ενέργειας, αλλά εισάγει τυχόν επιπρόσθετα κόστη, με αποτέλεσμα την αύξηση της τελικής τιμής, προς όφελος του προμηθευτή. Από την άλλη μεριά, η συμμετοχή ενός καταναλωτή μεσαίου μεγέθους στην χονδρική αγορά και η πραγματοποίηση προσφορών αγοράς μπορεί να είναι αρκετά περίπλοκη. ΕΙΚΟΝΑ 2-2: ΔΟΜΗ ΔΙΚΤΥΟΥ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ Πηγή: επεξεργασία της συγγραφέως 21

32 ΣΥΝΘΕΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΟΧΗΣ Την περίοδο σημειώθηκε μία σημαντική αύξηση στην εγκατεστημένη ηλεκτρική ισχύ στην Ισπανία, από MWτο 2006 σε MW στο τέλος του Αυτή η αύξηση οφείλεται κυρίως στην κατασκευή νέων μονάδων ισχύος με το νέο καθεστώς αγοράς, όπου σημειώθηκε αύξηση 30,4%, αυξάνοντας έτσι την ισχύ του νέου καθεστώτος από MW το 2006 σε MW το 2008, και κατά ένα μικρότερο βαθμό στην έναρξη της λειτουργίας ενός σταθμού παραγωγής φυσικού αερίου, που λειτουργούσε υπό τους κανονισμούς του παλαιού καθεστώτος της ρυθμισμένης αγοράς, της οποίας η ισχύς αυξήθηκε κατά 4,8%, από MWτο 2006 σε MWτο 2008 [15]. Σε όρους διαθέσιμης ισχύος, και παίρνοντας υπ όψιν τον συντελεστή της διαθέσιμης ισχύος κάτω από το ειδικό καθεστώς 4, είναι εύκολο να δούμε ότι η συνεισφορά της μονάδας παραγωγής συνδυασμένου κύκλου φυσικού αερίου είναι αρκετά σημαντική, και οφείλεται για το 35% της συνολικής διαθέσιμης ισχύος το 2008, ενώ η παραγωγή με το ειδικό καθεστώς, το ίδιο έτος, οφείλεται για το 11% της ολικής διαθέσιμης παραγωγής [15]. Εν γένει, υπάρχουν δύο τύποι αγορών ανάλογα με τον τρόπο κατά τον οποίο διαμορφώνονται οι τιμές σε αυτές: Οι αγορές pay as bid, στις οποίες ένας παραγωγός λαμβάνει ακριβώς την τιμή την οποία είχε προτείνει. Οι αγορές οριακής τιμής, όπου όλοι οι παραγωγοί, οι προσφορές των οποίων έχουν εκκαθαριστεί με κάποια προσφορά αγοράς, εισπράττουν την ίδια τιμή, η οποία προσδιορίζεται από την τομή των καμπύλων προσφοράς και ζήτησης [15]. Παρά τις διαφορές του τρόπου με τον οποίο προσδιορίζεται η τιμή της ηλεκτρικής ενέργειας στους δύο τύπους αγορών που αναφέρθηκαν παραπάνω, η οικονομική θεωρία δείχνει πως και στις δύο περιπτώσεις λαμβάνονται τα ίδια αποτελέσματα (τιμή και ποσότητα ΗΕ) όταν υπάρχει εύρυθμη λειτουργία της αγοράς. Στην Ισπανία, το μοντέλο αγοράς που κυριαρχεί είναι αυτό της οριακής τιμής (mercado marginalista), όπου η προσφορά κάπου παραγωγού αντιπροσωπεύει την ποσότητα της ηλεκτρικής ενέργειας που είναι διατεθειμένος αυτός να πουλήσει σε κάποια τιμή, πάνω από μία ελάχιστη που έχει οριστεί. Πιο συγκεκριμένα οι προσφορές ενός παραγωγού αντικατοπτρίζουν, όσον αφορά στην ποσότητα, τους φυσικούς περιορισμούς στους οποίους υπόκεινται οι εγκαταστάσεις, και όσον αφορά στην προσφερόμενη τιμή, αυτή αντικατοπτρίζει το «κόστος ευκαιρίας» [15] ΚΑΜΠΥΛΗ ΠΡΟΣΦΟΡΩΝ ΠΩΛΗΣΗΣ Από τη στιγμή που οι πωλητές ηλεκτρικής ενέργειας έχουν υποβάλλει τις προσφορές τους στον Διαχειριστή για κάθε μία ώρα της ημέρας που ακολουθεί, ο OMIE τις συγκεντρώνει και τις ταξινομεί με σειρά αύξουσα, και με αυτό τον τρόπο προκύπτει η καμπύλη προσφοράς της αγοράς για κάθε ώρα. Οι καμπύλες αυτές αντικατοπτρίζουν τα τμήματα ή σκαλοπάτια που αντιστοιχούν σε προσφορές παραγωγικών κέντρων της ίδιας τεχνολογίας. Οι προσφορές των πωλητών αντικατοπτρίζουν το κόστος ευκαιρίας, και όχι το ολικό ή το μεταβλητό κόστος. Έτσι, οι υδροηλεκτρικές μονάδες φυσικής ροής και οι πυρηνικές μονάδες, παρά το υψηλό ολικό τους πάγιο κόστος, εμφανίζονται στη βάση της καμπύλης, καθώς έχουν χαμηλό ευκαιριακό κόστος, ενώ οι υδροηλεκτρικές μονάδες ταμιευτήρα εμφανίζονται υψηλότερα, αφού έχουν υψηλό ευκαιριακό κόστος (αποταμιεύουν νερό για μελλοντική παραγωγή όταν η τιμή της αγοράς θα είναι υψηλότερη). Αυτό αντικατοπτρίζεται και στην εικόνα που ακολουθεί [15]. 4 Με τον όρο ειδικό καθεστώς περιγράφεται το σύνολο των μονάδων Α.Π.Ε. 22

33 ΕΙΚΟΝΑ 2-3: : ΣΕΙΡΑ ΕΙΣΟΔΟΥ ΤΩΝ ΜΟΝΑΔΩΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΣΤΟΝ ΗΜΕΡΗΣΙΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟ Πηγή: [15] Φέτος, για παραδείγματα, σημειώθηκαν πολλές βροχοπτώσεις στη χώρα, με αποτέλεσμα να γεμίσουν οι ταμιευτήρες στα φράγματα των υδροηλεκτρικών μονάδων, και να μπαίνουν στην αγορά με πολύ χαμηλή τιμή, έτσι ώστε να σιγουρέψουν πως οι προσφορές των συγκεκριμένων μονάδων θα εκκαθαριστούν. Αντιλαμβανόμαστε πως κάποια χρονιά πολύ ξηρή οι υδροηλεκτρικές μονάδες ταμιευτήρα θα εισέρχονταν στην αγορά με υψηλή τιμή προσφοράς, λόγω αυτής της έλλειψης νερού στις δεξαμενές [31]. Οι θερμικές μονάδες, από την άλλη μεριά, πρέπει να αξιολογούν κάθε φορά την τιμή των καυσίμων που χρειάζονται για την παραγωγή ενέργειας (φυσικό αέριο, άνθρακας, πετρέλαιο κ.λ.π.), καθώς επίσης και την πρόβλεψη για τις μελλοντικές τιμές αυτών, αλλά και το κόστος εκκίνησης ή παύσης της μονάδας [31]. Στην περίπτωση της αιολικής ενέργειας, το «καύσιμο» είναι ο άνεμος. Ανάλογα λοιπόν με την ταχύτητα του ανέμου σημειώνεται και η ανάλογη παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, η οποία σίγουρα δεν μπορεί να αποθηκευτεί! Επομένως, αν η πρόγνωση του ανέμου για την επόμενη ημέρα για κάποιο αιολική πάρκου μας δίνει παραγωγή ηλεκτρικής ισχύος έστω χ, το πάρκο θα κάνει μια προσφορά της συγκεκριμένης ισχύος χ σε τιμή μηδενική, έτσι ώστε να εξασφαλιστεί πως η προσφορά του θα εκκαθαριστεί (παρά τη μηδενική προσφορά ο παραγωγός θα αποζημιωθεί μέσω κάποιου πριμ, το οποίο είναι πολλές φορές ίσο ή υψηλότερο από την τιμή της αγοράς). Αυτή η «στρατηγική» υποβολής προσφορών στην ημερήσια αγορά ακολουθείται και από φωτοβολταϊκές μονάδες και από υδροηλεκτρικής μονάδες φυσικής ροής (χωρίς φράγμα) για τον ίδιο λόγο [31]. Τέλος, οι πυρηνικές μονάδες επίσης υποβάλλουν προσφορές σε μηδενική τιμή, αλλά για λόγους διαφορετικούς. Οι πυρηνικές μονάδες παράγουν σταθερή ισχύ, στα όρια της ονομαστικής τους ισχύς, και δεν μπορούν να ακολουθήσουν κάποιο μεταβαλλόμενο φορτίο. Επομένως πρέπει να λειτουργούν ως σταθμοί βάσης, και για αυτό το λόγο υποβάλλουν προσφορές σε χαμηλή τιμή για να εξασφαλιστεί η εκκαθάριση των προσφορών τους [31]. 23

34 ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ: ΕΠΙΒΛΕΨΗ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΟΡΩΝ ΤΩΝ ΠΑΡΑΓΩΓΩΝ Οι προσφορές των παραγωγών στην ημερήσια αγορά πρέπει να καλύπτουν τις αρχές του Νόμου της Υπεράσπισης της Ανταγωνιστικότητας (Ley de Defensa de la Competencia). Για αυτό το λόγο, τόσο η διαθεσιμότητα των μονάδων παραγωγής όσο και οι προσφερόμενες τιμές υπόκεινται σε ενδελεχή εξέταση των οργανισμών που επιβλέπουν την αγορά. Ο νόμος του τομέα των υδρογονανθράκων ( Ley del Sector de Hidrocarburos, Ley 34/1998) αναθέτει στον ρυθμιστικό οργανισμό των ενεργειακών αγορών, την Εθνική Επιτροπή Ενέργειας (CNE, Comisión Nacional de Energía), την υποχρέωση της επαγρύπνησης των συμμετεχόντων στην αγορά, ώστε οι τελευταίοι να πραγματοποιούν κάθε τους δραστηριότητα σύμφωνα με τις αρχές του ελεύθερου ανταγωνισμού. Όταν υπάρξουν ενδείξεις για πρακτικές συμμετεχόντων που περιορίζουν τον ελεύθερο ανταγωνισμό (που δηλαδή αντιβαίνουν με τον Νόμο Υπεράσπισης της Ανταγωνιστικότητας, Ley 16/1989), τότε η Εθνική Επιτροπή Ενέργειας οφείλει να ενημερώσει την Εθνική Επιτροπή Ανταγωνισμού (Comisión Nacional de Competencia) ώστε αυτή να διερευνήσει την εκάστοτε προβληματική κατάσταση [15] ΖΗΤΗΣΗ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΗΜΕΡΗΣΙΑ ΑΓΟΡΑ Οι τελικοί καταναλωτές συνήθως ταξινομούνται σύμφωνα με το μέγεθος της κατανάλωσής τους και ανάλογα με το χρονικό διάστημα κατά το οποίο θα χρησιμοποιήσουν την ενέργεια. Διακρίνονται σε μεγάλους βιομηχανικούς καταναλωτές (για παράδειγμα μεγάλες βιομηχανίες -μεταλλουργείας, κεραμικής, κ.α.- και ηλεκτρικοί σιδηρόδρομοι), καταναλωτές μεσαίου μεγέθους στους τομείς βιομηχανίας ή παροχής υπηρεσιών, και τέλος σε μικρούς καταναλωτές συνδεδεμένους σε δίκτυα χαμηλής τάσης (όπως οι οικιακοί καταναλωτές και μικρές επιχειρήσεις). Η ζήτηση της ηλεκτρικής ενέργειας στους διάφορους τύπους των καταναλωτών εξαρτάται, βραχυπρόθεσμα, κυρίως από δύο παράγοντες : από το αν η ημέρα είναι εργάσιμη ή όχι, και από τη θερμοκρασία. Η συμμετοχή των διάφορων τύπων καταναλωτών στην αγορά εξαρτάται από τον τύπο της παροχής στην οποία ανήκουν, δηλαδή «ρυθμισμένη παροχή» (τιμολόγιο τελευταίου καταφυγίου) ή «ανταγωνιστική παροχή» (ελεύθερη αγορά). Στον τύπο της ρυθμισμένης παροχής οι καταναλωτές συμμετέχουν εμμέσως στην αγορά μέσω εταιρείας από την οποία προμηθεύονται ηλεκτρική ενέργεια. Ο παίκτης της αγοράς, στην προκειμένη περίπτωση ο προμηθευτής, είναι επιφορτισμένος με το να εκτιμήσει τη ζήτηση των καταναλωτών πελατών του και, κατ επέκταση, να υποβάλει στην αγορά τις ακριβείς προσφορές αγοράς ενέργειας. Η πλειοψηφία των καταναλωτών στην απελευθερωμένη αγορά, παρίσταται στις αγορές ηλεκτρικής ενέργειας μέσω ενός αντιπροσώπου της εταιρείας από την οποία προμηθεύονται την ηλεκτρική ενέργεια- που προσφέρει κάποιες τιμές (σταθερές ή μη) προσαρμοσμένες στις ανάγκες και προτιμήσεις του κάθε καταναλωτή. Όπως και στην περίπτωση της προσφοράς ηλεκτρικής ενέργειας, στην περίπτωση της ζήτησης συναντούμε διαστήματα στα οποία ομαδοποιούνται συγκεκριμένοι τύποι προσφορών. Οι προμηθευτές ηλεκτρικής ενέργειας τελευταίου καταφυγίου οφείλουν να υποβάλλουν τις προσφορές τους τηρώντας τον κανονισμό που ορίζει ως μέγιστη επιτρεπόμενη τιμή προσφοράς τα 180 /MWh. Η ύπαρξη αυτού του ορίου δικαιολογείται από την ανάγκη να εξασφαλιστεί το ότι όλοι οι καταναλωτές θα αποκτήσουν τα ποσά της ηλεκτρικής ενέργειας που έχουν ζητήσει. Να σημειωθεί εδώ πως είναι προφανές πως η τιμή η οποία θα κληθούν να πληρώσουν δεν είναι αυτή του προαναφερθέντος ορίου, αλλά μια τιμή που προκύπτει από την εκκαθάριση προσφοράς ζήτησης της αγοράς [1]. 24

35 Ένα μικρό ποσοστό των καταναλωτών είναι πρόθυμο να πάρει ενέργεια από την αγορά μόνο εάν η τιμή της είναι μικρότερη ή ίση με μία συγκεκριμένη τιμή (αντιπροσωπευτική των προσφορών τους στην αγορά). Αυτοί οι καταναλωτές έχουν την δυνατότητα να προσαρμόζουν τις ανάγκες τους στις τιμές της αγοράς, για παράδειγμα κάποιοι βιομηχανικοί καταναλωτές και οι υδροηλεκτρικοί σταθμοί ταμιευτήρα που καταναλώνουν ενέργεια σε περιόδους που η τιμή της κιλοβατώρας είναι χαμηλή. Αυτοί οι καταναλωτές (απευθείας ή μέσω του αντιπροσώπου-προμηθευτή τους) αντιπροσωπεύουν το κομμάτι της καμπύλης της αγοράς που παρουσιάζει κλίση, στην εικόνα που ακολουθεί [15]. ΕΙΚΟΝΑ 2-4: ΚΑΜΠΥΛΗ ΠΡΟΣΦΟΡΩΝ ΑΓΟΡΑΣ Πηγή: [15] ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΤΙΜΗΣ ΤΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΑΣ ΑΓΟΡΑΣ Η τιμή της αγοράς για κάθε ώρα h της ημέρας D προσδιορίζεται από την τομή των καμπύλων προσφοράς και ζήτησης ηλεκτρικής ενέργειας για τη συγκεκριμένη ώρα. Αυτή η τιμή προσδιορίζει με τη σειρά της τις προσφορές αγοράς και πώλησης που τελικά εκκαθαρίζονται. Όλες οι προσφορές πώλησης και αγοράς που αντιστοιχίζονται μεταξύ τους εισπράττουν ή πληρώνουν αντίστοιχα την τιμή που προκύπτει μετά την εκκαθάριση. Στην ιστοσελίδα του ΟΜΙΕ μπορούμε να βρούμε μια πληθώρα στοιχείων, σχετικά με τις καμπύλες προσφορών αγοράς και πώλησης, την εκκαθάρισή τους, τις ωριαίες οριακές τιμές τόσο του ισπανικού όσο και του πορτογαλικού κομματιού της αγοράς κ.α. για την ημερήσια και την ενδοημερήσια αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας. 25

36 ΕΙΚΟΝΑ 2-5: ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΙΜΗΣ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ ΣΤΗΝ ΗΜΕΡΗΣΙΑ ΑΓΟΡΑ ΜΕΣΩ ΤΗΣ ΕΚΚΑΘΑΡΙΣΗΣ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΟΡΩΝ ΑΓΟΡΑΣ ΚΑΙ ΠΩΛΗΣΗΣ Πηγή: [15] 2-6: ΩΡΙΑΙΑ ΤΙΜΗ ΗΜΕΡΗΣΙΑΣ ΑΓΟΡΑΣ Πηγή: [15] Οι παραπάνω εικόνες μας δίνουν στοιχεία της ημερήσιας αγοράς για την 6 η Ιουλίου του τρέχοντος έτους. Στην πρώτη εικόνα φαίνονται οι καμπύλες του συνόλου των προσφορών αγοράς και πώλησης και διακρίνονται με διαφορετικά χρώματα οι καμπύλες των εκκαθαρισμένων προσφορών, έτσι όπως έχουν διαμορφωθεί για τη 12 η ώρα μ.μ. της 6/07/2013. Η τιμή της αγοράς διαμορφώνεται στα 50,1 /MWh με ενέργεια που φτάνει τις MWh. Στην περίπτωση διαχωρισμού των αγορών, το σύστημα μας εμφανίζει δύο διαφορετικές περιπτώσεις εκκαθάρισης των προσφορών, μία για κάθε χώρα, όπως συνέβη παραδείγματος χάριν την 18 η Απριλίου του Στη δεύτερη εικόνα, βλέπουμε την οριακή τιμή όπως έχει διαμορφωθεί για την ιβηρική αγορά, για κάθε ένα από τα 24 ωριαία διαστήματα της μέρας που έχουμε επιλέξει, σε συνδυασμό με το συνολικό όγκο ενέργειας του συστήματος. 26

37 2.3. ΗΜΕΡΗΣΙΑ ΑΓΟΡΑ Η ημερήσια αγορά ξεκίνησε τη δραστηριότητά της, συγκεντρώνοντας τις προσφορές προσφοράς και πώλησης των συμμετεχόντων της από την 1 η Ιανουαρίου του 1998, για το ισπανικό σύστημα, και από την 1 η Ιουλίου 2007 για το πορτογαλικό. Η ημερήσια αγορά είναι τύπου Power Exchange, δηλαδή χρηματιστήριο ενέργειας, στα πλαίσια της οποίας επιτρέπονται και οι διμερείς συμβάσεις, οι οποίες περιγράφονται παρακάτω. Η ημερήσια αγορά είναι η αγορά με τον μεγαλύτερο όγκο συναλλαγών. Στην αγορά αυτή παίρνουν μέρος σαν «παίκτες» οι δικαιούχοι μονάδων παραγωγής ενέργειας, οι αυτοπαραγωγοί (που παράγουν ενέργεια για ιδία χρήση), παραγωγοί από το εξωτερικό, οι προμηθευτές και ένα μέρος των καταναλωτών. Οι συναλλαγές πραγματοποιούνται σε ωριαία διαστήματα της ημέρας που προηγείται της φυσικής παράδοσης της ενέργειας στους συμμετέχοντες. Την ημέρα D-1 (μία ημέρα πριν από την ημέρα παραγωγής/κατανάλωσης της ηλεκτρικής ενέργειας), οι παίκτες ανταλλάσουν ποσά ηλεκτρικής ενέργειας σε ωριαία βάση, για κάθε μία ώρα της ημέρας D, στην ημερήσια αγορά, που έχει διαχειριστή τον ΟΜΙΕ. Επιπλέον, τις 24 ώρες πριν από τη στιγμή της παραγωγής ή της κατανάλωσης ενέργειας, οι παίκτες μπορούν να υποβάλλουν τις οικονομικές τους προσφορές αγοράζοντας ή πουλώντας ενέργεια στην ενδοημερήσια αγορά, η οποία επίσης διαχειρίζεται ο OMIE. Κατά κάποια πολύ μικρή χρονική περίοδο (από κάποιες ώρες μέχρι και κάποια λεπτά πριν την παραγωγή ή την κατανάλωση ενέργειας) οι παραγωγοί προσφέρουν στο σύστημα μία σειρά από υπηρεσίες (επικουρικές υπηρεσίες) μέσω της λεγόμενης αγοράς εξισορρόπησης (Balancing Market) που διαχειρίζεται από τον διαχειριστή του συστήματος REE 5. Αυτές οι υπηρεσίες είναι απαραίτητες για τη λειτουργία του συστήματος, βοηθώντας στην ασφάλεια και την ποιότητα παροχής ηλεκτρικής ενέργειας ΓΕΝΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΗΜΕΡΗΣΙΑΣ ΑΓΟΡΑΣ Η ημερήσια αγορά οργανώνεται σύμφωνα με τον νόμο 54/1997 (νόμος του τομέα ενέργειας Ley del Sector Eléctrico). Οι κανονισμοί της λειτουργίας της συγκεντρώνονται στον ΚΑΝΟΝΙΣΜΟ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ (REGLAS DEL MERCADO DE PRODUCCION). Διαχειριστής της ημερήσιας αγοράς είναι ο OMIE, ένας οργανισμός που επιφορτίζεται κυρίως με τη διαχείριση της αγοράς με τρόπο διαφανή, αντικειμενικό και ανεξάρτητο. 5 Red Eléctrica de España, 27

38 ΕΙΚΟΝΑ 2-7: ΟΡΓΑΝΟΓΡΑΜΜΑ ΗΜΕΡΗΣΙΑΣ ΑΓΟΡΑΣ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ Πηγή: [15] Παίκτες της αγοράς μπορούν να γίνουν όλοι συμμετέχοντες που σχετίζονται με την παραγωγή/απορρόφηση ηλεκτρικής ενέργειας όπως περιγράφονται παρακάτω [16]: Παραγωγοί ηλεκτρικής ενέργειας: ιδιώτες ή συνεταιρισμοί οι οποίο επιφορτίζονται με την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας όπως ακόμη και με την κατασκευή, διαχείριση και συντήρηση των μονάδων παραγωγής, τόσο υπό το «ειδικό καθεστώς» (δηλαδή Α.Π.Ε.) όσο και υπό το «συμβατικό» Μεταπωλητές: νομικά πρόσωπα που έχουν πρόσβαση στα συστήματα μεταφοράς και διανομής και πωλούν ηλεκτρική ενέργεια στους καταναλωτές ή σε άλλους συμμετέχοντες στο σύστημα Πωλητές λιανικής: πωλητές των οποίων τα καθήκοντα και οι υποχρεώσεις καθορίζονται από το νόμο, και μεταξύ άλλων συμπεριλαμβάνουν την πώληση ηλεκτρικής ενέργειας σε τελικούς καταναλωτές τελευταίου καταφυγίου Καταναλωτές: ιδιώτες ή νομικές οντότητες που αγοράζουν ηλεκτρική ενέργειας για ιδία κατανάλωση Άμεσοι καταναλωτές στην αγορά: Καταναλωτές που αποκτούν ηλεκτρική ενέργειας κατευθείαν από τη χονδρεμπορική αγορά παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας για ιδία κατανάλωση Αντιπρόσωποι: συμμετέχουν εκ μέρους κάποιου άλλου συμμετέχοντα στην αγορά, τόσο εξ ονόματος των τελευταίων όσο και εξ ονόματος του ιδίου του αντιπρόσωπου. Παίκτες του «ειδικού καθεστώτος» σε συγκεκριμένο τιμολόγιο Για να αποκτήσουν την ιδιότητα του παίκτη της αγοράς, όλοι οι παραπάνω, παραγωγοί, πωλητές, καταναλωτές κ.α., πρέπει να πληρούν τις παρακάτω προϋποθέσεις [16]: 28

39 Θα πρέπει να είναι εγγεγραμμένοι στο Διοικητικό Μητρώο των Εγκαταστάσεων Παραγωγής Ηλεκτρικής Ενέργειας (Registro Administrativo de Producción de Energía Eléctrica), ή στην περίπτωση των πωλητών λιανικής και των άμεσων καταναλωτών να έχουν υποβάλλει ειδοποίηση έναρξης της δραστηριότητάς τους ή να πιστοποιούν την ιδιότητα του αντιπροσώπου, στην περίπτωση των αντιπροσώπων. Θα πρέπει να έχουν αποκτήσει την ιδιότητα του συμμετέχοντα στο ηλεκτρικό σύστημα. Θα πρέπει να έχουν ρητώς συμμορφωθεί με τους κανόνες και τους ρυθμιστικούς όρους της αγοράς, ημερήσιας και ενδοημερήσιας. Θα πρέπει να έχουν υποβάλλει έναν έγκυρο κωδικό παίκτη στον διαχειριστή της αγοράς, ο οποίος θα συνδέεται με το αντίστοιχο ΑΦΜ. Κάθε παίκτης δηλαδή έχει το δικό του ΑΦΜ, και κάθε ΑΦΜ αντιστοιχεί σε έναν και μοναδικό παίκτη της αγοράς. Πωλητές στην αγορά, είτε ημερήσια είτε ενδοημερήσια, θεωρούνται οι εξής [16]: Κάτοχοι μιας μονάδας παραγωγής της οποίας η ισχύς είναι μεγαλύτερη των 50 MW. Κάτοχοι μονάδων παραγωγής που ανήκουν στο καθεστώς που ορίζει το Β.Δ. 1583/1987. Κάτοχοι μονάδων παραγωγής που ανήκουν στο καθεστώς που ορίζει το παραπάνω Βασιλικό Διάταγμα και των οποίων η εγκατεστημένη ισχύς είναι μικρότερη ή ίση με 50 MW και που είναι εξουσιοδοτημένοι από το Υπουργείο Βιομηχανίας, Ενέργειας και Τουρισμού. Πωλητές λιανικής που δραστηριοποιούνται σε ηλεκτρικά συστήματα μη ευρωπαϊκών χωρών και είναι εξουσιοδοτημένοι να πωλούν ηλεκτρική ενέργεια στην ημερήσια και ενδοημερήσια αγορά παραγωγής. Παίκτες που παράγουν ή μεταπωλούν ηλεκτρική ενέργειας και άλλοι που δρουν ως πωλητές ή ως αντιπρόσωποι. Μεταπωλητές που έχουν συνάψει συμβάσεις αγοράς ισχύος με επιχειρήσεις εξουσιοδοτημένες να πωλούν ηλεκτρική ενέργεια σε ευρωπαϊκές και μη ευρωπαϊκές χώρες, αλλά και συμβάσεις με εθνικούς παραγωγούς ηλεκτρικής ενέργειας που επιχειρούν σε ειδικό ή συμβατικό καθεστώς. Παίκτες υπό «ειδικό καθεστώς» σε ρυθμισμένο τιμολόγιο Πωλητές λιανικής και άμεσοι καταναλωτές στο ηλεκτρικό σύστημα των Βαλεαρίδων Νήσων Παρομοίως, αγοραστές μπορούν να θεωρηθούν [16]: Εκείνοι οι πωλητές λιανικής, άμεσοι καταναλωτές της αγοράς και εξουσιοδοτημένοι αντιπρόσωποι. Ομοίως, αγοραστές μπορούν να θεωρηθούν όσοι έχουν εξουσιοδοτημένες εγκαταστάσεις ηλεκτρικής παραγωγής και είναι εγγεγραμμένοι στο αντίστοιχο μητρώο. Μεταπωλητές που θα μπορούν να υποβάλλουν προσφορές αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας. Πωλητές λιανικής που μπορούν να αγοράζουν από ηλεκτρικά συστήματα μη Ευρωπαϊκών χωρών. Παρακάτω παρατίθεται ένας ενδεικτικός πίνακας που παρουσιάζει τα χρονοδιάγραμμα των διεργασιών που λαμβάνουν χώρα στο πλαίσιο της ημερήσιας αγοράς. 29

40 ΠΙΝΑΚΑΣ 2-1: ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΥΝEΔΡΙΑΣΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΑΣ ΑΓΟΡΑΣ Πρόγραμμα ημερήσια αγοράς Έναρξη συνεδρίασης 8:30 Υποδοχή διεθνών διμερών συμβάσεων 10:00 Λήξη συνεδρίασης 10:00 Αποτελέσματα εκκαθάρισης 11:00 Υποδοχή εγχώριων διμερών συμβάσεων 11:00 Ημερήσιο Πρόγραμμα Εκκαθαρίσεων 11:00 Υποδοχή διακοπών της παραγωγής και αιτήσεων 12:00 εισόδου Ημερήσιο πρόγραμμα κατανομής βάσης 12:00 Ρυθμίσεις ανάλυσης περιορισμών 14:00 Προσωρινό πρόγραμμα ημερήσιας κατανομής 14:00 Πηγή: [18] Η ημερήσια αγορά λαμβάνει χώρα την προηγούμενη ημέρα από την Ημέρα Κατανομής, όπου αγοραστές και πωλητές «ανταλλάσσουν» ποσά ενέργειας για κάθε μία ώρα της επόμενης ημέρας (Ημέρα Κατανομής). Έτσι, έχουμε στην πραγματικότητα 24 διαφορετικά προϊόντα, όσα δηλαδή και τα ωριαία χρονικά διαστήματα μίας ημέρας, με ποσά ενέργειας για κάθε ένα τέτοιο χρονικό διάστημα. Οι πωλητές ηλεκτρικής ενέργειας (παραγωγοί, εισαγωγείς, traders 6 και λοιποί μεσάζοντες) υποβάλλουν στον διαχειριστή προσφορές πώλησης ενέργειας (ή προσφορές έγχυσης), και οι αγοραστές (προμηθευτές, έμποροι, τελικοί καταναλωτές, εξαγωγείς, traders, και λοιποί μεσάζοντες) προσφορές αγοράς (ή προσφορές απόκτησης), για κάθε ώρα της ημέρας που ακολουθεί. Η συμμετοχή των πωλητών και των αγοραστών στην αγορά βασίζεται στην υποχρεωτική δέσμευση τους στους κανόνες της αγοράς, ή αλλιώς στην υπογραφή της λεγόμενης Σύμβασης Προσχώρησης. Για να συμμετάσχουν οφείλουν να ζητήσουν πιστοποίηση από τον ΟΜΙΕ 7, το ισπανικό κομμάτι δηλαδή του Διαχειριστή της Ιβηρικής Αγοράς, προσκομίζοντας τα απαραίτητα έγγραφα που έχει καθορίσει ο Διαχειριστής. Οι απλές προσφορές είναι αυτές που εκφράζονται από μία τιμή και μία ποσότητα ηλεκτρικής ισχύος, χωρίς να περιλαμβάνουν κανέναν άλλον σύνθετο όρο που να πρέπει να ληφθεί υπ όψιν κατά την διαδικασία εκκαθάρισης. Οι σύνθετες προσφορές είναι αυτές που περιλαμβάνουν προϋποθέσεις οι οποίες είναι ζωτικής σημασίας για τη διαδικασία εκκαθάρισης [16]. Οι προσφορές αγοράς ή πώλησης ηλεκτρικής ενέργειας οφείλουν να υποβληθούν από παίκτες της αγοράς ή τους αντιπροσώπους αυτών στον Διαχειριστή της αγοράς για κάθε μονάδα που αυτοί διαθέτουν, πώλησης ή απόκτησης, και για κάθε προγραμματισμένη περίοδο εντός ενός συγκεκριμένου χρονικού ορίζοντα. Οι προσφορές μπορούν να είναι απλές ή σύνθετες, ανάλογα με το περιεχόμενό τους [16]. 6 που πραγματοποιούν αγοραπωλησίες για λογαριασμό των ίδιων ή άλλων τους οποίους εκπροσωπούν 7 Operador del Mercado Iberico, Polo Español, 30

41 Στη συνέχεια, ο Διαχειριστής της αγοράς θα προσθέσει τις προσφορές στο σύστημά μαζί με τα δεδομένα τα οποία ο κάθε παίκτης έχει δηλώσει στο μητρώο. Τα στοιχεία που πρέπει να δηλώσει ο κάθε παίκτης είναι μεταξύ άλλων ο κωδικός της μονάδας, η περιγραφή αυτής, ο κωδικός του ηλεκτρικού συστήματος στο οποίο λειτουργεί η μονάδα κ.α. Ο κωδικός του ηλεκτρικού συστήματος υποδηλώνει εάν η μονάδα βρίσκεται σε ένα εσωτερικό ηλεκτρικό σύστημα ή εάν πρόκειται για εισαγωγή ή εξαγωγή ενέργειας από ένα εξωτερικό της Ισπανίας σύστημα. Οι παίκτες πρέπει να ορίσουν μία μονάδα πώλησης ή αγοράς ανεξαρτήτως από τις εισαγωγές ή τις εξαγωγές αντίστοιχα, που επηρεάζουν κάθε σύνορο με κάθε έναν από τα ηλεκτρικά συστήματα με τα οποία διασυνδέεται η ιβηρική αγορά (Γαλλία, Ανδόρρα και Μαρόκο). Για τη διασύνδεση μεταξύ της Γαλλίας με την Ισπανία θα υπάρχει δεύτερη μονάδα πώλησης ή αγοράς για τον παίκτη, για την εισαγωγή ή εξαγωγή της ενέργειας μέσω της συγκεκριμένης διασύνδεσης, για την υποβολή της προσφοράς, την ενημέρωση σχετικά με τη χρήση του δικαιώματος ισχύος και με τη σύναψη φυσικών διμερών συμφωνιών. Έτσι δύο μονάδες θα καταχωρηθούν στο σύστημα είτε της Ισπανίας είτε της Πορτογαλίας, ένα για αγορές και ένα για πωλήσεις που όμως σχετίζονται με το ίδιο Πρόγραμμα μονάδας, για την διαπραγμάτευση στην ημερήσια αγορά εξισορρόπησης ενέργειας, πριν την έναρξη της ημερήσιας αγοράς [16]. Οι προσφορές για την ημερήσια αγορά πρέπει να παραληφθούν από τους σέρβερ του Διαχειριστή πριν κλείσει η περίοδος αποδοχής των προσφορών που έχει οριστεί, μέσω κάποιου ηλεκτρονικού μέσου το οποίο είναι εξουσιοδοτημένο για το σκοπό αυτό, που μπορεί να είναι το διαδίκτυο, γραμμές ISDN, BTL κ.α. Υπεύθυνος για την ενοικίαση, συντήρηση και συνέχεια του μέσου είναι ο ίδιος ο παίκτης που συμμετέχει στην αγορά. Πωλητές και αγοραστές διαβιβάζουν τις προσφορές τους με δικά τους έξοδα και έχουν οι ίδιοι την ευθύνη της διατήρησης της επικοινωνίας τους με τον Διαχειριστή [16]. Αφού ο Διαχειριστής παραλάβει την κάθε προσφορά πρέπει να γίνει η επαλήθευσή της. Πιο συγκεκριμένα, πρέπει να επαληθευτεί πως ο χρόνος παραλαβής της προσφοράς είναι προγενέστερος του χρόνου κλεισίματος υποβολής προσφορών, πως ο πωλητής είναι καταχωρημένος στο σύστημα του Διαχειριστή και δεν έχει ανασταλεί η ιδιότητά του ως παίκτη, πως ο πωλητής είναι εξουσιοδοτημένος ώστε να υποβάλει προσφορές, αλλιώς οι προσφορές του θα ακυρώνονται, πως ο παίκτης συμμετέχων έχει υποβάλλει αρκετές εγγυήσεις μαζί με την υποβολή των προσφορών του κ. α. Μετά την επαλήθευσή ακολουθεί η επιβεβαίωση και επικύρωση των προσφορών. Ο Διαχειριστής, από τη μεριά του, οφείλει να ενημερώσει τους παίκτες σχετικά με τα αποτελέσματα και την επιβεβαίωση των προσφορών τους και το αποτέλεσμα της διαδικασία εκκαθάρισης τοποθετώντας τα αποτελέσματα στο σύστημα ώστε να είναι προσβάσιμα από όλους [16]. Μετά την υπογραφή της Σύμβασης Προσχώρησης ο κάθε συμμετέχοντας στην αγορά οφείλει να προμηθεύσει τον Διαχειριστή της Αγοράς με επαρκείς εγγυήσεις σχετικά με την κάλυψη των οικονομικών υποχρεώσεων τους που θα προκύψουν από τη δραστηριότητά τους στην αγορά. Έλλειψη τέτοιων εγγυήσεων έχει ως αποτέλεσμα την απόρριψη της προσφοράς του συμμετέχοντα. Ο σκοπός της ημερήσιας αγοράς, ως ένα ολοκληρωμένο κομμάτι της αγοράς της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, είναι η πραγματοποίηση συναλλαγών ηλεκτρικής ενέργειας για την επόμενη ημέρα μέσω προσφορών πώλησης και αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας από συμμετέχοντες παίκτες της αγοράς. Οι προσφορές υποβάλλονται στον Διαχειριστή της αγοράς, όπως είπαμε και προηγουμένως, και συμπεριλαμβάνονται στην διαδικασία της εκκαθάρισης των προσφορών πώλησης με τις προσφορές αγοράς. Η ημερήσια αγορά είναι δομημένη κατά τέτοιον τρόπο ώστε να πραγματοποιείται μία συνεδρίαση για κάθε ημερήσιο ορίζοντα προγραμματισμού. Οι περίοδοι προγραμματισμού είναι ωριαίες και έναν ημερήσιος ορίζοντας προγραμματισμού αποτελείται από 24 περιόδους (23 ή 25 περίοδοι για τις δύο ημέρες το χρόνο που γίνεται αλλαγή από τη Θερινή στην Χειμερινή ώρα και αντίστροφα). Όπως προαναφέραμε οι προσφορές που μπορούν να υποβάλλουν οι πωλητές που συμμετέχουν ως παίκτες στην αγορά μπορεί να είναι είτε απλές ή σύνθετες, ανάλογα με το περιεχόμενο που αυτές εμπεριέχουν. Οι προσφορές πώλησης μπορεί να είναι είτε απλές ή σύνθετες, ενώ οι προσφορές 31

42 ζήτησης μόνο απλές. Προσφορές αγοράς και πώλησης παρουσιάζονται για τον χρονικό ορίζοντα της ίδιας μέρας. Παρακάτω παρουσιάζονται τα χαρακτηριστικά των δύο τύπων προσφορών [16]: Απλές προσφορές: είναι εκείνες οι προσφορές τις οποίες υποβάλλουν οι πωλητές για κάθε ωριαία χρονική περίοδο προγραμματισμού και για κάθε μονάδα παραγωγής που αυτοί κατέχουν, εκφράζοντας τιμή και ποσότητα ενέργειας. Για κάθε ωριαία περίοδο προγραμματισμού μέσα στον ίδιο ορίζοντα προγραμματισμού μπορούν να υπάρξουν έως 25 μπλοκ ενέργειας για την ίδια μονάδα παραγωγής, με διαφορετική τιμή για καθένα από αυτά τα μπλοκ, με τις τιμές τους να αυξάνονται για την περίπτωση των προσφορών πώλησης και να μειώνονται για την περίπτωση των προσφορών αγοράς. Οι απλές προσφορές δεν μπορούν να εμπεριέχουν επιπρόσθετους όρους που πρέπει να ληφθούν υπ όψιν κατά τη διαδικασία της επίλυσης του ημερήσιου προγραμματισμού. Σύνθετες προσφορές: είναι εκείνες οι προσφορές οι οποίες, ενώ συμμορφώνονται με τους κανονισμούς που διέπουν τις απλές προσφορές, συμπεριλαμβάνουν ακόμη κάποιες ή και όλες από τις προϋποθέσεις που θα αναλυθούν παρακάτω. Αυτές οι προϋποθέσεις ενσωματώνονται από το Διαχειριστή της αγοράς στην διαδικασία της επίλυσης του ημερήσιου προγραμματισμού, όπως ορίζει ο αλγόριθμος που χρησιμοποιείται. Οι προϋποθέσεις των σύνθετων προσφορών είναι οι εξής [16]: Αδιαιρετότητα Η αδιαιρετότητα είναι μια κατάσταση κατά την οποία η αποδοχή των προσφορών από τη μεριά του Διαχειριστή της αγοράς δημιουργεί, προς όφελος του κατόχου της μονάδας παραγωγής, το δικαίωμα της εξασφάλισης πως εάν το αδιαίρετο μπλοκ ενέργειας της προσφοράς του εκκαθαριστεί, τότε αυτό θα συμβαίνει για όλη την προσφορά ενέργειας που ο ίδιος έχει υποβάλλει και όχι ένα τμήμα αυτής. Ορίζεται δηλαδή για κάθε μπλοκ της κάθε ώρας μία ελάχιστη τιμή λειτουργίας. Οι πωλητές μπορούν να συμπεριλαμβάνουν τον όρο της αδιαιρετότητας σε μια προσφορά πώλησης για το πρώτο από τα 25 δυνατά μπλοκ ενέργειας σε κάθε ωριαία περίοδο προγραμματισμού. Ελάχιστο εισόδημα Οι πωλητές μπορούν να συμπεριλάβουν ως όρο για τις προσφορές που υποβάλλουν για κάθε μονάδα το ότι η προσφορά τους μπορεί να θεωρείται ισχύουσα για την διαδικασία της επίλυσης του ημερήσιου προγραμματισμού μόνο εάν ο πωλητής εισπράξει ένα συγκεκριμένο ποσό ως εισόδημα από την προσφορά που υπέβαλλε. Το ποσό αυτό εκφράζεται σε ευρώ χωρίς δεκαδικά ψηφία στην περίπτωση σταθερού ποσού, ενώ στην περίπτωση που το ζητούμενο ποσό είναι μεταβλητό εκφράζεται σε /MWh με μέχρι δύο δεκαδικά ψηφία. Ο συγκεκριμένος όρος δεν μπορεί να επιτραπεί εάν το εισόδημα που ζητείται από των πωλητή ξεπερνάει το εισόδημα που προκύπτει από την πλήρη αποδοχή της προσφοράς στην τιμή της προσφοράς. Προγραμματισμένη διακοπή Στην συγκεκριμένη περίπτωση ένα η προσφορά της μονάδας τους δεν εκκαθαρίστηκε λόγω του περιορισμού του ελάχιστου εισοδήματος, τότε επιτρέπεται στη μονάδα να κάνει μία προγραμματισμένη διακοπή για ένα διάστημα χρόνου που δεν μπορεί να υπερβαίνει τις τρεις (3) ώρες, ώστε να αποφύγει την παύση. Στη συνέχεια, οι προσφορές της συγκεκριμένης μονάδας μπορούν να αντιμετωπιστούν ως απλές προσφορές στο πρώτο μπλοκ ενέργειας από τις τρεις πρώτες περιόδους προγραμματισμού του ημερήσιου ορίζοντα. Η προσφορά η οποία συμπεριλαμβάνει τη συγκεκριμένη προϋπόθεση πρέπει να μειώνεται κατά τις προαναφερθείσες τρεις χρονικές περιόδους και δεν μπορεί να συμπεριληφθεί ο όρος της μεταβολής της παραγόμενης ισχύος κατά τις ίδιες τρεις χρονικές περιόδους. 32

43 Μεταβολή της παραγόμενης ισχύος ή κλίση φορτίου Οι πωλητές μπορούν να συμπεριλάβουν τη συγκεκριμένη προϋπόθεση για τις προσφορές που υποβάλλουν. Η μεταβολή της παραγόμενης ισχύος συνίσταται στη θέσπιση, για κάθε μονάδα παραγωγής, μιας μέγιστης προς τα άνω ή προς τα κάτω διαφοράς στην μεταβολή της παραγόμενης ισχύος, μεταξύ δύο συνεχόμενων ωριαίων περιόδων προγραμματισμού, ώστε να μην υπάρξουν απότομες μεταβολές πέρα από τα τεχνικά όρια της μονάδας παραγωγής. Οι μεταβολές εξαιτίας της έναρξης ή της παύσης της εκάστοτε μονάδας παραγωγής συμπεριλαμβάνεται ομοίως. Η συγκεκριμένη προϋπόθεση εκφράζεται ως MWh/ minute, με ένα δεκαδικό ψηφίο, και το αποτέλεσμα μετά την επιβολή της συγκεκριμένης προϋπόθεσης πρέπει να είναι μεταξύ των ορίων της επιτρεπόμενης ισχύος της μονάδας. Παρακάτω θα γίνει αναφορά στον αλγόριθμο με τον οποίο υπολογίζονται τα όρια της μεταβολής της ισχύος. Βέβαια, για τη θέσπιση των ορίων αυτών υπεύθυνος είναι ο Διαχειριστής του δικτύου μεταφοράς, REE. Στις προσφορές πώλησης ηλεκτρικής ενέργειας που υποβάλλονται στον Διαχειριστή της αγοράς οι πωλητές οφείλουν να συμπεριλάβουν τις πληροφορίες που παραθέτονται παρακάτω για κάθε μονάδα παραγωγής και για κάθε περίοδο προγραμματισμού [16]: Α) Κωδικός της μονάδας πώλησης ή απόκτησης. Β) Περιγραφή της προσφοράς, με κάποιο αλφαριθμητικό που δεν χρησιμοποιείται από κάποιον αλγόριθμο. Γ) Τύπος της προσφοράς, που μπορεί να είναι προσφορά πώλησης ή προσφορά απόκτησης. Δ) Ημερομηνία ημερήσιου ορίζοντα προγραμματισμού, δηλαδή η ημερομηνία κατά την οποία θα υποβληθεί η εν λόγω προσφορά. Αυτό το πεδίο θα πρέπει να παραμείνει κενό στην περίπτωση που έχουμε προσφορά default. E) Προσφορά default, που μπορεί να περιλαμβάνει μία από τις δύο παρακάτω τιμές: Ναι, που υποδηλώνει πως πρόκειται περί προσφορά default, και πως ο συμμετέχων την κρατάει σε ισχύ καθ όλη τη διάρκεια του ημερήσιου ορίζοντα προγραμματισμού, ξεκινώντας από τη στιγμή που θα παραληφθεί από το Διαχειριστή της αγοράς. Στην περίπτωση αυτή δεν χρησιμοποιείται ο ημερήσιο ορίζοντας προγραμματισμού. Όχι, που υποδηλώνει πως η προσφορά δεν είναι default και πως ισχύει μόνο για τον χρονικό ορίζοντα ημερήσιου προγραμματισμού που έχει δηλωθεί. Ζ) Όρος ελάχιστου εισοδήματος για την μονάδα παραγωγής, ο οποίος θα πρέπει να εκφραστεί με μία από τις δύο παρακάτω τιμές: TF (termino fijo), δηλαδή σταθερός όρος, εκφρασμένος σε ευρώ, για μία μόνο χρονική περίοδο προγραμματισμού, χωρίς δεκαδικά ψηφία. TV (termino variable), δηλαδή μεταβλητός όρος, εκφρασμένος σε /MWh που θα πρέπει να μείνει αμετάβλητος για μία μόνο χρονική περίοδο προγραμματισμού, με δύο το πολύ δεκαδικά ψηφία. Εάν η τιμή είναι μηδενική, τότε σημαίνει πως δεν υπάρχει ο όρος του ελάχιστου εισοδήματος. Στις περιπτώσεις προσφορών απόκτησης και οι δύο παραπάνω τιμές πρέπει να είναι μηδενικές. Η) Το μέγιστο της κλίσης της διακύμανσης του φορτίου, που μπορεί να είναι αύξουσα ή φθίνουσα, μιας μονάδας παραγωγής (μέγιστο αύξουσας κλίσης, μέγιστο φθίνουσας κλίσης, κλίσεις εκκίνησης και παύσης), εκφρασμένων σε MW/minute με μέχρι ένα δεκαδικό ψηφίο. Εάν η τιμή είναι μηδενική τότε 33

44 σημαίνει ότι η εν λόγω προσφορά δεν συμπεριλαμβάνει τον συγκεκριμένο όρο. Στις προσφορές απόκτησης η τιμή αυτή παραμένει μηδενική. Θ) Για κάθε ένα από τα έως 25 μπλοκ στα οποία μία προσφορά πώλησης μπορεί να διαιρεθεί σε 24 ωριαίες περιόδους προγραμματισμού και για κάθε μία από αυτές πρέπει να δηλωθούν τα εξής στοιχεία: Ωριαία περίοδος προγραμματισμού στην οποία αντιστοιχεί η εκάστοτε προσφορά. Όγκος της ηλεκτρικής ενέργειας που προσφέρεται στο μπλοκ από την μονάδα παραγωγής για κάθε ωριαία περίοδο προγραμματισμού, εκφρασμένος σε MWh με το πολύ ένα δεκαδικό ψηφίο. Τιμή του μπλοκ της προσφοράς πώλησης σε / MWh με το πολύ δύο δεκαδικά ψηφία Ένδειξη στο πρώτο μπλοκ κάθε περιόδου προγραμματισμού, για το αν η προσφορά είναι αδιαίρετη ή όχι Ένδειξη στις τρεις πρώτες περιόδους της περιόδου προγραμματισμού για το αν η προσφορά του πρώτου μπλοκ αντιστοιχεί σε κάποιον όρο μιας προγραμματισμένης διακοπής, για τις πρώτες τρεις ωριαίες περιόδους προγραμματισμού. Να σημειωθεί στο παρόν σημείο πως όσον αφορά στις προσφορές παραγωγών Α.Π.Ε. αυτές γίνονται χωρίς τιμή και ποσότητα, και μπαίνουν προς εκκαθάριση στην ημερήσια αγορά με τιμή 0 /MWh. Ακόμη, δεν γίνονται προσφορές για συγκεκριμένες μεμονωμένες μονάδες, παραδείγματος χάριν ένα μόνο αιολικό πάρκο των 50 MW, αλλά ο παραγωγός τις ομαδοποιεί, όπως αυτό θεωρεί, για παράδειγμα 10 συνολικά αιολικά πάρκα. Οι παίκτες ενημερώνονται στη συνέχεια από τον διαχειριστή του συστήματος σχετικά με τη διαθεσιμότητα ή μη του ηλεκτρικού συστήματος, την κατάσταση του όγκου ισχύος προς πώληση στις διεθνείς διασυνδέσεις της χώρας καθώς και τα αποτελέσματα των option των δημοπρασιών ενοικίασης μονάδων παραγωγής (ακολουθεί ανάλυση του τελευταίου στο επόμενο κεφάλαιο). Ακολουθεί η επαλήθευση των προσφορών και των παικτών, όπως αναφέρθηκε και προηγουμένως. Ακόμη, γίνεται επαλήθευση της επάρκειας των εγγυήσεων που παρέχουν οι παίκτες για τη συμμετοχή τους στην αγορά, επαλήθευση επάρκειας των χρηματικών πόρων που κατέχουν ώστε να ικανοποιήσουν αναλόγως την προσφορά που έχουν υποβάλλει, επαλήθευση της μέγιστης ενέργειας που προσφέρεται κατά τη διάρκεια μιας περιόδου προγραμματισμού, επαλήθευση του περιεχομένου της προσφοράς, επαλήθευση των προσφορών σε σχέση με τις προσφορές της προθεσμιακής αγοράς και επαλήθευση των αναφορών στα διεθνή διμερή συμβόλαια που συνάπτονται στην ημερήσια αγορά. Ειδικά για την μέγιστη ενέργεια που προσφέρεται κατά τη διάρκεια μιας περιόδου προγραμματισμού, ο Διαχειριστής πρέπει να επαληθεύσει πως [16]: αυτή δεν ξεπερνά τη μέγιστη ενέργεια της μονάδας όπως έχει καταχωρηθεί στη βάση δεδομένων του Διαχειριστή της αγοράς, για τις μονάδες πώλησης που έχουν χαρακτηριστεί ως μη διαθέσιμες, η μέγιστη διαθέσιμη ενέργεια (όταν η προσφορά υποβάλλεται για τη συνεδρίαση της επόμενης μέρας), να είναι η μέγιστη ενέργεια μόλις αυτή η έλλειψη διαθεσιμότητας αφαιρεθεί από τις μονάδες που αντιστοιχεί Για τις μονάδες που επηρεάζουν διεθνείς διασυνδέσεις του Ιβηρικού συστήματος (Ισπανία Πορτογαλία ) πως η μέγιστη ενέργεια δεν υπερβαίνει το άθροισμα της μέγιστης εισαγόμενης ενέργειας στην διεθνή διασύνδεση για την οποία γίνεται η συναλλαγή με τη μέγιστη εξαγόμενη ενέργεια για την εν λόγω διασύνδεση, επαυξημένου κατά το ποσοστό των απωλειών που σημειώνονται, που αντιστοιχεί στην προσφερόμενη χρονική περίοδο. Για τις μονάδες χωρίς επισήμανση δικαιωμάτων που επηρεάζουν την διασύνδεση με τη Γαλλία, πως η μέγιστη ενέργεια δεν πρέπει να υπερβαίνει το άθροισμα της μέγιστης εισαγόμενης ενέργειας με την μέγιστη εξαγόμενη ενέργεια στη συγκεκριμένη διασύνδεση, επαυξημένου κατά το ποσοστό των απωλειών μείον το χρηματικό ποσό για την εκχώρηση των δικαιωμάτων ισχύος για τον ίδιο παίκτη στη διασύνδεση. 34

45 Εάν η προσφερόμενη ενέργεια ξεπερνά τη μέγιστη τιμή που έχει οριστεί σε καθεμία από τις περιόδους προγραμματισμού, τότε η προσφορά θα απορρίπτεται ΕΠΙΛΥΣΗ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΗΜΕΡΗΣΙΑ ΑΓΟΡΑ Ο Διαχειριστής της αγοράς αναλαμβάνει να φέρει εις πέρας τη διαδικασία επίλυσης του ημερήσιου προγραμματισμού, αντιστοιχίζοντας προσφορές πώλησης με προσφορές ζήτησης χρησιμοποιώντας μια απλή μέθοδο, που προκύπτει ξεχωριστά από την οριακή τιμή, καθώς επίσης καθορίζει τον όγκο της ενέργειας για κάθε μονάδα πώλησης και ζήτησης για κάθε περίοδο προγραμματισμού. Η απλή μέθοδος εκκαθάρισης των προσφορών προσαρμόζεται με τους κατάλληλους μαθηματικούς αλγόριθμους ώστε να περιλαμβάνονται και οι σύνθετες προϋποθέσεις των προσφορών, και προκύπτει έτσι ο σύνθετος αλγόριθμος [16]. Στην επίλυση μπορούν να συμμετάσχουν οι προσφορές που υπακούουν στους κανόνες της ημερήσιας και ενδοημερήσιας αγοράς, και αυτό πρέπει να ισχύει αυστηρά, έτσι ώστε να ενσωματωθούν και οι σύνθετες προσφορές. Κάτω υπό αυτούς τους κανόνες ο αλγόριθμος της εκκαθάρισης καθορίζεται ως μία ομαλή και πεπερασμένη αλληλουχία μαθηματικών πράξεων που επιτρέπει τον ορισμό της οριακής τιμής. Να σημειώσουμε εδώ πως στα πλαίσια της ημερήσιας αγοράς διαπραγματεύονται και διμερείς συμφωνίες, οι οποίες όμως δεν παίρνουν μέρος στη διαδικασία επίλυσης του ημερήσιου προγραμματισμού και ούτε λαμβάνονται υπ όψιν για την επαλήθευση των όρων της μέγιστης ενέργειας ή της κλίσης φορτίου. Η εκκαθάριση των προσφορών λαμβάνει χώρα χρησιμοποιώντας μία απλή ή μια σύνθετη διαδικασία ανάλογα με το αν έχουμε απλές ή σύνθετες προσφορές, και σύμφωνα με αυτά που ορίζουν οι κανονισμοί. Σε όλες τις περιπτώσεις τα κριτήρια που διέπουν την ανάθεση της παραγωγής και της απόκτησης της ενέργειας και ο καθορισμός της οριακής τιμής θα είναι τα ίδια είτε έχουμε απλές είτε σύνθετες προσφορές. Η τιμή για κάθε περίοδο προγραμματισμού είναι ίση με την τιμή στο σημείο τομής των καμπύλων πώλησης και απόκτησης, με την εξαίρεση των διατάξεων του κανονισμού που καθορίζει τις προϋποθέσεις εκκαθάρισης στην περίπτωση του διαχωρισμού των αγορών (market splitting), που πραγματοποιείται όταν υπάρχει συμφόρηση στις διασυνδέσεις μεταξύ των δύο χωρών που συνιστούν την ιβηρική αγορά, με αποτέλεσμα διαφορετική τιμή μεταξύ πορτογαλικού και ισπανικού συστήματος [16]. Πριν την έναρξη της κάθε διαδικασίας γίνονται κάποιοι έλεγχοι, επαληθεύσεις και επικυρώσεις, όπως είδαμε και παραπάνω, από τον Διαχειριστή του συστήματος ώστε να επιλεγούν οι προσφορές που θα εκτελεστούν κατά την επίλυση του ημερήσιου προγραμματισμού. Οι επαληθεύσεις γίνονται όσον αφορά τη διαθεσιμότητα ή μη των μονάδων και τη μέγιστη εισαγόμενη και εξαγόμενη ισχύ για κάθε μία από τις διεθνείς διασυνδέσεις. Όλες οι πληροφορίες πρέπει να αποσταλούν στον Διαχειριστή πριν από το κλείσιμο των προσφορών της ημερήσιας αγοράς. Πρέπει ακόμη να επικυρωθούν οι εγγυήσεις που έχουν υποβάλλει οι παίκτες που είναι κάτοχοι μονάδων, εγγυήσεις που πρέπει να είναι επαρκείς έτσι ώστε να θεωρηθεί η προσφορά τους έγκυρη. Ειδικότερα σχετικά με τις εγγυήσεις, τα πράγματα είναι απλά εάν είναι μόνο ένας ο ιδιοκτήτης της μονάδας που υποβάλλει τις εγγυήσεις. Αλλιώς η επαλήθευση των εγγυήσεων γίνεται πιο σύνθετη όταν η μονάδα παραγωγής έχει περισσότερους του ενός ιδιοκτήτες ή όταν η μονάδα παραγωγής αντιπροσωπεύεται από διαφορετικούς παίκτες εκ μέρους άλλων, με διαφορετικά ποσοστά ιδιοκτησίας, οπότε κάθε ένας από αυτούς πρέπει να παρέχει επαρκείς εγγυήσεις ανάλογα με το ποσοστό ιδιοκτησίας του. Η διαδικασία της επικύρωσης των προσφορών συμπεριλαμβάνει τους ελέγχους που περιγράφηκαν στο προηγούμενο κεφάλαιο για τη διαδικασία της επαλήθευσης [16]. 35

46 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΠΛΗΣ ΕΚΚΑΘΑΡΙΣΗΣ Με τον προγραμματισμό της απλής εκκαθάρισης θα προκύψουν οι οριακές τιμές για κάθε μία περίοδο του ημερήσιου ορίζοντα προγραμματισμού και θα πραγματοποιηθεί ο διαχωρισμός της ενέργειας που προσφέρεται σε κάθε περίοδο μεταξύ προσφορών αγοράς και πώλησης με τις διαδικασίες που θα περιγραφούν παρακάτω ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΣΕΙΡΑΣ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΟΡΩΝ ΠΩΛΗΣΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΚΑΜΠΥΛΗΣ ΠΡΟΣΦΟΡΑΣ Ο Διαχειριστής καθορίζει για κάθε περίοδο του ημερήσιου ορίζοντα προγραμματισμού, τη σειρά της οικονομικής προτεραιότητας των προσφορών πώλησης, ξεκινώντας από την χαμηλότερη (την προσφορά με την φθηνότερη τιμή) μέχρι να φτάσει στην υψηλότερη, καλύπτοντας έτσι την ζήτηση της συγκεκριμένης περιόδου. Στην περίπτωση που υπάρχουν μπλοκ ενέργειας στην ίδια τιμή τότε οι προσφορές αξιολογούνται και κατατάσσονται ανάλογα με τα παρακάτω κριτήρια [16]: Ημερομηνία, ώρα, λεπτά και δευτερόλεπτα εισαγωγής της προσφοράς στη βάση δεδομένων του Διαχειριστή της αγοράς, από τη χαμηλότερη στην υψηλότερη προσφορά. Όγκος της ενέργειας του μπλοκ από τον χαμηλότερο στον υψηλότερο. Στην περίπτωση που ημερομηνία, ώρα, λεπτά και δευτερόλεπτα συμπίπτουν και στις δύο προσφορές, όπως στην προηγούμενη περίπτωση, τότε αυτές κατατάσσονται σύμφωνα με τον όγκο της ενέργειας του μπλοκ. Αλφαβητικά, από την χαμηλότερη στην υψηλότερη προσφορά. Στην περίπτωση που ο όγκος της ενέργειας είναι ο ίδιος οι προσφορές ταξινομούνται αλφαβητικά, εάν δυνατόν, με φθίνουσα σειρά. Η καμπύλη προσφοράς καθορίζεται προσθέτοντας την τιμή των όγκων της ενέργειας που προσφέρεται σε φθίνουσα σειρά και ανεξάρτητα από τις μονάδες παραγωγής στις οποίες αντιστοιχούν τα ποσά ενέργειας ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΥΛΗΣ ΖΗΤΗΣΗΣ Ο Διαχειριστής καθορίζει, για κάθε περίοδο του ημερήσιου ορίζοντα προγραμματισμού, τη σειρά της οικονομικής προτεραιότητας των προσφορών ζήτησης, ξεκινώντας από την υψηλότερη (την προσφορά με την υψηλότερη τιμή) μέχρι να φτάσει στη χαμηλότερη, καλύπτοντας έτσι την ζήτηση της συγκεκριμένης περιόδου. Στην περίπτωση που υπάρχουν μπλοκ ενέργειας στην ίδια τιμή τότε οι προσφορές αξιολογούνται και κατατάσσονται ανάλογα με τα παρακάτω κριτήρια [16]: Ημερομηνία, ώρα, λεπτά και δευτερόλεπτα εισαγωγής της προσφοράς στη βάση δεδομένων του Διαχειριστή της αγοράς, από τη χαμηλότερη στην υψηλότερη προσφορά. Όγκος της ενέργειας του μπλοκ από τον χαμηλότερο στον υψηλότερο. Στην περίπτωση που ημερομηνία, ώρα, λεπτά και δευτερόλεπτα συμπίπτουν και στις δύο προσφορές, όπως στην προηγούμενη περίπτωση, τότε αυτές κατατάσσονται σύμφωνα με τον όγκο της ενέργειας του μπλοκ. Αλφαβητικά, από την χαμηλότερη στην υψηλότερη προσφορά. Στην περίπτωση που ο όγκος της ενέργειας είναι ο ίδιος οι προσφορές ταξινομούνται αλφαβητικά, εάν δυνατόν, με φθίνουσα σειρά. 36

47 Η καμπύλη προσφοράς καθορίζεται προσθέτοντας την τιμή των όγκων της ενέργειας που προσφέρεται σε φθίνουσα σειρά και ανεξάρτητα από τις μονάδες παραγωγής στις οποίες αντιστοιχούν τα ποσά ενέργειας ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΕΚΚΑΘΑΡΙΣΗΣ Η μέθοδος της απλής διαδικασίας εκκαθάρισης προσφορών για την επίλυση του ημερήσιου προγραμματισμού συνεπάγεται την εκτέλεση των παρακάτω χειρισμών [16]: a) Καθορισμός του σημείου τομής των καμπύλων πώλησης και αγοράς και προσδιορισμός, για κάθε περίοδο του ημερήσιου ορίζοντα προγραμματισμού, της οριακής τιμής που αντιστοιχεί στο συγκεκριμένο σημείο τομής. b) Ανάθεση σε κάθε μονάδα παραγωγής, για κάθε προσφορά που έχει υποβληθεί για την ίδια περίοδο προγραμματισμού, της ενέργειας που πρέπει να πωληθεί στην συγκεκριμένη περίοδο, υπό την προϋπόθεση ότι η τιμή της συγκεκριμένης προσφοράς είναι μικρότερη ή ίση με την οριακή τιμή κατά την εν λόγω περίοδο, και υπό την προϋπόθεση πως υπάρχει επαρκής ενέργεια σε αυτήν την τιμή ή πάνω από αυτήν. c) Ανάθεση στον αγοραστή, για κάθε προσφορά αγοράς που έχει υποβληθεί για την ίδια περίοδο προγραμματισμού, της ενέργειας που ζητείται στη συγκεκριμένη περίοδο, υπό την προϋπόθεση ότι η τιμή της συγκεκριμένης προσφοράς αγοράς είναι ίση ή υψηλότερη της οριακής τιμής κατά την εν λόγω περίοδο, και υπό την προϋπόθεση πως υπάρχει επαρκείς ενέργεια σε αυτή την τιμή ή κάτω από αυτή ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΘΕΣΗ ΤΗΣ ΠΩΛΗΣΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ Ο Διαχειριστής της αγοράς λαμβάνει την οριακή τιμή για κάθε μία από τις ωριαίες περιόδους προγραμματισμού του ημερήσιου ορίζοντα, και οφείλει να διανείμει τις προσφορές σε κάθε ωριαία περίοδο, σύμφωνα με τα εξής κριτήρια [16]: a) Ο Διαχειριστής οφείλει να δεχτεί, στην οριακή τιμή, την ολική ενέργεια που προσφέρεται στις προσφορές πώλησης των οποίων οι τιμές είναι κατώτερες της οριακής τιμής b) Ο Διαχειριστής οφείλει να δεχτεί, στην οριακή τιμή, την ολική ενέργεια που ζητείται από τους αγοραστές σε όλες τις προσφορές απόκτησης των οποίων οι μέγιστες τιμές είναι πάνω από την οριακή τιμή, εκτός από εκείνες τις περιπτώσεις κατά τις οποίες δεν υπάρχει επαρκής ενέργεια σε τιμές χαμηλότερες ή ίσες της οριακής τιμής, ώστε να ικανοποιηθεί η ζήτηση που ενσωματώνει τιμές που είναι υψηλότερες από τη συγκεκριμένη οριακή τιμή. c) Καθώς οι καμπύλες της συνολικής ηλεκτρικής παραγωγής και ζήτησης είναι διακριτά βηματικές καμπύλες, το σημείο τομής τους μπορεί να οδηγήσει σε απροσδιοριστία στην ανάθεση της ενέργειας και μπορεί να απαιτηθεί η εφαρμογή κριτηρίων διανομής σε μία ή περισσότερες ωριαίες περιόδους προγραμματισμού του ημερήσιου ορίζοντα. Στην συγκεκριμένη περίπτωση ο Διαχειριστής δρα ως ακολούθως: Στην περίπτωση πλεονάσματος της προσφερόμενης ενέργειας προς πώληση, το πλεόνασμα αφαιρείται αναλογικά από τα ποσά της ενέργειας που εμφανίζονται στο μπλοκ των προσφορών αγοράς από εμπόρους λιανικής των μονάδων παραγωγής των οποίων η τιμή συμπίπτει με τη μέγιστη τιμή των εκκαθαρισμένων προσφορών πώλησης. Στην περίπτωση πλεονάσματος ενέργειας προς αγορά, αυτό αφαιρείται αναλογικά από τα ποσά της ενέργειας που εμφανίζονται στα μπλοκ των προσφορών απόκτησης των οποίων η τιμή συμπίπτει με την ελάχιστη τιμή των εκκαθαρισμένων προσφορών. 37

48 Για να αποφευχθούν ανισορροπίες λόγω της αφαίρεσης ποσοτήτων ενέργειας όταν υπάρχει υπερβολική προσφορά ή ζήτηση στην οριακή τιμή, ακολουθείται η εξής διαδικασία: 1. Αρχικά, η συνολική ενέργεια που ανατίθεται μετά τη διανομή που δεν αντιστοιχεί στην ολόκληρη αξία του δεκαδικού ψηφίου στρογγυλοποιείται στην χαμηλότερη ακέραια τιμή του εν λόγω δεκαδικού ψηφίου. 2. Στη συνέχεια υπολογίζεται ο βαθμός της ανισορροπίας, έστω D. Η ανισορροπία μπορεί να οφείλεται στη διαφορά μεταξύ της ολικής ζήτησης, στην περίπτωση που η διανομή επηρεάζει τις προσφορές πώλησης, ή στη διαφορά της ολικής ζήτησης και της ολικής ανατιθέμενης παροχής, εάν η διανομή επηρεάζει τις προσφορές απόκτησης. Η μεταβλητή D υποδεικνύει τον αριθμό των προσφορών που πρέπει να αυξήσουν την ανάθεση ενέργειας τους κατά 0,1 MWh κατά τη διάρκεια μιας ωριαίας περιόδου έτσι ώστε να διορθωθεί η ανισορροπία. 3. Τελικά η ισχύς που γίνεται δεκτή για έναν αριθμό D προσφορών που συμπεριλαμβάνονταν στην διανομή αυξάνεται κατά 0,1 MWh, επιλέγοντας πρώτα τις προσφορές που είχαν μεγαλύτερη τιμή μετά την αποκοπή της χαμηλότερης αξίας του πρώτου δεκαδικού ψηφίου. Εάν η τιμή προκύψει και πάλι ίση, τότε επιλέγονται οι προσφορές που είχαν προηγουμένως υποβληθεί ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΕΚΚΑΘΑΡΙΣΗΣ ΟΤΑΝ ΑΠΛΕΣ ΚΑΙ ΣΥΝΘΕΤΕΣ ΠΡΟΣΦΟΡΕΣ ΣΥΜΠΙΠΤΟΥΝ Μία ξεχωριστή περίπτωση είναι όταν απλές και σύνθετες προσφορές πώλησης συμπίπτουν κατά την ίδια περίοδο προγραμματισμού του χρονικού ορίζοντα προγραμματισμού. Τότε ο Διαχειριστής της αγοράς οφείλει να συμπεριλάβει τις προϋποθέσεις που περιλαμβάνονται στις εν λόγω σύνθετες προσφορές κατά τη διαδικασία της εκκαθάρισης με απλές προσφορές, με την διαδικασία που θα περιγραφεί παρακάτω. [16] Πρώτα πρέπει να βρεθεί μία έγκυρη αρχική λύση για το πρόβλημα της επίλυσης του ημερήσιου προγραμματισμού. Ο στόχος αυτής της διαδικασίας είναι να βρεθεί μία λύση η οποία να εμπεριέχει τις οριακές τιμές που αντιστοιχούν στις περιόδους προγραμματισμού του ίδιου ημερήσιου ορίζοντα προγραμματισμού, η οποία ικανοποιεί τις προϋποθέσεις των αδιαίρετων προσφορών, τους περιορισμούς που προέρχονται από την κλίση φορτίου των μονάδων, τις προϋποθέσεις των προγραμματισμένων διακοπών και αυτές του ελάχιστου εισοδήματος των μονάδων που συμπεριλαμβάνονται στην επίλυση. Ο Διαχειριστής εφαρμόζει τη μέθοδο της απλής επίλυσης που περιγράφηκε παραπάνω, με την προϋπόθεσε πως η επίλυση ικανοποιεί τους όρους που προκύπτουν από τις σύνθετες προσφορές, εκτός από αυτόν του ελάχιστου εισοδήματος. Η μέθοδος αυτή ονομάζεται απλή υπό όρους εκκαθάριση [16]. Ακολούθως, ο Διαχειριστής χρησιμοποιεί μία επαναληπτική διαδικασία κατά την οποία πραγματοποιούνται πολλές απλές υπό όρους εκκαθαρίσεις ενώ εξαλείφονται διαδοχικώς όλες οι προσφορές πώλησης που αντιστοιχούν σε κάθε μονάδα παραγωγής που δεν υπακούει στην προϋπόθεση ελάχιστου εισοδήματος, μέχρι όλες οι προσφορές πώλησης που αντιστοιχούν στις μονάδες παραγωγής που συμπεριλαμβάνονται στη λύση να ικανοποιούν τη συγκεκριμένη προϋπόθεση Η διαδικασία συνεχίζει με τον όρο της κλίσης του φορτίου κατά τη διάρκεια της απλής υπό όρους εκκαθάρισης. Ο σκοπός του συγκεκριμένου όρου είναι να οριοθετεί την ανάθεση του όγκου της ενέργειας που αντιστοιχεί στην προσφορά μιας μονάδας παραγωγής όταν η μεταβολή της ισχύος μεταξύ δύο διαδοχικών ωριαίων περιόδων προγραμματισμού ξεπερνά την αξία που προσδιορίζεται στην προσφορά. Εάν οι τιμές που προκύπτουν υπερβαίνουν την μέγιστη ισχύ ή φτάνουν σε τιμές κάτω 38

49 από το μηδέν, τότε αυτές οι τιμές ορίζονται ως όρια ισχύος στην αρχή ή στο τέλος της ώρας, οριοθετώντας έτσι την ισχύ που ανατίθεται στις προσφορές πώλησης ή απόκτησης. Μόλις ληφθεί μία αρχική οριακή τιμή για την πρώτη ωριαία περίοδο προγραμματισμού, σύμφωνα με την απλή διαδικασία εκκαθάρισης και χωρίς την προϋπόθεση της κλίσης φορτίου, ο Διαχειριστής πρέπει να ελέγξει εάν οι προσφορές των μονάδων των οποίων οι ιδιοκτήτες έχουν συμπεριλάβει την προϋπόθεση κλίσης φορτίου τηρούν αυτές τις προϋποθέσεις για τις επόμενες ωριαίες περιόδους. Ο Διαχειριστής της αγοράς ακολουθεί την παρακάτω διαδικασία: α) Αύξουσα κλίση φορτίου ή κλίση εκκίνησης Σε πρώτη φάση γίνεται η επαλήθευση των ανοδικών κλίσεων. Η εκκαθάριση που γίνεται για την πρώτη περίοδο προγραμματισμού του ορίζοντα προγραμματισμού θεωρείται αρχικώς έγκυρη, χωρίς να έχουν επαληθευθεί οι περιορισμοί της κλίσης. Έστω P o και P 1 η αρχική και η τελική ισχύς αντίστοιχα της πρώτης ώρας (σε MW με το πολύ ένα δεκαδικό ψηφίο), οι οποίες υπολογίζονται με τον εξής τρόπο: Εάν η ενέργεια που έχει ανατεθεί στην περίοδο προγραμματισμού 1, έστω Ε 1, είναι κατώτερη του αδιαίρετου μπλοκ που έχει δηλωθεί για αυτήν την περίοδο,, τότε θεωρούμε πως η μονάδα βρίσκεται σε φάση εκκίνησης, και επιλέγεται η κλίση της εκκίνησης. Σε διαφορετική περίπτωση επιλέγεται η αυξανόμενη κλίση. Με την επιλεγμένη κλίση, έστω g, προκύπτουν οι τιμές της ισχύος στην αρχή (Ρ ο ) και στο τέλος (Ρ 1 ) της περιόδου 1, υποθέτοντας μία μέγιστη αυξανόμενη γραμμική κλίση η οποία πρέπει να ικανοποιεί την τιμή της ενέργειας Ε 1, δηλαδή: Ρ ο = Ε 1 - g*30 P 1 = E 1 + g*30 Εάν η Ρ ο προκύψει μικρότερη του μηδενός ή εάν η Ρ 1 υπερβεί την μέγιστη τιμή της ισχύος της μονάδας προς πώληση, τότε μειώνεται η κλίση του μεγίστου έτσι ώστε και οι δύο τιμές να είναι πραγματοποιήσιμες, και αποθηκεύεται η τιμή της ισχύος Ρ 1. Επίσης, ορίζεται η τιμή της μέγιστης επιτρεπόμενης ενέργειας για τη συγκεκριμένη ώρα (ΕΜ 1 ) ίση με την τιμή της Ε 1, ως ο αριθμητικός μέσος μεταξύ Ρ ο και Ρ 1. Πριν πραγματοποιηθεί η εκκαθάριση για την επόμενη ώρα, Η+1, ορίζονται τα όρια των προσφορών που έχουν παρουσιαστεί για κάθε μονάδα αυτής της περιόδου προγραμματισμού, σύμφωνα με τις κλίσεις τους που έχουν δηλωθεί, σύμφωνα με τον παρακάτω τρόπο: Υπολογίζεται το επίπεδο της τιμής της ενέργειας του αδιαίρετου μπλοκ για την περίοδο Η+1. Εάν το επίπεδο της ισχύος που έχει οριστεί στο τέλος της ώρας Η (Ρ Η ) είναι κατώτερο του επιπέδου του αδιαίρετου μπλοκ, θεωρούμε πως η μονάδα βρίσκεται στη διαδικασία εκκίνησης, και επιλέγεται η κλίση εκκίνησης. Σε οποιαδήποτε άλλη περίπτωση επιλέγεται η αυξανόμενη κλίση που έχει δηλωθεί για τη μονάδα. Αφού έχει επιλεχθεί η κλίση, έστω g, συνεχίζουμε με την απόκτηση της τιμής της μέγιστης πιθανής ισχύος για το τέλος της ώρας Η+1 ως ΡΜ Η+1 = Ρ Η + g*60. Εάν η τιμή υπερβεί το μέγιστο της μονάδας, παίρνουμε τότε το μέγιστο της μονάδας ως τη νέα τιμή της ισχύος PM H+1. Η τιμή της μέγιστης προς προσφορά ενέργειας της μονάδας για την ώρα Η+1 (ΕΜ Η+1 ) ορίζεται σαν η μέση τιμή μεταξύ ΡΗ και ΡΜ Η+1. Στη συνέχεια πραγματοποιείται εκκαθάριση για την ώρα Η+1 με τις προσφορές που δεν έχουν υπερβεί το όριο. Αυτό εξασφαλίζει πως η κάθε μονάδα θα σεβαστεί τις αυξανόμενες κλίσεις (είτε εκκίνησης, είτε αυξανόμενης λειτουργίας). Μετά την εφαρμογή των κανόνων καθορίζεται η τιμή της ενέργειας που έχει ανατεθεί σε κάθε μονάδα Ε Η+1 την ώρα Η+1. 39

50 Ακολούθως, υπολογίζεται το επίπεδο της ισχύος Ρ Η+1 που έχει ανατεθεί το τέλος της συγκεκριμένης ώρας. Ο υπολογισμός αυτής της τιμής γίνεται με διαφορετικό τρόπο για τη δεύτερη περίοδο προγραμματισμού, σε σχέση με τις υπόλοιπες περιόδους. Γίνεται προσπάθεια ανάθεσης μίας τιμής ισχύος, με γραμμική κλίση, για τις ώρες 1 και 2. Εάν η Ε 2 είναι μεγαλύτερη της Ε 1 τότε Ρ 2 = Ε 1 +3/2*(Ε 2 -Ε 1 ). Εάν Ρ 2 υπερβεί το μέγιστο της μονάδας, τότε δίνεται στην ισχύ Ρ 2 η τιμή του μεγίστου. Σε οποιαδήποτε άλλη περίπτωση ορίζεται ως η τιμή της Ρ 2 με την τιμή της Ε 2. Για τις υπόλοιπες περιόδους η τελική ισχύς στο τέλος της περιόδου Η+1 υπολογίζεται με τον εξής τρόπο: o Εάν Ε Η+1 είναι μεγαλύτερο του Ρ Η, τότε Ρ Η+1 =Ρ Η+2 *(Ε Η+1 - Ρ Η ) o Σε οποιαδήποτε άλλη περίπτωση ορίζεται το επίπεδο της ισχύος Ρ Η+1 με την τιμή της Ε Η+1. Η ίδια διαδικασία επαναλαμβάνεται μέχρι την τελευταία περίοδο προγραμματισμού, ώστε να αποκτήσουμε ένα αποτέλεσμα που ικανοποιεί τις αύξουσες κλίσεις. Για κάθε περίοδο κρατείται η τιμή ΕΜ Η που υπολογίστηκε. β) Φθίνουσα κλίση φορτίου ή κλίση παύσης Για την επαλήθευση της ικανοποίησης του όρου της κλίσης φορτίου ο Διαχειριστής θα επαναλάβει τις διαδικασίες που αναπτύχθηκαν παραπάνω, όμως θα ξεκινήσει από την τελευταία ωριαία περίοδο προγραμματισμού και θα κινηθεί «προς τα πίσω», δηλαδή συνεχίζοντας σε αντίθετη κατεύθυνση από αυτήν που παρουσιάστηκε στην περίπτωση της αύξουσας κλίσης. Η τιμή της κλίσης του φορτίου θα αντιστοιχεί στην κλίση παύσης της μονάδας εάν η ισχύς της επόμενης ωριαίας περιόδου προγραμματισμού είναι κατώτερη του αδιαίρετου μπλοκ που έχει δηλωθεί στην περίοδο προγραμματισμού. Η διαδικασία είναι ακριβώς η ίδια με αυτήν που περιγράφηκε, με μόνη αλλαγή την αλλαγή των προσήμων στις χρησιμοποιούμενες σχέσεις ώστε να συνάδουν με τις διαφορετικές κλίσεις, επομένως η διαδικασία δεν θα ξαναγραφεί [16]. Ο Διαχειριστής της αγοράς πρέπει να λάβει υπ όψιν του κατά τη διαδικασία της επίλυσης του ημερήσιου προγραμματισμού την προϋπόθεση του ελάχιστου εισοδήματος στην τελική φάση της έρευνας για την πρώτη έγκυρη λύση. Χρησιμοποιείται μία συγκεκριμένη διαδικασία η οποία θα περιγραφεί αμέσως παρακάτω [16]: 1. Πρώτα ο Διαχειριστής της αγοράς οφείλει να καθορίσει, σύμφωνα με τα αποτελέσματα που ελήφθησαν από την απλή διαδικασία εκκαθάρισης συμπεριλαμβανομένων των σύνθετων όρων, εάν υπάρχουν μονάδες παραγωγής για τις οποίες οι ιδιοκτήτες τους έχουν δηλώσει την προϋπόθεση του ελάχιστου εισοδήματος στις προσφορές πώλησης και δεν την ικανοποιούν. Εάν δεν υπάρχει καμία τέτοια μονάδα σε αυτήν την κατάσταση τότε η λύση που λαμβάνεται είναι αυτή της διαδικασίας εκκαθάρισης. 2. Εάν υπάρχουν μονάδες των οποίων οι ιδιοκτήτες έχουν υποβάλλει προσφορές πώλησης και δεν ικανοποιούν την εν λόγω προϋπόθεση, τότε ο Διαχειριστής οφείλει να υπολογίσει, για κάθε μία εξ αυτών, την μέση τιμή ανά MWh που προκύπτει από την προϋπόθεση ελάχιστου εισοδήματος που έχουν ορίσει και τη μέση τιμά ανά MWh που θα συγκεντρώσουν από την διαδικασία της απλής εκκαθάρισης. 3. Η προσφορά πώλησης που αντιστοιχεί στην μονάδα παραγωγής που παρουσιάζει τη μεγαλύτερη διαφορά μεταξύ των δύο τιμών που υποδεικνύονται στην προηγούμενη παράγραφο θα απαλειφθεί από όλα τα μπλοκ των προσφορών πώλησης που έγινε από τον πλειοδότη στον ημερήσιο ορίζοντα προγραμματισμού, εκτός από εκείνα τα μπλοκ για τα οποία ο ιδιοκτήτης της εν λόγω μονάδας παραγωγής δήλωσε προγραμματισμένη διακοπή. 4. Μόλις η προσφορά πώλησης που αντιστοιχεί στην παραπάνω μονάδα παραγωγής αφαιρεθεί, ο Διαχειριστής της αγοράς επαναλαμβάνει για όλες τις προσφορές πώλησης που δεν 40

51 εξαλείφθηκαν τη διαδικασία της απλής εκκαθάρισης στην οποία πρέπει να συμπεριληφθούν και οι υπόλοιποι σύνθετοι όροι εκτός από αυτόν του ελάχιστου εισοδήματος. 5. Ο Διαχειριστής επαναλαμβάνει τη διαδικασία της εξάλειψης των προσφορών πώλησης μέχρι να φτάσει σε μία λύση στην οποία όλες οι εκκαθαρισμένες προσφορές πώλησης τηρούν τον όρο του ελάχιστου εισοδήματος. Αυτή λοιπόν είναι η πρώτη έγκυρη λύση, που είναι βέβαια προσωρινή ΔΙΑΔΟΧΙΚΕΣ ΒΕΛΤΙΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΡΩΤΗΣ ΕΓΚΥΡΗΣ ΛΥΣΗΣ Αφού βρεθεί η πρώτη έγκυρη προσωρινή λύση του ημερήσιου ενεργειακού προγραμματισμού που να ενσωματώνει και όλες τις προϋποθέσεις και τους όρους που έχουν τεθεί, ξεκινάει η διαδικασία της εύρεσης της οικονομικής προτεραιότητας των μονάδων παραγωγής που συμπεριλαμβάνονται στην εν λόγω περίοδο προγραμματισμού. Η διαδικασία εύρεσης βασίζεται στο άθροισμα των διαφορών μεταξύ του εισοδήματος που αντιστοιχεί στην οριακή τιμή και του ελάχιστου εισοδήματος που ζητείται για τις απορριφθείσες μονάδες για τις οποίες η διαφορά είναι θετική, αρνητική ή μηδενική. Όπου Ε(pl,t,h): Μπλοκ ισχύος t της μονάδας παραγωγής που εκκαθαρίστηκε την ώρα h στην τιμή που προκύπτει από τη διαδικασία εκκαθάρισης (matching procedure, PM) (h) IMIN(pl): Ελάχιστο εισόδημα που ζητείται για την μονάδα παραγωγής σε προσφορά, σύμφωνα με την ενέργεια που αντιστοιχίστηκε στην τιμή που προέκυψε από τη διαδικασία αντιστοίχησης PM MI(pl): Όριο εισοδήματος μονάδας παραγωγής (minimum income) Για όλες τις μονάδες παραγωγής των οποίων το όριο εισοδήματος MI(pl) πρέπει να υπολογιστεί και το συνολικό όριο εισοδήματος: Η τελική λύση που ψάχνει ο παραπάνω αλγόριθμος είναι αυτή για την οποία λαμβάνουμε τιμή ΤΜΙ ίση με το μηδέν. Μπορεί βέβαια να μην υπάρξει καμία λύση που να ικανοποιεί τον παραπάνω περιορισμό και εάν συμβεί αυτό τότε ο αλγόριθμος θα μας δώσει αποτέλεσμα χαμηλότερο του ΤΜΙ. Κάθε φορά που ο Διαχειριστής αντιστοιχίζει έναν συνδυασμό από προσφορές πώλησης ενέργειας που προκύπτουν έγκυρες, τότε αυτός επαληθεύει εάν ο ΤΜΙ του έγκυρου συνδυασμού είναι χαμηλότερος, υψηλότερος ή ίσος με τον ΤΜΙ που έχει προκύψει από τον καλύτερο γνωστό, μέχρι εκείνο το σημείο, συνδυασμό προσφορών πώλησης. ΤΜΙ > ΤΜΙο ο Διαχειριστής σημειώνει τον συνδυασμό προφορών που ελέγχθηκε ως έγκυρο ΤΜΙ < ΤΜΙο ο Διαχειριστής επιλέγει αυτόν το νέο συνδυασμό προσφορών πώλησης σαν τον καλύτερο μέχρι εκείνη τη στιγμή και τον σημειώνει ως ηλεγμένο και έγκυρο ΤΜΙ = ΤΜΙο ο Διαχειριστής επιλέγει, από τους δύο συνδυασμούς προσφορών πώλησης (τον τρέχοντα και αυτόν που περιλαμβάνει τον χαμηλότερο ΤΜΙ μέχρι εκείνη τη στιγμή) τον συνδυασμό 41

52 που προσφέρει την χαμηλότερη μέση τιμή ισχύος. Εάν η ισότητα μεταξύ των δύο συνδυασμών επιμείνουν, τότε ο Διαχειριστής διαλέγει τον συνδυασμό που θα αυξήσει το μέσο όριο για αυτές τις μονάδες παραγωγής. Εάν δεν βρεθεί καμία λύση που να ικανοποιεί όλους τους περιορισμούς ώστε να θεωρηθεί τελική, το πρόγραμμα θα παρουσιάσει σαν τελική λύση αυτήν που θα δώσει το χαμηλότερο άθροισμα των διαφορών μεταξύ του εισοδήματος που αντιστοιχεί στην οριακή τιμή και του ελάχιστου εισοδήματος που ζητείται από τις μη αποδεκτές μονάδες παραγωγής, με την προϋπόθεση αυτές οι διαφορές να είναι θετικές. Η διαδικασία πρέπει να ολοκληρωθεί εντός 30 λεπτών με μέγιστο αριθμό επαναλήψεων τις Προκύπτει λοιπόν η τελική προσωρινή λύση [16] ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΕΚΚΑΘΑΡΙΣΗΣ ΟΤΑΝ ΣΥΜΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΟΝΤΑΙ ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΔΙΑΣΥΝΔΕΣΕΙΣ Μόλις ληφθεί μία τελική προσωρινή λύση, χωρίς να ληφθεί υπ όψιν η μέγιστη ισχύς των διεθνών διασυνδέσεων που αναφέρει ο Διαχειριστής του συστήματος πριν το κλείσιμο της αποδοχής προσφορών στην ημερήσια αγορά, πρέπει να υπολογιστεί η τελική προσωρινή λύση συμπεριλαμβανομένων των διεθνών διασυνδέσεων. Η διαδικασία εκκαθάρισης στην ημερήσια αγορά βασίζεται στον υπάρχοντα μηχανισμό διαχωρισμού της αγοράς για την ενέργεια που προσφέρεται στις δύο χώρες που αποτελούν την ιβηρική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας. Έτσι, η διαδικασία χωρίζεται σε δύο φάσεις, με τη δεύτερη να εφαρμόζεται μόνο στην περίπτωση που εμφανιστεί συμφόρηση στη διασύνδεση Ισπανίας Πορτογαλίας (μία κατάσταση κατά την οποία εφαρμόζεται ο διαχωρισμός των αγορών) [16]. Φάση 1 η : Όλη η ενέργεια που προσφέρεται εκκαθαρίζεται με τη ζήτηση σαν να μην υπήρχαν περιορισμοί στη διασύνδεση Ισπανίας Πορτογαλίας (απλή αγορά). Οι ίδιες καμπύλες προσφοράς και ζήτησης εισάγονται στα μπλοκ ενέργειας και μία μοναδική τιμή λαμβάνεται για όλη την ενέργεια που εκκαθαρίζεται. Φάση 2 η : Εάν παρουσιαστεί συμφόρηση σε κάποια χρονική στιγμή στη διασύνδεση Ισπανίας Πορτογαλίας η αγορά θα χωριστεί σε δύο ζώνες για τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή και έχουμε λοιπόν το λεγόμενο διαχωρισμό αγορών (market splitting). Θα πραγματοποιηθούν διαδικασίες εκκαθάρισης για την προσφερόμενη ενέργεια από μονάδες που βρίσκονται στην Ισπανία, τη Γαλλία, την Ανδόρρα και το Μαρόκο και μία άλλη για την ενέργεια που προσφέρεται από μονάδες στην Πορτογαλία, και οι δύο αυτές ζώνες θα λάβουν υπ όψιν τους την ενέργεια που ρέει από τη μια ζώνη στην άλλη μέσω των διασυνδέσεων. Και για τις δύο φάσεις που περιγράφηκαν πραγματοποιούνται διαδικασίες εκκαθάρισης απλών και σύνθετων προσφορών, τις οποίες διέπουν κανόνες που θα αναλυθούν παρακάτω. Να σημειώσουμε πως η φάση 1 αναφέρεται στην ιβηρική αγορά, όταν δεν υπάρχει καμία συμφόρηση στις διασυνδέσεις και επομένως δεν έχουμε διαχωρισμό αγορών. Εάν όμως υπάρξει συμφόρηση τότε έχουμε 2 ζώνες και μιλάμε πλέον για τη φάση 2 [16] ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΙΣΟΖΥΓΙΟΥ ΤΩΝ ΔΙΕΘΝΩΝ ΔΙΑΣΥΝΔΕΣΕΩΝ Για κάθε μία από τις διεθνείς διασυνδέσεις ο Διαχειριστής υπολογίζει το ισοζύγιο στα σύνορα λαμβάνοντας υπ όψιν τις προσφορές πώλησης και απόκτησης που εκκαθαρίζονται για την πρώτη τελική προσωρινή λύση και τις διεθνείς διμερείς συμβάσεις. 42

53 Ο υπολογισμός των ισοζυγίων στα σύνορα γίνεται για τις μονάδες παραγωγής που έχουν εκκαθαριστεί στην ημερήσια αγορά ή για αυτές που έχουν εκτελέσει διμερείς συμφωνίες αλλά και για μονάδες εξαγωγής λαμβάνοντας υπ όψιν παρομοίως την ενέργεια που έχει εκκαθαριστεί ή εκτελεστεί μέσω διμερών συμφωνιών αλλά και τις σχετικές απώλειες. Λαμβάνονται υπ όψιν ακόμη και οι αμοιβαίες συμφωνίες με τις συνδιαλεγόμενες χώρες. Για τις μονάδες απόκτησης δεν λαμβάνονται υπ όψιν οι απώλειες στις διμερείς συμφωνίες που περιλαμβάνουν μεταφορά ενέργειας μέσω του ισπανικού ηλεκτρικού συστήματος. Εάν το ισοζύγιο σε όλα τα σύνορα είναι χαμηλότερο της μέγιστης ισχύος που έχει δηλώσει ο Διαχειριστής του συστήματος πριν από το κλείσιμο των προσφορών της ημερήσιας αγοράς, η τελική λύση συμπεριλαμβανομένων των διασυνδέσεων θα είναι ίση με την τελική προσωρινή λύση. Εάν το ισοζύγιο είναι υψηλότερο σε οποιαδήποτε περίοδο και σε οποιαδήποτε από τις διασυνδέσεις, έχουμε δηλαδή πλεόνασμα, ακολουθείται διαφορετική διαδικασία που περιγράφεται παρακάτω [16] ΕΠΙΛΥΣΗ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ ΟΤΑΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΠΛΕΟΝΑΣΜΑ ΣΤΙΣ ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΔΙΑΣΥΝΔΕΣΕΙΣ Όταν υπάρχει κάποιο πλεόνασμα σε κάποια από τις διασυνδέσεις με τη Γαλλία, την Ανδόρρα ή το Μαρόκο η μέγιστη διαθέσιμη ισχύς των διεθνών διασυνδέσεων θα διαχωριστεί στις προσφορές ενέργειας που υποβάλλονται στην ημερήσια αγορά και στην ενέργεια που προέρχεται από την σύναψη διεθνών διμερών συμβάσεων. Ο υπολογισμός πραγματοποιείται μέσω ειδικού αλγορίθμου. Στη συνέχεια εκτελείται η διαδικασία εκκαθάρισης των προσφορών. Επαναλαμβάνεται η απλή διαδικασία, με την πρώτη έγκυρη λύση και την λύση που προκύπτει από τη διαδικασία βελτίωσης, προσθέτοντας έναν έλεγχο της διασύνδεσης και μια διαδικασία προσαρμογής με τη Γαλλία, την Ανδόρρα και το Μαρόκο ώστε να κατασκευαστούν οι καμπύλες πώλησης και απόκτησης, και να ληφθούν οι οριακές τιμές. Για να πραγματοποιηθεί η απαραίτητη προσαρμογή διατρέχεται η καμπύλη συνολικών προσφορών αγορών από τα μπλοκ που έχουν εκκαθαριστεί σε χαμηλότερη τιμή μέχρι εκείνα που έχουν εκκαθαριστεί σε υψηλότερη τιμή, και η καμπύλη συνολικών προσφορών πώλησης διατρέχεται από τα μπλοκ που έχουν εκκαθαριστεί σε υψηλότερη τιμή μέχρι εκείνα που έχουν εκκαθαριστεί σε χαμηλότερη τιμή. Το μπλοκ της καμπύλης συνολικών προσφορών αγορών στη χαμηλότερη τιμή θα επιλεγεί πρώτο και θα πραγματοποιηθούν έλεγχοι ώστε να διαπιστωθεί εάν επηρεάζεται κάποια από τις διεθνείς διασυνδέσεις με τις προαναφερθείσες χώρες, και σε περίπτωση που κάποια επηρεάζεται, θα πραγματοποιηθεί δεύτερος έλεγχος για να διαπιστωθεί εάν η συγκεκριμένη διασύνδεση είναι παραβατική λόγω πλεονάσματος ενέργειας που εξάγεται από το ισπανικό ηλεκτρικό σύστημα. Εάν η διασύνδεση πληροί τα κριτήρια τότε ελέγχεται εάν υπάρχουν μπλοκ προσφορών απόκτησης που είναι εκκαθαρισμένα στην ίδια τιμή και που πληρούν τα κριτήρια, και το πλεόνασμα αποσύρεται μεταξύ των επιλεγμένων μπλοκ σύμφωνα με τους κανονισμούς [16]. Εάν οι κανόνες δεν ακολουθηθούν ή αν εξακολουθούν και υπάρχουν πλεονάσματα στις διεθνείς διασυνδέσεις με τη Γαλλία, την Ανδόρρα και το Μαρόκο τότε ελέγχεται το επόμενο μπλοκ. Το επόμενο μπλοκ είναι το σύνολο των προσφορών αγοράς ή των προσφορών πώλησης που έχει τον μεγαλύτερο όγκο ενέργειας που δεν έχει ελεγχθεί. Στην περίπτωση που οι καμπύλες πώλησης και αγοράς είναι οι ίδιες, τότε η καμπύλη αγορών θα ληφθεί πρώτη. Εάν το επόμενο μπλοκ επηρεάζει κάποια από τις διασυνδέσεις και αυτή η διασύνδεση είναι παραβατική λόγω κάποιου πλεονάσματος που προέρχεται από το ισπανικό ηλεκτρικό σύστημα στην περίπτωση των μπλοκ αγορών, ή αν είναι παραβατική και επηρεάζει το πλεόνασμα ενέργειας που εισάγεται στην περίπτωση μπλοκ πώλησης, τότε θα επαληθευτεί ότι υπάρχει εκκαθαρισμένο μπλοκ στην ίδια τιμή η οποία πληροί τις παραπάνω συνθήκες, με το υπάρχον πλεόνασμα να αφαιρείται από τη διασύνδεση μεταξύ των επιλεγμένων μπλοκ που τηρούν τους κανόνες. Αν το εν λόγω μπλοκ δεν πληροί τους κανόνες ή αν εξακολουθούν και 43

54 υπάρχουν πλεονάσματα στις διεθνείς διασυνδέσεις τότε η διαδικασία συνεχίζει με το επόμενο μπλοκ με τα ίδια κριτήρια κ.ο.κ. [16]. Τελικά, το πλεόνασμα της ενέργειας που επηρεάζει την εκάστοτε διασύνδεση αφαιρείται. Εάν το πλεόνασμα είναι υψηλότερο από το άθροισμα της ενέργειας των επιλεγμένων μπλοκ τότε όλη η ποσότητα της ενέργειας αφαιρείται, και το πλεόνασμα είναι η διαφορά μεταξύ του πλεονάσματος πριν την επιλογή των μπλοκ και του αθροίσματος της ενέργειας στα μπλοκ που έχουν αφαιρεθεί. Εάν το πλεόνασμα είναι μικρότερο από το άθροισμα της ενέργειας στα επιλεγμένα μπλοκ που επηρεάζουν την ίδια διεθνή διασύνδεση, το πλεόνασμα μεταξύ των επιλεγμένων μπλοκ θα μοιραστεί μεταξύ των μπλοκ που επηρεάζουν την ίδια διεθνή διασύνδεση, με το πλεόνασμα της διασύνδεσης που επηρεάζεται να ισούται με το μηδέν. Μετά τη διαδικασία εκκαθάρισης λαμβάνοντας υπ όψιν τις διεθνείς διασυνδέσεις, επόμενο βήμα είναι να ελεγχθεί εάν υπάρχει πλεόνασμα στη ροή της ενέργειας μεταξύ της Ισπανίας και της Πορτογαλίας, συγκρίνοντας το ισοζύγιο των εκκαθαρισμένων προσφορών στο πορτογαλικό κομμάτι με τη μέγιστη ισχύ εξαγωγών ή εισαγωγών. Εάν υπάρχει πλεόνασμα τότε εφαρμόζεται ο διαχωρισμός των αγορών [16] ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΕΚΚΑΘΑΡΙΣΗΣ ΟΤΑΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΠΛΕΟΝΑΣΜΑ ΣΤΗΝ ΔΙΑΣΥΝΔΕΣΗ ΜΕΤΑΞΥ ΙΣΠΑΝΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑΣ Η διαδικασία εκκαθάρισης θα επαναληφθεί για το Ισπανικό κομμάτι όπως περιγράφηκε παραπάνω λαμβάνοντας υπ όψιν τώρα τη μέγιστη ισχύ εξαγωγής ή εισαγωγής με το πορτογαλικό ηλεκτρικό σύστημα. Η διαδικασία εξαρτάται επίσης από την κατεύθυνση της συμφόρησης, δηλαδή αν είναι από το ισπανικό κομμάτι προς το πορτογαλικό ή αντίστροφα. Η διαδικασία θα εκτελεστεί με όλες τις έγκυρες προσφορές που έχουν υποβληθεί εκτός από εκείνες που αντιστοιχούν σε μονάδες του πορτογαλικού ηλεκτρικού συστήματος, καθώς και κάποια επιπλέον προσφορά που θα είναι προσφορά απόκτησης στην λειτουργική τιμή αγοράς στην περίπτωση συμφόρησης από το ισπανικό σύστημα προς το πορτογαλικό, και θα είναι προσφορά πώλησης στην περίπτωση συμφόρησης από το πορτογαλικό σύστημα στο ισπανικό. Αυτή η προσφορά έχει προτεραιότητα στη διαδικασία της εκκαθάρισης έναντι των προσφορών στη λειτουργική τιμή [16]. Ομοίως συμβαίνει και για το πορτογαλικό κομμάτι λαμβάνοντας υπ όψιν τη μέγιστη ισχύ εξαγωγής και εισαγωγής με το ισπανικό κομμάτι αυτή τη φορά. Και ισχύει αντιστοίχως ότι περιγράφηκε παραπάνω. Εάν δεν υπάρχει συμφόρηση θα υπάρχει μόνο μία ζώνη, όπως προαναφέραμε πε προηγούμενο υποκεφάλαιο. Για την εύρεση της τελικής λύσης ο Διαχειριστής κάνει νέους υπολογισμούς λαμβάνοντας υπ όψιν τις διεθνείς διασυνδέσεις, όλες τις προϋποθέσεις και τους όρους που έχουν τεθεί καθώς και τα ανώτατα όρια ενέργειας που έχουν τεθεί. Κατόπιν, πρέπει να ενημερωθούν οι συμμετέχοντες για τα αποτελέσματα και το πρόγραμμα που αντιστοιχεί στις δικές τους μονάδες, παραγωγής ή απόκτησης, σύμφωνα με τους κανονισμούς. Ο Διαχειριστής της αγοράς ενημερώνει και το Διαχειριστή του συστήματος σχετικά με το πρόγραμμα που προέκυψε. Η ενημέρωση που αποστέλλεται από το Διαχειριστή της αγοράς συμπεριλαμβάνει πληροφορίες σχετικά με τις διαδικασίες της αποδοχής προσφορών και της επικύρωσής τους, πληροφορίες σχετικά με τη διαδικασία της αντιστοίχισης, προσφορές που έχουν αντιστοιχιστεί ολικώς, μερικώς και τέλος αυτές που έχουν απορριφθεί [16]. 44

55 ΕΙΚΟΝΑ 2-8: ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΑΠΟΚΤΗΣΗΣ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΚΑΤΑΝΟΜΗΣ ΜΟΝΑΔΩΝ Πηγή: Επεξεργασία της συγγραφέως 45

56 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΑΛΛΕΣ ΑΓΟΡΕΣ ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΤΟΥ MIBEL 3. ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΝΔΟΗΜΕΡΗΣΙΑ ΑΓΟΡΑ Σκοπός της ενδοημερήσιας αγοράς, που ρυθμίζεται από το Άρθρο 15 του Βασιλικού Διατάγματος 2019/1997 σαν ένα ολοκληρωμένο κομμάτι της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας, είναι να ανταποκρίνεται στις προσαρμογές που γίνονται στο Τελικό Πρόγραμμα Κατανομής Μονάδων (PDVD - Programa Diario Viable Definitivo), μέσω της υποβολής των προσφορών πώλησης και αγοράς της ηλεκτρικής ενέργειας από τους παίκτες της αγοράς [17]. Η ενδοημερήσια αγορά δομείται σε έξι τμήματα - συνεδριάσεις με την εξής κατανομή των χρονικών περιόδων: ΠΙΝΑΚΑΣ 3-1: ΣΥΝΕΔΡΙΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΝΔΟΗΜΕΡΗΣΙΑΣ ΑΓΟΡΑΣ Συνεδρίαση 1η Συνεδρίαση 2η Συνεδρίαση 3η Συνεδρίαση 4η Συνεδρίαση 5η Συνεδρίαση 6η Έναρξη 16:00 21:00 01:00 04:00 08:00 12:00 συνεδρίασης Κλείσιμο 17:45 21:45 01:45 04:45 08:45 12:45 συνεδρίασης Εκκαθάριση 18:30 22:30 02:30 05:30 09:30 13:30 Λήψη κατανομών 19:00 23:00 02:45 05:45 09:45 13:45 προγράμματος Ανάλυση 19:10 23:10 03:10 06:10 10:10 14:10 περιορισμών Προσαρμογές για 19:20 23:20 03:20 06:20 10:20 14:20 την έκδοση περιορισμών Ορίζοντας προγραμματισμού (χρονικές περίοδοι) 28 ώρες (21-24) 24 ώρες (1-24) 20 ώρες (5-24) 17 ώρες (8-24) 13 ώρες (12-24) 9 ώρες (16-24) Πηγή: [17] Τα παραπάνω ωράρια είναι αυτά που έχουν καθιερωθεί από τον Κανονισμό της Λειτουργίας της Αγοράς ΠΡΟΣΦΟΡΕΣ ΠΩΛΗΣΗΣ Προσφορές αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας μπορούν να υποβάλλουν οι παίκτες της αγοράς που έχουν το δικαίωμα υποβολής προσφορών πώλησης ηλεκτρικής ενέργειας στην ημερήσια αγορά και έχουν συμμετάσχει στην αντίστοιχη συνεδρίαση αυτής, ή οι παίκτες που έχουν συνάψει κάποια διμερή συμφωνία στα πλαίσια αυτής. Συγκεκριμένα, οι προαναφερθέντες παίκτες που έχουν υποβάλει προσφορές στην αντίστοιχη ημερήσια αγορά μπορούν να συμμετάσχουν στην ενδοημερήσια μόνο για τα χρονικά διαστήματα που αντιστοιχούν στα χρονικά διαστήματα της ημερήσιας αγοράς για τα οποία έχουν υποβάλλει προσφορές. 46

57 Οι προσφορές αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας που υποβάλλονται από τους πωλητές στον Διαχειριστή της ενδοημερήσιας αγοράς μπορούν να είναι είτε απλές προσφορές είτε προσφορές που ενσωματώνουν περίπλοκους όρους στο περιεχόμενό τους. Οι απλές προσφορές είναι προσφορές πώλησης ηλεκτρικής ενέργειας που αποτελούνται από 1 έως 5 τμήματα, τα οποία και παρουσιάζουν οι πωλητές για κάθε ωριαία περίοδο και για κάθε μονάδα παραγωγής ή απόκτησης που έχουν στην κατοχή τους. Αυτές οι απλές προσφορές περιλαμβάνουν μία τιμή και μια ποσότητα ενέργειας. Αναφορικά με την τιμή, αυτή αυξάνεται για κάθε ένα από τα 5 τμήματα. Οι προσφορές πώλησης που συμπεριλαμβάνουν σύνθετους όρους, ή αλλιώς σύνθετες προσφορές, οφείλουν να είναι σύμφωνες με τις απαιτούμενες προϋποθέσεις που διέπουν τις απλές προσφορές, και μπορούν να συμπεριλαμβάνουν όλες, μερικές ή μόνο μία από τις παρακάτω προϋποθέσεις [17]: Κλίση φορτίου Ελάχιστο εισόδημα Ολική αποδοχή της διαδικασίας εκκαθάρισης (matching process) του πρώτου τμήματος της προσφοράς πώλησης Ολική αποδοχή κάθε ώρας της διαδικασίας εκκαθάρισης του πρώτου τμήματος της προσφοράς πώλησης Ελάχιστος αριθμός συνεχόμενων ωρών ολικής αποδοχής του πρώτου τμήματος της προσφοράς πώλησης Μέγιστη εκκαθαρισμένη ισχύς Οι προσφορές για κάθε συνεδρία ενδοημερήσιας αγοράς πρέπει να είναι τέτοιες ώστε το τελικό πρόγραμμα που θα προκύπτει από την ολική αποδοχή της προσφοράς μαζί με το προηγούμενο πρόγραμμα παραγωγής ή αγοράς μονάδων σέβεται τα όρια που έχουν θεσπιστεί από τον διαχειριστή του συστήματος για κάθε ορίζοντα προγραμματισμού ΠΡΟΣΦΟΡΕΣ ΖΗΤΗΣΗΣ Προσφορές αγοράς ή απόκτησης ηλεκτρικής ενέργειας μπορούν να υποβάλλουν οι παίκτες που έχουν την δυνατότητα να υποβάλλουν προσφορές αγοράς στην ημερήσια αγορά και που έχουν συμμετάσχει στην αντίστοιχη συνεδρίαση αυτής ή αυτοί που έχουν συνάψει κάποια διμερή συμφωνία στα πλαίσια αυτής. Συγκεκριμένα, οι προαναφερθέντες παίκτες που έχουν υποβάλει προσφορές στην αντίστοιχη ημερήσια αγορά μπορούν να συμμετάσχουν στην ενδοημερήσια μόνο για τα χρονικά διαστήματα που αντιστοιχούν στα χρονικά διαστήματα της ημερήσιας αγοράς για τα οποία έχουν υποβάλλει προσφορές [17]. Για τις προσφορές αγοράς, ισχύουν όλα τα παραπάνω που ισχύουν για τις προσφορές πώλησης. Δηλαδή, έχουμε απλές και σύνθετες προσφορές, και ειδικά για τις σύνθετες ισχύουν οι προαναφερθείσες προϋποθέσεις, με μόνη διαφορά ότι στις προσφορές αγοράς έχουμε προϋπόθεση μέγιστου εισοδήματος ή μέγιστης πληρωμής, που είναι αντίστοιχο με αυτό του ελάχιστου εισοδήματος που εφαρμόζεται στις αγορές ηλεκτρικής ενέργειας οι οποίες δεν εκκαθαρίζονται εάν το κόστος είναι μεγαλύτερο από το σταθερό κόστος (εκφρασμένο σε πεσέτας ή ευρώ) συν το μεταβλητό κόστος (εκφρασμένο σε πεσέτας ή ευρώ ή δέκατα του ευρώ ανά kwh που εκκαθαρίζεται) [17] ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΕΚΚΑΘΑΡΙΣΗΣ ΚΑΙ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Ο διαχειριστής της αγοράς (ο OMEL στη συγκεκριμένη περίπτωση) αντιστοιχίζει τις προσφορές έγχυσης και τις δηλώσεις φορτίου (προσφορές απόκτησης) μέσω μιας απλής ή μιας σύνθετης μεθόδου. Το ποια μέθοδος θα χρησιμοποιηθεί εξαρτάται από το αν οι προσφορές είναι απλές ή αν ενσωματώνουν περίπλοκες προϋποθέσεις. Η απλή μέθοδος αντιστοίχισης είναι αυτή κατά την οποία η οριακή τιμή προκύπτει με τρόπο ανεξάρτητο, όπως και ο όγκος της ηλεκτρικής ενέργειας που γίνεται δεκτός για κάθε μονάδα παραγωγής ή αγοράς για κάθε ώρα του προγραμματισμού. 47

58 Με τη σύνθετη μέθοδο προκύπτει το αποτέλεσμα της αντιστοίχισης μέσω της απλής μεθόδου, στην οποία όμως προστίθενται οι προϋποθέσεις της αδιαιρετότητας και της κλίσης φορτίου. Μέσω μιας επαναλαμβανόμενης διαδικασίας πραγματοποιούνται πολλές εκκαθαρίσεις απλών προσφορών μέχρις ότου όλες οι μονάδες παραγωγής και απόκτησης που έχουν εκκαθαριστεί πληρούν τις σύνθετες προϋποθέσεις που υπάρχουν. Αυτή θα είναι και η πρώτη προσωρινή λύση του συστήματος. Ακόμη, μέσω μιας άλλης επαναλαμβανόμενης διαδικασίας, λαμβάνεται η πρώτη τελική λύση που θα σέβεται την μέγιστη χωρητικότητα των διεθνών διασυνδέσεων με τα ηλεκτρικά συστήματα έξω από την ιβηρική αγορά. Σε περίπτωση εσωτερικής συμφόρησης στην ιβηρική αγορά (συμφόρηση στην διασύνδεση μεταξύ των ηλεκτρικών συστημάτων Ισπανίας και Πορτογαλίας) επαναλαμβάνεται η διαδικασία που περιγράφηκε παραπάνω πραγματοποιώντας ένα διαχωρισμό των αγορών (Market Splitting). Έτσι λαμβάνεται μία τιμή για κάθε μία περιοχή της ιβηρικής αγοράς, χωρίς το πρόβλημα της εσωτερικής συμφόρησης μεταξύ των δύο συστημάτων. Και στις δύο μεθόδους επίλυσης εξασφαλίζεται ότι καμία προσφορά που θα αποτύχει να συμμορφωθεί με τα όρια που θέτονται από το διαχειριστή του συστήματος για λόγους ασφάλειας δε θα συμμετάσχει στη διαμόρφωση εύρεσης λύσης. Αν δεν υπάρξει συμμόρφωση με τους περιορισμούς, τότε θα πρέπει τουλάχιστον οι προσφορές που θα συμμετάσχουν να είναι σχεδόν σύμφωνες με τους περιορισμούς. Η τιμή κάθε ωριαίου προγράμματος θα ισούται με την τιμή του τελευταίου τμήματος της προσφοράς έγχυσης της τελευταίας μονάδας παραγωγής της οποίας η αποδοχή είναι απαραίτητη έτσι ώστε να συμμορφώνονται, μερικώς ή ολικώς, με τις προσφορές απόκτησης σε μία τιμή ίση ή μεγαλύτερη της οριακής τιμής. Σε περίπτωση ύπαρξης διαχωρισμού των αγορών η τιμή της χώρας που εξάγει ενέργεια διαμορφώνεται σύμφωνα με την τιμή της τελευταίας εκκαθαρισμένης προσφοράς πώλησης, και η τιμή της χώρας που εισάγει ενέργεια διαμορφώνεται σύμφωνα με τη μέγιστη από τις τιμές που ελήφθησαν στις δύο διαδικασίες εκκαθάρισης για κάθε ζώνη της αγοράς [17] ΕΠΙΚΟΥΡΙΚΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ Ένα σημαντικό κομμάτι της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας στην ιβηρική χερσόνησο είναι και το κομμάτι της αγοράς εξισορρόπησης που περιλαμβάνει την αγορά περιορισμών, την αγορά δευτερεύουσας και τριτεύουσας εφεδρείας, τη διαχείριση αποκλίσεων και τη διαχείριση περιορισμών, που περιγράφονται με τον γενικότερο όρο υπηρεσίες εξισορρόπησης και θα τις αναλύσουμε παρακάτω. Οι υπηρεσίες εξισορρόπησης (Balancing Market) του συστήματος είναι σχεδιασμένες κατά τέτοιον τρόπο έτσι ώστε να προσαρμόζεται η παραγωγή ενέργειας ανάλογα τις ανάγκες, με σκοπό την διασφάλιση των προδιαγραφών ποιότητας και ασφάλειας της ηλεκτρικής παροχής. Στην Ισπανία αποτελούνται από [1]: Την διαχείριση των τεχνικών περιορισμών Συμπληρωματικές υπηρεσίες : o ρύθμιση συχνότητας ισχύος o πρωτεύουσα εφεδρεία o δευτερεύουσα εφεδρεία o τριτεύουσα εφεδρεία o έλεγχος τάσης του δικτύου διανομής, και o αποκατάσταση των βοηθητικών υπηρεσιών Την διαχείριση αποκλίσεων μεταξύ της παραγωγής και της κατανάλωσης, ως απαραίτητο μέσο διασφάλισης της διαθεσιμότητας σε κάθε χρονική στιγμή των απαιτούμενων ρυθμισμένων αποθεμάτων. Οι υπηρεσίες εξισορρόπησης του συστήματος εφαρμόζονται σε ημερήσιο χρονικό ορίζοντα (ανάλυση των τεχνικών περιορισμών στον ημερήσιο προγραμματισμό της παραγωγής, καθημερινός έλεγχος της τάσης σε συγκεκριμένους κόμβους και κατανομή της δευτερεύουσας ζώνης ρύθμισης), αλλά και για 48

59 την περίοδο που ακολουθεί της ενδοημερήσιας αγοράς (ρύθμιση και εξισορρόπηση υπηρεσιών, ανάλυση τεχνικών περιορισμών, έλεγχος της τάσης σε πραγματικό χρόνο και αποκατάσταση) [1]. Η αποζημίωση των βοηθητικών υπηρεσιών εξισορρόπησης του συστήματος και η διαχείριση παραγωγής κατανάλωσης ξεκίνησε την 1 η Ιουλίου του έτους 2006 και πραγματοποιείται από τον Διαχειριστή του Συστήματος, μαζί με την αποζημίωση των αποκλίσεων σύμφωνα με τον πρόγραμμα και των προθεσμιών των πληρωμών ισχύος που σχετίζονται με τη διαθεσιμότητα και επικουρικές υπηρεσίες. Η διαχείριση των τεχνικών περιορισμών πραγματοποιείται μέσω των μηχανισμών της αγοράς σε τρία επίπεδα [1]: περιορισμοί που σχετίζονται με τον ημερήσιο προγραμματισμό λειτουργίας βάσης (PDBF Programa Diario Base de Funcionamiento), περιορισμοί που προκύπτουν μετά το πέρας των ενδοημερήσιων αγορών, και τέλος περιορισμοί που πρέπει να αντιμετωπιστούν σε πραγματικό χρόνο. Οι περιορισμοί PDBF επιλύονται σε δύο διαδοχικά στάδια μέσω της αποδοχής ενός αριθμού προσφορών που υποβάλλονται από μονάδες παραγωγής (η ζήτηση δε συμμετέχει στη διαδικασία αυτή). Καθ αυτόν τον τρόπο προκύπτει ένα προσωρινό πρόγραμμα κατανομής μονάδων (PDVP Programa Diario Viable Provisional). Στη συνέχεια, οι πιθανοί περιορισμοί μετά από κάθε ενδοημερήσια αγορά αναθεωρούνται σύμφωνα με τα κριτήρια ασφάλειας του συστήματος και οι προσφορές οι οποίες δεν συμβαδίζουν με τα κριτήρια αυτά απορρίπτονται, κι έτσι προκύπτει το τελικό ωριαίο πρόγραμμα (PHF Programa Horario Final). Τέλος, οι περιορισμοί που προκύπτουν σε πραγματικό χρόνο υποδηλώνουν ότι πρέπει να εφαρμοστούν διαφορετικά όρια και να γίνει υποβολή εκ νέου των προσφορών των μονάδων παραγωγής. Σε αυτήν την περίπτωση όμως υπάρχουν πιθανές ανισορροπίες μεταξύ παραγωγής και κατανάλωσης που όμως αντισταθμίζονται μέσω πρόσθετων υπηρεσιών [1]. Με το που οι παραγωγοί ενέργειας υποβάλλουν τις προσφορές τους στην ημερήσια αγορά και αφού ο διαχειριστής (OMEL) που είναι υπεύθυνος για την οικονομική διαχείριση του συστήματος επιλύσει το πρόβλημα της εκκαθάρισης αντιστοιχίζοντας την προσφορά με τη ζήτηση, και λαμβάνοντας υπ όψιν τις φυσικές διμερείς συμβάσεις (συμπεριλαμβανομένων των δημοπρασιών εικονικής ισχύος ενοικίασης μονάδων και των CESUR), ο διαχειριστής πραγματοποιεί μια διαδικασία ανάλυσης των τεχνικών περιορισμών του δικτύου μεταφοράς και επαληθεύει την εφικτότητα του προγράμματος παραγωγής και κατανάλωσης που προέκυψε χρησιμοποιώντας τα μοντέλα ροής του δικτύου και άλλους αλγόριθμους που προσομοιώνουν την κατάσταση στην οποία θα βρεθεί το ηλεκτρικό σύστημα σε περίπτωση συγκεκριμένων αποτυχιών σε συγκεκριμένα κομμάτια του δικτύου (ανάλυση διαταραχών), όπως για παράδειγμα βλάβες σε ομάδες παραγωγών, σε γραμμές ή σε μετασχηματιστές [1] ΕΦΕΔΡΕΙΕΣ Ανάμεσα στις πρόσθετες υπηρεσίες, ιδιαίτερη σημασία έχουν η ρύθμιση και εξισορρόπηση του συστήματος, δηλαδή η πρωτεύουσα, η δευτερεύουσα και η τριτεύουσα εφεδρεία και ρύθμιση. Σκοπεύουν στην εξασφάλιση της παροχής, ώστε αυτή να γίνεται με σιγουριά και αξιοπιστία σε κάθε χρονική στιγμή, και επιλύουν ανισορροπίες μεταξύ παραγωγής και ζήτησης σε πραγματικό χρόνο. Η πρωτεύουσα εφεδρεία, αλλιώς εφεδρεία πρωτεύουσας ρύθμισης, είναι η μεταβολή της παραγόμενης ενεργού ισχύος μονάδας ως αυτόματη αντίδραση του ρυθμιστή στροφών ώστε να πραγματοποιηθεί η πρωτεύουσα ρύθμιση του συστήματος, στις περιπτώσεις που η συχνότητα του συστήματος αποκλίνει από τη συχνότητα αναφοράς κατά ± 200mHz. Η μεταβολή της ενεργού ισχύος 49

60 της μονάδας πρέπει να λαμβάνει χώρα εντός διαστήματος τριάντα (30) δευτερολέπτων από τη στιγμή που θα εμφανιστεί αυτή η απόκλιση της συχνότητας και το επίπεδο παραγωγής της ενεργού ισχύος της μονάδας πρέπει να διατηρηθεί σε ανάλογα επίπεδα με την τιμή της απόκλισης της συχνότητας για δεκαπέντε (15) τουλάχιστον λεπτά. Πιο συγκεκριμένα, η περίοδος απόκρισης πρέπει να είναι εντός δεκαπέντε (15) δευτερολέπτων για διακυμάνσεις συχνότητας μέχρι 100 mhz και εντός ενός διαστήματος δεκαπέντε (15) με τριάντα (30) δευτερόλεπτα για διακυμάνσεις από 100 mhz έως 200 mhz. Η πρωτεύουσα εφεδρεία είναι υποχρεωτική και μη αμειβόμενη. Η δευτερεύουσα εφεδρεία, αλλιώς εφεδρεία δευτερεύουσας ρύθμισης, συνιστά το περιθώριο μεταβολής της παραγόμενης ενεργού ισχύος μονάδας με συγκεκριμένο ρυθμό, περιθώριο το οποίο πρέπει να είναι διαθέσιμο εντός δεκαπέντε (15) λεπτών από την ενεργοποίηση της δευτερεύουσας ρύθμισης του συστήματος, η οποία επιδιώκει την ελαχιστοποίηση του σφάλματος ρύθμισης περιοχής, το όριο ανοχής του οποίου καθορίζεται από το Διαχειριστή του συστήματος. Το εύρος της δευτερεύουσας ρύθμισης είναι τα περιθώρια αύξησης ή μείωσης αντίστοιχα της ενεργού ισχύος της μονάδας λαμβάνοντας υπ όψιν το τρέχον επίπεδο ενεργού ισχύος της μονάδας [19]. Η τριτεύουσα εφεδρεία, αλλιώς εφεδρεία τριτεύουσας ρύθμισης, συνιστά το περιθώριο μεταβολής της παραγόμενης ενεργού ισχύος μονάδας στο χρονικό διάστημα μεταξύ ενενήντα (90) δευτερολέπτων και δεκαπέντε (15) λεπτών μετά από σχετική εντολή, ώστε να λαμβάνει χώρα η τριτεύουσα ρύθμιση του συστήματος. Η τριτεύουσα ρύθμιση λαμβάνει χώρα περιοδικά με περίοδο λίγων λεπτών την οποία καθορίζει ο διαχειριστής του συστήματος, ώστε να αποκατασταθεί το επίπεδο της δευτερεύουσας εφεδρείας του συστήματος. Το χρονικό περιθώριο της τριτεύουσας εφεδρείας καθορίζεται βάσει των ρυθμών ανόδου και καθόδου της παραγωγής κάθε μονάδας. Η τριτεύουσα εφεδρεία διακρίνεται σε στρεφόμενη και μη στρεφόμενη. Ως τριτεύουσα στρεφόμενη εφεδρεία ορίζεται η εφεδρεία τριτεύουσας ρύθμισης που περιγράφηκε παραπάνω η οποία όμως είναι συγχρονισμένη στο σύστημα. Η τριτεύουσα μη στρεφόμενη εφεδρεία από την άλλη δεν είναι συγχρονισμένη στο σύστημα [19]. Ο έλεγχος της τάσης αποτελείται από δύο μέρη. Ένα μέρος το οποίο είναι προαιρετικό και είναι επί πληρωμή σύμφωνα με την υπάρχουσα ρύθμιση και ένα άλλο χωρίς πληρωμή που είναι υποχρεωτικό για όλους τους προμηθευτές υπηρεσιών, όπως μεταφορείς, διαχειριστές δικτύων διανομείς και μεγάλοι παραγωγοί αλλά και καταναλωτές που είναι συνδεδεμένοι στο δίκτυο μεταφοράς [1]. Η υπηρεσία αποκατάστασης βασίζεται στην ισχύ την οποία πρέπει να πετύχουν οι παραγωγοί εκκινώντας χωρίς εξωτερική ισχύ και σε συγκεκριμένη χρονική στιγμή μετά από μια κατάσταση μηδενικής τάσης, διατηρώντας όμως αυτήν την ισχύ σταθερή κατά τη διάρκεια της επανεκκίνησης. Αυτή η υπηρεσία υπάρχει στην αγορά από τότε που δημιουργήθηκε, το 1998, αλλά έκτοτε δεν αναπτύχτηκε όπως θα έπρεπε [1] ΑΓΟΡΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΑΠΟΚΛΙΣΕΩΝ GESTION DE DESVIOS Η διαχείριση των αποκλίσεων (gestion de desvíos) είναι ο μηχανισμός που χρησιμοποιεί ο διαχειριστής του συστήματος για να επιλύσει προβλήματα ανισορροπίας μεταξύ προσφοράς και ζήτησης που μπορούν να προκύψουν μερικές ώρες πριν από την απελευθέρωση της ενέργειας προς τους αγοραστές, μετά την έναρξη κάθε ενδοημερήσιας αγοράς. Οι παίκτες παραγωγοί ηλεκτρικής ενέργειας ενημερώνουν το διαχειριστή του συστήματος σχετικά με τις προβλέψεις των αποκλίσεων του συστήματος που προκαλούνται από διάφορες αιτίες, που προστίθενται στις διαφοροποιήσεις των προβλέψεων της αιολικής παραγωγής που πραγματοποιεί ο διαχειριστής, και μόνο στην περίπτωση που το σύνολο των προβλεπόμενων αποκλίσεων μεταξύ δύο συνεχόμενων συνεδριών της ενδοημερήσιας αγοράς υπερβούν τα 300 MW, δίνει ο διαχειριστής την εντολή ώστε να τεθεί σε εφαρμογή η αγορά της διαχείρισης αποκλίσεων [1]. 50

61 Αυτή η αγορά συνίσταται στη ζήτηση προσφορών από τους παραγωγούς. Εάν θεωρηθεί ότι στο σύστημα το υπάρχον πρόγραμμα παραγωγής είναι μικρό, τότε ζητούνται προσφορές μεγαλύτερης παραγωγής από τους παίκτες παραγωγούς ώστε να παραχθεί περισσότερη ενέργεια. Σε περίπτωση που στο σύστημα θεωρηθεί ότι η παραγωγή είναι μεγαλύτερη από τη ζήτηση, τότε ζητείται από τους παραγωγούς να μειώσουν την παραγωγή στους. Σε πραγματικό χρόνο και μέσα στα 15 λεπτά πριν από την απελευθέρωση της ενέργειας ο διαχειριστής του συστήματος έχει στη διάθεσή του, εκτός από τους μηχανισμούς της εφεδρείας και τους μηχανισμούς επίλυσης των περιορισμών σε πραγματικό χρόνο, και μηχανισμούς έκτακτης ανάγκης τους οποίους μπορεί να επιβάλλει σε συγκεκριμένες μονάδες σε περίπτωση ακραίων περιστάσεων ώστε αυτές να τροποποιήσουν τα επίπεδα παραγωγής τους. Στην παρακάτω εικόνα βλέπουμε τις διαδικασίες που πραγματοποιεί ο διαχειριστής, τη διαδοχή τους και το χρονικό πεδίο της εφαρμογής τους [1]. ΕΙΚΟΝΑ 3-1: ΔΙΑΔΟΧΗ ΕΚΤΕΛΕΣΗΣ ΚΑΙ ΧΡΟΝΙΚΟΙ ΟΡΙΖΟΝΤΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΩΝ ΚΥΡΙΟΤΕΡΩΝ ΑΓΟΡΩΝ ΤΟΥ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΗ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ (REE) Πηγή: REE ΕΙΚΌΝΑ 3-2: ΕΝΔΟΗΜΕΡΗΣΙΑ ΑΓΟΡΑ Πηγή: REE 3.3. ΠΡΟΘΕΣΜΙΑΚΗ ΑΓΟΡΑ MERCADOS A PLAZO Mε τη συμφωνία της Λισσαβώνας στις 20 Ιανουαρίου του 2004 ετέθησαν οι βάσεις για τη δημιουργία του MIBEL και ανανεώθηκαν τα πρωτόκολλα που ορίζουν τη συνεργασία μεταξύ των δύο χωρών από το 1998, οπότε και ξεκίνησε η διαδικασία ανάπτυξης μιας ελεύθερης αγοράς. Η συνθήκη του Σαντιαγκο Ντε Κομποστέλα, την 1 η Οκτωβρίου του 2004, ήταν η ιβηρική συμφωνία με την οποία καθιερώθηκε το νομικό πλαίσιο της ιβηρικής αγοράς MIBEL και θεσπίζει ότι «η MIBEL αποτελείται από την ένωση οργανωμένων και μη οργανωμένων αγορών στις οποίες πραγματοποιούνται συναλλαγές ηλεκτρικής ενέργειας ή συνάπτονται συμβόλαια και διαπραγματεύονται χρηματοοικονομικά μέσα που έχουν ως αναφορά την ενέργεια» [1]. 51

62 Η ίδια συμφωνία καθιερώνει την δυνατότητα σχηματισμού των παρακάτω δομών αγορών μέσα στο περιβάλλον της ιβηρικής αγοράς [1]: Α) Οργανωμένες αγορές Προθεσμιακές αγορές: συναλλαγές ποσοτήτων ενέργειας με την παράδοση αυτής σε κάποιο καθορισμένο χρόνο μετά από τη σύναψη της συμφωνίας και με ρευστοποίηση με την παράδοσή της φυσική ή οικονομική. Ημερήσια αγορά: συναλλαγές ποσοτήτων ενέργειας με φυσική παράδοση αυτής την επόμενη της ημέρας της συμφωνίας, και με ρευστοποίηση με την παράδοση της ενέργειας απαραιτήτως φυσική (αγορά spot). Ενδοημερήσια αγορά: συναλλαγές με ρευστοποίηση απαραιτήτως με φυσική παράδοση (αγορά spot). B) Μη οργανωμένες αγορές, οι οποίες αποτελούνται από διμερείς συμφωνίες μεταξύ των οντοτήτων της ιβηρικής αγοράς MIBEL, με ρευστοποίηση με την παράδοση της ενέργειας, φυσική ή χρηματοοικονομική (OTC, Over the Counter). Επομένως, η οργανωτική δομή της ιβηρικής αγοράς αποτελείται από μία προθεσμιακή αγορά που διαχειρίζεται από τον OMIP Polo Portugues και από μία αγορά spot που διαχειρίζεται από τον OMEL Polo Español. Δηλαδή το πορτογαλικό pool είναι υπεύθυνο για τις διαπραγματεύσεις των προθεσμιακών συμφωνιών ηλεκτρικής ενέργειας, δίνοντας την δυνατότητα απόκτησης της ενέργειας σε οποιονδήποτε παραγωγό ή έμπορο που βρίσκεται στην Πορτογαλία ή στην Ισπανία. Η δυσκολία στη δημιουργία και ανάπτυξη της ιβηρικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας ήταν μεγάλη λόγω του ότι είναι μία αγορά μεταξύ δύο κρατών και έπρεπε να καθιερωθεί σαν μία ενιαία αγορά στην οποία θα έχουν πρόσβαση παίκτες και των δύο κρατών με τα ίδια δικαιώματα και υποχρεώσεις και υπό όρους ισότητας. Για να συμβεί αυτό ήταν ζωτικής σημασίας η τροποποίηση του υπάρχοντος νομοθετικού πλαισίου που ρυθμίζει τα ενεργειακά θέματα και στις δύο χώρες, και η ανάπτυξη ενός νέου κοινού νομοθετικού πλαισίου. Μετά από αρκετές συμφωνίες και συνθήκες ξεκίνησε την 3 η Ιουλίου του 2006 η ισχύς της συνθήκης που ορίζει την προθεσμιακή αγορά ενέργειας. Είδη προθεσμιακών αγορών Οι προθεσμιακές αγορές στην Ισπανία είναι οι παρακάτω [30]: 1. Αγορά μη οργανωμένη διμερών συμφωνιών, που συμπεριλαμβάνει την αγορά των φυσικών διμερών συμφωνιών και την χρηματοικονομική αγορά OTC (over the counter). 2. Τις δημοπρασίες για την παροχή τελευταίου καταφυγίου, ή όπως ονομάζονται δημοπρασίες CESUR 3. Η οργανωμένη αγορά των futures που διαχειρίζεται ο OMIP στα πλαίσια της MIBEL Κάθε μία από αυτές τις αγορές χαρακτηρίζεται από διαφορετικό επίπεδο οργάνωσής τους [1]. Η αγορά των φυσικών διμερών συμβάσεων είναι μία μη οργανωμένη αγορά στην οποία οι παίκτες αγοραστές (κυρίως οι έμποροι και οι τελικοί καταναλωτές) και οι πωλητές ( κυρίως οι παραγωγοί συνάπτουν διμερή συμβόλαια που είναι σχεδιασμένα βάση των αναγκών τους). Σε αυτή την αγορά συναλλάσσεται ένα μικρό ποσοστό των διμερών συμβάσεων. Η χρηματοοικονομική αγορά OTC είναι άλλη μία μη οργανωμένη αγορά στην οποία οι παίκτες συναλλάσουν συμβάσεις με οικονομική ρευστοποίηση, μέσω μεσαζόντων και brokers, σχεδιασμένες ανάλογα με τις προτιμήσεις τους και χωρίς να εμπλέκονται κανονισμοί συμμετοχής στην αγορά ή άλλοι όροι πέρα από αυτούς που θέτουν οι ίδιοι οι παίκτες. Όσον αφορά τον όγκο της αγοράς OTC, αυτός είναι αρκετά μεγάλος και ξεπερνάει το 40% της καθαρής παραγωγής στη χερσαία χώρα (σύμφωνα με τα στοιχεία του 2009). 52

63 Οι αγορές CESUR, EPE (ή VPP, Virtual Power Plants) και η αγορά του OMIP αποτελούν τις οργανωμένες προθεσμιακές αγορές της χώρας. Σε αυτές τις αγορές η ρευστότητα διευκολύνεται και εγγυάται μέσω ενός συνόλου οργανισμών που σκοπό έχουν να μειώσουν το κόστος των συναλλαγών. Υπάρχουν συγκεκριμένες διαδικασίες συμμετοχής, που είναι ρητές για όλους τους συμμετέχοντες, οι οποίοι οφείλουν να υπογράψουν συμβάσεις πρόσφυσης στους κανονισμούς της αγοράς, εγκεκριμένους από τον ίδιο τον διαχειριστή της. Πιο συγκεκριμένα: EPE και CESUR: Συναλλάσσονται τυποποιημένες συμβάσεις μέσω οργανωμένων δημοπρασιών που υπόκεινται στους κανόνες συμμετοχής κάτω από την επιτήρηση των ρυθμιστικών αρχών. Οι EPE (VPP) αποτελούν δημοπρασίες option ισχύος και αρχικώς είχαν επιβληθεί στις δύο μεγάλες εταιρείες παραγωγούς την Endesa και την Iberdrola. Η υποχρέωση αυτή πλέον δεν υφίσταται διότι δεν πραγματοποιούνται πλέον τέτοιου είδους δημοπρασίες. Οι δημοπρασίες CESUR ήταν ένας μηχανισμός που είχε υποχρεωτικό χαρακτήρα για τους εμπόρους τελευταίου καταφυγίου, οι οποίοι αποκτούσαν ένα μέρος της απαραίτητης ενέργειας για την τροφοδότηση με ενέργεια εκείνων των καταναλωτών που επωφελούνται του τιμολογίου τελευταίου καταφυγίου. OMIP: Μία ιδιωτική και ανεξάρτητη νομική οντότητα που διαχειρίζεται την προθεσμιακή αγορά, κατά τρόπο όπως ο OMEL διαχειρίζεται την ημερήσια αγορά, αγορά κατά την οποία οι συμβάσεις είναι τυποποιημένες και οι συμμετέχοντες υπόκεινται σε συγκεκριμένους κανονισμούς συμμετοχής και διαπραγμάτευσης. Η αγορά αυτή δημιουργήθηκε κάτω από συμφωνία των δύο χωρών που αποτελούν την ιβηρική αγορά, για την ανάπτυξη της τελευταίας. Σύμφωνα με στοιχεία του 2009, το 12% της ολικής παραγωγής στην Ισπανία πραγματοποιείται στα πλαίσια της συγκεκριμένης αγοράς ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΠΡΟΘΕΣΜΙΑΚΗΣ ΑΓΟΡΑΣ Μέχρι τη στιγμή της σύνταξης της, η προθεσμιακής αγορά της MIBEL ήταν μία αγορά παραγώγων οργανωμένη και χωρίς παρέμβαση του κράτους. Αυτό συνέβαινε λόγω της νομοθεσίας που ίσχυε μέχρι τότε, η οποία όριζε πως μόνο οντότητες που ορίζονται από το άρθρο 5 του Νομοθετικού Διατάγματος 394/99 της 13 ης Οκτωβρίου μπορούσαν να κατέχουν πάνω από το 30% του κεφάλαιο των οργανισμών διαχειριστών της ρυθμισμένης αγοράς. Η REN (Red Eléctrica Nacional), διαχειριστής του ηλεκτρικού συστήματος πριν από την REE, και μία από τους μετόχους του OMIP, κατείχε το 90% του κεφαλαίου του OMIP. Μέσα από την κατάλληλη ρύθμιση του νομοθετικού πλαισίου ιδρύεται και ο OMIClear : Sociedade de Compensaçao de Mercados de Energia, S.G.C.C.C.C., S.A.. Ο OMIClear είναι στην ουσία ένας οίκος εκκαθάρισης της αγοράς παραγώγων [1] ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ Η προθεσμιακή αγορά λειτουργεί καθημερινά, σύμφωνα με ένα ημερολόγιο που ορίζεται και εκδίδεται από τον OMIP, τον διαχειριστή της προθεσμιακής αγοράς στο πορτογαλικό κομμάτι της ιβηρικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας. Οι διαπραγματευτικές συνεδριάσεις της αγοράς λαμβάνουν χώρα, σύμφωνα με τον προαναφερθέν προγραμματισμό, στο διάστημα από τις 8:00 μέχρι τις 18:30, ώρα Ισπανίας. Πιο συγκεκριμένα ορίζονται τα εξής χρονικά διαστήματα [1]: Όταν διαπραγματεύεται μία συμφωνία που αντιστοιχεί στις πρώτες 4 Τετάρτες κάθε μήνα το ωράριο διαμορφώνεται ως εξής: 8:00 9:00 : Πρώτη φάση διαπραγμάτευσης 53

64 9:00 10:00 : Διαπραγμάτευση δημοπρασίας 10:00 16:00 : Συνέχεια διαπραγμάτευσης 16:00 18:30 : Κλείσιμο Για όλες τις υπόλοιπες διαπραγματεύσεις το ωράριο διαμορφώνεται ως εξής: 8:00 9:00 : Πρώτη φάση διαπραγμάτευσης 9:00 9:10 : Διαπραγμάτευση δημοπρασίας 9:10 16:00 : Συνέχεια διαπραγμάτευσης 16:00 18:30 : Κλείσιμο Για την άμεση συμμετοχή στην αγορά πρέπει οι συμμετέχοντες να έχουν την απαραίτητη διαπίστευση ως μέλη από τον OMIP. Με τα αυτό τον τρόπο τα μέλη συμμετέχουν στις διαπραγματεύσεις της αγοράς έχοντας τον προσωπικό τους λογαριασμό στην αγορά και μπορούν να συμμετέχουν είτε προς όφελος τους είτε προς όφελος τρίτων OMIP Ο OMIP Operador de Mercado Ibérico de Energia (Pólo Portugues), SGMR, S.A. είναι ένας οργανισμός της ιβηρικής αγοράς, υπεύθυνος για την διαχείριση της αγοράς παραγώγων. Ιδρύθηκε στις 16 Ιουνίου του 2003 και αποτελούσε περιουσία της REN (πρόδρομος της REE, του διαχειριστή ηλεκτρικού συστήματος) κατά 90% και περιουσία του OMEL κατά το πολύ μικρότερο ποσοστό του 10%. Σαν διαχειριστής της προθεσμιακής αγοράς, στόχο έχει την οργάνωση και τη διαχείριση της ώστε να είναι εγγυημένη η σωστή της λειτουργία. Ο OMIP είναι επιφορτισμένος, εκτός των άλλων, με τον ορισμό των κανόνων για την αγορά, με την αποδοχή ή τον αποκλεισμό των μελών, με την παρακολούθηση των μελών για το αν ακολουθούν τους κανονισμούς της αγοράς, με την παρακολούθηση των διαδικασιών της αγοράς και γενικότερα με την διασφάλιση της ασφαλούς της λειτουργίας. Σύμφωνα με τον Κανονισμό των Διαπραγματεύσεων της αγοράς, τα μέλη που συμμετέχουν σε αυτήν μπορούν να το κάνουν είτε για λογαριασμό τους, είτε για λογαριασμό τρίτων είτε για λογαριασμό τους αλλά και τρίτων ταυτοχρόνως. Ο OMIClear έχει το ρόλο οίκου αποζημίωσης (clearing house) των προθεσμιακών συναλλαγών που πραγματοποιούνται στην αγορά, αλλά έχει και το ρόλο του διαχειριστή του συστήματος ρευστοποιήσεων της αγοράς. Ιδρύθηκε την 6 η Απριλίου του 2004 και ανήκει ολοκληρωτικά στον OMIP. O OMIClear, μεταξύ άλλων, ρυθμίζει τους κανονισμούς που διέπουν τη λειτουργία του, είναι υπεύθυνος για την αποδοχή και αποκλεισμό των μελών του, υπολογίζει το ρίσκο αλλά και την υπευθυνότητα για την αποζημίωση, καθορίζει τα απαιτούμενα περιθώρια και την χρηματοοικονομική ρευστοποίηση των συναλλαγών της αγοράς, υπολογίζει τη θέση των κεντρικών αντισυμβαλλόμενων, και γενικά εγγυάται την εύρυθμη λειτουργία της πλατφόρμας της αγοράς. Κάθε διαπραγμάτευση που λαμβάνει χώρα στην αγορά, αλλά και αυτές που συμβαίνουν OTC Over The Counter, δηλαδή εκτός αυτή, καταχωρούνται σε μία πλατφόρμα αποζημιώσεων, ώστε να είναι εγγυημένες η ρευστοποίηση και αποζημίωση τους σύμφωνα με τους κανονισμούς. Η αποζημίωση των συναλλαγών που πραγματοποιούνται στην αγορά εγγυάται από τα μέλη που έχουν ορισθεί ως μέλη αντισταθμιστές. Τα μέλη αυτά είναι μέλη του OMIClear που πληρούν τις προϋποθέσεις για το ρόλο αυτό σύμφωνα με τον κανονισμό της αγοράς και έχουν ως δραστηριότητα την καταγραφή και ρευστοποίηση των θέσεων και τη σύνταξη των εγγυήσεων. Σύμφωνα με τις διατάξεις των κανονισμών του OMIClear, υπάρχουν δύο είδη μελών [1]: Τα γενικά αντισταθμιστικά μέλη που δρουν προς όφελός τους ή προς όφελος τρίτων με τους οποίους έχουν έρθει σε κάποιου είδους συμφωνία όσον αφορά στην αποζημίωσή τους. Τα άμεσα αντισταθμιστικά μέλη που δρουν αποκλειστικά προς όφελός τους. 54

65 ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ ΠΟΥ ΔΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΟΝΤΑΙ ΣΤΗΝ ΠΡΟΘΕΣΜΙΑΚΗ ΑΓΟΡΑ Σύμφωνα με τον κανονισμό, ο OMIP διαθέτει τρεις τύπους συμβολαίων : Futures 8, Forwards 9 και Swaps 10. Τα Futures, που μπορεί να είναι φυσικής ή οικονομικής βάσης, εισέρχονται στην αγορά και ταυτοχρόνως και στην πλατφόρμα του OMIClear ώστε να είναι δυνατή η αποζημίωσή τους, και κατά όμοιο τρόπο συμβαίνει και για τις διμερείς συμφωνίες που πραγματοποιούνται OTC. Για τα Forwards και τα Swaps, που εισήχθησαν στην αγορά στις 2 Μαρτίου 2009, έχει προβλεφθεί η είσοδός τους στην πλατφόρμα αλλά μόνο για τις συμβάσεις Forward SPEL Base με φυσική παράδοση, και τις συμβάσεις Swap SPEL Base, με αποκλειστικά χρηματοοικονομική ρευστοποίηση. Ο OMIP ορίζει όλες τις προδιαγραφές και ιδιαιτερότητες των παραπάνω ειδών συμβολαίων, όσον αφορά στις ρήτρες που έχουν, και περιλαμβάνουν και τα παρακάτω στοιχεία [1]: Περιουσιακά στοιχεία Ονομαστική αξία του συμβολαίου Τρόπος εισφορών, tick, και αξία Τρόπος διαπραγμάτευσης: συνεχόμενος, με δημοπρασία ή με καταχώρηση Τρόπος υπολογισμού της τιμής αναφοράς της διαπραγμάτευσης Περίοδος της διαπραγμάτευσης Τρόπος αποζημίωσης και καθημερινές ρευστοποιήσεις Τρόπος καθορισμού των ορίων Τρόπος ρευστοποίησης κατά τη λήξη των συμβολαίων Τα συμβόλαια που μπορούν να διαπραγματευτούν στην αγορά μπορούν να είναι [1]: Εβδομαδιαία: έρχονται προς διαπραγμάτευση κάθε 3 εβδομάδες και την 1 η ημέρα κάθε εβδομάδας απαριθμείται ένα νέο συμβόλαιο. Μηνιαία: έρχονται προς διαπραγμάτευση 3 με 5 συμβόλαια,σε οποιαδήποτε χρονική στιγμή από τον πιο πρόσφατο μήνα της διαπραγμάτευσης μέχρι τον τελευταίο μήνα του πιο πρόσφατου τριμήνου. Τριμηνιαία: Την 1 η ημέρα της διαπραγμάτευσης κάθε ημερολογιακού έτους ανοίγουν 4 συμβόλαια τριμηνιαία που καλύπτουν τον ημερολογιακό χρόνο που ακολουθεί, και μπορούμε να έχουμε προς διαπραγμάτευση 4 με 7 συμβόλαια με τριμηνιαία ισχύ. Ετήσια: βρίσκεται προς διαπραγμάτευση το ετήσιο συμβόλαιο του προηγούμενου έτους και αυτό του επόμενου ημερολογιακού έτους. Όλα τα συμβόλαια είναι συμβόλαια βάσης και προϋποθέτουν παροχή της ενέργειας 24 ώρες την ημέρα. Δε διαπραγματεύονται συμβόλαια φορτίων αιχμής, σε αντίθεση με τις δημοπρασίες VPP και τις δημοπρασίες CESUR για την κάλυψη του φορτίου των καταναλωτών τελευταίου καταφυγίου. Ο πυρήνας των συμβολαίων του φορτίου βάσης που διαπραγματεύεται με τον OMIP είναι η τιμή spot της ισπανικής αγοράς. Ωστόσο, από την 1 η Ιουλίου του 2009 δίνεται η δυνατότητα της διαπραγμάτευσης συμβολαίων future φορτίου βάσης με υποκείμενη την τιμή spot της πορτογαλικής αγοράς και μόνο με χρηματοοικονομική ρευστοποίηση. 8 Συμβόλαιο μελλοντικής εκπλήρωσης (futures contract): παραπλήσιο με το προθεσμιακό συμβόλαιο (σημερινή συμφωνία για μελλοντική αγοραπωλησία), αλλά είναι ένα συμβόλαιο περισσότερο τυποποιημένο, και διαπραγματεύεται σε οργανωμένες αγορές και χρηματιστήρια [29]. 9 Προθεσμιακό συμβόλαιο (forward contract): σημερινή συμφωνία και υποχρέωση για μια αγοραπωλησία σε μια προκαθορισμένη μελλοντική χρονική στιγμή και σε προκαθορισμένη τιμή. Διαπραγματεύονται κυρίως εκτός χρηματιστηρίου (OTC) [29]. 10 Συμβάσεις ανταλλαγής (swaps): Συμφωνία μεταξύ δύο συμβαλλόμενων για ανταλλαγή μελλοντικών χρηματοροών με τρόπο που έχουν προκαθορίσει μεταξύ τους [29]. 55

66 Όσον αφορά στον τύπο της ρευστοποίησης, τα συμβόλαια futures επιτρέπουν χρηματοοικονομική ή φυσική ρευστοποίηση, τα forwards έχουν φυσική υπόσταση και τα συμβόλαια swap χρηματοοικονομική. Η χρηματοοικονομική ρευστοποίηση στην περίπτωση των futures αντιστοιχεί στην διαφορά της τιμής μεταξύ αγοράς spot και της τιμής που έχει συμφωνηθεί στη διαπραγμάτευση την ημέρα της σύναψης της σύμβασης και η οποία εφαρμόζεται για κάθε ώρα του διαστήματος κατά το οποίο γίνεται παράδοση της ενέργειας (ρευστοποίηση με την παράδοση της ενέργειας). Στην περίπτωση των συμβολαίων forward και swap, η χρηματοοικονομική ρευστοποίηση αντιστοιχεί στη διαφορά της τιμής μεταξύ αγοράς spot και της τιμής κάθε διεργασίας. Αυτές οι διαφορές ρευστοποιούνται σε μηνιαία βάση. Πιο συγκεκριμένα, με τα swaps οι αξίες που αντιστοιχούν στη ρευστοποίηση θεωρούνται θετικές αξίες εάν έχουμε περίπτωση αγοράς και αρνητική εάν έχουμε πώληση. Στην περίπτωση των θετικών αξίων, αυτές τις οφείλει ο πωλητής στον αγοραστή, ενώ το αντίθετο συμβαίνει στην περίπτωση των αρνητικών αξιών, δηλαδή τις οφείλει ο αγοραστής στον πωλητή. Η τιμή αναφοράς της αγοράς spot, που χρησιμοποιείται για το σκοπό της χρηματοοικονομικής ρευστοποίησης στα συμβόλαια που διαπραγματεύονται στην ιβηρική αγορά (futures, forwards, swaps) αντιστοιχεί σε νομισματική αξία του δείκτη SPEL (1 /μονάδα του δείκτη), που αντιστοιχεί στον αριθμητικό μέσο των δύο ωριαίων τιμών που διαμορφώνονται στην ημερήσια αγορά που διαχειρίζεται από τον MIBEL. O OMIP υπολογίζει τον δείκτη SPEL βάσης και το δείκτη SPEL peak, βασιζόμενος στον αριθμητικό μέσο των δύο ωριαίων οριακών τιμών της ισπανικής ζώνης όπως έχουν διαμορφωθεί στην ημερήσια αγορά (για τις 24 ώρες της ημέρας στην περίπτωση του δείκτη SPEL βάσης ή για το χρονικό διάστημα μεταξύ των ωρών Ισπανίας 8:00 και 20:00 για το δείκτη SPEL peak). Πέρα από τον δείκτη SPEL από την 1 η Ιουλίου του 2009 τέθηκε σε εφαρμογή και ο υπολογισμός του δείκτη PTEL που αντιστοιχεί στην τιμή της πορτογαλικής αγοράς spot. Χαρακτηριστικά των διαπραγματεύσεων της αγοράς για την περίοδο από τον Ιούλιο του 2006 έως τον Μάρτιο του 2009 [1]. Forwards και Swaps Οι συγκεκριμένοι τύποι συμβολαίων εισήχθησαν στην αγορά προς διαπραγμάτευση τον Μάρτιο του Στο χρονικό διάστημα που μελετήθηκε κατεγράφησαν στο μητρώο 15 10ετή Swap και 10 συμβόλαια Swap το τρίτο τρίμηνο του Futures Τη χρονική περίοδο μεταξύ Ιουλίου του 2006 και Μαρτίου του 2009 σημειώθηκαν διαπραγματεύσεις συνολικής ενέργειας GWh, τα τρία τέταρτα της ποσότητας αυτής αντιστοιχούν σε δημοπρασίες και το υπόλοιπο σε συνεχείς διαπραγματεύσεις. Το 2 ο τρίμηνο του 2006 είχαν καταγραφεί διαπραγματεύσεις που η ενέργειά τους έφθανε μόλις τι GWh, δηλαδή ένας μέσος όρος των 831 GWh μηνιαίως, τα επόμενα χρόνια όμως η διαπραγματευόμενη ενέργεια στην προθεσμιακή αγορά έφθασε τις GWh (μέσος όρος για κάθε μήνα) το έτος 2007 και GWh έτος Αυτή η αύξηση συνεχίστηκε και το 1 ο τρίμηνο του 2009 με έναν όγκο συναλλαγών που άγγιξε τις GWh (μέσα μηνιαία τιμή), σχεδόν δηλαδή διπλάσιος όγκος συναλλαγών σε σχέση με το προηγούμενο έτος. Αυτή η αύξηση σημειώθηκε κυρίως από τα τέλη του τελευταίου τριμήνου του έτους 2008, και ήταν αποτέλεσμα της αύξησης των συνεχών διαπραγματεύσεων (εις βάρος των δημοπρασιών). Για όλη την περίοδο που εξετάζεται, παρόλο που οι διαπραγματεύσεις των δημοπρασιών ήταν πιο σημαντικές, έχαναν σταδιακά έδαφος, αντιπροσωπεύοντας όλο και μικρότερα ποσοστά στην αγορά, και έφτασαν, το 1 ο τρίμηνο του έτους 2009 να αποτελούν σχεδόν το μισό του συνολικού όγκου των συναλλαγών, και πιο συγκεκριμένα το 42% αυτών. 56

67 ΕΙΚΟΝΑ 3-3: ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΠΡΟΘΕΣΜΙΑΚΗΣ ΑΓΟΡΑΣ, OTC ΔΗΜΟΠΡΑΣΙΕΣ Πηγή: OMIP [1] ΕΙΚΟΝΑ 3-4: ΕΞΕΛΙΞΗ ΚΑΙ ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΤΩΝ ΤΙΜΩΝ ΣΤΗΝ ΗΜΕΡΗΣΙΑ ΑΓΟΡΑ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΠΡΟΘΕΣΜΙΑΚΗ ΑΓΟΡΑ Πηγή: OMIP και OMEL [1] 3.4. ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΕΚΧΩΡΗΣΗΣ ΙΣΧΥΟΣ (VIRTUAL POWER PLANT) ΕΝΟΙΚΙΑΣΗ ΜΟΝΑΔΩΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΓΕΝΙΚΑ Οι εικονικοί σταθμοί παραγωγής αποτελούν ένα σύνολο μηχανισμών προθεσμιακής προσωρινής εκχώρησης ισχύος που είναι δομημένοι υπό μία μορφή σύναψης συμφωνιών αγοράς ενέργειας τύπου option. Κατά τη διάρκεια ισχύος της option ο αγοραστής αποκτά το δικαίωμα, αλλά όχι την 57

68 υποχρέωση, απόκτησης ηλεκτρικής ενέργειας από τον πωλητή, σε προκαθορισμένες χρονικές στιγμές που αποκαλούνται «περίοδοι άσκησης» και κατά τη διάρκεια ενός δοσμένου χρονικού διαστήματος, που ονομάζεται «περίοδος παράδοσης». Ακόμη, είναι συγκεκριμένη η μέγιστη ποσότητα ισχύος και η πληρωμή γίνεται σε μία συγκεκριμένη τιμή που καθορίζεται από το συμβόλαιο που έχει υπογραφεί μεταξύ αγοραστή και πωλητή [20]. Για την απόκτηση του δικαιώματος που προαναφέραμε ο αγοραστής οφείλει να καταβάλει στον πωλητή ένα ορισμένο ποσό για την υπογραφή της σύμβασης, που ονομάζεται «πριμ της option». Θεωρητικά, η αξία του πριμ θα είναι ίση με την αναμενόμενη αξία των παροχών που θα προκύψουν από την άσκηση του δικαιώματος της option κατά το χρόνο παράδοσης. Κάθε φορά που ο αγοραστής της option περιμένει πως η τιμή της αγοράς θα υπερβεί την τιμή άσκησης, θα ασκεί το δικαίωμα της option. Αυτό σημαίνει πως θα απαιτήσει από τον πωλητή την απόκτηση της ηλεκτρικής ισχύος στην τιμή άσκησης. Με αυτόν τον τρόπο ο αγοραστής θα αποκτήσει κάποιο όφελος που θα είναι ίσο με τη διαφορά μεταξύ της τιμής της αγοράς και της τιμής άσκησης. Εάν ο αγοραστής δεν ασκήσει το δικαίωμα της option που έχει τότε δεν θα παραλάβει την ισχύ που προβλέπεται ούτε θα πληρώσει την τιμή άσκησης. Έτσι, για τον αγοραστή, η option είναι σαν να έχει προσωρινά μία μονάδα παραγωγής σε μια ισχύ ίση με την μέγιστη ισχύ που προβλέπεται από το συμβόλαιο και με ένα ευκαιριακό κόστος ίσο με την τιμή άσκησης του δικαιώματος της option. Όσον αφορά στον πωλητή της option, με αυτόν τον τρόπο είναι σαν να έχει στην συγκεκριμένη μονάδα του απόδοση ενός τρίτου. ΕΙΚΟΝΑ 3-5: ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΣΤΟ ΠΡΟΦΙΛ ΟΦΕΛΟΥΣ ΑΝΑΛΟΓΑ ΜΕ ΤΗΝ ΤΙΜΗ ΑΓΟΡΑΣ ΤΗΣ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΜΕΤΑΞΥ ΜΙΑΣ «ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗΣ» ΜΟΝΑΔΑΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΜΙΑΣ «ΕΙΚΟΝΙΚΗΣ» ΜΟΝΑΔΑΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ Πηγή: [20] Μπορεί ακόμη να υπάρξει μία σειρά συμβολαίων τύπου option που θα διαφέρουν μεταξύ τους στην τιμή άσκησης και στην περίοδο παράδοσης ( ημέρες της εβδομάδας και χρονικά διαστήματα στα οποία μπορεί να ασκηθεί το δικαίωμα της option). Έτσι, είναι δυνατό να απορροφηθούν option σε συγκεκριμένους τύπους μονάδων παραγωγής. Μπορούμε λοιπόν να έχουμε [20]: Συμβόλαια βάσης, που γενικά εμφανίζουν χαμηλές τιμές άσκησης, το οποίο διευκολύνει την άσκησή τους όλες της ημέρες της εβδομάδας, όλο το 24ωρο. Με την τιμή άσκησης χαμηλή, αυξάνεται η αξία του πριμ (το πριμ αντικατοπτρίζει, μεταξύ άλλων, την αναμενόμενη αξία του δυνατού οφέλους που προκύπτει από την άσκηση του δικαιώματος της option, και θα είναι υψηλό στην παρούσα περίπτωση λόγω χαμηλής τιμής άσκησης). Αυτού του είδους τα συμβόλαια αντιστοιχούν σε μία μονάδα παραγωγής βάσης. Συμβόλαια αιχμής, που γενικά έχουν μια πιο αυξημένη τιμή άσκησης, οπότε το δικαίωμα της option μπορεί να ασκηθεί μόνο τις ημέρες και της ώρες της εβδομάδας όπου η ζήτηση 58

69 είναι αυξημένη (δηλαδή μόνο της εργάσιμες ημέρες, εκτός σαββατοκύριακων και αργιών, και μεταξύ των ωρών από τις 8:00 μέχρι τις 24:00). Η αυξημένη τιμή άσκησης έχει ως αποτέλεσμα χαμηλή αξία του πριμ που πρέπει να καταβληθεί (η αναμενόμενη αξία του δυνατού οφέλους που προκύπτει είναι χαμηλό). Αυτού του είδους τα συμβόλαια αντιστοιχούν σε μία μονάδα παραγωγής αιχμής. Η ενέργεια που αποκτά ο αγοραστής εξασκώντας το δικαίωμα της option μπορεί χρησιμοποιηθεί όπως ο ίδιος επιθυμεί. Μπορεί να παρέχει ηλεκτρική ενέργεια σε τελικούς καταναλωτές που προμηθεύονται από αυτόν ηλεκτρική ενέργεια (σε περίπτωση που ο αγοραστής είναι έμπορος), ή να μεταπωλήσει την ποσότητα της ηλεκτρικής ενέργειας που κατέχει σε κάποιον άλλο παίκτη μέσω διμερών συμβάσεων ή στην ημερήσια αγορά, κ.α. Οι εικονικές μονάδες παραγωγής αποτελούν έναν μηχανισμό που διευκολύνει τους παίκτες να αποκτήσουν ηλεκτρική ενέργεια μακροπρόθεσμα, διευκολύνοντας έτσι τον ανταγωνισμό στο λιανικό εμπόριο. Σε διεθνές επίπεδο η υποχρέωση πώλησης εικονικής ισχύος επιβάλλεται σχεδόν αποκλειστικά στο πλαίσιο των ρυθμιστικών δράσεων που αποσκοπούν στην επίλυση προβλημάτων ανταγωνισμού στην αγορά. Πιο συγκεκριμένα, παρατηρείται η επιβολή πώλησης των εικονικών μονάδων παραγωγής στις παρακάτω περιπτώσεις [20]: Συγκέντρωση μεταξύ εταιρειών: συγχώνευση ή εξαγορά με αποτέλεσμα να μειωθεί ο ανταγωνισμός Επίλυση προβλημάτων κατάχρησης εξουσίας στην αγορά: στην περίπτωση που εταιρείες που έχουν μεγάλη δύναμη στην αγορά δίνουν δείγματα κατάχρησης της με τιμές πολύ υψηλές ώστε να μην επιτρέπουν την είσοδο νέων παικτών στην αγορά. Και στις δύο περιπτώσεις, ο ρυθμιστής υποβάλλει την υποχρέωση πώλησης των VPP, ως ένα μέτρο αποτελεσματικό για την επίλυση προβλημάτων α πριόρι, ώστε να μην αλλάξουν οι τίτλοι ιδιοκτησίας του περιουσιακού στοιχείου κατά τη διάρκεια πώλησης μιας option και καθορισμού της τιμής της μέσω ανταγωνιστικών μηχανισμών. Αυτό αποτελεί μία λύση εύκολη και απλή, κατά την οποία περιορίζεται κατά ένα βαθμό η ελευθερία κινήσεων του πωλητή ο οποίος υποχρεώνεται να παραχωρήσει ένα μέρος της ισχύος του για κάποιο συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Έτσι λοιπόν, ο αγοραστής του συμβολαίου μετατρέπεται σε εάν νέο παίκτη της αγοράς παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας έχοντας τον έλεγχο μίας συγκεκριμένης ποσότητας «εικονικής» ισχύος, που όπως αυτό δεν έχει καμία διαφορά με το αν είχε μία ποσότητα «πραγματικής» ισχύος. Αυτό αντιθέτως είναι κάτι που δίνει μεγαλύτερο επίπεδο ανταγωνιστικότητας στην αγορά. Από την άλλη μεριά, ο πωλητής του συμβολαίου (δηλαδή αυτός που υποχρεούται να πουλήσει μέρος της ισχύος του), παρόλο που διατηρεί ακέραια τα περιουσιακά του στοιχεία (μονάδες παραγωγής που έχει στην κατοχή του), είναι αναγκασμένος να υποστεί μία μείωση της ελευθερίας δράσης του μέσα στην αγορά (και ειδικότερα μείωση της «μη ανταγωνιστικής» του δράσης). Αυτό οφείλεται στο ότι για το μέρος της παραγωγής του που πωλείται ως VPP, ανεξάρτητα από το ποια είναι η τιμή της ημερήσιας αγορά ηλεκτρικής ενέργειας, το εισόδημα του συγκεκριμένου παραγωγού θα είναι ίσο με την τιμή εξάσκησης του δικαιώματος της option. Αυτό καθιστά συμπεριφορές μη ανταγωνιστικές (όπως για παράδειγμα απόσυρση μίας μονάδας ώστε να ανεβεί η τιμή της αγοράς) να είναι λιγότερο κερδοφόρες ( ο πωλητής απλά θα είχε ως όφελος αύξηση της τιμής μόνο για τις μονάδες που δεν θα πωλείτο ως VPP). Αυτό φαίνεται πιο καθαρά στην εικόνα που ακολουθεί. 59

70 ΕΙΚΟΝΑ 3-6: ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΩΛΗΣΗΣ ΤΗΣ «ΕΙΚΟΝΙΚΗ» ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΠΑΝΩ ΣΤΟ ΚΙΝΗΤΡΟ ΕΞΑΣΚΗΣΗΣ ΔΥΝΑΜΗΣ ΣΤΗΝ ΑΓΟΡΑ Πηγή: [20] Οι πωλήσεις των εικονικών μονάδων παραγωγής μπαίνουν σε εφαρμογή μέσω διαδικασιών διαφανών και ανταγωνιστικών, και συνήθως χρησιμοποιείται η διαδικασία του «αύξοντος ρολογιού». Αντικείμενο των δημοπρασιών είναι το πριμ των option (η τιμή άσκησης παραμένει σταθερή με την έναρξη της δημοπρασίας). Συνοπτικά μπορούμε να περιγράψουμε τον συγκεκριμένο τύπο δημοπρασίας, όπως φαίνεται και στην εικόνα που ακολουθεί, ως εξής [20]: Οι πιθανοί αγοραστές κάνουν την είσοδό τους στη δημοπρασία: αποδέχονται τους όρους που τη διέπουν και συνεισφέρουν τις απαραίτητες εγγυήσεις. Ο Διαχειριστής της δημοπρασίας ορίζει μία αρχική τιμή (την αρχική αξία του πριμ), που συνήθως είναι αρκετά χαμηλή. Οι συμμετέχοντες οφείλουν να δηλώσουν την ποσότητα της ενέργειας που είναι διατεθειμένοι να αποκτήσουν στη συγκεκριμένη τιμή. Εάν η ζητούμενη ποσότητα από τη μεριά των συμμετεχόντων είναι μεγαλύτερη από την ποσότητα ενέργειας που έχει θεσπιστεί ως στόχος προς πώληση, τότε ο Διαχειριστής ορίζει ένα νέο γύρο δημοπρασίας σε μία τιμή υψηλότερη από την προηγούμενη. Η ποσότητα ενέργειας που μπορεί ένας συμμετέχοντας να ζητήσει σε αυτόν το νέο γύρω είναι μικρότερη ή ίση με την ποσότητα ενέργειας που μπορούσε να ζητήσει στον προηγούμενο γύρο. Καθ αυτόν τον τρόπο συνεχίζονται οι γύροι της δημοπρασίας, με την τιμή να αυξάνεται συνεχώς και τις ποσότητες ενέργειας που μπορεί να ζητήσει κάθε συμμετέχοντας να είναι περιορισμένες σε αυτές του γύρου που προηγείται κάθε φορά. Οι γύροι τελειώνουν όταν η ποσότητα ενέργειας που προσφέρεται και η ζήτηση συγκλίνουν. Στο σημείο αυτό, και πριν υπογραφούν τα συμβόλαια με αυτούς που επωφελούνται από τη δημοπρασία, μπαίνει σε ισχύ ένας προστατευτικός για τον πωλητή μηχανισμός, που ονομάζεται «τιμή κράτησης» (Precio de reserva). Αυτή η τιμή καθορίζεται πριν από τη δημοπρασία από τον ίδιο τον πωλητή και αντιστοιχεί στην ελάχιστη τιμή στην οποία είναι διατεθειμένος να πουλήσει την ενέργειά του. Έτσι, εάν η τιμή που θα προκύψει από τη δημοπρασία είναι ίση ή μεγαλύτερη της τιμής κράτησης, τότε έχουμε σύναψη συμφωνίας με τους αγοραστές. Εάν από την άλλη, η τιμή που προκύπτει από τη δημοπρασία είναι μικρότερη 60

71 από την τιμή κράτησης τότε ακυρώνεται η δημοπρασία και δεν προχωρούμε σε σύναψη συμφωνίας. Ένα πρόβλημα που παρουσιάζεται με τις ενοικιάσεις εικονικών μονάδων παραγωγής που επιβάλλει ο Διαχειριστής σε μία εταιρεία, είναι οι απώλειες που μπορεί να σημειωθούν για την ίδια την εταιρεία. Αυτό συμβαίνει όταν η τιμή που προκύπτει από την δημοπρασία είναι μικρότερη της τιμής του προϊόντος στην αγορά. Οι αιτίες αυτού του φαινομένου μπορεί να είναι [20]: Κακός σχεδιασμός της δημοπρασίας. Συμπαιγνία μεταξύ των αγοραστών που συμμετέχουν στη δημοπρασία. Ανεπαρκής λόγος πίεσης προς επίπεδο ανταγωνισμού, δηλαδή λίγοι συμμετέχοντες, χαμηλή ζήτηση σε σχέση με την προσφερόμενη ποσότητα ηλεκτρικής ενέργειας. Ειδικές περιστάσεις πριν από τη δημοπρασία που δημιουργούν ανωμαλίες στην τήρηση των κανονισμών της δημοπρασίας, όπως υψηλό επίπεδο αβεβαιότητας των συμμετεχόντων, παραπάνω από το κανονικό. Ολική ή μερική αποκάλυψη εμπιστευτικών πληροφοριών της δημοπρασίας. Για να αποφευχθεί λοιπόν αυτή η απώλεια αξίας για τον πωλητή κατά τις δημοπρασίες VPP, υπάρχουν δύο βασικοί μηχανισμοί διαφύλαξης, που είναι κοινοί στην πλειονότητα τους διεθνώς. [20] Ακύρωση της δημοπρασίας σε περίπτωση που γίνει αντιληπτό πως οι περιστάσεις στην οποία πραγματοποιείται η δημοπρασία δεν ανταποκρίνονται σε κατάσταση υψηλού επιπέδου ανταγωνισμού (λόγω ανεπαρκούς ανταγωνιστικής πίεσης ή λόγω μη φυσιολογικών αβεβαιοτήτων στην αγορά). Καθιέρωση της «τιμής κράτησης», κάτω από την οποία δεν θα πραγματοποιείται καμία πώληση option. Αυτή η τιμή κράτησης (που υπάρχει εκ των πραγμάτων σε κάθε οικονομική συναλλαγή) καθορίζεται για τους αγοραστές πριν από τη δημοπρασία και σύμφωνα με αντικειμενικά κριτήρια, διαφανή και σύμφωνα με τους κανόνες της αγοράς, πρέπει, δε, να παραμείνει εμπιστευτική. ΕΙΚΟΝΑ 3-7: ΔΗΜΟΠΡΑΣΙΑ ΤΥΠΟΥ ΑΥΞΟΝΤΟΣ ΡΟΛΟΓΙΟΥ Πηγή: [20] ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ Από το 1997 ακόμη, και με το Νόμο για τον τομέα Ενέργειας, προβλέφθηκε το ότι μπορεί ο ρυθμιστής της αγοράς να καθιερώσει υποχρεώσεις πώλησης εικονικής ισχύος στους κυρίαρχους παίκτες του ηλεκτρικού τομέα, με στόχο την ενίσχυση της συμμετοχής περισσότερων παικτών στην προθεσμιακή αγορά. 61

72 Στις 8 Μαρτίου του 2007, υπογράφηκε στη Λισσαβώνα από τους υπεύθυνους υπουργούς της Ισπανίας και της Πορτογαλίας το «Σχέδιο για την εναρμόνιση της ρύθμισης του ενεργειακού τομέα μεταξύ Ισπανίας και Πορτογαλίας». Ένας από τους σκοπούς αυτής της συνθήκης ήταν η μείωση της ισχύος που διαπραγματεύεται στην αγορά μέσω της πραγματοποίησης εικονικών δημοπρασιών ισχύος, με τα εξής γενικά χαρακτηριστικά [1]: i) Ημερομηνία έναρξης o Ιούλιος του ii) Η ισχύς που θα διαπραγματεύεται μέσω των δημοπρασιών αυτών θα είναι ανάλογη του σχετικού όγκου του κάθε συστήματος, και πιο συγκεκριμένα 80% για το ισπανικό κομμάτι και 20% για το πορτογαλικό. iii) Οι κυρίαρχοι παίκτες της αγοράς δεν θα έχουν την δυνατότητα συμμετοχής στις δημοπρασίες ως αγοραστές. iv) Οι ποσότητες της ηλεκτρικής ενέργειας που θα είναι προς δημοπράτηση θα πρέπει να αυξάνονται σταδιακά, σύμφωνα με εμπειρικά στοιχεία προηγούμενων δημοπρασιών. Σύμφωνα με το Ψήφισμα της Γενικής Γραμματείας Ενέργειας στις 19 Απριλίου του 2007 ορίζεται πως οι εικονικές μονάδες παραγωγής επιδιώκουν τους εξής δύο σκοπούς: i) την αύξηση της ανταγωνιστικότητας στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας μειώνοντας την παραγωγή των δύο κυρίαρχων παικτών της αγοράς, Endesa και Iberdrola, και προωθώντας την είσοδο, και ii) την ανάπτυξη της προθεσμιακής αγοράς στην ιβηρική χερσόνησο, και αυτό λόγω του ότι οι εταιρείες που συμμετέχουν στις δημοπρασίες μέσω προσφορών ζήτησης θα έχουν το κίνητρο να καλύψουν το ρίσκο της απόκτησης options περνώντας σε διαφορετικούς μηχανισμούς της αγοράς. Τελικά, ήταν η συμφωνία που υπεγράφη τον Ιανουάριο του 2008 στην Μπράγα, η οποία τροποποιούσε την Διεθνή Συμφωνία του Σαντιάγκο ντε Κομποστέλα της 1 ης Οκτωβρίου 2004, που καθόρισε τα ζητήματα των εικονικών δημοπρασιών. Μεταξύ άλλων καθορίστηκε ότι οι συμμετέχοντες πρέπει να καθορίζουν κάθε χρόνο τις ποσότητες που θα προσφέρουν στα δύο ηλεκτρικά συστήματα, δηλώνοντας ακόμη τις συγκεκριμένες ημερομηνίες που η ενέργεια θα είναι διαθέσιμη, ημερομηνίες που θα πρέπει να είναι κατανεμημένες σε τριμηνιαία, εξαμηνιαία ή ετήσια συμβόλαια, τα οποία θα θέτουν και τους περιορισμούς της συμμετοχής των κυρίαρχων παικτών στις εικονικές αυτές δημοπρασίες. Στους κανονισμούς της ισπανικής αγοράς ενέργειας οι εικονικές δημοπρασίες αποκαλούνται «Πρωτογενείς εκπομπές ηλεκτρικής ενέργειας» («Emisiones Primarias de energía eléctrica» - Ε.Ρ.Ε.). Στα Βασιλικά Διατάγματα 5/2005 και 7/2006 αναφέρεται πως «Η κυβέρνηση μπορεί να καθιερώσει στην αγορά μηχανισμούς, μέσω ρυθμισμένων διαδικασιών, που προωθούν την δημιουργία προθεσμιακών συμβάσεων ηλεκτρικής ενέργειας. Αυτοί οι μηχανισμοί θα υλοποιηθούν μέσω εικονικών μονάδων παραγωγής, συγκεκριμένης ισχύος, υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις και για συγκεκριμένα χρονικά διαστήματα. Στις εικονικές μονάδες παραγωγής θα συμμετέχουν αυτοί οι παραγωγοί που είναι κυρίαρχοι παίκτες στον ηλεκτρικό τομέα. Η κυβέρνηση θέτει τους όρους και τις διαδικασίες διαχείρισης και συμμετοχής στις μονάδες αυτές, οι οποίες πρέπει να υπόκεινται σε ρύθμιση, να είναι δημόσιες, διαφανείς και αδιάκριτες» [1] ΟΙ ΕΙΚΟΝΙΚΕΣ ΔΗΜΟΠΡΑΣΙΕΣ ΣΤΗΝ ΙΣΠΑΝΙΑ Οι δημοπρασίες εικονικών μονάδων παραγωγής διεξάγονται μέσω της αγοράς option ενέργειας μέχρι κάποια καθορισμένη ωριαία ισχύ, που είτε μπορούν να ασκηθούν καθ όλη την περίοδο διανομής είτε έχουν προκαθορισμένη ισχύ άσκησης. Οι option εκχωρούνται μέσω μιας τηλεματικής δημοπρασία, σε τιμή που αυξάνεται σε κάθε γύρο δημοπρασίας, στην οποία δημοπρατούνται δύο ομάδες προϊόντων (βάσης και αιχμής) με διαφορετικές περιόδους παράδοσης. 62

73 Η τιμή για κάθε ομάδα προϊόντων (βάσης και αιχμής), καθορίζεται πριν από την έναρξη της δημοπρασίας, μέσω του Ψηφίσματος της Γενικής Γραμματείας Ενεργειακής Πολιτικής και Ορυχείων που ορίζει την «τιμή εξόδου» της κάθε ομάδας προϊόντων σε κάθε δημοπρασία, εγκρίνει το θεσμικό πλαίσιο των συμφωνιών που πραγματοποιούνται, καθώς και τους κανονισμούς της δημοπρασίας και τη μεθοδολογία(που είναι απόρρητη) της αύξησης της τιμής μεταξύ των διάφορων γύρων της. Επίσης, μέσω της Γενικής Γραμματείας Ενέργειας καθορίζονται άλλες πτυχές της δημοπρασίας, όπως η διανομή του όγκου της ενέργειας προς δημοπράτηση για κάθε ομάδα προϊόντων που συμμετέχουν (βάση και αιχμή), το εύρος των τιμών άσκησης, η (απόρρητη) μεθοδολογία για τον υπολογισμό της «τιμής εξόδου» και της τιμής κράτησης και η ημερομηνία πραγματοποίησης της δημοπρασίας. Το πριμ της option κάθε ομάδας των προϊόντων και για κάθε περίοδο παράδοσης της ενέργειας είναι η τιμή ισορροπίας της δημοπρασίας. Τα Βασιλικά Διατάγματα 1624/2006 και 324/2008 ορίζουν τις εταιρείες Endesa και Iberdrola ως κυρίαρχους παίκτες οι οποίοι είναι υποχρεωμένοι να συμμετέχουν στη δημοπρασία εικονικών μονάδων ως πωλητές (σε ένα ποσοστό 50%). Ακόμη, τα ίδια Βασιλικά Διατάγματα ορίζουν πως η Εθνική Επιτροπή Ενέργειας CNE έχει την ευθύνη της επιτήρησης και πως η δημοπρασία πραγματοποιείται σύμφωνα με τις αρχές του ανταγωνισμού, της διαφάνειας και σύμφωνα με τους ισχύοντες κανονισμούς. Ακόμη, πρέπει η Επιτροπή να συντάσσει μία αναφορά μετά από κάθε δημοπρασία σχετικά με τον τρόπο διεξαγωγής της και πιθανές βελτιώσεις αυτής, που αποστέλλεται στη Γενική Γραμματεία Ενέργειας. Όπως αναφέραμε και παραπάνω, οι προγραμματισμένες δημοπρασίες εικονικών μονάδων παραγωγής είχαν οριστεί από το Βασιλικό Διάταγμα 1634/2006 (εικοστή πρόσθετη διάταξη) και από το Βασιλικό Διάταγμα 324/2008 (μοναδική πρόσθετη διάταξη), μεταξύ των οποίων όμως υπάρχουν αρκετές διαφορές, που αναφέρονται παρακάτω [1]: Περίοδος παράδοσης των προϊόντων: στις πέντε πρώτες δημοπρασίες που προγραμματίστηκαν από το Βασιλικό Διάταγμα 1634/2006 δημοπρατήθηκαν δύο ομάδες προϊόντων (βάσης και αιχμής) με τριμηνιαίες, εξαμηνιαίες και ετήσιες περιόδους παράδοσης. Στην έκτη και έβδομη δημοπρασία που προγραμματίστηκαν από το Βασιλικό Διάταγμα 324/2008 δημοπρατήθηκαν πάλι δύο ομάδες προϊόντων (βάσης και αιχμής) αλλά με εξαμηνιαίες και ετήσιες περιόδους παράδοσης. Ρευστοποίηση προϊόντων: μέσω φυσικής παράδοσης, σε συγκεκριμένη ημερομηνία πριν την έναρξη των λειτουργιών της ημερήσιας αγοράς για τις πέντε πρώτες δημοπρασίες, και για την έκτη και έβδομη μέσω αυτόματης χρηματοοικονομικής ρευστοποίησης, υπολογισμένη βάση της διαφοράς μεταξύ της τιμής της δημοπρασίας και της τιμής της ημερήσιας αγοράς. Ελάχιστη ισχύς των συμβολαίων: Η ελάχιστη ισχύς για την οποία συνάπτεται σύμβαση αυξήθηκε από 2 σε 10 MW μεταξύ των πέντε πρώτων δημοπρασιών και της έκτης και έβδομης δημοπρασίας. Συμμετέχοντες στη δημοπρασία: στις πέντε πρώτες δημοπρασίες έπρεπε να συμμετέχουν παίκτες της αγοράς, πράγμα το οποίο δεν ήταν απαραίτητο στην έκτη και έβδομη δημοπρασία. Ορισμός προϊόντος αιχμής: Στις πέντε πρώτες δημοπρασίες είχε οριστεί ως προϊόν αιχμής οι option που εκτελούνταν την χρονική περίοδο από τις 8:00 μέχρι τα μεσάνυχτα, κάθε μέρα εκτός Σαββάτου, Κυριακής και εθνικών εορτών. Την έκτη και έβδομη δημοπρασία το χρονοδιάγραμμα για την εξάσκηση option αιχμής μειώθηκε στη χρονική περίοδο από τις 8:00 μέχρι τις 20:00 εκτός Σαββάτου, Κυριακής και εθνικών εορτών. Προσδιορισμός φορέων διαχείρισης της δημοπρασίας: κατά τις πέντε πρώτες δημοπρασίες είχαν οριστεί διαχειριστές οι εταιρείες Endesa και Iberdrola, ενώ στην έκτη και έβδομη η διαχείριση των δημοπρασιών έγινε από την Εθνική Επιτροπή Ενέργειας της Ισπανίας μέσω μιας διαδικασίας που περιγράφεται στη νομοθεσία των συμβάσεων του δημοσίου τομέα, όπως καθορίζεται από το άρθρο 9 του Βασιλικού Διατάγματος 324/2008 που 63

74 προσδιορίζει τους όρους και τις διαδικασίες διαχείρισης και συμμετοχής στις εικονικές δημοπρασίες. Πρόταση αναστολής των δημοπρασιών στην Γενική Γραμματεία Ενέργειας: στις πέντε πρώτες δημοπρασίες εικονικών μονάδων παραγωγής πρόταση για την αναστολή των δημοπρασιών μπορούσαν να υποβάλλουν μόνον οι διαχειριστικοί φορείς, ενώ στην έκτη και έβδομη αυτήν την επιλογή την είχε μόνο η Εθνική Επιτροπή Ενέργειας. Αξίζει να σημειωθεί πως σημειώθηκε αύξηση του όγκου των συναλλαγών μεταξύ της πρώτης ημερολογιακής δημοπρασίας (δηλαδή οι πρώτες πέντε) και της δεύτερης ημερολογιακής (δηλαδή η έκτη και η έβδομη). Η μεγαλύτερη αύξηση ήταν αυτή που σημειώθηκε μεταξύ της πέμπτης και έκτης δημοπρασίας και ήταν της τάξης του 100,5%. Το γεγονός της αύξησης του όγκου συναλλαγών ήταν πολύ ευχάριστο και θεμιτό καθώς στην παράγραφο 3.3 του «Σχεδίου εναρμόνισης του ενεργειακού τομέα μεταξύ Ισπανίας και Πορτογαλίας» του Μαρτίου του 2007 αναφέρεται: «Τα ποσά που τοποθετούνται προς δημοπράτηση στις εικονικές δημοπρασίες πρέπει να αυξάνονται σταδιακά, σύμφωνα με την εμπειρία και τα αποτελέσματα προηγούμενων δημοπρασιών» [1] ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΩΝ ΕΙΚΟΝΙΚΩΝ ΔΗΜΟΠΡΑΣΙΩΝ Το έτος 2007 έλαβαν χώρα τρεις δημοπρασίες, συγκεκριμένα στις 13 Ιουνίου, 13 Σεπτεμβρίου και 11 Δεκεμβρίου. Άλλες τρεις σημειώθηκαν το 2008, στις 11 Μαρτίου, 10 Ιουνίου και 23 Σεπτεμβρίου. Τέλος, στις 24 Μαρτίου του έτους 2009 έλαβε χώρα η έβδομη εικονική δημοπρασία. Από τότε δεν έχουν πραγματοποιηθεί άλλες δημοπρασίες τέτοιου τύπου. Στις πέντε πρώτες δημοπρασίες που πραγματοποιήθηκαν, που είχαν προγραμματιστεί από το Βασιλικό Διάταγμα 1634/2006, η συνολική ισχύς που ήταν διαθέσιμη προς ζήτηση έφτασε τις MW, αντιπροσωπεύοντας το 99,9% της ισχύος που είχε προβλεφθεί από το συγκεκριμένο διάταγμα, που ήταν MW. Ο μεγαλύτερος όγκος σημειώθηκε στην Τρίτη και τέταρτη δημοπρασία, με ισχύ που έφτασε τις MW σε κάθε μία από τις δημοπρασίες. Στην έκτη και έβδομη δημοπρασία ο όγκος της ισχύος που δημοπρατήθηκε σημείωσε αύξηση της τάξης του 100,5%, σε σχέση με την ισχύ που δημοπρατήθηκε κατά την πέμπτη εικονική δημοπρασία, ύψους MW. Η μεγαλύτερη απελευθέρωση ενέργειας εκτελέστηκε το τέταρτο τρίμηνο του έτους 2008 και ήταν της τάξης των MW, και η παράδοση των ετήσιων προϊόντων που έγινε κατά την τρίτη και τέταρτη δημοπρασία συνέπεσε με την παράδοση των εξαμηνιαίων και ετησίων προϊόντων της πέμπτης και έκτης δημοπρασίας. Αρκετά ήταν τα προβλήματα των εικονικών ενοικιάσεων των μονάδων παραγωγής. Το σημαντικότερο όμως ήταν το υψηλό ρίσκο σε αντίθεση με το χαμηλό όφελος που υπήρχε από τις δημοπρασίες. Από οικονομικής πλευράς, ήταν μη αποδοτική η επιβολή υποχρεώσεων πώλησης, ειδικά ενώ ενυπάρχει ο κίνδυνος της απώλειας της αξίας ή ο κίνδυνος υπεξαιρέσεων. Μάλιστα, ειδικά όταν ο βασικός λόγος της επιβολής των υποχρεώσεων είναι η ενίσχυση της συμμετοχής στις προθεσμιακές αγορές, τότε πραγματικά το ρίσκο υπερτερεί του οφέλους [1] ΔΗΜΟΠΡΑΣΙΕΣ CESUR - ΔΗΜΟΠΡΑΣΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΜΗΘΕΙΑ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΥ ΚΑΤΑΦΥΓΙΟΥ ΓΕΝΙΚΑ Οι δημοπρασίας αγοράς ενέργειας για την παροχή τελευταίου καταφυγίου (CESUR,) που ξεκίνησαν στην Ισπανία τον Ιούνιο του 2007, αποτελούν έναν ανταγωνιστικό μηχανισμό με τον οποίο οι 64

75 προμηθευτές τελευταίου καταφυγίου (CUR) αγοράζουν ένα μέρος της ενέργειας που προορίζεται στους καταναλωτές που ανήκουν στο τιμολόγιο τελευταίου καταφυγίου (TUR). Με αυτό τον τύπο δημοπρασιών, μπορούμε να εξάγουμε μια τιμή, με τρόπο ανταγωνιστικό, για την ενέργεια με την οποία τροφοδοτούνται οι καταναλωτές τελευταίου καταφυγίου. Οι παίκτες που συμμετέχουν δεσμεύονται να παρέχουν ηλεκτρική ενέργεια κατά τη διάρκεια μιας περιόδου παράδοσης, στην τιμή που προκύπτει από τη δημοπρασία. Αυτή η δέσμευση παροχής ενέργειας συνυπογράφεται και με τη σύναψη ενός συμβολαίου μεταξύ καταναλωτή και παίκτη-αγοραστή της ενέργειας. Να σημειωθεί πως τα τιμολόγια τελευταίου καταφυγίου, καθορίζονται για μία συγκεκριμένη χρονική περίοδο (μέχρι τώρα ήταν κάθε εξάμηνο, αλλά μπορεί να είναι και τρίμηνο) και σε κάποια χρονική στιγμή κατά την οποία δεν είναι γνωστά τα αποτελέσματα των άλλων αγορών, όπως της ημερήσιας αγοράς, της οποίας τα αποτελέσματα γνωστοποιούνται μετά τον καθορισμό των τιμολογίων τελευταίου καταφυγίου. Με την επιλογή πραγματοποίησης μιας δημοπρασίας προκύπτει μία τιμή που μέσω μιας διαδικασίας πάνω από όλα ανταγωνιστικής, αποφεύγοντας μεθόδους προβλέψεων που αργότερα θα χρειάζονται διόρθωση [21]. Η εισαγωγή του μηχανισμού των δημοπρασιών στην αγορά ενέργειας έλαβε χώρα και σε άλλες χώρες στην Ευρώπη αλλά και στις Ηνωμένες Πολιτείες στο παρελθόν ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΚΑΙ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΙ Η συμφωνία που υπογράφηκε στην Μπράγα στις 18 Ιανουαρίου του 2008, που τροποποίησε την συμφωνία μεταξύ του Βασιλείου της Ισπανίας και της Δημοκρατίας της Πορτογαλίας σχετικά με τη δημιουργία μιας ιβηρικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας, διαμορφώνει την παράγραφο 4 του Άρθρου 7 σύμφωνα με την οποία τα δύο μέρη της αγοράς συμφωνούν στην εγκαθίδρυση δημοπρασιών απόκτησης ενέργειας, φυσικής ή οικονομικής, από μεριάς των προμηθευτών τελευταίου καταφυγίου, οι οποίοι και θα πρέπει να εγγυούνται επαρκή ανάπτυξη των μηχανισμών απόκτησης ενέργειας μέσα στα πλαίσια του περιβάλλοντος την ιβηρικής αγοράς MIBEL, και πως οι διακυμάνσεις των τιμών να μην βάζουν σε κίνδυνο την χρηματοοικονομική βιωσιμότητα της αγοράς [21]. Η ευρωπαϊκή οδηγία ITC/ της 26 ης Φεβρουαρίου καθορίζει τη γενική ρύθμιση των δημοπρασιών CESUR. Το αντικείμενο της οδηγίας αυτής είναι να ρυθμίζει τη συναλλαγή ηλεκτρικής ενέργειας μέσω διμερών συμφωνιών, με παράδοση φυσική ή οικονομική, από τις εταιρείες που είναι υπεύθυνες για την προμήθεια ενέργειας στη χερσαία χώρα. Στις δημοπρασίες αυτές μπορούν να συμμετάσχουν ως παίκτες - αγοραστές όλες ισπανικές εταιρείες προμήθειας και ο έμπορος τελευταίου καταφυγίου της Πορτογαλίας, και ως παίκτες - πωλητές οι παραγωγοί ηλεκτρικής ενέργειας, συμβατικοί ή ειδικού καθεστώτος, οι έμποροι και οι καταναλωτές που έχουν άμεση πρόσβαση στην αγορά, όπως και οι αντιπρόσωποι αυτών. Βέβαια, προσφάτως, με την νεότερη οδηγία ITC/1659/2009, θεμελιώθηκε η συμμετοχή των εμπόρων τελευταίου καταφυγίου στις δημοπρασίες CESUR αλλά και του OMIP, όπως ακόμη και οι διαδικασίες του ορισμού του όγκου προς δημοπράτηση, και ο ορισμός των οργανισμών που θα είναι υπεύθυνοι για τις δημοπρασίες. Υπεύθυνος για την οργάνωση, διαχείριση και πραγματοποίηση των δημοπρασιών είναι ο διαχειριστής της ιβηρικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας από τη μεριά της Ισπανίας, δηλαδή ο OMIP (Operador del Mercado Ibérico, Polo Español). Στην ιστοσελίδα του OMIE μπορούμε να βρούμε όλες τις απαραίτητες πληροφορίες για τις δημοπρασίες, και πιο συγκεκριμένα στο σύνδεσμο (σ.σ. από την 1 η Ιουλίου του 2011 όλες οι αρμοδιότητες του OMEL περνάνε στον ΟΜΙΕ). Εκεί μπορεί ο κάθε ενδιαφερόμενος να ενημερωθεί για τον τρόπο εισόδου στις δημοπρασίες, για τον ορισμό των προϊόντων προς δημοπράτηση, τα αποτελέσματα των δημοπρασιών που πραγματοποιούνται κ.τ.λ. Η Εθνική Επιτροπή Ενέργειας είναι το όργανο που είναι υπεύθυνο ώστε οι δημοπρασίες να διεξάγονται υπό όρους αντικειμενικούς και διαφανείς και χωρίς διακρίσεις [21]. Πριν την έναρξη της κάθε δημοπρασίας εκδίδονται 3 ψηφίσματα της Γενικής Γραμματείας Ενέργειας, διαφορετικά για κάθε μία από τις δημοπρασίες: 65

76 Ψήφισμα για την διαμόρφωση των χαρακτηριστικών της κάθε δημοπρασίας. Συγκεκριμένα, καθορίζονται: o Τα προϊόντα, η περίοδος παράδοσης της ενέργειας, το εύρος των ποσοτήτων προς παροχή, η διανομή της ενέργειας από τον διανομέα, το σημείο παράδοσης της ενέργειας και διευκρινίζεται, τέλος, πως η Διεθνή Επιτροπή Ενέργειας (CNE) θα διαλέξει 2 αντιπροσώπους στο εποπτικό όργανο. Ψηφίσματα μέσω των οποίων εγκρίνονται οι κανονισμοί και ο τύπος συμβολαίων της κάθε δημοπρασίας, και μεταξύ άλλων καθορίζονται η ημερομηνία της δημοπρασίας και το εύρος των τιμών εξόδου. Ψηφίσματα μέσω των οποίων εγκρίνονται συγκεκριμένες παράμετροι της κάθε δημοπρασίας. Καθορίζονται οι τελικές τιμές του πρώτου κύκλου της δημοπρασίας, ο Όγκος Στόχος της Δημοπρασίας (Volumen Objeto de Subasta VOS), ο τρόπος μείωσης των τιμών και οι πληροφορίες σχετικά με την υπέρβαση της προσφοράς ΣΚΟΠΟΣ ΤΩΝ ΔΗΜΟΠΡΑΣΙΩΝ Στην Ισπανία, από το 1998, το κόστος της απόκτησης της ενέργειας για την παροχή ενέργειας με ενιαία τιμολόγια (ρυθμισμένη αγορά) ήταν η τιμή της αγοράς spot, παρόλο που το τελικό τιμολόγιο καθορίζονταν με ετήσιο χρονικό ορίζοντα, κι έτσι προέκυπταν επαναλαμβανόμενες εμφανίσεις απρόβλεπτων ελλειμμάτων (δηλαδή διαφορά μεταξύ της αναμενόμενης τιμής spot και της πραγματικής τιμής της αγοράς). Για να αποφευχθεί αυτή η κατάσταση η κάλυψη των καταναλωτών τελευταίου καταφυγίου γίνεται με προθεσμιακά συμβόλαια. Στον τρόπο σύναψης των συμβολαίων που περιγράφεται στην οδηγία ITC/400/2007, προστέθηκε μία νέα δυνατότητα για τις εταιρείες διανομείς ώστε να αποκτήσουν ενέργεια που θα την πωλήσουν στους καταναλωτές με ενιαίο τιμολόγιο, πέρα από την απόκτηση ενέργειας μέσω της ημερήσιας αγοράς που διαχειρίζεται από τον OMEL και της προθεσμιακής αγοράς που διαχειρίζεται από τον OMIP. Γενικά, οι δημοπρασίες CESUR, αποτελούν έναν νέο τρόπο σύναψης συμφωνιών, με τον οποίο διευκολύνεται ένας αυτόματος μηχανισμός καθορισμού των τιμολογίων τελευταίου καταφυγίου, ενσωματώνοντας της τιμές της δημοπρασίες για συμβόλαια με δέσμευση παράδοσης της ενέργειας και περίοδο εφαρμογής που συμπίπτει με την περίοδο ισχύος των τιμολογίων [21] ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΔΗΜΟΠΡΑΣΙΩΝ CESUR Οι δημοπρασίες CESUR ακολουθούν έναν φθίνων αλγόριθμο με πολλαπλούς γύρους και πολλαπλά προϊόντα (γύροι δημοπρασιών παράλληλοι και ταυτόχρονοι για τα προϊόντα). Σύμφωνα με την ποσότητα της ενέργειας που παρέχεται σε όλους τους διανομείς σε κάποιες αρχικές τιμές, οι τιμές αυτές μειώνονται σταδιακά καθώς οι συμμετέχοντας αποσύρουν τις παροχές τους (ή τις μεταφέρουν σε άλλα προϊόντα), μέχρι η αγορά να φτάσει σε μία ισορροπία, δηλαδή σε μια κατάσταση κατά την οποία δεν θα υπάρχει υπέρβαση παροχής ηλεκτρικής ενέργειας για κανένα από τα προϊόντα που συμμετέχουν. Στην αρχική τους εποχή, δηλαδή πριν από το έτος 2009, οι δημοπρασίες CESUR ήταν ένα μέσο ενίσχυσης της σύναψης συμφωνιών για απόκτηση ενέργειας μακροπρόθεσμα, σε μία μεταβατική εποχή καθώς η αγορά έκανε τα πρώτα της βήματα προς την ολική απελευθέρωση. Από την πρώτη δημοπρασία που έλαβε χώρα τον Ιούνιο του 2007 και μέχρι αυτήν του τρίτου τριμήνου του 2009 διενεργήθηκαν 8 δημοπρασίες, μία κάθε τρεις μήνες. Κατά τις τρείς πρώτες δημοπρασίες διαπραγματεύθηκε ένα τριμηνιαίο προϊόν βάσης ( το προϊόν βάσης αποτελείται από παροχή μιας συνεχούς ποσότητας ενέργειας κατά τη διάρκεια όλων των ωρών της περιόδου παράδοσης) με παράδοση το τρίμηνο που ακολουθεί από τις εν λόγω δημοπρασίες. Από την 66

77 τέταρτη έως την έκτη δημοπρασία δημοπρατήθηκαν δύο προϊόντα σε κάθε μία από τις δημοπρασίες αυτές, και πιο συγκεκριμένα ένα τριμηνιαίο και ένα εξαμηνιαίο προϊόν βάσης, όπου και για τα δύο ξεκινάνε οι περίοδοι παράδοσης της ενέργειας την πρώτη μέρα του μήνα που ακολουθεί την δημοπρασία. Στην έβδομη και όγδοη δημοπρασία διαπραγματεύτηκαν ένα προϊόν βάσης και ένα προϊόν αιχμής (το προϊόν αιχμής αποτελείται από παροχής μιας συνεχούς ποσότητας ενέργειας για κάθε ώρα της 12ωρης περιόδου από τις 8:00 το πρωί έως τις 8:00 το απόγευμα, ώρα Ισπανίας, όλες τις ημερολογιακές ημέρες εκτός από Σαββατοκύριακα και μη μεταφερόμενες εθνικές γιορτές), και τα δύο τριμηνιαία και με περίοδο παράδοσης το τρίμηνο που ακολουθεί μετά από τις ημερομηνίες των δημοπρασιών. Από τον Ιούλιο του 2009, οι δημοπρασίες CESUR επιτρέπουν την ανταγωνιστική ρύθμιση του τιμολογίου τελευταίου καταφυγίου, αποφεύγοντας άλλους μηχανισμούς, λιγότερους αντικειμενικούς, όπως είναι οι προβλέψεις τιμών και η μετέπειτα διόρθωσή τους. Η ισχύς κάθε προμηθευτή καθορίζεται συμπτωματικά σύμφωνα με την προαναφερθείσα δημοπρατική διαδικασία και εκφράζεται σε τμήματα-block των 10 MW. Η κατανομή αυτής της ισχύος μεταξύ στους προμηθευτές (Ισπανοί προμηθευτές τελευταίου καταφυγίου) και στον προμηθευτή τελευταίου καταφυγίου της Πορτογαλίας, διαμορφώνεται σύμφωνα με τον κανόνα της διμεροποίησης σε κάθε ένα από τα ψηφίσματα που καθορίζουν τα χαρακτηριστικά της κάθε δημοπρασίας. Πρέπει να τονιστεί ότι ο κανόνας της «διμεροποίησης» καθορίζεται μετά από ανάλυση της καμπύλης φορτίου των Ισπανών διανομέων, προεξοφλώντας προηγουμένως την ενέργεια που έχει δεσμευθεί να παραδώσει μέσω προηγούμενων δημοπρασιών CESUR ή άλλων μηχανισμών. Ως αποτέλεσμα αυτών των αναλύσεων, τα ποσοστά της «διμεροποίησης» των Ισπανών διανομέων παρουσίασαν διαφοροποιήσεις από την πέμπτη δημοπρασία (με έναρξη παράδοσης την 1 η Ιουλίου 2008) και έπειτα, χωρίς να υπάρχει καμία αλλαγή για το πορτογαλικό κομμάτι το οποίο και παρέμεινε σταθερό στο 12% κατά τις 8 δημοπρασίες CESUR που έλαβαν χώρα ως το Ακόμη, να σημειωθεί πως για τις δημοπρασίες με περίοδο παράδοσης μετά την 1 η Ιουλίου του 2009 η συμμετοχή των παρόχων τελευταίου καταφυγίου στις συγκεκριμένες δημοπρασίες πήρε εθελοντικό χαρακτήρα. Οι διμερείς συμφωνίες που υπογράφησαν από τους διανομείς είχαν μέχρι το 2009 ( μέχρι τότε υπάρχουν στοιχεία) φυσική παράδοση και το μέρος παράδοσης για την συμφωνηθείσα ενέργεια (που προορίζονταν για παροχή σε καταναλωτές τελευταίου καταφυγίου) για όλους τους διανομείς ήταν το ισπανικό κομμάτι της ιβηρικής αγοράς (MIBEL), όπως ορίζεται στα ψηφίσματα που διαμορφώνουν τα χαρακτηριστικά της κάθε δημοπρασίας [1] ΑΛΛΟΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΕΝΤΟΣ ΤΩΝ CESUR Οι δημοπρασίες CESUR συμπεριλαμβάνουν και διάφορους άλλους μηχανισμούς προστασίας του συναγωνισμού στις δημοπρασίες, καθώς επίσης και μηχανισμού καθορισμού κριτηρίων για πιθανή αναστολή τους. Πιο αναλυτικά, εάν πριν τη δημοπρασία ο αριθμός των οντοτήτων, που πληρούν βέβαια τα κριτήρια για συμμετοχή τους στη δημοπρασία, θεωρηθεί πολύ μικρός ή εάν υπάρχουν στοιχεία που να υποδηλώνουν πως το επίπεδο συναγωνισμού είναι φτωχό, τότε ο μηχανισμός που είναι υπεύθυνος για τη διεξαγωγή της δημοπρασίας οφείλει να δηλώσει την αναστολή της δημοπρασίας αφού προηγουμένως ενημερώσουν την Εθνική Επιτροπή Ενέργειας (CNE). Ακόμη, υπάρχουν και άλλοι μηχανισμοί που στοχεύουν στη διαφύλαξη του ανταγωνισμού κατά τη διάρκεια της δημοπρασίας, οι οποίοι είναι οι εξής [1]: i) εγκαθίδρυση «load caps» ή ορίων των προσφορών των παικτών ώστε να μειωθούν οι προσφορές εκκίνησης «μεγάλων» παικτών της αγοράς, 67

78 ii) η εφαρμογή του κανόνα της μείωσης του «Όγκου Στόχου της Δημοπρασίας» (VOS), σύμφωνα με αντικειμενικά κριτήρια και κάτω από την επίβλεψη της Εθνικής Επιτροπής Ενέργειας για την περίπτωση χαμηλού ανταγωνισμού κατά τη διάρκεια της δημοπρασίας, και iii) οι πληροφορίες σχετικά με υπερβάσεις προσφορών που παρέχονται στους παίκτες μεταξύ των γύρων της δημοπρασίας, μέσω ενός εύρους τιμών, λόγω των επιπτώσεων που μπορεί να έχει στην δυνατότητα των πλειοδοτών να κλείσουν τη δημοπρασία. Τέλος, σύμφωνα με την Οδηγία ITC/400/2007, της 26 ης Φεβρουαρίου, ορίζει πως η Εθνική Επιτροπή Ενέργειας είναι ο οργανισμός που είναι υπεύθυνος για τη διασφάλιση της ομαλής διεξαγωγής των διαδικασιών της δημοπρασίας, σύμφωνα με τις αρχές της αντικειμενικότητας και διαφάνειας και χωρίς διακρίσεις, καθώς και υπεύθυνος για την επικύρωση των αποτελεσμάτων σύμφωνα με τους κανονισμούς. Μέχρι σήμερα έχουν πραγματοποιηθεί 22 δημοπρασίες CESUR, με πιο πρόσφατη αυτή της 20 ης Μαρτίου του τρέχοντος έτους. Συνήθως διεξάγονται 3 με 4 δημοπρασίες κάθε χρόνο, και πιο συγκεκριμένα τους μήνες Μάρτιο, Ιούνιο, Σεπτέμβριο και Δεκέμβριο ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΠΡΑΣΙΑΣ Στις δημοπρασίες CESUR συνάπτονται συμβόλαια σχετικά με την τροφοδότηση των καταναλωτών βάση του τιμολογίου τελευταίου καταφυγίου, μεταξύ των πωλητών μέσω μιας δημοπρασίας με μειούμενη τιμή, στην οποία οι παίκτες προσφέρουν ποσότητες ενέργειας που δύνανται να διαθέσουν στην τιμή που καθορίζεται για κάθε κύκλο της δημοπρασίας, έχοντας εν γνώσει τους πως σε κάθε γύρω η τιμή μειώνεται σταδιακά. Η ισορροπία της τιμής επέρχεται όταν, μετά από αρκετούς γύρους προσφορών, η ποσότητα ενέργειας που προσφέρεται είναι ίση ή κατώτερη της ζητούμενης ενέργειας. Στις δημοπρασίες μπορούν να συμμετάσχουν ως πωλητές όλοι οι συμμετέχοντες της αγοράς παραγωγής. Οι παίκτες που συμμετέχουν έχουν την υποχρέωση να παρέχουν εγγύηση πίστωσης, σύμφωνα με την έκθεση κινδύνου των προγραμματισμένων θέσεων (αναμενόμενη ποσότητα προς πώληση και αναμενόμενες τιμές της ηλεκτρικής ενέργειας στο μέλλον), χωρίς την ανάγκη, σύμφωνα με τον κανονισμό, εγγυήσεων ή ρητών εγκρίσεων. Με αυτόν τον τρόπο, οι συμμετέχοντες στην αγορά αποδεικνύουν τη συμμόρφωσή τους με τις υποχρεώσεις του, εάν τελικά, τους εάν τελικά τους χορηγηθούν ποσότητες ενέργειας μετά τη δημοπρασία. Οι παίκτες που μπορούν να συμμετάσχουν στη δημοπρασία δεν πρέπει απαραιτήτως να είναι παραγωγοί ηλεκτρικής ενέργειας. Μπορούν να συμμετάσχουν παίκτες που έχουν αποκτήσει ποσότητες ηλεκτρικής ενέργειας σε άλλες δημοπρασίες ή μέσω άλλων μηχανισμών ή παίκτες που τους ενδιαφέρει η συγκέντρωση και διαχείριση ρίσκων ή και η διαιτησία των διαφόρων τιμών των προθεσμιακών αγορών, των δημοπρασιών διανομής και της ημερήσιας αγοράς. Τα προϊόντα που είναι υποκείμενα σε δημοπρασία είναι διαφόρων ειδών [21]: Ένα προϊόν φορτίου βάσης, όπου ο πωλητής δεσμεύεται να παρέχει συνεχώς ενέργεια (όλες τις ώρες της ημέρας) κατά τη διάρκεια της περιόδου παράδοσης που έχει οριστεί στο (τριμηνιαίο συνήθως) συμβόλαιο, Ένα προϊόν φορτίου αιχμής, όπου ο πωλητής δεσμεύεται να παρέχει συνεχώς ενέργεια (κατά τις ώρες αιχμής) κατά τη διάρκεια της περιόδου παράδοσης που έχει οριστεί στο (τριμηνιαίο) συμβόλαιο, και Ένα προϊόν διαμορφωμένου φορτίου, όπου ο πωλητής δεσμεύεται να παρέχει ένα σταθερό ποσοστό της καμπύλης ζήτησης με ωριαία δυναμικότητα. 68

79 Πριν την εκτέλεση της δημοπρασίας προηγούνται διάφορες φάσεις. Κατά πρώτη φάση οι συμμετέχοντες οφείλουν να αιτηθούν την είσοδό τους ως συμμετέχοντες που πληρούν τα κριτήρια (ειδικοί συμμετέχοντες participantes cualificados). Κατά δεύτερη φάση, μία ειδική επιτροπή, σχεδιασμένη για το συγκεκριμένο σκοπό, επιβεβαιώνει πως οι αιτήσεις και οι χρηματοοικονομικές και τεχνικές δυνατότητες των παικτών ικανοποιούν κάποια ελάχιστα κριτήρια που ορίζονται από τους κανονισμούς. Πριν από την έναρξη της δημοπρασίας, ο διαχειριστής ορίζει την τιμή εξόδου του προϊόντος προς δημοπράτηση, η οποία πρέπει να είναι αρκετά υψηλή ώστε να εξασφαλιστεί η συμμετοχή ενός ικανοποιητικού αριθμού παικτών, οι οποίοι παρουσιάζουν τις προσφορές τους με τις ποσότητες ενέργειας που είναι διατεθειμένοι να πουλήσουν στη συγκεκριμένη τιμή. Οι προσφορές πραγματοποιούνται σε μπλοκ των 10 MW. ΕΙΚΟΝΑ 3-8: ΟΙ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΦΑΣΕΙΣ ΜΙΑΣ ΔΗΜΟΠΡΑΣΙΑΣ CESUR Πηγή: [21] Μία υψηλή αρχική τιμή Po, ρυθμισμένη από το διαχειριστή-ρυθμιστή της δημοπρασίας, εξασφαλίζει τη συμμετοχή ενός μεγάλου αριθμού παικτών-πωλητών. Σε κάθε γύρω της δημοπρασίας, κάθε παίκτης που συμμετέχει πραγματοποιεί τις προσφορές του παροχής ενέργειας στην τιμή εξόδου που έχει οριστεί. Αφού οι παίκτες έχουν αποστείλει τις προσφορές τους, κλείνει ο γύρος και ο διαχειριστής της δημοπρασίας αναλύει τα αποτελέσματα αυτής. Λόγω της πολύ υψηλής αρχικής τιμής της δημοπρασίας και της υψηλής συμμετοχής παικτών, η προσφορές έγχυσης ενέργειας υπερκαλύπτουν τη ζήτηση, και έτσι ο διαχειριστής πρέπει να ανοίξει έναν νέο γύρο με τιμή χαμηλότερη της πρώτης. Η τιμή του επόμενου γύρου δημοπρασίας υπολογίζεται με τη βοήθεια εμπιστευτικών αλγορίθμων, ώστε να αποφευχθούν παιχνίδια στρατηγικής από η μεριά των παικτών που συμμετέχουν. 69

80 ΕΙΚΟΝΑ 3-9: Η ΤΙΜΗ ΤΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΓΙΑ ΠΑΡΟΧΗ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΥ ΚΑΤΑΦΥΓΙΟΥ ΚΑΘΟΡΙΖΕΤΑΙ ΜΕ ΤΗΝ ΤΟΜΗ ΤΗΣ ΚΑΜΠΥΛΗΣ ΠΡΟΣΦΟΡΑΣ (O) ΚΑΙ ΤΗΣ ΚΑΜΠΥΛΗΣ ΖΗΤΗΣΗΣ (D) Πηγή: [21] Η τιμή εξόδου του επόμενου γύρου προσαρμόζεται προς τα κάτω, ανάλογα με τις υπερβάλλουσες προσφορές, μέχρι να φτάσουμε στον τελικό γύρο κατά τον οποίο η προσφορά ισούται της ζήτησης. Η τιμή ισορροπίας της δημοπρασίας ορίζεται από αυτόν τον τελευταίο γύρο. Σε περίπτωση που προσφορά και ζήτηση δεν συμπίπτουν επακριβώς, τότε η τελική τιμή καθορίζεται σύμφωνα με ένα βοηθητικό σύστημα. Όταν ολοκληρωθεί η δημοπρασία, η Εθνική Επιτροπή Ενέργειας (που παίζει το ρόλο του επιβλέποντα της διαδικασίας) πρέπει να διαθέσει κάποιο χρονικό διάστημα ώστε να ελέγξει και να επικυρώσει την διαδικασία διαμόρφωση της τιμής, σύμφωνα με τις αρχές που ορίζουν τη δημοπρασία (ανταγωνιστικότητα και διαφάνεια), και να δημοσιοποιήσει τα αποτελέσματα. Οι παίκτες-πωλητές συνάπτουν διμερή συμβόλαια παροχής ενέργειας στους εμπόρους τελευταίου καταφυγίου CUR, στην τιμή που προέκυψε από τη δημοπρασία. Οι έμποροι τελευταίου καταφυγίου, για να συμμετάσχουν στη δημοπρασία οφείλουν πρώτα να δηλώσουν στους αντιπροσώπους της Εθνικής Επιτροπής Ενέργειας τον μέγιστο αντικείμενο όγκο ενέργειας προς αγορά κάθε δημοπρασίας. Οι αντιπρόσωποι της Εθνικής Επιτροπής Ενέργειας, με τη σειρά τους, προωθούν στη Γραμματεία Ενέργειας τις προτάσεις του μέγιστου αντικείμενου όγκου των εμπόρων που τις είχαν αιτηθεί, διορθωμένες, ανάλογα με τις προβλέψεις της ζήτησης των καταναλωτών που καλύπτονται από το τιμολόγιο τελευταίου καταφυγίου. Η Γενική Γραμματεία Ενέργειας ορίζει την μέγιστη ποσότητα ενέργειας για κάθε έμπορο τελευταίου καταφυγίου [21]. 70

81 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΑΓΟΡΕΣ 4. ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΡΥΘΜΙΣΤΙΚΗ ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ Στην Ισπανία, το ρόλο της ρυθμιστικής αρχής των ηλεκτρικών συστημάτων έχει η Εθνική Επιτροπή Ενέργειας, CNE Comisión Nacional de Energía. Δημιουργήθηκε με τον νόμο 34/1998 του τομέα Υδρογονανθράκων την 7 η Οκτωβρίου του 1998 και αναπτύχθηκε περαιτέρω με το Βασιλικό Διάταγμα 1339/1999 την 31 η Ιουλίου του Σκοπός της επιτροπής είναι η εξασφάλιση του αποτελεσματικού ανταγωνισμού των ενεργειακών συστημάτων (η αγορά ηλεκτρικής ενέργειας αλλά και οι αγορές υδρογονανθράκων, τόσο υγρών όσο και αερίων) και της αντικειμενικότητας και διαφάνειας της λειτουργίας αυτών, προς όφελος όλων όσοι συμμετέχουν σε αυτά τα συστήματα, πωλητές και καταναλωτές. Η επιτροπή είναι ένας δημόσιος οργανισμός, με νομική οντότητα και δικά της περιουσιακά στοιχεία, έχοντας έτσι πλήρη δικαιοπρακτική ικανότητα. Το σύνολο των δραστηριοτήτων της επιτροπής στηρίζονται στις διατάξεις του νόμου 30/1992, της 26 ης Νοεμβρίου, του Νομικού Καθεστώτος Δημόσιας Διοίκησης ( Régimen Jurídico de las Administraciones Púbícas) και της Κοινής Διοικητικής Δικονομίας (Procedimiento Administrativo Común). Η Εθνική Επιτροπή Ενέργειας επεξεργάζεται σε ετήσια βάση ένα προσχέδιο του προϋπολογισμού με δομή που καθορίζεται από το Υπουργείο Οικονομικών και αναφέρεται σε αυτό έτσι ώστε να υπάρξει συμφωνία της Κυβέρνησης. Ακολούθως, υποβάλλεται στο Κοινοβούλιο αφού πρώτα έχει ενσωματωθεί στον κρατικό προϋπολογισμό. Η Επιτροπή υποβάλλεται σε οικονομικό και χρηματοπιστωτικό έλεγχο από τον Γενικό Ελεγκτή της Κρατικής Διοίκησης (Intervención General de la Administración del Estado), με την επιφύλαξη όλων των λειτουργιών του Ελεγκτικού Συνεδρίου (Tribunal de Cuentas). Η Επιτροπή αρχικά υπαγόταν στο Υπουργείο Οικονομίας (Ministerio de Economía) αλλά πλέον υπάγεται στο Υπουργείο Βιομηχανίας, Ενέργειας και Τουρισμού (Ministerio de Industria, Energía y Turismo), το οποίο και ασκεί έλεγχο της αποτελεσματικότητας των δραστηριοτήτων της, που διέπεται από τις διατάξεις του νόμου του Τομέα των Υδρογονανθράκων και τους κανονισμούς της ίδιας της Επιτροπής, από τις διατάξεις του νόμου για τον προϋπολογισμό (Ley General Presupuestaria) και από τον νόμο 6/1997, της 14 ης Απριλίου, της αρχής Οργάνωσης και Λειτουργίας της Γενικής Κρατικής Διοίκησης (Organización y Funcionamiento de la Administración Genral del Estado) [22] ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ Για την εκπλήρωση των στόχων που προαναφέρθηκαν, έχει αποδοθεί στην Εθνική Επιτροπή Ενέργειας ένα ευρύ φάσμα λειτουργιών, έχοντας επιπροσθέτως συμβουλευτικό ρόλο σε ενεργειακά θέματα, 71

82 τόσο της γενικής διαχείρισης του κράτους όσο και των αυτόνομων κοινοτήτων (από τις οποίες απαρτίζεται το ισπανικό κράτος). Σύμφωνα με τον Νόμο 34/1998 του Τομέα Υδρογονανθράκων οι αρμοδιότητες της Εθνικής Επιτροπής Ενέργειας μπορούν να διαχωριστούν στις εξής κατηγορίες [22]: Α) Ρυθμιστικές Υπαγορεύει εγκυκλίους σχετικά με την ανάπτυξη και την εφαρμογή κανονισμών που περιέχονται στα Βασιλικά Διατάγματα και στις αποφάσεις του Υπουργείου Οικονομίας, πού έχουν ως στόχο την ανάπτυξη του ρυθμιστικού πλαισίου του ενεργητικού τομέα. Είναι υποχρεωτικό οι εγκύκλιοι να δημοσιευθούν στο «Επίσημο Δελτίο του Κράτους». Β) Προτάσεις και εκθέσεις Ο νόμος δίνει στην Επιτροπή τη δυνατότητα να κάνει προτάσεις όσον αφορά σε: Ανάπτυξη των γενικών διατάξεων που επηρεάζουν τις ενεργειακές αγορές και πιο συγκεκριμένα στην ανάπτυξη του κανονιστικού πλαισίου του νόμου περί Υδρογονανθράκων. Ενεργειακό σχεδιασμό. Διαμόρφωση των σχεδιασμών που σχετίζονται με τιμολόγια, διόδια εισόδου στην αγορά και αποζημίωση των διαφόρων ενεργειακών δραστηριοτήτων. Στις παραπάνω διαδικασίες οι εκθέσεις της Επιτροπής έχουν χαρακτήρα δεσμευτικό. Ακόμη, η επιτροπή έχει ρόλο συμβουλευτικό επί των παρακάτω θεμάτων: Ενημερώνει υποχρεωτικά τους φακέλους που συγκεντρώνονται οι άδειες όλων των ενεργειακών εγκαταστάσεων. Εκδίδει εκθέσεις τις οποίες έχουν ζητήσει οι Αυτόνομες Κοινότητες κατά την άσκηση των αρμοδιοτήτων τους πάνω σε ενεργειακά θέματα. Συντάσσει εκθέσεις σχετικά με τη συγχώνευση εταιρειών ή την εξαγορά ενός ή περισσότερων ενεργειακών εταιρειών που δραστηριοποιούνται στον ίδιο τομέα όταν αυτές πρόκειται να υποβληθούν σε έλεγχο της κυβέρνησης, σύμφωνα με τους ισχύοντες κανονισμούς σχετικά με τον ανταγωνισμό. Ενημερώνει, όταν αυτό είναι απαραίτητο, τους φακέλους κυρώσεων που υπάρχουν για τις διάφορες Αυτόνομες Κοινότητες. Γ) Εκτελεστικές Στον ηλεκτρικό τομέα, η Επιτροπή πραγματοποιεί τη ρευστοποίηση του κόστους της μεταφοράς και διανομής της ηλεκτρικής ενέργειας και του μόνιμου κόστους του συστήματος. Αποφασίζει την έναρξη των διαδικασιών κυρώσεων και πραγματοποιεί την επιβολή τους, όταν αυτές αποτελούν αρμοδιότητα της Γενικής Διοίκησης του Κράτους. Εγκρίνει τις συμμετοχές που πραγματοποιούνται από εταιρείες με δραστηριότητες που θεωρούνται ρυθμισμένες ή δραστηριότητες που υπόκεινται σε κάποια παρέμβαση διοικητική Αποφασίζει την οργάνωση της εσωτερικής της λειτουργίας και επιλέγει το προσωπικό που θα την εξυπηρετεί εκπληρώνοντας τις προϋποθέσεις που δημιουργούνται από το ισχύον νομοθετικό πλαίσιο της Γενικής Διοίκησης του Κράτους. Δ) Προστασία του ανταγωνισμού Εξασφαλίζει για όλους τους συμμετέχοντες των ενεργειακών αγορών την πραγματοποίηση των δραστηριοτήτων στις οποίες συμμετέχουν με προϋπόθεση να σέβονται οι τελευταίοι τις αρχές του ελεύθερου ανταγωνισμού. 72

83 Ε) Επίλυση διαφωνιών Επιλύει τις διαφορές που δημιουργούνται γύρω από τα συμβόλαια εισόδου στα δίκτυα μεταφοράς και διανομής της ηλεκτρικής ενέργειας, σύμφωνα με τους κανονισμούς που υπάρχουν. Έχει ρόλο οργάνου διαιτησίας στις διαφωνίες που εγείρονται μεταξύ των συμμετεχόντων που δραστηριοποιούνται στον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας ή στον τομέα των υδρογονανθράκων γενικότερα, όπως ακόμη και σε αυτές που δημιουργούνται μεταξύ των παραπάνω και των καταναλωτών. Όσον αφορά στον ηλεκτρικό τομέα, επιλύει τις διαφωνίες που σχετίζονται με την οικονομικοτεχνική διαχείριση του ηλεκτρικού συστήματος στο σύνολό του. Όσον αφορά στον τομέα των αερίων καυσίμων, επιλύει τις διαφορές που σχετίζονται με τη διαχείριση του συστήματος. ΣΤ) Επιθεώρηση Κατόπιν αιτήματος της Γενικής Διοίκησης του Κράτους ή των αρμόδιων Αυτόνομων Κοινοτήτων, η Επιτροπή επιθεωρεί: Τις τεχνικές συνθήκες των εγκαταστάσεων. Την εκπλήρωση των προϋποθέσεων που έχουν θεμελιωθεί από τις αρχές. Τη σωστή και αποτελεσματική χρήση του αυτόχθονος άνθρακα στους σταθμούς παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας με δικαίωμα είσπραξης του πριμ χρήσης του αυτόχθονος άνθρακα. Τους οικονομικούς όρους και τις νομικές διαδικασίες των συμμετεχόντων στην αγορά όσον αφορά στην εφαρμογή των τιμολογίων και των κριτηρίων αποζημίωσης τους από τις όποιες ενεργειακές δραστηριότητες. Την αποτελεσματική διαθεσιμότητα των εγκαταστάσεων της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Την σωστή χρέωση και τους όρους πώλησης της ηλεκτρικής ενέργειας από τις εταιρείες που την εμπορεύονται στους τελικούς καταναλωτές. Την συνέχεια της παροχής ηλεκτρικής ενέργειας. Την ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών. Τον αποτελεσματικό διαχωρισμό των προαναφερθέντων δραστηριοτήτων όταν αυτό είναι απαραίτητο. Επιπλέον η Επιτροπή μπορεί να πραγματοποιήσει επιθεωρήσεις που αυτή θεωρεί απαραίτητες ώστε να επιβεβαιωθεί η συμμόρφωση των συμμετεχόντων με τους κανονισμούς. Περισσότερες πληροφορίες για την Εθνική Επιτροπή Ενέργειας της Ισπανία υπάρχουν στην ιστοσελίδα ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΗΣ ΤΟΥ ΗΛΕΚΤΡΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΓΕΝΙΚΑ Η Red Eléctrica de España, S.A. ιδρύθηκε το έτος 1985 με εφαρμογή του νόμου 49/1984, της 26 ης Δεκεμβρίου, με αποκλειστική δραστηριότητα την μεταφορά της ηλεκτρικής ενέργειας και τη διαχείριση του ηλεκτρικού συστήματος της Ισπανίας. Με τον νόμο του ενεργειακού τομέα 54/1997 επιβεβαιώθηκε ο ρόλος κλειδί της Red Eléctrica de España για την εύρυθμη λειτουργία του ηλεκτρικού 73

84 συστήματος και τελικά ο νόμος 17/2007, με τον οποίο ο υπάρχον μέχρι τότε νόμος εναρμονίστηκε με την ευρωπαϊκή οδηγία υπ αριθμόν 2003/54/CE, και έτσι η εταιρεία καθιερώθηκε ως ο μοναδικός μεταφορέας και μοναδικός διαχειριστής του ισπανικού συστήματος ηλεκτρισμού. Το 2010, κατ εφαρμογή της παραπάνω νομοθετικής διάταξης, μεταφέρθηκαν όλα τα μεταφορικά μέσα ενέργειας στην R.E.E., συμπεριλαμβανομένων των ηλεκτρικών συστημάτων των Βαλεαρίδων και Κανάριων Νήσων, και εδραιώθηκε η εταιρεία ως μοναδικός μεταφορέας και διανομέας ηλεκτρικής ενέργειας, μετατρέποντάς την σε TSO (Transmission System Operator) του ισπανικού ηλεκτρικού συστήματος. Η Red Eléctrica ως διαχειριστής του συστήματος εγγυάται τη συνέχεια και την ασφάλεια της παροχής ηλεκτρικής ενέργειας διατηρώντας σε συνεχή ισορροπία την παραγωγή και την κατανάλωση της. Αυτές τις ενέργειες τις εκτελεί κάτω από κανόνες διαφάνειας, αντικειμενικότητας και ανεξαρτησίας και σε συνεργασία με τους διαχειριστές και συμμετέχοντες της ιβηρικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας. Η Red Eléctrica ως διαχειριστής του συστήματος μεταφοράς δρα σαν μοναδικός μεταφορέας αυτής και ως τέτοιος οφείλει να εγγυάται την ανάπτυξη και επέκταση των εγκαταστάσεων που ήδη υπάρχουν, να διατηρεί και να βελτιώνει τη λειτουργία τους κάτω από ομοιογενή κριτήρια, να διαχειρίζεται την κυκλοφορία της ηλεκτρικής ενέργειας μεταξύ συστημάτων του εξωτερικού με τη χώρα, να παρέχει στους διαχειριστές άλλων δικτύων με τα οποία είναι διασυνδεδεμένα το ισπανικό δίκτυο τις απαραίτητες πληροφορίες ώστε να εγγυάται η εύρυθμη και συνεχής ροή ενέργειας και να εγγυάται την είσοδο τρίτων στο δίκτυο σύμφωνα με την αρχή της ισότητας. Οι παραπάνω δραστηριότητες ισχύουν τόσο για την ηπειρωτική χώρα, όσο για τα νησιωτικά συμπλέγματα και εδάφη της Ισπανίας στην Αφρική [23]. Η οργανωτική δομή της εταιρείας άλλαξε το 2008 και μετατράπηκε σε holding, έτσι ώστε να ενισχυθεί ο διαχωρισμός και η διαφάνεια των ρυθμισμένων από το κράτος δραστηριοτήτων της μεταφοράς και διαχείρισης του ηλεκτρικού συστήματος. Έτσι, η Red Eléctrica, υπεύθυνη για τις παραπάνω δραστηριότητες επί ισπανικού εδάφους, είναι το ένα από τα δύο μέρη της μητρικής Red Eléctrica Corporación, με το άλλο μέρος, τη Red Eléctrica Internacional, να είναι υπεύθυνο για τις δραστηριότητες του ομίλου στο εξωτερικό ΖΗΤΗΣΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΣΕ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΧΡΟΝΟ Η Red Eléctrica, με μια τεχνολογία πολύ προηγμένη, συλλέγει μέσω των εγκαταστάσεων της κατά μήκος του δικτύου της σε όλη τη χώρα τα ακριβή στοιχεία ώστε να διαχειρίζεται με ασφάλεια το ηλεκτρικό δίκτυο. Με τις τιμές που συγκεντρώνει είναι σε θέση να διαχειρίζεται την διαθεσιμότητα των σταθμών παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, τους πιθανούς περιορισμούς στην μεταφορά της στο δίκτυο, τις διεθνείς συναλλαγές και επιπλέον την πρόγνωση της ζήτησης. Η εταιρεία στη συνέχεια παρουσιάζει τα στοιχεία του συστήματος σε διαγράμματα σε πραγματικό χρόνο. Για την δημιουργία των γραφημάτων χρησιμοποιούνται στοιχεία σε περιόδους των 10 λεπτών, που αντιστοιχούν στην πραγματική ζήτηση ενέργειας, είτε την προβλεφθείσα είτε την προγραμματισμένη, όπως επίσης και στις μέγιστες και ελάχιστες τιμές της ημερήσιας ζήτησης. Εκτός από τα γραφήματα παρουσιάζονται πληροφορίες σχετικά με τις διάφορες μεθόδους παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας και το ποσοστό τους στην κάλυψη της ημερήσιας ζήτησης, όπως και πληροφορίες για τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα του χερσαίου συστήματος παραγωγής ενέργειας. Στους συνδέσμους που παραθέτονται με τις αντίστοιχα «screenshots», μπορούμε για κάθε ημέρα και χρονική περίοδο που μας ενδιαφέρει να πληροφορηθούμε με τα ανάλογα σχεδιαγράμματα σχετικά με την κατανομή της παραγωγής και της ζήτησης σε πραγματικό χρόνο. 74

85 ΕΙΚΟΝΑ 4-1: ΔΟΜΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΣΕ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΧΡΟΝΟ. Πηγή: REE, ΕΙΚΟΝΑ 4-2: ΖΗΤΗΣΗ ΤΗΣ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΣΕ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΧΡΟΝΟ ΣΥΓΚΡΙΝΟΜΕΝΗ ΜΕ ΤΗΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗ Πηγή: REE, 75

86 ΕΙΚΟΝΑ 4-3: ΔΙΟΞΕΙΔΙΟ ΤΟΥ ΑΝΘΡΑΚΑ ΕΚΛΥΕΤΑΙ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ Πηγή: REE, Γενικά, μπορούμε να συνοψίσουμε στα εξής για την εικόνα 4-2 [23]: Η πραγματική ζήτηση, που αναπαριστάται με το διάγραμμα χρώματος κίτρινου, αντικατοπτρίζει την στιγμιαία τιμή της ζήτησης ηλεκτρικής ενέργειας. Η πρόγνωση της ζήτησης (χρώματος πράσινου) είναι επεξεργασμένη από την Red Eléctrica σύμφωνα με τις τιμές της κατανάλωσης σε προηγούμενες χρονικές περιόδους, διορθωμένη κατά κάποιους παράγοντες που επηρεάζουν την κατανάλωση όπως η ημέρα (εργάσιμη ή όχι), οι κλιματολογικές συνθήκες (ψύχος ή καύσωνας) και η οικονομική δραστηριότητα του πληθυσμού. Ο ωριαίος επιχειρησιακός προγραμματισμός (χρώματος κόκκινου κλιμακωτή καμπύλη) αντικατοπτρίζει την προγραμματισμένη παραγωγή για τις ομάδες παραγωγής για τις οποίες η παροχή ενέργειας έχει εκκαθαριστεί στην ημερήσια και ενδοημερήσια αγορά, όπως επίσης και στις αγορές διαχείρισης αποκλίσεων και τριτεύουσας εφεδρείας. Οι τελευταίες δύο αγορές διαχειρίζονται από την Red Eléctrica. Μαζί με τη δομή της παραγωγής παρουσιάζονται και οι ολικές εκπομπές CO2 που παρήχθησαν από το χερσαίο συμβατικό σύστημα παραγωγής και λεπτομέρειες για τις διάφορες πηγές ενέργειας. Υπολογίζονται αντιστοιχίζοντας σε κάθε τεχνολογία ένα παράγοντα εκπομπής, σύμφωνα με το «Ισπανικό Σχέδιο για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας » που ακολουθεί τη απόφαση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής υπ αριθμόν 2007/589/CE. Τέλος, το γράφημα της ζήτησης ηλεκτρικής ενέργειας ανά χρονικά διαστήματα μας δίνει την δυνατότητα να αναλύσουμε τη ζήτηση στο χερσαίο τμήμα της χώρας κατά τη διάρκεια διάφορων χρονικών περιόδων και βοηθάει στον έλεγχο της ομοιογενούς συμπεριφοράς της ημερήσιας ζήτησης ΗΜΕΡΗΣΙΟ ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΤΗΣ ΧΕΡΣΑΙΑΣ ΧΩΡΑΣ Αποτελείται από την ημερήσια ενημέρωση της παραγωγής και της κατανάλωσης της ηλεκτρικής ενέργειας στο χερσαίο τμήμα της χώρας, περιλαμβανομένης και της πρόγνωσης της τρέχουσας ημέρας όπως και πληροφορίες για όλες τις προηγούμενες. Το ισοζύγιο αυτό αντικατοπτρίζει με περισσότερες λεπτομέρειες την παραγωγή από τις μονάδες που εντάσσονται στο ειδικό καθεστώς και το συμβατικό. Ακόμη, περιλαμβάνει γραφήματα που δείχνουν την δομή της αναγκαίας καθαρής παραγωγής για την κάλυψη της ζήτησης και το ποσοστό της παραγωγής που προέρχεται από πηγές ανανεώσιμές και μη. Επιπλέον μας δίνει την αναμενόμενη ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας διορθωμένη κατά τη θερμοκρασία 76

87 και τους ρυθμούς εργασίας, όπως επίσης και την μέγιστη προγραμματισμένη ζήτηση και την ημερήσια καταγεγραμμένη ενέργεια που έχει παραχθεί. Αυτά τα νέα στοιχεία άρχισαν να είναι διαθέσιμα από την 1 η Ιανουαρίου του ΠΙΝΑΚΑΣ 4-1: ΗΜΕΡΗΣΙΟ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΟ ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΟΠΩΣ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗΚΕ ΤΗΝ 26Η ΑΠΡΙΛΙΟΥ ΤΟΥ 2013 Πηγή: REE, (σύνδεσμος στα αγγλικά) Αναλόγως με τα γραφήματα για την ζήτηση και την κάλυψη της ηλεκτρικής ενέργειας σε πραγματικό χρόνο, μας προσφέρεται η πρόσβαση και στο αναλυτικό ημερήσιο ενεργειακό ισοζύγιο. Οι πληροφορίες που λαμβάνονται φαίνονται στους δύο πίνακες που έχουν παρατηθεί, μαζί με το σύνδεσμο στον οποίο μπορούμε να βρούμε τις εξής πληροφορίες για την τρέχουσα ημέρα ή οποιαδήποτε άλλη μέρα πριν από αυτήν. Το ισοζύγιο είναι διαθέσιμο στην ισπανική και στην αγγλική γλώσσα. 77

88 ΠΙΝΑΚΑΣ 4-2: ΗΜΕΡΗΣΙΟ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΟ ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΟΠΩΣ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗΚΕ ΤΗΝ 26Η ΑΠΡΙΛΙΟΥ ΤΟΥ 2013 Πηγή: REE, (σύνδεσμος στα αγγλικά) ΕΙΚΟΝΑ 4-4: ΖΗΤΗΣΗ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΣΕ ΔΙΑΣΤΗΜΑ ΕΝΟΣ 24ΩΡΟΥ Πηγή: REE, 78

89 ΕΙΚΟΝΑ 4-5: ΖΗΤΗΣΗ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΣΕ ΔΙΑΣΤΗΜΑ ΜΙΑΣ ΕΒΔΟΜΑΔΑΣ Πηγή: REE, ΗΛΕΚΤΡΙΚΕΣ ΜΕΤΡΗΣΕΙΣ Για όλες τις πληροφορίες που φτάνουν στην Red Eléctrica υπεύθυνο είναι το Simel (Sistema de Información de Μedidas Eléctricas Πληροφοριακό Σύστημα Ηλεκτρικών Μετρήσεων), η λειτουργία του οποίου περιγράφεται στο Βασιλικό Διάταγμα RD 1110/2007 της 24 ης Αυγούστου, με το οποίο εγκρίνονται και οι γενικοί κανονισμοί των σημείων μέτρησης του ηλεκτρικού συστήματος. Πιο αναλυτικά, το Simel είναι ένα σύστημα ηλεκτρικών μετρήσεων που αναπτύχθηκε από την ίδια την Red Eléctrica ώστε να διαχειρίζεται τις πληροφορίες σχετικά με τα ποσά της ηλεκτρικής ενέργειας που συναλλάσσονται σε διάφορα σημεία του δικτύου της ισπανικής αγοράς σύμφωνα με τις απαιτήσεις που έχουν καθιερωθεί από νομικές διατάξεις, πρωτόκολλα και διαδικασίες που αποτελούν το κανονιστικό πλαίσιο του ηλεκτρικού δικτύου. Με τον νόμο του ενεργειακού τομέα 54/1997 εισήχθησαν μηχανισμοί των οποίων η εφαρμογή απαιτούσε την ανάπτυξη ενός ομοιογενούς και αποτελεσματικού συστήματος μετρήσεων κατά τα διάφορα στάδια της πορείας της ηλεκτρικής ενέργειας από τον παραγωγό στον καταναλωτή. Ένα τέτοιο σύστημα μετρήσεων ήταν ένα πολύ θεμελιώδες στοιχείο για την λειτουργία μιας ανοιχτής προς όλους αγορά ηλεκτρικής ενέργειας και επιπροσθέτως είναι μία πολύτιμη βοήθεια στη συλλογή στοιχείων για τις συναλλαγές ενέργειες ανάμεσα στους διάφορους συμμετέχοντες. Το σύστημα μέτρησης Simel αποτελείται από τους μετρητικούς εξοπλισμούς που βρίσκονται διάσπαρτοι σε όλη την έκταση του δικτύου και ειδικά σε σημεία όπου υπάρχει εναλλαγή της ηλεκτρικής δραστηριότητας, από τα δευτερεύοντα σημεία συγκέντρωσης, τα οποία συλλέγουν όλες ή ένα μέρος των μετρήσεων που πραγματοποιούνται σε ωριαία βάση από τους μετρητικούς εξοπλισμούς και, τέλος, από τον κεντρικό σταθμό συγκέντρωσης δεδομένων. Ο τελευταίος είναι 79

90 υπεύθυνος για την λήψη, αποθήκευση, επεξεργασία και διάδοση μεταξύ των συμμετεχόντων του συστήματος των δεδομένων που ελήφθησαν από τα σημεία μέτρησης. Τα σημεία μέτρησης μπορεί να είναι [23]: Σημεία παραγωγής, μεταφοράς και διανομής Σημεία διεθνών διασυνδέσεων Σημεία παραγωγής υπό το ειδικό καθεστώς Σημεία σύνδεσης των καταναλωτών στο δίκτυο ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΤΗΣ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ Όπως προαναφέραμε, η Red Eléctrica España είναι ο κύριος μεταφορέας της ηλεκτρικής ενέργειας, σύμφωνα με τον νόμο 17/2007 της 4 ης Ιουλίου, ο οποίος κατοχυρώνει στην R.E.E. και την αποκλειστικότητα των δικαιωμάτων διανομής. Αυτό βέβαια μέχρι το 2010 ίσχυε μόνο για το σύστημα της που βρίσκεται στο χερσαίο τμήμα της χώρας, έκτοτε όμως η Red Eléctrica España απέκτησε όλο το ενεργητικό σχετικά με την μεταφορά της ηλεκτρικής ενέργειας (γραμμές και υποσταθμοί) των Βαλεαρίδων και των Κανάριων Νήσων αλλά και όλες τις υποδομές στη χερσαία που δεν της άνηκαν μέχρι εκείνη τη στιγμή. Έτσι κατοχυρώθηκε στην εταιρεία κάθε δικαίωμα μεταφοράς και καθιερώθηκε ως ο μοναδικός μεταφορέας ηλεκτρικής ενέργειας και μοναδικός διαχειριστής του ηλεκτρικού δικτύου σε όλη τη χώρα. Η ενέργεια μεταφέρεται μέσω του δικτύου υψηλής τάσης, το οποίο μάλιστα διαχειρίζεται από το σημείο παραγωγής της ηλεκτρικής ενέργειας μέχρι το σημείο διασύνδεσής του με το δίκτυο διανομής. Η εταιρεία είναι υπεύθυνη για την ανάπτυξη, την επέκταση και τη συντήρηση του δικτύου μεταφοράς, για τη διαχείριση της κυκλοφορίας της ηλεκτρικής ενέργειας μεταξύ της χερσονήσου και εξωτερικών ηλεκτρικών συστημάτων και τέλος για την εγγύηση της ελεύθερης εισόδου όλων στο δίκτυο μεταφοράς κάτω από την αρχή της ισότητας. Το δίκτυο μεταφοράς αποτελείται από περισσότερα από χιλιόμετρα γραμμών υψηλής τάσης, με περισσότερους από υποσταθμούς και περισσότερα από MVA ισχύος. Πρόκειται δηλαδή για ένα δίκτυο με πολλές διακλαδώσεις, σίγουρο και αξιόπιστο, που προσφέρει υπηρεσίες υψηλής ποιότητας στο ηλεκτρικό σύστημα. ΠΙΝΑΚΑΣ 4-3: ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟ ΔΙΚΤΥΟ ΔΙΑΝΟΜΗΣ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΣΤΗ ΧΕΡΣΑΙΑ ΧΩΡΑ ΚΑΙ ΤΑ ΝΗΣΙΩΤΙΚΑ ΣΥΜΠΛΕΓΜΑΤΑ ΔΙΚΤΥΟ ΜΕΤΑΦΟΡΑΣ ΣΤΟ ΣΥΝΟΛΟ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ Km δικτύου 2008 (km) 2009 (km) 2010 (km) 2011 (km) 2012 (km) 400 kv kv kv km <132 kv Σύνολο ΣΗΜΕΙΑ ΥΠΟΣΤΑΘΜΩΝ ΣΤΟ ΣΥΝΟΛΟ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ Αριθμός σημείων kv kv kv <132 kv Σύνολο ΙΣΧΥΣ ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΥ ΣΤΟ ΣΥΝΟΛΟ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ Ισχύς (MVA) 2008(MVA) 2009(MVA) 2010(MVA) 2011(MVA) 2012(MVA) Σύνολο Πηγή: REE, 80

91 Να σημειωθεί στο παρόν σημείο πως η διαδικασία της διανομής της ηλεκτρικής ενέργειας από το δίκτυο μεταφοράς στους καταναλωτές δεν αποτελεί μονοπώλιο, όπως η μεταφορά. Με τη δραστηριότητα της διανομής είναι επιφορτισμένες οι ίδιες οι εταιρείας εμπορείας της ηλεκτρικής ενέργειας, είτε προμηθεύοντας τους καταναλωτές τελευταίου καταφυγίου είτε τους επιλέγοντες καταναλωτές που συμμετέχουν στην αγορά Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΑΓΟΡΑ ΣΗΜΕΡΑ Όπως έχουμε ήδη αναφέρει, κυρίαρχη εταιρεία στην Ισπανία πριν την απελευθέρωση της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας ήταν η εταιρεία Endesa, έχοντας στην κατοχή της το 90% της αγοράς. Ιδρύθηκε το 1944 από το Εθνικό Ινστιτούτο Βιομηχανίας, υπό την ονομασία Εθνική Εταιρεία Ηλεκτρισμού Α.Ε ή Empresa Nacional de Electricidad S.A. από όπου και προέκυψε το μεταγενέστερο όνομα Endesa το έτος Η εταιρεία μέχρι και σήμερα κατέχει την πρωτιά στον ηλεκτρικό τομέα της χώρας, έχοντας τη μεγαλύτερη εγκατεστημένη ισχύ και καλύπτοντας το μεγαλύτερο ποσοστό της ζήτησης όπως θα δούμε και στους πίνακες που ακολουθούν. Με την απελευθέρωση της αγοράς ιδρύθηκε η Endesa Energía, η οποία αποτέλεσε την εταιρεία που εμπορευόταν την παραγόμενη ηλεκτρική ενέργεια της μητρικής Endesa. Βέβαια, πλέον η εταιρεία δεν ανήκει σε ισπανικά χέρια. Μετά από πολλές διενέξεις και πολλούς ενδιαφερόμενους, εκτός και εντός συνόρων, το 92% της εταιρείας πέρασε στην ιταλική ενεργειακή εταιρεία Enel η οποία μέσω της Endesa έχει έντονη διεθνή παρουσία, ειδικά στις χώρες της Λατινικής Αμερικής. Σε απόσταση αναπνοής από την Endesa βρίσκεται η βασκική Iberdrola, ο έτερος ενεργειακός κολοσσός της χώρας. Ιδρύθηκε το 1992 και έχει διεθνή παρουσία σε 40 χώρες. Είναι από τις πρώτες ενεργειακές εταιρείες στην Ισπανία και μία από τις μεγαλύτερες διεθνώς σε κεφαλαιοποίηση. Οι κυρίαρχες εταιρείες παραγωγοί ηλεκτρικής ενέργειας, που αποκαλούνται και ως κύριοι διαχειριστές (operadores principales) είναι, σύμφωνα με την Εθνική Επιτροπή Ενέργειας και όπως ορίζει το Βασιλικό Διάταγμα 6/2000, οι εξής: 1. Endesa, S.A. 2. Iberdrola, S.A. 3. Gas Natural SDG, S.A. 4. Hidroeléctrica del Cantábrico, S.A. 5. E.On España, S.L. Να σημειωθεί πως η Gas Natural SDG προέκυψε μετά από συγχώνευση των Gas Natural και Union Fenosa. Στο παρακάτω συγκριτικό διάγραμμα μπορούμε να δούμε την παραγωγή και τη ζήτηση των κυρίαρχων παικτών της αγοράς τους τελευταίους 12 μήνες. Ακόμη παρατίθεται και συγκριτικό διάγραμμα της παραγωγής και της ζήτησης ανά τεχνολογία για κάθε συμμετέχοντα. Για την Endesa παρατηρούμε πως η παραγωγή και ζήτηση παρέμειναν σταθερές, και πως υπήρξε μείωση της των σταθμών άνθρακα τύπου RGS ( δηλαδή άνθρακας που ενσωμάτωνε περιορισμούς εγγυήσεων πληρωμής, restricciones por garantía de pago) και αύξηση της παραγωγής των σταθμών άνθρακα μη RGS. Η Iberdrola παρουσίασε μεγάλη υδραυλική και αιολική παραγωγή, και όπως και η Endesa, και αντιστάθμισε την πτώση της ζήτησης τον μήνα Φεβρουάριο με τη σταθερή αγοραστική της θέση. Η GNF αύξησε και αυτή την υδραυλική της παραγωγής, αντισταθμίζοντας τη μείωση της παραγωγής των σταθμών άνθρακα και από τον Ιανουάριο παρατηρείται αύξηση στην παραγωγή συνδυασμένου κύκλου. Για την E.On και για την HC παρατηρείται αύξηση της υδροηλεκτρικής ενέργειας, ενώ για τις υπόλοιπες εταιρείες αύξηση της παραγωγής αιολικής ενέργειας. 81

92 Το Μάρτιο του 2013 σημειώθηκε ο μεγαλύτερος όγκος βροχοπτώσεων από το 1974, που ξεκίνησε η καταγραφή τους, με 157 l/m 2, ενώ η φυσιολογική τιμή για το συγκεκριμένο μήνα είναι 46 l/m 2, σύμφωνα με στοιχεία της Εθνικής Μετεωρολογικής Υπηρεσίας. Έτσι, το νερό στις δεξαμενές ύδατος επαρκούσε για να καλύψει το 80%, ή και το 90% σε ορισμένες περιπτώσεις, του συστήματος. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να αυξηθεί η υδραυλική παραγωγή κατά 150% και η υδραυλική σε ειδικώς καθεστώς (Α.Π.Ε.) 112%. ΕΙΚΟΝΑ 4-6: ΜΗΝΙΑΙΑ ΕΞΕΛΙΞΗ ΑΓΟΡΩΝ ΚΑΙ ΠΩΛΗΣΕΩΝ ΑΝΑ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ 03/ /2013 Πηγή: CNE 82

93 ΕΙΚΟΝΑ 4-7: ΚΑΘΑΡΟ ΥΠΟΛΟΙΠΟ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΑΝΑ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΚΑΙ ΑΝΑ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ11/ /2013 Πηγή: CNE Σύμφωνα με στοιχεία από την έκθεση εποπτείας της χερσαίας χονδρικής αγοράς spot της CNE που εκδόθηκε το Φεβρουάριο του 2013, παρακάτω βλέπουμε τους μέσους όρους της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας ανά εταιρεία και την κάλυψη της ζήτησης για το έτος Να σημειώσουμε πως όλες οι εταιρείες που είναι κυρίαρχοι παίκτες στην αγορά (έχουν αναφερθεί παραπάνω) εμπορεύονται και οι αυτές σε πελάτες τελευταίου καταφυγίου (δηλαδή με ρυθμισμένο τιμολόγιο) αλλά αποτελούν ξεχωριστές νομικές οντότητες ως εταιρείες. ΕΙΚΟΝΑ 4-8: ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΑΝΑ ΕΤΑΙΡΕΙΑ Πηγή: επεξεργασία της συγγραφέως σύμφωνα με στοιχεία της CNE 83

94 ΕΙΚΟΝΑ 4-9: ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΤΗΣ ΖΗΤΗΣΗΣ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ Πηγή: επεξεργασία της συγγραφέως σύμφωνα με στοιχεία της CNE ΕΙΚΟΝΑ 4-10: ΠΟΣΟΣΤΟ ΤΩΝ ΕΤΑΙΡΕΙΩΝ ΣΤΟΝ ΗΜΕΡΗΣΙΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟ (ΗΜΕΡΗΣΙΑ ΑΓΟΡΑ ΚΑΙ ΔΙΜΕΡΕΙΣ ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ) (ΠΑΡΑΓΩΓΗ) Πηγή: CNE ΕΙΚΟΝΑ 4-11: ΠΟΣΟΣΤΟ ΤΩΝ ΕΤΑΙΡΕΙΩΝ ΣΤΟΝ ΗΜΕΡΗΣΙΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟ (ΗΜΕΡΗΣΙΑ ΑΓΟΡΑ ΚΑΙ ΔΙΜΕΡΕΙΣ ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ) (ΖΗΤΗΣΗ) Πηγή: CNE Η προμήθεια της ενέργειας διενεργείται είτε από τις πέντε μεγάλες κυρίαρχες εταιρείες (στην περίπτωση που έχουμε καταναλωτή που τροφοδοτείται με το τιμολόγιο τελευταίου καταφυγίου), έχουμε δηλαδή τους εμπόρους τελευταίου καταφυγίου CUR (Comercializadores de Ultimo Recurso) που όπως αναφέραμε όμως αποτελούν ξεχωριστές νομικές οντότητες, είτε από εμπόρους ηλεκτρικής 84

95 ενέργειας, που μπορεί να είναι είτε οι πέντε κυρίαρχοι είτε άλλες εταιρείες που συμμετέχουν στην ελεύθερη αγορά. Οι έμποροι της ηλεκτρικής ενέργειας δημοσιεύονται από την Εθνική Επιτροπή Ενέργειας CNE, καθώς ορίζεται από το άρθρο 45 του νόμου 54/1997 του Ηλεκτρικού Τομέα, αφού πρώτα έχουν ενημερώσει την αρμόδια υπηρεσία της Επιτροπής αλλά και το Υπουργείο Βιομηχανίας, Ενέργειας και Τουρισμού για την έναρξη της δραστηριότητάς τους. Το ίδιο ορίζεται και σε μεταγενέστερα βασιλικά Διατάγματα αλλά και στο νόμο 25/2009, που τροποποιεί κάποιες διατάξεις του ηλεκτρικού τομέα. Σύμφωνα με τη νομοθεσία λοιπόν, δημοσιεύεται η πλήρης λίστα των εμπόρων που είναι εγγεγραμμένοι στο Διοικητικό Μητρώο των Προμηθευτών, Εμπόρων και Άμεσων Καταναλωτών και περιέχει τα πλήρη στοιχεία τους καθώς και στοιχεία επικοινωνίας με τους εμπόρους, και την οποία μπορούμε να βρούμε στο παρακάτω σύνδεσμο (τελευταίας ανανέωση αυτής την 13 η Μαΐου του 2013): Το Βασιλικό Διάταγμα 485/2009 που θέτει την έναρξη της προμήθειας τελευταίου καταφυγίου στον ηλεκτρικό τομέα ορίζει πως από την 1 η Ιουλίου του 2009 παύουν να υπάρχουν τα ενιαία τιμολόγια και έχουν δικαίωμα επιλογής της προμήθειας τελευταίου καταφυγίου εκείνοι οι τελικοί καταναλωτές που είναι συνδεδεμένοι στη χαμηλή τάση με ισχύ μικρότερη των 10kW. Το ίδιο Βασιλικό Διάταγμα ορίζει την ενημέρωση της λίστας των εμπόρων με τους εμπόρους τελευταίου καταφυγίου. Ακόμη, θεσπίστηκε με ψήφισμα της Γενικής Γραμματείας Ενέργειας τον Ιούνιο του 2009 η έναρξη της χορήγησης κοινωνικής στήριξης και ορίζεται η δημοσίευση αντίστοιχης λίστας με τους εμπόρους τελευταίου καταφυγίου και τα αναλυτικά στοιχεία αυτών, αναλυτικότερα από την απλή λίστα των εμπόρων, ώστε να εξυπηρετούν αποτελεσματικότερα τους καταναλωτές, ειδικότερα σχετικά με τη χορήγηση της κοινωνικής στήριξης. Η λίστα αυτή, μπορεί να βρεθεί στον παρακάτω σύνδεσμό: Οι ίδιες λίστες δημοσιεύονται και από το Υπουργείο Βιομηχανίας, Ενέργειας και Τουρισμού. Πέρα από τους παραγωγούς και τους εμπόρους, αντίστοιχες λίστες δημοσιεύει και ο OMIE, στην ιστοσελίδα του Η πρώτη περιέχει το σύνολο των συμμετεχόντων στην αγορά από το 1998 και έπειτα, και αποτελείται από έναν κωδικό που έχει αντιστοιχίσει το Υπουργείο Βιομηχανίας, Ενέργειας και Τουρισμού και ο OMEL σε κάθε συμμετέχοντα, μία περιγραφή του καθένα και την ιδιότητά τους, δηλαδή εάν ο εν λόγω συμμετέχοντας είναι έμπορος, άμεσος καταναλωτής, συμβατικός παραγωγός, παραγωγός Α.Π.Ε., αντιπρόσωπος ή παίκτης-διαχειριστής. Στην τελευταία έκδοση της λίστας, την 11 η Απριλίου του 2013 η αγορά μετρούσε συμμετέχοντες. Η λίστα συναντάται στον εξής σύνδεσμο: Άλλη λίστα που δημοσιεύεται είναι η λίστα με τις μονάδες που υπάρχουν στη βάση δεδομένων του διαχειριστή της αγοράς. Συμπεριλαμβάνει τον κωδικό της μονάδας, πληροφορίες σχετικά με τον ιδιοκτήτη της μονάδας και το ποσοστό της ιδιοκτησίας της, τον τύπο της μονάδας και την κατάσταση λειτουργίας της στην αγορά, δηλαδή εάν βρίσκεται εντός ή εκτός αυτής. Στην πιο πρόσφατη λίστα υπάρχουν 1256 εγγραφές μονάδων. Η λίστα αυτή βρίσκεται στον παρακάτω σύνδεσμο: 85

96 5. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΕΣ ΠΗΓΕΣ ΚΑΙ ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΔΙΑΣΥΝΔΕΣΕΙΣ 5.1. ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΕΣ ΠΗΓΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας στην Ισπανία και όλες οι δραστηριότητες γύρω από αυτές, όπως παραγωγή, διανομή κ.τ.λ., περιγράφονται στη αντίστοιχη νομοθεσία με τον όρο «Regimen Especial», δηλαδή «Ειδικό Καθεστώς», το οποίο εισήχθηκε για πρώτη φορά το 1994 με το νόμο 40/94 και συγκεκριμένα το Βασιλικό Διάταγμα 2366/1994 ήταν αυτό που ρύθμιζε την ηλεκτρική ενέργεια στα πλαίσια αυτού του ειδικού καθεστώτος και συμπεριέλαβε σε αυτό εγκαταστάσεις βιομάζας από απόβλητα, εγκαταστάσεις συμπαραγωγής και υδραυλικές εγκαταστάσεις, όλες με ισχύ ίση ή μικρότερη των 100 MVA. Στη συνέχεια, και με το νόμο για τον Ηλεκτρικό Τομέα 54/1997 που σήμανε και την αρχή για μια απελευθερωμένη αγορά, έγινε ένας σαφέστερος διαχωρισμός της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας του ειδικού καθεστώτος από το συμβατικό καθεστώς και θεσμοθετήθηκαν κάποια κανόνες. Ορίστηκε λοιπόν πως κάποιες εγκαταστάσεις του ειδικού καθεστώτος μπορούν να ενσωματώσουν την πλεονάζουσα ενέργειά τους στο σύστημα (όπως στις περιπτώσεις συμπαραγωγής, βιομάζας και αποβλήτων) λαμβάνοντας την μέση τιμή της αγοράς προστιθέμενου ενός πριμ, και κάποιες άλλες μπορούν να συμμετέχουν κατευθείαν στην αγορά (για τις περιπτώσεις της ηλιακής, αιολικής υδραυλικής, γεωθερμικής ενέργειας) λαμβάνοντας ένα πριμ προστιθέμενου της ωριαίας οριακής τιμής, αλλά και μια αποζημίωση για εγγύηση της ισχύος και για δευτερεύουσες υπηρεσίες. Μέχρι σήμερα έγιναν τροποποιήσεις και αλλαγές με διάφορα κατά καιρούς νομοσχέδια και Βασιλικά Διατάγματα, ανάλογα με τις απαιτήσεις της αγοράς αλλά και των τεχνολογιών των Α.Π.Ε. 86

97 ΠΙΝΑΚΑΣ 5-1: ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ «ΕΙΔΙΚΟΥ ΚΑΘΕΣΤΩΤΟΣ» Νομοσχέδιο Σημαντικά στοιχεία για το «Ειδικό Καθεστώς» Βασιλικό Διάταγμα Ν. 40/94 Εισαγωγή του όρους «Ειδικό Καθεστώς» που περιγράφει το καθεστώς Α.Π.Ε. Β.Δ. 2366/1994 Ρύθμιση «Ειδικού Καθεστώτος» : βιομάζα, συμπαραγωγή, υδραυλική ενέργεια. Ν. 54/1997 Σαφής διαχωρισμούς ειδικού και συμβατικού καθεστώτος παραγωγής ηλ. ενέργειας. Κανονισμοί συμμετοχής παραγωγών στην αγορά ηλ. ενέργειας: απευθείας συμμετοχή ή συμμετοχή μόνο πλεονάζουσας ενέργειας ανάλογα με τον τύπο Α.Π.Ε. Β.Δ. 2818/1998 Καθιέρωση της ετήσιας ανανέωσης των πριμ των Α.Π.Ε. και επανεξέταση κάθε 4ετία. Σχέδιο για την προαγωγή των Θέσπιση στόχων ανάπτυξης για κάθε τεχνολογία μέχρι το % της πρωτογενούς κατανάλωσης ενέργειας κάλυψη από Α.Π.Ε. Α.Π.Ε. Ν. 6/2000 Ενθάρρυνση της συμμετοχής στην αγορά όλων των εγκαταστάσεων Α.Π.Ε. και πρόβλεψη συμβολαίων πώλησης ενέργειας με εμπόρους. Β.Δ. 1663/2000 Απλοποίηση των προϋποθέσεων για την σύνδεση φωτοβολταϊκών εγκαταστάσεων μέχρι 100 kva. Β.Δ. 436/2004 Τροποποίηση του Νόμου του Ηλεκτρικού Τομέα και καθιέρωση του οικονομικού και νομικού πλαισίου του ειδικού καθεστώτος των Α.Π.Ε. Καθιέρωση δύο τρόπων αποζημίωσης των παραγωγών Α.Π.Ε. (ρυθμισμένο τιμολόγιο ή τιμή της αγοράς). Β.Δ. 314/2006 Καθιερώνεται ως υποχρεωτική η ενσωμάτωση θερμικών ηλιακών εγκαταστάσεων και φωτοβολταϊκών πάνελ σε νεόδμητα κτήρια. Β.Δ. 661/2007 Ρύθμιση παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στο ειδικό καθεστώς των Α.Π.Ε. και διατήρηση των δύο τρόπων αποζημίωσης των παραγωγών και εισαγωγή πριμ για τους συμμετέχοντες στην αγορά. Ν. 6/2009 Εισαγωγή του κοινωνικού οφέλους (bono social). Πηγή: Επεξεργασία της συγγραφέως [24], [25] ΤΡΟΠΟΣ ΑΠΟΖΗΜΙΩΣΗΣ ΤΩΝ ΠΑΡΑΓΩΓΩΝ Α.Π.Ε. Όπως αναφέρθηκε και στον παραπάνω πίνακα, το 2004 με το Βασιλικό Διάταγμα 436/2004 καθιερώθηκαν δύο τρόποι αποζημίωσης των παραγωγών ηλεκτρικής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές, στα πλαίσια της θέσπισης του νομικού και οικονομικού πλαισίου λειτουργίας της του «Ειδικού Καθεστώτος» και της δημιουργίας ενός συστήματος σταθερού και προβλέψιμου. Έτσι λοιπόν ο παραγωγός από Α.Π.Ε. έχει τις εξής δύο επιλογές όσον αφορά στην αποζημίωσή του για την παραχθείσα ενέργεια [27]: Να πουλήσει την ενέργεια σε μια εταιρεία διανομής σε μία τιμή που ρυθμίζεται από το κράτος. Η τιμή αυτή ορίζεται ως ένα ποσοστό της Μέσης Ηλεκτρικής Τιμής (ή Τιμή Αναφοράς), που σχετίζεται με το εκτιμώμενο κόστος που είναι αναγκαίο για την πληρωμή των δραστηριοτήτων που σχετίζονται με την παροχή της ηλεκτρικής ενέργειας και την πρόβλεψη της ζήτησης του τελικού καταναλωτή. Το ποσό της ρυθμισμένης τιμής στην οποία πουλά ο παραγωγός την ενέργεια του εξαρτάται από την ισχύ και το χρονικό διάστημα που έχει περάσει από την ημερομηνία έναρξης της λειτουργίας της εγκατάστασης, καταλογίζοντας του ακόμη το κόστος των αποκλίσεων. Να πουλήσει την ενέργεια είτε συμμετέχοντας ελεύθερα και άμεσα ο ίδιος ο παραγωγός στην αγορά, μέσω ενός συστήματος προσφορών που διαχειρίζεται ο διαχειριστής της αγοράς, είτε μέσω διμερών συμφωνιών ή μακροπρόθεσμων συμβολαίων που συνάπτονται με κάποια 87

98 εταιρεία προμήθειας ηλεκτρικής ενέργειας. Ο παραγωγός εισπράττει ως αμοιβή την τιμή της αγοράς καθώς και ένα επιπλέον ποσό ως κίνητρο για τη συμμετοχή τους σε αυτήν. Το 2007 με Βασιλικό διάταγμα που ρυθμίζει την δραστηριότητα της ηλεκτρικής ενέργειας εντός του Ειδικού Καθεστώτος, διατηρείται η βασική μορφή της αποζημίωσης των παραγωγών με τις δύο επιλογές που περιγράφηκαν παραπάνω, με τη διαφορά πως το πριμ που θα εισπράξουν οι παραγωγοί Α.Π.Ε. που συμμετέχουν στην αγορά είναι μεταβλητό και εξαρτώμενο από την τιμή της αγοράς και η συνολική αποζημίωση έχει μία μέγιστη και μία ελάχιστη τιμή, τις τιμές cap και floor αντίστοιχα. FLOOR < (Τιμή αναφοράς της αγοράς + Τιμή αναφοράς του πριμ) < CAP Πριμ αναφοράς = Πριμ (Τιμή αναφοράς της αγοράς + Πριμ αναφοράς) FLOOR: Πριμ = FLOOR Τιμή αναφοράς της αγοράς Τιμή αναφοράς της αγοράς CAP Πριμ = 0 ΕΙΚΟΝΑ 5-1: ΑΠΟΖΗΜΙΩΣΗ ΠΑΡΑΓΩΓΩΝ ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΤΟΥ «ΕΙΔΙΚΟΥ ΚΑΘΕΣΤΩΤΟΣ» Πηγή: [27] ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ Ήδη από το 1980 με τη δεύτερη πετρελαϊκή κρίση, η ισπανική κυβέρνηση έστρεψε το βλέμμα της στην εξοικονόμηση ενέργειας και ξεκίνησε τις προσπάθειες εύρεσης εναλλακτικών πηγών ενέργειας. Αυτό άρχισε να υλοποιείται με την θέσπιση του νόμου 82/1980, όπου μπήκαν τα θεμέλια για τις πρώτες προσπάθειες συντηρητικής χρήσης της ενέργειας και έγιναν και τα πρώτα βήματα για την έρευνα και ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών. Με το νομοσχέδιο της απελευθέρωσης της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας το 1997 τέθηκε και ο, φιλόδοξος μπορούμε να πούμε, στόχος της κάλυψης του 12% της πρωτογενούς ζήτησης ηλεκτρικής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές έως το έτος Ο στόχος αυτός ήταν όντως πολύ φιλόδοξος και δύσκολα επιτεύξιμος, οπότε με το Σχέδιο των Ανανεώσιμων Πηγών (Programa de las Energías Renovables) του 2005, με χρονικό ορίζοντα την πενταετία που ακολουθούσε, οι κανονισμοί για τη χρήση των ανανεώσιμων πηγών έγιναν ακόμη αυστηρότεροι και 88

99 τέθηκαν 2 ακόμη στόχοι: το 5,83% της κατανάλωσης πετρελαίου των μέσων μεταφοράς έπρεπε να αντικατασταθεί από τη χρήση βιοκαυσίμων και το 29,4% της συνολικής κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές [26]. Από το 2005 και έκτοτε, ο τομέας των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας σημειώνει μεγάλους ρυθμούς ανάπτυξης συμβάλλοντας τα μέγιστα στην ανάπτηξη της οικονομίας της χώρας. Σήμερα άλλωστε, η Ισπανία αποτελεί τη δεύτερη μεγαλύτερη παραγωγό ηλιακής θερμικής και φωτοβολταϊκής ενέργειας στον κόσμο (σύμφωνα με στοιχεία του για το 2010) [26]. Για να αποδώσει όμως ένα σύστημα παραγωγής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στο οικονομικό μοντέλο που θα στηριχθεί το εν λόγω σύστημα. Στην περίπτωσή μας, η Ισπανία στηρίχθηκε είτε σε σταθερά, ρυθμισμένα τιμολόγια (διαφορετικά για κάθε τεχνολογία) είτε σε ένα πριμ που προστίθεται στην τιμή της αγοράς για τις εγκαταστάσεις που πωλούν την ενέργεια που παράγουν (μέσω ανανεώσιμών πηγών) στην αγορά. Το οικονομικό αυτό μοντέλο που ονομάζεται feed-in tariff είναι όπως εκείνο που χρησιμοποίησαν και άλλες χώρες με σημαντική ανάπτυξη στον τομέα των ανανεώσιμων πηγών όπως η Γερμανία και η Δανία, και εγγυάται πολλά ανταποδοτικά οφέλη για τους παραγωγούς ανανεώσιμων πηγών ώστε αυτές να γίνουν ανταγωνιστικές σε σχέση με τις συμβατικές μεθόδους παραγωγής [26]. Ένας ακόμη σημαντικός παράγοντας για την αλματώδη ανάπτυξη των ανανεώσιμων ήταν και η χρήση των βιοκαυσίμων στον τομέα των μεταφορών. Σε αυτό βοήθησε η, σύμφωνα με ειδικό νομοσχέδιο, υποχρέωση όλων όσων διαχειρίζονται και διανέμουν πετρελαϊκά προϊόντα να επιδεικνύουν πως ένα ελάχιστο ποσοστό των πωλήσεών τους είναι βιοκαύσιμα [26]. Βέβαια, είναι ιδιαίτερα απαιτητική η διατήρηση και συντήρηση ενός ηλεκτρικού συστήματος με μια τόσο μεγάλη εγκατεστημένη ισχύ τεχνολογιών ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, όπως για παράδειγμα τις MW αιολικής ενέργειας που καταγράφηκαν το έτος Και παρόλο που τότε θεωρείτο πολύ τολμηρή η κάλυψη του 14% της ζήτησης από ανεμογεννήτριες και ένα μεγάλο μπλακ-αουτ ήταν ο μεγάλος φόβος, το Νοέμβριο του 2009, αιολική ενέργεια ήταν αυτή που τροφοδότησε το 50% της ζήτησης ηλεκτρικής ενέργειας για ένα χρονικό διάστημα 5 ωρών, με 53% μέγιστη τιμή και μηνιαίο μέσο όρο της τάξης του 22,7%. Τα νούμερα αυτά είναι πολύ ενθαρρυντικά για το μέλλον των ανανεώσιμων πηγών στη χώρα, καθώς καμία άλλη χώρα στο μέγεθος της Ισπανίας, με τόσο μεγάλες ανάγκες ηλεκτρικής ενέργειας και τόσο αδύναμες διασυνδέσεις με γειτονικές χώρες δεν έχει καταφέρει τέτοιο ποσοστό κάλυψης της ζήτησης και για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα με ανανεώσιμες πηγές. Μιλώντας για νούμερα και για μεγέθη, να σημειώσουμε πως το 2010 η Ισπανία κατείχε την πρώτη θέση στην Ευρώπη και τη δεύτερη στον κόσμο σε εγκατεστημένη ηλιακή θερμοηλεκτρική ισχύ, δεύτερη στην Ευρώπη και τέταρτη στον κόσμο σε εγκατεστημένη αιολική ισχύ, δεύτερη τόσο σε Ευρωπαϊκό τόσο και σε παγκόσμιο επίπεδο στον τομέα των φωτοβολταϊκών και κατείχε την τρίτη θέση όσον αφορά μικρούς υδροηλεκτρικούς σταθμούς [24], [26]. Ποιος όμως είναι ο σχεδιασμός για το μέλλον; Αντιστοίχως με το PER , το PER είναι το εθνικό σχέδιο για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας για την δεκαετία που διανύουμε, με πρόβλεψη έως το έτος Το συγκεκριμένο σχέδιο ενσωματώνει την Ευρωπαϊκή Οδηγία 2009/28/CE, η οποία θεσπίζει ένα ελάχιστο ποσοστό της τάξης του 20% της τελικής μεικτής κατανάλωσης ενέργειας στις χώρες μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης το οποίο πρέπει να καλυφθεί από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, και ένα αντίστοιχο ποσοστό για τον τομέα των Μ.Μ.Μ. της τάξης του 10%. Οι παραπάνω στόχοι έχουν οριστεί τόσο για το σύνολο της Ε.Ε. αλλά και για κάθε χώρα μέλος ξεχωριστά. Η Οδηγία όριζε πως κάθε μέλος υποχρεούταν να υποβάλει τον ενεργειακό σχεδιασμό του στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή (CE) μέχρι τις 30 Ιουλίου Η ισπανική κυβέρνηση υπέβαλε την πρότασή της Γενικής Γραμματείας Ενέργειας, παρουσιάζοντας το Εθνικό Σχέδιο για τις Ανανεώσιμες Πηγές. Υπεύθυνοι σύνταξης του εν λόγω σχεδιασμού ήταν το Υπουργείο Βιομηχανίας, Ενέργειας και Τουρισμού σε συνεργασία με το IDEA (Instituto para la Diversificación y Ahorro de la Energía), το Ινστιτούτο για την Διαφοροποίηση και την Οικονομία της Ενέργειας [25], [26]. 89

100 Το σχέδιο για τις ανανεώσιμες πηγές για την δεκαετία , περιλαμβάνει τα εξής ουσιώδη στοιχεία [25]: Πρόσθετη ανάλυση που δεν περιλαμβάνονταν στο σχέδιο της προηγούμενης πενταετίας Αναλυτική παρουσίαση για κάθε τεχνολογία ανανεώσιμων πηγών που περιλαμβάνει τις προοπτικές τεχνολογικής εξέλιξης και την αναμενόμενη εξέλιξη των κοστών. Το IDEA είναι υπεύθυνο ακόμη για την παρακολούθηση πως το σχέδιο προσεγγίζει τους στόχους που έχουν τεθεί. Μετά την επεξεργασία του σχεδίου PER και εν μέσω πολύ αρνητικών προοπτικών για τα επόμενα χρόνια λόγω της ύφεσης, τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο, έλαβαν χώρα οι εργασίες της υποεπιτροπής, υπεύθυνης για τον ενεργειακό σχεδιασμό της χώρας για την επόμενη 25ετία, που ενσωματώθηκε στην Επιτροπή του Υπουργείου Βιομηχανίας, Ενέργειας και Τουρισμού του συνεδρίου των Βουλευτών, που στις 21 Δεκεμβρίου του 2010 εξέδωσαν ψήφισμα στήριξης στο PER από τους περισσότερους πολιτικούς σχηματισμούς, ψήφισμα με το οποίο, μεταξύ άλλων, πρότειναν η συμμετοχή των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στην κάλυψη της ζήτησης να φτάσει στο 20,8% μέχρι το έτος Αυτός λοιπόν είναι πλέον ο στόχος του PER έτσι όπως διαμορφώθηκε από την επιτροπή, που ανταποκρίνεται στο νόμο 2/2011 σχετικά με την αειφόρο οικονομία, που θέτει τους ίδιους στόχους με την Οδηγία 2009/28/CE σχετικά με τα εθνικά ελάχιστα ποσοστά που πρέπει να καλυφθούν από τις ανανεώσιμες πηγές ως το Όσον αφορά στην ευρωπαϊκή οδηγία 2009/28/CE, αυτή αποτελεί μέρος του λεγόμενου «Ευρωπαϊκού Πακέτου για την Ενέργεια και την Κλιματική Αλλαγή» ή αλλιώς «Πρόγραμμα ». Οι στόχοι της Ε.Ε. στα πλαίσια του πακέτου αναφέρονται παρακάτω [25]. 1. Βελτίωση κατά ένα ποσοστό της τάξης του 20% της ενεργειακής αποδοτικότητας 2. Συνεισφορά κατά 20% των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στην κάλυψη της ζήτησης 3. Μείωση κατά 20% των Εκπομπών Αερίων Θερμοκηπίου Η ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΗΜΕΡΑ ΣΤΗΝ ΙΣΠΑΝΙΑ ΚΑΙ Ο ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΓΙΑ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ Οι βασικοί άξονες της ενεργειακής πολιτικής τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε εθνικό επίπεδο είναι η ασφάλεια της παροχής ηλεκτρικής ενέργειας, ο σεβασμός προς το περιβάλλον και η οικονομική ανταγωνιστικότητα. Αναφορικά με το τελευταίο, ειδικά η Ισπανία αντιμετωπίζει τα εξής προβλήματα [25]: Πολύ αυξημένη κατανάλωση ενέργειας ανά μονάδα του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος πολύ αυξημένη σε σχέση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο Αυξημένη ενεργειακή εξάρτηση από το εξωτερικό Αυξημένες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου (λόγω κυρίως της αύξησης της παραγωγής ενέργειας και μεταφοράς αυτής). Μία λύση στα παραπάνω προβλήματα προσπάθησε να δοθεί με την απελευθέρωση του ενεργειακού τομέα και με την ενίσχυση της διαφάνειας στην αγορά, με την ανάπτυξη των υποδομών και την προώθηση της οικονομίας, της ενεργειακής αποδοτικότητας και των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, οι οποίες αποτέλεσαν μεγάλο όφελος στη χώρα, λόγω του χαμηλού κόστους, που έτεινε να χαμηλώσει ακόμη περισσότερο με την ανάπτυξη της τεχνολογίας. 90

101 ΕΙΚΟΝΑ 5-2: ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΕΞΑΡΤΗΣΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ ΤΩΝ 27 ΚΑΤΑ ΤΟ ΕΤΟΣ Πηγή: EUROSTAT [25] Στην Ισπανία πλέον έχουν αφήσει πίσω τους την περίοδο της «εκτόξευσης» των ανανεώσιμων πηγών, και πλέον βρίσκονται στη φάση της περαιτέρω ανάπτυξής τους και στην ενοποίησή τους με το υπόλοιπο ηλεκτρικό σύστημα. Αυτό ενισχύεται και μέσω του νόμου 2/2011 ο οποίος επιβάλλει πως τα πλαίσια στήριξης μιας αειφόρου οικονομίας πρέπει να στηρίζονται σε σταθερότητα, ευελιξία για την ενσωμάτωση νέων τεχνολογιών, εσωτερίκευση του κόστους του ενεργειακού συστήματος και προώθηση της καινοτομίας. Ήδη από το νομοσχέδιο της απελευθέρωσης ενέργειας του 1997 υπήρξε πρόβλεψη στήριξης των ανανεώσιμών πηγών, όπου εισήχθηκε ο όρος «Ειδικό καθεστώς» (Regimen Especial) που περιγράφει το σύνολο των Α.Π.Ε. Με το Σχέδιο των Ανανεώσιμων Πηγών η χρήση τους αυξήθηκε πολύ με αποτέλεσμα η κάλυψη της πρωτογενούς ενέργειας από Α.Π.Ε. να φτάσει από 6,6% το 2004 σε ποσοστό 11,3% το Αν μάλιστα υπολογιστεί σε σχέση με την ακαθάριστη τελική κατανάλωση ενέργειας το ποσοστό κάλυψης από Α.Π.Ε. φτάνει το 13,2%, σύμφωνα με τη μεθοδολογία που καθιερώνεται με την Οδηγία 2009/28/CE. Όσον αφορά στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, η συνεισφορά των Α.Π.Ε. στην ακαθάριστη τελική κατανάλωση από 17,9% το 2004 έφτασε το 33,3% το Τέλος, ο τομέας των μεταφορών έχει κάνει πολλά βήματα προς τα μπροστά τα τελευταία χρόνια καθώς τα βιοκαύσιμα, έχουν επιτυχώς αντικαταστήσει μέρος του πετρελαίου και της βενζίνης, ποσοστό που από 0,39% το 2004 φτάνει το 5% το

102 ΕΙΚΟΝΑ 5-3: ΚΑΛΥΨΗ Α.Π.Ε. / ΟΛΙΚΗ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΜΕΧΡΙ ΤΟ ΕΤΟΣ 2009 Πηγή: MITyC/IDEA [25] ΕΙΚΟΝΑ 5-4: ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΩΝ ΔΙΑΦΟΡΩΝ ΠΗΓΩΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΜΕΧΡΙ ΤΟ ΕΤΟΣ 2009 Πηγή: MITyC/IDEA [25] 92

103 Πετρελαιοειδή 6,9% Υδραντλητική 0,8% Άνθρακας 12,6% Φυσικό Αέριο 37,2% Πυρηνική 17,8% Α.Π.Ε. 24,7% Υδραυλική 9% Αιολική 12,4% Αστι. Στερ. Αποβλ. 0,3% Βιομάζα 0,8% Βιοαέριο 0,3% Ηλιακή - Φ/Β 2% Ηλιακή - Θερμοηλεκτρική 0,03% ΕΙΚΟΝΑ 5-5: ΗΛΕΚΤΡΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΑΝΑΛΟΓΑ ΜΕ ΤΙΣ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΠΗΓΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΟ ΕΤΟΣ 2009 Πηγή: MITyC/IDEA [25] Πετρέλαιο 48,8% Φυσικό Αέριο 23,8% Α.Π.Ε. 9,4% Πυρηνική 10,5% Ηλ. Ισοζύγιο Εισ- Άνθρακας Εξ 8% -0,5% Υδραυλική 1,7% Αιολική 2,4% Βιομάζα & Υπολείμματα 3,9% Βιοκαύσιμα 0,8% Ηλιακή 0,5% Γεωθερμία 0,1% Πηγή: MITyC/IDEA [25] ΕΙΚΟΝΑ 5-6: ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΠΡΩΤΟΓΕΝΟΥΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΟ ΕΤΟΣ 2009 Τα πιθανά σενάρια σύμφωνα με την ευρωπαϊκή οδηγία για το ενεργειακό μέλλον είναι δύο. Ένα είναι το σενάριο αναφοράς, το οποίο λαμβάνει υπ όψιν του τις δράσεις της ενεργειακής αποδοτικότητας που πραγματοποιήθηκαν μέχρι το έτος 2010, και το άλλο είναι το σενάριο της πρόσθετης ενεργειακής αποδοτικότητας, που είναι βασισμένο στις βελτιώσεις που ορίζει το Σχέδιο Δράσεων για την Οικονομία και την Ενεργειακή Αποδοτικότητα, και είναι το σενάριο που σχετίζεται με το PER, δηλαδή τον ενεργειακό προγραμματισμό της Ισπανίας. Δηλαδή τα δύο σενάρια μοιράζονται τις ίδιες κοινωνικοοικονομικές παραμέτρους αλλά διαφοροποιούνται στους τρόπους εξοικονόμησης ενέργειας που προτείνουν. Σίγουρα ο σχεδιασμός της ενεργειακής πολιτικής τόσο της Ευρωπαϊκής Ένωσης όσο και της Ισπανίας προϋποθέτουν την μελέτη και το συνδυασμό πολλών διαφορετικών σεναρίων, όπως επίσης και την ενσωμάτωση και μελέτη πολλών παραμέτρων, όπως οι τιμές των πρώτων υλών, ο 93

104 πληθυσμός, η οικονομική ανάπτυξη κ.α. Επομένως, είναι πιθανόν πολλές φορές να παρατηρηθούν διαφοροποιήσεις στην πορεία της επίτευξης των στόχων και υπάρξει αναθεώρηση και διαφοροποίηση των προγραμμάτων. Αυτή η πιθανότητα γίνεται ακόμη πιο σίγουρη σήμερα, που αντιμετωπίζουμε ύφεση στις οικονομικές δραστηριότητες διεθνώς. Παρακάτω παρατίθενται κάποιες προβλέψεις για τα έτη 2015 και 2020, σε σύγκριση με τα στοιχεία για τα έτη 2005 και 2010, σύμφωνα με το σενάριο πρόσθετης ενεργειακής απόδοσης. ΠΙΝΑΚΑΣ 5-2: ΣΕΝΑΡΙΟ ΠΡΟΣΘΕΤΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗΣ ΑΠΟΔΟΤΙΚΟΤΗΤΑΣ: ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΠΡΩΤΟΓΕΝΟΥΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ Χιλιάδες τόνων ισοδύναμου 2005 (ktoe) 2010 (ktoe) 2015(ktoe) 2020(ktoe) πετρελαίου Άνθρακας Πετρέλαιο Φυσικό αέριο Πυρηνικά Α.Π.Ε Διαφορά Εισ-Εξαγ Σύνολο Πρωτογενούς Ενέργειας Πηγή: MITyC/IDEA [25] ΠΙΝΑΚΑΣ 5-3: ΣΕΝΑΡΙΟ ΠΡΟΣΘΕΤΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗΣ ΑΠΟΔΟΤΙΚΟΤΗΤΑΣ: ΤΕΛΙΚΗ ΚΑΤΑΝAΛΩΣΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ Χιλιάδες τόνων ισοδύναμου πετρελαίου 2005(ktoe) 2010(ktoe) 2015(ktoe) 2020(ktoe) Άνθρακας Πετρελαιοειδή Φυσικό αέριο Ηλεκτρισμός Α.Π.Ε Σύνολο Ενεργ. Χρήσεων Χρήσεις μη ενεργειακές Πετρελαιοειδή Φυσικό αέριο Σύνολο Χρήσεων Πηγή: MITyC/IDEA [25] ΠΙΝΑΚΑΣ 5-4: : ΣΕΝΑΡΙΟ ΠΡΟΣΘΕΤΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗΣ ΑΠΟΔΟΤΙΚΟΤΗΤΑΣ: ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΑΝΑ ΤΟΜΕΑ Χιλιάδες τόνων ισοδύναμου πετρελαίου 2005(ktoe) 2010(ktoe) 2015(ktoe) 2020(ktoe) Βιομηχανία Μεταφορές Οικιακά, Υπηρεσίες κ.α Συν. Ενεργ. Χρήσεις Χρήσεις Μη Ενεργειακές Σύνολο Χρήσεων Πηγή: MITyC/IDEA [25] 94

105 ΠΙΝΑΚΑΣ 5-5: ΣΕΝΑΡΙΟ ΠΡΟΣΘΕΤΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗΣ ΑΠΟΔΟΤΙΚΟΤΗΤΑΣ: ΕΘΝΙΚΟ ΗΛΕΚΤΡΙΚΟ ΙΣΟΖΥΓΙΟ GWh 2005 (GWh) 2010 (GWh) 2015 (GWh) 2020 (GWh) Άνθρακας Πυρηνικά Φυσικό αέριο Πετρελαιοειδή Α.Π.Ε. Αντλητικοί Υδροηλ.Σταθμοι Ακαθάριστη παραγωγή Κατανάλωση σε παραγωγή ενέργειας Καθαρή Παραγωγή Κατανάλωση σε άντληση Εμπορικό ισοζύγιο διασυνδέσεων Ζήτηση Κατανάλωση τομέων μετασχηματισμ Απώλειες μεταφοράς διανομής ΤΕΛΙΚΗ ΖΗΤΗΣΗ ΗΛ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ Αύξηση αναφορικά με το 4,26% 2,05% 2,53% 2,73% προηγ.έτος 14,5% 32,3% 33,4% 38,1% % Α.Π.Ε./ακαθάριστη παραγωγή Μ.Ο. ωρών λειτουργίας χερσαίων 0 2,396% 2,723% 2,932% σταθμών Πηγή: MITyC/IDEA [25] ΕΙΚΟΝΑ 5-7: ΣΕΝΑΡΙΟ ΠΡΟΣΘΕΤΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗΣ ΑΠΟΔΟΤΙΚΟΤΗΤΑΣ: ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΕΓΚΑΤΕΣΤΗΜΕΝΗΣ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΙΣΧΥΟΣ ΓΙΑ ΚΑΘΕ ΕΝΕΡΓΕΙΑKH ΠΗΓΗ Πηγή: MITyC/IDEA [25] 95

106 ΕΙΚΟΝΑ 5-8: ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΣΤΗΝ ΚΑΛΥΨΗ ΤΩΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΩΝ ΑΝΑΓΚΩΝ ΑΝΑ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΤΑ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΧΡΟΝΙΑ Πηγή: OMEL [25] Πηγή: OMEL [25] ΕΙΚΟΝΑ 5-9: ΜΕΣΗ ΤΙΜΗ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΑΝΑ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ Α.Π.Ε. 96

107 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ Α.Π.Ε. ΣΤΗ ΧΩΡΑ Παρακάτω θα γίνει αναφορά και μικρή περιγραφή των τεχνολογιών ανανεώσιμων πηγών ενέργειας που συναντώνται στο ηλεκτρικό σύστημα της Ισπανίας, η εξέλιξή τους στην πορεία των χρόνων και οι στόχοι που έχουν τεθεί σύμφωνα με το Πρόγραμμα Α.Π.Ε. για το 2020 [25], [26]. Αιολική Ενέργεια Η Ισπανία είναι διεθνής πρωταγωνίστρια στον τομέα της αιολικής ενέργειας, τόσο σε όρους εγκατεστημένης ισχύος αλλά και σε όρους διεθνούς ανταγωνισμού όσον αφορά στην ανάπτυξη και κατασκευή προϊόντων που σχετίζονται με το συγκεκριμένο τομέα. Το 2010 η εγκατεστημένη ισχύς από αιολική ενέργεια ανήλθε στα MW με τις μόνες χώρες να την ξεπερνούν τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, τη Γερμανία και την Κίνα. Η ισχύς αυτή ήταν μόλις λίγο χαμηλότερα από τον στόχο των MW που είχε τεθεί από το Εθνικό Σχέδιο για τις Ανανεώσιμες Πηγές Με παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας που φτάνει τις GWh, σύμφωνα με στοιχεία του 2009, και κάλυψη που άγγιξε και το 50% της ωριαίας ζήτησης (16% της συνολικής κατά μέσο όρο), η αιολική ενέργεια που παράγεται στη χώρα αρκεί για να ηλεκτροδοτεί ετησίως 9 εκατομμύρια σπίτια! Μόνο κατά το 2009 εγκαταστάθηκαν MW ισχύος στη χώρα, με τις ισπανικές εταιρείες να έχουν τον πρώτο ρόλο στην αγορά, καθώς στον συγκεκριμένο τομέα δραστηριοποιούνται 75 βιομηχανικά κέντρα, που εκτός από την ισπανική αγορά, έχουν παρουσία και στο εξωτερικό, εξάγοντας εξοπλισμούς, υπηρεσίες και τεχνολογία που σχετίζεται με την αιολική ενέργεια. Μάλιστα, ισπανικές εταιρείες είχαν εγκαταστήσει μέχρι το τέλος του 2008 περί τα MW ισχύος από ανεμογεννήτριες εκτός συνόρων, κυρίως στις Η.Π.Α. και την Πορτογαλία. Σημαντικός παράγοντας για την ανάπτυξη της αιολικής ενέργειας ήταν και το ρυθμιστικό πλαίσιο που είχε θεσμοθετηθεί από τις ισπανικές κυβερνήσεις, που ευνοούσαν τις επενδύσεις και την ανάπτυξη της συγκεκριμένης μορφής ενέργειας. Αυτό το περιβάλλον έδινε σε όλους τους εμπλεκόμενους, επενδυτές και παραγωγούς, σιγουριά και εμπιστοσύνη. Ακόμη, θεσμοθετήθηκε η λειτουργία του πρώτου κέντρου παγκοσμίως για την βελτίωση της ενσωμάτωσης της αιολικής ενέργειας στο ηλεκτρικό δίκτυο, το CECRE Centro de Control del Regimen Especial. Το CECRE διαχειρίζεται και ελέγχει σε πραγματικό χρόνο την αιολική παραγωγή που προέρχεται από αιολικά πάρκα άνω των 10 MW (που αποτελούν περισσότερο από το 98% της αιολικής παραγωγής στη χώρα). Όσον αφορά στα περιβαλλοντικά οφέλη που σημειώθηκαν από την ευρεία χρήση της αιολικής ενέργειας, το 2009 αποφεύχθηκε η εισαγωγή 8,5 εκατομμυρίων τόνων πετρελαίου και οι εκπομπές CO2 μειώθηκαν κατά 13,3 εκατομμύρια τόνους. Έτσι, επιτυγχάνεται ο θεμελιώδης στόχος της περιβαλλοντικής και κοινωνικοοικονομικής αειφορίας που βασίζεται σε 3 θεμελιώδης λίθους της εθνικής ενεργειακής πολιτικής που συμβαδίζει με αυτήν της Ευρωπαϊκής Ένωσης, δηλαδή επάρκεια παροχής, διεθνής ανταγωνιστικότητα και προστασία του περιβάλλοντος. Τη στιγμή που γράφεται το παρόν σύγγραμμα η εγκατεστημένη ισχύς της αιολικής ενέργειας στην Ισπανία φτάνει τα MW, αποτελώντας το 22,1 % της συνολικής εγκατεστημένης ισχύος και καλύπτοντας το 26,4% της ζήτησης ηλεκτρικής ενέργειας (στοιχεία Μαρτίου του 2013). Θερμοηλεκτρική ηλιακή ενέργεια Και σε αυτόν τον τομέα η Ισπανία σημειώνει αλματώδη πρόοδο, συγκεντρώνοντας τα τρία τέταρτα της συνολικής εγκατεστημένης θερμοηλεκτρικής ηλιακής ισχύος σε παγκόσμιο επίπεδο. Το 2010 η εγκατεστημένη ισχύς ήταν 632 MW και παρήγαγαν ενέργεια 691 GWh. Συναντώνται τέσσερεις κυρίως τεχνολογίες μονάδων παραγωγής θερμικής ηλιακής ενέργειας, με πιο διαδεδομένη εμπορικώς αυτήν με τους κυλινδρικούς παραβολικούς συλλέκτες, που καλύπτουν γύρω στο 93% της συνολικής θερμοηλιακής παραγωγής σήμερα. Το υπόλοιπο ποσοστό καλύπτεται από τις τεχνολογίες του κεντρικού πύργου και των παραβολικών δίσκων, και πολύ λιγότερο από την 97

108 τεχνολογία των γραμμικών συλλεκτών του Fresnel. Θα περιοριστούμε σε σύντομη περιγραφή της πιο διαδεδομένης τεχνολογίας. Οι μονάδες με κυλινδρικούς παραβολικούς συλλέκτες (PTP Parabolic Trough Plants ή CCP Colectores Cilindro Parabólicos) χρησιμοποιούν συλλέκτες με καθρέφτες που έχουν σχήμα παραβολικών κυλίνδρων (όπως άλλωστε υποδεικνύει και το όνομα της τεχνολογίας αυτής) για να θερμάνουν κάποιο υγρό που ρέει μέσα σε έναν σωλήνα στην περιοχή εστίασης του συλλέκτη. Με αυτό τον τρόπο το υγρό μπορεί να θερμανθεί μέχρι μια θερμοκρασία των 400 βαθμών κελσίου και στη συνέχεια, μέσω μιας σειράς εναλλακτών θερμότητας, παράγουν ατμό και με τη βοήθεια του ατμού ηλεκτρική ενέργεια. Το υγρό που χρησιμοποιείται είναι συνήθως κάποιο θερμικό έλαιο, αλλά πλέον αυτό έχει αρχίσει να αντικαθίσταται από νερό κι έτσι παράγεται απευθείας ατμός, χωρίς να χρειαζόμαστε παρέμβαση των εναλλακτών θερμότητας. Με αυτόν τον τρόπο πετυχαίνουμε μεγαλύτερη απόδοση καθώς αυξάνεται η θερμοκρασία του ατμού. Ένα από τα σημαντικότερα πλεονεκτήματα των τεχνολογιών της θερμικής ηλεκτρικής ηλιακής ενέργειας είναι η δυνατότητα αποθήκευσης της ενέργειας που παράγεται. Επομένως, μιλάμε πλέον για μια μορφή ενέργειας που είναι διαχειρίσιμη και πιθανότατα προγραμματίσιμη. Ακόμη, μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε συνδυασμό με άλλες μορφές ανανεώσιμων πηγών ενέργειας όπως η βιομάζα ή το βιοαέριο, αλλά και σε συνδυασμό με φυσικό αέριο. Σε επίπεδο εξαγωγών, πολλές ισπανικές, πρωτοπόρες στον τομέα, εταιρείες αναλαμβάνουν έργα σε Η.Π.Α., Βόρειο Αφρική και Η.Α.Ε. Σήμερα η εγκατεστημένη ισχύς της θερμοηλεκτρικής ηλιακής ενέργειας αγγίζει τα MW, αποτελώντας το 2% της συνολικής εγκατεστημένης ισχύος και καλύπτοντας το 0,5% της συνολικής ζήτησης (στοιχεία για το μήνα Μάρτιο του 2013). Τα σχέδια που έχουν προταθεί για το μέλλον εστιάζουν κυρίως στην έρευνα και την ανάπτυξη των υλικών των συλλεκτών και στη βελτιστοποίηση των αποθηκευτικών μέσων αυτής της μορφής ενέργειας σε συνδυασμό την υβριδοποίησή της με άλλες τεχνολογίες ώστε να μειωθούν το κόστος και να μπορέσει να εισχωρήσει στο ηλεκτρικό σύστημα με ασφάλεια. Φωτοβολταϊκή ηλιακή ενέργεια Η ηλιακή φωτοβολταϊκή ενέργεια είναι άλλη μία τεχνολογία ανανεώσιμων πηγών ενέργειας όπου η Ισπανία είναι από τους πρωτοπόρους. Το 2010 ήταν η δεύτερη χώρα στην Ευρώπη όσον αφορά την εγκατεστημένη ισχύ ανά κάτοικο, με 75,2 Watt/ κάτοικο. Η συγκεκριμένη τεχνολογία «απογειώθηκε» το έτος 2008, χρονιά κατά την οποία εγκαταστάθηκαν περί τις MW, σημειώνοντας αύξηση 500% σε σχέση με το To 2010 η εγκατεστημένη ισχύς στη χώρα ήταν MW, και παρήγαγαν ενέργεια 6.279GWh. Αυτό κυρίως οφείλεται στην συνεχώς πτωτική πορεία των τιμών των φωτοβολταϊκών πάνελ σε συνδυασμό με μία οικονομική αισιοδοξία που χαρακτήριζε εκείνη την περίοδο την αγορά και την βελτιστοποίηση του νομοθετικού πλαισίου, που κάποτε κρατούσε τις τιμές των φωτοβολταϊκών επενδύσεων στα ύψη. Να σημειωθεί πως αλματώδης αύξηση παρατηρήθηκε και σε όλη την ευρωπαϊκή επικράτεια παράλληλα με την ανάπτυξη στην Ισπανία. Η τιμή των φωτοβολταϊκών πάνελ από 2,5 /W με 3 /W το 2010 θα πέσει μεταξύ του 1,1 /W και 1,3 /W μέχρι το Η νέα νομοθεσία έχει ως στόχο να παρέχει στον τομέα τα σωστά θεμέλια, και να διασφαλίσει τη συνέχεια της παραγωγής αποφεύγοντας ασυνέχειες στην παροχή ηλεκτρικής ενέργειας από φωτοβολταϊκές μονάδες και ενισχύοντας επίσης την τοποθέτηση πάνελ σε στέγες κτηρίων. Το επίπεδο της ανάπτυξης στον συγκεκριμένο τομέα και το συνεχώς μειούμενο κόστος αφήνουν ελπίδες για εξέλιξη του συγκεκριμένου τομέα ως σημαντικότερου (μετά την αιολική ενέργεια) στην ισπανική αγορά, είτε αναπτυχθεί ως διανεμημένο είτε ως κεντρικό παραγωγικό σύστημα. Άλλωστε, η έρευνα πάνω στη συγκεκριμένη τεχνολογία μετράει κοντά στα 30 χρόνια, με το Ινστιτούτο Ηλιακής Ενέργειας (IES Instituto de Energía Solar) του Πολυτεχνείου της Μαδρίτης, πρωτοπόρο στη 98

109 φωτοβολταϊκή έρευνα, αλλά και άλλους σημαντικούς οργανισμούς όπως το Ινστιτούτο Φωτοβολταϊκών Συστημάτων Συγκέντρωσης (ISFOC Instituto de Sistemas Fotovoltaicos de Concentración) που ξεχωρίζει μεταξύ άλλων καθώς εκεί υπάρχει η μεγαλύτερη πιλοτική μονάδα παραγωγής που χρησιμοποιεί τη συγκεκριμένη τεχνολογία στον κόσμο. Αυτή η μονάδα αποτελείται από φωτοβολταϊκά κύτταρα υψηλής αποδοτικότητας που ξεπερνάει το 40%. Το πρόγραμμα για τις Α.Π.Ε. PER προβλέπει μεγαλύτερη ανάπτυξη και έρευνα στον τομέα προς την κατεύθυνση της μείωσης του κόστους, και επίσης προσπάθεια να ξεπεραστούν οι δυσκολίες που δεν επιτρέπουν την ενσωμάτωση των φωτοβολταϊκών σε μεγάλη κλίμακα στο ηλεκτρικό δίκτυο. Θερμική ηλιακή ενέργεια Πέρα από την φωτοβολταϊκή και τη θερμοηλεκτρική ενέργεια υπάρχει και η τεχνολογία της θερμικής ηλιακής ενέργειας, η χρήση της οποίας είναι πλέον πολύ διαδεδομένη κυρίως σε κτήρια, όπου με ηλιακούς θερμικούς συλλέκτες μπορούμε να επιτύχουμε κλιματισμό και ζεστό νερό. Τους θερμικούς ηλιακούς συλλέκτες τους συναντάμε παντού στη χώρα, καθώς ήδη από το 1999 δόθηκε η πρώτη άδεια χρήσης θερμικών ηλιακών συλλεκτών στο Σαν Ζοάν Ντασπί, στα προάστια της Βαρκελώνης. Οι ηλιακοί θερμικοί συλλέκτες, εκμεταλλευόμενοι το φαινόμενο του θερμοκηπίου, χρησιμοποιούν την ηλιακή ακτινοβολία για να θερμάνουν το νερό και έτσι να προσφέρουν θέρμανση αλλά και ψύξη σε κάποιες βιομηχανικές περιπτώσεις. Ειδικά η τελευταία είναι μία πολλά υποσχόμενη εφαρμογή των ηλιακών θερμικών συλλεκτών στη χώρα, καθώς υπάρχει μεγάλη ανάγκη για ψύξη με τρόπους φιλικούς προς το περιβάλλον καθώς η ζέστη είναι πιο συχνή στο μεγαλύτερο κομμάτι της χώρας. Το 2006 με τη θέσπιση του Τεχνικού Κώδικα Κτηρίων, με Βασιλικό Διάταγμα υπήρξε ρύθμιση που υποχρέωνε την τοποθέτηση συλλεκτών θερμικής ηλιακής ενέργειας σε όλα τα νέα αλλά και τα ανακαινισμένα κτήρια. Βέβαια σήμερα με την οικονομική ύφεση, έχει πληγεί πολύ ο τομέας των κατασκευών, ειδικά στην Ισπανία, οπότε είναι αναμενόμενη μία απόκλιση από τις προβλέψεις. Παρόλα αυτά όμως, το 2008 εγκαταστάθηκαν m 2 συλλεκτών, κι έτσι ο συνολικός αριθμός το 2010 έφτασε το m 2 που μεταφράζονται σε MW και παράγουν GWh. Πλέον πολλά είναι τα σπίτια που έχουν κάποιας μορφής ηλιακές διατάξεις (φωτοβολταϊκές αλλά κυρίως θερμικές), ακόμη όμως υπάρχει πολύ προοπτική, κυρίως στις ήδη υπάρχουσες κατασκευές, καθώς όπως αναφέραμε, η ύφεση έχει μειώσει πολύ την οικοδομική δραστηριότητα στην Ισπανία. Να σημειώσουμε πως στον τομέα δραστηριοποιούνται περίπου 100 εταιρείες από τις οποίες οι 40 είναι παραγωγοί συλλεκτών. Βιοκαύσιμα Τα βιοκαύσιμα συνεισφέρουν στην μείωση των αερίων του φαινόμενου του θερμοκηπίου καθώς επίσης και στην ενεργειακή εξάρτηση του τομέα των μεταφορών, δίνοντας μια σημαντική ενίσχυση στην τοπική αλλά και διεθνή οικονομική ανάπτυξη. Σύμφωνα με στοιχεία της Διεθνούς Επιτροπής Ενέργειας το 2010 τα βιοκαύσιμα κάλυπταν το 2,08% της παγκόσμιας προσφοράς σε πετρέλαιο. Η Ισπανία είναι μία από τις πρωτοπόρες χώρες και στον τομέα των βιοκαυσίμων λόγω της μεγάλης παραγωγής της και του διαρκώς αναπτυσσόμενου τομέα έρευνας και ανάπτυξης. Όπως αναφέραμε και πιο πάνω η Ισπανία θέσπισε ένα ποσοστό της τάξης του 5,83% στον τομέα των Μ.Μ.Μ. που πρέπει να καλύπτεται από βιοκαύσιμα. Τα είδη βιοκαυσίμου που χρησιμοποιούνται στην Ισπανία είναι δύο: το βιοντίζελ και η βιοαιθανόλη. Το 2008 η ισπανική αγορά του βιοντίζελ μεγάλωσε πολύ γρήγορα, διπλασιάζοντας το μέγεθος της, φτάνοντας σε ισχύ παραγωγής πάνω από 1,5 εκατομμύρια τόνους ισοδύναμου πετρελαίου το χρόνο. Σύμφωνα με στοιχεία του IDEA, η ισχύς της εγκατεστημένης παραγωγής βιοκαυσίμων ξεπέρασε τα 4 εκατομμύρια τόνους ισοδύναμου πετρελαίου, εκ των οποίων οι τόνοι είναι βιοαιθανόλη που παράγεται σε 4 μονάδες παραγωγής και τόνοι βιοντίζελ από 47 μονάδες παραγωγής. 99

110 Ωστόσο, ο τομέας τα τελευταία χρόνια παρουσιάζει μία κάμψη, κυρίως λόγω λανθασμένων εμπορικών πρακτικών που οδήγησαν σε μεγάλες εισαγωγές και λόγω μικρής εθνικής παραγωγής, πολύ χαμηλότερης από την εγκατεστημένη ισχύ. Οι εταιρείες που δραστηριοποιούνται στον συγκεκριμένο τομέα είναι πολλές με μία από αυτές, την Abengoa Bioenergía, να είναι ο κύριος παραγωγός βιοαιθανόλης στην Ευρώπη και μία από τις σημαντικότερες εταιρείες του τομέα στον κόσμο, με συνεργασίες σε Η.Π.Α. και Βραζιλία που αποτελούν τις μεγαλύτερες αγορές βιοκαυσίμων στον κόσμο. Σήμερα ο τομέας αυτός είναι βυθισμένος σε μια διαδικασία αλλαγής που επηρεάζει κυρίως την ποικιλία των πρώτων υλών για την παραγωγή των βιοκαυσίμων. Επομένως, όσον αφορά στην τεχνολογική προοπτική του συγκεκριμένου τομέα, αυτή είναι επικεντρωμένη κυρίως στις θερμοχημικές και βιοχημικές διαδικασίες μετατροπής της πρώτης ύλης. ΕΙΚΟΝΑ 5-10: ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΩΝ ΒΙΟΚΑΥΣΙΜΩΝ (ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΚΑΙ ΙΣΧΥΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ) Πηγή: MITyC/IDEA [25] Βιομάζα Από το σύνολο των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας η πιο ευέλικτη μπορούμε να πούμε πως είναι η βιομάζα. Μπορεί να αντικαταστήσει στερεά αλλά και υγρά ορυκτά καύσιμα και είναι μία μοντέρνα μέθοδος ικανοποίησης των ενεργειακών αναγκών οικιών, επιχειρήσεων και βιομηχανιών. Ακόμη μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Στην Ισπανία η βιομάζα παίζει ένα σημαντικό ρόλο στο ενεργειακό ισοζύγιο. Οι πηγές από τις οποίες μπορεί να προκύψει η βιομάζα είναι πραγματικά πολυάριθμες, γεγονός που εγγυάται την αδιάκοπη και άφθονη προμήθειά της σε όλη την έκταση της χώρας. Η βιομάζα χρησιμοποιείται είτε για θερμικές εφαρμογές (θέρμανση, ζεστό νερό και βιομηχανικές χρήσεις) είτε για παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, αντικαθιστώντας τη χρήση των ορυκτών καυσίμων προσφέροντας τα ίδια πλεονεκτήματα με αυτά, όπως ευκολία, απόδοση, ποιότητα και οικονομία. Στην Ισπανία για παραγωγή βιομάζας συνήθως χρησιμοποιούνται δασικά «απορρίμματα», λόγω των πολλών ορεινών δασικών εκτάσεων που καλύπτουν την χώρα, η οποία στη συνέχεια χρησιμοποιείται για την παραγωγή ενέργειας. Η χρήση της βιομάζας σημείωσε πολύ μεγάλη πρόοδο, γεγονός που οδήγησε σε νέες οικονομικές δραστηριότητες και επενδύσεις αλλά και εξέλιξη της βιομάζας με κατασκευή πιο σύνθετων καυσίμων όπως τα πέλετ. Η παραγωγή βιομάζας μέσα σε μια πενταετία εκατονταπλασιάστηκε, φτάνοντας τους 600 t/year το 2009 από 60 t/year το Ακόμη, υπάρχουν πολλές εταιρείες που δραστηριοποιούνται σε προμήθεια εξοπλισμού για θερμικές εφαρμογές της βιομάζας, με μεγάλη εμπορική δραστηριότητα εντός και εκτός των συνόρων της χώρας. Πέρα από τα δάση, άλλες πηγές για παραγωγή βιομάζας είναι 100

111 τα υποπροϊόντα του χαρτοπολτού των χαρτοβιομηχανιών, υποπροϊόντα των βιομηχανιών ξυλείας αλλά και των εργοστασίων παραγωγής λαδιού, καθώς επίσης και αγροτικά υπολείμματα. Η βιομάζα των προαναφερθέντων πηγών χρησιμοποιείται κυρίως για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας Τα τελευταία χρόνια, και παρά την αλλαγή της νομοθεσίας προς την κατεύθυνση της περαιτέρω ανάπτυξης της τεχνολογίας της βιομάζας, η ύφεση μείωσε αρκετά την ανοδική της πορεία. Πολλές ισπανικές εταιρείες, βέβαια, έχουν αρχίσει τις προσπάθειες ανάπτυξης μικρής κλίμακας εγκαταστάσεων αεριοποίησης, που είχαν σαν αποτέλεσμα τις πρώτες εμπορικές εφαρμογές της τεχνολογίας της βιομάζας. Σήμερα, η τελική θερμική κατανάλωση της βιομάζας ανέρχεται στις χιλιάδες τόνους ισοδύναμου πετρελαίου, και προέρχεται κυρίως από το δασικό τομέα. Η εγκατεστημένη ισχύς ανέρχεται στα 533 MW και παρέχεται από απόβλητα αγρο-βιομηχανιών και υπολείμματα γεωργικών καλλιεργειών. Η δυναμική της βιομάζας, σύμφωνα με το πιο συντηρητικό σενάριο, είναι γύρω στα 88 εκατομμύρια τόνους πρωτογενούς πράσινης βιομάζας, συμπεριλαμβανομένων υπολειμμάτων δασικών και αγροτικών μαζών. Σε αυτήν την ποσότητα προστίθενται 12 εκατομμύρια τόνοι δευτερογενούς ξηρής βιομάζας από υπολείμματα αγρο-δασικών βιομηχανιών. Για να επιτευχθούν αυτοί οι στόχοι οι προτάσεις που γίνονται στο Σχέδιο για τις Α.Π.Ε. κινούνται προς την κατεύθυνση της περαιτέρω ανάπτυξης των εφαρμογών της βιομάζας όπως για παράδειγμα θερμικές εφαρμογές σε κτήρια, ανάπτυξη του κανονιστικού πλαισίου και νέα χρηματοοικονομικά συστήματα στήριξης και στήριξη από το δημόσιο τομέα με επενδύσεις στον τομέα. Η αύξηση της ηλεκτρικής παραγωγής με βιομάζα θα πρέπει να επιτευχθεί μέσω διανεμημένης παραγωγής μέσω συμπαραγωγής και μικρών ηλεκτρικών σταθμών, και για αυτό το λόγο πρέπει να καθιερωθούν νέα προγράμματα χρηματοδότησης και βελτιώσεις στο σύστημα της αποζημίωσης των παραγωγών Α.Π.Ε. Βιοαέριο Το μεγαλύτερο ποσοστό βιοαερίου στην Ισπανία προέρχεται από υπολείμματα αγροτικών δραστηριοτήτων και από χωματερές (βοηθώντας σημαντικά στη μείωση των αποθέσεων βιοαποικοδομήσιμων αποβλήτων στις χωματερές) και χρησιμοποιείται είτε για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, είτε εγχέεται στο φυσικό αέριο είτε, τέλος, χρησιμοποιείται ως καύσιμο σε μέσα μαζικής μεταφοράς. Αυτό λοιπόν που θα απασχολήσει την επόμενη δεκαετία, θα είναι η ανάπτυξη αναερόβιων χωνευτηρίων ώστε να εφαρμοστούν σε αγροτικά και αγρο-βιομηχανικά απόβλητα. Στην Ισπανία υπάρχουν μέχρι σήμερα πολλές μονάδες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από βιοαέριο, χρησιμοποιώντας ως πρώτη ύλη για την παραγωγή του οποιασδήποτε μορφής υπολείμματα, από στερεά αστικά απόβλητα, μέχρι ζωικά περιττώματα και αγροτικά απορρίμματα. Ειδικά στις μέρες μας, είναι πολύ μεγάλης σημασίας το βιοαέριο που παράγεται από αστικά απόβλητα καθώς υπάρχει ένας αρκετά μεγάλος αριθμός εταιρειών που εξειδικεύεται σε χωματερές από-αεριοποίησης δημοτικών χωματερών και σε αναερόβιες διαδικασίες χώνευσης απορριμμάτων. Το νομοθετικό πλαίσιο ήταν ιδιαίτερα ευνοϊκό και η οικονομική αποζημίωση των μονάδων παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από βιοαέριο ήταν ιδιαιτέρως υψηλή, σε μια προσπάθεια του κράτους να ενθαρρύνει την περαιτέρω δημιουργία μονάδων, όμως όπως και στην περίπτωση της βιομάζας, η ύφεση σαφώς και έχει μειώσει την αναμενόμενη πορεία του, όμως παρόλα αυτά δεν έχει μειωθεί η έρευνα πάνω σε αυτόν τον τομέα. Πέρα από την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας υπάρχει και μια πληθώρα εξίσου αποδοτικών χρήσεων του βιοαερίου ή επεξεργασμένων μορφών του. Για παράδειγμα το βιομεθάνιο, που προέρχεται από μία διαδικασία «καθαρισμού» του βιοαερίου, είναι ένα αέριο που είναι παραπλήσιο του φυσικού αερίου και μπορεί να χρησιμοποιηθεί στις εγκαταστάσεις και το δίκτυο του φυσικού αερίου, ως καύσιμο για τα Μ.Μ.Μ. Το 2009 πραγματοποιήθηκε η πρώτη σύνδεση, μέσω εγχύσεως, του βιομεθανίου στο δίκτυο. Ακόμη, γίνονται και τα πρώτα βήματα χρήσης του βιοαερίου σε αυτοκίνητα Ι.Χ. 101

112 Η δυνατή παραγωγή βιοαερίου στην Ισπανία υπολογίζεται γύρω στα 1,8 εκατομμύρια τόνοι ισοδύναμου πετρελαίου, με το αγρο-βιομηχανικό βιοαέριο να καλύπτει το 78% της ποσότητας αυτής. Η κύρια πρόταση για το συγκεκριμένο τομέα είναι ή ενοποίηση των ενεργητικών στόχων και των διάφορων περιβαλλοντικών πολιτικών με απώτερο σκοπό την μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου που θα σημειωθεί με την αναερόβια χώνεψη της κοπριάς. Άλλες προτάσεις για την ανάπτυξη του τομέα κινούνται προς την κατεύθυνση της πιο αποδοτικότερης χρήσης του βιοαερίου, όπως για παράδειγμα χρήση του για συμπαραγωγή ενέργειας ή άλλες θερμικές χρήσεις. Ενέργεια από τη θάλασσα Με το σχέδιο για τις Α.Π.Ε. PER για πρώτη φορά θεσμοθετήθηκε η ενέργεια από τη θάλασσα ως μία πηγή ανανεώσιμης ενέργειας. Η θάλασσα, που υπάρχει άφθονη στην Ισπανία, αποτελεί μια ακόμη πηγή ενέργειας που μπορεί να συμβάλει πολύ στην παραγωγή Α.Π.Ε. της χώρας. Οι ακτές έχουν τέτοια μορφολογία και χαρακτηριστικά που κάνει την ενέργεια των κυμάτων μία από τις πιο υποσχόμενες τεχνολογίες στη χώρα. Ήδη έχουν αρχίσει να γίνονται εντυπωσιακές προσπάθειες εκμετάλλευσης αυτής της ενέργειας κυρίως στις βόρειες ακτές τις χώρας (Αστούριας, Κανταβρία, Χώρα των Βάσκων, Γαλικία) αλλά και στις Κανάριες Νήσους, όπου δραστηριοποιούνται μεγάλα και καινοτόμα προγράμματα με ισχύ που φτάνει τα 50 MW. Πέρα από τα κύματα, τα θαλάσσια ρεύματα, στις Νότιες ακτές της χώρας, έχουν υψηλό θεωρητικό δυναμικό, όμως βέβαια είναι πολύ δύσκολη η αξιοποίησή τους λόγω της μορφολογίας και άλλων περιβαλλοντικών θεμάτων της Μεσογείου. Η παραγωγή ενέργειας από τη θάλασσα, είναι μία πολύ νέα τεχνολογία, και ακόμη όχι τόσο αξιόπιστη, δύσκολα εμπορεύσιμη και με υψηλό κόστος παραγωγής. Η ανάπτυξη στον συγκεκριμένο τομέα είναι αναμφισβήτητα μεγάλη και με την κατάλληλη στήριξη στο μέλλον θα έχουμε αξιοσημείωτα αποτελέσματα. Το σχέδιο για τις Α.Π.Ε. προτείνει η έρευνα να στραφεί προς τη μείωση του κόστους και προς την αύξηση του χρόνου ζωής των εξοπλισμών και η περαιτέρω ανάπτυξη των πειραματικών υποδομών. Γεωθερμία και άλλες ενέργειες από το περιβάλλον Η γεωθερμία είναι μία πολύ σημαντική μορφή ενέργειας παρόλο που δεν είναι ιδιαιτέρως γνωστή, τουλάχιστον στην Ισπανία, και μπορούμε να την εκμεταλλευτούμε, κάτω από συγκεκριμένες τεχνικοοικονομικές και περιβαλλοντικές συνθήκες, για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας και για θέρμανση. Προς το παρόν, δεν υπάρχουν στην χώρα γεωθερμικές εγκαταστάσεις υψηλής ενθαλπίας για την παραγωγή ενέργειας, παρόλο που υπάρχει μεγάλο και αυξανόμενο ενδιαφέρον για την ανάπτυξη προγραμμάτων τέτοιου τύπου. Η τεχνολογική πρόκληση υπάρχει, αλλά πρέπει ακόμη να βρεθεί και ο τρόπος με τον οποίο θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν οι γεωθερμικές πηγές που υπάρχουν με τρόπο οικονομικά ζωτικό, επομένως πέρα από την τεχνολογική ανάπτυξη πρέπει να βρεθούν νέοι τρόποι γεωτρήσεων για την μείωση του κόστους αλλά και για την αξιοποίηση της διεγειρόμενης γεωθερμίας. Όσον αφορά στη γεωθερμία για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας το μεικτό δυναμικό των γεωθερμικών πηγών υψηλής θερμοκρασίας υπολογίζεται γύρω στα 3.000MW, τα οποία μπορούν να εκμεταλλευτούν είτε με συμβατικές μεθόδους «παραδοσιακής» γεωθερμίας είτε με νέες τεχνολογίες διεγειρόμενης γεωθερμίας. Από την άλλη, όσον αφορά στη γεωθερμία για θερμικές χρήσεις, την παρούσα στιγμή η εγκατεστημένη ισχύς στην Ισπανία υπολογίζεται πως ξεπερνάει τα 100 MWt, μέγεθος που οφείλεται στην μεγάλη ανάπτυξη των τελευταίων ετών των γεωθερμικών μεθόδων εκμετάλλευσης με αντλίες θερμότητας. Οι προκλήσεις για την χρήση της γεωθερμίας για θερμικούς σκοπούς είναι η μείωση του 102

113 κόστους της θερμικής παραγωγής, μέσω της μείωσης του κόστους εκτέλεσης της γεωθερμικής συναλλαγής και η αύξηση των εσόδων από τα γεωθερμικά συστήματα μέσω της αύξησης της αποδοτικότητας των γεωθερμικών αντλιών θερμότητας. Το γεωθερμικό δυναμικό χαμηλής και πολύ χαμηλής θερμοκρασίας υπολογίζεται γύρω στις MWt. Το Σχέδιο PER έχει θέσει ως στόχους, όσον αφορά στις θερμικές χρήσεις της γεωθερμίας, την επίτευξη πρωτοβουλιών που θα ευνοούν άμεσες θερμικές εφαρμογές όπως δίκτυα θέρμανσης και ψύξης ή ιαματικών λουτρών, και εφαρμογές με γεωθερμικές αντλίες θερμότητας για θέρμανση και ψύξη και για ζεστό ιαματικό νερό στον οικιστικό τομέα και τον τομέα των υπηρεσιών. Υδροηλεκτρικές μονάδες Η Ισπανία διαθέτει μεγάλους υδροηλεκτρικούς πόρους, μεγάλο μέρος των οποίων έχουν ήδη παρουσιάσει μεγάλη ανάπτυξη, ως αποτέλεσμα του ενοποιημένου και πολύ αποδοτικού συστήματος υδροηλεκτρικής παραγωγής. Βέβαια, υπάρχει ακόμη αρκετό ανεξερεύνητο έδαφος, και η περαιτέρω ανάπτυξη θα είναι πολύ σημαντική για το σύνολο του ηλεκτρικού τομέα, καθώς η υδροηλεκτρική παραγωγή καλύπτει ένα πολύ μεγάλο μέρος της ηλεκτρικής ζήτησης, και είναι ζωτικής σημασίας για τη στήριξη και την ασφάλεια του ηλεκτρικού δικτύου. Οι προκλήσεις που καλούνται οι Ισπανοί να αντιμετωπίσουν στον υδροηλεκτρικό τομέα είναι η μεγιστοποίηση της απόδοσης και η μείωση του κόστους, χωρίς ποτέ να αμελείται η προστασία του περιβάλλοντος. Η Ισπανία έχει την τρίτη μεγαλύτερη εγκατεστημένη ισχύ μικρών υδροηλεκτρικών μονάδων, μετά την Ιταλία και τη Γαλλία. Ο στόχος του PER για την πενταετία για τα μικρά υδροηλεκτρικά εργοστάσια μικρότερα των 10MW ήταν 2.199MW. Το 2009 στην χώρα ήταν εγκατεστημένα MW ισχύος από υδροηλεκτρικές μονάδες μεγαλύτερες των 50 MW. Ακόμη MW ισχύος ήταν εγκατεστημένα με μονάδες μεγέθους από 10 έως 50 MW και άλλα MW από μικρές υδροηλεκτρικές μονάδες μέχρι 10 MW. Σύμφωνα με τις τελευταίες εκτιμήσεις των εθνικών υδροηλεκτρικών πόρων το 1980 το δυναμικό των μικρών υδροηλεκτρικών σταθμών είχε υπολογιστεί στις GWh και στην περίπτωση μεσαίων ή μεγαλύτερων μονάδων έφτανε τις GWh/year. Από το 1980 μέχρι σήμερα έχει υπάρξει σημαντική ανάπτυξη, και επομένως το δυναμικό των υδροηλεκτρικών μονάδων μπορεί να φτάνει τις GWh. Ωστόσο όλες οι επιστημονικές μελέτες και αναλύσεις σχετικά με τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στη χώρα σημειώνουν μία γενικότερη μείωση των υδάτινων πόρων που αναμένεται να επηρεάσει σημαντικά την υδροηλεκτρική παραγωγή. Οι προτάσεις που έχουν γίνει για το συγκεκριμένο τομέα εστιάζουν κυρίως στην προαγωγή της εκμετάλλευσης των υπαρχουσών υδροηλεκτρικών υποδομών (όπως φράγματα, κανάλια και συστήματα παροχής ύδατος)όπως επίσης και στην αποκατάσταση και στον εκσυγχρονισμό των υπαρχουσών υδροηλεκτρικών μονάδων παραγωγής. ΠΙΝΑΚΑΣ 5-6: ΠΙΘΑΝΟ ΣΕΝΑΡΙΟ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΑΠΟ Α.Π.Ε. Έτος 2009 Έτος 2020 GW TWh GW TWh Υδραυλική 16,19 28,76 16,66 33,90 Αιολίκή 18,30 34,90 40,00 83,75 Ηλιακή 4,17 6,37 15,69 29,67 Βιομάζα 1,07 4,98 2,20 12,15 Σύνολο 39,71 75,01 74,55 159,47 Πηγή: [27] 103

114 ΕΙΚΟΝΑ 5-11: ΜΕΙΩΣΗ ΤΟΥ ΚΟΣΤΟΥΣ ΤΗΣ ΚΑΘΕ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΙΣ ΕΚΤΙΜΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΑ ΕΠΟΜΕΝΑ ΧΡΟΝΙΑ Πηγή: [27] Συνδ. Κυκλ. 25% Άνθρακας 11% Πυρηνική 8% Ηλ. Θερμ. 2% Θερμ. Αναν. 1% Συμπαραγωγή. κ.λ 8% Αιολική 22% Υδραυλική 19% Φωτοβολταϊκή 4% ΕΙΚΟΝΑ 5-12: ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΤΗΣ ΕΓΚΑΤΕΣΤΗΜΕΝΗΣ ΙΣΧΥΟΣ, ΜΑΡΤΙΟΣ 2013 Πηγή: REE 104

115 Συμπαραγωγή. κ.λ. 13% Θερμ. Αναν. 2% Συνδ. Κυκλ. 7% Άνθρακας 6% Πυρηνική 23% Αιολική 026% Υδραυλική 19% Ηλ. Θερμ. 1% Φωτοβολταϊκή 3% ΕΙΚΟΝΑ 5-13: ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΤΗΣ ΚΑΘΑΡΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ, ΕΚΤΟΣ ΟΜΩΣ ΑΠΟ ΥΔΡΑΝΤΛΗΤΙΚOΥΣ ΣΤΑΘΜΟΥΣ, ΜΑΡΤΙΟΣ 2013 Πηγή: REE, Συνδ. Κυκλ. 7,70% Άνθρακας 7% Συμπαραγωγή. κ.λ 12,30% Θερμ. Αναν. 1,70% Πυρηνική 18,70% Αιολική 37,00% Υδραυλική 15,30% Φωτοβολταϊκή 4,20% ΕΙΚΟΝΑ 5-14: ΚΑΛΥΨΗ ΤΗΣ ΜΕΓΙΣΤΗΣ ΩΡΙΑΙΑΣ ΖΗΤΗΣΗΣ ΤΗΝ 4Η ΜΑΡΤΙΟΥ (20-21H), MWH Πηγή: REE, Οι παραπάνω εικόνες για την κατανομή της παραγωγής και της κάλυψης των Α.Π.Ε. έχουν ληφθεί από το μηνιαίο ενημερωτικό σημείωμα για το μήνα Μάρτιο του 2013 που εξέδωσε η R.E.E. και μπορούμε να το βρούμε στον παρακάτω σύνδεσμο: Παραθέτουμε παρακάτω και το ενεργειακό ισοζύγιο για τον ίδιο μήνα όπως παραθέτεται στον μηνιαίο ενημερωτικό σημείωμα. 105

116 ΠΙΝΑΚΑΣ 5-7: ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΤΟΥ ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΟΥ ΗΛΕΚΤΡΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΤΟ ΜΑΡΤΙΟ ΤΟΥ 2013 Είδος τεχνολογίας Ισχύς Μάρτιος 2013 Ετήσια συσσωρευμένη ενέργεια Κινητό έτος MW GWh % 13/12 GWh % 13/12 GWh % 13/12 Υδραυλική , , ,7 Πυρηνική , , ,9 Άνθρακας , , ,8 Diesel/αέριο Συνδ. Κύκλου , , ,9 Συμβατικό , , ,9 καθεστώς Κατανάλωση , , ,1 για παραγωγή Υδραυλική , , ,8 Αιολική , , ,2 Ηλιακή , , ,2 φωτοβολταϊκή Ηλιακή , , ,8 θερμική Θερμική , , ,7 ανανεώσιμη Θερμική μη , , ,8 ανανεώσιμη Ειδικό , , ,2 καθεστώς Καθαρή , , ,2 παραγωγή Κατανάλωση , , ,9 σε άντληση Σύνδεση , ηπειρωτικής χώρας με Βαλεαρίδες Διεθνείς , ,4 διασυνδέσεις Ζήτηση μεταφοράς , , ,5 Πηγή: R.E.E ΕΠΙΔΟΤΗΣΗ Α.Π.Ε. FEED IN TARIFF ΚΑΙ GREEN CERTIFICATES Στην Ευρώπη, γίνεται μία προσπάθεια προώθησης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας ώστε να αυξηθεί η συμμετοχή τους στην κάλυψη των ενεργειακών αναγκών των κρατών μελών. Έτσι, έχει θεσπιστεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ο στόχος για το έτος 2020, πρέπει δηλαδή μέχρι το συγκεκριμένο έτος η κάλυψη της παραγωγής από Α.Π.Ε. να φτάνει το 20%, να βελτιωθεί η ενεργειακή αποδοτικότητα κατά 20% και να μειωθούν οι εκπομπές CO 2 κατά 20%. Αυτή η προσπάθεια όπως είναι αναμενόμενο έχει υιοθετηθεί και από την Ισπανία. Με ποιους τρόπους όμως μπορεί να επιτευχθεί κάτι τέτοιο; Μπορούμε να χωρίσουμε τα πιθανά μέτρα σε δύο μεγάλες, γενικότερες κατηγορίες, τα μέτρα 106

117 που σχετίζονται με τη ζήτηση και αυτά που σχετίζονται με την παραγωγή. Τα πρώτα έχουν ως στόχο να μειωθεί η ζήτηση αυξανομένης της ενεργειακής αποδοτικότητας, ενώ τα δεύτερα κατευθύνονται περισσότερο στην μείωση του άνθρακα του ενεργειακού μείγματος που χρησιμοποιείται για την παραγωγή, ενισχύοντας τις Α.Π.Ε., τους πυρηνικούς σταθμούς (παρόλο που γενικά παρουσιάζεται μία τάση μείωσης τους στην Ευρώπη), και την μείωση του CO 2 [27]. Η Ισπανία είναι μία από τις χώρες πρωτοπόρους στο σύνολο σχεδόν των διαφορετικών τεχνολογιών ανανεώσιμων πηγών ενέργειας που έχουν αναπτυχθεί. Αυτό βέβαια προϋποθέτει έναν πολύ καλό εθνικό ενεργειακό προγραμματισμό και κατάλληλη χρηματοοικονομική στήριξη και ενίσχυση των ανανεώσιμων ενεργειακών επενδύσεων, καθώς έχουν κόστος πολύ μεγαλύτερο από το κόστος της συμβατικής παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Στην Ευρώπη αλλά και στον υπόλοιπο κόσμο έχουν καθιερωθεί διάφορα σχέδια στήριξης των Α.Π.Ε., τα οποία μπορούν εν γένει να ταξινομηθούν σύμφωνα με δύο βασικά κριτήρια [27]: Εάν η ρυθμιστική παρέμβαση έχει επίδραση στην τιμή ή στην αμοιβή που λαμβάνεται ή εάν επιδρά στην ποσότητα της ισχύος προς εγκατάσταση ή στην ενέργεια προς παραγωγή Εάν η παρέμβαση επιδρά στην αρχική φάση της επένδυσης ή στη φάση που ακολουθεί της παραγωγής. Έτσι τα σχέδια στήριξης μπορούν να εφαρμοστούν ρυθμίζοντας την τιμή πώλησης της ενέργειας που παράγεται από τις Α.Π.Ε., είτε εισάγοντας κάποια δημοσιονομική ή χρηματοοικονομική βοήθεια για κάθε kw εγκατεστημένης ισχύος, είτε μέσω μερικής ή ολικής ρύθμισης της λαμβανόμενης αμοιβής για κάθε kwh από Α.Π.Ε. που εισάγεται στο δίκτυο. Ή εναλλακτικά η ρυθμιστική παρέμβαση μπορεί να «επιλέξει» την καθιέρωση μέσω νόμου ενός απόλυτου ή σχετικού επιπέδου ισχύος που μπορεί να επιτευχθεί, αφήνοντας στη διάθεση της αγοράς τη ρύθμιση των τιμών. Στον παρακάτω πίνακα παρουσιάζονται συγκεντρωτικά τα δύο κυρίως σχήματα στήριξης [27]. Ρύθμιση ΤΙΜΩΝ Βάσει επενδύσεων Επιδότηση επενδύσεων Φορολογικές ελαφρύνσεις Βάσει παραγωγής Ρυθμισμένα τιμολόγια (Feed in tariff) Ρύθμιση ΠΟΣΟΤΗΤΩΝ Δημοπρασίες Μετοχές και Πράσινα Πιστοποιητικά ΣΥΣΤΗΜΑ ΡΥΘΜΙΣΜΕΝΩΝ ΤΙΜΟΛΟΓΙΩΝ ΚΑΙ ΠΡΙΜ (FEED IN TARIFF) Από τα δύο κυρίως συστήματα στήριξης που συναντώνται στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης αυτό που κυριαρχεί είναι αυτό των ρυθμισμένων τιμολογίων και πριμ, ή αλλιώς Feed-in Tariffs, όπως είναι ο αγγλικός όρος που έχει επικρατήσει. Σύμφωνα με το συγκεκριμένο σύστημα οι παραγωγοί ηλεκτρικής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές έχουν το δικαίωμα να πουλήσουν όλη τους την παραγωγή είτε σε συγκεκριμένη τιμή που ορίζεται από το νόμο στο σύνολό της (ολικό ρυθμισμένο τιμολόγιο) είτε σε τιμή μερικώς ρυθμισμένη με ένα πριμ ή κίνητρο το οποίο προστίθεται στην τιμή της κιλοβατώρας της ηλεκτρικής αγοράς. Ενώ σε χώρες όπως η Γερμανία, η Γαλλία και Πορτογαλία η ολικώς ρυθμισμένη τιμή είναι η μοναδική επιλογή, στην Ισπανία το ρυθμιστικό σύστημα επιτρέπει στους παραγωγούς Α.Π.Ε. να επιλέγουν κάθε δώδεκα μήνες μία επιλογή, δηλαδή την ολική ρύθμιση ή την επιλογή του αντισταθμιστικού αποζημιωτικού πριμ που προστίθεται στην τιμή της αγοράς [27]. Τα συστήματα FIT, σε οποιαδήποτε από τις δύο περιπτώσεις, χαρακτηρίζονται από την διοικητική ρύθμιση των τιμών ή των πριμ/κινήτρων, τα ποσά των οποίων διαφέρουν καθώς προσαρμόζονται στα χαρακτηριστικά των διάφορων ανανεώσιμων τεχνολογιών (αιολική, υδραυλική, ηλιακή, βιομάζα κ.α.). 107

118 Στην πλειονότητα των χωρών στις οποίες εφαρμόζεται το εν λόγω σύστημα η είσπραξη του τιμήματος ή του πριμ παραμένει εγγυημένο κατά τη διάρκεια μιας συγκεκριμένης χρονικής περιόδου με ελάχιστο την 15ετία και μέγιστο το σύνολο της διάρκειας ζωής της εκάστοτε εγκατάστασης. Άλλες παραλλαγές των FIT είναι τα απλά FIT και τα FIT που εξελίσσονται σε ετήσια βάση σύμφωνα με κάποιον δείκτη σχετικό με τον πληθωρισμό ή τα FIT που παραμένουν σε ίδιο επίπεδο και τα FIT δύο επιπέδων, ενός υψηλού τα πρώτα χρόνια και ενός χαμηλότερου τα επόμενα, το οποίο καθορίζεται από το αιολικό απόθεμα, είτε σύμφωνα με τον αριθμό ωρών (στην Γαλλία) είτε από τη στιγμή που η γεννήτρια θα φτάσει στο επίπεδο επιδόσεων που ορίζεται από το ρυθμιστή (στη Γερμανία). Το σημαντικό σε αυτά τα συστήματα είναι η σταθερότητά τους, επομένως πρέπει να είναι ορισμένα καλώς, τόσο όσον αφορά στη μορφή τους αλλά και στην ετήσια εξέλιξή τους, ώστε οι επενδυτές να μπορούν να προβλέπουν την αποζημίωση που θα πάρουν καθ όλη τη διάρκεια ζωής της επένδυσης, γεγονός που θα τους ενθαρρύνει ώστε να πραγματοποιήσουν την επένδυση σε περίπτωση που θα έχουν μια εύλογη απόδοση. Η εφαρμογή του συστήματος στήριξης μέσω Feed-in Tariff έχει αποδειχτεί πολύ ικανή για την προώθηση των Α.Π.Ε, ως πηγές ηλεκτρικής ενέργειας σε εκείνες τις περιπτώσεις στις οποίες το τιμολόγιο ή το πριμ είναι ικανοποιητικά υψηλό ώστε να εξασφαλίσει ικανοποιητικές αποδόσεις. Τέτοιο παράδειγμα είναι και η αιολική ενέργεια στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης που κατά το έτος 2010 είχαν ξεπεράσει τα 500MW αιολικής εγκατεστημένης ισχύος, όπου το 85% αυτής είχε εγκατασταθεί υπό συνθήκες FIT, με το υπόλοιπο 15% υπό τις συνθήκες των Πράσινων Πιστοποιητικών. Στην Ισπανία οι παραγωγοί ηλεκτρικής ενέργειας μπορούν να επιλέξουν είτε μια σταθερή ταρίφα ή ένα πριμ που προστίθεται στην τιμή της αγοράς, όπως αναφέραμε και παραπάνω. Δεν υπάρχει χρονικό όριο, αλλά τα ρυθμισμένα τιμολόγια (FIT) μειώνονται μετά από 15, 20 ή 25 χρόνια, ανάλογα με την τεχνολογία Α.Π.Ε. που χρησιμοποιείται. Το σύστημα αυτό της στήριξης των Α.Π.Ε. χαρακτηρίζεται από υψηλό επίπεδο διαφάνειας, με φορολογικά κίνητρα για επενδύσεις, ειδικά σε ορισμένες περιοχές της χώρας [27]. Οι πολύ ελκυστικές τιμές και τα πριμ που δίνονται στους παραγωγούς Α.Π.Ε. είχαν το αναμενόμενο αποτέλεσμα, δηλαδή αύξηση της εγκατεστημένης παραγωγής από ανανεώσιμες πηγές και αύξηση της κάλυψης της παραγωγής από αυτές, αλλά από την άλλη αποτέλεσαν μία από τις σημαντικότερες αιτίες της αύξησης του ελλείμματος στον ενεργειακό τομέα της χώρας. Τη στιγμή που γράφεται το παρόν σύγγραμμα το έλλειμμα από το 2005 μέχρι σήμερα ανέρχεται στα 24 δις με πρόβλεψη να φθάσει τα 30 δις στο τέλος του 2013, αν δεν παρθούν μέτρα για την εξισορρόπηση του ελλείμματος. Ήδη, με απόφαση του πρωθυπουργού, προσφάτως υπήρξε πάγωμα των πριμ, ειδικά για Α.Π.Ε. ηλιακής ενέργειας - που σημείωσαν και τη μεγαλύτερη ανάπτυξη τα τελευταία χρόνια - και ακολούθησε ειδική μεταρρύθμιση στον ενεργειακό τομέα και ειδικότερα σχετικά με την αποζημίωση των Α.Π.Ε. που τέθηκε σε ισχύ τις στιγμές συγγραφής του παρόντος ΣΥΣΤΗΜΑ ΜΕΤΟΧΩΝ ΚΑΙ ΠΡΑΣΙΝΩΝ ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΤΙΚΩΝ Το συγκεκριμένο σύστημα στήριξης των Α.Π.Ε. βρίσκει εφαρμογή σε κάποιες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, η Ιταλία, η Ελβετία, το Βέλγιο κ.α. Χαρακτηρίζεται από την νομική επιβολή της υποχρέωσης σε καταναλωτές, προμηθευτές ή παραγωγούς ηλεκτρικής ενέργειας, ανάλογα με την περίπτωση, μιας υποχρέωσης, η οποία ορίζει πως ένα προκαθορισμένο ποσοστό (που συνήθως αυξάνεται με το χρόνο) της παροχής ή της παραγωγής θα προέρχεται από ανανεώσιμες πηγές. Με τη λήξη της κάθε διαδοχικής περιόδου, που συνήθως είναι ένα έτος, εκείνοι που υπόκεινται στην προαναφερθείσα υποχρέωση, πρέπει να αποδείξουν την εκπλήρωσή της μέσω της εικονικής παράδοσης μερικών «πράσινων πιστοποιητικών» ισοδύναμων με την ορισμένη ποσότητα στην 108

119 αντίστοιχη Εθνική Ρυθμιστική Αρχή. Ένα πράσινο πιστοποιητικό συνήθως αντιστοιχεί σε μία MWh ενέργειας παραχθείσας από Α.Π.Ε [27]. Τα πράσινα πιστοποιητικά χορηγούνται από πριν και με τρόπο δωρεάν από την Εθνική Ρυθμιστική Αρχή στους παραγωγούς ηλεκτρικής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές, ανάλογα με την παραγωγή τους και ακολουθώντας την αναλογία ενός πράσινου πιστοποιητικού για κάθε μία MWh που παράγουν. Το εν λόγω σύστημα στήριξης θεωρείται τεχνολογικά ουδέτερο, προωθώντας την ανάπτυξη των τεχνολογιών που είναι πιο ανταγωνιστικές, και γι αυτό οι χώρες που το έχουν υιοθετήσει έχουν προβεί στις απαραίτητες αλλαγές για την ενίσχυση των υπόλοιπων τεχνολογιών [27] ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΔΙΑΣΥΝΔΕΣΕΙΣ Η Ισπανία είναι μία χώρα με λιγοστούς γείτονες και μικρή έκταση χερσαίων συνόρων. Συνορεύει στα βορειοανατολικά με τη Γαλλία, δυτικά με την Πορτογαλία και στο νότο τη χωρίζουν πολλά χιλιόμετρα θάλασσας και λίγα μόνο μέτρα γης με το Μαρόκο στο στενό του Γιβραλτάρ. Λόγω της γεωγραφικής της θέσης λοιπόν, έχει το χαμηλότερο ποσοστό διασυνδέσεων στην Ευρωπαϊκή Ένωση, γεγονός που φαίνεται στον χάρτη που ακολουθεί. Το ποσοστό των διασυνδέσεων είναι μόλις το 3% της πραγματικής μέγιστης ζήτησης ηλεκτρικής ενέργειας, ενώ ο αντίστοιχος ευρωπαϊκός μέσος όρος είναι 10%. Η Ισπανία μπορεί να εισάγει και να εξάγει επομένως μόνο ένα μικρό ποσοστό ενέργειας, γεγονός που δυσχεραίνει πολύ την λήψη ή αποστολή «ηλεκτρικής» βοήθειας σε περίπτωση κάποιου ενεργειακού συμβάντος κάπου στην Ευρώπη. ΕΙΚΟΝΑ 5-15: ΗΛΕΚΤΡΙΚΕΣ ΔΙΑΣΥΝΔΕΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ Πηγή: REE Η Ισπανία διαθέτει διασυνδέσεις με την Γαλλία, την Πορτογαλία, το Μαρόκο και την Ανδόρρα (αμελητέα). Με τη Γαλλία, το ισπανικό ηλεκτρικό σύστημα είναι συνδεδεμένο σε 3 σημεία, κατά μήκος των φυσικών συνόρων των δύο χωρών. Υπάρχουν δύο γραμμές στη Χώρα των Βάσκων, μία στην Αραγονία και μία στην Καταλονία, στην επαρχία της Τζιρόνα. Τη στιγμή που γράφεται το παρόν σύγγραμμα κατασκευάζεται και μια τέταρτη διασύνδεση των δύο συστημάτων, με μια γραμμή συνολικού μήκους 64,5 km που θα ενώνει τις πόλεις Baixas στη Γαλλία με τη Santa Llogaia στην Ισπανία, η οποία θα είναι και αυτή στην επαρχία της Τζιρόνα, με αποτέλεσμα το διπλασιασμό του όγκου της ισχύος που συναλλάσσεται συνολικά. Έτσι, από MW το 2012 οι συναλλαγές θα φτάσουν τις MW. Με τη νέα διασύνδεση θα υπάρξει μεγαλύτερη σταθερότητα και σιγουριά 109

120 στην παροχή της ηλεκτρικής ενέργειας σε όλη την Ευρώπη και το ποσοστό κάλυψης της ζήτησης από τις διασυνδέσεις θα φτάσει το 6% [27]. Η νέα αυτή υπό κατασκευή γραμμή είναι ζωτικής σημασίας και χαρακτηρίζεται ως «έργο μείζονος ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος», καθώς όπως αναφέραμε θα καταστήσει ακόμη πιο σταθερό το ευρωπαϊκό ηλεκτρικό σύστημα. Θα είναι επίσης πολύ σημαντικό για την τροφοδότηση με ηλεκτρική ενέργεια της επαρχίας της Τζιρόνα, στην οποία δεν υπάρχει πολύ πυκνό δίκτυο και η τροφοδότησή της με ενέργεια γίνεται κυρίως από πηγές που βρίσκονται εκτός της επαρχίας, αφού η ίδια παράγει μόνο το 10% της συνολικής της κατανάλωσης. Ακόμη θα διευκολύνει τη διέλευση του τρένου υψηλής ταχύτητας που περνά από την περιοχή με κατεύθυνση προς τη Γαλλία και ενώνει τις δύο χώρες. Η αρχική πρόταση ήταν η διασύνδεση να γίνει με εναέριες γραμμές, πρόταση που όμως βρήκε την αντίδραση ενός μέρους του πληθυσμού, για λόγους κυρίους οπτικής αισθητικής. Τελικά οι δύο κυβερνήσεις συμφώνησαν η σύνδεση να πραγματοποιηθεί μέσω υπόγειων καλωδίων με συνεχές ρεύμα στα 320kV (HVDC). Ως γνωστόν, τα συστήματα μεταφοράς HVDC δημιουργήθηκαν για να επιλυθούν τα προβλήματα μεταφοράς ενέργειας σε υποθαλάσσια καλώδια κάποιας συγκεκριμένης απόστασης και σε εναέριες γραμμές πολύ μεγάλης απόστασης. Ακόμη χρησιμοποιούνται για σύνδεση ηλεκτρικών δικτύων για τα οποία δεν είναι δυνατή η άμεση σύνδεσή τους. Η περίπτωση της εν λόγω σύνδεσης δεν ανήκει σε καμία από τις προαναφερθείσες περιπτώσεις, αλλά ήταν ο μόνος τρόπος ώστε να ξεπεραστούν τα αισθητικά οπτικά προβλήματα, παρόλο που αυτή η λύση θα κοστίζει 10 φορές παραπάνω από την λύση της μεταφοράς με HVAC, δηλαδή γύρω στα 1000 εκατομμύρια ευρώ, χρήματα που προέρχονται από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Περισσότερες πληροφορίες υπάρχουν στην ιστοσελίδα της INELFE (INterconexión ELéctrica Francia-Espana), δηλαδή του φορέα που είναι υπεύθυνος για τη διασύνδεση αυτή, [27]. Η νέα αυτή υπό κατασκευή γραμμή αποτελεί μία ιδιαίτερη περίπτωση, τόσο λόγω της μορφολογίας της περιοχής όσο και λόγω της τεχνολογίας που χρησιμοποιείται. Από τα 64,5 km του συνολικού μήκους της γραμμής τα 8,5 km διασχίζουν τα Πυρηναία Όρη, μέσω ενός τούνελ. Ακόμη, είναι η πρώτη παγκοσμίως γραμμή μεταφοράς στην οποία χρησιμοποιείται συνεχές ρεύμα και όχι εναλλασσόμενο, στα 320kV. Από την άλλη μεριά της χώρας, στη διασύνδεση με την Πορτογαλία, η κατάσταση είναι πολύ πιο ευνοϊκή. Υπάρχουν μέχρι στιγμής 7 γραμμές διασύνδεσης με το πορτογαλικό ηλεκτρικό σύστημα, διασκορπισμένες από το βορρά ως το νότο, με συνολικό όγκο συναλλαγών για το έτος 2012 στα MW. Κατασκευάζονται ακόμη δύο νέες γραμμές, στην Γαλικία και την Ανδαλουθία, επιτρέποντας μέγιστη ισχύ MW μέχρι το έτος Τέλος, η Ισπανία διασυνδέεται με το Μαρόκο με δύο υποθαλάσσια καλώδια με συνολικό όγκο ισχύος 800 MW. Η διασύνδεση αυτή είναι η πρώτη μέσα στα πλαίσια μιας πρώτης προσπάθειας διασύνδεσης της Ευρώπης με τις χώρες της Βορείου Αφρικής. 110

121 ΕΙΚΟΝΑ 5-16: ΔΙΑΣΥΝΔΕΣΕΙΣ ΤΗΣ ΙΣΠΑΝΙΑΣ ΚΑΙ ΟΓΚΟΣ ΕΜΠΟΡΙΚΩΝ ΣΥΝΑΛΛΑΓΩΝ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΣΥΓΓΡΑΦΗΣ ΤΟΥ ΠΑΡΟΝΤΟΣ Πηγή: REE, ΠΙΝΑΚΑΣ 5-8: ΙΣΧΥΣ ΕΜΠΟΡΙΚΩΝ ΣΥΝΑΛΛΑΓΩΝ ΣΤΙΣ ΔΙΑΣΥΝΔΕΣΕΙΣ ΤΗΣ ΙΣΠΑΝΙΑΣ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΣΥΓΓΡΑΦΗΣ ΤΟΥ ΠΑΡΟΝΤΟΣ. Πηγή: REE [27] Ισχύς εμπορικών συναλλαγών (MW) κατά την περίοδο 1/6/ /6/2013 Σύνδεση Ελάχιστο (MW) Μέγιστο (MW) Γαλλία Ισπανία Ισπανία Γαλλία Πορτογαλία Ισπανία Ισπανία Πορτογαλία Μαρόκο Ισπανία Ισπανία Μαρόκο Η ισχύς των εμπορικών συναλλαγών εκφρασμένη σε ποσότητες ισχύος (MW) αντικατοπτρίζει ενδεικτικά μία πρόβλεψη των πιθανότερων ορίων των ισχύος συναλλαγών μεταξύ των συστημάτων των χωρών και αντιπροσωπεύει τον συνδυασμό των διαφορετικών περιορισμών των συναλλαγών μεταξύ των φορέων που αντιστοιχούν και στα δύο συστήματα που συναλλάσσονται. Τα στοιχεία συγκεντρώνονται από την REE. Τα στοιχεία των διεθνών συναλλαγών προηγούμενων ετών διατίθενται στις ετήσιες εκθέσεις σχετικά με τη λειτουργία του ηλεκτρικού συστήματος. 111

122 ΕΙΚΟΝΑ 5-17: ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΤΩΝ ΔΙΑΣΥΝΔΕΣΕΩΝ ΣΤΑ ΣΥΝΟΡΑ, ΜΑΡΤΙΟΣ 2013 Πηγή: REE [27] Η Ισπανία κάνει συναλλαγές ενέργειας και με την Ανδόρρα, με την οποία συνορεύει στα βορειοανατολικά, αλλά οι όγκοι ισχύος όπως βλέπουμε και στην παραπάνω εικόνα είναι πολύ μικροί. ΕΙΚΟΝΑ 5-18: ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΩΝ ΔΙΕΘΝΩΝ ΔΙΑΣΥΝΔΕΣΕΩΝ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ Πηγή: CNE, [32] 112