Συνέντευξη με τον κύριο Βαρδάκη Βαγγέλη στην Ιεράπετρα. ΠΡΩΤΗ ΚΑΣΕΤΑ. Α. Πλευρά

Transcript

1 Συνέντευξη με τον κύριο Βαρδάκη Βαγγέλη στην Ιεράπετρα ΠΡΩΤΗ ΚΑΣΕΤΑ. Α. Πλευρά Κύριε Βαγγέλη, να ξεκινήσουμε με τα απλά πράγματα. Μας ενδιαφέρει να μάθουμε πώς μάθατε βιολί; Στα λέω έτσι, όλα όπως ξεκίνησαν. Υπήρχε κανείς στην οικογένεια; Ο παππούς μου, που δεν έπαιζε όργανο, ο παππούς μου ο Γιώργος ο Βαρδάκης, αλλά ήτανε φοβερά καλλίφωνος. Ο αδερφός του παππού μου, ο Γιάννης ο Βαρδάκης, έπαιζε βιολί. Πολλά στοιχεία, λοιπόν, απ αυτόν έχω. Ένα αυτό. Ο γιος του παππού μου του Γιώργη του Βαρδάκη και θείος μου, Αντώνης Βαρδάκης, παίζει εξαιρετικό μαντολίνο. Ακούσματα από κει. Ο οποίος ζει στο Ηράκλειο; Ο οποίος ζει στο Ηράκλειο και είναι γεννημένος το τριάντα. Τι παράξενο τώρα για τα στοιχεία, ο παππούς μου ο Βάρδας, εμένα ο Γιώργης, που ήτανε πολύ μερακλής και επειδή, αυτό θα το πούμε μετά, είχε τέλος πάντων καλές σχέσεις με όλους τους οργανοπαίχτες της επαρχίας και επειδή ήταν καλλίφωνος, τραγουδούσε τα πάντα που του λέγανε. Αυτούς, λοιπόν, τους σκοπούς μετάφερε μετά στο θείο μου τον Αντώνη και τα μάθαν στο μαντολίνο. Έτσι, λοιπόν, ξέρω σκοπούς, που δεν είχανε ηχογραφηθεί, μ αυτό τον τρόπο. Ξεκίνησες με ποιο όργανο; Λύρα ξεκίνησα. Ήταν το όργανο του συρμού τότε. Το παράδοξο ποιο είναι όμως, ότι εγώ λύρα ξεκίνησα να παίζω χωρίς να χω δει ποτέ μου. Διότι στις οικογενειακές παρέες όλες άκουγα βιολί και μαντολίνο. Και για να λέμε και ποιον άκουγα, άκουγα τον Πετρή τον Τυράκη που παιζε 1

2 βιολί. Από κει θυμάμαι τη μπουχλουμπού και την ασκομαντούρα. Τον Παπαγεωργίου τον Γιάννη, που χει πεθάνει, αυτός είχε γεννηθεί το 15 θαρρώ, κάπου εκεί, θυμούμαι τις κοντυλιές του ντο εξαιρετικά, δεν τις άκουσα ποτέ καλύτερα από κανένα άλλο. Θυμάμαι το Στέφανο τον Τσαντάκη, αυτοί τώρα που λέω Ιεραπετρίτες έτσι, πεθαμένος κι αυτός και μόλις έπαιζε αυτά τα στειακά τα παλιά, τα κλασικά. Οι δύο πρώτοι που είπες δεν ήτανε επαγγελματίες, έτσι δεν είναι; Ο ένας ήταν φαρμακοποιός, αν θυμάμαι καλά κι ο άλλος ήτανε Κανείς δεν ήταν επαγγελματίας. Ούτε ο Τσαντάκης. Ο Τσαντάκης ήτανε γαιοκτήμονας. Κι όλους αυτούς πού τους άκουγες; Σε οικογενειακές παρέες. Πάντα υπήρχε βιολί. Και μαντολίνο με τον θείο μου. Αλλά πάσο δεν θυμάμαι να του κρατούν όπως κάνουνε. βιολί; Ναι, στις παρέες. Ή σκέτο μαντολίνο; Σκέτο μαντολίνο. Δεν έπαιζε ποτέ βιολί; Εγώ ποτέ δεν είδα μαντολίνο να συνοδεύει βιολί. Παλιά το κάνανε, αλλά εγώ δεν είδα τέτοιο πράγμα. Δηλαδή, στις οικογενειακές παρέες ο θείος δεν συνόδευε ποτέ; Συνόδευε ο Παπαγεωργίου το φίλο του το Γιάννη, όταν ήταν να γράψουμε κάτι για να το στείλουμε σε κανένα φίλο. Αυτό κάνανε. Αλλά στις παρέες δεν παίζανε; Ο θείος δεν συνόδευε ποτέ. Δεν είναι περίεργο αυτό; Όχι δεν είναι περίεργο. Διότι η άποψη του θείου μου είναι ότι το μαντολίνο δεν είναι για πάσο. Αυτή είναι η άποψή του. Του το χα πει δέκα φορές, «όχι, δεν είναι για πάσο». Μέχρι που μια φορά ήρθε σπίτι 2

3 μου με το μαντολίνο, έπιασα εγώ το δικό μου, του κανα ακομπανιαμέντα, μου λέει «ωραία». Το είδε εδά. Προσπαθώ να θυμηθώ άλλο βιολάτορα όταν ήμουνα μικρός. Α, πολύ μικρός είχα τύχει ν ακούσω το Στραβογιαννιό, δηλαδή το Γιάννη το Παπαχατζάκη, το μεγαλύτερο βιολάτορα από τη Σητεία. Γεννήθηκε το 1904 αυτός ή το δύο στον Κουτσουρά, εδώ στο Σταυροχώρι και βεβαίως τον καλύτερό μου φίλο τον Παντελή τον Μπαριταντωνάκη. Γεννήθηκε το 12 αυτός στην Ανατολή. Τον Παπαχατζάκη πώς τον λέγαν το παρατσούκλι του; Στραβογιαννιό οι Γιεραπετρίτες, Τυφλό οι Στειακοί. Πέθανε πέρσι αυτός. Λοιπόν, αυτούς τους άκουσα μπροστά μου να παίζουνε. Γιατί πήγες στη λύρα; Εγώ, λοιπόν, τη λύρα την έβλεπα στην τηλεόραση. Έβλεπα τον Ξυλούρη στην τηλεόραση να παίζει λύρα και γιατί πήγα στη λύρα; Ο παππούς μου, από κει ξεκίνησα, ο Βάρδας, επειδή για χρόνια πολεμούσε, πολέμησε στους Βαλκανικούς πολέμους, πολέμησε στη Μικρά Ασία, έλειπε από δεκαπέντε χρονών εθελοντής, μέχρι τριάντα χρονών απ την Κρήτη. Ήταν στο τάγμα Κρητών στο σώμα του καπετάν Γύπαρη και ήτανε μαζί με κρητικούς Χανιώτες και Ηρακλειώτες. Εκεί, λοιπόν, έμαθε ν αγαπά τη λύρα, διότι η λύρα εδώ δεν είχε ποτέ, θα το αποδείξω μετά με ποιο τρόπο για να γλεντήσει. Έκανε λοιπόν, φίλους λυράρηδες και το θεωρούσε πιο αντρικό να παίζουμε λύρα. Ο παππούς μου, λοιπόν, πάντα ο Βάρδας ήθελε να μάθει κάποιος να παίζει λύρα. Το ίδιο και ο θείος, ο αδερφός του ο Γιάννης, που παιζε βιολί. Μου το λεγε «Βαγγέλη, όχι βιολί θα μάθεις λύρα, που σαι Βάρδας», γιατί εδώ πέρα θεωρούμαστε καπετανόσογο, δηλαδή σόι, ξέρεις Γιώργη εσύ. Καπετάνιων. Λοιπόν, «θα μάθεις, θα παίζεις λύρα». Εγώ ήμουνα δέκα χρονών τότε, το πήρα και πατριωτικά, άρχισα να παίζω λύρα. Αλλά ξέχασα να πω ότι βιολί υπήρχε πάντα στο σπίτι μας, της μάνας μου το βιολί. Οπότε 3

4 παράλληλα με τη λύρα πάντα έπαιζα και βιολί λίγο. Δυσκολευόμουνα πάρα πολύ στο βιολί και λέω «γιατί ασχολούμαι με το βιολί, παίζω τη λύρα». Είπες της μάνας σου; Ναι, η μάνα μου μάθαινε βιολί. Από ποιον; Κλασικό βιολί; Ναι, άμα θέλετε να τα πούμε παρακάτω για τις κοπέλες της εποχής αυτής. Τότε δεν υπήρχε σπίτι να μην έχει βιολί, μαντολίνο. Ούτε ένα στην Ιεράπετρα. Συνήθως το παίζαν οι κοπελιές το μαντολίνο και να πούμε και ονόματα γυναικών. Υπήρχε λοιπόν το βιολί και κάτι ήπιανα πάντα. Όταν επροχώρησα στη λύρα πολύ εκατάλαβα ότι αυτά που μ αρέσανε, από τις παρέες αυτά που άκουγα, δεν μπορούσα να τα παίξω στη λύρα. Λέω «τι γίνεται, δεν φταίω εγώ, φταίει το όργανο». Και ασχολήθηκα με το βιολί. Δεν μπορώ να πω με σιγουριά πότε άρχισα να παίζω βιολί, διότι πάντα έπαιζα βιολί, πάντα. Από δέκα χρονών δηλαδή. Δηλαδή μεταπήδησες στο βιολί επειδή δεν μπορούσες να παίξεις καλά; Επειδή δεν μπορούσα στη λύρα να παίξω, ν αποδώσω τα πράγματα που άκουγα από τους ανθρώπους που άκουγα εδώ, όχι απ τους δίσκους. Τα συρτά εντάξει, τα παιζα. Μελωδίες, τις τοπικές μελωδίες; Ναι, τα τοπικά. Και στο λέω υπεύθυνα αυτό το πράγμα τώρα που έχω δεξιοτεχνία στη λύρα, βλέπω ότι δεν φταίω εγώ που δεν μπορώ να τα παίξω, δεν παίζονται. Υπάρχει μία τεχνική βιολιστική που χει διαμορφωθεί σε πολλά χρόνια. Αυτό το πράμα δεν γίνεται να μεταφερθεί στη λύρα. Δεν γίνεται, δεν φταίω εγώ. Φταίει το όργανο. Αλλά εγώ ήθελα να ρωτήσω πριν πάμε σε ειδικότερα θέματα. Στην οικογένειά σου υπήρχαν πολλά άτομα, πώς το πήρες εσύ από κει μέσα να γίνεις μουσικός και να σου πούνε «να, εσύ θα μάθεις λύρα ή θα μάθεις βιολί»; 4

5 Από μικρός, αφού έπαιζε ο πατέρας μου πιο καλά. Η μάνα μου κρατεί ένα ημερολόγιο από τότε που γεννηθήκαμε, γράφει σ ένα σημείο, που δεν ξέρω πόσο χρονών ήμουνα και λέει «του αρέσει ν ακούει κρητική μουσική». Από πολύ νωρίς έδειξες τη δυνατότητα Εγώ θυμάμαι τον εαυτό μου που έφτιαχνα λύρες με το χαρτί. Που βλεπα στην τηλεόραση κι έκανα έτσι. Επίσης, θυμούμαι χαρακτηριστικά ότι, δηλαδή, ακόμα το σκέφτομαι και δεν μπορώ να το εξηγήσω, το δέος που ένιωθα, και καμιά φορά τώρα που το θυμάμαι ανατριχιάζω, όταν έβλεπα το θείο μου το Γιάννη να κρατεί το βιολί. Δηλαδή από μικρός καταλάβαινα ότι ήτανε ένα πράμα απλησίαστο για μένα κι ήταν δύσκολο, αδύνατο να το μάθω. Γι αυτό εφοβήθηκα ν ασχοληθώ απ την αρχή. Δηλαδή, καταλάβαινα από μικρός τι σημασία έχει σαν όργανο και λέω όχι. Ενώ λύρα ήταν για μένα παιχνιδάκι, ήτανε κάτι πολύ εύκολο. Το βιολί το φοβόμουνα, πολύ το φοβήθηκα. Είχα, βέβαια, δει και τα ιερά τέρατα εδώ πέρα, τον Παντελή, λέω τι γίνεται εδώ πέρα. Για πες μου κάτι. Ωστόσο προχώρησες στα γράμματα και βλέπουμε ότι πας μέχρι το Πολυτεχνείο. Το ένα δεν επηρέασε το άλλο; Καθόλου. Εγώ το λέω ότι το Πολυτεχνείο με ωφέλησε πολύ στη μουσική, διότι μ έμαθε να έχω δομημένη σκέψη. Και όλοι οι μουσικοί, όπως το αντιλαμβάνομαι εγώ, είναι θέμα δόμησης. Να ξέρεις τι θα παίξεις, πώς να το παίξεις, πώς εντάσσονται όλα, πώς είναι ταχτοποιημένα. Αυτή είναι η άποψη η δική μου. Αυτό είναι αναμφίβολο, εγώ ρωτάω άλλο, οι γονείς σου και το περιβάλλον σου που έβλεπαν να έχεις αυτή την τάση στη μουσική και είμαι σίγουρος ότι ήθελαν και να σπουδάσεις, δεν τους ενοχλούσε ότι αυτό θα ταν εμπόδιο; Όχι, ποτέ. Δεν σ εμπόδισαν ποτέ. 5

6 Διότι η οικογένειά μου ήταν πάντα φιλόμουση. Είπα, οι πιο πολλοί ήταν καλλίφωνοι, πάνω απ όλα να περνούμε καλά και μετά τα υπόλοιπα. Και όταν βλέπουν ότι ποτέ δεν ήμουν κάτω απ το δέκα εννιά, γιατί να φοβούνται. Κι η μητέρα σου είπες ότι ασχολήθηκε με την κλασική δεν σ επηρέασε να στραφείς προς το κλασικό βιολί; Η μάνα μου μέχρι και τώρα αμφισβητεί τις ικανότητές μου στο βιολί. Δηλαδή, σου λεγε να μάθεις κλασικό βιολί; Όταν παίζω π.χ. ένα ταγκό στη μάνα μου, μου λέει αυτή είναι μουσική. Ο πατέρας μου είχε εντελώς άλλη άποψη. Δηλαδή, αμφισβητεί το είδος της μουσικής; Ναι, το είδος της μουσικής. Λέει «αυτά τα πράγματα είναι ωραία, αλλά δεν αναδεικνύεται η ικανότητα του βιολιού». Να σας πω κάτι απλό. Τώρα κάνω εγώ με το Δήμο μια συναυλία «Οι καθηγητές της μουσικής», γιατί διδάσκω εδώ πέρα. Και με βάλαν να παίζω μαζί με άλλα όργανα το ταγκό της Νεφέλης. Εκουζουλαθήκανε από κάτω. Λένε «μα παίζεις τέτοιο ωραίο βιολί κι ασχολείσαι με τα κρητικά». «Και γειάντα» λέω; Αυτή ήταν η απάντησή μου. Δηλαδή, ή υπάρχει τυχαία ή υπάρχει αυτή η νοοτροπία, δεν το συζητούν καθόλου. Κλασικές σπουδές έκανες καθόλου; Όταν πήγα στη Θεσσαλονίκη φοιτητής, ενώ έπαιζα βιολί κανονικό όμως τότε ήθελα να μάθω, με νότες ασχολήθηκα απ το λύκειο, κατευθείαν. Μου κανε μαθήματα ο Κόλλιας εδώ πέρα. Ο Κόλλιας, ο μαέστρος της μουσικής; Ναι. Μετά πήγα στο ωδείο και μου έκανε βιολί, είχα άχτι να μάθω να κρατώ το βιολί όπως το κρατούν οι κλασικοί. Διότι μέχρι τότε το άλλαξα το βιολί, το κρατούσα το βιολί, ο κύριος Γιώργος πρέπει να θυμάται, ακριβώς όπως το κρατούσε ο Παντελής, ακριβώς. Δηλαδή; Εδώ στο στέρνο; 6

7 Ο Παντελής το χε λίγο εδώ, στο στέρνο το χουν στα Χανιά. Εδώ το βιολί ελεύθερο, όχι να κουνάει βέβαια, στην κλείδα απάνω. Με το δεξί; Εγώ είμαι αριστερόχειρας. Και τον καρπό έτσι. Στο ωδείο έκανα τρία χρόνια. Το κρατούσες, λοιπόν, με τον καρπό λυγισμένο προς τα έξω; Ναι, προς τα έξω. Όπως το παίζαν οι παλιοί. Το ακουμπούσες στην κλείδα. Ναι. Αυτό το πράμα όμως με περιόριζε στην πρώτη θέση. Δεν μπορούσα να παίξω δεύτερη, τρίτη θέση το βιολί. Ποια δεύτερη, τρίτη θέση, έτσι; Πες μας να καταλάβουμε καλά τι εννοείς πρώτη, δεύτερη. Λοιπόν, πρώτη θέση είναι όπως έχουμε το χέρι κανονικά στην ταστιέρα πάνω και δεν μετακινούμε όλο το χέρι μας προς τα κάτω, αλλά, όταν θέλουμε να παίξουμε ένα πάτημα πιο ψηλά, κάνουμε μόνο το δάχτυλό μας έτσι. Δηλαδή προς τα κάτω το δάχτυλό μας. Αυτό έκανε ο Παντελής. Αυτό το πράμα, όμως, είναι επισφαλές. Δεν μπορούσες να είσαι σίγουρος πάντα ότι θα το παίξεις σωστά. Έπρεπε να παίξω κανονικά. Γι αυτό λοιπόν στο ωδείο, έμαθα να κρατώ το βιολί κανονικά. Πρέπει να πω ότι κάποιοι παλιοί που το κρατούσανε κανονικά, το Στραβογιαννιό π.χ. κρατούσε το βιολί κανονικά και πήγαινε με άνεση πρώτη, δεύτερη, τρίτη θέση. Λοιπόν, μου κανε μάθημα ένας Λαέσου, ο οποίος ήταν ρουμάνος και μία Πέρκοβα και αυτή ήτανε Βουλγάρα. Στο ωδείο αυτό ήταν ο Μάνδακας, τονε ξέρετε σίγουρα. Ο Μάνδακας με παρακολουθούσε απ την πρώτη μέρα που πήγα μέχρι που έφυγα. Και μου είπε «Βαγγέλη, τώρα φύγε». Λέω «γειάντα;». «Θα χαλάσεις, θα χαλάσεις το στυλ». Το κατάλαβα μετά που έφυγα αυτό το πράμα, από κει. Όντως το κατάλαβα. Έμαθες να διαβάζεις νότες δηλαδή; Ναι, εντάξει, διαβάζω μέχρι τώρα κανονικά. 7

8 Να σας πω κάτι, υπάρχει ένα κενό όσον αφορά τη χρονική εξέλιξη. Αρχίζεις να μαθαίνεις λύρα πρώτα από ποιον, και μετά βιολί από ποιον; Από κανένα. Λύρα δεν είδα μπροστά μου να παίζει κανένας λύρα. Τότε πώς έμαθες να παίζεις λύρα; Στην τηλεόραση έβλεπα την λύρα, από τηλεόραση και να σκεφτώ τώρα. Λύρα, δηλαδή, το κούρδισμα ήταν σαν το βιολί, κατά πέμπτες δεν υπήρχε κανένα πρόβλημα, τη κούρδισε ο θείος μου τη λύρα. Αυτός σου έδειξε το κούρδισμα; Ναι. Και μου δειξε τα πρώτα πατήματα στη λύρα αυτός. Και μου δειξε και έπαιζε μαντολίνο μπροστά μου κι εγώ ξεπατούσα που λέμε στη λύρα. Το όνομα του θείου; Αντώνης Βαρδάκης. Έπαιζε ο θείος μου μαντολίνο και εγώ ξεπατούσα. Και βιολί πότε άρχισες; Βιολί έπαιζα παράλληλα είπα με τη λύρα. Και ούτε στο βιολί διδάχτηκες από κανένα; Από κανένα, δηλαδή να πάω σε κάποιον όχι. Ή από βιολί; Να πούμε και κάτι άλλο χαρακτηριστικό. Γνώρισα τον Παντελή, τον είχα δει πιο παλιά, όταν ήμουν παιδάκι, αλλά γνωριστήκαμε όταν τελείωσα το Λύκειο. Τότε, λοιπόν, πήγα στο σπίτι του και του λέω «κάτσε». Και του παίζω τις κοντυλιές που άκουγα απ αυτόνε. Και το λεγε μετά ο Παντελής, του κανε εντύπωση, ότι «σμίξαμε και μου παιζε τα δικά μου πράγματα, χωρίς να του δείξω τίποτα». Δηλαδή, τα χα μάθει ήδη. Τι πήρα απ τον Παντελή μετά απ τη συναναστροφή μας; Κόλπα, πράγματα που έκανε σε ανύποπτο χρόνο και όχι κάθε φορά. Αυτά εγώ τα κατέγραψα στο νου μου, γιατί έχω πολύ καλή μνήμη, σε τέτοια πράγματα και θυμούμαι τα πάντα που έκανε. Από πότε άρχισες να μαθαίνεις νότες; Στη Θεσσαλονίκη ή πιο πριν; 8

9 Νότες, απ το γυμνάσιο. Ξέχασα να πω ότι στο δημοτικό, πέμπτη, έκτη δημοτικού μου κανε βιολί ο Κόλλιας. Έκανα βιολί. Με νότες; Με νότες. Επειδή, όμως, έπαιζα ήδη λύρα καλή λέω «γιατί να ζορίζομαι στο βιολί», που ήδη κατάλαβα τότε πόσο δύσκολο ήτανε. Λέω «άστο». Θυμάμαι ότι πολύ μικρός μου ζήτησες παρτιτούρες και σου τις είχα δώσει. Σε ποια ηλικία ήσουν τότε που πήρες αυτές τις παρτιτούρες; Γυμνάσιο ήμουνα. Αυτές τις παρτιτούρες τις χρησιμοποίησες καθόλου; Βεβαίως. Ακόμα τις έχω τις παρτιτούρες. Μόνο αυτά που γράφετε μέσα για τον Παντελή τον πηδηχτό, δεν τα κατάλαβα. Άλλα πράγματα όμως τα κατάλαβα από κει μέσα. Αυτή η επαφή σου με τις νότες σε τι σε βοήθησε πιστεύεις; Να σου απαντήσω ειλικρινά, σε πράμα, σε τίποτα. Με βοήθησε μόνο που είχα κάποιες ανασφάλειες παλαιότερα σαν μουσικός, σαν οργανοπαίχτης, κακώς τις είχα βέβαια, τώρα το καταλαβαίνω, με βοήθησε να τις ξεπεράσω. Τίποτα άλλο. Δηλαδή, ψυχολογικά. Δηλαδή, στην παραδοσιακή μουσική δεν σου φάνηκε ότι κάτι Όχι, εντάξει, να σου πω τώρα με βοήθησε στις ομαδικές παρτιτούρες του Καλογερίδη να τις διαβάσω. Πότε άρχισες να παίζεις σε γλέντια; Σε γλέντια μπορούσα να παίζω από πολύ μικρός, αλλά έπαιξα όταν τελείωσα το λύκειο, σε γλέντι. Και κράτησες μόνος σου το γλέντι; Ναι. Α, αυτό να το πούμε. Τα πρώτα γλέντια που έπαιξα μ έπαιρνε μαζί του ο Παντελής ο Μπαριταντωνάκης. Ήτανε τότες σε προχωρημένη ηλικία, ζοριζόταν αυτός να βγάλει το γλέντι και μ έπαιρνε και παίζαμε μαζί. Και υπάρχει μου πε ο Δημητριανάκης απ το Μύρτος μια ηχογράφηση του 85 που παίζουμε μαζί με τον Παντελή. Και έχει γράψει και μένα με τον Παντελή. Ήθελε, βέβαια, αυτός να με πληρώνει, εγώ δεν 9

10 ήθελα ποτέ μια δραχμή. Εγώ, ο Αντώνης κιθάρα κι ο Μαλλιωτάκης λαούτο. Κι ο Παντελής βιολί. Το πρώτο γλέντι που το κράτησες εσύ; Καταρχήν από το 85 και μετά άρχισα να παίζω μοναχός μου. Δεν θυμάμαι όμως πότε ήτανε. Εκεί πληρώθηκες; Ναι, κανονικά μετά. Είχες κάνει ήδη συμφωνία ή ό,τι είχανε σου δίνανε; Έτσι που γίνεται εδώ πέρα, κάνεις ένα παζάρι και μετά ό,τι τυχερά πέφτουνε. Και μάλιστα τότε είχα και κάποιες προτάσεις που δεν πήραν τελικά, γιατί με θεωρούσαν ακριβό για κοπέλι. Το 85 ήθελα τριάντα χιλιάδες παζάρι κι ό,τι πέσει κάτω. Ε, μου έδιναν δεκαπέντε ή δέκα. Λέω «ρε παιδιά εγώ είμαι φτωχός, τόσα θέλω». Για πόση ώρα; Για ολόκληρο το γλέντι. Μέχρι το πρωί; Όχι το πρωί, εντάξει. Για όλο το γλέντι κανονικά. Όσο πάει. Πάντα βέβαια και τώρα ακόμα διάλεγα πού θα πάω; Δηλαδή, διαλέγω και τώρα, εντάξει βέβαια τώρα δεν έχω τόσο πρόβλημα, αλλά πιο παλιά που είχα κάποιες ανασφάλειες προσπαθούσα να πηγαίνω σε ανθρώπους σε περιοχές που εκτιμούσαν τη μουσική. Π.χ. στη Καλαμαύκα, αν κι εκτιμούσαν τη μουσική, επειδή κάνανε καυγάδες, δεν ήθελα να πηγαίνω. Τώρα δεν έχω πρόβλημα, αλλά τότε δεν ήθελα να πηγαίνω στην Καλαμαύκα, διότι μπροστά μου εγινόντουσαν κάποια πράγματα και δεν ήθελα. Αυτά τα πρόσεχα. Όταν είναι δέκα Καλαμαυκιανοί πάντα τσακώνονται. Πίνουνε βασικά. Δε μου λες, το ποσό αυτό, με βάση ποιο κριτήριο το καθόριζες; Αυτό που ζήταγες; 10

11 Μη νομίζεις ότι μεγαλοπιανόμουνα και νόμιζα ότι ήμουνα κάποιος κι ήθελα να παίρνω τα λεφτά, νόμιζα ότι μια αξιοπρεπής αμοιβή ήταν αυτή. Έτσι νόμιζα. Ναι, αυτό το καθόριζες με βάση την ώρα που έπαιζες, με βάση την περιοχή; Όχι, πάντα ήταν το ίδιο. Ή μια ώρα ή δέκα ώρες, απ τη στιγμή που θα πάω, πρέπει να ρθω με τον ίδιο τρόπο. Αφού χάνω τη βραδιά μου. Δεν ήξερες αν το μαγαζί έχει την δυνατότητα Καταρχήν ποτέ δεν έπαιζα σε μαγαζιά, ποτέ. Ούτε τώρα. Μόνο σε γάμους και σε εκδηλώσεις συλλόγων. Να μου πει ένα μαγαζί «έλα να παίξεις και ό,τι πιάσουμε» ποτέ. Δεν μ ενδιαφέρει αυτό το πράμα. Δεν είχες πάει δηλαδή σε καφενείο ή σε Όχι, ποτέ. Μόνο να με καλέσουνε να πάω σε γάμο, να ξέρω πως θα πάω. Αυτά τώρα τι ενδιαφέρουνε. Έχουν τη σημασία τους. Τώρα πηγαίνεις και σ άλλες περιοχές αν σε καλέσουνε; Παίζω μόνο σε Σητεία και Ιεράπετρα. Στη Βιάννο έχω παίξει λίγες φορές στο Μεραμπέλο ποτέ. Δηλαδή, δεν θέλεις να πας ή Στο Μεραμπέλο δε με καλούνε, δεν είμαι γνωστός εκεί καθόλου, δεν με ξέρουνε καθόλου. Το βιολί τ αγαπούνε, το Γενειατάκη τον καλούν συνέχεια. Για πες μου όταν άρχισες να παίζεις μόνος σου, πώς το είδε ο δάσκαλός σου, διότι, απ όσα μας είπες τώρα, φαίνεται ότι άκουσες από πολλούς δασκάλους, έμαθες πολλά από πολλούς, αλλά ουσιαστικά δάσκαλό σου θεωρείς τον Παντελή. Ναι, γιατί τον αγαπούσα και σαν άνθρωπο. Όταν άρχισες να παίζεις μόνος σου ποιες ήταν οι αντιδράσεις του Παντελή; 11

12 Καταρχήν, ξέχασα να σας πω το εξής. Το θυμήθηκα τώρα. Ο Παντελής είναι αυτός που μου είπε, δεν μπορώ να κάνω την έκφρασή του, γιατί έκανε κι εκφράσεις αυτός, μου λέει όταν άκουσε να παίζω βιολί, μ άκουγε να παίζω λύρα και βιολί. Όταν με πρωτάκουσε να παίζω βιολί «κάτσε, αυτή άστη πέρα». Αυτά μου πε επί λέξει. Και μου λέει «Βαγγέλη, μόνο το βιολί», αυτός, βέβαια, είχε άλλη άποψη για τα θέματα αυτά, εγώ δεν έχω την ίδια αντίληψη. Μου λέει «η αξιοπρέπεια απαιτεί να παίζεις μόνο βιολί, άστη τη λύρα». Αυτός, δηλαδή, με πρότρεψε στο να παίζω βιολί συνέχεια. Και τότε εγώ στα γλέντια κρατούσα και βιολί και λύρα και του λεγα «με ποιο θες, με τη λύρα ή το βιολί»; Και έπαιζα σ αυτούς που θέλαν βιολί και στους άλλους λύρα. Τελικά μ επηρέασε πολύ ο Παντελής και είδα και ορισμένα πράγματα και παίζω μόνο βιολί. Δεν παίζω λύρα κι έχω σοβαρούς λόγους γι αυτό. Πώς το είδε ο Παντελής τότε; Αυτός είναι που με προέτρεψε πρώτος να κάνω κάτι τέτοιο. Την πρώτη δουλειά, αν δεν κάνω λάθος, την είχε κλείσει ο Παντελής με τον Αντώνη. Μου λέει «θα πάω εγώ θα πάρω και τον Βαγγέλη». Δεν σε είδε ανταγωνιστικά; Όχι, ο Παντελής και το Στραβογιαννιό εστέκανε πολύ ψηλά για να φοβούνται οτιδήποτε. Εγώ έτσι το χω δει το θέμα. Ήτανε κύριοι σε όλα τους. Ναι, το χαιρότανε ότι Ο Παντελής δεν έλεγε μπροστά μου τίποτα, σε άλλους έλεγε για μένα. Αλλά, βέβαια, ο Παντελής, όταν έπαιζα κάτι που ήταν αλλουνού, από άλλη νοοτροπία, από άλλη σχολή, «όχι» μου λέει «καθόλου, Βαγγέλη μη μου το κάνεις αυτό το πράμα». Ενώ μόλις έπαιζα το δικό του «Βαγγέλη, αυτό είναι». Δηλαδή, ήθελε μέσω εμού να μείνει κάτι δικό του. Μου το πει καθαρά. Ενώ το Στραβογιαννιό, ό,τι καλό και ν άκουγε του άρεσε. Αυτό το καλό είχε το Στραβογιαννιό. 12

13 Η εντύπωση για τον Παντελή είναι ότι ήθελε να μεταβιβάσει κατά κάποιο τρόπο την εμπειρία του σε σένα; Σε μένα ναι. Και δυστροπούσε όταν έβλεπε να πηγαίνω σε άλλο μονοπάτι. Δηλαδή, έλεγε «αυτά δεν τα δέχτηκα εγώ, μη τα δεχτείς εσύ και πήγαινε εκεί που πάω εγώ». Αυτό μου το χε πει καθαρά πολλές φορές. Η μεγαλύτερή μου τιμή, που έχω είναι αυτό το πράμα. Ότι με αποδέχτηκαν αυτοί οι μεγάλοι βιολιστές και ο ένας και ο άλλος. Ο Παπαχατζάκης δεν στεκόταν κριτικά απέναντί σου γι αυτά που έπαιζες; Ο Παπαχατζάκης δεν με διόρθωνε ποτέ, ούτε ο Παντελής, βέβαια, με διόρθωνε. Ως προς το ρεπερτόριο. Ναι, αυτό τώρα. Ο Παπαχατζάκης επέμενε και του οφείλω αυτά τα πράγματα, να μάθω να παίζω τον πρινιώτη, τον αγκαλιαστό και αυτά τα πράματα με τον ρυθμό που τα ήθελε αυτός και το σκοπό του γάμου τον παλιό. Αυτός επέμενε να τα μάθω, διότι ο Παντελής σας είπα προηγουμένως, είχε άλλη άποψη γι αυτά τα πράματα. Όταν αυτά τα πράματα, τώρα καθόμαστε, σου παίζω, δεν τον έπεισα τον Παντελή, μέχρι τελευταία να μου παίξει λίγο αυτά τα πράματα. Ενώ τα ήξερε, δεν ήθελε να τα παίξει. Τα θεωρούσε μπούρδες αυτά τα πράματα. Ενώ ο άλλος επίτηδες μου λεγε «Βαγγέλη, αυτά θα τα μάθεις οπωσδήποτε». Τα «αυτά», ποια είναι; Το σκοπό του γάμου τον παλιό, τον πρινιώτη, τον αγκαλιαστό, την πόλκα, σπανιόλικο δεν παίζουμε τώρα εδώ τέτοιο πράγμα βέβαια, άσε τον ζερβόδεξο τον έμαθα απ τον Παντελή, αυτό είναι και στην ηχογράφηση, οπότε δεν υπάρχει πρόβλημα. Ο Παπαχατζάκης όταν άκουγε να παίζεις κάτι, ας πούμε κοντυλιές όπως τις παίζουν οι Στειακοί ή όπως τις παίζουν οι Μεραμπελιώτες, εκεί δεν έλεγε τίποτα; 13

14 Δεν έλεγε τίποτα και μάλιστα του άρεσε πολύ όπως τις έπαιζα, γιατί ο Παπαχατζάκης εντάσσεται στη δική μας νοοτροπία, Ιεραπετρίτης. Εδώ μεγάλωσε. Ενώ, αντιθέτως, όταν μ ακούγανε Στειακοί βιολιστές και όταν ακούνε Στειακοί βιολιστές, μου λένε το χαρακτηριστικό «τα παίζεις ακριβώς όπως είναι, αλλά φαίνεται ότι δεν είσαι ο Στειακός». Το άλλο στυλ το οποίο ξενίζει και το ιεραπετρίτικο στυλ το οποίο ξενίζει τους Στειακούς. Και αντιθέτως το ίδιο πράμα κι εμείς, όταν ακούμε Στειακό λέμε ξερά παίζει. Είναι το στυλ της επαρχίας. Ο Παπαχατζάκης δεν το χει αυτό το θέμα, διότι εντάσσεται σε μας. Ο Παντελής πού αντιδρούσε; Ο Παντελής αντιδρούσε όπου έβαζα οτιδήποτε άλλο, από άλλη σχολή αλλά πάλι Ιεραπετρίτικη. Αυτό που σας έλεγα, ανάλυση αυτό που μ άρεσε, διπλοδοξαριές που κάνουμε. Δηλαδή, ήθελε μόνο το δικό του; Μόνο το δικό του. Αυτό το πράμα το είχε, δηλαδή είχε εμπιστοσύνη στον εαυτό του, θεωρούσε ότι αυτό έπρεπε να μάθω, αυτό πρέπει να παίζεις. Εσύ προσωπικά το θεωρείς ότι αυτό ήταν ελάττωμα του Μπαριταντωνάκη; Ήταν ελάττωμα, καταλαβαίνω γιατί το κανε. Γιατί το πίστευε πραγματικά, δεν το κανε ότι φοβότανε οτιδήποτε. Νομίζω ότι πίστευε ότι «πήγα ογδόντα χρονών και περάσανε από την κεφαλή μου μέσα διάφορα πράγματα, απ το φίλτρο. Από το φίλτρο αυτό βγήκαν αυτά. Αυτά είναι τα καλύτερα, αυτά θα μάθεις». Έτσι το πιστεύω. Ήταν ο Παντελής κύριος. Τώρα πες μου κάτι άλλο, γιατί το ανέφερες προηγουμένως και δεν ήθελα να το αφήσουμε να περάσει, γιατί το ρωτήσαμε από πολλούς και δεν μπορέσανε να μας το διευκρινίσουνε. Είπες προηγουμένως για τα στειακά, για τα ιεραπετρίτικα, για τα μεραμπελιώτικα κ.λ.π. Εάν ακούσεις ένα βιολί στειακό κι ένα ιεραπετρίτικο 14

15 Κατευθείαν καταλαβαίνω. Καταλαβαίνεις ποιος είναι, ότι αυτός είναι Στειακός, αυτός είναι Ιεραπετρίτης. Ποια είναι αυτά τα στοιχεία που καθορίζουνε αυτό το παίξιμο; Θα ήταν βέβαια καλύτερο να χα το βιολί εδώ, δεν το χω. Να σας κάνω τη μια σχολή και την άλλη ακριβώς να δείτε. Αλλά θα τα πω με λόγια που θα καταλάβετε ακριβώς. Στειακοί. Καταρχήν, όταν μιλάω εγώ για Σητεία, θα ξέρετε ότι μιλάω για το βόρειο οδικό άξονα Σητείας και την κεντρική Σητεία, δηλαδή αφαιρώ από τη Σητεία από το Σταυροχώρι και κάτω. Το βάζω με την Ιεράπετρα. Διότι αυτή η περιοχή Είναι κοντά στην Ιεράπετρα. Κουτσουράς, Μακρυγιαλός είχανε πάντα σχέση με την Ιεράπετρα δεν υπήρχε δρόμος, αλλά με τις βάρκες που ήτανε δίπλα. Ακόμα και τα παιδιά τους ερχόνταν στο σχολείο της Ιεράπετρας. Και η νοοτροπία τους προσεγγίζει τη δική μας. Μιλάμε για Σητεία, λοιπόν, τώρα στους χρόνους που πέρασε. Όλοι οι Στειακοί θα παίξουνε, τεχνικά πρώτα έτσι και μετά σαν άκουσμα, με πολύ μικρό δοξάρι. Παίζουνε στη μύτη του δοξαριού πολύ κοφτές δοξαριές, κάτι το οποίο τεχνικά είναι πολύ δύσκολο για ένα δεξιοτέχνη, πολύ εύκολο για ένα δεξιοτέχνη. Να παίζεις με πολύ σύντομες δοξαριές. Δεύτερον, δεν ζορίζαν το βιολί, δηλαδή, τι σημαίνει αυτό; Το βιολί, όπως και κάθε όργανο για ν αποδώσει σαν όργανο, πρέπει να το παίξεις με μία ένταση, δυναμική δηλαδή, να βάλεις κάποια πίεση στις χορδές επάνω, ώστε να μιλήσει, να παίξει, να βγάλει τον ήχο που μπορεί να παίξει. Αυτοί ποτέ δεν φτάνανε στα όρια το βιολί, το παίζανε πάντα χαμηλόφωνα και γι αυτό το λόγο και πάρα πολύ γλυκά. Το μικρό, λοιπόν, δοξάρι, ελαφρύ πάτημα με το δοξάρι, το ελαφρύ σημαίνει χαμηλόφωνα, εδημιουργούσε και δημιουργεί αυτό το γλυκό ήχο του βιολιού. Κάτι άλλο. Μ αυτό το πράμα δεν μπορείς, αλλά αυτό το πράμα δεν πρέπει να το πω τώρα εδώ, γιατί δεν το θέλω, μετά θα το πω αυτό. Τι άλλο κάναν αυτοί; Βεβαίως το 15

16 καταλαβαίνεις ποιος είναι ο Στειακός και από το ρεπερτόριο, δηλαδή, από τις κοντυλιές που παίζουνε. Διαφορετικές στροφές θα παίξουνε στον πηδηχτό στη Σητεία, διαφορετικές στροφές θα παίξουμε στον πηδηχτό στην Ιεράπετρα. Η ίδια κοντυλιά στη Σητεία και η ίδια στην Ιεράπετρα διαφέρει. Στις στροφές είναι το ίδιο που ακούμε, γυρίσματα; Γυρίσματα, ναι. Πάμε λοιπόν στις κοντυλιές. Την ίδια κοντυλιά θα μας παίξουν αλλιώς στη Σητεία, αλλιώς στην Ιεράπετρα. Στη Σητεία θα μας την παίξουνε πιο λιτά, δηλαδή πάνω στο συρτό της μελωδίας, θα βάλουνε και κάποια κόλπα τυποποιημένα, βέβαια, αλλά δεν πάνε μακριά. Εδώ στην Ιεράπετρα θα δεις πεντάηχα, σ ένα μέρος, σε πολλά, ο Παντελής δεν τα βαζε βέβαια, τέλος πάντων τα βάζαν οι υπόλοιποι. Μια στιγμή να ρωτήσω κάτι. Είπες ότι ο στειακός της Σητείας έχει άλλα γυρίσματα, ο πηδηχτός, από εδώ. Δηλαδή, έχει γυρίσματα που δεν υπάρχουνε εδώ ή με ανάκατη σειρά; Να σας απαντήσω τώρα για να καταλάβεις τι γίνεται. Η προτίμηση, λοιπόν υπάρχει ένα σακούλι με γυρίσματα για τον πηδηχτό. Άλλα προτιμούν να παίζουνε συνήθως οι Ιεραπετρίτες, άλλα οι Στειακοί. Συνήθως. Ναι, αυτό το σακούλι όμως Θα τ αρχίσουνε όλοι όλα όμως. Θα προτιμήσει ο Στειακός να δώσει έμφαση σε μια στροφή που ο Ιεραπετρίτης δεν θα δώσει έμφαση. Δηλαδή, δεν υπάρχει μια στροφή που παίζεις στειακό εδώ; Όχι. Το αντίθετο υπάρχει όμως. Κάποιες στροφές παίζονται εδώ και δεν παίζονται στη Σητεία. Αυτό υπάρχει, θα το δούμε αυτό. Είναι, δηλαδή, πιο πλούσιος εδώ ο πηδηχτός. Τώρα δεν ξέρω γιατί, μπορεί ν απόμεινε έτσι. Κι όταν λες έμφαση σ ένα γύρισμα; Δηλαδή πιο πολύ ώρα. Το επαναλαμβάνει περισσότερες φορές; 16

17 Ναι, περισσότερες φορές. Ειδικά στο σολ ματζόρε, τώρα πάμε αλλού. Πάμε στο πηδηχτό να σου πω έχει μεγάλη αλλαγή. Να μη φύγουμε απ την ερώτηση αυτή που κάναμε για τα τεχνικά χαρακτηριστικά. Πάω λοιπόν σ αυτά που μου πατε για τους Στειακούς. Τι άλλα χαρακτηρίζουν τους Στειακούς. Δηλαδή αυτά τα πεντάηχα, είναι μελωδικά ποικίλματα στην ουσία; Ναι. Που τα κάνουν στην Ιεράπετρα; Τα κάνουν περισσότερο στην Ιεράπετρα; Στη Σητεία δεν άκουσα εγώ κανένα ποτέ. Εδώ τα λένε παραδοσιακά διπλοδοξαριές. Ήρθαν κάποιοι εκπρόσωποι αυτών των διπλοδοξαριών, αλλά δυστυχώς δεν παίξανε τίποτα εδώ. Γιατί τα λέτε διπλοδοξαριές; Διότι, όταν τα παίζουμε τα πεντάηχα αυτά που λέμε, δεν βάζουμε μια δοξαριά και τις τελειώνουμε έτσι η τρίχα, προσπαθούμε εδώ πέρα να τις παίξουμε με πέντε δοξαριές. Με διπλό. Ακόμα και στον Καλογερίδη, όπου έχει πεντάηχα ή τρίηχα μέσα, εγώ θα το δείτε τώρα αύριο, παίζω με τέτοιο δοξάρι. Δηλαδή, διπλοδοξαριά, γιατί η νοοτροπία της περιοχής μου. Ο Στειακός το παίζει αλλιώς. Λοιπόν, εδώ στην Ιεράπετρο, χαρακτηριστικά, χρησιμοποιούμε απλωτό δοξάρι, μεγάλο μήκος στο δοξάρι όταν παίζουμε, από τη βάση βάζουμε ρετσίνι μέχρι την κορυφή, οι Στειακοί δε βάζουνε στη βάση, χρησιμοποιούμε ένταση στο βιολί. Το βιολί δηλαδή, εδώ πέρα φωνάζει. Είναι πιο κοφτό το δικό μας παίξιμο, πιο χορευτικό. Δεν φτάνει ποτέ στην γλύκα του Στειακού, αλλά είναι πιο χορευτικό, πιο αρρενωπό μπορώ να το πω. Ο Ναύτης μου λεγε να παίξει, μου λεγε «μωρέ μ αρέσει το βιολί εδώ πέρα, διότι παίζετε επαναστατικά». Του λέω «εμείς το λέμε ανεντρανιστά». Δηλαδή τι σημαίνει, να μην αφήνεις τον ακροατή να κοιμηθεί αλλά να τονε ξιπάσεις, Εεεπ! Τι γίνεται εδώ πέρα, κάτι συμβαίνει. Ενώ με τη γλύκα οι άλλοι σε 17

18 κοιμίζουνε, δηλαδή πραγματικά σε βάζουνε κι είσαι αλλού, λες τι συμβαίνει εδώ πέρα, μια γλύκα, πραγματική γλύκα. Αυτή η γλύκα είναι αρεστή και επιθυμητή στις καντάδες, αλλά σ ένα γλέντι που θέλει να δείξει κι ο άλλος τι είναι, στο χορό, δεν είναι το ζητούμενο. Άρα λοιπόν, μπορούμε να πούμε ότι οι χορευτική μουσική είναι η ιεραπετρίτικη, ενώ η στειακή μουσική είναι κανταδόρικη, λυρική, δεν ξέρω πώς να το πω. Τι άλλο τώρα για την Ιεράπετρο. Το ρεπερτόριο; Ρεπερτόριο έχουμε διαφορές. Εδώ πέρα π.χ. εσυνηθίζουμε κάτι κοντυλιές τόσο πολύ που λέω ότι είναι Ιεραπετρίτικες. Το χιτζάζ απ το λα. Ήταν ένας δεξιοτέχνης μαντολινίστας που τις έπαιζε, τονε λέγανε Λέρη απ την κάτω Μερά Ιεράπετρας, μέσα απ την Ιεράπετρα κι αυτός, αυτός πρέπει να πέθανε το 50 περίπου γέρος. Αυτές μήπως λέγονται και παραπονιάρικες; Όι, δεν λέγονται παραπονιάρικες εδώ. Στη Σητεία έχουνε κάτι παραπονιάρικες και κάτι χτικιάρικες, ναι τη χτικιάρα. Η χτικιάρα είναι (τραγουδάει κοντυλιά). Χτικιάρα είναι αυτή. Γιατί όποιος την ακούει χτικιάζει, δηλαδή παθαίνει ζημιά, αρρωσταίνει. Ο Διονύσης την έπαιζε αυτή. Είναι τόσο συνηθισμένη του Διονύση που τη λένε κοντυλιά του Νιόνιου και χαρακτηριστικά τώρα να σου πω απ τη κεφαλή μου άλλο, έχει πολλά επί μέρους. Για να σας πω γιατί ξεχωρίζει ο Στειακός απ τον Ιεραπετρίτη, είναι πολλά πράματα στο ύφος. Δηλαδή τώρα μόνο σε τεχνικά πράματα. Α! κάτι άλλο για το βιμπράτο να πούμε. Οι Στειακοί κάνουνε βιμπράτο, οι καλοί Στειακοί. Ο Παντελής πιο καλά από μένα πρέπει να το ξέρετε ότι δεν έκανε, έκανε αραιό βιμπράτο, μπορούμε να πούμε και σε ορισμένα δάχτυλα πάλι. Αντιθέτως το Στραβογιαννιό έκανε βιμπράτο υπέροχο σε όλα τα δάχτυλα. Και μάλιστα όχι ενοχλητικό, πλατύ, να φεύγει απ τη νότα πολύ όπως κάνουν σήμερα, οι σημερινές 18

19 λύρες, που το πατάνε με το νύχι και αυξάνουν τη νότα, βιμπράτο κανονικό, πυκνό. Και οι άλλοι κάνουνε βιμπράτο, οι Ιεραπετρίτες; Ο Γρηγοράκης κάνει. Ο Πεδουλαύτης κάνει αλλά ένα, να το πω, αφού είναι αλήθεια θα το πω. Λοιπόν, υπάρχει ένα κόλπο στο βιολί. Χρησιμοποιούνε πολλές φορές τις χορδές ψηλά, δηλαδή δεν εφάπτεται η χορδή εύκολα κάτω, στην ταστιέρα όταν παίζομε, οπότε με την πίεση στο βιολί πατάς από πάνω. Η πίεση δεν είναι κάθε φορά η ανάλογη για να πατήσεις κάτω κι είναι ψηλά οι χορδές, οπότε μέχρι να φτάσει η χορδή στο ξύλο ήδη έχει σύρει τη χορδή, ήδη ο ήχος έχει ψηλώσει. Καταλαβαίνετε τι λέω; Οπότε ανεβοκατεβάζουμε λίγο το δάχτυλο πάνω κάτω κι ακούγεται σαν βιμπράτο, χωρίς να είναι βιμπράτο. Δηλαδή τεχνικά πολύ πιο εύκολο, αλλά κατά τη γνώμη μου είναι κοροϊδία. Η δική μου άποψη είναι αυτή. Όμως πολλοί παραδοσιακοί παίζουνε έτσι κι ένας απ αυτούς είναι ο Πεδουλαύτης. Κανένας άλλος δεν μπορεί να παίξει με βιολί του, να το πούμε τώρα, τόσο ψηλά οι χορδές. Είναι ψηλά οι χορδές; Ναι. Αυτό έχω δοκιμάσει εγώ, είναι πανεύκολο, αυτό το πράμα να το κάνω, νομίζω ότι δεν είναι σωστό. Ο Παντελής έπαιζε με χαμηλά τις χορδές, το Στραβογιαννιό με χαμηλά τις χορδές. Το Στραβογιαννιό μπορούσε στη ζωή του ολόκληρη να χε καταστρέψει με το φάγωμα οχτακόσιους καβαλάρηδες. Κάθε βδομάδα τον έβλεπα του πήγαινα ένα καβαλάρη. Τους κατέστρεφε. Τους έτρωγε για να τους πάει εκεί που ήθελε. Ήταν τυφλός, δεν τα βρισκε καλά. Ψηλά ποιοι τις σήκωναν; Να τώρα ο Πεδουλαύτης εδώ, ο σημερινός που ήρθε με ψηλά τις χορδές. Αυτός που δεν θα ρθει ο Βαρσαμίδης; Ναι, ψηλά τις χορδές. Και τους δίνεις βιολί βέβαια με χαμηλό και δε μπορούνε να παίξουνε. Είναι ότι έχουνε συνηθίσει αυτή τη δυναμική, 19

20 δηλαδή να βάζουνε απαραίτητη ένταση στο δάχτυλο ώστε ν ακούγεται σαν βιμπράτο. Σαν ελαφρό βιμπράτο. Και κάνουν βέβαια και μια κίνηση τέτοια, αλλά όμως αυτό το κόλπο εγκυμονεί κινδύνους σκληρίσματος, όταν δεν κάτσει η χορδή κάτω ακριβώς μπορεί να σκληρίξει. Αυτά τώρα είναι λεπτομέρειες άνευ ουσίας νομίζω. Κάτι άλλο να σας πω, γιατί τα ξέρω αυτά. Γιατί εγώ, όταν ήμουνα στο στάδιο της εκμαθήσεως, όχι πως δεν είμαι τώρα, αλλά αυτό είναι το στάδιο της επεξεργασίας αυτού που έχω ακούσει. Αρχίζω τώρα κι επεξεργάζομαι, όταν λέω επεξεργάζομαι τα φτιάχνω δικά μου, αλλά αφαιρώ αυτά που δεν μ αρέσουνε απ αυτά που χω μάθει ή παραλλάσσω αυτά που μ αρέσουνε. Αυτό κάνω τώρα. Έκανα πιστή αντιγραφή του καθενός. Δηλαδή, όταν έπαιζα Παντελή, έπαιζα πραγματικά Παντελή. Όταν έπαιζα Στραβογιαννιό, Στραβογιαννιό, Πεδουλαύτη ακριβώς. Και να πω ένα γεγονός. Το 87 έπαιζα σ ένα μαγαζί, 87 είχε παρατήσει ο Παντελής τα επαγγελματικά κι ερχότανε άνθρωποι μέσα, διότι νομίζανε ότι ήταν ο Παντελής. Και λέγανε το κοπέλι να το ακούσουμε. Αυτό συνέβαινε λοιπόν τότε. Έγινε στη Χαβάη της Παναγίας το 87. Χαβάη τι ήτανε; Ήτανε κέντρο, έχει κλείσει τώρα. Τώρα ορισμένα πράγματα τα απορρίπτω. Αυτό ήθελα να ρωτήσω. Τελικά το στυλ που υιοθέτησες ποιο είναι; Δεν έχω κάνει τίποτα, ούτε πιστεύω ότι θα κάνω ποτέ τίποτα παραπάνω απ ό,τι έκανε ο Παντελής. Δηλαδή, βρήκε ο Παντελής κάποια πράματα, τα παιξε όπως τα θελε. Βρήκα κάποια πράματα τα παίζω όπως τα θέλω. Με περιορισμούς ιεραπετρίτικους. Τι σημαίνει αυτό; Δηλαδή εντάσσομαι στη σχολή της Ιεράπετρας, εάν ζούσα πριν εκατό χρόνια δεν πιστεύω να προκαλούσα αίσθηση σε κανένα μ αυτά που παίζω. Δηλαδή ή να ξενίσω σε κάποιον κάτι. Όλα αυτά τα χαρακτηριστικά που μας είπες τα υιοθετείς κι εσύ; 20

21 Ναι, τα υιοθετώ τα ιεραπετρίτικα χαρακτηριστικά και κάποια, βέβαια, τα προσαρμόζω στον εαυτό μου. Αυτό κάνω. Αυτό που κανε ο Παντελής, προσαρμόζομαι και κάθε μεγάλος απ τους παλιούς τους βιολατόρους. Προσαρμόζομε αυτά που ακούμε στον εαυτό μας. Δεν πάμε ούτε παραπάνω, ούτε παρακάτω. Εγώ πιστεύω ότι είναι ισοδύναμα αυτά που έπαιζε ο Αλής πριν εκατό χρόνια, μ αυτά που θα παίξει ο Παντελής ή μ αυτά που ενδεχομένως θα παίξω εγώ κάποτε. Για πες μου ποιος είναι αυτός ο Αλής μη το ξεχάσουμε; Δεν το ξεχνούμε, θα τα πούμε αυτά σ όλη την αλυσίδα των βιολατόρων. Αυτά θα ξεχάσουμε; Λοιπόν, αυτά είναι τα χαρακτηριστικά Σητείας Ιεράπετρας. Στη Βιάνο τώρα από δίπλα έχουνε πολλά κοινά με μας χαρακτηριστικά στο παίξιμο. Είναι ακόμα πιο άγριοι, δηλαδή γι αυτούς εμείς είμαστε Στειακοί. Όχι όμως ο Κόμης. Ο Κόμης δεν είναι τόσο άγριος όσο... Υπάρχει ένας άλλος ο οποίος έχει προβλήματα υγείας μεγάλα, δεν μπορεί να παίξει πιστεύω πια αυτός, ο Μαρίνος. Εκεί να δεις κοφτό δοξάρι. Μια και λες χαρακτηριστικά, θα μας πεις ποιες είναι οι χαρακτηριστικές κοντυλιές της Σητείας και τις Ιεράπετρας; Καταρχήν να σου ξεκαθαρίσω κάτι, γιατί όλοι λένε ψέματα σ αυτό το θέμα επίτηδες και πρέπει να το πούμε. Κατά τη γνώμη τη δική μου που είναι αποτέλεσμα αυτών που άκουγα από παλιά, δεν υπάρχουν πιστεύω ούτε στειακές, ούτε ιεραπετρίτικες, ούτε τίποτα. Είναι κοντυλιές που επιχωριάζουνε σε ορισμένα μέρη. Εδώ ήτανε γνωστές χιτζάζ στο λα, στη Σητεία θέλανε λα μινόρε πιο πολύ π.χ. Άρα λοιπόν οι ιεραπετρίτικες κοντυλιές είναι με την έννοια ότι κυκλοφορούσαν ευρέως, η μπουχλουμπού, που στη Σητεία τη λένε ρε ματζόρε, εδώ τη λέμε μπουχλουμπού, να πω και κάτι του Καλογερίδη λα ματζόρε, σολ ματζόρε πάλι, αυτά. Ενώ στη Σητεία λα μινόρε πιο πολύ, σολ ματζόρε αλλάζει στροφές. Στη Σητεία λα, μη λέμε πολλά, πάρα πολλά στο λα. Αλλά τα 21

22 παίζανε αυτοί σαν ντουέτα, δηλαδή λέγανε (τραγουδάει κοντυλιά). Κοντυλιά έτσι; Και μετά παίζανε (τραγουδάει) ξανά πάλι την πρώτη, ξανά πάλι τη δεύτερη. Ενώ στην Ιεράπετρα ανακατεύανε. Στην Ιεράπετρα παίζανε πολύ Καλογερίδη. Στη Σητεία όχι Καλογερίδη, ποτέ δεν υπήρχε κανένας ποτέ Στειακός οργανοπαίχτης να παίξει καλό Καλογερίδη. Γιατί όμως; Σε τιμή τους των Στειακών αυτό. Διότι ο Καλογερίδης, στη Σητεία υπήρχε ένας βασικός πλούτος που εδώ στην Ιεράπετρα δεν υπήρχε, δηλαδή σαν ποσότητα κοντυλιών. Εδώ, λοιπόν, ήρθε ο Καλογερίδης και συμπλήρωσε το κενό που υπήρχε. Στη Σητεία δεν ήταν απαραίτητο να μάθουν να παίζουν του Καλογερίδη τα πράματα. Προϋπήρχανε πράματα, απ τα οποία βρήκε ο Καλογερίδης. Προτιμήσανε να τα παίξουνε όπως τα παίζανε. Οπότε, δηλαδή, δεν αντικατέστησε η διασκευή το πρωτότυπο. Στην Ιεράπετρο δεν υπήρχε πρότυπο και αντικατέστησε, ήρθε η διασκευή έτοιμη. Είχαμε και δεξιοτέχνες βέβαια, τον Παντελή π.χ. και τα κανε ευρέως γνωστά. Γιατί δεν υπήρχε πρότυπο εδώ; Πάντα στη Σητεία είχανε μεγαλύτερο πλούτο, δηλαδή σαν όγκο κοντυλιών. Εδώ δηλαδή δεν είχανε πλούτο πριν; Ναι, είχανε όχι πολύ πιο λίγες, λίγες κοντυλιές, πιο λίγες απ τις στειακές. Δηλαδή θα σας ειπώ μεθαύριο κοντυλιές που δεν έπαιζα ποτέ εδώ οι Ιεραπετρίτες, ποτέ δεν τις παίζανε. Ενώ αυτές που παίζαμε στην Ιεράπετρα τις παίζανε όλες οι Στειακοί, εκτός τον καβουσανό σκοπό όταν επαίζαμε. Αλλά παίζανε όμως άλλα πράματα. Και θα πούμε και μετά την ιστορία του καβουσανού. Να κάνω μία ερώτηση πάλι επάνω στις κοντυλιές. Μας έκανε εντύπωση, γιατί τουλάχιστον σ αυτή εδώ πέρα την ηχογράφηση, αυτές τις μέρες, δεν πολυπαίζουν κοντυλιές του φα. Γιατί; Το φα λένε ότι δεν τραγουδιέται, γι αυτό το λόγο. Είναι πολύ ψηλό, δηλαδή, εννοείς; 22

23 Ναι. Είναι πιο ψηλό απ το λα; Είναι φα, αλλά τελειώνει στην τρίτη, τελειώνει λα οι κοντυλιές, δηλαδή η φωνή θα κατέβει μέχρι λα. Αλλά ανεβαίνει μέχρι το ψηλό λα στο βιολί. (Τραγουδάει κοντυλιά). Ποιος θα το πει αυτό. Ενώ το λα, οι κοντυλιές του λα που παίζουνε; Ανεβαίνουνε μέχρι το μι. Ρε, σολ, μι δεν είναι; Πάνε μέχρι το μι. Για ξεκαθάρισέ μας τώρα εσύ την απορία που έχουμε, γιατί τις λένε κοντυλιές του σολ, ή κοντυλιές του λα, ή κοντυλιές του φα; Γιατί εκεί είναι η τονικότητά τους. Έχουν ονόματα όμως. Ονόματα υπάρχουνε. Όταν λες κοντυλιά του φα, σημαίνει ότι παίζεται στον τρόπο του φα; Λοιπόν, κοντυλιές του λα κι ανακατεύουνε τα πάντα, ό,τι τελειώνει στο λα, ειδικά για το λα ανεξαρτήτως δρόμου. Ό,τι τελειώνει στο λα; Ναι. Ανεξαρτήτως δρόμου. Δηλαδή μπορεί να ναι χιτζάζ, μπορεί να ναι ρουσάτ, μπορεί να ναι διατονικό μινόρε. Δεν τους ενδιαφέρει. Και πολλές φορές τ ανακατεύουνε. Στη Σητεία ειδικά το κάνουν ένα ανακάτεμα, ένα πασάλειμμα. Αλλά παίζουνε αρχίζοντας ή τελειώνοντας Στο λα. Η κιθάρα λέει εκρατούσε πέμπτες, ούτε μινόρε ούτε ματζόρε, οπότε ήταν καλυμμένοι οι πάντες δεν υπήρχε φάλτσο Αυτό ήταν το παλιό πάσο; Ναι. Και τελείωνε η υπόθεση αυτή απλά. Εδώ πέρα, βέβαια, απ τη στιγμή που αρχίσαν να παίζουν οι κιθαρίστες, ο Αντώνης μινόρε και ματζόρε, έπρεπε κι ο Παντελής μοιραία να τα ξεκαθαρίσει αυτά τα πράματα. Και τα παιζε σε σειρές ξεκαθαριστά. Και παρόλα αυτά πολλές 23

24 φορές το λα έφευγε και πήγαινε λίγο, άλλαζε λίγο το δρόμο. Αλλά πάλι πάντοτε ταχτοποιημένα, δηλαδή ήξερε ο Αντώνης ότι θα γυρίσει. Το άλλο που ήθελα να ρωτήσω είναι σχετικό, είναι, αυτές οι ονομασίες, όταν λέει κοντυλιές του φα, ή κοντυλιές του λα, νομίζεις ότι είναι παλιές ονομασίες; Όχι, σίγουρα δεν είναι. Ξέρετε από πότε είναι αυτές; Αυτές οι ονομασίες αρχίσανε να υπάρχουνε από τότε που άρχισε να υπάρχει ακομπανιαμέντο στη δική μας μουσική με κιθάρα. Δηλαδή μετά τον πόλεμο. Πιο πρώτα με το νταούλι δεν είχαν κανένα πρόβλημα να παίζουν οτιδήποτε. Με το μαντολίνο που καμε μόνο ανοιχτές, που παιζε κι ο Παντελής, ανοιχτές παίζαμε με το μαντολίνο, τι πρόβλημα υπήρχε ν ανακατέψουμε τα πάντα. Έτσι δεν είναι; Αλλά υπάρχει και υπήρχε μία τάση να μπερδεύουμε κάποιες κοντυλιές. Π.χ. όταν παίζουμε στη Γεράπετρο το σολ ματζόρε κοντυλιές, θεωρείται απαράδεκτο να μη γυρίσουμε στο λα και ξανά πάλι μετά σολ. Πάμε λίγο στο λα, κατεβαίνουμε, παίζουμε διάφορες και ξανά πάει σολ. Στην προηγούμενη κοντυλιά που παίζαμε την ίδια, όχι άλλες, στην ίδια πάλι, βασική κοντυλιά. Δηλαδή, επιμένω σ αυτό, μετά τον πόλεμο καθιερώθηκαν αυτές οι ονομασίες. Είναι επίδραση του Καλογερίδη μήπως αυτό; Επίδραση της κιθάρας. Επίδραση της κιθάρας λες; Έτσι πιστεύω εγώ. Έτσι σκέφτομαι. Όσοι ξέρανε μουσική, που σημαίνει ότι κάποιοι ξέρουν μουσική αυτό; Ναι. Ειδικά για το φα, βέβαια Μου κάνει εντύπωση και μένα προσωπικά μου κάνει εντύπωση, πώς καθιερώθηκε; Ενώ στην άλλη Κρήτη δεν λένε τέτοια πράματα, δεν λένε ε; Ειδικά στη Σητεία τα λένε αυτά για τα φα και τέτοια. Εδώ του λα δεν τις λέγαν 24

25 λα, τις λέγαν ανοιχτές. «Παίξε τις ανοιχτές». Τις σολ δεν τις λέγαν σολ, τις λέγαν γεμάτες. «Παίξε τις γεμάτες». Τώρα ξεφεύγουμε, αλλά θέλω να μου διευκρινήσεις αυτούς τους όρους, τι σημαίνει ανοιχτές; Ανοιχτές ήταν οι κοντυλιές που τελειώναν στο λα, αλλά για τους Ιεραπετρίτες ήτανε του Λέρη χιτζάζ λα. Γιατί το λέτε ανοιχτά; Ανοιχτές, διότι τελειώναν στο λα που είναι ανοιχτή χορδή στο βιολί. Δηλαδή, δεν πατάς Ναι, δεν πατάς πουθενά, ανοιχτά. Ενώ στο σολ, που βγάζει ματζόρε, πατάς, τελειώνεις συνήθως στην τρίτη στο σι. Οπότε είναι γεμάτη, έχει γεμίσει και πραγματικά το πιο γεμάτο πάτημα, το πρώτο πάτημα είναι το πιο ισχυρό δάχτυλο το πρώτο και είναι το πιο γεμάτο πράγμα. Του ρε πώς τις λένε; Μπουχλουμπού, το παμε αυτό. Στη Σητεία δεν το λένε όμως μπουχλουμπού. Κοιτάξτε τώρα, εδώ πέρα το ντο είναι Καλογερίδης, οπότε λένε Καλογερίδη. Έχεις διαπιστώσει να υπάρχουνε παλιότερα ονόματα γι αυτές τις ίδιες κοντυλιές. Δηλαδή είπες τις κοντυλιές του ρε εδώ τις λέγαν μπουχλουμπού. Λοιπόν τα πιο πολλά ονόματα, κύριε Γιώργο, είναι θέματα χωριών που προέρχονται, αλλά υπήρχαν κι άλλα ονόματα που ακούω. Π.χ. είπα μέσα οι κοντυλιές του Αλή. Αυτές ποιες είναι; Αυτές που έπαιζε ο Παντελής με την ασκομαντούρα. Πώς τις λένε σήμερα αυτές τις κοντυλιές; Δεν τις παίζουνε. Πριν μου πεις γι αυτές τις ιδιαίτερες κοντυλιές, αυτές τις κοντυλιές που λέμε του σολ, του φα, του λα κ.λ.π. η κοντυλιά του λα, ας πούμε, είχε κάποιο παλαιότερο όνομα; 25

26 Λοιπόν, να ξεκαθαρίσουμε. Είπαμε, σολ ματζόρε γεμάτες, αλλά μέσα στις γεμάτες υπήρχανε και κάποιες ειδικές κοντυλιές. Λοιπόν, στο σολ ματζόρε, να σκεφτώ τώρα, να θυμηθώ. Σολ ματζόρε εδώ στη Σητεία υπήρχε η χαμεζανή. Εδώ δεν την παίζανε. Υπήρχαν όμως εδώ στο σολ ματζόρε οι σταυροχωριανές που τις παίζαμε. (Τραγουδάει κοντυλιές). Αυτή η σταυροχωριανή, αυτή είναι του Στραβογιαννιό. Ύστερα βασιλικιώτικη που θ ακούσουμε τώρα γιατί αυτός την παίζει(τραγουδάει). Αυτή είναι τώρα βασιλικιώτικη και μου θυμίζει εμένα λύρα. Στο σολ ματζόρε ποιες άλλες κοντυλιές έχουμε; Πράμα άλλο. Στις ανοιχτές τώρα. Υπάρχει η περίφημη κοντυλιά του Γιώργη της μαμής, την ξέρετε αυτή την κοντυλιά που είναι απ τους Αρμένους; Εγώ γνώρισα το γιο του Γιώργη της μαμής. Αυτή την κοντυλιά την παίζετε; Μου έπαιξε αυτός ο άνθρωπος, όπως την παίζανε. Θα προσπαθήσω αύριο να τηνε θυμηθώ. Ό,τι να θυμηθώ, διότι θυμούμαι τι μου έπαιξε, να προσπαθήσω να την παίξω. Πρέπει να κάτσω κάμποση ώρα, του Γιώργη της μαμής, είναι κάποια παραλλαγή στο χιτζάζ δρόμο, είναι στο λα. Επειδή δέκα χρόνια εδώ στην Ιεράπετρο, θυμήσου να το πω μετά αυτό, γιατί ο παππούς μου έφερε λύρα στην Ιεράπετρο ο Βάρδας γιατί έφερε λύρα απ έξω. Ο Κιρλίμπας ζούσε εδώ στην Ιεράπετρο, ο μεγαλύτερος λυράρης της Σητείας και βιολάτορας. Πώς ήταν το όνομά του, του Κιρλίμπα; Β. Πλευρά Σολιδάκης και ήταν απ τη Μαρωνιά. Το μικρό του δεν το θυμάσαι; Γιάννης. Γιάννης Σολιδάκης. 26

27 Και ήτανε απ ίδιο χωριό με το Βελουγιάκη, τη Μαρωνιά, Μαρουνιά που λένε οι παλιοί. Ο Κιρλίμπας ήταν στην Ιεράπετρα εδώ πέρα και έκανε κάποιες κοντυλιές γνωστές στειακές, διότι είπαμε προϋπήρχαν κάποια πράματα. Λέγαν λοιπόν η κοντυλιά του Κιρλίμπα, αυτή που είπα προηγουμέως (τραγουδάει κοντυλιά). Στο λα Κιρλίμπας. Κοντυλιές του Φοραδάρη, οι πιο παλιές κοντυλιές που ξέρουμε και υπάρχουνε. Τις παίζανε στο λα στην χοντρή χορδή ή στο μι. Στη ψηλή χορδή το λα. Δηλαδή ονόματα με λίγα λόγια στειακών μπορούμε να πούμε ή ανθρώπων που τις παίζανε. Άλλη κοντυλιά όνομα τώρα να θυμηθώ. Κοντυλιές του Λέρη που είπα προηγουμένως, ιεραπετρίτικες, του Λέρη. Αυτές τις παίζετε; Ναι. Του Λέρη; Του Λέρη σαν τον Λέρη. Έχει σταματήσει το μυαλό μου. Α! υπάρχει και η λαστρινή κοντυλιά. Ποια; Λαστριανή, απ τη Λάστρο. Ένα γύρισμα είναι. Αυτή την ξέρετε; Ναι. Ο βιαννίτης σκοπός που είπα. Θα τον παίξουμε αύριο αυτόν. Δηλαδή ο σκοπός αυτός προέρχεται απ τη Βιάννο. Γνωστός όμως μόνο στην επαρχία τη δικιά μας. ο Παντελής δεν τον ήπαιζε. Πώς και δεν τον έπαιζε, αφού πήγαινε στη Βιάννο; Ναι, δεν τον ήπαιζε, μου κανε εντύπωση, επηρέαζε τους ανθρώπους εκεί, αλλά δεν επηρεάστηκε. Στην Έμπαρο δεν ήπαιζε συνέχεια τέτοια πράγματα; Α, υπάρχει κάτι το οποίο δεν το παίζω και τον λέγανε κασιώτικο σκοπό. Δεν το παίζω, ούτε ξέρω ποιος είναι; Προφανώς κάτι από κει πέρα. Αυτά ξέρω εγώ. Θα σας πούνε διάφορα πράματα. Υπήρχαν παλαιότερα ονομασίες; Ονομασίες όχι βάση συγχορδιών, βάση προελεύσεων, βάση αυτονών που τα κάνανε γνωστά, έτσι πιστεύω εγώ. 27

28 Μας τραγουδήσατε προηγουμένως μια κοντυλιά, την είπατε αυτή είναι σταυροχωριανή. Ναι, δυο κοντυλιές τραγούδησα σταυροχωριανές. Την ίδια μας την είπανε το μεσημέρι ότι είναι του Φοραδάρη. Το μεσημέρι σας είπανε ότι είναι του Λευκάρη. Του Λευκάρη ήταν αυτή; Έχεις καλή μνήμη αλλά έχω κι εγώ. Και αυτή στη Σητεία τη λένε σαν γύρισμα της σολ. Δεν ξέρω τι λένε στη Σητεία. Θέλω να πω ότι κοντυλιές βασιλικιώτικες τις έχουμε ακούσει στην Σητεία με ονόματα. Αποκλείεται να τις έχετε ακούσει αυτές στην Σητεία δεν παίζει κανένας βασιλικιώτικη. Τουλάχιστον εδώ λένε αυτή είναι βασιλικιώτικη. Ναι, κι εγώ το πιστεύω αυτό ότι είναι. Η συχνότητα των ανθρώπων που την παίζουν το δείχνει. Θέλω να πω μ αυτό το πράμα ότι άλλος τη λέει ότι είναι σολ, άλλος είναι του Λευκάρη, άλλος ότι είναι σταυροχωριανή. Έχεις δίκιο να σου πω πού καταλήγω εγώ. Εγώ για να πω ότι μια κοντυλιά είναι από κει καταλήγω ως εξής. Τη βασιλικιώτικη την παίζουν όλοι απ τη Βασιλική, στα δίπλα χωριά δεν την ξέρουνε ή την παίζει ένας. Στη Σητεία αυτή την κοντυλιά δεν την παίζει κανένας. Το Στραβογιαννιό, αυτός που σας λέω από το Σταυροχώρι, έπαιζε συνέχεια αυτή την σταυροχωριανή που είπα. Αυτή την σταυροχωριανή την έμαθε στους μετέπειτα βιολατόρους. Την έμαθε λοιπόν, αν θέλετε να μάθετε και την ιστορία της σταυροχωριανής, την έμαθε στον Τσαντάκη τον Στέφανο. Ο Τσαντάκης ο Στέφανος ηχογραφήθηκε από τον Δερμιτζογιάννη και την έβγαλε ο Δερμιτζογιάννης σε δίσκο λέγεται για τον πύραυλο τον περίφημο, «έλα αγάπη μου γλυκιά στο πύραυλο να μπούμε», το χετε ακούσει, τέτοια πράματα που λέει μέσα κι έμεινε ως 28

29 του Δερμιτζογιάννη. Απ το Δερμιτζογιάννη πήρε λοιπόν τώρα ένας Ηρακλειώτης Στειακός ο Τσαντάκης κι έπαιξε του Δερμιτζογιάννη και γράφει ότι είναι χαμεζανή. Κι ο Δερμιτζογιάννης το γράφει για χαμεζανή. Καταλαβαίνετε τώρα λίγο τη σκοπιμότητα. Αλλά η πορεία αυτής της κοντυλιάς είναι, δυστυχώς, αφαιρετική διαδικασία. Δηλαδή, ήτανε πολύ πιο πλούσια κι όσο πάει φτωχαίνει. Δηλαδή αν δούμε αυτό που έπαιζε το Στραβογιαννιό, αυτό που παίζεται σήμερο, κακώς είπα αυτό που είπα προηγουμένως, δεν έπρεπε να το πω, θα δείτε ότι φτωχαίνει και πάλι δυστυχώς. Δηλαδή έχετε παρατηρήσει αυτό το πράμα να γίνεται, δηλαδή άλλοι να την λένε την κοντυλιά χαμεζανή, άλλοι να τη λένε ότι είναι του Λευκάρη; Ναι, εδώ όμως στην Ιεράπετρα πάντοτε συμφωνούμε. Όπως και στη Σητεία πιστεύω μεταξύ τους πρέπει να συμφωνούνε. Και κάτι άλλο, το πιάνετε το γύρισμα από άλλη χορδή, το κάνουν αυτό, το χετε παρατηρήσει; Ναι, το κάνουν αυτό. Πώς ξεχωρίζουν αυτοί θα παίξω τώρα την ιεραπετρίτικη; Ελάχιστα το κάνουν όμως, σε ορισμένα. Ορισμένες κοντυλιές του σολ ματζόρε τις παίζουνε σε ρε ματζόρε. Αυτό μόνο. Του λα είναι στο λα. Ύστερα του λα, ειδικά στο χιτζάζ είναι δύσκολο πάντα, εγώ παίζω έτσι χιτζάζ, αλλά δεν το παίζουν ποτέ. Κάτι άλλο που ήθελα να σας πω. Εγώ έχω ξεκαθαρίσει κάποια πράματα απ τις ονομασίες διότι έχω κάποια σχέση με τη Σητεία, ακούω. Π.χ. αυτές που ξέρω ότι είναι του Φοραδάρη σίγουρα, θα τις ακούσω τώρα απ τον Πεδουλαύτη, είμαι σίγουρος ότι θα πει ότι είναι καβουσανές. Εγώ ξέρω ότι είναι του Φοραδάρη, το γνωρίζω αυτό το πράμα. Γιατί γίνεται αυτό δηλαδή; Γιατί αυτοί δεν πήγανε στην Σητεία να τον ακούσουνε, εγώ πήγα στη Ζήρο, ήμουνα φαντάρος, εκεί ήταν ο Φοραδάρης, άκουσα τις ιστορίες του, άκουσα τις κοντυλιές του και είδα ότι είχαμε λάθος σ αυτό το θέμα. Να 29

30 λέμε ότι είναι καβουσανές. Δεν είναι καβουιανές. Όπως ο καβουσανός σκοπός, αλλά αυτός θα σου δείξω με βιολί μόνο, πώς ήταν και πώς γίνηκε. Ήτανε μία ιδέα του Φοραδάρη, την οποία την πήρε ο γέρο Πεδουλαύτης την έβαλε στο κούρδισμα αλά Τούρκα και έγινε καβουσανός σκοπός. Την ιδέα αυτή ευτυχώς την παίζω, διότι μου την έπαιξε το Στραβογιαννιό λίγο πριν πεθάνει. Δηλαδή, πώς κατά τη γνώμη του ήτανε η κοντυλιά. Δηλαδή υπάρχει μια εξέλιξη, μπορούμε να πούμε, τοπική εξέλιξη που καθιερώνει μετά ότι ένας σκοπός είναι τοπικός. Τι να πούμε. Εγώ πιστεύω, να σου πω την αλήθεια, ότι τα μικρά μουσικά τμήματα, τα μοτίβα, πώς τα λένε αυτά, οι φράσεις οι μικρές Γυρίσματα; Όι, μες στη στροφή, δυο μέτρα μαζί, ξέρω γω, τρία μέτρα, δεν ξέρω πώς λέγονται αυτά. Μουσικές φράσεις. Οι μουσικές φράσεις πιστεύω ότι ήτανε σ όλη την ανατολική Κρήτη οι ίδιες, τις οποίες τις επεξεργαζότανε διαφορετικά σε κάθε μέρος. Δεν πιστεύω ότι υπάρχει ούτε ένας συνθέτης ή οτιδήποτε. Όσον αφορά τις κοντυλιές. Αυτή είναι η δική μου άποψη. Όσον αφορά, βέβαια, τις μετατροπές που κάνανε, εντάξει. Ωστόσο βέβαια δεν μπορούμε να δεχτούμε και την παρθενογένεση, ότι αυτά βρέθηκαν έτσι μόνα τους; Όχι, από παλιά θα υπήρχανε, τώρα τι υπήρχε όμως; Κάποιοι τα φτιαξαν έτσι; Ναι. Αλλά όχι πρόσφατα σ αυτό θα καταλήξω. Δηλαδή βλέπεις ότι σήμερα δεν μπορεί να υπάρξει τέτοιου είδους δημιουργία; Να βγει άλλη κοντυλιά; Ναι. Πιστεύω όχι. Γιατί; 30

31 Δηλαδή, θα βγει μια κοντυλιά που θα ναι μία όπως τις άλλες. Να βγει μια κοντυλιά όπως αυτή που έκανε π.χ. ο Φοραδάρης που λέμε μαντινιάδα μονοκόμματη δεν έχει (τραγουδάει μαντινάδα). Έτσι πιστεύω εγώ. Γιατί, δηλαδή καλύφθηκε ο χώρος τελείως και δεν υπάρχει ή δεν υπάρχουν άνθρωποι που να έχουν την έμπνευση να το κάνουν; Όχι δεν καλύφθηκε. Μα καταρχήν εγώ έχω την άποψη ότι, οι κοντυλιές οι εκατό που υπάρχουνε κινούνται στα ίδια πλαίσια με τις δέκα κοντυλιές, αν υπήρχανε. Έχουν την ίδια νοοτροπία, αυτό πιστεύω εγώ. Είναι μια ιδέα ενός σκοπού. Άρα, λοιπόν, αν γίνουν οι κοντυλιές από εκατό, διακόσιες θα είναι πάλι στα ίδια επίπεδα. Όχι όμως ό,τι να ναι αναμάσημα δεν το λέω μ αυτή την έννοια. Ή θα ναι μετατροπές της ίδιας κοντυλιάς, όχι. Θα βγει η κοντυλιά, αλλά θα είναι στο ίδιο επίπεδο με τις παλιές. Όχι να ξεχωρίζει κάτι διαφορετικό, καλά-καλά παράξενο. Δεν εννοώ αυτό. Εννοώ ότι μια κοντυλιά, ας μη το πούμε κοντυλιά ακριβώς. Γύρισμα να το πω, ένα καινούργιο γύρισμα, δηλαδή ένα τμήμα μιας κοντυλιάς, γιατί δεν δημιουργούνται τέτοια νέα γυρίσματα. Υπάρχει αυτάρκεια, δεν χρειάζεται να κάνουν πια άλλα, δεν υπάρχουν άνθρωποι που μπορούν να το κάνουν αυτό το πράμα, δεν υπάρχει χώρος κατά τη γνώμη σου; Θα σας απαντήσω σ αυτό. Ο Παντελής δεν το κανε διότι ήταν επαγγελματίας και δεν τον ενδιέφερε αυτό το πράμα, δεν ήταν αναγκασμένος να το κάνει, πιστεύω εγώ. Είναι αυτό που μ απασχολεί και μένα να πω την αλήθεια. Και να χουμε την υγειά μας πιστεύω ότι σε δέκα χρόνια θα μπορώ να σας απαντήσω. Ή αν μπορεί να γίνει οτιδήποτε, αν γίνεται. Χωρίς να φανεί εγωιστικό αυτό που λέω. Τώρα νομίζω ότι ό,τι και να γίνει είναι στα πλαίσια τα παραδοσιακά, όχι αναμάσημα, αλλά τίποτα παραπάνω. Δεν ξέρω αν καταλαβαίνετε τι θέλω να πω. Δηλαδή οι μουσικές φράσεις που υπάρχουνε εκεί χωρίς να 31

32 μοιάζει με τις κοντυλιές τις άλλες αλλά χωρίς να ναι κάτι παράξενο, κάτι διαφορετικό. Όχι, εγώ το καταλαβαίνω απόλυτα, απλώς λίγο με, δεν θα λεγα με ανησύχησε, αλλά με παραξένεψε αυτό που είπες ότι όλα είναι παλιά. Δηλαδή ότι έρχεται κάτι απ το παρελθόν αυτό συνεχίζει να υπάρχει, δεν προστίθεται τίποτα το νέο. Με ανησυχεί αυτή η άποψη και με προβληματίζει από την άλλη, δηλαδή, έπαψε να υπάρχει δημιουργία. Εγώ δεν πιστεύω στην παρθενογένεση ότι κάποτε δημιουργήθηκαν τα πάντα και κατόπιν συνεχίζουν. Να σας πω τι πιστεύω εγώ; Να το πω με λόγια που να μπορώ να το πω, να το εκφράσω αυτό που νιώθω. Δεν είπα αυτό το πράμα, ότι δεν βάζουμε εμείς τίποτα, όχι. Είναι το στυλ της μουσικής μας τέτοιο που μια ζωή, δέκα γενιές ασχολούνται και κάθε γενιά δίνει άλλο στυλ, άλλη έκφραση στο ίδιο πράμα. Το παίζουνε πιο ανεπτυγμένο, πιο σύντομο. Τώρα η πορεία της κρητικής μουσικής είναι ν ακολουθούνται τα πάντα. Μέχρι πριν είκοσι χρόνια ήτανε σ ένα σημείο που έπρεπε να σαι επαγγελματίας καλός, έπρεπε να σαι καλός δεξιοτέχνης. Τώρα δεν χρειάζεται να σαι δεξιοτέχνης για να σαι καλός επαγγελματίας, διότι απλοποιούνται τα πάντα. Δεν θεωρείται προτέρημα να παίξεις μια μελωδία πολύ δύσκολη. Εμένα έχει τύχει περίπτωση να μου κάνουν και παρατήρηση που τα παιζα δεξιοτεχνικά και δύσκολα. «Όχι» λέει «έτσι, πέντε πατήματα. Θέλω να πω ότι είναι τέτοια η δύναμη αυτών των πραγμάτων που προσαρμόζονται κάθε φορά στο παίξιμο της εποχής. Τώρα, αν αυτά μπορούνε να γίνει κάτι καινούργιο, ρωτάτε κάτι το οποίο δεν το χω σκεφτεί κι εγώ να πω την αλήθεια. Δεν μπορώ ν απαντήσω, θα πω μπούρδα. Όχι απλώς ρωτάω την άποψή σου πώς το βλέπεις εσύ, διότι ακούω διάφορες γνώμες. Κι ο Μπέλα Μπάρτοκ το χε διατυπώσει αυτό ότι και στις χώρες που έκανε τις έρευνες του, υπάρχει δυνατότητα λέει στον κόσμο, στο λαϊκό κόσμο, η μεταπλαστική. Δηλαδή, παίρνει μια παλιά 32