ΙΙΕΡΙΒΑΑΛΟΜΊΚΚ1 ΕΙΙΙΙΓί ίιικιι ΑΠΟ ΓΗ ΛΗΛΠΟν ΡΙΊΑ Γί)\ ΦΡΑΓΜΑΤΩΝ

Transcript

1 Λ.Τ.Κ.Ι. K A fia ΛΛΣ ΙΙΕΡΙΒΑΑΛΟΜΊΚΚ1 ΕΙΙΙΙΓί ίιικιι ΑΠΟ ΓΗ ΛΗΛΠΟν ΡΙΊΑ Γί)\ ΦΡΑΓΜΑΤΩΝ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ 11ΊΟΥΔΑΣΤΗΣ : ^1Π'A^;HΣ ΑΝΤΩΝΗΣ Σ110ΥΔΑΣΤΗΣ : ΣΗΑ ΓΣΑΣ ΔΙΙΜνίΤΡΗΣ ΗΙΙΙΒΛΗΙΙΩΝ ΜΑΡΜΑΝΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΑΒΑΑΑ, ΑΠΡΙΑΙΟΣ 2010

2 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στις μέρες που διανύουμε έχει γίνει απαραίτητη η σιοστή διαχείριση των υδάτινων πόρων και η σταδιακή ατιεξάρτηση από τις ρυτιογόνες μορφές ενέργειας, όπως είναι η καύση τιετρελαίου και άνθρακα. Για τους λόγους αυτούς, η κατασκευή των φραγμάτων έχει γίνει ετυιτακτική ανάγκη καθώς η δημιουργία τους έχει σαν αποτέλεσμα να συγκρατιόνται μεγάλες ποσότητες νερού στη ξηρά, για περαιτέρω εκμετάλλευση του άλλα και τη κατασκευή υδροηλεκτρικών εργοστασίων για τη παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας. Αν και η κατασκευή των φραγμάτων είναι όπως ττεριγράψαμε αναγκαία, είναι γεγονός ότι τα τεχνικά αυτά έργα έχουν σημαντικές ετππτώσεις στο περιβάλλον. Στόχος της διπλωματικής εργασίας είναι η παρουσίαση των περιβαλλονηκιόν αυτών ετηπτώσεων. Το πρώτο βήμα στην προσπάθεια αυτή, είναι η παράθεση του θεσμού της εκτίμησης περιβαλλοντικών εττυττώσεων και η νομοθεσία που αφορά τη κατασκευή και τη λειτουργία των φραγμάτων. Στη συνέχεια, παρουσιάζονται αυτά τα τεχνικά έργα όπως και τα συνοδά έργα που πρέπει να κατασκευαστούν για να καθίσταται αυτά λειτουργικά. Ακόμα, περιγράφεται μία υδροηλεκτρική εγκατάσταση και η υδροηλεκτρική ενέργεια, όπως και ο μελλοντικός ρόλος των φραγμάτων στη παραγωγή ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Επί πλέον, παρουσιάζονται οι θετικές ετηδράσεις των φραγμάτων τόσο στον άνθρωπο και σε διάφορους τομείς της δραστηριότητάς του αλλά και στο περιβάλλον. Ολοκληρώνοντας, παρουσιάζονται με ιδιαίτερη έμφαση, όλες οι αρνητικές συνέπειες των φραγμάτων τόσο στον άνθρωπο όσο και στο περιβάλλον. Τέλος, παρουσιάζονται ι παραπάνω μελέτη. κυρία συμπεράσματα που προεκυψαν απο την ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ Φράγμα, Συνοδά έργα, Εκτίμηση Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων, Νομοθεσία, Υδροηλεκτρική εγκατάσταση. Ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ)

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1. Σκοπός - αντικείμενο διπλωματικής εργασίας Δομή...6 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΕΧΝΙΚΏΝ ΕΡΓΩΝ ΚΑΙ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ 2.1. Ο θεσμός της εκτίμησης των επιπτώσεων στο περιβάλλον από ορισμένα σχέδια και προγράμματα Η εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων από έργα και δραστηριότητες Η στρατηγική περιβαλλοντική εκτίμηση Μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων (ΜΠΕ) Το εργαλείο της ανάλυσης κύκλου ζωής Νομοθεσία που αφόρα τη κατασκευή και τη λειτουργία των φραγμάτων ΚΕΦΑ^ίΑΙΟ ΤΟ ΦΡΑΓΜΑ ΣΑΝ ΤΕΧΝΙΚΗ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΚΑΙ ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ 3.1. Σκοπιμότητα κατασκευής φραγμάτων Κατηγοριοποίηση φραγμάτων Ακαμπτα φράγματα Φράγματα επιχώσεως Συνοδά έργα κατασκευής του φράγματος Απαραίτητες συνθήκες για τη δημιουργία φραγμάτων...45

4 3.5. Παραδείγματα από τη παγκόσμια και ελληνική βιβλιογραφία με αστοχίες στη κατασκευή των φραγμάτων...49 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4^ ΥΔΡΟΗΛΕΚΤΡΙΚΑ ΕΡΓΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΥΔΡΟΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ 4.1. Περιγραφή Υδροηλεκτρικών έργων Περιγραφή υδροηλεκτρικής ενέργειας Υδροηλεκτρικά έργα και αειφόρος ανάπτυξη Ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ) και ο μελλοντικός ρόλος των υδροηλεκτρικών έργων Η ελληνική πραγματικότητα...65 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ΒΑΣΙΚΑ ΟΦΕΛΗ ΑΠΟ ΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΦΡΑΓΜΑΤΩΝ 5.1 Επιπτώσεις στην περιφερειακή-οικονομική ανάπτυξη και στην ανθρώπινη ζωή Σύντομη περιγραφή των βιοτόπων που αναπτύχτηκαν στην ελληνική επικράτεια από τη κατασκευή φραγμάτων...77 ΚΕΦΑ.\ΑΙΟ 6 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΩΝ ΦΡΑΓΜΑΤΩΝ 6.1. Οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου Επιπτώσεις των φραγμάτων στο υδραυλικό σύστημα Επιπτώσεις των φραγμάτων στη ποιότητα του νερού Εττιπτώσεις των φραγμάτων στο ατμοσφαιρικό σύστημα και στο γήινο φλοιό Επιπτώσεις των φραγμάτων στα βιολογικά συστήματα Επιπτώσεις των φραγμάτων στα υδρόβια οικοσυστήματα Επιπτώσεις των φραγμάτων στην ανθρώτηνη ζωή...98 ΚΕΦΑ ΧΑΙΟ 7^ 7. Συμπεράσματα

5 Βιβλιογραφία ΕΙΣΑΓίϊΓΗ 1.1. ΣΚΟΠΟΣ - ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Η διαχείριση του νερού, από την αρχαιότητα έως σήμερα, αποτελεί μείζον θέμα, καθώς αφενός πρόκειται για αγαθό απαραίτητο για την ετηβόοση και εξυπηρέτηση του ανθρώπου και αφετέρου τα υδατικά αποθέματα είναι εξαντλήσιμα σε σχέση με τον χώρο και τον χρόνο. Επομένως, η εξασφάλιση επαρκών αποθεμάτων νερού, αποτελεί μέριμνα κάθε σύγχρονου κράτους. Είναι γνωστό ότι στον ελληνικό χώρο παρουσιάζεται γεωγραφική και χρονική ανισοκατανομή των υδατικών πόρων, με την ύπαρξη των περισσότερων από αυτών στο δυτικό τμήμα της χώρας (Δυτική Στερεά Ελλάδα, Πελοπόννησος και Ήπειρος), ενώ σε άλλες ^ριοχές υπάρχουν ελάχιστα υδατικά αποθέματα (π.χ. Κυκλάδες και Δωδεκάνησα). Η γεωγραφική ανισοκατανομή οφείλεται σε κλιματολογικούς και γεοογραφικούς παράγοντες, όπως για παράδειγμα ότι οι περισσότερες και εντονότερες βροχοτιτώσεις παρατηρούνται στη Δυτική Ελλάδα. Η χρκινική ανισοκατανομή των βροχοπτώσεων, η οποία οφείλεται στο ελληνικό κλίμα, έχει σαν αποτέλεσμα οι περισσότερες βροχές να τιέφτουν τους χειμερινούς μήνες και ελάχιστες έως καθόλου τους θερινούς. Από τα παραπάνω είναι φανερό ότι είναι απαραίτητη η ύπαρξη έργων ταμίευσης των επιφανειακών υδάτων. Τα σημαντικότερα από τα έργα αυτά είναι τα και τα φράγματα, τα χρησιμεύουν στην αποθήκευση των επιφανειακών υδάτων και κατ εξέλιξη στη διαχείρισή τους προς όφελος του ανθρώπου. Παρότι όμως η κατασκευή των φραγμάτων είναι απαραίτητη, τα τεχνικά αυτά έργα έχουν σημαντικές επιτττώσεις στο περιβάλλον. Σκοπός αυτής της εργασίας είναι να παρουσιαστούν αυτά τα τεχνικά έργα, ώστε να γίνει κατανοητό τι ακριβώς παρέμβαση προκαλούν στο περιβάλλον. Ακόμα, να παρουσιαστεί ο θεσμός της εκτίμησης περιβαλλοντικών επυιτώσεων και η νομοθεσία που τη συνοδεύει. Τέλος, να αναλυθούν οι εττιπτώσεις από τη κατασκευή τους στο περιβάλλον, τόσο οι θετικές αλλά κυρίως να δοθεί έμφαση στις αρνητικές επιπτώσεις σε αυτό.

6 1.2. ΔΟΜΗ Κεφάλαιο 1: Εισαγωγή Πρόκειται για το τιαρόν κεφάλαιο, στο οποίο παρουσιάζεται σιηόπτικά το θέμα της εργασίας. Κεφάλαιο 2:Περιβαλλοντική Αιαγείριση τεγνικών έργων και δραστηριοτήτων. Στο κεφάλαιο αυτό αναλύεται ο θεσμός της εκτίμησης των επιπτώσεων στο περιβάλλον και ή εξέλιξη που είχε ο θεσμός αυτός καθώς και η νομοθεσία που τη συνοδεύει. Στη συνέχεια, αναλύεται ένα σημαντικό εργαλείο που χρησιμοποιείται για τη συλλογή στοιχείων και τη των μελετών περιβαλλοντικών ετππτώσεων για τη συμπερασμάτων. Τέλος, γίνεται αναφορά στην Ευρωπαϊκή και Ελληνική νομοθεσία που αφορά τη δημιουργία των φραγμάτων. Κεφάλαιο 3: Το φράναα σαν τετνική κατασκευή και απαραίτιιτες συνθήκες για τη δηιιιουογία του. Στο κεφάλαιο αυτό γίνεται αναφορά στη σκοτημότητα κατασκευής των φραγμάτων και περιγράφονται οι διάφορες κατηγορίες φραγμάτων. Επίσης, περιγράφονται τα συνοδά έργα κατασκευής των φραγμάτων και τιεριγράφονται και οι απαραίτητες γεωτεχνικές και κλιματολογικές συνθήκες που πρέπει να επικρατούν, ώστε να είναι δυνατή η κατασκευή και η σωστή λειτουργία των φραγμάτων. Τέλος, παρατίθενται μερικές περιπτώσεις από αστοχίες φραγμάτων από τη παγκόσμια και ελληνική βιβλιογραφία. Κεφάλαιο 4: Υδροηλεκτρικά έργα και παοανιογτί υδροηλεκτρικής ενέργειαν Στο κεφάλαιο αυτό γίνεται περιγραφή στα υδροηλεκτρικά έργα καθώς είναι γνωστό ότι τα περισσότερα φράγματα συνδυάζονται με τη κατασκευή υδροηλεκτρικών έργων. Ακόμα, γίνεται αναφορά στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, στις θετικές και στις αρνητικές συνέπειες της υδροηλεκτρικής ενέργειας καθώς και ο μελλοντικός ρόλος των φραγμάτων στο τομέα αυτό. Τέλος, παρουσιάζεται η ελληνική πραγματικότητα, καθώς τα περισσότερα φράγματα στην Ελλάδα συνδέονται με υδροηλεκτρικά έργα και παρουσιάζονται τα κυριότερα έργα από αυτά.

7 Κεφάλαιο 5: Βασικά Οφέλη από τη δΐίαιουργία των φροηταάτων. Στο κεφάλαιο αυτό γίνεται μια αναφορά στις θετικές συνέτιειες από τη κατασκευή των φραγμάτων σε διάφορους τομείς της ανθρώπινης ζωής καθώς και στους βιότοπους που έχουν ανατττυχθεί γύρω από τον ταμιευτήρα των φραγμάτων. Ετηπλέον, περιγράφονται και οι κυριότεροι βιότοποι που έχουν ανατττυχθεί γύρω από τα φράγματα στην ελληνική εττικράτεια. Κεφάλαιο 6:ΠεριΒαλλοντικέ επιπτώσεΐ των ΦραΎαάτων. Στο κεφάλαιο αυτό αναλύονται οι αρνητικές επιπτώσεις από τη κατασκευή των φραγμάτων τόσο στον άνθρωπο όσο και στο περιβάλλον. Κεφάλαιο 7: Συαπεράσαατα. Παρουσιάζονται τα κυριότερα συμττεράσματα που προέκυψαν από την παρούσα μελέτη. Στο τέλος της δυτλωμαπκής εργασίας παρατίθεται αναλυτικά η βιβλιογραφία.

8 2. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΡΓΩΝ ΚΑΙ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ Ορισμένα σχέδια και προγράμματα, δηλαδή οργανωμένα σύνολα έργων, δραστηριοτήτων και παρεμβάσεων είναι δυνατόν να συνοδεύονται, κατά την υλοποίησή τους και αργότερα, από δυσμενείς μεταβολές στο περιβάλλον. Καθώς οι διεθνείς και οι ευρωπαϊκές κοινότητες ετιαύξησαν το ενδιαφέρον τους για ορθότερη περιβαλλοντική διαχείριση, αλλά και για ανάτετυξη με αειφορικά χαρακτηριστικά, διαπιστώθηκε ότι η εκτίμηση και ο ^ριορισμός των επιπτώσεων σε ετήπεδο έργων και δραστηριοτήτων δεν ήταν πάντοτε δυνατόν να προστατεύσουν ετητυχώς το περιβάλλον. Η αποσ^σματικότητα της εστίασης μόνο στο επίπεδο των έργων (ραινόταν καθαρότερα σε ζητήματα αθροιστικών και συνεργιστικών εττιπτώσεων, αλλά και στον μακροπρόθεσμο ορίζοντα της λειτουργίας των έργιον, κατά τον οποίο εμφανίζονταν δυσμενείς για το περιβιίλλον τάσεις που δεν ήταν δυνατόν να προβλεφθούν εκ των προτέρων Ο ΘΕΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΚΤΙΜΗΣΗΣ ΤΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΑΠΟ ΟΡΙΣΜΕΝΑ ΣΧΕΔΙΑ ΚΑΙ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ Οι παραπάνω διαπιστώσεις οδήγησαν στην αναζήτηση μιας μεθόδου που να προλαμβάνει εξαρχής τέτοιες δυσμενείς καταστάσεις, που τις ^ρισσότερες φορές οφείλονταν σε συγκεχυμένο προγραμματισμό ενός συνόλου έργων και όχι σε ελλιπή σχεδιασμό ή περιβαλλοντικές αβλεψίες των μεμονωμένων στοιχείων του συνόλου Η εκτίμηση των επιπτώσεων στις αρχικές φάσεις εκπόνησης του σχεδίου ή του προγράμματος αποτελεί την προσφορότερη τέτοια μέθοδο. Ο επιδιωκόμενος στόχος της είναι η ισότιμη και ορθολογική συνεκτίμηση των τιεριβαλλοντικών ζητημάτων αρκετά νωρίς στη διαδικασία σχεδιασμού, ώστε στις αποφάσεις για την τελική μορφή του σχεδίου ή του προγράμματος να έχει ενσωματωθεί η μέριμνα για την προστασία του περιβάλλοντος.

9 Για να καταστεί αποτελεσματική η εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεοον από ορισμένα σχέδια και προγράμματα, θα πρέτιει να πραγματοτιοιείται στο επίπεδο εκείνο που έπεται της διατύπωσης των κεντρικών κατευθύνσεων και στόχων και προηγείται των επιπέδων εξειδίκευσης και εφαρμογής. Στο επίπεδο αυτό, λαμβάνονται οι περισσότερες αποφάσεις γενικής φύσειος, οι οποίες έχοχιν συνήθως δύο χαρακτηριστικά: αφορούν κυρίως σε θέματα προσανατολισμού και οριστικο^ίησης του πλαισίου για τα επόμενα στάδια υλοποίησης του προγράμματος, παρά σε συγκεκριμένα ζητήματα σχεδιασμού των ετημέρους έργων και δραστηριοτήτων που θα ενταχθούν στο πρόγραμμα. ενδεχόμενη ανατροπή ή μεταβολή των αποφάσεων αυτών στο μέλλον, συνοδεύεται από υψηλό έως δυσβάστακτο κόστος, συνήθως με την έννοια της ανατροτιής ολόκληρων τμημάτων προγραμματισμού ή αυτή της παραίτησης από τη μεγάλη πλειοψηφία των στόχων του προγράμματος. Ακριβώς αυτά τα δύο χαρακτηριστικά είναι εκείνα που δίνουν στις αποφάσεις το στρατηγικό τους χαρακτήρα, και, για το λόγο αυτό, το επίπεδο λήψης τους αποκαλείται «στρατηγικό». Έτσι, η εκτίμηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων που πραγματοποιείται σε αυτό το επύιεδο εκπόνησης του προγράμματος συνήθως ονομάζεται «Στρατηγική Περιβαλλοντική Εκτίμηση» (ΣΠΕ), παρότι στα επίσημα κείμενα θεσμοθέτης των σχετικών διαδικασιών δεν έχει υιοθετηθεί παρόμοια ορολογία. Για την πληρέστερη κατανόηση των γενικών αρχών της ΣΠΕ, των αναγκών που η διαδικασία αυτή καλείται να καλύψει και των θεσμικών εργαλείων προς την κατεύθυνση αυτή, ενδιαφέρον παρουσιάζει η ανάδυση της ΣΠΕ μέσα από την εξέλιξη του Ευρωπαϊκού περιβαλλοντικού κεκτημένου. Τα σημαντικότερα σημεία αυτής της ανάδυσης παρουσιάζονται σης ενότητες που ακολουθούν. Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ

10 Η αρχή της πρόληψης αντικατέστησε, στην πρώτη θέση των περιβαλλοντικών αρχών, την αρχή του ρυτιαίνοντος. Το γεγονός αυτό οφείλεται σε μια σειρά λόγων, όπως είναι η ευρεία συνειδητοποίηση πληθώρας περιβαλλοντικών προβλημάτων, πο>->ό των οποίων έχουν αποκτήσει καθολικό χαρακτήρα και οι αρχικές τους αιτίες είναι διάσπαρτες, σύνθετες ή δύσκολο να εντοπισθούν, ώστε να τυγχάνει εφαρμογής η αρχή του ρυπαίνοντος, η σημαντική πολλές φορές μείωση της «φέρουσας ικανότητας» των διαφόρων οικοσυστημάτων, οι εκτεταμένες επιδράσεις που προκαλούν ιδιαίτερα τα μεγάλα έργα και τα προγράμματα στους παράγοντες και μεταβλητές του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος και η υιοθέτηση σε διεθνές επίπεδο της αρχής της βιώσιμης ανάπτυξης. Με την αρχή της πρόληψης, μετατοπίστηκε το βάρος της περιβαλλοντικής προστασίας από την αποκατάσταση, την καταστολή ή την αποτροπή στην πρόληψη Η ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛ.\ΟΝΤΙΚΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΑΠΟ ΕΡΓΑ ΚΑΙ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ Μέσα στις πρώτες εφαρμογές της αρχής της πρόληψης περιλαμβάνεται η Εκτίμηση Περιβαλλοντικών Επυιτώσεων από έργα και δραστηριότητες (ΕΠΕ), η οποία συνίσταται στην πρόβλεψη και την εκ των προτέρων αποφυγή των επιπτώσεων στο περιβάλλον από την υλοποίηση και λειτουργία μεμονωμένων έργων και δραστηριοτήτων. Ειδικότερα, τα αποτελέσματα της ΕΠΕ χρησιμοποιούνται ως εργαλείο για τη λήψη αποφάσεων αναφορικά με τη δυνατότητα αδειοδότησης των περισσότερων έργων ή δραστηριοτήτων, αλλά και με τις προϋποθέσεις περιβαλλοντικής συμβατότητας που θα πρέπει να ικανοποιεί ο σχεδιασμός τους. Στο επίπεδο αυτό η ΕΠΕ παρέχει λετττομερή πληροφόρηση για τις επιπτώσεις- όμως.

11 δεδομένης της εστίασής της σε μεμονωμένα έργα, δεν τιαρέχει η δυνατότητα ολοκληρωμένης πρόληψης. Η ΕΠΕ πραγματοποιείται για έργα που η τηθανότητα να προκαλέσουν σημαντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον είναι υπαρκτή. Θεωρείται πλέον ενοποιημένο κομμάτι της διαδικασίας σχεδιασμού έργων, too ξεκινά με την αξιολόγηση εναλλακτικών λύσεων και καταλήγει σε συμμετοχή του κοινού και σε ενδεχόμενη αναθεώρηση του έργου. Η διαδικασία ΕΠΕ περιλαμβάνει μία ή τιερισσότερες επιστημονικές Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων, τις ενέργειες για τη δημοσιοποίηση και την αξιολόγησή τους και τέλος την ένταξή των πορισμάτων της μελέτης, των διαβουλεύσεων και της αξιολόγησης στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων. Σε επίπεδο ευρωπαϊκού περιβαλλοντικού δικαίου, η ΕΠΕ θεσμοθετήθηκε με την Οδηγία 85/337/ΕΟΚ του Συμβουλίου της ΊΤ^ Ιουνίου 1985 για την εκτίμηση των ετππτώσεων ορισμένων σχεδίων δημοσίων και ιδιωτικών έργων στο περιβάλλον (Επ. Εφ. L 175/ σ ) και ετηκαιροποιήθηκε με την Οδηγία 97/11/ΕΚ του Συμβουλίου της 3"^ Μαρτίου 1997 (Επ. Εφ. L 073/ σ. 5-15). Το περιβαλλοντικό δίκαιο της Ελλάδας εναρμονίστηκε με τις Οδηγίες αυτές μέσω του Ν. 1650/1986 «για την προστασία του περιβάλλοντος» (ΦΕΚ 160Α), όπως τροποποιήθηκε με το Ν. 3010/2002 (ΦΕΚ 91Α), και με τις κατ εξουσιοδότηση του Νόμου αυτού Κοινές Υπουργικές αποφάσεις με α.η.π /2332 «Κατάταξη δημόσιων και ιδιωτικών έργων και δραστηριοτήτων σε κατηγορίες σύμφωνα με το άρθρο 3 του Ν. 1650/1986 όπως αντικαταστάθηκε με το άρθρο 1του Ν. 3010/2002» (ΦΕΚ 1022Β) και με α.η.π /703/Φ104 «Διαδικασία Προκαταρκτικής Περιβαλλοντικής Εκτίμησης και Αξιολόγησης και Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων σύμφωνα με το άρθρο 4 του Ν. 1650/1986 όπως αντικαταστάθηκε με το άρθρο 2 του Ν. 3010/2002» (ΦΕΚ 332Β). Η ΕΠΕ αναφέρεται κατ εξοχήν στον τρόπο με τον οποίο ένα προτεινόμενο έργο πρέπει να πραγματοποιηθεί, ώστε να ελαχιστοποιηθούν οι δυσμενείς

12 περιβαλλοντικές ετηπτώσεις. Ερωτήματα ότιως εάν, πού και ποιος τύπος ανάπτυξης πρέπει να ετηλεγεί αποτελούν το αντικείμενο προηγούμενων διαδικασιών πολιτικής. Και συχνά, αυτές οι αποφάσεις εμφανίζονται με ελάχιστη ή καμία περιβοάλοντική ανάλυση. Από την εισαγωγή της ΕΠΕ, περίπου 20 έτη πριν, ο κόσμος έχει αλλάξει κατά πολύ. Ο γενικός στόχος της βιώσιμης ανάπτυξης παρουσιάζεται (ος η νέα πρόκληση και η περιβαλλοντική ποιότητα συχνά επιδεινώνεται παρά τα θεσμικά και πρακηκά μέτρα σε επίπεδο έργων. Έτσι, τα τελευταία χρόνια, κατέστη εμιρανές ότι η προσέγγιση από έργο σε έργο της ΕΠΕ δεν εξασφαλίζει επαρκώς την περιβαλλοντική ποιότητα και δεν είναι αρκεί είτε για να καλύψει έντονα περιβαλλοντικά προβλήματα που προκύπτουν ως αποτελέσματα προγραμματικών σχεδιασμών, είτε να αποτελέσει την προληπτική ασπίδα για μεγάλους χρονικούς ορίζοντες. Ειδικά στο ζήτημα της ανεπαρκούς κάλυψης των προγραμματικών σχεδιασμών, συνειδητοποιήθηκε ότι η διαδικασία ΕΠΕ εφαρμοζόταν στα τελικά στάδια υλοποίησης και συχνά δεν υπήρχαν άλλες δυνατότητες πρόληψης των επικείμενων επιπτώσεων παρά μόνο η ανατροπή του προγράμματος τότε όμως ήταν ήδη αργά. Μετά την επανάληψη τέτοιων καταστάσεων, έγινε φανερό ότι για την αποτελεσματική, μακροχρόνια και υψηλού επιπέδου προστασία του ^ριβάλλοντος είναι αναγκαία η ενσωμάτωση των περιβαλλοντικών διαστάσεων σε ανώτερα ετήπεδα της λήψης αποφάσεων που διαμορφώνουν το πλαίσιο για τις μετέπειτα άδειες σχετικά με την εκτέλεση έργων, δηλαδή σε επίπεδο στρατηγικού σχεδιασμού και προγραμματισμού. Έτσι η εκτίμηση περιβαλλοντικών επυιτώσεων πολιτικών, σχεδίων και προγραμμάτων εμφανίστηκε γύρω στο 1995 σε διάφορες χώρες όπως ο Καναδάς και η Ολλανδία και διάφορους οργανισμούς, όπως η Διεθνής Τράπεζα, με την ονομασία Στρατηγική Περιβαλλοντική Εκτίμηση (ΣΠΕ) Η ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΚΤΙΜΗΣΗ Μετά από ένα σχετικά μεγάλο διάστημα προβληματισμού και ανάγνωσης των διεθνών εξελίξεων, η Ευρωπαϊκή Ένωση υιοθέτησε τη διαδικασία της ΣΠΕ,

13 εφαρμόζοντας στην πράξη τις, διατυπωμένες σε επίπεδο πολιτικής, δεσμεύσεις για υψηλού εττιπέδου προστασία του τιεριβάλλοντος. Με την ώριμη τιλέον μορφή της, η ΣΠΕ είναι μια δυναμική διαδικασία και στοχεύει στην εκπλήρωση του στόχου της βιώσιμης ανάπτυξης διαμέσου της ενσωμάτωσης της περιβαλλοντικής διάστασης στο κατά το δυνατόν έγκαιρο στάδιο της διαδικασίας σχεδιασμού πολιτικών, σχεδίων και προγραμμάτων. Με τη λογική ότι όταν οι αποφάσεις στηρίζονται σε τιεριβαλλοντικά θεμελιωμένες στρατηγικές, οι ενέργειες που ακολουθούν είναι εξίσου περιβαλλοντικά αποδεκτές, αυξάνεται η βεβαιότητα ότι η ανάπτυξη και η γενικότερη επέμβαση στο περιβάλλον δεν θα είναι επιβλαβής. Η ΣΠΕ δεν αντικαθιστά την ΕΠΕ αλλά λειτουργεί συμπληρωματικά σε ένα προγενέστερο, ανώτερο επίτιεδο σχεδιασμού και προγραμματισμού της περιβαλλοντικής διαχείρισης. Συντίθεται δηλαδή μια νέα μορφή πολιτικής, ένα ενδυναμωμένο και αποτελεσματικό σύστημα εκτίμησης των τιεριβαλλοντικών επιπτώσεων σε στρατηγικό επίπεδο, σε στενή πάντοτε σχέση με τη λειτουργική βιωσιμότητα, και όχι με πολιτικές χαμηλής αποτελεσματικότητας και υψηλού προστατευτισμού (π.χ. πράσινες πολιτικές και οικολογικές παρεμβάσεις αντίστοιχα). Η ΟΔΗΓΙΑ 2001/42/ΕΚ Οι αρχικές δεσμεύσεις γύρω από το ζήτημα της ΣΠΕ περιλαμβάνονται στην «έκθεση Brundtland» και στην Agenda 21, ενώ συγκεκριμένες σχετικές αναφορές περιελήφθησαν στην αρχική Στρατηγική της Λισσαβόνας και διατηρήθηκαν κατά την αναθεώρησή της. Η ενσωμάτωση στο ευρωπαϊκό περιβαλλοντικό κεκτημένο εττήλθε με την Οδηγία 2001/42/ΕΚ «σχετικά με την εκτίμηση των περιβαλλοντικών εττυπώσεων ορισμένων σχεδίων και προγραμμάτων» του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου τιις 27 ^ Ιουνίου 2001 (Επ. Εφ. L 197/ σ ). Στο κείμενο της Οδηγίας δεν υιοθετείται ο όρος «Στρατηγική Περιβαλλοντική Εκτίμηση», παρά μόνο ο - εν πολλοίς ισοδύναμος - όρος της «εκτίμησης των ετιιπτώσεων στο περιβάλλον από σχέδια και προγράμματα».

14 Συνοπτικά, η Οδηγία 2001/42/ΕΚ («Οδηγία ΣΠΕ» εφεξής), θέτει ένα διπλό στόχο και ρυθμίζει τη διεξαγωγή της διαδικασίας ΣΠΕ σε τέσσερα ετιίπεδα. Ειδικότερα; Ο διπλός στόχος της Οδηγίας ΣΠΕ είναι: η υψηλού επιπέδου προστασία του τιεριβάλλοντος και η ενσωμάτωση περιβαλλοντικών θεωρήσεων στην προετοιμασία και υιοθέτηση σχεδίων και προγραμμάτων με σκοπό την προώθηση βιώσιμης ανάπτυξης. Τα τέσσερα επίπεδα της διαδικασίας ΣΠΕ που προβλέπονται στην Οδηγία είναι: η διερεύνηση των περιβαλλοντικών ζητημάτων, μέσω μιας επιστημονικής μελέτης εκτίμησης των επιπτώσεων στο τιεριβάλλον από το προτεινόμενο σχέδιο ή πρόγραμμα, η διαβούλευση με τους πολίτες και τα όμορα κράτη - μέλη, η ενσωμάτωση των αποτελεσμάτων της περιβαλλοντικής διερεύνησης και διαβούλευσης στην προς έγκριση μορφή του σχεδίου ή προγράμματος, η παρακολούθηση των μελλοντικών ετητττώσεων από την εφαρμογή του σχεδίου ή προγράμματος. Το κείμενο της Οδηγίας ΣΠΕ παρέχει, κατά κοινή ομολογία, σημαντική ελευθερία στην ερμηνεία του, πολλή περισσότερη από την πλειοψηφία των Ευρωπαϊκών Οδηγιών και σαφώς μεγαλύτερη από αυτό της Οδηγίας ΕΠΕ. Βέβαια, το γεγονός αυτό δικαιολογείται από τα δεδομένα όπ: η ποικιλία των σχεδίων και προγραμμάτων που χρειάζεται να υποβληθούν σε ΣΠΕ χαρακτηρίζεται από μεγάλο εύρος και σημαντικές διαφοροποιήσεις μεταξύ των κρατών - μελών, όμοια μεγάλο εύρος έχει διαμορφωθεί και στην ποικιλία των μηχανισμών εκπόνησης σχεδίων και προγραμμάτων.

15 Η παροχή σημαντικού εύρους ελευθερίας για την ερμηνεία της Οδηγίας ΣΠΕ, δικαιολογείται επίσης από την εννοιολογική ευρύτητα των θεμάτων που ρυθμίζει. Για παράδειγμα, σε αντίθεση με τον όρο «έργο» που διακρίνεται από επαρκή σαφήνεια, οι όροι «σχέδιο» και «πρόγραμμα» δεν έχουν παγιωμένη εννοιολχιγική οριοθέτηση, με αποτέλεσμα τα θεωρούμενα ως «προγράμματα» σε ένα κράτος - μέλος να μοιάζουν με τις «πολιτικές» ενός άλλου. Πάντως, το συνηθέστερο - πρακτικά και βιβλιογραφικά - περιεχόμενο των όρων αυτών, σε αντιδιαστολή με τον όρο «πολιτική» είναι το εξής: «Πολιτική: Σχέδιο: Πρόγραμμα: έμπνευση και καθοδήγηση για δράση. ένα σύνολο συντονισμένων και χρονοθετημένων στόχων για την υλοποίηση της πολιτικής. ένα οργανωμένο σύνολο έργων σε ένα συγκεκριμένο τομέα.» Η Οδηγία ΣΠΕ δεν διευκρινίζει ρητά την έννοια των σχεδίων και προγραμμάτων αλλά καθορίζει δύο ιδιότητές τους που τα ξεχωρίζουν από παρεμφερή σύνολα στόχων και ομάδων έργων. Οι ιδιότητες αυτές, οι οποίες πρέπει να είναι παρούσες αθροιστικά, είναι: η οργανωμένη εκπόνηση και έγκριση, δηλαδή η ιδιότητα της εκπόνησης ή και έγκρισης από μια αρχή σε εθνικό, περιφερειακό ή τοπικό επίπεδο ή της εκπόνησης από μια αρχή και της έγκρισης μέσω νομοθετικής διαδικασίας, η εκ των προτέρων απαίτηση του σχεδιασμού, βάσει νομοθετικών, κανονιστικών ή διοικητικών διατάξεων. Το σημείο της Οδηγίας ΣΠΕ με τη χαρακτηριστικά μεγαλύτερη ελευθερία ερμηνείας είναι το πεδίο εφαρμογής, δηλαδή ο καθορισμός του είδους και του μεγέθους των σχεδίων και προγραμμάτων που θα πρέπει να υποβληθούν σε ΣΠΕ. Σε αντίθεση με την Οδηγία ΕΠΕ, στην οποία προβλέπονταν αναλυτικά τα έργα και οι δραστηριότητες που απαιτούνται να υποβληθούν σε εκτίμηση περιβαλλοντικών ετηπτώσεων, η Οδηγία ΣΠΕ ρυθμίζει το συγκεκριμένο θέμα, καθορίζοντας ορισμένα χαρακτηριστικά, τα οποία πρέπει να διακρίνουν ένα σχέδιο ή πρόγραμμα, ή τις

16 τροποποιήσεις τους, για να εμπίπτουν c ο πεδίο εφαρμογής. Τα χαρακτηριστικά αυτά είναι ο τομέας του σχεδίου ή προγράμματος, ο οποίος θα πρέπει να είναι ένας ή περισσότεροι από τους τομείς γεωργίας, δασοτιονίας, αλιείας, ενέργειας, βιομηχανίας, μεταφορών, διαχείρισης υγρών ατιοβλήτων, διαχείρισης στερεών αποβλήτων, διαχείρισης υδάτινων πόρων, τηλεττικοινωνιών, τουρισμού, πολεοδομίας και χωροταξίας ή χρήσης γης ο καθορισμός, από το σχέδιο ή πρόγραμμα, του πλαισίου για μελλοντικές άδειες έργων που απαιτούν ΕΠΕ, οι σημαντικές ενδεχόμενες συνέτιειές τους σε περιοχές που προστατεύονται για το φυσικό τους περιβάλλον. Πέραν των ιδιοτήτων αυτών, επαφίεται στα κράτη - μέλη η τελική απόφαση για τον καθορισμό συγκεκριμένων ειδών ή ομάδων σχεδίων και προγραμμάτων για τα οποία απαιτείται ΣΠΕ. Σε αντιδιαστολή με την ελευθερία του ορισμού του πεδίου εφαρμογής, η Οδηγία ΣΠΕ είναι πολύ σαφής ως προς την τελική της ετηδίωξη, την ενσωμάτοκτη των αποτελεσμάτων της περιβαλλοντικής εκτίμησης και διαβούλευσης στην προς έγκριση μορφή του σχεδίου ή προγράμματος. Η ΚΟΙΝΗ ΥΠΟΥΡΓΙΚΗ ΑΠΟΦΑΣΗ ΥΠΕΧΩΑΕ / ΕΥΠΕ / 01Κ / Το εθνικό περιβαλλοντικό δίκαιο της Ελλάδας εναρμονίστηκε με την Οδηγία ΣΠΕ μέσω της Κοινής Υπουργικής Απόφασης (ΚΥΑ) με α.π. ΥΠΕΧΩΔΕ/ΕΥΠΕ/οικ / για την «εκτίμηση των περιβαλλοντικών εκπτώσεων ορισμένων σχεδίων και προγραμμάτων, σε συμμόρφωση με τις διατάξεις της Οδηγίας 2001/42/ΕΚ» (ΦΕΚ 1225Β), η οποία για λόγους συντομίας αναφέρεται ως ΚΥΑ-ΣΠΕ εφεξής. Πρόκειται για μια πιστή μεταφορά της Οδηγίας ΣΠΕ στα

17 μέτρα και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της ελληνικής πραγματικότητας, στην οτιοία τηρείται τόσο ο διπλός στόχος όσο και τα τέσσερα εττίπεδα της διαδικασίας. Τα νέα, ειδικότερα στοιχεία της ΚΥΑ-ΣΠΕ σε σχέση με την Οδηγία είναι: ο σαφέστερος καθορισμός του πεδίου εφαρμογής, στο οποίο εντάσσονται συγκεκριμένα είδη σχεδίων και προγραμμάτων, ότιως Επιχειρησιακά προγράμματα του Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης και άλλα σχέδια και προγράμματα που συγχρηματοδοτούνται από την Ευρωπαϊκή Ένωση, Ειδικά ή Περιφερειακά Πλαίσια Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης, καθώς και σημαντικός αριθμός άλλων συγκεκριμένων ειδών σχεδίων και προγραμμάτων, η θέσπιση της διαδικασίας περιβαλλοντικού προελέγχου, ώστε να διατηστώνεται εάν για ένα σχέδιο ή πρόγραμμα απαιτείται όντως να τηρηθεί η διαδικασία ΣΠΕ, η ρύθμιση του τρόπου διαβούλευσης, τόσο στο εσωτερικό όσο και διασυνοριακά, ο καθορισμός των απαιτήσεων από την περιβαλλοντική μελέτη, για την οποία εισάγεται ο όρος «Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων» (ΣΜΠΕ). Ειδικότερα, στο άρθρο 6 της ΚΥΑ-ΣΠΕ ορίζονται μια σειρά χαρακτηριστικών που πρέπει να διαθέτει η ΣΜΠΕ: Στη ΣΜΠΕ εντοπίζονται, περιγράφονται και αξιολογούνται οι ενδεχόμενες σημαντικές εκπτώσεις που θα έχει στο ^ριβάλλον η εφαρμογή του σχεδίου ή προγράμματος, καθώς και λογικές εναλλακτικές δυνατότητες, σε περιεκτική μορφή, λαμβανομένων υπόψη των στόχων και του γεωγραφικού πεδίου εφαρμογής του σχεδίου ή προγράμματος. Η ΣΜΠΕ περιλαμβάνει τις πληροφορίες που ευλόγως μπορεί να απαιτούνται για την εκτίμηση των ενδεχόμενων σημαντικών επιπτώσεων που θα έχει στο περιβάλλον η εφαρμογή του σχεδίου ή προγράμματος, λαμβάνοντας υπόψη τις υφιστάμενες γνώσεις και μεθόδους εκτίμησης, το περιεχόμενο και το επύιεδο 17

18 λετιτομερειών του σχεδίου ή του προγράμματος, το στάδιο της διαδικασίας εκπόνησής του και το βαθμό στον οποίο οι περιβαλλοντικές ετηπτώσεις δύναντάι να αξιολογηθούν καλύτερα σε διαφορετικά επίπεδα σχεδιασμού ώστε να αποφεύγεται η επανάληψη εκτίμησής τους ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΏΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ (ΜΠΕ) Οι μελέτες περιβαλλοντικών ετηπτώσεων αποτελούν τον βασικό μηχανισμό της λειτουργίας του θεσμού της ΕΠΕ. Η πληρότητα, η αξιοτηστία αλλά και η σφαιρική προσέγγιση των επιδράσεων, μιας ΜΠΕ, είναι προφανές ότι συμβάλουν αποτελεσματικά στην υλοποίηση των προαναφερθεισών αρχών. Βασικά στοιχεία που επηρεάζουν μεταξύ των άλλων την αξιοτηστία των μελετών αυτών, είναι η συνύπαρξη ποσοτικών και ποιοηκών μεταβλητών, η υποκειμενικότητα των κρίσεων, η καταλληλότητα των χρησιμοποιούμενων μεθόδων και τεχνικών εκτίμησης, η ιδιαιτερότητα των σχεδίων και προγραμμάτων και οι διαφορές τους με τα έργα, η οριοθέτηση του πεδίου μελέτης (scoping), η επιλογή των έργων που υποβάλλονται σε εκτίμηση (screening), η πρόβλεψη στα τιλαίσια της μελέτης μηχανισμού παρακολούθησης της λειτουργίας του έργου και της υλοποίησης του προγράμματος κ.λ.π. Ειδικότερα, μεταξύ άλλων ετηβάλλεται να ληφθούν υπόψη και τα εξής ; ι) σης ΜΠΕ συνυπάρχουν ποσοηκοί παράγοντες και μεταβλητές (οι οποίοι είναι μετρήσιμοι), αλλά και αντίστοιχοι ποιοηκοί (κατ αρχήν μη μετρήσιμοι). Η ανάγκη συνεξέτασης των εν λόγω ποσοηκών και ποιοηκών παραγόντων (ετηβεβλημένη και από το γεγονός της εξεύρεσης και εν συνεχεία σύγκρισης κατ' αρχήν πρόσφορων, εναλλακτικών λύσεων και ετπλογή της πλέον πρόσφορης), ετηβάλλει την αναζήτηση μεθόδων και τεχνικών που ετητυγχάνουν σχεηκή τουλάχιστον ποσοηκοποίηση ποιοηκών μεταβλητών, με αποτέλεσμα, εκτός των άλλων, τον περιορισμό της υποκειμενικότητας των κρίσεων ιι) η οριοθέτηση του τιεδίου μελέτης αποτελεί καθορισηκό παράγοντα, λαμβανομένου υπόψη και του γεγονότος, όη ιδιαίτερα στα μεγάλα έργα και προγράμματα, η ανημετώπιση του θέματος της εκτίμησης των περιβαλλονηκών επιπτώσεων, ετηβάλλει την εκπόνηση σειράς μελετών από τα ανώτερα επίπεδα σχεδιασμού έως και τα στάδια της εκτέλεσης και λειτουργίας των έργων.

19 Η εν λόγω οριοθέτηση είναι καθοριστικής σημασίας όταν πρόκειται για ολοκληρωμένα προγράμματα, όπως είναι τα προγράμματα διαχείρισης των υδατικών πόρων. Τέτοια προγράμματα, επεκτείνονται σε μια σειρά θεματικών περιοχών, ότιως είναι η διαφύλαξη του φυσικού χαρακτήρα των υδάπνων φυσικών αποδεκτών και ιδιαίτερα αυτών που εμφανίζουν ιδιαίτερο τιεριβαλλοντικό ενδιαφέρον (υδατορέματα, λίμνες, υγροβιότοποι κ.λ.π), οι παραγωγικές διαδικασίες, ο χωροταξικός και πολεοδομικός σχεδιασμός, κ.λ.π. Ill) Η επίδραση των ΜΠΕ στον σχεδιασμό των έργων και την υλοποίηση των προγραμμάτων, έχει αποτελέσει αντικείμενο πολλών εργασιών. Μεταξύ των συμτιερασμάτων που προκύτιτουν από αυτές, είναι ότι ο χρόνος εκπόνησης των ΜΠΕ, σε σχέση με τους αντιστοίχους των υπολοίπων μιελετών είναι καθοριστικής σημασίας. Σε κάθε περίπτωση μια διαδικασία ΕΠΕ καθώς και οι σχετικές με αυτή ΜΠΕ, πρέπει να αρχίζουν«αρκετά νωρίς», διότι μόνο τότε αυξάνεται η πιθανότητα το «εκτιμητικό αποτέλεσμα», να οδηγήσει στην τιλέον αποτελεσματική και συμβατή με την αρχή της πρόληψης περιβαλλοντική προστασία. Εξυπακούεται βεβαίως ότι μια διαδικασία ΕΠΕ πρέπει να αρχίζει πριν τις ΜΠΕ και να περατώνεται μετά από αυτές, ιν) Η διαδικασία ΕΠΕ, διαφοροποιείται από προγενέστερες διαδικασίες για τον έλεγχο της ρύπανσης, οι οποίες αποσκοπούσαν στην αντιμετώπιση εξειδικευμένων και άμεσων προβλημάτων που δημιουργούνται στο περιβάλλον, κυρίως με βάση τη λογική της αποκατάστασης των περιβαλλοντικών βλαβών και όχι τη λογική της πρόληψης. Σήμερα πλέον, μια διαδικασία ΕΠΕ, πρέπει να αντιμετωτήζει τα περιβαλλοντικά προβλήματα ολοκληρωμένα. Έ τσι, όπως ήδη προελέχθη, πρέπει να καθορίζονται και να αξιολογούνται πάσης φύσεως συνέπειες (φυσικές, οικολογικές, αισθητικές, οικονομικές, κ.λ.π) ενός έργου/ δραστηριότητας /προγράμματος/ σχεδίου/ πολιηκής. ν) Μετά τα προαναφερθέντα, ευνόητο είναι όη μια ΜΠΕ, για να πετύχει τους στόχους της, θα πρέπει να έχει τον χαρακτήρα μιας «ουσιαστικής» μελέτης σκοπιμότητας και σχεδιασμού της δράσης η των δράσεων. Για τον λόγο αυτό, στην έννοια περιβάλλον περιέχονται όχι μόνο οι φυσικοχημικές και βιοχημικές συνιστώσες, αλλά όλοι οι παράγοντες που σχετίζονται με την ατομική και κοινωνική ζωή των ανθρώπων (περιφερειακή οικονομία, φυσικοί πόροι, τρόποι ζωής κ.λ.π). Σύμφωνα με την επικρατούσα σήμερα τάση για τα εν λόγω θέματα, θα πρέπει να λάβει χώρα μια ολοκληρωμένη εκτίμηση η το ορθότερο μια αντίστοιχη συνεκτίμηση των προσδοκώμενων ωφελειών (οικονομικών, κοινωνικών, περιβαλλοντικών κ.λ.π) 19

20 με τις αντίστοιχες ζημιές. Είναι ευνόητο, ότι μια τέτοια ευρεία συνεκτίμηση κόστους/ωφελειών, μπορεί να οδηγήσει στην ορθή αξιολόγηση τιον επενδυτικών σχεδίων και προγραμμάτων και να ευνοήσει τη διατηρήσιμη χρήση των τιόρων, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονται και οι υδατικοί. 2.2.ΤΟ ΕΡΓΑΛΕΙΟ ΤΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΚΥΚΛΟΥ ΖΩΗΣ Η Ανάλυση Κύκλου Ζωής (ΑΚΖ) είναι μια τεχνική εκτίμησης των περιβαλλοντικών ετηπτώσεων που συνδέονται με κάποιο προϊόν, διεργασία ή δραστηριότητα προσδιορίζοντας και ποσοτικοποιώντας την ενέργεια και τα υλικά που χρησιμοποιούνται, καθώς και τα απόβλητα που απελευθερώνονται στο περιβάλλον, εκτιμώντας τις ετππτώσεις από τη χρήση της ενέργειας και των υλικών καθώς και των αποβλήτων και αναγνωρίζοντας και εκτιμώντας τις δυνατότητες περιβαλλοντικών βελτιώσεων. Η ανάλυση περιλαμβάνει ολόκληρο τον κύκλο ζωής (Σχήμα 1.1.) του προϊόντος, της διεργασίας ή της δραστηριότητας: εξαγωγή και επεξεργασία πρώτων υλών, κατασκευή, μεταφορά, διανομή, χρήση, συντήρηση και διαχείριση των αποβλήτων. r Εξαγωγή & (πιξιργασία t. πρωτων υλών Κατασκευή Διαχείριση των αττοβλητων του Μεταφορά, διανομή, χρήση & συντηρηση Σχήμα : Ι.Ι.Κύκλος ζωής προϊόντος Πρόκειται δηλαδή για ένα εργαλείο περιβαλλοντικής διαχείρισης και υποστήριξης αποφάσεων που σκοπό έχει να αποτιμήσει τις επιδράσεις από τη χρήση ενέργειας και την επεξεργασία υλικών, συμπεριλαμβανομένης της απόρριψης αποβλήτων στο

21 περιβάλλον και να εκτιμήσει τις δυνατότητες ετιίτευξης περιβαλλοντικών βελτιώσεων σε συνδυασμό με την ορθολογική χρήση πρώτων υλών και ενέργειας σε κάθε στάδιο του κύκλου ζωής ενός προϊόντος. Οι ρίζες της τεχνικής της ΑΚΖ επεκτείνονται πίσω στη δεκαετία του 70 όταν ακαδημαϊκοί στην Ελβετία, Γερμανία και τις ΗΠΑ ανέπτυξαν τεχνικές για ενεργειακούς και τιεριβαλλοντικούς υπολογισμούς κατά το στάδιο του σχεδιασμού προϊόντων. Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του '80 τα οφέλη της τεχνικής έγιναν αισθητά στη βιομηχανία, ενώ στις αρχές της δεκαετίας του '90 ένα κύμα ερευνητικών προγραμμάτων έδωσε ιδιαίτερη ώθηση στην ΑΚΖ. Εντούτοις, θεωρείται ότι η καθιέρωση της ως περιβαλλοντικό εργαλείο έγινε μόλις στα τέλη της δεκαετίας του 90 με την έκδοση της σχετικής σειράς διεθνών προτύπων ISO Η Ανάλυση Κύκλου Ζωής παρέχει στο Μηχανικό Περιβάλλοντος αλλά και στον Παραγωγό ενός Προϊόντος, ένα μεθοδολογικό πλαίσιο για την εκτίμηση και ανάλυση των επιπτώσεων στο περιβάλλον που μπορούν να αποδοθούν άμεσα ή έμμεσα στον κύκλο ζωής ενός προϊόντος. Η Ανάλυση Κύκλου Ζωής (ΑΚΖ) περιλαμβάνει μια σειρά μεθόδων για τον εντοπισμό, την εκτίμηση και, όπου είναι δυνατόν, την ποσοηκοποίηση των περιβαλλοντικών συνεπειών ενός προϊόντος, μιας δραστηριότητας ή ενός τεχνικού έργου, καθ όλη την διάρκεια της ζωής τους. Η ανάλυση χωρίζεται σε δύο φάσεις: α) τον εντοτησμό των σημαντικών συνιστωσών του έργου και β) την εκτίμηση των επιπτώσεών τους. Προκύπτει ένας κατάλογος από ρύπους ή άλλες δυνητικές περιβαλλοντικές επιβαρύνσεις που συχνά δεν είναι συγκρίσιμες μεταξύ τους. Στο μέτρο του δυνατού επιδιώκεται η ομαδοποίηση και αξιολόγηση, με ποσοτικοποίηση ή με ποιοηκή εκτίμηση, των περιβαλλονπκών ετηπτώσεων. Συνήθως ο συνυπολογισμός των διαφορετικών ετηπτώσεων δεν είναι προφανής, οπότε πρέπει να τεθούν αντίστοιχες τιμές ποσοτικού ή ποιοτικού χαρακτήρα, ανάλογα με τη σχετική σημασία τους. Οι διάφορες μεθοδολογίες αξιολόγησης, που προς το παρόν δεν είναι κοινά αποδεκτές, μπορούν να συνδεθούν με στόχους ή με εκτιμήσεις κόστους. Η ΑΚΖ είναι ένα εργαλείο για την αξιολόγηση των περιβαλλοντικών αποτελεσμάτων το οποίο μπορεί να υποδείξει την βέλτιστη από περιβαλλοντική άποψη λύση, λαμβάνοντας υπ όψη το σύνολο των εμπλεκομένων φαινομένων, ανεξάρτητα από το τί είναι περιβαλλοντικά βέληστο για κάθε επιμέρους διεργασία. Ειδικότερα στοχεύει: Να δώσει την πληρέστερη δυνατή εικόνα των αλληλετηδράσεων μιας δραστηριότητας με το περιβάλλον 21

22 Να συνεισφέρει στην κατανόηση των συνολικών και αλληλεξαρτώμενων τιεριβαλλοντικών ετππτώσεων της δραστηριότητας Να εφοδιάσει την διαδικασία λήψης απόφασης με πληροφορίες για τις διαχρονικές περιβαλλοντικές επιδράσεις των δραστηριοτήτων και τις δυνατότητες και ευκαιρίες για περιβαλλοντική βελτίωση. Το τιεδίο εφαρμογής της ΑΚΖ έχει διευρυνθεί ραγδαία τα τελευταία χρόνια. Ενδεικτικά, η ΑΚΖ μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως διαγνωστικό εργαλείο για τον προσδιορισμό των διεργασιών του κύκλου ζωής που χρήζουν περιβαλλοντικής βελτίωσης, για τηη περιβαλλοντική σύγκριση προϊόντων με την ίδια λειτουργία ή χρήση, για την περιβαλλοντική πιστοποίηση προϊόντων ή υπηρεσιών (eco-labelling), τον οικολογικό σχεδιασμό νέων προϊόντων (eco-design) αλλά και για την ετπλογή κατάλληλων περιβαλλοντικών δεικτών. Η τεχνική βασίζεται στη δημιουργία ενός είδους μοντέλου, το οποίο διαμορφώνει ο χρήστης προσπαθώντας να περιγράφει όσο το δυνατό πιο ρεαλιστικά ένα σύστημα. Το σύστημα μπορεί να θεωρηθεί ένα στατικό μοντέλο προσομοίωσης που αποτελείται από διεργασίες (unit processes), η κάθε μκι από τις οποίες αντιπροσωπεύει μια ή περισσότερες δραστηριότητες. Η Μεθοδολογία της ΑΚΖ Η εφαρμογή της ΑΚΖ χωρίζεται σε τέσσερα βασικά στάδια (Σχήμα 1.2.): 1. Τον ορισμό του σκοπού (goal) και του πλαισίου (scope) της μελέτης 2. Την απογραφική ανάλυση κύκλου ζωής (life cycle inventory analysis) 3. Την ανάλυση επιπτώσεων κύκλου ζωής (life cycle impact assessment) 4. Την ερμηνεία της μελέτης. Καθορισμό: του σκο.τοό ναι -/.αίσιον ηι; με/,έτιι; (εισροέ: ίτ ίκμιοί-;) Ερμηι τϊα και όίόομέ\ ω' 1.Λ^ολόγηση τοί' περιβα/./ ε.-ιπιόοϊω ν

23 Σχήμα : 1.2. Μεθοδολογία ανάλυσης κύκλου ζωής Σκοπός και Πλαίσιο Ο καθορισμός του σκοπού και πλαισίου της ανάλυσης είναι ένα ιδιαίτερα σημαντικό στάδιο στην εφαρμογή της τεχνικής γιατί από αυτό θα εξαρτηθεί η έκταση της σε χρόνο, ανθρώτηνο δυναμικό και οικονομικούς πόρους. Επιπρόσθετα όπως και κάθε μοντέλο, το μοντέλο που χρησιμοποιείται για την ΑΚΖ αναπόφευκτα περιέχει απλοποιήσεις και παραδοχές. Ο ξεκάθαρος ορισμός του σκοπού και πλαισίου της ανάλυσης είναι για το χρήστη ένα κομβικό σημείο κατά το οποίο θα πρέπει να βεβαιωθεί ότι οι παραδοχές και απλοποιήσεις αυτές θα είναι τέτοιες που δεν θα επιφέρουν σημαντική αλλοίωση στο τελικό αποτέλεσμα. Τα σημαντικότερα ζητήματα που συνδέονται με το σκοπό και το πλαίσιο της ΑΚΖ, είναι: Η ακριβής αποτύπωση του σκοπού για τον οποίο γίνεται η ΑΚΖ Ο λεπτομερής καθορισμός του κύκλου ζωής και της χρήσης του προϊόντος Ο καθορισμός της λειτουργικής μονάδας Ο ορισμός και τιεριγραφή των ορίων του συστήματος Καθορισμός του σκοπού και του πλαισίου της μελέτης Συλλογή και καταγραφή δεδομένων (εισροές & εκροές) Αξιολόγηση των τιεριβαλλοντικών ετππτώσεων Ερμηνεία και κατανόηση πληροφοριών, δεδομένων και αποτελεσμάτων ΑΚΖ Ο καθορισμός των ποιοτικών προδιαγραφών για τα στοιχεία που θα χρησιμοποιηθούν Οι υποθέσεις, περιορισμοί και απαιτήσεις για την επακόλουθη ερμηνεία Το ακροατήριο στο οποίο τα αποτελέσματα θα διαχυθούν και ο τρόπος που θα εφαρμοστούν Ο τύπος και η μορφή της έκθεσης για τη μελέτη Ο καθορισμός του σκοπού και του τιλαισίου προκύπτει από την ανάγκη για συνέπεια κατά τη διάρκεια της εφαρμογής της ΑΚΖ. Στην πράξη, το πλαίσιο της μελέτης είναι ο προσδιορισμός του επιπέδου λετττομέρειας που απαιτείται για την ειραρμογή των αποτελεσμάτων. Το αποτέλεσμα της μελέτης εξαρτάται κυρίως από την ακρίβεια των στοιχείων που εισάγονται. ΑειτουοΎική Μονάδα Η λειτουργική μονάδα είναι ένα βασικό στοιχείο της ΑΚΖ που πρέπει να καθοριστεί. Η λειτουργική μονάδα είναι ένα μέτρο της λειτουργίας του συστήματος υπό μελέτη

24 και παρεχει μια αναφορα τοσο για τα εισαγομενα στοιχεία οσο και για τα αποτελέσματα, ετητρέποντας τη σύγκριση δύο διαφορετικών συστημάτων. Ο καθορισμός μιας λειτουργικής μονάδας τηθανό να είναι δύσκολος, καθώς αυτή πρέτιει να είναι ακριβής και συγκρίσιμη έτσι ώστε να μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε ολόκληρη τη μελέτη. Για παράδειγμα, η λειτουργική μονάδα για ένα σύστημα που αφορά μία βαφή, μπορεί να οριστεί ως η μονάδα εττιφάνειας που καλύτττεται για 10 έτη. Μια σύγκριση περιβαλλοντικών εττυττώσεων ενός συστήματος βαφής και ενός συστήματος χαρτιού ταπετσαρίας τοίχου με την ίδια λειτουργική μονάδα είναι επομένως δυνατή. Όρια του Συστήαατοε Τα όρια του συστήματος καθορίζουν ποιες διεργασίες θα πρέπει να συμπεριληφθούν στη μελέτη ΑΚΖ. Ο καθορισμός των ορίων του συστήματος, είναι εν μέρει υποκειμενικός, και γίνεται συνήθως κατά τον ορισμό του τιλαισίου. Όρια που πρέτιει να ληφθούν υπόψη είναι για παράδειγμα τα όρια μεταξύ τεχνόσφαιρας (διεργασίες, υλικά και άλλα είδη που προκύπτουν ως αποτέλεσμα της ανθρώττινης δραστηριότητας) και οικόσφαιρας (διεργασίες και υλικά που δεν προκύτττουν από κάποια ανθρώπινη δραστηριότητα), γεωγραφικά και χρονικά όρια και τα όρια μεταξύ του κύκλου ζωής υπό μελέτη και των κύκλων ζωής άλλων συστημάτων (π.χ. παραγωγή κεφαλαιουχικών αγαθών). Ποιότητα δεδοαένων Η εγκυρότητα των αποτελεσμάτων από τις μελέτες ΑΚΖ, εξαρτάται από την ποιότητα των δεδομένων που εισάγονται. Όι ακόλουθες παράμετροι θα πρέτιει να λαμβάνονται υπόψη: χρονική, γεωγραφική και τεχνολογική κάλυψη, ακρίβεια και ανηπροσωπευτικότητα των δεδομένων, συνέπεια και επαναληψιμότητα των μεθόδων που χρησιμοποιούνται για συλλογή των δεδομένων, και τέλος το σφάλμα και τα κενά δεδομένων. Επιπρόσθετα, θα πρέπει να καθορίζονται όρια (threshold points) σχετικά με την πληρότητα των δεδομένων. Συλλογή Δεδοιιένων: Καταγραφή Κύκλου Ζωήε Για την ολοκλήρωση του μοντέλου είναι αναγκαία η συλλογή δεδομένων για κάθε διεργασία που βρίσκεται εντός των ορίων του συστήματος. Τα δεδομένα που χρειάζονται είναι συνδυασμός εισροών και εκροών σε κάθε διεργασία που περιλαμβάνεται στα όρια του συστήματος. Για τη συλλογή δεδομένων πρέτιεμ μεταξύ άλλων, να σχεδιάζονται κατάλληλα έντυπα συλλογής δεδομένων.

25 Στη συνέχεια τα δεδομένα επαληθεύονται και σχετίζονται με τη λειτουργική μονάδα προκειμένου να ετητραπεί η συνάθροιση των αποτελεσμάτων. Ένα πολύ ευαίσθητο βήμα σε αυτήν τη διαδικασία υπολογισμού είναι η κατανομή των ροών στο περιβάλλον π.χ. εκπομτιές στον αέρα, νερό και έδαφος. Εττίσης, ένα άλλο πρόβλημα προκύπτει από το γεγονός ότι αρκετές διεργασίες παράγουν περισσότερα από ένα προϊόντα, ττου πιθανόν να μην βρίσκονται εντός των ορίων του συστήματος. Επομένως, τόσο οι εξαγωγές πρώτων υλών όσο και οι περιβαλλοντικές εκπομπές που σχετίζονται με τη συνολική διεργασία, θα πρέττει να καταμερίζονται στα διαφορετικά προϊόντα της διεργασίας. Η συλλογή δεδομένων είναι το στάδιο με τις μεγαλύτερες απαιτήσεις σε πόρους και χρόνο σε μία ΑΚΖ. Το Σχήμα 1.3. δείχνει τις απαιτήσεις σε στοιχεία κατά τη διάρκεια μίας ΑΚΖ, σύμφωνα με το πρότυπο ISO

26 Σχήμα : 1.3. Σχηματική επεξήγηση των αναγκών σε στοιχεία για το στάδιο καταγραφής Τα συστήματα παραγωγής προϊόντων συνήθως περιλαμβάνουν ορισμένες διεργασίες οι οποίες είναι οι ίδιες σχεδόν για όλες τις μελέτες, όπως, η προμήθεια ενέργειας, οι μεταφορές, οι υπηρεσίες επεξεργασίας αποβλήτων και η παραγωγή χημικών ουσιών. Οι διεργασίες αυτές ονομάζονται διεργασίες παρασκηνίου (background processes). Τα τελευταία χρόνια έχουν αναπτυχθεί και είναι διαθέσιμες βάσεις δεδομένων με

27 στοιχεία για πολλές από αυτές. Η επαναχρησιμοποίηση στοιχείων από προηγούμενες μελέτες μπορεί να απλοποιήσει την εργασία συλλογής δεδομένων, εντούτοις αυτό πρέπει να γίνεται με μεγάλη προσοχή έτσι ώστε τα δεδομένα να είναι αντιπροσωπευτικά. Ωστόσο για αρκετές από τις διεργασίες του συστήματος είτε δεν υτιάρχουν u948 διαθέσιμα δεδομένα είτε τα δεδομένα που είναι διαθέσιμα δεν είναι αντιπροσωπευτικά της διεργασίας που τιεριλαμβάνεται στον κύκλο ζωής υπό εξέταση. Οι διεργασίες αυτές είναι γνωστές ως διεργασίες προσκηνίου (foreground processes) και για αυτές απαιτείται η συλλογή πρωτογενών στοιχείων από το υπό μελέτη σύστημα. Διάνοαααα Ροής (Flow Diagram) To διάγραμμα ροής των διαδικασιών διαμορφώνει μια ποιοτική γραφική απεικόνιση όλων των σχετικών διεργασιών που περιλαμβάνονται στον κύκλο ζωής του συστήματος που μελετάται. Αποτελείται από μια ακολουθία διαδικασιών που συνδέονται από τις ροές υλικών και ενέργευις. Στόχος του είναι η ετηκέντρωση του ενδιαφέροντος στις πιο σχετικές διεργασίες παρά η πλήρης αποτύπωση του συστήματος. Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δίνεται στις διεργασίες που πιθανότατα παράγουν τις μεγαλύτερες περιβαλλοντικές επεμβάσεις. Τα περιεχόμενα μιας διεργασίας σε ένα διάγραμμα ροής για ένα συγκεκριμένο οριακό σύστημα παρουσιάζονται στο Σχήμα 1.4. Εξαιρετικά σημαντικό είναι όλες οι αναφορές κατά την εισαγωγή των συλλεγμένων στοιχείων στο μοντέλο, να γίνονται ως προς τη λειτουργική μονάδα για να διατηρούνται τα ισοζύγια μάζας και ενέργειας, θεμέλιος λίθος για την ΑΚΖ.

28 Η ΑΚΖ μπορεί ως εργαλείο να είναι χρήσιμη στον τωλιτικό μηχανικό. Τα τελευταία χρόνια έχει πραγματοποιηθεί πρόοδος τόσο σε μικρή κλίμακα, ότιως τα κατασκευαστικά υλικά, όσο και σε μεγάλη κλίμακα, όπως οδοτιοιία, σήραγγες, υδραυλικά έργα. Δεδομένου όμως ότι η μεθοδολογία ΑΚΖ έχει προέλθει από τον χώρο του χημικού μηχανικού (κατασκευή προϊόντων), σε ποιό βαθμό είναι εφαρμόσιμη στον τομέα των έργων πολιτικού μηχανικού; Η απάντηση δεν είναι απλή, αλλά το πέρασμα από την κλασσική μελέτη περιβαλλοντικών εττιπτώσεων στην ΑΚΖ ενός έργου πολιτικού μηχανικού φαίνεται να είναι μονόδρομος. Η προτεραιότητα του περιβάλλοντος βαίνα αυξανόμενη, όχι μόνο στις χώρες με υψηλό ΑΕΠ, αλλά και στο σύνολο του πλανήτη, η δε αναπτυσσόμενη μεθοδολογία ΑΚΖ οδηγεί σε ακριβέστερες, δικαιότερες και τελικά πιο ωφέλιμες εκτιμήσεις από περιβαλλοντική, οικονομική, αλλά και κοινωνική άποψη. Ωστόσο, η πολυπλοκότητα των έργων πολιτικού μηχανικού προκαλεί σημαντικές δυσκολίες, όπως; Η ΑΚΖ είναι αρκετά χρονοβόρος. Χρειάζεται εξοικονόμηση χρόνου από άλλες περιττές γραφειοκρατικές διαδικασίες και καλύτερη οργάνωση ώστε να της αφιερωθεί ο αναγκαίος χρόνος. Οι συγκριηκές ΑΚΖ παρουσιάζουν δυσκολίες: πρόσβαση στα δεδομένα, διαφορετικές μεθοδολογίες εκτίμησης ετηπτώσεων, αβεβαιότητες των μοντέλων, τοτηκές ετηπτώσεις π.χ. απορροή, θόρυβος, οσμές κ.λπ. Χρειάζεται να μελετηθούν επυττώσεις από: φάσεις κατασκευής και λειτουργίας, παραγωγή υλικών, αποξήλωση, απόβλητα, κατανάλωση ενέργειας, υποκατάσταση υλικών ή ενέργειας κ.λπ. Χρειάζεται ανάπτυξη βάσεων δεδομένων του τομέα ΑΚΖ Χρειάζεται κοινωνική ευαισθητοποίηση για την χρησιμότητα της ΑΚΖ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΠΟΥ ΑΦΟΡΑ ΤΗ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΦΡΑΓΜΑΤΩΝ Ο τομέας του σχεδιασμού και της κατασκευής των φραγμάτων είναι από τους πλέον σημαντικούς των δημοσίων έργων και η δημιουργία αυτών προϋποθέτει την

29 κινητοποίηση μιας πολυετηστημονικής ομάδας, τη συμβολή της για μακρύ χρονικό διάστημα στο φορέα υλοποίησης και την εξασφάλιση μιας συνέργειας, ώστε να καλύπτονται έγκαιρα και έγκυρα όλα τα θέματα κάθε αρμοδιότητας χωριστά και στο σύνολο τους. Λόγω της σημαντικότητας των έργων αυτών έχει διαχρονικά δημιουργηθεί μια διεθνής πρακτική για την αξιόπιστη αντιμετώτηση των τεχνικών θεμάτων και σταδιακά αποκτήθηκε η επαρκής εμπειρία για την κατοχύρωση ενός επιπέδου υψηλής ασφάλειας και απόδοσης αυτών και για την εξυπηρέτηση των βασικών στόχων δημιουργίας τους και του κοινωνικού συνόλου. Στο πλαίσιο των πρωτοβουλιών για την προστασία του περιβάλλοντος και την βιώσιμη ανάπτυξη έχει δοθεί έμφαση σε όλους τους τομείς των έργων για την θεώρηση των περιβαλλοντικών παραμέτρων. Ειδικότερα δε όταν προγραμματίζεται ένα φράγμα έχει ενισχυμένα τονισθεί η ανάγκη μιας έγκαιρης θεώρησης των περιβαλλοντικών δεδομένων με ποσοτική και ποιοτική προσέγγιση επαρκή για την ετπλογή των βασικών συνιστωσών του έργου και την υποστήριξη της περιβαλλοντικής αδειοδότησης. Στην Ευρωπαϊκή Περιβαλλοντική Πολιτική υττάρχει η επίσημη κατεύθυνση να εξετάζεται ολοκληρωμένα ο σχεδιασμός ενός φράγματος με την περιβαλλοντική διάσταση να λαμβάνεται υπόψη ισότιμα με την τεχνική, κοινωνική και οικονομική συνιστώσα. Η εκτίαπση των περιβαλλοντικών ετππτώσεων από τττν κατασκευή και λειτουργία έονων θεσαοθετύθηκε ιιε την Οδηγία 85/337/ΈΟΚ. τι οποία ενσωαατώθτικε στο ελληνικό δίκαιο ιιε την έκδοση τηε ΚΥΑ 69269/90 και ιιε τττν Οδηγία 97/11/ΕΚ τοοποποιύθτικε τι αργική Οδηγία. Σε όλη αυτή την περίοδο από το 1990 μέχρι σήμερα ακολουθείται η βασική ΚΥΑ 69269/90 με τις πολύ γενικές προδιαγραφές. Σε ορισμένες περιπτώσεις έχουν εκδοθεί εγκύκλιοι ερμηνευτικού χαρακτήρα για την προώθηση της διαδικασίας έγκρισης περιβαλλοντικών όρων. Το ΥΠΕΧΩΛΕ έχει εκπονήσει σχετική μελέτη μετά το 2000, όπου έχουν αναλυτικά προδιαγραφεί οι απαιτήσεις για τη σύνταξη των ΜΠΕ για δέκα κατηγορίες έργων. Οι συνοπτικές προδιαγραφές της ΚΥΑ 69269/90 έχουν οδηγήσει σε ποικίλους τρόπους σύνταξης των μελετών αυτών, όπου δίνεται έμφαση κυρίως στην εκτεταμένη παρουσίαση της υφιστάμενης κατάστασης με στοιχεία και πληροφορίες, που δεν έχουν άμεση σχέση με το συγκεκριμένο έργο και την περιοχή επιρροής του. Έτσι είτε

30 μεγιστοποιείται η ανάλυση ορισμένων παραμέτρων, ετιειδή τυχαίνει να είναι διαθέσιμα αντίστοιχα υπολογιστικά εργαλεία, χωρίς να είναι ιδιαίτερα απαιτητός αυτός ο βαθμός ανάλυσης, είτε ελαχιστοποιείται η σημασία παραμέτρων, επειδή τυχαίνει ο συντάξας τη μελέτη να έχει συγκεκριμένη ετηστημονική ειδικότητα διάφορη των βασικών χαρακτηριστικών των ειδικών παραμέτρων, είτε γίνεται μία τεχνητή μείωση του χαρακτήρα των επιπτώσεων, ώστε να υπάρχει η εντύπωση σε τρίτους μιας μιειωμένης αρνητικής ετηρροής των έργων στο φυσικό και ανθρωττογενές περιβάλλον. Επιχειρώντας μία αξιολόγηση της ποιότητας των Μελετών Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων, όπως διαχρονικά έχει διαμορφωθεί τα τελευταία είκοσι χρόνια εττισημαίνεται, ότι υπάρχει μία σαφής ενίσχυση της δυνατότητας της εκτίμησης ποσοτικών δεδομένων, όπου είναι δυνατή για τις παραμέτρους του ^ριβάλλοντος και έχει επιτευχθεί μία μεγαλύτερη ποιότητα σε ότι αφορά την αξιολόγηση των επιπτώσεων και τη δυνατότητα της κατανόησης των αποτελεσμάτων από το μέσο πολίτη, που καλείται στη διαδικασία της δημοσιοποίησης της ΜΙ ΙΕ να εκφράσει τις απόψεις του. Με τη διαδικασία της έγκρισης περιβαλλοντικών όρων εκδίδεται η ΚΥΑ, η οποία εμπεριέχει αναλυτικά τη σχετική νομοθεσία με τη διαδικασία αυτή καθώς και ειδικότερα με την κατηγορία των έργων, όπως στη συγκεκριμένη περίπτωση, που αφορά τα φράγματα. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό για κάθε φορέα υλοποίησης έργου η ΚΥΑ να απεικονίζει αναλυτικά και με σαφήνεια τις απαιτήσεις, που απορρέουν από τη σχεηκή ΚΥΑ για τη εφαρμογή των ^ριβαλλοντικών όρων κατά τη διάρκεια της κατασκευής και της λειτουργίας του. Είναι εμφανές, ότι με τα χρόνια η περιβαλλοντική αρχή έχει αναβαθμισθεί και αποδίδει δυσανάλογα καλλίτερης ποιότητας υπηρεσίες από τις άλλες υπηρεσίες της Διοίκησης. Έχει αποκτηθεί εμπειρία και έχει επιτευχθεί πρόοδος, που αντανακλούν στη μεγαλύτερη ανάλυση του περιεχομένου των εγκριτικών αποφάσεων περιβαλλοντικών όρων, αλλά και στη σαφέστερη παρουσίαση των ειδικών απαιτήσεων κατά περίπτωση, γεγονός που έχει και θεηκές και αρνητικές εταπτώσεις στην εγκαθίδρυση και ευρύτερη αποδοχή του θεσμού των Μελετών Περιβαλλοντικών Εττιπτώσεων. Επισημαίνεται ότι οι περιβαλλοντικοί όροι στις πλείστες των περυιτώσεων δημιουργούν υποχρεώσεις για την ανάληψη πρωτοβουλιών, χωρίς να είναι σαφή τα όρια των αρμοδιοτήτων με αποτέλεσμα να δημιουργείται σύγχυση στο φορέα 30

31 υλοποίησης κατά πόσο ο περιβαλλοντικός όρος βαρύνει αυτόν η είναι ευθύνη της Πολιτείας να καλύψει την απαίτηση και υποβοηθήσει του φορέα υλοποίησης στην σύννομη λειτουργία του έργου του. Επιχειρώντας μία διακριτική αποδελτίωση των ΚΥΑ για έργα, όπως τα φράγματα, διαπιστώνεται ότι καθορίζονται οι περιβαλλοντικοί όροι μιε συνοτιτικές περιγραφές και επιβαρύνονται οι φορείς υλοποίησης με την εκπόνηση μεγάλου αριθμού μελετών για πλήθος παραμέτρων και δημιουργία δεδομένων. Βασικός στόχος μίας ΜΠΕ και της αντίστοιχης ΚΥΑ έγκρισης περιβαλλοντικών όρων είναι να εξασφαλιστεί μέσα από την εφαρμογή των περιβαλλοντικών όρων μία βέλτιστη διαχείριση και προστασία του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος από τη δημιουργία ενός συγκεκριμένου έργου. Από την καθημερινή εμπειρία και τη γενικότερη αντιμετώτηση του θεσμού των ΜΠΕ είναι ιδιαίτερα σαφές, ότι η εφαρμογή των περιβαλλοντικών όρων υστερεί. Οι αρμόδιες περιβαλλοντικές αρχές δεν παρακολουθούν την πρόοδο και απόδοση αυτής, αλλά και οι φορείς υλοποίησης εμφανίζονται να ενοχλούνται ιδιαίτερα με οτιδήποτε περιβαλλοντικό και έχουν τοποθετήσει σε χαμηλή προτεραιότητα την προστασία του περιβάλλοντος, αφού καλούνται να ασκήσουν εφαρμογή των περιβαλλοντικών όρων οι επιβλέποντες της κατασκευής και μέσω της σύμβασης ο ίδιος ο ανάδοχος εργολάβος, που σαφώς και οι δύο αυτές πλευρές έχουν άλλες προτεραιότητες και προβάλλουν εμφανέστατα αντιτιεριβαλλοντική αντίληψη και νοοτροττία. Τα φράγματα είναι έργα πολλαπλής σκοπιμότητας και η κατασκευή τους προϋποθέτει προσεκτική και αναλυτική έρευνα των χαρακτηριστικών της θέσης θεμελίωσής τους, των μεθόδων κατασκευής τους και της εξασφάλισης των υλικών για την ολοκλήρωσή τους. Η ετηρροή των φραγμάτων στην τιεριοχή των έργων είναι σχεδόν σημειακή σε σχέση με την έκταση, που καταλαμβάνει ο ταμιευτήρας. Στην ανάλυση των περιβαλλοντικών εττιπτώσεων είναι ιδιαίτερα σαφές, ότι περισσότερο σημαντικές είναι εκείνες, που αφορούν τις παραμέτρους του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος ανάντη των έργων του φράγματος και στην περιμετρική ζώνη του ταμιευτήρα. Η σύνταξη των μελετών για την περιβαλλοντική αδειοδότηση ενός φράγματος προϋποθέτει τη γνώση της αλληλοεξάρτησης των επιμέρους τεχνικών μελετών, την αναγκαιότητα μιας έγκαιρης έκφρασης και καταγραφής των ειδικών προβλημάτων