Ακτινοθεραπευτική Ογκολογία: Επαναπροσδιορίζοντας το Mέλλον. Σήµερα!

Transcript

1

2 Ακτινοθεραπευτική Ογκολογία: Επαναπροσδιορίζοντας το Mέλλον. Σήµερα! ΥΠΕΡΣΥΜΜΟΡΦΟΣ, AKΡΙΒΟΥΣ ΣΤΟΧΕΥΣΗΣ ΣΤΕΡΕΟΤΑΚΤΙΚΗ ΑΚΤΙΝΟΘΕΡΑΠΕΙΑ ΚΕΦΑΛΗΣ- ΣΩΜΑΤΟΣ- ΡΑ ΙΟΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ IGRT-IMRT-VMAT Ακτινοχηµειοθεραπεία Kλασµατοποιηµένη Υποκλασµατοποιηµένη, Μοναδικού Κλάσµατος Υψηλής όσεως Ακτινοθεραπεία Radiation Oncology: Redefining the Future Today! ULTRA HIGH CONFORMAL IGRT-VMAT-IMRT-3D STEREOTACTIC RADIOTHERAPY RADIOSURGERY OF HEAD AND BODY Fractionated Hypofractionated Single Fraction High dose Radiotherapy Radiochemotherapy Aθήνα, 2009 Athens, 2009

3 OΡΓΑΝΩΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΠΡΟΕ ΡΟΣ: ΑΓΓΕΛΑΚΗΣ ΦΙΛΙΠΠΟΣ, MD(GR), F.R.C.R. (U.K) Μ Ε Λ Η: ΑΡ ΟΥΦΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ, MD ΚΟΣΜΙ ΗΣ ΠΑΡΙΣ, MD, PhD ΠΕΤΟΥΝΗΣ ΑΝ ΡΕΑΣ, MD ΣΑΝ ΗΛΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ, PhD ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΠΡΟΕ ΡΟΣ: ΑΡ ΟΥΦΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ, MD Μ Ε Λ Η: ΑΓΓΕΛΑΚΗΣ ΦΙΛΙΠΠΟΣ ΑΛΙΒΙΖΑΤΟΣ ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ ΑΝ ΡΕΟΥ ΑΛΕΞΑΝ ΡΟΣ ΑΝ ΡΕΟΥ ΙΩΑΝΝΗΣ ΑΠΟΣΤΟΛΑΚΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΑΠΟΣΤΟΛΟΠΟΥΛΟΣ ΘΕΟ ΩΡΟΣ ΒΑΚΑΛΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΒΑΡΕΛΑΣ ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΒΕΛΕΝΤΖΑΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΒΗΣΣΑΡΑΚΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΛΑΣΤΟΥ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΓΕΩΡΓΑΡΑΣ ΣΠΥΡΟΣ ΓΕΩΡΓΙΛΗΣ ΚΩΣΤΗΣ ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΣ ΦΑΙ ΩΝ ΓΚΟΝΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΓΛΥΝΟΣ ΜΙΧΑΗΛ ΑΒΙΛΛΑΣ ΗΛΙΑΣ ΑΝΙΗΛΙ ΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΗΜΑΣ ΑΛΕΞΙΟΣ ΖΑΜΠΑΡΑΣ ΗΜΗΤΡΙΟΣ ΖΑΧΑΡΟΠΟΥΛΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΖΟΥΠΑΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΗΛΙΑ ΗΣ ΚΟΣΜΑΣ ΙΑΓΜΟΥΡ ΑΛΕΞΑΝ ΡΟΣ ΚΑΛΑΒΡΥΤΙΝΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΑΛΛΙΑΦΑΣ ΣΤΑΥΡΟΣ ΚΑΛΛΙΜΑΝΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΑΛΟΣ ΣΠΥΡΙ ΩΝ ΚΑΡΑΤΖΑΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΚΑΡΥ Α ΕΙΡΗΝΗ ΚΕΧΑΓΙΑΣ ΠΛΑΤΩΝ ΚΟΝΤΟΕΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΣ ΚΟΣΜΙ ΗΣ ΠΑΡΙΣ ΚΡΙΤΣΙΚΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙ ΗΣ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΛΙΝΟΣ ΗΜΗΤΡΗΣ ΜΑΛΛΙΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΜΑΡΚΙ ΟΥ ΣΟΦΙΑ ΜΕΛΙΣΣΗΝΟΣ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ ΜΗΤΣΟΥ ΑΡΓΥΡΗΣ ΝΟΜΙΚΟΣ ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΝΤΟΥΦΕΞΗΣ ΗΛΙΑΣ ΞΕΝΕΛΛΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΠΑΓΚΡΑΤΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΠΑΝΟΤΟΠΟΥΛΟΣ ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΑΝΤΕΛΙΑ ΗΣ ΙΑΚΩΒΟΣ ΠΑΠΑ ΟΠΟΥΛΟΣ ΣΑΒΒΑΣ ΠΑΣΚΑΛΗΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΠΑΤΤΑΚΟΣ ΣΤΡΑΤΗΣ ΠΕΣΚΕΣΗΣ ΧΡΙΣΤΟ ΟΥΛΟΣ ΠΕΤΟΥΝΗΣ ΑΝ ΡΕΑΣ ΠΙΣΙΩΤΗΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΟΛΙΤΑΚΗΣ ΗΛΙΑΣ ΠΟΛΙΤΟΠΟΥΛΟΣ ΛΕΩΝΙ ΑΣ ΠΡΑΣΟΠΟΥΛΟΣ ΒΑΣΙΛΗΣ ΣΑΚΚΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΣΑΝ ΗΛΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΣΑΡΟΓΛΟΥ ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΕΪΤΑΝΙ ΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΣΚΟΥΤΕΡΗΣ ΜΙΧΑΗΛ ΣΟΥΡΜΕΛΗΣ ΣΑΒΒΑΣ ΤΑΟΥΦΙΚ ΧΕΝΙ TORRENS MICHAEL ΤΣΑΝΤΟΥΛΑΣ ΗΜΗΤΡΗΣ ΤΣΕΜΑΝΗΣ ΒΑΣΙΛΗΣ ΤΣΙΦΤΣΗΣ ΗΜΗΤΡΗΣ ΤΣΟΥΤΣΑΝΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΦΑΚΙΤΣΑΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΦΩΤΙΟΥ ΣΩΚΡΑΤΗΣ ΧΑΤΖΗΜΑΝΩΛΗΣ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ

4 ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΑΛΕΞΟΠΟΥΛΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΑΝΤΩΝΙΟΥ ΑΡΗΣ ΒΑΡΒΕΡΗΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΓΚΟΥΒΑΛΗΣ ΣΠΥΡΙ ΩΝ ΓΟΥΛΙΑΜΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΕΣΤΟΥΝΗ ΛΙΛΗ ΗΜΗΤΡΟΥΛΟΠΟΥΛΟΣ ΗΜΗΤΡΗΣ ΗΜΟΠΟΥΛΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΘΕΟ ΟΥΛΟΥ ΚΑΚΟΥΛΗΣ ΘΕΟ ΟΥΛΟΥ ΚΙΚΗ ΚΑΠΠΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΡ ΑΜΑΚΗΣ ΗΜΗΤΡΙΟΣ ΚΑΤΣΙΛΙΕΡΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΟΥΒΑΡΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΟΥΚΟΥΡΑΚΗΣ ΜΙΧΑΛΗΣ ΚΟΥΛΟΥΛΙΑΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΜΑΛΑΜΙΤΣΗ ΙΟΥΛΙΑ ΜΙΣΑΪΛΙ ΟΥ ΕΣΠΟΙΝΑ ΟΙΚΟΝΟΜΟΠΟΥΛΟΣ ΘΕΟΦΑΝΗΣ ΠΑΝΤΕΛΑΚΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΠΕΚΤΑΣΙ ΗΣ ΗΜΗΤΡΗΣ ΠΙΣΣΑΚΑΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΠΡΑΣΟΠΟΥΛΟΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΡΑΣΟΠΟΥΛΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΣΥΝΟ ΙΝΟΥ ΜΑΡΙΑ ΣΩΤΗΡΟΠΟΥΛΟΥ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΤΣΕΚΕΡΗΣ ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΦΩΤΙΟΥ ΣΤΥΛΙΑΝΟΣ ΤΙΜΗΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Α ΑΜΟΠΟΥΛΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΑΡΓΥΡΟΠΟΥΛΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΑΡΩΝΗΣ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΑΥΛΑΜΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΒΛΑΧΟΣ ΛΑΜΠΡΟΣ ΒΡΙΤΣΙΟΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΒΥΣΣΟΥΛΗΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΓΚΟΓΚΑΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΗΜΟΠΟΥΛΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΖΑΧΑΡΟΠΟΥΛΟΣ ΑΝΙΗΛ ΖΟΥΡΛΑΣ ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΚΕΛΕΚΗΣ ΗΜΗΤΡΙΟΣ ΚΟΝΤΑΞΗΣ ΑΡΓΥΡΗΣ ΚΥΡΙΑΚΟΥ ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΛΟΥΚΟΠΟΥΛΟΣ ΗΜΗΤΡΙΟΣ ΜΑΝΙΑΤΗ ΑΛΙΚΗ ΜΑΝΙΑΤΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΜΟΙΡΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΜΠΟΥΛΑΦΕΝΤΗΣ ΗΜΗΤΡΗΣ ΠΑΓΚΑΛΗΣ ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ ΡΑΖΗΣ ΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΑΚΕΛΛΑΡΙΑ ΗΣ ΠΑΝΟΣ ΣΕΧΑΣ ΜΙΧΑΗΛ

5 ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ Η αποτελεσµατικότητα της ακτινοθεραπείας έχει αυξηθεί ραγδαία µε την πρόοδο της τεχνολογίας και της επιστήµης των ηλεκτρονικών υπολογιστών στην οποία βασίζεται. Το Κέντρο Ακτινοθεραπευτικής Ογκολογίας του ιαγνωστικού και Θεραπευτικού Κέντρου Αθηνών ΥΓΕΙΑ διαθέτει τους υπερσύγχρονους ροµποτικούς γραµµικούς επιταχυντές: ΕLEKTA AXESSE TM ELEKTA SYNERGY ELEKTA SYNERGY PLATFORM οι οποίοι ενσωµατώνουν τα πλέον εξελιγµένα συστήµατα για καθοδηγούµενη από εικόνες Ακτινοθεραπεία (Image Guided RadioTherapy IGRT). Ο ΕLEKTA AXESSE TM είναι ο ΠΡΩΤΟΣ Γραµµικός Επιταχυντής στην Ευρώπη και ο ΤΡΙΤΟΣ στον Κόσµο που εγκαταστάθηκε σε Νοσοκοµείο. O εξοπλισµός περιλαµβάνει προηγµένα συστήµατα ηλεκτρονικής απεικόνισης πεδίου (Electronic Portal Imaging Devices EPID) και συστήµατα ανάλογα του αξονικού τοµογράφου, ώστε να επιτυγχάνεται τρισδιάστατη ογκοµετρική απεικόνιση του ασθενούς (Xray Volumetric Imaging XVI) στη θέση θεραπείας την ώρα της ακτινοβόλησης καθώς και ροµποτικούς χειρισµούς ελέγχου, διόρθωσης και ακριβούς τοποθέτησης, εξασφαλίζοντας απόλυτη στόχευση του όγκου-στόχου. Με τον τρόπο αυτό, Κέντρο Ακτινοθεραπευτικής Ογκολογίας του.θ.κ.α. ΥΓΕΙΑ προσφέρει σήµερα την πλέον εξελιγµένη µορφή συµµόρφου τρισδιάστατης ακτινοθεραπείας, την Ακτινοθεραπεία µε πεδία Ακτινοβολίας διαµορφωµένης έντασης (Intensity Modulated Radiation Therapy IMRT), την ογκοµετρικά τοξοειδή ακτινοθεραπεία διαµορφωµένης έντασης (Volumetric Modulated Arc Therapy VMAT) και τη Στερεοτακτική Ακτινοθεραπεία και Ακτινοχειρουργική (Stereotactic Radiotherapy Radiosurgery) Σώµατος - κεφαλής µε τον ΕLEKTA AXESSE TM. Στόχος µας είναι η κλιµάκωση των δόσεων µε λιγότερη τοξικότητα για τη ριζική θεραπεία και διάσωση ζωτικών οργάνων. Επιπλέον, µε την ακρίβεια των ροµποτικών µηχανισµών δίνεται η δυνατότητα ακτινοθεραπείας ασθενών µε µικρό αριθµό µεταστάσεων µε σκοπό την ίαση. Στο συνέδριο παρουσιάζονται όλες οι τελευταίες εξελίξεις της Υπερσυµµόρφου Στερεοτακτικής Ακτινοθεραπείας και Ραδιοχειρουργικής Ακτινοχηµειοθεραπείας. Με συναδελφικούς χαιρετισµούς, Ο Πρόεδρος της Οργανωτικής Επιτροπής Φίλιππος Αγγελάκης, MD (GR), F.R.C.R. (U.K.) A. Eπίκουρος Καθηγητής Παν/µίου Αθηνών Ακτινοθεραπευτής Ογκολόγος Επιστηµονικός Υπεύθυνος Κέντρου Ακτινοθεραπευτικής Ογκολογίας.Θ.Κ.Α. ΥΓΕΙΑ

6 Σοφία Κοσµίδη, MD, PhD Ακτινοθεραπευτής Ογκολόγος, ιδάκτωρ Παν/µίου Αθηνών Κέντρο Ακτινοθεραπευτικής Ογκολογίας,.Θ.Κ.Α. ΥΓΕΙΑ «Ακινητοποίηση Κεφαλής, Τραχήλου, Σώµατος προς Στερεοτακτική Ακτινοθεραπεία, Ακτινοχειρουργική» Head, Neck & Body immobilization for Stereotactic Radiotherapy Η σύγχρονη αντιµετώπιση των κακοηθών όγκων µε την ταυτόχρονη χορήγηση χηµειο-ακτινοθεραπείας απαιτεί πλέον µια πολύπλευρη προσέγγιση. Για τον ακτινοθεραπευτη οικολόγο ο συνδυασµός θεραπειών συνεπάγεται αθροιστικές παρενέργειες για τον ασθενή. Η αποτελεσµατικότητα της ακτινοθεραπείας είναι συνάρτηση της υψηλής δόσης στον ακτινοβολούµενο στόχο διατηρώντας σε χαµηλά επίπεδα εκείνη των γειτονικών οργάνων. Έτσι προκύπτει η αναγκαιότητα του ακριβέστερου προσδιορισµού του όγκου και των γειτονικών της υγιών ιστών. Σε αυτό συνέβαλε η τεχνολογική ανάπτυξη, η εξέλιξη των γραµµικών επιταχυντών και η είσοδος στην καθηµερινή πρακτική της στερεοταξίας και της απεικονιστικά κατευθυνόµενης ακτινοθεραπείας (IGRT). Στόχος όλων των τεχνικών προσπαθειών είναι η ελαχιστοποίηση των καθηµερινών αποκλίσεων του ογκικού στόχου είτε λόγω θέσης του ασθενούς, είτε λόγω εσωτερικής κίνησης των οργάνων του ασθενούς. Για την σταθεροποίηση καθηµερινή επανάληψη της συγκεκριµένης θέσης του ασθενούς κατά την διάρκεια της θεραπείας χρησιµοποιούνται από την απλή θερµοπλαστική µάσκα (κεφαλή-τράχηλος έως την στερεοτακτική στεφάνη και τα εξειδικευµένα συστήµατα ακινητοποίησης κορµού, πυέλου και ακρών. Η χρήση συστηµάτων ακινητοποίησης αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την εφαρµογή στερεοταξίας (στερεοτακτικής ακτινοχειρουργικής και στερεοτακτικής ακτινοθεραπείας). Για τον έλεγχο της εσωτερικής κίνησης των οργάνων εξαιτίας της αναπνοής χρησιµοποιούνται διάφορα συστήµατα παρακολούθησης της αναπνοής (Gating) ή εντοπισµού της θέσης του όγκου στόχου ανά πάσα στιγµή κατά τη διάρκεια της θεραπείας µε την χρήση ακτινοσκιερών κόκκων (fiducial markers) που τοποθετούνται στον στόχο (π.χ. προστάτης) και γίνονται διακριτοί από τα συστήµατα απεικόνισης των γραµµικών επιταχυντών. Η ακτινοθεραπευτική ογκολογία µε όλες αυτές τις δυνατότητες αποκτά νέο ενδιαφέρον και είναι έτοιµη να αντιµετωπίσει θεραπευτικές προκλήσεις και νέες ενδείξεις στον ευρύτερο τοµέα της αντιµετώπισης των συµπαγών όγκων.

7 Παντελής Καραΐσκος, PhD Ακτινοφυσικός,.Θ.Κ.Α. ΥΓΕΙΑ Επίκουρος Καθηγητής Παν/µίου Αθηνών «Τεχνολογία της Ακτινοθεραπείας - Τα Μηχανήµατα και τα Λογισµικά της Ακτινοθεραπευτικής Ογκολογίας. Η Συµβολή των Ηλεκτρονικών Υπολογιστών στο Σχεδιασµό και Εκτέλεση της Ακτινοθεραπείας» Hardware & Software. New Linear Accelerators Computer Technology in Planning & Executing Radiotherapy Treatment Τα τελευταία χρόνια η βελτιστοποίηση των τεχνικών ακτινοθεραπείας είναι συνεχής και πραγµατοποιείται µε αυτοµατοποιηµένα συστήµατα παροχής της ακτινοβολίας και αντίστοιχο λογισµικό που επιτρέπουν την αύξηση της δόσης στον όγκο-στόχο για µεγιστοποίηση του ποσοστού ίασης της νόσου και ελαχιστοποίηση της δόσης ακτινοβολίας στους υγιείς ιστούς µειώνοντας δραµατικά τις παρενέργειες.. Έτσι εισάγονται διαρκώς στην κλινική πράξη νέες τεχνικές που περιλαµβάνουν τον τρισδιάστατο δοσιµετρικό σχεδιασµό βάσει σύγχρονων απεικονιστικών τεχνικών (CT, MRI, PET) ή της σύνθεσης τους (PET-CT, CT-MR Image fusion), αυξηµένες απαιτήσεις γεωµετρικής ακρίβειας και 3D χορηγούµενες κατανοµές δόσης που χαρακτηρίζονται από µικρές διστάσεις και υψηλή χωρική βάθµωση. Παραδείγµατα τέτοιων εφαρµογών αποτελούν η ακτινοθεραπεία µε πεδία διαµορφούµενης έντασης (Ιntensity Μodulated RadioTherapy IMRT) και η στερεοτακτική ακτινοχειρουργική - ακτινοθεραπεία. Οι τεχνικές αυτές καθοδηγούνται πλήρως από απεικόνιση τόσο πριν (για σχεδιασµό) όσο και κατά τη διάρκεια (για επιβεβαίωση και απόλυτη ακρίβεια) της θεραπείας. Η απεικονιστική καθοδήγηση της ακτινοβολίας επιτυγχάνεται µε εξελιγµένα συστήµατα ηλεκτρονικής απεικόνισης πεδίου (Electronic Portal Imaging Devices - EPID) ή στην πλέον σύγχρονη µορφή της τρισδιάστατα, µε τη χρήση ενσωµατωµένων στους γραµµικούς επιταχυντές αξονικούς τοµογράφους που επιτρέπουν τη λήψη αξονικής τοµογραφίας στη θέση θεραπείας την ώρα της ακτινοβόλησης. Τα παραπάνω σε συνδυασµό µε ροµποτικούς µηχανισµούς ελέγχου, διόρθωσης και ακριβούς τοποθέτησης, εξασφαλίζουν την ακριβή στόχευση του όγκου και την κλιµάκωση της δόσης ακτινοβολίας επιλεκτικά στη νόσο αποφεύγοντας τους υγιείς ιστούς-όργανα και τις παρενέργειες.

8 Εφη Κουτσουβέλη, ΜSc Ακτινοφυσικός Κέντρο Ακτινοθεραπευτικής Ογκολογίας.Θ.Κ.Α. ΥΓΕΙΑ «MOSAIQ ικτυακή Επικοινωνία ιασφάλιση Ποιότητας» Mosaiq Network Communications and Quality Assurance H εισαγωγή και εφαρµογή πολύπλοκων θεραπειών καθώς και η ύπαρξη µεγάλου όγκου πληροφοριών και εικόνων σε ηλεκτρονική µορφή, στον τοµέα της ακτινοθεραπείας, καθιστά αναγκαία την ύπαρξη ενός ολοκληρωµένου συστήµατος διαχείρισης και αρχειοθέτησης. To σύστηµα Mosaiq αποτελεί τη βάση µιας επιτυχηµένης και αποτελεσµατικής θεραπείας, ικανό να συνδέει υπολογιστές και µηχανήµατα απεικόνισης και θεραπείας διαφορετικών εταιρειών. Το σύστηµα υποστηρίζει όλα τα βήµατα της ακτινοθεραπευτικής αλυσίδας από τη διάγνωση και σταδιοποίηση, το σχεδιασµό της θεραπείας και την καθηµερινή εφαρµογή του έως τις χρεώσεις και τη µετέπειτα παρακολούθηση του ασθενούς. Η εισαγωγή όλων των δεδοµένων του ασθενούς στον ηλεκτρονικό φάκελο µειώνει το χρόνο αναµονής. Ο συνεχής έλεγχος που προσφέρει σε όλα τα στάδια, οδηγεί σε ελαχιστοποίηση των σφαλµάτων και αποδοτικότερες θεραπείες. Η πρόσβαση όλων των χρηστών από οποιοδήποτε χώρο στην πληροφορία, βοηθά στην βελτίωση της εσωτερικής επικοινωνίας. Η εύκολη ανάλυση και επεξεργασία των δεδοµένων δίνει τη δυνατότητα πρόληψης τυχόν αστοχιών. Τόσο οι συµβατικές θεραπείες όσο και οι νέες τεχνικές συνδυάζονται και εφαρµόζονται µε τον ασφαλέστερο τρόπο για τον ασθενή, ο οποίος αποτελεί το κέντρο της ιατρικής φροντίδας, χάρη στο σύστηµα διαχείρισης και αρχειοθέτησης.

9 Βασίλειος Πρασόπουλος, MD Πυρηνικός Ιατρός /ντής Τµήµατος Πυρηνικής Ιατρικής & PET-CT,.Θ.Κ.Α. ΥΓΕΙΑ «H Συµβολή του PET-CT στον Σχεδιασµό 3 ή 4D Συµµόρφου, IMRT Ακτινοθεραπείας» PET-CT in Radiotherapy Treatment Planning for 3D, 4D IMRT Radiotherapy Η τοµογραφία εκποµπής ποζιτρονίων (PET) σε συνδυασµό µε την αξονική τοµογραφία (CT) σε ένα υβριδικό σύστηµα (PET/CT) είναι η τελευταία κατάκτηση της απεικόνισης. Η PET/CT αποδεικνύεται ένα ανεκτίµητο εργαλείο στην νευρολογία, την καρδιολογία και ιδιαίτερα την ογκολογία. Η συµβολή της PET/CT στην ογκολογία αφορά τη διάγνωση, την σταδιοποίηση και επανασταδιοποίηση της νόσου, στην εκτίµηση της ανταπόκρισης της νόσου στην θεραπευτική αγωγή, στην πρώιµη διάγνωση της υποτροπής, καθώς και στον καθορισµό των ακτινοθεραπευτικών πεδίων. Στο 1/3 περίπου των ογκολογικών ασθενών η αγωγή µεταβάλλεται µετά από την απεικόνιση µε PET/CT. Τα τελευταία χρόνια σηµαντική είναι η συµβολή της PET/CT στην ακτινοθεραπεία για τον ακριβέστερο σχεδιασµό των πλάνων ακτινοθεραπείας. Η PET/CT παρέχει πληροφορίες για λειτουργικές και µορφολογικές αλλαγές και έχει αποδειχτεί ότι έχει µεγαλύτερη ειδικότητα κι ευαισθησία από την αξονική τοµογραφία ή την µαγνητική τοµογραφία. Το ζητούµενο στην ακτινοθεραπεία είναι η ακτινοβόληση του όγκου µε αναγκαία δόση στον σωστό χρόνο και τον περιορισµό της ακτινικής επιβάρυνσης των υγιών ιστών. Όταν συνυπολογιστούν στον σχεδιασµό των πλάνων ακτινοθεραπείας τα ευρήµατα της PET/CT, τότε περίπου σε ένα ποσοστό 30-40% παρατηρείται αλλαγή του RTP. Η ακριβέστερη σταδιοποίηση, που επιτυγχάνεται µε την PET/CT έχει ως αποτέλεσµα την αύξηση της επιβίωσης. Σε ασθενείς µε καρκίνο του πνεύµονος έχει δειχθεί ότι αυξάνεται στο διπλάσιο η επιβίωση αυτών, όταν η σταδιοποίηση έχει γίνει µε την PET/CT σχετικά µε αυτούς που η σταδιοποίηση έγινε χωρίς να ληφθούν υπ όψιν τα αποτελέσµατα της PET/CT. Σε ασθενείς µε καρκίνο του πνεύµονα η συνεισφορά της PET/CT είναι σηµαντική στο διαχωρισµό του όγκου από ατελεκτασία ή νέκρωση. Επηρεάζει τον καθορισµό του gross tumor volume σε

10 ποσοστό 22-62% των ασθενών. Ο gross tumor volume (GTV), που καθορίζεται από την PET/CT είναι µικρότερος από την αξονική τοµογραφία. Ως αποτέλεσµα η δόση στον όγκο µπορεί να αυξηθεί µέχρι και 25%. Στους όγκους του εγκεφάλου ιδιαίτερα σηµαντική είναι η συνεισφορά της PET/CT στην διαφοροποίηση του βιώσιµού όγκου από νέκρωση µετά από ακτινοθεραπεία. Στον καρκίνο κεφαλής τραχήλου υπάρχουν σύγχρονες τεχνικές ακτινοθεραπείας, όπως η 3D-CRT και IMRT που επιτρέπουν υψηλότερες δόσεις των όγκων στόχων και ταυτόχρονα προφυλάσσουν τις φυσιολογικές δοµές µειώνοντας την τοξικότητα. Είναι σηµείο πρόκλησης η αλλαγή κατανοµής των δόσεων µετά την εφαρµογή της PET/CT. Η PET/CT µας δίνει επιπλέον την πληροφορία για την έντονη µεταβολική κυτταρική δραστηριότητα της νόσου στις προσβεβληµένες περιοχές. Αυτό έχει σαν αποτέλεσµα την κλιµάκωση της δόσεως και την µικρότερη τοξικότητα στην περιοχή, διότι λαµβάνονται υπ όψιν µεταβολικά και βιολογικά χαρακτηριστικά του καρκινικού όγκου στόχου. Απαραίτητη για τον καθορισµό των πλάνων ακτινοθεραπείας είναι η λήψη του λεγόµενου «simulation» PET/CT scan. Ιδιαίτερη έµφαση δίνεται στην τοποθέτηση και την ακινητοποίηση του ασθενούς, καθώς και στην λήψη των σωστών οδηγών σηµείων. Απαραίτητη λοιπόν είναι η συνεργασία όλων των ειδικοτήτων, όπως του ακτινοθεραπευτή, του ογκολόγου, του πυρηνικού ιατρού, καθώς και του απεικονιστή ιατρού για την πληρέστερη απεικόνιση µε PET/CT και τον συνδυασµό των πλάνων ακτινοθεραπείας.

11 Παναγιώτης Σάνδηλος, PhD Ακτινοφυσικός, Καθηγητής Παν/µίου Αθηνών Προϊστάµενος Τµήµατος Ιατρικής Φυσικής,.Θ.Κ.Α. ΥΓΕΙΑ «To Αύριο της Ακτινοθεραπευτικής Ογκολογίας Σήµερα στο ΥΓΕΙΑ. ELEKTA Axesse TM : Ο πιο Προηγµένος Γραµµικός Επιταχυντής της ELEKTA» ELEKTA Axesse TM the Most Advanced ELEKTA s LA with Robotic Treatment Couch- Hexapod, IGRT, Volumetric Arc Therapy, Head and Body Stereotactic Radiotherapy - Radiosurgery Το προηγµένο ροµποτικό σύστηµα Γραµµικού Επιταχυντή Elekta Axesse, επιτρέπει τη δυνατότητα αποτελεσµατικής εκτέλεσης τεχνικών στερεοτακτικής ακτινοχειρουργικής και ακτινοθεραπείας (SRS/SRT) για την ακτινοβόληση πολύ µικρών σε µέγεθος όγκων που εντοπίζονται σε ολόκληρο το σώµα συµπεριλαµβανοµένων αυτών που βρίσκονται πολύ κοντά σε ακτινοευαίσθητα όργανα, όπως οι µεταστάσεις στη σπονδυλική στήλη, στο κεφάλι, στον πνεύµονα στον προστάτη και στο ήπαρ. Ο Γραµµικός Επιταχυντής Elekta Axesse, ενσωµατώνει τις τελευταίες εξελίξεις σε όλους τους τοµείς της Ακτινοθεραπείας, όπως τη νέα πρωτοποριακή µέθοδο ακτινοθεραπείας Elekta VMAT, Ογκοµετρικά Τοξοειδής Ακτινοθεραπεία Μεταβαλλόµενης Έντασης (Volumetric Intensity Modulated Arc Therapy) που συνδυάζει µοναδικά την µέγιστη ταχύτατα εφαρµογής ακτινοθεραπείας µε την βέλτιστη στόχευση στον όγκο, τη τεχνική IGRT, Ακτινοθεραπεία Καθοδηγούµενη από Εικόνα (Image Guided Radiation Therapy) µέσω του συστήµατος τρισδιάστατης απεικόνισης XVI, το σχεδιασµό του πλάνου θεραπείας µέσω εξειδικευµένου συστήµατος σχεδιασµού θεραπείας (ERGO++), τη διαµόρφωση της δέσµης ακτινοβολίας µέσω δυναµικά ελεγχόµενου ενσωµατωµένου πολύφυλλου κατευθυντήρα (Beam Modulator ΤΜ ), το ροµποτικά ελεγχόµενο σύστηµα τοποθέτησης του ασθενούς (HexaPOD ΤΜ ), την ακινητοποίηση και την ακριβή τοποθέτηση του ασθενούς µέσω των µη επεµβατικών συστηµάτων ακινητοποίησης για το σώµα και το κεφάλι (BodyFIX, HeadFIX ), αλλά και τη διαχείριση και των έλεγχο όλων των δεδοµένων που σχετίζονται µε την ακτινοθεραπευτική διαδικασία (Mosaiq ΤΜ ).

12 Juergen Wilbert, PhD Medical Physics, Department of Radiation Oncology University of Wuerzburg, Germany «4D Αξονική Τοµογραφία στο Σχεδιασµό Στερεοτακτικής Ακτινοθεραπείας Ακτινοχειρουργικής» 4D Computed Tomography in Stereotactic Radiotherapy Treatment Planning Especially in lung cancer, breathing induced tumour motion still is a limiting factor in radiotherapy. The management of moving targets is thereby not limited to the treatment itself, it already starts at the imaging for treatment planning. Conventional computed tomography (CT) does not consider for tumour or organ movements during the imaging process leading to image artefacts or incorrect reproduction of the tumour. Time resolved computed tomography (4D-CT), in which the CT images are synchronized with an additionally acquired signal representing the patients breathing, can help to overcome this problem. It allows to sort the images according to the breathing cycle and to reconstruct studies at certain breathing phases. The reconstruction of CT studies at end-inhalation and end-exhalation is the first step to include tumour movement in the planning process. These two studies allow the definition of an internal target volume (ITV) covering the full range of peak-to-peak tumour motion. Adjusting the leaves of the different treatment beams to this contour (plus additional safety margins compensating for errors in tumour delineation or positioning) ensures that tumour is inside the treatment field during whole irradiation. A more detailed calculation of the dose delivered to the moving tumour is possible with reconstruction of additional CT studies representing the entire breathing cycle. Summarizing the doses from the different CT studies, each weighted according to the tumour probability density, gives the 4D dose distribution. Comparing this 4D dose with the dose obtained from a static ITV concept shows that a reduction of margins is possible without a significant

13 loss of dose to the tumour. It is not necessary that the margins for motion compensation cover the complete motion amplitude of the tumour. With knowledge of the relationship between tumour motion and necessary margins for motion compensation the reconstruction of three CT studies will be sufficient. Peak-to-peak tumour amplitude will be derived from CT studies at the end positions of the breathing cycle. For treatment planning and dose calculation then a CT study showing the tumour in a representative position will be requested. This could be done by reconstruction of a CT study at the mid-ventilation phase, representing the time weighted mean position of the tumour. This mid-ventilation study would also be an appropriate basis for the verification of the tumour localisation prior to treatment using (4D-) cone-beam CT.

14 Matthias Guckenberger, MD Consultant, Specialist for Radiation Oncology, Department of Radiation Oncology University of Wuerzburg, Germany «Στερεοτακτική, Image (CBCT-EPID) - Computer Guided, Ακτινοθεραπεία για Αρχόµενους Ιατρικά Μη Χειρουργήσιµους ή Τοπικά Προχωρηµένους Mη Mικροκυτταρικούς Καρκίνους Πνεύµονος (ΜΜΚΠ)» Stereotactic, Image (CBCT-EPID)-Computer Guided Radiotherapy for Early Non Operable or Locally Advanced Non Small Cell Lung Cancer (NSCLC) Stereotactic, Image (CBCT-EPID)-Computer Guided Radiotherapy for Early Non Operable or Locally Advanced Non Small Cell Lung Cancer (NSCLC) Matthias Guckenberger, MD Radiotherapy is the treatment of choice for early stage non-small cell lung cancer (NSCLC) in cases of medical inoperability. However, clinical results of conventionally fractionated radiotherapy, 66Gy over a period of 7 weeks, are inferior compared to surgery and local recurrence is the most frequent mode of failure. Recently, maximum precision in treatment planning and treatment delivery allowed a dose escalation beyond biological effective 100Gy in stereotactic body radiotherapy (SBRT). The treatment is delivered within one to eight treatment fractions during a maximum of two weeks. This escalated dose achieved local control rates >90% and survival rates are significantly improved compared to conventionally fractionated radiotherapy. Simultaneously, the sparing of the normal tissue resulted in rates of severe toxicity < 5%. This presentation will discuss clinical and technical issues of image-guided dose escalation treatment of lung cancer.

15 Mitchell Machtay, MD Walter J. Curran Professor and Vice Chairman, Dept. of Radiation Oncology Jefferson Medical College, Philadelphia, U.S.A. «Ακτινοχηµειοθεραπεία σε Ανεγχείρητους ΜΜΚΠ στην Εποχή της 3D, IMRT, Image (CBCT) - Computer Guided Ακτινοθεραπείας» Multimodality Therapy of Locally Advanced Non-small-cell-Lung Cancer in the Age of 3D, IMRT and IGRT The pivotal chemoradiotherapy study by Dillman and the CALGB was published in That trial was the first of several to show that sequential chemotherapy followed by radiotherapy was better than RT alone for NSCLC. Perhaps more importantly, it disputed the nihilism that surrounded this disease, showing that a small but real group of patients could be cured with aggressive therapy. Survival results have been further improved by the introduction of concurrent chemoradiotherapy regimens. However, the results for inoperable (or marginally operable) stage III NSCLC, a common disease, remain poor. The median survival is about 17 months, and about 10-15% of patients become long-term survivors. Most patients suffer local-regional and/or distant relapse relatively soon after treatment. A number of strategies have been used over the last decade to try and improve outcomes with mixed, mostly disappointing results. Intensification of systemic therapy with adjuvant (post-chemoradiotherapy) gefitinib and/or docetaxel did not show benefit despite encouraging phase II data. Prophylactic cranial irradiation (PCI) after chemoradiotherapy decreases the risk of brain relapse but does not appear to improve survival. More advanced concurrent chemoradiotherapy regimens primarily taxane based -- chemotherapy combined with radiotherapy may offer a modest benefit. Most of these data have been phase II, and the improved results could be in part related to improved patient selection and stage migration. One small randomized study did show a benefit to docetaxel/cisplatin/radiotherapy compared with the older MVP/radiotherapy schedule. There is not a clear consensus regarding what the optimal concurrent chemotherapy should be. It

16 is generally agreed that it should consist of a platinum (cisplatin or carboplatin) plus a second non-platinum, non-gemcitabine agent (e.g. etoposide, vinorelbine, paclitaxel or docetaxel, pemetrexed). The combination of gemcitabine with radiotherapy has been associated in several studies with excessive pulmonary toxicity, particularly if large RT fields/doses are used, and should be avoided outside of a clinical trial. Improvements in staging and radiotherapy technology may offer the possibility of improved local-regional control and survival. Conventional radiotherapy (large fields, limiting the RT dose to about 60 Gy) has been compared with more conformal, technologically advanced radiotherapy fields and higher RT doses (70-74 Gy). These data have primarily been retrospective, but suggest that local-regional control is improved with the latter. A small randomized trial from China compared these two techniques, suggesting a benefit to the latter (smaller RT field with higher RT dose). Toxicity was decreased despite higher RT dosing and a trend toward improved survival was seen. «Mετεγχειρητική Ακτινοθεραπεία στον Μη Μικροκυτταρικό Καρκίνο του Πνεύµονος στην Εποχή της 3D, IMRT, IGRT Ακτινοθεραπείας» Postoperative Radiotherapy of NSCLC in the Age of 3D, IMRT and IGRT The PORT meta-analysis, first published in Lancet in 1998, showed that not only was postoperative radiotherapy (PORT) for non-small cell lung cancer unsuccessful at improving survival it was detrimental! Should PORT be completely abandoned, or is its use still justified in carefully selected patients and with modern radiotherapy techniques? Randomized trials of PORT versus observation for NSCLC have been disappointing. The PORT meta-analysis of randomized trials showed that patients with Node Negative or N1 resected NSCLC suffered a small but statistically significant decrease in overall survival with PORT. Patients with more advanced (N2) disease did not have a detrimental effect of PORT, but there was no clear survival benefit of this treatment either. The lack of improvement in survival is seen despite a very dramatic and obvious benefit of radiotherapy with respect to local-regional control (as shown in the Lung Cancer Study Group trial and many other studies). The most likely explanation for this paradox is that the potential cardiopulmonary toxicity of PORT in the major randomized trials outweighed its potential oncologic benefits. Thoracic radiotherapy is well known to be associated with acute, subacute and chronic toxicities including esophagitis (and subsequent nutritional compromise), radiation pneumonitis and fibrosis, and cardiac

17 effects including accelerated atherosclerosis and/or carditis. While these may be uncommon and/or relatively well tolerated in young people with lymphoma or breast cancer, typical lung cancer patients may not tolerate these effects. Over the last years, there has been increased understanding of the toxicity of thoracic radiotherapy, and techniques to decrease this toxicity. In particular, the use of more conformal radiotherapy planning and delivery significantly decreases the amount of radiation exposure of normal lung and heart tissue. There has not been a randomized trial comparing older versus conformal RT for lung cancer, but retrospective data supports the hypothesis that more modern PORT is safer, particularly if the cumulative RT dose is kept < 54 Gy. It can not be emphasized enough that the RT techniques and doses in the PORT meta-analysis are completely outdated by modern criteria. The demonstration that adjuvant chemotherapy improves survival in NSCLC means that patients with this disease can live longer. This may increase the relevance of achieving local-regional tumor control. A subanalysis of the ANITA trial showed that patients with N2 disease who received PORT derived benefit. As shown in previous studies, patients with N1 cancer had detriment to PORT. Clearly, further randomized trials of PORT versus no PORT in resected N2 NSCLC are needed. It may be difficult to conduct these studies, since N2 disease is commonly diagnosed in the staging process and these patients subsequently treated non-operatively. However, efforts are underway in Europe and the U.S. to perform to rigorously study PORT for these patients.

18 Πάρις Κοσµίδης, MD, PhD Παθολόγος Ογκολόγος, ιδάκτωρ Παν/µίου Αθηνών /ντής Β Παθολογικής Ογκολογικής Κλινικής, Πρόεδρος Επιστηµονικού Συµβουλίου.Θ.Κ.Α. ΥΓΕΙΑ «Καινοτόµες, στοχευµένες θεραπείες. Προσωποποιηµένη θεραπεία στον Καρκίνο» Innovative Targeted Treatments. Personalized Treatment in Cancer Patients.

19 Aθανάσιος Αλεξόπουλος, MD, PhD Παθολόγος Ογκολόγος.Θ.Κ.Α. ΥΓΕΙΑ «Συνδυασµοί Χηµειοθεραπείας Ακτινοθεραπείας στον Μικροκυτταρικό Καρκίνο του Πνεύµονος» Combinations of Chemotherapy & Highly Conformal Radiotherapy in Small Cell Carcinoma of Lung

20 Reinhart A. Sweeney, MD Consultant, Specialist for Radiation Oncology, Department of Radiation Oncology University of Wuerzburg, Germany «Στερεοτακτική Ακτινοθεραπεία µε Σκοπό την Ίαση σε Ασθενείς µε Καρκίνο και Λίγες Μεταστάσεις» Curative-intent Stereotactic Radiotherapy in Patients with Cancer and Oligometastatic Spread A general discussion of the definition and prognosis of the special subgroup of metastatic patients, namely those with less than 2-3 metastases is foreseen. Then examples will be presented, from both intracranial and extracranial situations, with special emphasis on the benefit image guided radiotherapy may bring. Own methods and results using stereotactic, image guided radiotherapy will be presented and compared to those in literature. The presentation ends with a critical outlook on future trends in this patient subgroup.

21 Παναγιώτης ηµόπουλος, MD Καθηγητής Ακτινολογίας Πανεπιστηµίου Πατρών «Εµπειρία Πέντε Ετών µε γ-knife Ακτινοχειρουργική στον Εγκέφαλο. Συνδυαστική Στερεοτακτική Ακτινοθεραπεία Όγκων και γ-knife στις Εγκεφαλικές Μεταστάσεις» Five years Experience of Gamma Knife Radiosurgery of Brain Tumors and Metastases, in Pair with Radical Stereotactic Radiotherapy of the Primary Cancer. Present & Future

22 Michael Torrens, MBBA, ChM, MPhil, FRCS Νευροχειρουργός /ντής Τµήµατος Gamma Knife & Νευροχειρουργικής Κλινικής.Θ.Κ.Α. ΥΓΕΙΑ «Εµπειρία Πέντε Ετών µε γ-knife Ακτινοχειρουργική στον Εγκέφαλο. Συνδυαστική Στερεοτακτική Ακτινοθεραπεία Όγκων και γ-knife στις Εγκεφαλικές Μεταστάσεις» Five years Experience of Gamma Knife Radiosurgery of Brain Tumors and Metastases, in Pair with Radical Stereotactic Radiotherapy of the Primary Cancer. Present & Future Η Στερεοτακτική Ακτινοχειρουργική είναι η καταστροφή ενός στόχου µε µία µεγάλη δόση ακτινοβολίας υψηλού συµµορφισµού. Η Στερεοτακτική Ακτινοθεραπεία χρησιµοποιεί τις ίδιες αρχές εντοπισµού και συµµορφισµού, αλλά χρειάζεται περισσότερες από µία δόσεις. Το Gamma Knife είναι το µεγαλύτερης ακρίβειας και υψηλότερου συµµορφισµού σύστηµα για ακτινοχειρουργική και στερεοτακτική ακτινοθεραπεία εγκεφάλου που έχει αναπτυχθεί έως σήµερα. Το σύστηµα Axesse παρέχει τώρα τις ίδιες πιθανότητες αντιµετώπισης για βλάβες του υπόλοιπου σώµατος. Από τη στιγµή της εγκατάστασης του Gamma Knife στο.θ.κ.α. ΥΓΕΙΑ το 2004, έχουν θεραπευθεί περίπου 1000 ασθενείς. Η ακτινοχειρουργική µε το Gamma Knife είναι κατάλληλη για καλοήθεις όγκους, κακοήθεις όγκους, αγγειακές βλάβες και κάποιες λειτουργικές βλάβες όπως η νευραλγία του τριδύµου νεύρου. Η ακτινοχειρουργική είναι η εναλλακτική µέθοδος που προτιµάται από την µικρονευροχειρουργική, παρέχοντας τα ίδια αποτελέσµατα, αλλά χωρίς τις επιπλοκές. Τα ποσοστά ελέγχου που έχουν πραγµατοποιηθεί µε το Gamma Knife για βλάβες διαµέτρου µικρότερης των 3 εκατοστών είναι τα ακόλουθα: αστροκύτωµα 1 ου βαθµού 92%, αστροκύτωµα 2 ου βαθµού 87%, ακουστικό νευρίνωµα 96%, µηνιγγίωµα 96 έως 99%, µη εκκριτικό αδένωµα υπόφυσης 92%, εκκριτικά αδενώµατα αυξητικής ορµόνης και αδενοκορτικοτρόπου ορµόνης 80%, εκκριτικά αδενώµατα προλακτίνης 40%, χόρδωµα και χονδροσάρκωµα 73%, όγκος του καρωτιδικού σωµατιδίου 100%, επιληψία (σκλήρυνση µέσω κροταφικής έλικας) 81%, νευραλγία τριδύµου νεύρου 83%,