Gender as Performance: Μια συνέντευξη µε τη Judith Butler

Transcript

1 Gender as Performance: Μια συνέντευξη µε τη Judith Butler Judith Butler [ Μάρτιος / 2006] [H συνέντευξη αυτή, που δόθηκε από τη Judith Butler το 1993 στους Peter Osborne και Lynne Segal στο Λονδίνο, υπάρχει εδώ σε αποσπασµατική µορφή. Ολόκληρη δηµοσιεύθηκε στο περιοδικό φιλοσοφίας και κριτικής θεωρίας Radical Philosophy νο 67 (καλοκαίρι 1994). Μεταφράστηκε στα µέσα Μαρτίου του 2006 από το περιοδικό «Terminal 119 για την κοινωνική και ατοµική αυτονοµία».] RP: Θα θέλαµε να ξεκινήσουµε ρωτώντας σας που τοποθετείτε το έργο σας µέσα στο ολοένα και πιο ποικίλο πεδίο των σπουδών φύλου (gender studies[1]). Οι πιο πολλοί άνθρωποι σχετίζουν τα πρόσφατα γραπτά σας µε ότι έχει γίνει γνωστό ως «queer θεωρία»[2]. Αλλά η ανάδυση των gay και λεσβιακών σπουδών ως διακριτού επιστηµονικού φαινοµένου έχει αγγίξει την προβληµατική της σχέσης κοµµατιών αυτού του έργου µε το φεµινισµό. Βλέπετε κυρίως τον εαυτό σας ως φεµινίστρια ή ως queer θεωρητική, ή αρνείστε αυτή την επιλογή; Butler: Θα έλεγα ότι πρώτα είµαι µια φεµινίστρια θεωρητική και έπειτα µια queer θεωρητική ή µια gay και lesbian θεωρητική. Η δέσµευσή µου στο φεµινισµό είναι µάλλον η πρωταρχική µου δέσµευση. Το Gender Trouble ήταν µια κριτική της καταναγκαστικής ετερο-σεξουαλικότητας µέσα στο φεµινισµό και οι φεµινίστριες ήταν ακριβώς το κοινό στο οποίο σκόπευα µε αυτό το βιβλίο. Την εποχή που έγραψα το βιβλίο δεν υπήρχαν gay και λεσβιακές σπουδές, έτσι όπως τις έχω αντιληφθεί. Όταν το βιβλίο δηµοσιεύθηκε έγινε τόσο δηµοφιλές κατά έναν τρόπο που δε θα µπορούσα να είχα προβλέψει. Εκείνη την εποχή ήταν που γινόταν και το δεύτερο ετήσιο συνέδριο των Lesbian και Gay Σπουδών στις ΗΠΑ. Θυµάµαι να κάθοµαι δίπλα σε κάποιον σε ένα δείπνο και εκείνος µου είπε ότι δουλεύει πάνω στην queer θεωρία. Κι εγώ τον ρώτησα: Τι είναι η queer θεωρία; Με κοίταξε σα να ήµουν τρελή, επειδή προφανώς σκέφτηκε ότι εγώ ήµουν κοµµάτι αυτού του πράγµατος που λεγόταν queer θεωρία. Αλλά το µόνο που γνώριζα εγώ ήταν ότι η Teresa de Lauretis[3] είχε εκδώσει ένα τεύχος του περιοδικού «Differences» που λεγόταν «Queer Θεωρία». Νόµιζα ότι ήταν κάτι που είχε φτιάξει η ίδια. Σίγουρα δεν είχε περάσει ποτέ από το µυαλό µου ότι εγώ ανήκα στην queer θεωρία. Εδώ βρίσκω ένα πρόβληµα, επειδή πιστεύω ότι υπάρχει κάποιος αντι-φεµινισµός στην queer θεωρία. Επίσης, είµαι αρκετά αντίθετη µε κάποιους ανθρώπους της queer θεωρίας στο µέτρο που θέλουν να ισχυρίζονται ότι η ανάλυση της σεξουαλικότητας µπορεί ριζικά να διαχωριστεί από την ανάλυση του φύλου. Το νέο Gay and Lesbian Reader που µόλις εξέδωσαν οι εκδόσεις Routledge ξεκινά µε µια σειρά άρθρων που διατυπώνουν αυτόν τον ισχυρισµό. Νοµίζω ότι οι διαχωρισµοί αυτοί είναι ένα µεγάλο λάθος. Το έργο της Catharine MacKinnon[4] θεµελιώνει µια τόσο αναγωγική αιτιώδη σχέση µεταξύ σεξουαλικότητας και φύλου ώστε να έφτασε να αντιπροσωπεύει µια ακραία εκδοχή του φεµινισµού που θα έπρεπε να την αντιµαχόµαστε. Αλλά µου φαίνεται ότι το να την αντιµάχεσαι µέσω µιας queer θεωρίας που κόβει τις σχέσεις της µε το φεµινισµό αποτελεί ήδη ένα τεράστιο λάθος. RP: Θα µπορούσατε να µας πείτε κάτι παραπάνω για τη διάκριση των όρων sex (βιολογικό φύλο) και gender (κοινωνικό φύλο)[5]; Τον απορρίπτετε ή απλά απορρίπτετε µια συγκεκριµένη ερµηνεία του; Η θέση σας πάνω σε αυτό το ζήτηµα µοιάζει να έχει αλλάξει πρόσφατα. Butler: Μία από τις ερµηνείες που έγιναν για το Gender Trouble[6] ήταν η εξής: δεν υπάρχει βιολογικό φύλο (sex), υπάρχει µόνο κοινωνικό φύλο (gender) κι αυτό το τελευταίο είναι επιτελεστικό[7]. Ο κόσµος µετά συνεχίζει και σκέφτεται ότι αν το φύλο είναι επιτελεστικό, θα πρέπει να είναι εντελώς ελεύθερο. Και έχει φανεί σε πολλούς ότι η υλικότητα του σώµατος έχει γίνει αντικείµενο άγνοιας ή άρνησης ή εγκατάλειψης ακόµη

2 και αποκήρυξης. (Υπάρχει και µια συµπτωµατολογική ανάγνωση αυτού ως σωµατοφοβία. Είναι ενδιαφέρον να παθολογικοποιείς το κείµενο κάποιου.) Οπότε, αυτό που µου φάνηκε σηµαντικό κατά τη συγγραφή του Bodies that Matter ήταν να επανέλθω στην κατηγορία του βιολογικού φύλου και στο πρόβληµα της υλικότητας και να ρωτήσω πως γίνεται το φύλο το ίδιο να µπορεί να ερµηνευτεί ως νόρµα. Πλέον, πιστεύω ότι αυτό αποτελεί µια προϋπόθεση της λακανικής ψυχανάλυσης ότι το φύλο αποτελεί µια νόρµα. Αλλά δεν ήθελα να µείνω περιορισµένη στο λακανικό πεδίο. Ήθελα να βρω τον τρόπο που µια νόρµα στην πραγµατικότητα υλικοποιεί ένα σώµα, τον τρόπο που θα µπορούσαµε να κατανοήσουµε την υλικότητα ενός σώµατος που να είναι όχι µόνο επενδυµένο µε µια νόρµα αλλά και, κατά κάποια έννοια, απεικονισµένο από µια νόρµα ή σχεδιασµένο το περίγραµµά του από µια νόρµα. Οπότε άλλαξα την οπτική µου. Νοµίζω ότι ξεπέρασα πολύ γρήγορα την κατηγορία του βιολογικού φύλου στο Gender Trouble. Προσπαθώ να το επανα-διαπραγµατευτώ στο Bodies That Matter και να δώσω έµφαση στο µέρος του καταναγκασµού της ίδιας της παραγωγής του βιολογικού φύλου. RP: Σε πολλούς ανθρώπους αρέσει το Gender Trouble επειδή τους άρεσε η ιδέα του φύλου ως ενός είδους αυτοσχέδιου θεάτρου, ενός χώρου όπου διαφορετικές ταυτότητες µπορούν, περισσότερο ή λιγότερο, να υιοθετηθούν ελεύθερα και να εξερευνηθούν κατά βούληση. Θέλησαν να συνεχίσουν µε το έργο του να υποδύονται το φύλο, έτσι ώστε να υπονοµεύσουν τις κυρίαρχες µορφές του. Ωστόσο, στην αρχή του Bodies That Matter λέτε ότι, φυσικά, κανέvας δεν κατασκευάζει ή αποδοµεί ταυτότητες έτσι απλά και αυθόρµητα. Είναι θολό για µας µέχρι ποιο βαθµό θέλετε να επιµείνετε πάνω στις δυνατότητες που ανοίξατε στο Gender Trouble του να είσαι ικανός/ -η κάποιος/-α να χρησιµοποιεί παραβατικές επιτελέσεις όπως το drag[8] ώστε να αποκεντρώσει ή να αποσταθεροποιήσει τις κατηγορίες του φύλου, καθώς και σε ποιο βαθµό έχετε γίνει σκεπτική σε σχέση µε αυτό. Butler: Το πρόβληµα µε το drag είναι ότι το πρόσφερα σαν ένα από τα παραδείγµατα της παραστασιακής επιτέλεσης, αλλά έγινε αντικείµενο πρόσληψης ως ΤΟ παράδειγµα της παραστασιακής επιτελεστικότητας. Κάποιος θα έπρεπε να είναι πάντοτε επιφυλακτικός µε τα παραδείγµατα κάποιου. Αυτό που είναι ενδιαφέρον είναι ότι αυτή η αυθόρµητη ερµηνεία, αυτή η επιθυµία για ενός είδους ριζοσπαστικό και θεατρικό ανασχηµατισµό του σώµατος, λαµβάνει χώρα προφανώς εκεί έξω, στη δηµόσια σφαίρα. Υπάρχει µια επιθυµία για µια πλήρως φαντασµατική «µεταµόρφωση» του σώµατος. Αλλά όχι, δε νοµίζω ότι το drag είναι ένα παράδειγµα ανατροπής του φύλου. ε νοµίζω ότι αν ασκούµασταν όλο και πιο πολύ στο drag, η ζωή του φύλου θα γινόταν πιο πλατιά και λιγότερο περιοριστική. Υπάρχουν περιορισµοί στο drag. Στην πραγµατικότητα, ισχυρίστηκα προς το τέλος του βιβλίου ότι το drag έχει τη δική του µελαγχολία. Είναι σηµαντικό να αντιληφθούµε την επιτελεστικότητα η οποία είναι διακριτή από την επιτέλεση µέσω µιας όλο και πιο περιορισµένης ιδέας της επανανοηµατοδότησης. Ακόµη σκέφτοµαι για την ανατρεπτική επανάληψη, η οποία είναι µια κατηγορία στο Gender Trouble, αλλά στη θέση αυτού του κάτι σαν παρωδία τώρα θα έδινα έµφαση στους σύνθετους τρόπους µε τους οποίους η επανα-νοηµατοδότηση λειτουργεί στον πολιτικό λόγο. Υποπτεύοµαι ότι θα υπάρχει µια λιγότερο εορταστική και λιγότερο δηµοφιλής απάντηση στο νέο µου βιβλίο. Αλλά, ήθελα να γράψω εναντίον της δηµοφιλούς µου εικόνας. Ξεκίνησα να κάνω τον εαυτό µου λιγότερο δηµοφιλή, επειδή ένιωσα ότι το να γίνει λαϊκό το Gender Trouble αν και ήταν ενδιαφέρον πολιτισµικά να δεις σε τι εξελισσόταν, για να δεις τι βρίσκεται εκεί έξω, σε τι λαχταρούσαν να εξελιχτεί κατέληξε στο να γίνει µια τροµερή παρερµήνευση αυτού που ήθελα να πω! [...] Είναι σηµαντικό να διακρίνουµε την επιτέλεση (performance) από την επιτελεστικότητα (performativity): η πρώτη προϋποθέτει ένα υποκείµενο, αλλά η τελευταία αµφισβητεί την ίδια την αντίληψη του υποκειµένου. Ο χώρος που προσπαθώ να το αποσαφηνίσω αυτό είναι στην αρχή του κειµένου µου "Critically Queer", στο Bodies that Matter, όπου ξεκινώ µε την Φουκοϊκή προϋπόθεση ότι η εξουσία δουλεύει εν µέρει µέσω του λόγου και δουλεύει, επίσης εν µέρει, για να παράγει και να αποσταθεροποιεί υποκείµενα. Αλλά τότε, όταν κάποιος/ -α αρχίσει να σκέφτεται προσεκτικά σε σχέση µε το πώς ο λόγος θα µπορούσε να λεχθεί ότι παράγει ένα υποκείµενο, είναι ξεκάθαρο ότι ήδη

3 µιλάει για µια συγκεκριµένη φιγούρα ή µια µεταφορική παραγωγή. Είναι σε αυτό το σηµείο που είναι χρήσιµο να στραφούµε στην αντίληψη της επιτελεστικότητας και των επιτελεστικών δράσεων οµιλίας συγκεκριµένα που γίνονται κατανοητές ως αυτές οι δράσεις οµιλίας που πραγµατώνουν (φέρνουν σε ύπαρξη) αυτό που ονοµάζουν. Αυτή είναι η στιγµή κατά την οποία ο λόγος γίνεται παραγωγικός µε έναν αρκετά συγκεκριµένο τρόπο. Οπότε αυτό που προσπαθώ να κάνω είναι να σκεφτώ σε σχέση µε την επιτελεστικότητα ως αυτή την πλευρά του λόγου που έχει την ικανότητα να παράγει αυτό που ονοµάζει. Έπειτα κάνω ένα βήµα µπροστά, µέσω της ντερινταϊκής επανεγγραφής του Austin και ισχυρίζοµαι ότι αυτή η παραγωγή στην πραγµατικότητα πάντοτε συµβαίνει µέσω ενός συγκεκριµένου είδους επανάληψης και απαγγελίας. Οπότε, αν θέλετε την οντολογία της, φαντάζοµαι ότι η επιτελεστικότητα αποτελεί το όχηµα µέσω του οποίου θεµελιώνονται τα οντολογικά αποτελέσµατα. Η επιτελεστικότητα είναι ο τρόπος του λόγου µε τον οποίο εγκαθίστανται τα οντολογικά αποτελέσµατα. Κάτι τέτοιο. [...] [Έπειτα ρωτάµε την Butler για τον τρόπο µε τον οποίο εκείνη αγνοεί, κατά τα φαινόµενα, τους βιολογικούς φραγµούς στα σώµατα, και πιο έκδηλα το γεγονός ότι τα αρσενικά σώµατα δεν µπορούν να παράγουν παιδιά σε αντίθεση µε τα γυναικεία]. Ναι, θα υπάρξει εδώ αυτή η οργισµένη απάντηση [για το τι κάνω εδώ πέρα], αλλά υπάρχει ένας καλός λόγος τακτικής για να το αναπαράγω. Πάρτε το παράδειγµά σας για την εγκυµοσύνη. Κάποιος/ -α θα µπορούσε µια χαρά να πει: Το θέµα δεν είναι ακριβώς το ότι συγκεκριµένα σώµατα, σε αντίθεση µε άλλα, πηγαίνουν στο γυναικολόγο και κάνουν συγκεκριµένα είδη εξετάσεων; Και προφανώς θα επιβεβαίωνα κάτι τέτοιο. Αλλά το πραγµατικό ερώτηµα εδώ είναι το εξής: σε ποιο βαθµό αναγνωρίζεται ένα σώµα από την ικανότητά του για εγκυµοσύνη; Τι είναι η εγκυµοσύνη για να προσδιοριστεί ένα σώµα βάσει αυτής; Κάποιος/ -α θα µπορούσε να πει ότι επειδή κάποια έχει ένα δεδοµένο βιολογικό φύλο και άρα πάει στο γυναικολόγο για να κάνει µια εξέταση αυτό ακριβώς θεµελιώνει την πιθανότητα της εγκυµοσύνης, ή κάποιος/ -α θα µπορούσε να πει ότι το να πας στη γυναικολόγο είναι που συγκροτεί το ίδιο το «βιολογικό φύλο» αλλά παραµένει, ούτως ή άλλως, το ζήτηµα της εγκυµοσύνης αυτό που κάνει κεντρική όλη αυτή τη θεσµική πρακτική εδώ. Πλέον, µου φαίνεται ότι, αν και γενικά µιλώντας τα γυναικεία σώµατα είναι ικανά για εγκυµοσύνη, το γεγονός του ότι, όντως, υπάρχουν θηλυκά παιδιά που δεν µπορούν να εγκυµονήσουν, υπάρχουν µεγάλες σε ηλικία γυναίκες που δεν µπορούν να εγκυµονήσουν, υπάρχουν γυναίκες όλων των ηλικιών που δεν µπορούν να εγκυµονήσουν, και ακόµα και αν µπορούσαν σε ιδεατό επίπεδο, αυτό δεν είναι απαραίτητα το κεντρικό χαρακτηριστικό των σωµάτων τους ή, τέλος, αυτό που τις κάνει γυναίκες. Αυτό το ερώτηµα προσπαθεί να κάνει την προβληµατική της αναπαραγωγής κεντρική στο να εµφυλοποιήσει το σώµα. Αλλά δεν είµαι σίγουρη ότι αυτό είναι, ή θα έπρεπε να είναι, αυτό που είναι εντελώς κεντρικό ή πρωτεύον στην εµφυλοποίηση του σώµατος. Αν έτσι είναι, νοµίζω ότι είναι η επιβολή µιας νόρµας, όχι µια ουδέτερη περιγραφή των βιολογικών ορίων. εν αρνούµαι συγκεκριµένα είδη βιολογικών διαφορών. Αλλά πάντα ρωτάω υπό ποιες προϋποθέσεις, υπό ποιες συνθήκες λόγου και θέσµισης, γίνονται οι συγκεκριµένες βιολογικές διαφορές και δεν είναι απαραίτητα οι µοναδικές, δεδοµένης της ανώµαλης κατάστασης των σωµάτων σε όλο τον κόσµο τα κεντρικά χαρακτηριστικά του φύλου. Με αυτή την έννοια βρίσκοµαι ακόµη σε συµπάθεια µε την κριτική του «βιολογικού φύλου» ως πολιτικής κατηγορίας που µας έχει προσφέρει η Monique Wittig. Πιστεύω ακόµη πάρα πολύ στην κριτική της κατηγορίας του φύλου και των τρόπων µε τους οποίους οριοθετείται από ένα θεσµό υπονοούµενης, υποχρεωτικής αναπαραγωγής. Είναι ένα πρακτικό πρόβληµα. Αν είσαι νωρίς στα 20 ή στα τελειώµατα των 30 και δεν µπορείς να εγκυµονήσεις για βιολογικούς λόγους, ή πιθανόν να µη θέλεις, για κοινωνικούς λόγους όποιοι κι αν είναι παλεύεις εναντίον µιας νόρµας που ρυθµίζει το φύλο σου. Χρειάζεται µια αρκετά σθεναρή (και πολιτικά ενηµερωµένη) κοινότητα γύρω σου για να απαλύνει την πιθανή αίσθηση της αποτυχίας, της απώλειας, της πτώχευσης ή της ανεπάρκειας ένα συλλογικό αγώνα για να αναστοχαστείς την κυρίαρχη νόρµα. Γιατί δε θα έπρεπε µια γυναίκα να θέλει να συµµετάσχει στην ανατροφή παιδιών αλλά να µη

4 θέλει να συµµετάσχει στη γέννηση, ή να µη θέλει να έχει σχέση µε τίποτα από αυτά, να µπορεί να «οικήσει» στο φύλο της (inhabit her gender) χωρίς µια αυτονόητη αίσθηση αποτυχίας ή ανεπάρκειας; Όταν ο κόσµος κάνει την ερώτηση «Αυτές δεν είναι βιολογικές διαφορές», στην πραγµατικότητα δεν κάνουν µια ερώτηση σε σχέση µε την υλικότητα του σώµατος. Στην πραγµατικότητα ρωτάνε αν ο κοινωνικός θεσµός της αναπαραγωγής είναι το πιο κεντρικό που µπορούµε να σκεφτούµε για το φύλο. Με αυτή την έννοια, λαµβάνεται µια ενίσχυση της νόρµας διαµέσου του λόγου. [...] εν είναι µόνο η νόρµα της ετερο-σεξουαλικότητας που είναι ασήµαντη. Είναι όλες οι σεξουαλικές νόρµες. Σκέφτοµαι ότι κάθε σεξουαλική θέση είναι θεµελιακά κωµική. Αν λες «Μπορώ να επιθυµήσω µόνο το Χ», αυτό που κάνεις αµέσως, µε το να αποδίδεις την επιθυµία σου σε έναν αποκλεισµό, είναι να δηµιουργείς µια ολόκληρη σειρά θέσεων που δεν µπορούν να γίνουν αντικείµενο σκέψης από το σηµείο που στέκεσαι µε την ταυτότητά σου. Πλέον, πιστεύω ότι µία από τις ουσιώδεις πλευρές της κωµωδίας αυτής αναδύεται όταν καταλήγεις στην πραγµατικότητα να καταλαµβάνεις µια θέση που µόλις έχεις ανακοινώσει ότι είναι πέρα από τη σκέψη σου. Αυτό είναι αστείο. Υπάρχει µια τεράστια αυτό-αναίρεση µέσα σε αυτό. Όταν στην τηλεόραση στις ΗΠΑ γίνονταν αντιπαραθέσεις σε σχέση µε το θέµα «οµοφυλόφιλοι στο στρατό», ένας γερουσιαστής σηκώθηκε γελώντας και είπε «Πρέπει να παραδεχθώ ότι γνωρίζω ελάχιστα για την οµο-σεξουαλικότητα. Γνωρίζω τα λιγότερα γι αυτό παρά για οποιοδήποτε άλλο πράγµα στον κόσµο». Κι αυτή η δήλωση σε σχέση µε την άγνοιά του για την οµο-σεξουαλικότητα ήταν µια δήλωση που έκανε αίσθηση. Έπειτα προσέφυγε αµέσως σε έναν οµοφοβικό «φιλιππικό» λέγοντας πως πιστεύει ότι οι οµοφυλόφιλοι κάνουν σεξ µόνο σε δηµόσια µπάνια, ότι είναι όλοι κοκαλιάρηδες, ότι είναι όλοι αρσενικοί κτλ. Οπότε, στην πραγµατικότητα αυτό που είχε, ήταν µια πολύ επιθετική και αρκετά έµµονη σχέση µε την οµοφυλοφιλία, για την οποία βέβαια δε γνώριζε τίποτα. Εκείνη τη στιγµή συνειδητοποιείς ότι αυτό το άτοµο που ισχυρίζεται ότι δεν έχει καµία σχέση µε την οµοφυλοφιλία είναι στην πραγµατικότητα εντελώς προκατειληµµένο µε αυτήν. ε νοµίζω ότι αυτοί οι αποκλεισµοί είναι άνευ σηµασίας. Κάποιοι θα διαφωνούσαν µαζί µου και θα έλεγαν: «Κοίτα, απλά κάποιοι άνθρωποι είναι αδιάφοροι. Ένας ετεροφυλόφιλος µπορεί να είναι αδιάφορος σε σχέση µε την οµοφυλοφιλία. εν έχει τόση σηµασία τι κάνουν οι άλλοι άνθρωποι. εν το έχω σκεφτεί τόσο πολύ, ούτε το γουστάρω ούτε όχι. Είµαι απλά σεξουαλικά ουδέτερος σε σχέση µε αυτό το ζήτηµα». εν τα πιστεύω αυτά. Νοµίζω ότι το να κατεργάζεσαι µια σεξουαλική θέση, ή το να ανακοινώνεις µια σεξουαλική θέση, πάντα έχει σχέση µε το να νιώθεις κυνηγηµένος/ -η από αυτό που αποκλείεις. Και όσο πιο αυστηρή είναι η θέση, τόσο πιο µεγάλο το φάντασµα (που την καταδιώκει) και τόσο πιο απειλητικό κατά κάποιο τρόπο. εν ξέρω αν αυτή είναι µια Φουκοϊκή θέση. Προφανώς είναι µια ψυχαναλυτική, αλλά αυτό τελικά δε µε ενδιαφέρει κιόλας. RP: Θα µπορούσε να έχει και ως αναφορά τη σχέση των οµοφυλόφιλων ως προς την ετεροφυλοφιλία; Butler: Ναι, οπωσδήποτε. RP: Αν και προφανώς όχι µε τον ίδιο τρόπο... Butler: Ναι, υπάρχει ένα διαφορετικό πρόβληµα εδώ και είναι δυσκολούτσικο. Όταν µια γυναίκα από το ακροατήριο µιας οµιλίας µου, είπε «Επέζησα του λεσβιακού φεµινισµού και ακόµη επιθυµώ γυναίκες», νόµιζα ότι ήταν πραγµατικά µια σπουδαία συλλογιστική, επειδή ένα από τα προβλήµατα ήταν το, σύµφωνο µε τη νόρµα, αίτηµα που είχε αναδυθεί µέσα σε κάποιες λεσβιακές φεµινιστικές κοινότητες ώστε να δηµιουργήσουν µια ριζικά συγκεκριµένη λεσβιακή σεξουαλικότητα. (Φυσικά, αυτό δεν το είπαν όλες οι λεσβίεςφεµινίστριες αλλά µια τάση τους µόνο.) [...] Οι λεσβίες «παράγουν» τον εαυτό τους µέσα σε µια πιο ασθενική πολιτική κοινότητα µε το να επιµένουν για το ριζικά αστείρευτο της επιθυµίας τους. ε νοµίζω,

5 όµως, ότι οποιοιδήποτε/ οποιεσδήποτε από εµάς έχουµε αστείρευτα διακριτές επιθυµίες.[...] Η ετερο-σεξουαλική µήτρα (heterosexual matrix) στο Gender Trouble έγινε ένα είδος ολοκληρωτικού συµβολικού και γι αυτό άλλαξα τον όρο στο Bodies That Matter σε «ετερο-σεξουαλική ηγεµονία». Αυτό ανοίγει τη δυνατότητα ότι αυτή είναι µια µήτρα που µπορεί να αναδιαρθρωθεί, η οποία χαρακτηρίζεται από ένα σφυρηλατήσιµο είδος. Οπότε δεν χρησιµοποιώ τον όρο «ετερο-σεξουαλική µήτρα» στο Bodies That Matter. [...] Υπάρχει µια πολύ συγκεκριµένη αντίληψη του φύλου που εµπλέκεται στην καταναγκαστική ετερο-σεξουαλικότητα: µια συγκεκριµένη οπτική του συµπαγούς του φύλου διαµέσου της οποίας ένα άτοµο αισθάνεται κάτι, πως δρα και πως εκφράζει τον εαυτό της σεξουαλικά αποτελεί τη διάρθρωση και την ολοκλήρωση ενός φύλου. Είναι µια συγκεκριµένη αιτιότητα και ταυτότητα που θεµελιώνεται ως συνεκτικότητα του φύλου, η οποία συνδέεται µε την καταναγκαστική ετερο-σεξουαλικότητα. εν είναι οποιοδήποτε φύλο ή όλα τα φύλα, είναι ένα συγκεκριµένο είδος συµπαγούς φύλου. [...] Ένα από τα προβλήµατα µε την οµο-σεξουαλικότητα είναι ότι εκφράζει την ψύχωση σε κάποιους ανθρώπους. Πολύς κόσµος θεωρεί ότι αυτό που είναι ως Εγώ µέσα στον κόσµο, οποιοδήποτε φαντασιακό κέντρο κατέχει, θα καταργούταν ριζικά αν συνάπτανε οµο-σεξουαλικές σχέσεις. Θα προτιµούσαν να πεθάνουν παρά να συνάψουν τέτοιες σχέσεις. Γι αυτούς τους ανθρώπους η οµοφυλοφιλία αναπαριστά την προοπτική της ψυχωτικής κατάργησης του υποκειµένου. Πως θα διακρίνουµε αυτή την οµο-φοβική κατάντια από αυτό που ο Zizek αποκαλεί «το πραγµατικό» - όπου το πραγµατικό είναι αυτό που στέκει εκτός της συµβολικής συνθήκης και το οποίο απειλεί το υποκείµενο µέσα στη συµβολική συνθήκη µε την ψύχωση; [...] RP: Ίσως θα µπορούσαµε να προχωρήσουµε στην πολιτική της queer θεωρίας και συγκεκριµένα στις ιδέες της ανατρεπτικής επανάληψης και της παραβατικής επανεγγραφής, τα οποία αγγίξαµε προηγουµένως όταν σας ρωτήσαµε για το drag. Ο Alan Sinfield έχει ισχυριστεί ότι το πρόβληµα µε τις υποτιθέµενες ανατρεπτικές αναπαραστάσεις του φύλου είναι ότι πάντοτε είναι αφοµοιώσιµες. Το κυρίαρχο πάντοτε µπορεί να βρίσκει έναν τρόπο να τις καταργεί και να επιβεβαιώνει τον εαυτό του. Από την άλλη, ο Jonathan Dollimore έχει αντιτείνει ότι δεν είναι πάντοτε αφοµοιώσιµες, αλλά ότι κάθε queer ανάγνωση της ανατρεπτικής επιτέλεσης, κάθε πρόκληση των κυρίαρχων αναπαραστάσεων του φύλου µπορεί να συσταθεί µόνο συλλογικά. Είναι µόνο µέσα στις κριτικές υπο-κουλτούρες που οι παραβατικές επαν-εγγραφές θα κάνουν τη διαφορά. Πως απαντάτε σε αυτές τις απόψεις στα όρια µιας queer πολιτικής της αναπαράστασης; Butler: Νοµίζω ότι ο Sinfield είναι σωστός όταν λέει ότι οποιαδήποτε προσπάθεια ανατροπής είναι δυνητικά αφοµοιώσιµη. εν υπάρχει τρόπος να εξασφαλιστείς απέναντι σε αυτό. εν µπορείς να σχεδιάσεις ή να υπολογίσεις την ανατροπή. Στην πραγµατικότητα, θα έλεγα ότι η ανατροπή είναι ακριβώς ένα µη µετρήσιµο αποτέλεσµα. Αυτό είναι που την κάνει ανατρεπτική. Όσο για το ζήτηµα του πως µια συγκεκριµένη πρόκληση γίνεται ευανάγνωστη και το αν µια ερµηνεία απαιτεί µια συγκεκριµένη συλλογικότητα, κι αυτό µοιάζει σωστό. Αλλά πιστεύω επίσης ότι οι ανατρεπτικές πρακτικές πρέπει να ξεπεράσουν τη δεδοµένη ικανότητα να αναγιγνώσκουν, (πρέπει) να προκαλούν τους συµβατικούς κανόνες της ανάγνωσης και να απαιτούν νέους τρόπους ανάγνωσης. Για παράδειγµα, όταν η Act Up (η ακτιβιστική οµάδα των λεσβιών και των gay)[9] άρχισε για πρώτη φορά να επιτελεί τα Die-ins στους δρόµους της Νέας Υόρκης, ήταν εξαιρετικά δραµατικά. Είχε ήδη κάνει θέατρο δρόµου, είχε µια παράδοση διαδηλώσεων και υπήρχε και η πλευρά της παράδοσης της πολιτικής ανυπακοής από το κίνηµα των πολιτικών δικαιωµάτων του να κουτσαίνεις και να αναγκάζεις τους αστυνοµικούς να σε αποµακρύνουν: το να παίζεις τον πεθαµένο. Αυτά τα προηγούµενα ή αυτοί οι κανόνες λάβαιναν χώρα στο Die-in και οι άνθρωποι «πέθαιναν» µε τη µία. Έπεφταν στους δρόµους όλοι µαζί και λευκές γραµµές χαράζονταν γύρω από τα σώµατα, λες και ήταν γραµµές σαν κι αυτές που βάζει η αστυνοµία, µαρκάροντας το χώρο όπου ήταν ξαπλωµένος ο νεκρός. Ήταν ένας συµβολισµός που σόκαρε. Ήταν ευανάγνωστος στο βαθµό που έβαινε στο δρόµο που είχε χαραχθεί από προηγούµενες κουλτούρες διαδηλώσεων, αλλά ήταν και µια καινοτοµία. Ήταν µια νέα σκιαγράφηση ενός ορισµένου

6 είδους πολιτικής ανυπακοής. Και ήταν εξαιρετικά περίεργο σε παραστατικό επίπεδο. Έκανε τους ανθρώπους να σταµατάνε και να πρέπει να αναγνώσουν αυτό που συνέβαινε. Υπήρχε σύγχυση. Οι άνθρωποι, αρχικά, δεν ήξεραν γιατί αυτός ο κόσµος έπαιζε «τον πεθαµένο». Πέθαιναν στα αλήθεια, ήταν στην πραγµατικότητα άνθρωποι µε AIDS; Ίσως ήταν, ίσως και όχι. Μπορεί να ήταν θετικοί στον HIV, ίσως όχι. εν υπήρχαν έτοιµες απαντήσεις για αυτά τα ερωτήµατα. Το θεατρικό έθετε µια σειρά ερωτηµάτων χωρίς να σου δίνει τα εργαλεία για να αναγνώσεις τις απαντήσεις. Αυτό που µε ανησυχεί είναι οι πιο άµεσα ευανάγνωστες δράσεις. Αυτές είναι και πιο πιθανές να αφοµοιωθούν. Αλλά αυτές που προκαλούν τις πρακτικές της ανάγνωσης, αυτές που µας προκαλούν αβεβαιότητα για το πώς τις αναγιγνώσκουµε, ή µας κάνουν να σκεφτούµε ότι πρέπει να διαπραγµατευτούµε τον τρόπο µε τον οποίο αναγιγνώσκουµε τα σηµεία στο δηµόσιο χώρο, αυτές µου µοιάζουν πραγµατικά σηµαντικές. [...] Κάποιοι άνθρωποι θα έλεγαν ότι χρειαζόµαστε ένα έδαφος στο οποίο να δρούµε. Χρειάζεται να µοιραζόµαστε ένα συλλογικό έδαφος για τη συλλογική µας δράση. Νοµίζω ότι πρέπει να κυνηγήσουµε τις στιγµές της απεδαφικοποίησης, όταν στεκόµαστε σε δύο διαφορετικά σηµεία την ίδια στιγµή ή όταν δεν ξέρουµε που ακριβώς στεκόµαστε ή όταν έχουµε παράγει µια αισθητική πρακτική που σείει το έδαφος. Εκεί είναι που συµβαίνει η αντίσταση στην αφοµοίωση. Είναι σαν ένα ξέσπασµα προς ένα νέο σύνολο παραδειγµάτων. RP: Ποιες είναι οι σχέσεις αυτού του είδους της συµβολικής πολιτικής µε τα πιο παραδοσιακά είδη πολιτικής πρακτικής; Προφανώς, η λειτουργία της είναι κατά κάποιο τρόπο δεµένη µε το ρόλο των µαζικών µέσων επικοινωνίας στα πολιτικά συστήµατα των προηγµένων καπιταλιστικών χωρών, όπου οι αναπαραστάσεις παίζουν ένα ρόλο που δεν έχουν απαραίτητα οπουδήποτε αλλού. Butler: Ναι, συµφωνώ σε αυτό. RP: Ωστόσο, την ίδια στιγµή είναι καίριο κοµµάτι αυτού του ρόλου ότι το πεδίο αυτών των αναπαραστάσεων συχνά παραµένει εντελώς αποκοµµένο από την αποτελεσµατική πολιτική δράση. Κάποιος θα µπορούσε να αντιτείνει ότι ο λόγος που µια πολιτική της αναπαράστασης είναι τόσο αφοµοιώσιµη είναι ακριβώς η ίδια η παραµονή στο πεδίο της αναπαράστασης ότι αποτελεί δηλαδή µόνο ένα µερικό κοµµάτι σε σχέση µε τη γενικότερη δουλειά του µετασχηµατισµού της σχέσης της κοινωνίας µε το κράτος, της ίδρυσης νέων θεσµών ή της αλλαγής του νόµου. Πως θα απαντούσατε σε αυτό; Butler: Πρώτα απ όλα, εναντιώνοµαι στην αντίληψη ότι τα ΜΜΕ είναι µονολιθικά. Ούτε µονολιθικά είναι, ούτε δρουν µόνο και πάντα για να εξηµερώνουν/ κυριαρχούν. Κάποιες φορές καταλήγουν στο να φτιάχνουν εικόνες πάνω στις οποίες δεν έχουν έλεγχο. Αυτό το είδος απρόβλεπτου αποτελέσµατος µπορεί να αναδυθεί ακριβώς από το κέντρο ενός συντηρητικού media χωρίς µια συνειδητοποίηση του τι συµβαίνει. Υπάρχουν τρόποι για να εκµεταλλευτούµε τα κυρίαρχα media. Η πολιτική της αισθητικής αναπαράστασης έχει ένα τροµερά σηµαντικό ρόλο. Αλλά δεν είναι το ίδιο όσο το να παλεύεις για να αλλάξεις το νόµο, ή το να αναπτύσσεις ισχυρούς δεσµούς µε πολιτικούς, ή το να κινητοποιείς σηµαντικά λόµπι, ή τα είδη των πραγµάτων που χρειάζονται από τα µεγάλα κινήµατα βάσης για να ανατρέψουν πχ τους αντι-σοδοµιτικούς περιορισµούς. Ήµουν µέλος µιας ανατρεπτικής θεατρικής οµάδας που λεγόταν LIPS το οποίο δεν σήµαινε κάτι συγκεκριµένο, το οποίο αγάπησα και τώρα σχεδιάζω να συµµετάσχω στο συµβούλιο της ιεθνούς Επιτροπής Ανθρώπινων ικαιωµάτων για Οµοφυλόφιλους και Λεσβίες. εν υπάρχει κάτι που να µε σταµατά να κάνω το ένα ή να κάνω το τάδε πιο πολύ από το δείνα. Για µένα, δε χρειάζεται να κάνουµε κάποια επιλογή. Άλλοι άνθρωποι είναι συγκεκριµένα περισσότερο γνώστες στο πεδίο της ιατρικής περίθαλψης, άλλοι γίνονται ακτιβιστές/ -στριες για το AIDS το οποίο περιλαµβάνει το να κάθονται στα συµβούλια σηµαντικών χηµικών επιχειρήσεων/ εταιριών - κάνοντας lobbying[10], παίρνοντας τηλέφωνα ή βρισκόµενοι στο δρόµο. Η Φουκοϊκή µέσα µου, µου λέει ότι δεν υπάρχει µόνο µια πλευρά από την οποία µπορείς να αγωνιστείς αποτελεσµατικά. Πρέπει να υπάρχουν πολλές και δε χρειάζεται να είναι συµφιλιωµένες µεταξύ τους. [...]

7 RP: Θα θέλαµε να κλείσουµε ρωτώντας σας πως βλέπετε το µέλλον του φεµινισµού. Butler: Η Catharine MacKinnon έχει γίνει τόσο ισχυρή ως ο δηµόσιος εκπρόσωπος του φεµινισµού, διεθνώς, που νοµίζω ότι ο φεµινισµός θα αρχίσει να παράγει κάποιες ισχυρές εναλλακτικές σε όσα λέει και κάνει κάποιες εναλλακτικές που θα αναγνωρίζουν τη διανοητική της δύναµη αλλά δε θα τη δαιµονοποιούν, επειδή δεν πιστεύω ότι υπάρχει µια αντι-φεµινιστική εχθρότητα εναντίον της, το οποίο κάποιος/ -α θα έπρεπε να προσέχει ώστε να µην ενθαρρύνει. Βέβαια, το παράδειγµα της θυµατοποίησης, η υπερβολική έµφαση στην πορνογραφία, η πολιτισµική αναισθησία και η οικουµενικοποίηση των «δικαιωµάτων» - όλα αυτά πρέπει να συζητηθούν από δυνατές φεµινιστικές θέσεις. Αυτό που χρειάζεται είναι µια δυναµική και πιο διάχυτη αντίληψη της εξουσίας, µία που να είναι συνδεδεµένη µε τη δυσκολία της πολιτισµικής ερµηνείας καθώς και της ανάγκης να αναδιαρθρώσουµε την «οικουµενικότητα» χωρίς ιµπεριαλιστικές κατευθύνσεις. Αυτό είναι ένα δύσκολο έργο και δεν είναι πλέον εφικτό να γυρέψουµε καταφύγιο σε απλά και παραλυτικά µοντέλα δοµικής καταπίεσης. Αλλά ακόµη κι τότε, µε το αντιµάχοµαι µια κυρίαρχη αντίληψη της εξουσίας µέσα στο φεµινισµό, είµαι ακόµα «µέσα στο» ή «από το» φεµινισµό. Και είναι αυτό το παράδοξο το οποίο θα έπρεπε να δουλευτεί, καθώς δεν µπορεί να υπάρξει µια αγνή αντίσταση στην εξουσία, αλλά µόνο µια επαν-επεξεργασία των όρων της µέσω πηγών που είναι ποικίλα νοθευµένες. Σχόλια: Το «Terminal 119 για την κοινωνική και ατοµική αυτονοµία» προσθέτει στις µεταφράσεις του µια συνέντευξη της γνωστής queer και φεµινίστριας θεωρητικής Judith Butler. Στην Butler, µετά το 91, οπότε και δηµοσιεύει το µεγαλύτερο έργο της, Gender Trouble, οφείλουµε σε µεγάλο βαθµό τη νέα ώθηση που δόθηκε για τις Σπουδές Φύλου και τη φεµινιστική κριτική σε παγκόσµιο επίπεδο. Την Butler οι πιο πολλοί από µας την ανακαλύψαµε το 2005, συνθήκη που οφείλεται και στο ότι στην Ελλάδα δεν έχει µεταφραστεί µέχρι στιγµής κανένα βιβλίο της (µόνο δύο κείµενα της υπάρχουν, το ένα στον τόµο «Τα όρια του σώµατος» και το άλλο στο περιοδικό Θέσεις «Ο µαρξισµός και το απλώς πολιτισµικό» σε µτφ του Άκη Γαβριηλίδη). Η συζήτηση για το queer, εξάλλου, ίσως ξενίζει στα «ελληνικά αυτιά» µιας και αυτή η θεµατική λείπει εντελώς µέχρι σήµερα από τις επίσηµες ή κεντρικές συνελεύσεις των οµάδων του χώρου. Και δεν είναι µονάχα αυτό. Οι απόψεις της Butler σε πολλά σηµεία (άποψη για το ρεφορµισµό, φουκοϊκή προσέγγιση του ακτιβισµού, άποψη για τα ΜΜΕ, άποψη για το εθνικό) είναι λογικό να ξενίζουν το ριζοσπαστικό χώρο στην Ελλάδα. ε θέλουµε να µπούµε σε µια λεπτοµερέστερη κριτική είναι σαφές ότι παίρνουµε αποστάσεις γύρω από τα όσα λέει ακόµα και σε αυτή τη συνέντευξη γύρω από τα ΜΜΕ ή τον ακτιβισµό τύπου Act Up. Να συνυπολογίσουµε, βέβαια, ότι η συνέντευξη δόθηκε το 1993, 13 χρόνια πριν.. Ωστόσο, δηµοσιεύουµε τη συνέντευξη για διάφορους λόγους: αρκετά ενδιαφέροντα µας φαίνονται τα επιχειρήµατα περί βιολογικού και κοινωνικού φύλου, τα οποία βέβαια αποδεχόµαστε και στην µπροσούρα µας η συζήτηση περί του πόσο αφοµοιώσιµες είναι οι στρατηγικές δράσης, η ανάδειξη ενός µέρους των σχέσεων µεταξύ queer και οµοφυλόφιλων, µεταξύ queer και φεµινιστικής θεωρίας. Εν τέλει, µετά από όλη αυτή τη διαπραγµάτευση, µας ικανοποιεί που η Butler διατηρεί και ενσωµατώνει µια αντίληψη περί στράτευσης τις εποχές αυτές που όλα µοιάζουν να χάνονται µέσα σε µια αδιάκοπη θεωρητικοποίηση και έναν σχεδόν ολοκληρωτικό σχετικισµό που επιβάλλουν οι, λεγόµενες, µεταµοντέρνες προσεγγίσεις. Η Butler, θεωρούµε ότι και µε το έργο της Gender Trouble βάζει ένα λιθαράκι στη φεµινιστική παράδοση. Από τη µια, µε το να αρνείται να χρησιµοποιήσει συστήµατα δυαδικής/ διπολικής οικουµενικής ανάλυσης, από την άλλη, κάνοντας πιο στέρεες τις έννοιες και τα επιχειρήµατα γύρω από τις διαφορές των φύλων, τις κοινωνικές κατασκευές και την αποδόµηση. Terminal 119 για την κοινωνική και ατοµική αυτονοµία

8 [1] ΣτΜ: Οι gender studies (σπουδές φύλου) ξεκίνησαν ήδη από τη δεκαετία του 70 και πλέον αποτελούν πραγµατικότητα σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες καθώς και στις ΗΠΑ. Αποτέλεσαν, µε µια έννοια, την εκπλήρωση ενός στόχου του γυναικείου κινήµατος ώστε να συµπεριληφθεί αρχικά το γυναικείο υποκείµενο στις µελέτες των διάφορων επιστηµονικών κλάδων (Ιστορία, Ανθρωπολογία, Βιολογία, Ιατρική κτλ). Ο όρος gender studies έχει πλέον καθιερωθεί αντί των feminist studies και women studies. Η όλη προβληµατική γύρω από την αποµάκρυνση αυτών των εκπαιδευτικών προγραµµάτων από το χτίσιµο µιας πολιτικής συνείδησης καθώς και η γενικότερη αποµάκρυνση των ακαδηµαϊκών/ επιστηµονικών κοινοτήτων από το ανοιχτό κοινωνικό, έχει εκφραστεί µε ποικίλους τρόπους από πολλές φεµινίστριες και συµµετέχουσες σε τέτοιου είδους σπουδές. Στην Ελλάδα µια σύντοµη εισαγωγή αυτής της προβληµατικής παρουσιάζεται στο 6 ο τεύχος του φεµινιστικού περιοδικού «ίνη» (σελ.302-6). [2] Η queer θεωρία ξεκινά γύρω στα τέλη της δεκαετίας του 80 και εντάσσεται για κάποιες φεµινίστριες στο λεγόµενο «τρίτο κύµα» του κινήµατος. Ως µια από τις κορυφαίες θεωρητικές του αναγνωρίζεται η Judith Butler και ως ένα από τα «ορόσηµα» της queer θεωρίας το βιβλίο της Gender Trouble (1989). Για µια σύνοψη κάποιων βασικών ιδεών γύρω από αυτή τη θεωρία, βλέπε το µικρό κεφάλαιο στην πρόσφατα εκδοθείσα µπροσούρα του Terminal 119, στη σελίδα [3] Η Teresa De Lauretis είναι σύγχρονη Αµερικανίδα φεµινίστρια. Σηµαντικό έργο της ήταν το «Technologies of Gender: Essays on Theory, Film and Fiction» (McMillan, Basingstoke, 1987) [4] Η Catharine McKinnon είναι σύγχρονη Αµερικανίδα φεµινίστρια. Κλασικό κείµενό της θεωρείται το «Feminism, Marxism, Method and the State: an Agenda for Theory». [5] Ο όρος «gender» εισάχθηκε πρώτη φορά το 1972 από την ανθρωπολόγο Ann Oakley, ώστε να πάρει την έννοια του «κοινωνικού φύλου», δηλαδή του φύλου που γνωρίζουµε ότι έχει κατασκευαστεί κοινωνικά, και πάντα σε αντίστιξη µε τον όρο «sex» ο οποίος θα αντιστοιχούσε στο βιολογικό φύλο. Μέχρι τότε, ο όρος sex ήταν αυτός που σήµαινε το φύλο και για κάποια χρόνια µετά το τέλος του δεύτερου κύµατος του φεµινισµού ( ), οι όροι sex και gender αλληλοσυµπληρώνονταν και συγκρούονταν µέσα σε ένα κλίµα γενικότερης αµηχανίας. Κατατοπιστική είναι η εισαγωγή της Μπακαλάκη για το θέµα στο «Χρήσεις και Καταχρήσεις του κοινωνικού φύλου στην Ανθρωπολογία» (Συνέδριο Μυτιλήνης), η οποία βρίσκεται αυτούσια στη σελίδα Εδώ η Butler προσπαθεί να επανα-προσδιορίσει τη σχέση τους. Στα ελληνικά, η µετάφραση αποδεικνύεται αρκετά δύσκολη, οπότε πότε επιλέγουµε τη µία µεταφραστική οδό και πότε την άλλη, βάζοντας συνήθως τη λέξη του πρωτότυπου σε παρένθεση. [6] Το σηµαντικότερο και το γνωστότερο µέχρι στιγµής βιβλίο της Butler, «Gender Trouble», «συµπληρώθηκε» κατά κάποιο τρόπο από το «Bodies that Matter» (λογοπαίγνιο για τη διττή έννοια της λέξης Matter που σηµαίνει τόσο «Σηµασία» όσο και «Ύλη») που ακολούθησε λίγα χρόνια µετά. [7] Η λέξη που µεταφράζουµε από τα αγγλικά είναι το performative, όρος που έχει συγκεκριµένα πολύτιµο βάρος στο θεωρητικό σύµπαν της Butler. Σύντοµα, θα ανεβάσουµε στο site ένα µικρό γλωσσάρι γύρω από την ορολογία της Butler εργασία που ούτως ή άλλως δεν µπορεί να γίνει µέσα από αυτές τις υποσηµειώσεις. [8] Το drag είναι µια µέθοδος αποσταθεροποίησης του φύλου για την Butler. Στο Gender Trouble η συγγραφέας ασχολείται µε την «τεχνική» του drag στο τρίτο κεφάλαιο του βιβλίου, όπου περιγράφονται κάποιες «ανατρεπτικές σωµατικές δράσεις». Η Butler βασίζεται στα γραπτά της Esther Newton για την περαιτέρω επεξεργασία της έννοιας του drag: το drag λέει ότι «η εµφάνιση αποτελεί µια ψευδαίσθηση» (Gender Trouble, 174) [9] Θεατρικού χαρακτήρα οµάδα στις ΗΠΑ που ιδρύθηκε το 1987 και βασικός άξονας της δραστηριότητάς της είναι ένα είδος µικρο-ακτιβιστικού λόγου γύρω από το AIDS. [10] Το να δηµιουργείς λόµπι ανθρώπων κοντά σε νευραλγικά σηµεία λήψης αποφάσεων ώστε να πιέζουν προς µια κατεύθυνση.