ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. Σειρά: Πολιτικές εξελίξεις και κοινωνική συνείδηση. No 3 ΠΕΤΡΟΣ Δ. ΝΤΟΥΣΚΟΣ

Transcript

1 ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ Σειρά: Πολιτικές εξελίξεις και κοινωνική συνείδηση No 3 ΠΕΤΡΟΣ Δ. ΝΤΟΥΣΚΟΣ Η ΟΚΤΩΒΡΙΑΝΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ Ο ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΣ Εκδόσεις: Νέοι Καιροί Ελλάδας 6

2 Κάθε γνήσιο αντίτυπο υπογράφεται απο τον συγγραφέα ΠΕΤΡΟΣ Δ. ΝΤΟΥΣΚΟΣ «Η Οκτωβριανή Επανάσταση και ο σύγχρονος καπιταλισμός» ΑΘΗΝΑ 1987 Το βιβλίο τούτο πραγματεύεται τη σύνδεση της «Οκτωβριανής Επανάστασης» με τη «σύγχρονη εποχή» και τη «γενική κρίση» του καπιταλισμού. Στο πρώτο μέρος, θίγονται συνοπτικά ορισμένα ζητήματα θεωρητικής και ιστορικής σημασίας. Στο δεύτερο μέρος και στο κεφάλαιο II, εξετάζονται οι δύο γραμμές ανάπτυξης στο σύγχρονο κόσμο, η σοσιαλιστική και η καπιταλιστική, και επισημαίνονται οι ιδιαιτερότητες που αυτές παίρνουν, από τις αρχές της δεκαετίας του 1970 και μετά. Στο τρίτο κεφάλαιο, γίνεται ειδική αναφορά στην Ελλάδα και σκιαγραφείται η σφαιρική κρίση της ελληνικής κοινωνίας. 1. Β. I. Λένιν: άπαντα τ. 36 σ. 273 εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή». Β

3 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η μελέτη αυτή, αποτελεί ένα ειδικό αφιέρωμα στη μεγάλη Οκτωβριανή Σοσιαλιστική Επανάσταση, που φέτος η προοδευτική ανθρωπότητα γιορτάζει τα εβδομήντα της χρόνια. Και ο συγγραφέας, επιδιώκει μέσα από τη μελέτη τούτη, να εκπληρώσει μια ειδική αποστολή και μια διπλή τιμή: Να δικαιώσει την εμπιστοσύνη που του έδειξε το «ευρωπαϊκό ινστιτούτο κοινωνιολογίας και πολιτικής», αναθέτοντας του την επεξεργασία ενός τόσο σοβαρού θέματος. Και κυρίως, να δείξει την επίδραση της Οκτωβριανής Επανάστασης στην πορεία της ανθρωπότητας, να φωτίσει την επικαιρότητα της ιστορικής της δημιουργίας, να παρουσιάσει το πνεύμα της, την πρακτική και τα διδάγματα της δημιουργικά, μέσα από την παράλληλη ανάλυση των δύο σύγχρονων κοινωνικο-οικονομικών συστημάτων, του σοσιαλισμού που γεννιέται και αναπτύσσεται και του καπιταλισμού που σήπεται και πεθαίνει. Για την αποτελεσματικότερη πραγμάτωση αυτών των στόχων της, η μελέτη διαρθρώνεται σε δύο μέρη. Ενώ από μεθοδολογική άποψη συνδυάζονται ιστορικά και λογικά δεδομένα, με πρόταξη του κοινωνικοοικονομικού και του πολιτικοιδεολογικού στοιχείου, έτσι ώστε η μελέτη να μην έχει το χαρακτήρα ιστορικής πραγματείας. Το πρώτο μέρος απαρτίζεται από το κεφάλαιο I, το οποίο πραγματεύεται τον κοσμοϊστορικό ρόλο της Οκτωβριανής Επανάστασης, τη σύνδεση της με τη «σύγχρονη εποχή» και τη «γενική κρίση» του καπιταλισμού, καθώς και τη σχέση και την οργανική πλοκή όλων τούτων μεταξύ τους. Το δεύτερο μέρος περιέχει τα κεφάλαια II και III. Στο κεφάλαιο II εξετάζεται η σύνθετη κίνηση της Οκτωβριανής Επανάστασης, της Σύγχρονης Εποχής και της Γενικής Κρίσης του καπιταλισμού, από τις αρχές της δεκαετίας του 1970 και μετά. Αναδείχνονται οι ιδιαιτερότητες της δεκαετίας αυτής και αναλύονται διεξοδικότερα οι δύο αντίθετες γραμμές κίνησης και ανάπτυξης στο σύγχρονο κόσμο, η στρατηγική της ειρήνης και της δημιουργίας στην περιοχή του σοσιαλισμού και η στρατηγική της επιβίωσης στη σφαίρα του καπιταλισμού. Τέλος στο κεφάλαιο III γίνεται μια ορισμένη εξειδίκευση και συγκεκριμενοποίηση της προηγούμενης σύνθεσης κίνησης, σε μια επιμέρους καπιταλιστική χώρα, την Ελλάδα. Στο σημείο τούτο, αν και αναδείχνεται η ειδική επίδραση της Οκτωβριανής Επανάστασης στη χώρα αυτή, και σημειώνεται η αξία της ιδιαιτερότητας της, ωστόσο 1. Β. I. Λένιν: άπαντα τ. 36 σ. 273 εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή». Β

4 υπογραμμίζεται ότι τα συγκεκριμένα συμπεράσματα, έχουν, στο μεγαλύτερο τους μέρος, γενικό, πανκαπιταλιστικό χαρακτήρα, άποψη που στηρίζεται στα δεδομένα της σύγχρονης πραγματικότητας. Στο ότι δηλαδή, ο σύγχρονος κόσμος είναι ήδη και γίνεται όλο και περισσότερο περιπλεγμένος και σε μεγάλο μέρος του ενιαίος, στο ότι το σύστημα των αντιθέσεων που καθορίζουν την κίνηση του γίνεται όλο και πιο αλληλένδετο, στο ότι υπάρχει απόλυτη ανάγκη και ήδη διαμορφώνεται μια νέα σκέψη, που όλο και περισσότερο υπολογίζει τις πραγματικότητες του πυρηνικού αιώνα, την οικουμενική, τη διαστημική και ακόμα την συμπαντική διάσταση. Για την επιχειρηματολογημένη κριτική των δεδομένων της ανάλυσης και την επιστημονική στήριξη των συμπερασμάτων της μελέτης, γίνεται προσέγγιση του όλου θέματος μέσα από την κίνηση του συστήματος των αντιθέσεων, στον κόσμο γενικά, στον καπιταλισμό ειδικά και στην Ελλάδα συγκεκριμένα. Επιδιώκεται με αυτό τον τρόπο, να προσδιορισθούν οι τάσεις κίνησης αυτού του συστήματος, η βασική αντίθεση στην κάθε συγκεκριμένη περίπτωση, ο πόλος της κάθε αντίθεσης, όπου έχουν τη θέση τους οι προοδευτικές δυνάμεις, η αντίθεση εκείνη από την οποία πρέπει να αρχίσει να λύνεται το σύνολο των αντιθέσεων. Και όπως είναι φυσικό, οι διαπιστώσεις και τα συμπεράσματα, είναι στην προκειμένη περίπτωση πολλά. Θα θέλαμε όμως να υπογραμμίσουμε δύο απ' αυτά: Στην ανάλυση αναφέρεται αυτό που είναι πια πλατειά παραδεκτό, ότι ο άξονας κίνησης του σημερινού κόσμου είναι η βασική αντίθεση της σύγχρονης εποχής, η αντίθεση ανάμεσα στο σοσιαλισμό και τον καπιταλισμό, και ότι η κύρια κατεύθυνση της ιστορικής εξέλιξης είναι ο σοσιαλισμός. Και χωρίς να υποβαθμίζονται οι άλλες αντιθέσεις, υπογραμμίζεται ωστόσο ο ειδικός ρόλος της οικουμενικής αντίθεσης, της αντίθεσης δηλαδή των λαών ενάντια στον πόλεμο, που για πρώτη φορά γεννήθηκε στην διάρκεια του πρώτου παγκόσμιου πολέμου, τονίζοντας ότι τα πράγματα έκαναν ώστε η λύση του συστήματος των αντιθέσεων στο σύγχρονο κόσμο να αρχίζει από αυτή την οικουμενική αντίθεση. Στην ανάγκη αυτή, οδηγεί η όλη ιστορική ανάπτυξη, όπου ο καπιταλισμός, δημιουργώντας τις εξαιρετικά αναπτυγμένες παραγωγικές δυνάμεις, δημιούργησε δίπλα τους και πρωτοφανείς καταστροφικές δυνάμεις, ικανές να εξαφανίσουν τη ζωή από τη γη. Η κρισιμότητα της σημερινής κατάστασης έγκειται στο ότι, ενώ στο παρελθόν λάθη, παραλείψεις, εγκλήματα και πόλεμοι, δε σταμάτησαν την ιστορική πρόοδο, σήμερα ωστόσο ένας πόλεμος θάναι, κατ' ανάγκη, πυρηνικός και αυτός 1. Β. I. Λένιν: άπαντα τ. 36 σ. 273 εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή». Β

5 ανακόπτει οριστικά την κοινωνική πρόοδο, τη ζωή. Γ\α πρώτη φορά στην ιστορία της, η ανθρωπότητα έχασε σήμερα τη διακριτική ευχέρεια να αναβάλλει τη λύση ορισμένων καθηκόντων και να κάνει λάθη. Σήμερα, όσο ποτέ άλλοτε, είναι επίκαιρη η λενινιστική αντίληψη ότι τα συμφέροντα της κοινωνικής προόδου, της ανθρωπότητας, προέχουν από τα συμφέροντα μιας χώρας, μιας τάξης, ορισμένων κοινωνικών στρωμάτων. ' Οτι τα οικουμενικά προβλήματα, συνδέονται οργανικά με τα εθνικά και τα ταξικά, ότι τα ειδικά καθήκοντα της ταξικής πάλης συνδέονται πιο άμεσα με τα πανδημοκρατικά και τα οικουμενικά, ότι το παγκόσμιο προλεταριάτο αναδείχνεται αντικειμενικά, εκφραστής των ταξικών, των εθνικών και των οικουμενικών συμφερόντων. Ακριβώς σήμερα, η αρχή ότι ο σκοπός δεν αγιάζει τα μέσα, ισχύει απόλυτα για τον πυρηνικό πόλεμο, η θέση ότι τα συμφέροντα της ανθρωπότητας προέχουν, μπαίνει άμεσα και πρακτικά στην πρώτη γραμμή, το δίδαγμα ότι ο αγώνας ενάντια στον πόλεμο πρέπει να γίνεται πριν αυτός ξεσπάσει, είναι, όσο ποτέ άλλοτε, ζωτικό και επίκαιρο. Τα στοιχεία αυτά συμπυκνώνει η νέα πολιτική σκέψη, και στη βάση τούτων πρέπει να κερδηθούν η συνείδηση και η συμπεριφορά των λαών, και μάλιστα όσο το δυνατό πιο γρήγορα. Συμπύκνωση όλων τούτων, είναι το πνεύμα και η πρακτική του Μεγάλου Οκτώβρη. Το 1917, αυτός δημιούργησε τις προϋποθέσεις, για να υλοποιηθούν οι οραματισμοί των πιο φωτεινών μυαλών της ανθρωπότητας και οι πόθοι όλων των λαών για ειρήνη. Και σήμερα, η υλική έκφραση τούτου, ο υπαρκτός σοσιαλισμός και οι σύμμαχοι του, το παγκόσμιο επαναστατικό κίνημα, προσφέρουν επαρκείς εγγυήσεις για να γίνει η δυνατότητα αυτή πραγματικότητα. Δεν υπάρχει σήμερα, για όλους τους λαούς, αξία πολυτιμότερη, από το μήνυμα που στέλνει η Οκτωβριανή Επανάσταση στην εβδομηκοστή της επέτειο. Και αυτό είναι το πρώτο, το κύριο. Το δεύτερο ζήτημα στο οποίο θέλουμε να σταθούμε συνδέεται με την κατάσταση πολλών κεφαλαιοκρατικών χωρών, ειδικά των εξαρτημένων, όπως συμβαίνει και στην περίπτωση της Ελλάδας. Ο επιστημονικός κομμουνισμός, απάντησε στο πρόβλημα, ότ< σήμερα είναι ήδη ώριμες οι αντικειμενικές-υλικές προϋποθέσεις, για το πέρασμα των κεφαλαιοκρατικών χωρών στο σοσιαλισμό, κάτω μάλιστα από ειδικές προϋποθέσεις, ακόμα και των «αναπτυσσόμενων» χωρών. Σε πολλές μάλιστα κεφαλαιοκρατικές χώρες, υπάρχει ήδη ένας «μεγαλοαστικός πολιτισμός» \ χρήσιμος σύμφωνα με το 1. Β. I. Λένιν: άπαντα τ. 36 σ. 273 εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή». Β

6 Λένιν, για την οικοδόμηση της σοσιαλιστικής κοινωνίας. Ταυτόχρονα όμως, οι χώρες αυτές ζουν στο στάδιο του ιμπεριαλισμού, όπου η τάση του να διαλύει τα έθνη δυναμώνει. Και ακόμα, από τις αρχές της δεκαετίας του 1970, ο καπιταλισμός εγκαινίασε τη στρατηγική της επιβίωσης του, στα πλαίσια της οποίας προωθεί τη διαδικασία της ιμπεριαλιστικής ολοκλήρωσης, και συστηματικά πια διαλύει οριστικά την εθνική αγορά, τα έθνη και όλα τα στοιχεία του μεγαλοαστικού πολιτισμού που συνδέθηκαν μαζί της, μετατρέποντας τα σε λίπασμα για να θραφείκαι να παρατείνει τη ζωή του το υπερεθνικό κεφάλαιο. Η πολυσήμαντη αυτή διαδικασία δε μοιάζει να κατανοείται σε όλες της τις διαστάσεις στις χώρες αυτές, ακόμα και από ανθρώπους που συλλογίζονται και δρουν καλοπροαίρετα. Ορισμένοι, σκέπτονται «εθνοκεντρικό», προσκυνάνε στο ναό της εθνικής αγοράς, γίνονται στον έναν ή στον άλλο βαθμό υπέρμαχοι της πολιτικής της αυτάρκειας, της αυτοδυναμίας, του περισσότερου ή λιγότερου απομονωτισμού, αντιμετωπίζοντας έτσι το υπερεθνικό μονοπωλιακό κεφάλαιο με κατηγορίες και μέσα ιστορικά ξεπερασμένα. Άλλοι αντίθετα, συμπεριφέρονται κοσμοπολίτικα θυσιάζοντας απερίσκεπτα τα στοιχεία του εθνικού πολιτισμού στο βωμό του υπερεθνικού κεφαλαίου και διατηρούν το βλέμμα τους στραμμένο στο μέλλον, συγκαλύπτοντας ωστόσο, όπως θάλεγε και σήμερα ο Κ. Μαρξ, το ρόλο του αγύρτη κάτω από την λεοντή του προφήτη. Στη σύνθετη αυτή κατάσταση, αναδείχνεται η μοναδικότητα της μαρξιστικολενινιστικής κοσμοθεωρίας, η πρακτική αξία της πείρας του Μεγάλου Οκτώβρη και των συστάσεων του πρωτεργάτη του, του ΒΑ. Λένιν. Για να αξιοποιηθεί το κύριο στο μαρξισμό, η επαναστατική διαλεκτική του. Να αξιοποιηθούν τα πλεονεκτήματα της νομοτελειακής και εντεινόμενης διαδικασίας της διεθνοποίησης, σε συνδυασμό με το εθνικό κράτος, ενάντια στην ιμπεριαλιστική ολοκλήρωση. Και ταυτόχρονα, να αξιοποιηθούν τα πλεονεκτήματα αυτά, σε συνδυασμό με τις εφεδρείες της εθνικής αγοράς, τα ταξικά συνδικάτα και όλες τ/ς προοδευτικές κοινωνικές και πολιτικές δυνάμεις, ενάντια στον αναχρονιστικό χαρακτήρα του αστικού κράτους. Για τη διεύρυνση δηλαδή και τον εκδημοκρατισμό αυτού του κράτους, για περισσότερο τελικό τέτοιο κράτος σήμερα, ώστε να γίνει δυνατό, μέσα σε ευνοϊκότερες συνθήκες και σε συντομότερο χρόνο, το πέρασμα στην κοινωνία χωρίς κράτος, στην κομμουνιστική δηλαδή κοινωνία. 1. Β. I. Λένιν: άπαντα τ. 36 σ. 273 εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή». Β

7 Η μη σύνδεση της οικουμενικής αντίθεσης με τα άλλα προβλήματα της εποχής μας, η μη διασφάλιση της ειρήνης, συνεπάγεται όπως είδαμε, τον κίνδυνο αφανισμού της ανθρωπότητς. Γι' αυτό και η αναβολή αυτού του καθήκοντος χάριν άλλων, συνιστά, πέραν των άλλων, την ύψιστη βαθμίδα οπορτουνισμού, και συνεπάγεται το μεγαλύτερο δυνατό έγκλημα, την καταστροφή όλης της ανθωπότη-τας. Σε αντιστοιχία, η υποτίμηση της κυριαρχικής αντίθεσης στις εξαρτημένες καπιταλιστικές χώρες, της αντίθεσης ανάμεσα στους λαούς και τον ιμπεριαλισμό, και η μετάθεση του καθήκοντος της λύσης αυτής της αντίθεσης στο μέλλον, μακρυά από τις αρχές του προλεταριακού και του σοσιαλιστικού διεθνισμού και της διεθνιστικής αλληλεγγύης, αποτελεί αντικειμενικά, αντίστοιχη βαθμίδα οπορτουνισμού σε εθνικό επίπεδο, την εγκληματική εκείνη πράξη που βάζει, περισσότερο ή λιγότερο, τέρμα στη ζωή μιας χώρας με την εθνική μορφή ύπαρξης της. Χωρίς τούτο να είναι νομοτελειακά αναγκαίο, καθόλου απαραίτητο για την κοινωνική πρόοδο, αλλά αντίθετα στραμμένο ενάντια της, στερώντας τελικά και το μελλοντικό «ολοκληρωμένο σοσιαλισμό» από επιμέρους εθνικές καταβολές και συνιστώσες του. Ο ιστορικός οπτιμισμός της εργατικής τάξης, συνίσταται στο ότι ο σοσιαλισμός θα επικρατήσει τελικά στη γη, χωρίς ωστόσο να απαιτεί ή να δικαιολογεί τη θυσία ορισμένων εθνικών πολιτισμών για τούτο, και χωρίς να μπορεί να δώσει εγγυήσεις για το ποιοι εθνικοί πολιτισμοί θα διασωθούν από την καταστροφική μανία του ιμπεριαλισμού που ανθισταται στην κοινωνική πρόοδο. Η δημιουργία αυτών των εγγυήσεων ανήκει, πρώτα και κύρια, στο προοδευτικό και ειδικά στο κομμουνιστικό κίνημα ι κάθε χώρας, στα καθήκοντα του οποίου σήμερα εντάσσεται άμεσα και η διάσωση του εθνικού πολιτισμού. Και σε αυτό θα απαντήσει η ίδια η ζωή. Ενώ ο ιστορικός του μέλλοντος θα επισημάνει τις θετικές πράξεις ή τις παραλήψεις που έκαναν ώστε το καθήκον αυτό να πραγματοποιηθεί ή όχι. Ο ίδιος όμως ιστορικός, δεν θα συγχωρήσει τους παράγοντες που ευθύνονται για τις τύχες των εθνικών πολιτισμών, στο μέτρο που αυτοί δεν έρριξαν έγκαιρα το σύνθημα της επικείμενης διάλυσης τους από την ιμπεριαλιστική ολοκλήρωση. Ο Κ. Μαρξ, έλεγε σε ανάλογη περίπτωση, ότι εμείς ρίχνουμε το σύνθημα, όσο για τη συνείδηση αυτή θάρθει δίχως άλλο. 1. Β. I. Λένιν: άπαντα τ. 36 σ. 273 εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή». Β

8 Το ζήτημα είναι, η συνείδηση αυτή να έρθει, πριν για πολλά πράγματα είναι πια αργά. Ο συγγραφέας, κάθε άλλο παρά απαισιόδοξος είναι, πράγμα ασυμβίβαστο άλλωστε και με την ιδεολογία του. Επιδιώκεται όμως νάναι, στο μέτρο των περιστάσεων και του δυνατού, ρεαλιστής. Είναι ξένες γι' αυτόν οι αντιλήψεις του αρρωστημένου αστικού εθνικισμού και των παραγώγων του. ' Ομως, έχει τεκμηριωμένη την πεποίθηση, ότι ο ελληνικός πολιτισμός -μαζί και οι άλλοι εθνικοί πολιτισμοί στις κεφαλαιοκρατικές χώρες- δεν εξάντλησε την ιστορική του αποστολή, δεν είναι πια από ιστορική άποψη περιττός, κατάλληλος μόνο για να γίνει άμορφη πρώτη ύλη, στο διαλυτήριο και το χωνευτήρι της τραστοποίησης που προωθεί το υπερεθνικό κεφάλαιο, πάνω στη στρατηγική της επιβίωσης του καπιταλισμού. Πίστη του συγγραφέα είναι, ότι δεν πρέπει η δύση της άρχουσας τάξης της Ελλάδας στον ωκεανό της ιμπεριαλιστικής ολοκλήρωσης, να σημάνει και τη δύση του ελληνικού πολιτισμού, πράγμα που ισχύει αναμφίβολα και για πολλές άλλες κεφαλαιοκρατικές χώρες. Ωστόσο, πεισμένος για την αρχή ότι ρεαλιστικό είναι αυτό που γίνεται και όχι αυτό που φαίνεται, δεν παραλείπει να επισημάνει ως υπαρκτό έναν τέτοιο κίνδυνο. Και αυτό θα συντελείται, με γρηγορότερο ή αργότερο ρυθμό, στο μέτρο που επιτραπεί στο υπερεθνικό μονοπωλιακό κεφάλαιο, διαμέσου της ιμπεριαλιστικής ολοκλήρωσης, να πραγματοποιεί τη δημιουργία της διεθνούς κοινότητας λαών, καθήκον που αντικειμενικά βγαίνει έξω από την ιστορική αποστολή του καπιταλισμού. Η μελέτη, δίνει στην ύπαρξη αυτού του κινδύνου επιστημονική στήριξη, όσο και αν αυτή δεν συμπίπτει και με απόψεις που βγαίνουν έξω από τη στενή λογική και την ιδεολογικο-πολιτική πρακτική της ολιγαρχίας και των συνοδοιπόρων της. Η επιστήμη είναι για να αποκαλύπτει την αλήθεια που βρίσκεται κρυμμένη στο βάθος, πίσω από την μορφή και το φαινόμενο. Η ίδια άλλωστε θα ήταν περιττή, όπως έλεγε ο Μαρξ, αν η μορφή συνέπιπτε με το περιεχόμενο, το φαινόμενο με την ουσία. Ο ίδιος επίσης έλεγε γι' αυτή «ότι στην είσοδο της επιστήμης, όπως και στην είσοδο της κόλασης, πρέπει να αναγραφεί το αίτημα: Εδώ πρέπει να αφήσεις κάθε υποψία, κάθε ποταπότητα εδώ πρέπει να πεθάνει». 1 Ο αναγνώστης θα κρίνει, αν η μελέτη αυτή μπόρεσε να αξιοποιήσει την επιστήμη σαν όργανο, έστω κατά ένα μόνο μέρος, για να εκπληρώσει το σκοπό της, να ρίξει τα συνθήματα και τα μηνύματα της. 1Κ. Μαρξ - Φ. Ενγκελς: «διαλεχτά έργα» τ. 1, σ. 427 εκδοτικός οίκος «Γνώσεις». 10

9 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ Η ΟΚΤΩΒΡΙΑΝΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ Ο ΚΟΣΜΟΪΣΤΟΡΙΚΟΙ ΤΗΣ ΡΟΛΟΣ - Ο ΔΙΑΜΕΛΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ Η ΔΙΑΙΡΕΣΗ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ I O ΜΕΓΑΛΟΣ ΟΚΤΩΒΡΗΣ ΚΑΙ Η ΓΕΝΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΥ -ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΚΑΙ ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΗ ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗ α. ο νομοτελειακός χαρακτήρας της Οκτωβριανής Επανάστασης Ήδη από το δέκατο ένατο αιώνα, ο Κ. Μαρξ και ο Φ. Ένγκελς, επεξεργάσθηκαν τη θεωρία και τη μεθοδολογία του επιστημονικού κομμουνισμού. Στα πλαίσια αυτών των αναλύσεων, ανακάλυψαν τις κινητήριες δυνάμεις της κοινωνικο-ιστορικής εξέλιξης και διατύπωσαν τις νομοτέλειες της διαδοχής των κοινωνικο-οικονομικών συστημάτων. Μελετώντας ειδικότερα το κεφαλαιοκρατικό σύστημα, ο Κ. Μαρξ, ανακάλυψε και διατύπωσε τους ειδικούς νόμους κίνησης αυτού του συστήματος. Ανάμεσα σ* αυτούς, επισήμανε την ειδική θέση του νόμου της κεφαλαιοκρατικής συσσώρευσης και αποκάλυψε την ιστορική τάση τούτου, τη δημιουργία δηλαδή των υλικών-οικονομικών και των πολιτικών-υποκειμενικών προϋποθέσεων, για την αντικατάσταση του καπιταλισμού από ένα άλλο, νεώτερο και προοδευτικώτερο, κοινωνικο-οικονομικό σύστημα. Πρόκειται για τη μεγαλειώδη μελλοντολογική πρόγνωση, για το θεμελειακό επιστημονικό 10

10 συμπέρασμα, της νομοτελειακής αντικατάστασης του καπιταλισμού από το σοσιαλισμό. Στην περίοδο της ζωής του Κ. Μαρξ, και πριν απ' αυτόν, έγιναν απόπειρες τέτοιας αντικατάστασης. Εκδηλώθηκαν πολλές επαναστάσεις με σκοπό την ανατροπή της καπιταλιστικής τάξης πραγμάτων. Ωστόσο όμως, παρά τον ηρωισμό και τις θυσίες των επαναστατών και των λαών γενικότερα, αυτές δεν άντεξαν. Ο επαναστατικός ενθουσιασμός γρήγορα υποχωρούσε. Αναζητώντας τις αιτίες του γεγονότος αυτού ο Κ. Μαρξ, κατέληξε στο συμπέρασμα, ότι η κύρια ανάμεσα τους ήταν η ανωριμότητα του προλεταριάτου, γιατί μόνο αυτό ήταν σε θέση να καταστείλει κάθε αντεπαναστατική δράση και να διατηρήσει την εξουσία. Και ανακεφαλαιώνοντας αυτή την ιστορική πείρα, ο ίδιος κατέληξε στο συμπέρασμα, ότι όρος αναντικατάστατος για την πραγματοποίηση της σοσιαλιστικής επανάστασης, ικανής να εξαλείψει τον καπιταλισμό, είναι η εξουσία της εργατικής τάξης. Αυτή την εξουσία τη διατύπωσε με ακρίβεια, λιτότητα και σαφήνεια σαν «δικτατορία του προλεταριάτου» 2. Ο ίδιος ο Κ. Μαρξ, πέρα απ* αυτόν τον όρο, έθειξε και το ζήτημα του δρόμου πραγματοποίησης της σοσιαλιστικής επανάστασης. Καταπιάσθηκε συγκεκριμένα με την πολιτική των συμμαχιών του προλεταριάτου. Σε γράμμα του στον Κούγκελμαν το 1856, αναφερόμενος στη Γερμανία της εποχής εκείνης, διατύπωνε την ελπίδα, ότι ο συνδυασμός του πολέμου των χωρικών με την πάλη του εργατικού κινήματος, θα μπορούσε να δημιουργήσει επαναστατική κατάσταση. 3 Πρόκειται για άποψη που λέει ότι, όχι μόνο υπάρχει η δυνατότητα, αλλά ότι μάλιστα ενδείκνυται η μετεξέλιξη ενός πολέμου αντιφεουδαρχικού ή αστικοδημοκρατικών μεταρρυθμίσεων, σε κοινωνική επανάσταση, αντικαπιταλιστικού, προλεταριακού, σοσιαλιστικού χαρακτήρα. Στα προηγούμενα ζητήματα, του μηχανισμού δηλαδή και των δρόμων πραγματοποίησης της σοσιαλιστικής επανάστασης, στάθηκε και ο Φ. Έν-γκελς. " Εζησε ο ίδιος, επεξεργάσθηκε και φώτισε θεωρητικά τις αλλαγές που συντελούνταν στο μεταίχμιο του 19ου προς τον 20ο αιώνα, με το πέρασμα του καπιταλισμού στο ιμπεριαλιστικό του στάδιο. Αναλύοντας το ρόλο των νέων κινητήριων δυνάμεων της παγκόσμιας εξέλιξης, που τότε αναδείχνονταν, τις ενδοϊμπεριαλιστικές δηλαδή αντιθέσεις και την κίνηση τους, πρόβλεψε με ακρίβεια τον επικείμενο παγκόσμιο 2 Β.Ι. Λένιν: άπαντα τ. 36 σ εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή». 3 Β.Ι. Λένιν: άπαντα τ. 45 σ. 378 και Μάρξ-Ενγκελς: «διαλεχτά έργα» τ. 2 α. 533 κρατικός εκδοτικός οίκος για πολιτική φιλολογία, Μόσχα μετάφραση στα ελληνικά

11 πόλεμο -τον Α' παγκόσμιο πόλεμο- και τις σχετικές συνέπειες του. Μίλησε για αγριότητες των εμπολέμων, για εξαθλίωση των μαζών και για «στέματα, που θα κυλιούνται κατά δωδεκάδες και δεν θα βρίσκεται κανείς να τα μαζέψει» 4. Ο " Ενγκελς, μίλησε με περίσκεψη σε ότι αφορά τις λεπτομέρειες αυτού του πολέμου, κρίνοντας ότι είναι αδύνατο να προβλέψει κανείς «πως θα τελειώσουν όλα αυτά και ποιος θα βγει νικητής από τον αγώνα» 5. Μίλησε όμως με τρόπο απόλυτο για ό,τι αφορά την αιχμή της κρίσης και τη νομοτελειακή κατάληξη της σύγκρουσης λέγοντας ότι: «Μόνο ένα αποτέλεσμα είναι απόλυτα αναμφισβήτητο: η γενική εξάντληση και η δημιουργία των προϋποθέσεων για την οριστική νίκη της εργατικής τάξης» 6. Οι προγνώσεις αυτές του Μαρξ και του * Ενγκελς ήταν πράγματι, όπως η ζωή έδειξε, λαμπρές. Ωστόσο όμως, παρέμειναν στο επίπεδο της θεωρίας ως τις αρχές του αιώνα μας. Έμεινε ως τότε για απάντηση στην πράξη το ερώτημα, πότε θα αρχίσει η παγκόσμια σοσιαλιστική επανάσταση, πως και από που θα ξεκινήσει. Με βάση τα δεδομένα της εποχής του, ο Κ. Μαρξ έλεγε ότι «Ο Γάλλος θ' αρχίσει ο Γερμανός θα τελειώσει». 0 Στις νέες συνθήκες που προκύπτουν με το πέρασμα του καπιταλισμού στο ιμπεριαλιστικό του στάδιο, ο 'Ενγκελς, συνεκτιμώντας τα καινούργια δεδομένα αναφορικά με τη σοσιαλιστική επανάσταση, αποφαίνεται, ότι η πρόβλεψη για το πως και από που θ* αρχίσει η επανάσταση είναι λεπτομέρειες, ενώ το κύριο είναι η νομοτέλεια, η νίκη της εργατικής τάξης. Μεγαλύτερη εξειδίκευση στη θεωρία της σοσιαλιστικής επανάστασης έκανε ο Β.Ι. Λένιν, χάρη στον οποίο η θεωρία αυτή πέρασε στο λενινιστικό στάδιο ανάπτυξης της. Ο μαρξισμός, βρήκε σ' αυτόν το δημιουργικό συνεχιστή του. Ο Λένιν, αφομοίωσε δημιουργικά την κληρονομιά των Μάρξ-Ένγκελς, και επεσήμανε και αξιοποίησε, όσο κανένας άλλος, το κύριο στο μαρξισμό, την επαναστατική διαλεκτική του. Πάνω σ' αυτή τη διαλεκτική, στήριξε τη ζωτικής σημασίας για τις τύχες της σοσιαλιστικής επανάστασης θέση, την ανάγκη για ευλιγισία των επαναστατών σε συνθήκες επανάστασης. Βαθαίνοντας στο Μαρξισμό ο Λένιν, τον ανάπτυξε δημιουργικά στις νέες συνθήκες του ιμπεριαλισμού, ανακάλυψε και διατύπωσε με επιστημονικό-θε-ωρητική πληρότητα το νόμο της ανισόμετρης οικονομικής και πολιτικής ανάπτυξης του 4 Φ. Ένγκελς: Πρόλογος στη μπροσούρα του Σίγκισμουντ Μπορκχάϊμ: «Στη μνήμη των γερμανών ψευτοπατριωτών του », 1887, και Β.Ι. Λένιν: άπαντα τ. 36 σ. 472 εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή». 5 στο ίδιο όπως η 3 6 στο ίδιο όπως η

12 καπιταλισμού, στις νέες αυτές συνθήκες. Η διατύπωση του νόμου τούτου, αποτελεί κεφαλαιώδη θεωρητική καταβολή στο μαρξισμό και ταυτόχρονα στέρεη θεωρητική βάση για την καίρια πολιτική θέση του Λένιν, ότι η νίκη της σοσιαλιστικής επανάστασης είναι δυνατή κατ" αρχήν σε μια μόνο χώρα. Αξιοποιώντας τη μαρξιστική μεθοδολογική αρχή, της επισήμανσης του κύριου ανάμεσα στο σύνθετο, ο Λένιν επαναβεβαίωσε τη θέση του ' Ενγκελς, ότι για την επανάσταση το κύριο είναι η νομοτέλεια, ότι είναι λεπτομέρειες το πως και από που αυτή θ' αρχίσει και ότι τέτοιες λεπτομέρειες δε μετράνε από ιστορική άποψη. 7 Με την 6. Β.Ι. Λένιν: άπαντα τ. 35 σ. 278 εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή». ίδια μεθοδολογική αρχή, επεσήμανε ότι, στο σύνθετο 7 Β.Ι. Λένιν: άπαντα τ. 36 σ. 472 εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή»

13 ιμπεριαλιστικό σύστημα, ο πιο αδύνατος κρίκος του ήταν, στα μέσα της δεύτερης δεκαετίας του αιώνα μας, η τσαρική Ρωσία. Με βάση επίσης μια άλλη μεθοδολογική αρχή της υλιστικής διαλεκτικής, τη διαλεκτική ενότητα μορφής και περιεχομένου, ο Λένιν διατύπωσε τη θεωρητική θέση, ότι η σοσιαλιστική επανάσταση, ενιαία στην ουσία της, μπορεί να έχει ποικιλία μορφών, 8 ανάλογα με τις εθνικές συνθήκες και τις συγκυρίες του χρόνου. Και εξειδικεύοντας συγκεκριμένα τη θέση αυτή για την περίπτωση της Ρωσίας και για την περίοδο του Α' παγκόσμιου πολέμου, κατέληξε σε συμπεράσματα μοναδικής αξίας που βάραιναν αποφασιστικά στην εκδήλωση, την πορεία και την έκβαση της επανάστασης. Κύρια συγκυριακή ιδιομορφία της Ρωσίας, στις παραμονές της επανάστασης, ήταν ο ιμπεριαλιστικός πόλεμος. Από αυτή την ιδιομορφία, γεννιούνταν πρόσθετες ιδιομορφίες για τη σοσιαλιστική επανάσταση, η σοβαρότερη από τις οποίες είναι η δυνατότητα και η αναγκαιότητα για τη μετεξέλιξη του ιμπεριαλιστικού πολέμου. Ο Μαρξ, πενήντα περίπου χρόνια πριν, υπόδειχνε στον Κούγκελμαν την ανάγκη για την μετεξέλιξη του πολέμου των χωρικών 9 και τη συνένωση τούτου με το εργατικό κίνημα. Και ο Λένιν, δημιουργικός μαρξιστής όπως ήταν, αξιοποιεί την επαναστατική διαλεκτική του μαρξισμού στις νέες συνθήκες, και διατυπώνει την ιστορικής σπουδαιότητας θέση, αναφορικά με την αναγκαιότητα και τη δυνατότητα της μετατροπής του ιμπεριαλιστικού πολέμου σε εμφύλιο πόλεμο. Συνδεμένες με τη συγκυριακή ιδιομορφία του ιμπεριαλιστικού πολέμου, είναι επίσης οι καταστάσεις, όπου οι λαοί έχουν εξαθλιωθεί από την πείνα και έχουν αποκάμει από τον πόλεμο, καταστάσεις για τις οποίες με διορατικότητα μοναδική είχε μιλήσει, μερικές δεκάδες χρόνια πριν, ο ' Ενγκελς. Και ο Λένιν, άξιος μαθητής και συνεχιστής του τελευταίου, μοναδικός στη θεωρία της επανάστασης και στη δεξιοτεχνία της πρακτικής πολιτικής, συμπυκνώνει τα αιτήματα της στιγμής στα συνθήματα, για τη σωτηρία από την πείνα και για την ειρήνη 10 ανάμεσα στους λαούς. Σοβαρή επίσης γεωγραφική ιδιομορφία της Ρωσίας ήταν, ότι αυτή ανήκε στις αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες, που είχαν αποκάμει από τον πόλεμο και ταυτόχρονα αυτή συνόρευε με χώρες της Ασίας που μόλις τώρα, και λόγω του πολέμου, έμπαιναν στον πολιτισμό. Η υπόδειξη του Μαρξ, για σύνδεση του αντιφεουδαρχικού αγώνα με το εργατικό κίνημα, αποκτούσε εδώ άμεση επικαιρότητα. Και ο Λένιν συμπύκνωσε αυτή τη δυνατότητα στο σύνθημα «να δοθεί γη στους αγρότες»", κερδίζοντας έτσι τη συμμαχία των τελευταίων ενάντια στους αστούς και τους κουλάκους. Ο Λένιν, επέμενε πολύ στην αξιοποίηση όλων των ιδιομορφιών για την επιτυχία της επανάστασης. Τόνιζε με έμφαση, ότι στη γενική νομοτέλεια της εξέλιξης σ' όλη την παγκόσμια ιστορία, δεν αποκλείονται καθόλου, μα αντίθετα προϋποτίθενται, 8. Β.Ι. Λένιν: άπαντα τ. 45 σ. 379 εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή». ορισμένες φάσεις που αποτελούν «ιδιομορφία, είτε στη μορφή είτε στη διαδικασία αυτής της εξέλιξης» 8. Κριτικάριζε έντονα τη δογματική προσκόληση σε ξεπερασμένα στερεότυπα και κατηγορούσε τους μικροαστούς, γιατί δεν μπορούν να αντιληφθούν, ότι «ο δρόμος αυτός μπορεί να θεωρηθεί σαν πρότυπο, με αντίστοιχες αλλαγές, όχι διαφορετικά παρά μόνο με μικρές διορθώσεις, εντελώς ασήμαντες από την άποψη της γενικής πορείας της παγκόσμιας ιστορίας». 13 Την ανάγκη τέτοιων διορθώσεων στη θεωρητική σκέψη έκανε επιτακτική η ίδια η ζωή, στην προεπαναστατική εκείνη περίοδο. Οι εργάτες, οι αγρότες και οι στρατιώτες, σε οργανική συμμαχία μεταξύ τους, είχαν αναδείξει τα Σοβιέτ σαν νέα μορφή εξουσίας, ήδη από το Η δυναμική της κοινωνικής πραγματικότητας, έδειχνε την ανεπάρκεια και τη χρεωκοπία της προσκόλησης στη μικροαστική δημοκρατία, σαν μοναδικό πρότυπο εξουσίας. Και ο Λένιν, έχοντας επίγνωση της δυναμικής της πραγματικής ζωής και των εσωτερικών αντιφάσεων των φαινομένων της, επεμβαίνει στη λύση των ειδικών και συγκεκριμένων αντιθέσεων της στιγμής, με όργανο την υλιστική διαλεκτική, δίνοντας έτσι στέρεη επιστημονικο-θεωρητική στήριξη στην επαναστατική πράξη. Η ζωή είχε προωθήσει σημαντικά τον υποκειμενικό παράγοντα της επανάστασης και ανέβασε την πολιτική εξουσία στην πρωτόγνωρη μορφή των Σοβιέτ. Για τούτο, η 8 Β.Ι. Λένιν: άπαντα τ. 45 σ. 379 εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή». 14. Β.Ι. Λένιν: άπαντα τ. 36 σ. 472 εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή». 15. Β.Ι. Λένιν: άπαντα τ. 44 σ. 149 εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή». 16. Β.Ι. Λένιν: άπαντα τ. 3 σ. 21 εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή». 13

14 θεωρητική έκφραση αυτού του παράγοντα και αυτής της μορφής ήταν, όχι απλά επιστημονικά νόμιμη, αλλά και από πρακτική πολιτική άποψη επιτακτική. Και αυτό έγινε. Η δικτατορία του προλεταριάτου, για την οποία μίλησε ο Μαρξ, ενιαία στην ουσία της, έπαιρνε τη μορφή των Σοβιέτ, τόσο στις θεωρητικές επεξεργασίες των μπολσεβίκων, όσο και στην προπαρασκευαστική επαναστατική πρακτική. Γινόταν έτσι, στη φάση εκείνη, η αναγκαία αλλαγή στη μορφή εκδήλωσης της γενικής νομοτέλειας, της δικτατορίας δηλαδή του προλεταριάτου, αλλαγή ζωτικά απαραίτητη στη συγκεκριμένη περίπτωση, αλλά ωστόσο όχι καθοριστική από γενική ιστορική άποψη. Μέσα από τέτοιες σοβαρές επιστημονικο-θεωρητικές επεξεργασίες, το ρωσσικό προλεταριάτο, μπόρεσε να διαθέτει στις παραμονές της επανάστασης αξιόλογες εφεδρείες. Ανακεφαλαιώνει με πληρότητα την ιστορική πείρα όλων των προηγούμενων επαναστάσεων, από την κομμούνα του Παρισιού, ως και την επανάσταση του 1905 στη Ρωσία. Συνδυάζει με μοναδικό τρόπο τις γενικές νομοτέλειες με τις εθνικές ιδιομορφίες της Ρωσίας και τις ιδιαιτερότητες της εποχής, σε κάθε βήμα προετοιμασίας της επανάστασης. Διαθέτει και αξιοποιεί το δημιουργικό πνεύμα του ρούσικου λαού, που ήδη από την επανάσταση του 1905 έδωσε την πρωτότυπη μορφή εξουσίας, τα Σοβιέτ. Διαθέτει σαν επαναστατική τάξη και επαναστατικό κόμμα, στη θεωρητική του βάση και στην πολιτική του πρακτική, την ευλιγισία που πρέπει να διακρίνει τους επαναστάτες στην περίοδο της επανάστασης. Και με αυτό τον επαναστατικό επιστημονικο-θεωρητικό του πλούτο σαν οδηγό, το Ρώσικο προλεταριάτο προχώρησε στην κοσμοϊστορική πράξη του Οκτώβρη του 1917, στην πραγματοποίηση της σοσιαλιστικής επανάστασης. Και έγινε τότε, αυτό που όλοι το είδαν και λίγοι μπορούσαν να το καταλάβουν. Οι απολλοτριωτές απαλλοτριώνονται και πραγματοποιείται έτσι η πιο λαμπρή σφαιρική πρόγνωση του Κ. Μάρξ. Το προλεταριάτο παίρνει την εξουσία στη Ρωσία και τη σταθεροποιεί στα μέσα του 1919, ενώ στις υπόλοιπες χώρες «δημιουργούνται οι προϋποθέσεις» 14 που κάνουν την επικράτηση της σοσιαλιστικής επανάστασης αναπόφευκτη, όπως με μοναδική διορατικότητα πρόβλεψε ο Φρειδερίκος Ένγκελς. Τέλος, ο ιμπεριαλιστικός πόλεμος μετατρέπεται σε εμφύλιο, οι δούλοι 15 για πρώτη φορά στρέφονται ενάντια στους δουλοκτήτες, στους εκμεταλλευτές και τους καταπιεστές τους και νικάνε οριστικά, δικαιώνοντας έτσι την ιστορική καινοτομία του Λένιν, στην πρακτική της επανάστασης. Η Οκτωβριανή Επανάσταση νίκησε άμεσα. Νίκησε επίσης σχεδόν αναίμακτα, αν ληφθεί υπόψη το μοναδικό, από ιστορική άποψη, έργο που αυτή επιτελούσε. Συνέβαλαν σε τούτο, όχι μόνο η σωστή οργάνωση και διεκπεραίωση της από το προλεταριάτο και την πρωτοπορία του, το μπολσεβίκικο κόμμα, αλλά και η διακαής επιθυμία των ίδιων των επαναστατών. Συνετέλεσε επίσης το αντικειμενικό γεγονός, ότι οι ιμπεριαλιστές ήταν διασπασμένοι και για τούτο αδύναμοι για επέμβαση, το ότι στην ίδια την Ρωσία υπήρξε στις παραμονές της επανάστασης μια ωρισμένη νομιμότητα που διευκόλυνε τη δράση των μπολσεβίκων. Καθοριστικό ρόλο έπαιξε επίσης στη γρήγορη και αναίμακτη επικράτηση της επανάστασης η προπαγάνδα των μπολσεβίκων, που εκφράζε με πιστότητα τις λαϊκές ανάγκες και τις καίριες επιταγές της στιγμής. Τα συνθήματα αυτής της προπαγάνδας, «ψωμί», «ειρήνη», «ελευθερία», «γη στους αγρότες», αντανακλούσαν τους πόθους των πλατειών λαϊκών μαζών. Τους πόθους αυτούς, αδυνατούσε να τους εκπληρώσει η αστική τάξη. ' Οντας η ίδια αυτή τάξη κατώτερη από τις απαιτήσεις της στιγμής, δεν μπορούσε αντικειμενικά να διατηρήσει άλλο την εξουσία. Ενώ αντίθετα το προλεταριάτο, πρόβαλε σαν τάξη ανερχόμενη, με δεδηλωμένη φερεγγυότητα, ικανό να πάρει την εξουσία και να ικανοποιήσει τους λαϊκούς πόθους. Για την εκπλήρωση αυτής της αποστολής, το ρωσικό προλεταριάτο απευθύνθηκε με τα συνθήματα του στις μάζες, μέσα και έξω από τη Ρωσία. Μπόρεσε έτσι να κερδίσει με επιτυχία τους δύο κύριους συμμάχους του 1β, την πλειοψηφία δηλαδή του λαού, τους μισοπρολετάριους, μισοαγρότες και το προλεταριάτο όλων των χωρών. Και με σίγουρο οδηγό του την επαναστατική θεωρία, το μαρξισμό-λενινισμό, και απαλλαγμένο από κάθε παιδική μικροαστική συμπεριφορά «του εδώ και τώρα» ή «του όλα ή τίποτα» προχώρησε πρώτα στην κατάκτηση της λαοκρατικής δημοκρατίας και στην πλήρη νίκη των αγροτών πάνω στους τσιφλικάδες. 14. Β.Ι. Λένιν: άπαντα τ. 36 σ. 472 εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή». 15. Β.Ι. Λένιν: άπαντα τ. 44 σ. 149 εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή». 16. Β.Ι. Λένιν: άπαντα τ. 3 σ. 21 εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή». 14

15 Αυτά τα καθόλα αστικοδημοκρατικά καθήκοντα συνδυάσθηκαν ωστόσο διαλεκτικά με το σοσιαλιστικό χαρακτήρα της επανάστασης, της μόνης άλλωστε που μπρούσε να δώσει στο λαό ψωμί, ελευθερία και ειρήνη. Αυτός ο αναίμακτος και βαθειά ειρηνικός χαρακτήρας της Οκτωβριανής επανάστασης, εκδηλώθηκε όπως είπαμε, από την πρώτη στιγμή. Δεν συνεχίσθηκε όμως η ειρηνική εξέλιξη για πολύ και ούτε μπορούσε, αντικειμενικά, στις συνθήκες εκείνες, να γίνει κάτι τέτοιο, ως το τέλος. Οι ίδιοι οι μπολσεβίκοι δεν έτρεφαν, στην προκειμένη περίπτωση, πασιφιοτικές αυταπάτες. Η δική τους θεωρία της επανάστασης δίδασκε άλλωστε, ότι η περίοδος της κατάρρευσης του καπιταλισμού συνοδεύεται από βία, ότι αυτή η βία εκτείνεται σε μια ολόκληρη κοσμοϊστορική εποχή, και ότι στην περίοδο αυτή πολλά ζητήματα θα κρίνονται με τη βία που εκδηλώνεται με πολέμους ποικίλους. Δεν στάθηκαν όμως σ' αυτές τις θεωρητικές εκτιμήσεις μηχανιστικά και αποοτεωμένα, αλλά με την επιβαλλόμενη ευλιγισία της επαναστατικής δράσης. Και με πλήρη την επίγνωση, ότι οι βίαιες εξελίξεις, δεν είναι νομοτέλειες δήθεν μοιραίες και αναπότρεπτες, αλλά κοινωνικές διαδικασίες που με την παρέμβαση της ταξικής πάλης, περιορίζονται, τροποποιούνται και ακόμα εξαλείφονται, μαζί με το σύστημα των σχέσεων παραγωγής στο οποίο ανήκουν. Από αυτή την άποψί. είναι πράγματι μοναδική η υπεύθυνη στάση και η μέριμνα TCOV μ,το.^πεβίκων γ,α την ειρηνική εξέλιξη της επανάστασης, υπε"α"νότηι.-ι ::οι μέριμνα που χαρακτηρίζουν μόνο τους επαναστάτες. Αταλάντευτοι και αλύγιττοι στο θι;μ.λ^ιακό τους σκοπό, για τη σωτηρία της επανάστασης έναντι π^σης θυϋίις, διακήρυτταν με ειλικρίνεια ότι: «το προλεταριάτο θα υποστηρίξει με κάθε μέσο τα Σοβιέτ αν δοκίμαζαν και την τελευταία πιθανότητα για ειρηνική εξέλιξη της επανάστασης» 17 και έκαναν τη διακήρυξη τους αυτή καθημερινή πολιτική πρακτική στο εσωτερικό της χώρας. Ο ίδιος ειρηνόφιλος χαρακτήρας, εί*/αι διάχυτος και στην εξωτερική πολπική των μπολσεβίκων. Και δεν μπορούσε να γίνει αλλιώς, λόγω της φύσης και του χαρακτήρα της νέας εξουσίας. Κυρίαρχο ήταν το σύνθημα και τα μέτρα που το συνάδειιαν, να σταματήσει κατ' αρχήν ο πόλεμος, σαν πρώτο βήμα, και στην συνέχεια να συναφθεί δίκαιη δημοκρατική ειρήνη, χωρίς αποζημιώσεις και προσαρτήσεις, ποιοτικά διαφορετική από την ιμπεριαλιστική ειρήνη. Και είναι μοναδική η ευλιγισία των μπολσεβίκων και στο ζήτημα της 14. Β.Ι. Λένιν: άπαντα τ. 36 σ. 472 εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή». 15. Β.Ι. Λένιν: άπαντα τ. 44 σ. 149 εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή». 16. Β.Ι. Λένιν: άπαντα τ. 3 σ. 21 εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή». 15

16 διαχείρησης της υπόθεσης της ειρήνης. Υπέρμαχοι της δημοκρατικής ειρήνης και πολέμιοι της ιμπεριαλιστικής, αποδέχθηκαν ωστόσο την ειρήνη του Μπρέστ-Λπόφσκ, σαν αναπότρεπτο τακτικό επαναστατικό ελιγμό. Εξηγώντας ο Λένιν αυτό τον ελιγμό, έλεγε ότι «δώσαμε ένα μέρος της περιουσίας μας για να σώσουμε την εξουσία μας» 9. Είμαστε έλεγε επαναστάτες, και σαν τέτοιοι γνωρίζουμε να κάνουμε «όχι μόνο γεναίες εφόδους αλλά και γενναίες υποχωρήσεις» 10. ' Ομως, η ειρηνική ή μη εξέλιξη της επανάστασης, δεν ανήκε αποκλειστικά στη διακριτική ευχέρεια των μπολσεβίκων. Δεν είχαμε, έλεγαν οι ίδιοι, καμμιά αμφιβολία ότι στο μέλλον η επανάσταση μας θα αντιμετώπιζε δυσκολίες. 11 Ο ίδιος άλλωστε ο διεθνιστικός χαρακτήρας της επανάστασης, έβαζε στην εξωτερική της πλευρά τεράστια εμπόδια. Η ταξική στενότητα των εχθρών της, δεν τους επέτρεψε να κατανοήσουν από την αρχή τη σημασία της επανάστασης, και δεν πίστεψαν στη βιωσιμότητα της. Η βαθμιαία όμως σταθεροποίηση της, οδήγησε τη ντόπια και τη διεθνή αντίδραση σε ωριμότερες σκέψεις και σε σοβαρή ανησυχία. ' Εγινε πολύ σύντομα αντιληπτό, ότι δεν πρόκειται για ένα θνησιγενές πείραμα, 12 αλλά για επανάσταση με μέλλον. Η σωστή αυτή κατανόηση από την αντίδραση του χαρακτήρα και των προοπτικών της Οκτωβριανής Επανάστασης, άρχισε να δημιουργεί στην τελευταία τεράστια και δυσεπίλυτα προβλήματα. ' Εμπαινε τώρα με μεγάλη οξύτητα στο κόμμα των μπολσεβίκων η ανάγκη της εσωτερικής οργάνωσης, κάτι που ήταν πολύ πιο απλό στις πρώτες μέρες του Μεγάλου Οκτώβρη. Ταυτόχρονα, ορθώνεται μπροστά τους, το γιγαντιαίο καθήκον, να δείξει και να επεκτείνει η επανάσταση το διεθνή της χαρακτήρα, να κάνει δηλαδή το πέρασμα από την εθνική επανάσταση στην παγκόσμια επανάσταση. Σ' αυτό ακριβώς το πέρασμα, συνίσταται η μεγαλύτερη δυσκολία 13 της Οκτωβριανής Επανάστασης. Οι δυσκολίες αυτές πηγάζουν από το γεγονός, ότι η Οκτωβριανή Επανάσταση, τροποποίησε ευθύς εξ" αρχής τις κινητήριες δυνάμεις της κοινωνικο-ιστορικής εξέλιξης. Η λύση της βασικής αντίθεσης του καπιταλισμού στη Ρωσία, που η επανάσταση αυτή πραγματοποίησε, σήμαινε ουσιαστικά την ποιοτική αλλαγή αυτής της αντίθεσης και την ανάδειξη, μέσα απ" αυτή την αλλαγή, μιας νέας αντίθεσης, της αντίθεσης ανάμεσα στον καπιταλισμό και το σοσιαλισμό, σε παγκόσμια κλίμακα. Ο ανταγωνισμός ανάμεσα στα δύο αυτά κοινωνικά συστήματα, αποτελεί από δω και πέρα το νέο στοιχείο που συστηματοποιεί το σύνολο των αντιθέσεων στη ζωή της ανθρωπότητας. Η βασική αντίθεση του καπιταλισμού άλλαξε, πήρε άμεσα διεθνή χαρακτήρα, και συνδέεται οργανικά με τη νέα αντίθεση, εκείνη ανάμεσα στον καπιταλισμό και το σοσιαλισμό. Η εργατική τάξη μεταπήδησε στο κέντρο της εποχής και η αντίθεση της με την αστική τάξη πήρε προτεραιότητα ανάμεσα στις άλλες 19. Β.Ι. Λένιν: άπαντα τ. 36 σ. 110 εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή». αντιθέσεις του καπιταλιστικού κόσμου, έγινε βασικός ανταγωνισμός που επηρεάζει αποφασιστικά το σύνολο των κοινωνικο-πολιτικών εξελίξεων. Κάτω από την επίδραση της αντίθεσης ανάμεσα στο σοσιαλισμό και τον καπιταλισμό, τροποποιήθηκε η αντίθεση ανάμεσα στις αποικίες και τις μητροπόλεις, γεγονός που εκδηλώνεται με την έναρξη της κατάρρευσης του αποικιακού συστήματος. Τροποποιήθηκαν επίσης οι ενδοκαπιταλιστικές-εν-δοϊμπεριαλιστικές αντιθέσεις, που παρά την οξύτητα τους, ωστόσο οι ιμπεριαλιστές μπροστά στον κίνδυνο του ανερχόμενου σοσιαλισμού, αρχίζουν να παραμερίζουν τα επιμέρους συμφέροντα τους και να συγκλίνουν σε μια αντισοσιαλιστική γραμμή. Τέλος, εξ αιτίας της αντίθεσης, σοσιαλισμού-καπι-ταλισμού, πήρε μοναδική σημασία η αντίθεση ανάμεσα στις λαϊκές μάζες και τον ιμπεριαλισμό πάνω στο πρόβλημα του πολέμου και της ειρήνης, αντίθεση που γεννήθηκε για πρώτη φορά στη διάρκεια του πρώτου παγκόσμιου πολέμου. Η Οκτωβριανή Επανάσταση έδωσε νέα ποιότητα στη βασική αντίθεση του καπιταλισμού και τούτο εκφράζεται στο νεογέννητο εν δυνάμει παγκόσμιο κομμουνιστικό κίνημα, που έπρεπε ωστόσο να γίνει στην πράξη παγκόσμιο. Έδωσε νέα ποιότητα στο εν δυνάμει παγκόσμιο εθνικο-απελευθερωτικό κίνημα και τούτο 9 Β.Ι. Λένιν: άπαντα τ. 44 σ. 102 εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή». 10 Β.Ι. Λένιν: άπαντα τ. 44 σ. 102 εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή». 11 Β.Ι. Λένιν: άπαντα τ. 36 σ. 6 εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή». 12 Β.Ι. Λένιν: άπαντα τ. 37 ο. 147 εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή». 13 Β.Ι. Λένιν: άπαντα τ. 36 σ. 6 εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή»

17 εκφράζεται στη σύγκλιση του κινήματος για εθνική απελευθέρωση με το κίνημα για κοινωνική απελευθέρωση, που όμως και αυτό απόμεινε να αποδειχθεί στην πράξη παγκόσμιο. ' Εδωσε επίσης νέα ποιότητα στις ενδοΐμπεριαλιστικές αντιθέσεις, πράγμα που αρχίζει να εκφράζεται με τη συσπείρωση των ιμπεριαλιστών ενάντια στη νεαρή σοβιετική δημοκρατία, με την υποδαύλιση της αντεπανάστασης και την επικείμενη άμεση ιμπεριαλιστική επέμβαση, όπως και έγινε. Η άμεση διεθνοποίηση του συστήματος των αντιθέσεων που διαμορφώθηκε στην περίοδο μετά τον Μεγάλο Οκτώβρη, καθώριζε και το μέγεθος των προβλημάτων που ορθώνονταν μπροστά στην Οκτωβριανή Επανάσταση. Όμως η επανάσταση αυτή, αντεπεξήλθε με επιτυχία μοναδική, σε όλες τις δυσκολίες. Εκπλήρωσε τότε και εκπληρώνει αδιάκοπα, με συνέπεια και με ακρίβεια, την αποστολή της. ' Εδωσε πολλά και δίνει συνέχεια, τόσα και τέτοια σε έκταση και ποιότητα, που κάθε απόπειρα περιγραφής τους, πάντα αυτή θάναι κατώτερη από τις πραγματικές διαστάσεις του έργου της επανάστασης. Το έργο αυτό είναι διαχρονικό και διατοπικό, συνεχίζεται μέχρι σήμερα, και επεκτείνεται από χώρα σε χώρα. Τούτο κάνει αντικειμενικά αναγκαία τη διαστολή και τη μετακίνηση των συντεταγμένων του χρόνου και του χώρου, προκειμένου να ενσωματωθεί στο περιεχόμενο της επανάστασης, το νέο έργο που επιτελείται κάτω από την επίδραση της. Ωστόσο, δεν μπορεί κανείς να μη σημειώσει, έστω και αποσπασματικά, μερικούς από τους πρώτους καρπούς αυτής της επανάστασης, τόσο ειδικά για τη Ρωσία όσο και για την ανθρωπότητα ολόκληρη. Στην ίδια τη Ρωσία, η 18 17

18 επανάσταση έδωσε την εξουσία στην εργατική τάξη, σαν φορέα μετασχηματισμού της κοινωνίας σε όφελος των εργαζόμενων, έδωσε τη δικτατορία του προλεταριάτου. Απόσπασε τη χώρα από τον ιμπεριαλιστικό πόλεμο και την έσωσε. Έδωσε τα βασικά μέσα παραγωγής στους άμεσους παραγωγούς, στους εργάτες και σε όλο το λαό. ' Εδωσε το πολιτικό σύστημα της σοβιετικής δημοκρατίας, με τις δύο διαλεκτικά δεμένες αρχές της, την αρχή της λαϊκής κυριαρχίας και το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης των λαών. Τις πρώτες ήδη ώρες, η Οκτωβριανή Επανάσταση, έδωσε την ειρήνη στη Ρωσία και έξω απ" αυτή. Τράβηξε στο προσκήνιο της ιστορίας τους εκμεταλλευόμενους και τους καταπιεζόμενους και έβαλε πρώτα και κύρια την εργατική τάξη στον ηγετικό και τον καθοδηγητικό της ρόλο, με την πολιτική εξουσία στα χέρια της. Τερμάτισε σε μια γωνιά της γης την ιστορία της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο, την προϊστορία δηλαδή της ανθρωπότητας και εγκαινίασε την ιστορία χωρίς εκμετάλλευση, την ποιοτικά νέα ιστορία. Εγκαινίασε την παγκόσμια σοσιαλιστική επανάσταση, της οποίας είναι μέρος και αφετηρία, που συνεχίζεται σε πλάτος και βάθος σε οικουμενική κλίμακα, για να ολοκληρωθεί τελικά με την εξάλειψη του καπιταλισμού και των προκαπιταλιστικών εκμεταλλευτικών επιβιώσεων. Το έργο της Οκτωβριανής Επανάστασης είναι απροσμέτρητα μεγάλο. Και συνηθίζεται να λέγεται, ότι τα μέγαλα έργα φαίνονται από μακρυά, όταν αυτά οριστικοποιούνται στη διαμόρφωση τους και κατασταλάζουν στη συνείδηση των λαών με την πορεία του χρόνου. Τούτο είναι αντικειμενικά σωστό, αφορά ωστόσο τα κοινά μυαλά, τις πλατειές μάζες. Εξαίρεση από τον κανόνα παρουσιάζουν οι μεγαλοφυίες, που συλλαμβάνουν τα μηνύματα των καιρών πριν τα γεγονότα συμβούν και ερμηνεύουν τα τελευταία με ακρίβεια και με βάση τις προοπτικές τους. Σ' αυτές τις μεγαλοφυίες ανήκει αναμφίβολα ο Β.Ι. Λένιν. Και ας αφήσουμε αυτόν να δώσει την αυθεντική αποτίμηση του έργου και των προοπτικών της Οκτωβριανής Επανάστασης. Ο Λένιν στέκεται μπροστά στην Οκτωβριανή επανάσταση με τη συνέπεια του επαναστάτη και με την αρετή που διακρίνει τις μεγαλοφυίες, ικανές να δίνουν στα πιο μεγάλα γεγονότα και στους πιο γενικούς νόμους, της φύσης και της κοινωνίας, τις πιο λιτές διατυπώσεις. Στις 25/10 (7/11) /1917, λίγες ώρες μετά το ξέσπασμα της επανάστασης, αναγγέλλοντας ο ίδιος την επικράτηση της, στις 10 πμ. το πρωί, ανακοινώνει ταυτόχρονα τους πρώτους γλυκείς καρπούς της: 23 Άμεση πρόταση ειρήνης. Κατάργηση της τσιφλικάδικης γης. Εργατικός έλεγχος στην παραγωγή. Σοβιετική κυβέρνηση. Λίγο αργότερα την Ίδια μέρα, στη συνεδρίαση των Σοβιέτ των εργατών και των στρατιωτών της Πετρούπολης, στις 2 μμ. καθώριζε τη σημασία της εργατο-αγροτικής επανάστασης, επισημαίνοντας ότι 21 : Θα έχουμε σοβιετική κυβέρνηση, όργανο εξουσίας δικό μας. Πρέπει να τερματίσουμε αμέσως τον πόλεμο. Θα κερδίσουμε την εμπιστοσύνη των αγροτών με το διάταγμα για την κατάργηση της τσιφλικάδικης γης. Η σωτηρία της αγροτιάς βρίσκεται στη συμμαχία της με την εργατική τάξη. Θα καθιερώσουμε τον πραγματικό εργατικό έλεγχο στην παραγωγή. Αρχίζει μια νέα εποχή για τη Ρωσία και η σημερινή, η τρίτη ρωσική επανάσταση, θα οδηγήσει τελικά στη νίκη του σοσιαλισμού. Στη δεύτερη αυτή διατύπωση του, ο Λένιν μιλάει για νέα εποχή, όπου η εργατική τάξη θα βρίσκεται στην εξουσία με τη δική της σοβιετική κυβέρνηση, και ότι στη διάρκεια αυτής της εποχής η επικράτηση του σοσιαλισμού θα είναι οριστική. Έκανε με αυτό τον τρόπο άμεση σύνδεση της Οκτωβριανής Επανάστασης και της νέας εποχής που γεννιόταν χάρη σ' αυτή, καθώριζε σαν ηγετική δύναμη αυτής της εποχής την εργατική τάξη και την εξουσία της, και οριοθετούσε αυτή την εποχή με την εξάλειψη του καππαλισμού και την οριστική επικράτηση του σοσιαλισμού. Και στη λακωνική αυτή διατύπωση, συμπυκνώνεται το μεγαλείο της Οκτωβριανής Επανάστασης, ο σοσιαλιστικός της χαρακτήρας, η δυναμική και ο κοσμοϊστορικός της ρόλος. Η κατανόηση όλων τούτων, προϋποθέτει τη σωστή ανάλυση και την ερμηνεία της οργανικής σχέσης της Οκτωβριανής Επανάστασης και της εποχής που γεννήθηκε μαζί της, της σύγχρονης εποχής. Σ' αυτή την ανάλυση θα σταθούμε, πολύ συνοπτικά αμέσως πιο κάτω, περνώντας φυσικά από τις σκέψεις του Λένιν, ο οποίος έθιξε τα ζητήματα αυτά, πριν ακόμα από την Οκτωβριανή Επανάσταση. Η γνωριμία με την αντίληψη που ο Λένιν είχε για τη νέα εποχή, δίνει από μια άλλη πλευρά, έμμεσα μεν αλλά ωστόσο πολύ συμπυκνωμένα, τις διαστάσεις της σημασίας της Οκτωβριανής Επανάστασης. Ταυτόχρονα αυτή η γνωριμία, αποκαλύπτει την επιστημονική και τη θεωρητική περιεκτικότητα που έχει η σύνδεση που ο Λένιν έκανε, ανάμεσα στην Οκτωβριανή Επανάσταση και τη νέα εποχή. Μια εποχή μεταβατική, που σημαδεύεται 23. Β.Ι. Λένιν: άπαντα τ. 35 α. 1 εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή». 24. Β.Ι. Λένιν: άπαντα τ. 35 σ. 2 εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή». 20

19 από την αντικειμενική νομοτέλεια, της συνύπαρξης δύο σύγχρονων και αντίθετων - κοινωνικο-οικονομικών συστημάτων, το σοσιαλισμό και τον καπιταλισμό, όπου το πρώτο, το νέο, γεννιέται και αναπτύσσεται στη θέση του δεύτερου, του παλιού, που περνάει κρίση και πεθαίνει. β. Η Οκτωβριανή Επανάσταση, αφετηρία της σύγχρονης εποχής και της γενικής κρίσης του καπιταλισμού Η κοινωνικο-ιοτορική κατηγορία «εποχή», όπως αυτή έχει διαμορφωθεί μέχρι σήμερα από τη μαρξιοτικο-λενινιστική διδασκαλία, σημαίνει τα μεγάλα στάδια ανάπτυξης της ανθρωπότητας, με όλο το πλέγμα των αντικειμενικών διαδικασιών, κοινωνικών, οικονομικών, πολιτικών, πολιτιστικών κ.α., που αντιστοιχούν σ' αυτά τα στάδια. Στα πλαίσια μιας τέτοιας εποχής, μπορούν να συνυπάρχουν διάφορα κοινωνικο-οικονομικά συστήματα, ταξικά, πολιτικά, κοινωνικά κινήματα κ.α. Ποιοτικό γνώρισμα κάθε τέτοιας εποχής είναι το ποιά κοινωνική τάξη αποτελεί την ηγετική της δύναμη. Έννοια συνώνυμη της «εποχής», είναι η κατηγορία «ιστορική εποχή» 14 με την οποία ασχολήθηκε επισταμένα ο Β.Ι. Λένιν. Ήδη το Γενάρη του 1915, σε άρθρο του με τίτλο «κάτω από ξένη σημαία», ξεκαθαρίζει τον όρο «ιστορική εποχή». Πρόκειται, σύμφωνα με το Λένιν, για μεγάλα ιστορικά διαστήματα, όπου υπάρχουν και θα υπάρχουν διάφορα μικρότερα κινήματα, με χαρακτήρα πότε προοδευτικό και πότε πισωδρομικό και με αποκλίσεις από το μέσο τύπο και τους μέσους ρυθμούς ανάπτυξης των κινημάτων τούτων. Δεν θα μπορούμε να ξέρουμε, γράφει ο Λένιν στο πιο πάνω άρθρο του, με ποιά ταχύτητα θα αναπτυχθούν τα διάφορα ιστορικά κινήματα μιας δοσμένης εποχής και σε τι βαθμό θα πετύχουν. Μπορούμε όμως να ξέρουμε «ποιά τάξη θα βρίσκεται στο κέντρο της μιας ή της άλλης εποχής, όταν καθορίσουμε το κύριο περιεχόμενο της, την κύρια κατεύθυνση της ανάπτυξης της, τις κύριες ιδιομορφίες των ιστορικών συνθηκών της δοσμένης εποχής» 15. Συνεχίζοντας παραπέρα την ανάλυση του ο Λένιν, αναφορικά με την ιστορική εποχή, διέκρινε τρεις τέτοιες μεγάλες ιστορικές εποχές, με όρια μεταξύ τους σχετικά: Πρώτη είναι η περίοδος , από τη Γαλλική Επανάσταση ως το γαλλοπρωσσικό πόλεμο, στη διάρκεια της οποίας ολοκληρώθηκε η άνοδος της αστικής τάξης και εξαντλήθηκε ο προοδευτικός της ρόλος. Δεύτερη είναι η περίοδος , ως τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, στη διάρκεια της οποίας, ολοκληρώνεται το πέρασμα της αστικής τάξης στη μονοπωλιακή αστική τάξη και στον αντιδραστικό της ρόλο και αρχίζει ο παρασιτισμός και η σήψη της. Τρίτη είναι εκείνη που άρχισε το 1914, η εποχή των κλονισμών που απορρέουν από τον ιμπεριαλισμό και την οποία ο Λένιν ονομάζει και «ιμπεριαλιστική εποχή» 16 ή «τρίτη εποχή». Γι' αυτή την «τρίτη εποχή», ο Λένιν έλεγε, ότι μόλις άρχισε το 1914, και ότι για την κατανόηση της, όπως και για την κατανόηση κάθε άλλης εποχής, απαιτείται η ανάλυση των αντικειμενικών όρων που καθωρίζουν το πέρασμα από τη μια εποχή στην άλλη. Βαθαίνοντας σ* αυτή την ανάλυση, και ζώντας ο ίδιος την πραγματικότητα του Μεγάλου Οκτώβρη και τις πρώτες κοσμοϊστορικές του συνέπειες, οριοθέτησε με μεγαλύτερη πληρότητα αυτή την «τρίτη εποχή». Διατυπώνει για το σκοπό αυτό τον καινούργιο όρο «σύγχρονη εποχή», σαν ακριβέστερο συνώνυμο της κατηγορίας «τρίτη εποχή» και μεταθέτει την έναρξη της στο 1917, συνδέοντας αυτή την έναρξη με την επικράτηση της Οκτωβριανής Επανάστασης. Επίσης προσδιώρισε και την ολοκλήρωση της «σύγχρονης εποχής», συνδέοντας την με την εξάλειψη του καπιταλισμού από τη γη. Το περιεχόμενο της «σύγχρονης εποχής», είναι ιστορικά αναπτυσσόμενο και ανάλογο χαρακτήρα παίρνει και η θεωρητική του έκφραση. Το Γενάρη του 1915, ο Λένιν μιλάει για «εποχή του ιμπεριαλισμού» 20 και για τους κλονισμούς που απορρέουν απ' αυτόν. Τον Αύγουστο του 1916 γράφει ότι η κοινωνική επανάσταση, δεν μπορεί να συντελεσθεί διαφορετικά παρά σαν εποχή που συνδιάζει τον εμφύλιο πόλεμο του προλεταριάτου ενάντια στην αστική τάξη στις αναπτυγμένες χώρες, με ολόκληρη σειρά δημοκρατικών και επαναστατικών κινημάτων, μαζί και 28. Β.Ι. Λένιν: άπαντα τ. 30 σ. 88 εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή». 14 Β.Ι. Λένιν: άπαντα τ. 26 ο. 42 εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή». 15 στο ίδιο όπως η Β.Ι. Λένιν: άπαντα τ. 26 σ. 143 εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή» 23. Β.Ι. Λένιν: άπαντα τ. 35 α. 1 εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή». 24. Β.Ι. Λένιν: άπαντα τ. 35 σ. 2 εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή». 20

20 εθνικο-απελευθερωτικών κινημάτων στα καταπιεζόμενα έθνη. 17 Στις 7/11/1917 κάνει λόγο για νέα εποχή που θα οδηγήσει τελικά στο σοσιαλισμό. 18 Ενώ στις 7/11/1920 ξεκαθαρίζει τον ορισμό και το περιεχόμενο της σύγχρονης εποχής λέγοντας ότι: Η εξαφάνιση του καπιταλισμού και των υπολλειμάτων του, η θεμελίωση της κομμουνιστικής τάξης πραγμάτων, αποτελεί το περιεχόμενο της νέας εποχής που άρχισε τώρα στην παγκόσμια ιστορία. Και συμπληρώνει, ότι τα συνθήματα της σύγχρονης εποχής είναι και πρέπει να είναι τα εξής: εξάλειψη των τάξεων, δικτατορία του προλεταριάτου για την πραγματοποίηση αυτού του σκοπού, αμείλικτο ξεσκέπασμα των μικροαστικών δημοκρατικών προλήψεων, σχετικά με την ελευθερία και την ισότητα, αμείλικτη πάλη ενάντια σ' αυτές τις προλήψεις. Και θα πρέπει να σημειωθεί, ότι ο Λένιν, οριοθετώντας έτσι το περιεχόμενο της σύγχρονης εποχής, το συνέδεε ταυτόχρονα με την πρακτική του διεθνούς προλεταριάτου και το αναγόρευε σε καθήκον του παγκόσμιου κομμουνιστικού κινήματος, οργανικά δεμένο με τις αρχές και τους σκοπούς της κομμουνιστικής Διεθνούς. 3 ' Η σωστή κατανόηση του ιστορικά αναπτυσσόμενου χαρακτήρα που έχει το περιεχόμενο της σύγχρονης εποχής, είναι, εκτός των άλλων, και σοβαρής σημασίας μεθοδολογική αρχή. Τηρώντας αυτή την αρχή, το παγκόσμιο κομμουνιστικό κίνημα, επαναδιατύπωσε τον ορισμό της σύγχρονης εποχής στη διάσκεψη των κομμουνιστικών κομμάτων το 1960, και τον επαναβεβαίωσε στην αντίστοιχη διάσκεψη του Ο νέος αυτός ορισμός, ανακεφαλαιώνει και ενσωματώνει στο περιεχόμενο της σύγχρονης εποχής, τις ιστορικές μεταβολές που έχουν συντελεσθεί ως την περίοδο εκείνη, δίνοντας έτσι μια πιο πιστή εικόνα του κόσμου, και για τούτο μια πιο αποτελεσματική θεωρητική βάση για την επαναστατική σκέψη και την αντίστοιχη πρακτική του παγκόσμιου επαναστατικού κινήματος. Στοιχεία αυτού του νέου ορισμού και του εκσυγχρονισμένου περιεχομένου του είναι: Πρώτον υπογραμμίζεται ότι ουσία του σημερινού σταδίου εξέλιξης της ανθρωπότητας, είναι το επαναστατικό πέρασμα στο σοσιαλισμό, αντικρούοντας μεταξύ των άλλων τις αστικές θεωρίες, για τη δήθεν αιωνιότητα του καππαλισμού, για τη δήθεν σύγκληση των δύο κοινωνικοοικομικών συστημάτων, για την δήθεν μη αναγκαιότητα της σοσιαλιστικής επανάστασης κλπ. Δεύτερο, τονίζεται ότι βασική αντίθεση της σύγχρονης εποχής που αποτελεί την κύρια κινητήρια δύναμη της κοινωνικοϊστορικής εξέλιξης, είναι η αντίθεση ανάμεσα στα δύο σύγχρονα κοινωνικο-οικονομικά συστήματα. Δίνεται έτσι, ανάμεσα στα άλλα, επιστημονικο-θεωρητική απάντηση στην απολογητική των μονοπωλίων που καλλιεργεί την άποψη, ότι τέτοια δήθεν αντίθεση είναι η αποκαλούμενη αντίθεση «Βορρά-Νότου». 31. στο ίδιο όπως η 30. Τρίτο, επισημαίνεται η τάξη που βρίσκεται στο κέντρο της εποχής, ο κύριος παράγοντας της κοινωνικο-ιοτορικής εξέλιξης, η εργατική τάξη, με ηγετικό και καθοδηγητικό ρόλο ανάμεσα στα σύμμαχα προς αυτή τμήματα που καταπιέζονται από το ζυγό του κεφαλαίου. Δίνεται έτσι ανάμεσα στα άλλα, ιδεολογικο-πολιτική απάντηση στις ποικίλες αστικές θεωρίες, αναφορικά με την ελίτ των τεχνοκρατών και των επιστημόνων και τις δήθεν συντεχνειακές επαναστάσεις τούτων, που σκοπεύουν στην υπονόμευση του κύρους και του ρόλου της εργατικής τάξης στη σημερινή καπιταλιστική κοινωνία. Τέταρτο, δίνεται περιεκτικά, με ακρίβεια και αντικειμενικότητα, ο τεράστιος ρόλος του υπαρκτού σοσιαλισμού, της πρωτοπορίας αυτής του παγκόσμιου επαναστατικού κινήματος, του πιο λαμπρού δημιουργήματος της παγκόσμιας εργατικής τάξης. Και έτσι, ανάμεσα στα άλλα, αποκρούονται η ιμπεριαλιστική προπαγάνδα και οι αντίστοιχες ραδιουργίες, που στοχεύουν στο να κλονίσουν την εμπιστοσύνη των επιμέρους ρευμάτων του παγκόσμιου επαναστατικού κινήματος προς τον υπαρκτό σοσιαλισμό, να υπονομεύσουν τη συνοχή του τελευταίου, να αποσπάσουν χώρες μέλη του, διαμέσου της πολιτικής των γεφυρών κ.α. Πέμπτο, σημειώνεται η κοσμοϊστορική σημασία του εθνικο-απελευθερωτι-κού κινήματος. Φωτίζεται έτσι η αναγκαιότητα για έξοδο των εξαρτημένων χωρών από το ιμπεριαλιστικό σύστημα και παράλληλα αποκρούονται οι νεοϊμπεριαλιστικές θεωρίες και τα σχετικά δόγματα, της ιμπεριαλιστικής ολοκλήρωσης, της αλληλεξάρτησης, της 17 Β.Ι. Λένιν: άπαντα τ. 30 σ. 112 εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή». 18 Β.Ι. Λένιν: άπαντα τ. 41 σ. 425 εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή». 23. Β.Ι. Λένιν: άπαντα τ. 35 α. 1 εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή». 24. Β.Ι. Λένιν: άπαντα τ. 35 σ. 2 εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή». 20