ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΜΕ ΘΕΜΑ

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΔΑΣΟΛΟΓΙΑΣ & ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΔΑΣΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΔΑΣΩΝ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΔΑΣΟΚΟΜΙΑΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΜΕ ΘΕΜΑ «Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΗΤΗΣ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗΣ ΣΤΗΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΠΥΡΟΠΛΗΚΤΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΔΑΣΟΥΣ ΤΟΥ ΚΕΔΡΗΝΟΥ ΛΟΦΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ» ΧΑΤΖΗΧΡΙΣΤΑΚΗ ΧΡΥΣΟΥΛΑ ΔΑΣΟΛΟΓΟΣ-ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΛΟΓΟΣ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ : ΘΕΟΧΑΡΗΣ ΖΑΓΚΑΣ Αν. Καθηγητής Α.Π.Θ. ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2011

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ...3 ΠΕΡΙΛΗΨΗ...5 SUMMARY ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ Η αποκατάσταση καμένων περιοχών Η εξέλιξη της τραχείας πεύκης μετά από πυρκαγιά ΠΕΡΙΟΧΗ ΕΡΕΥΝΑΣ Γενική περιγραφή Το κλίμα Γεωλογικές συνθήκες Πετρογραφία της περιοχής Εδαφολογικές συνθήκες Βλάστηση Πανίδα Μεσογειακά πευκοδάση τραχείας πεύκης Γεωγραφική εξάπλωση τραχείας πεύκης Μεθοδολογία Ψηφιοποίηση χαρτογραφικών δεδομένων Δειγματοληψία Κατάταξη κορμών σύμφωνα με το σύστημα κατάταξης IUFRO Επεξεργασία στοιχείων ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Γενικά Αποτελέσματα δομής ανά έκθεση Βόρεια έκθεση Βορειοανατολική έκθεση Βορειοδυτική έκθεση Νότια έκθεση Νοτιοανατολική έκθεση Νοτιοδυτική έκθεση Σύγκριση ποσοτικών χαρακτηριστικών μεταξύ των εκθέσεων ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Ανάλυση δομής και σύνθεσης Δομή, μορφή και καλλιέργεια του δάσους ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...81 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΩΝ

3 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η παρούσα διατριβή πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια του μεταπτυχιακού κύκλου σπουδών της Σχολής Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος με επιβλέποντα τον Αναπληρωτή Καθηγητή του εργαστηρίου Δασοκομίας κ. Θεοχάρη Ζάγκα. Θα ήθελα να ευχαριστήσω τον κ. Θεοχάρη Ζάγκα για την καθοδήγηση, τις γνώσεις, τις συμβουλές και τον χρόνο που μου διέθεσε καθ όλη την διάρκεια της συνεργασίας μας. Θα ήθελα να ευχαριστήσω την κ. Θέκλα Τσιτσώνη, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια του εργαστηρίου Δασοκομίας τόσο για την αμέριστη βοήθειά της καθ'όλη τη διάρκεια των μεταπτυχιακών μου σπουδών όσο και για την συμμετοχή της στην τριμελή εξεταστική επιτροπή. Επίσης θα ήθελα να ευχαριστήσω τον κ. Πέτρο Γκανάτσα, Επίκουρο Καθηγητή του εργαστηρίου της Δασοκομίας για την συμμετοχή του στην τριμελή εξεταστική επιτροπή. Την κ. Μαριάνθη Τσακαλδήμη για τις συμβουλές σε ότι αφορά την στατιστική επεξεργασία των στοιχείων. Την κ. Φανή Τζιαφτάνη, υποψήφια διδάκτωρ του εργαστηρίου Διευθέτησης Ορεινών Υδάτων για την πολύτιμη βοήθεια της και τις γνώσεις που μου προσέφερε στο στατιστικό πακέτο SPSS. Τέλος χρωστάω ένα θερμό ευχαριστώ στον Αναπληρωτή Καθηγητή του εργαστηρίου Διευθέτησης Ορεινών Υδάτων και Πρόεδρο της Σχολής Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος κ. Παναγιώτη Στεφανίδη για τον χρόνο που αφιέρωσε και την βοήθεια του κατά την συλλογή των στοιχείων υπαίθρου. 3

4 Αφιερώνεται στους γονείς μου 4

5 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Τα Μεσογειακά οικοσυστήματα κωνοφόρων απειλούνται από τις δασικές πυρκαγιές όταν αυτές συμβαίνουν σε χρονικά διαστήματα μικρότερα από αυτά που χρειάζονται για να αναγεννηθούν λόγω προηγούμενων διαταραχών. Σκοπός της παρούσας εργασίας ήταν η μελέτη της συμβολής τόσο της φυσικής αναγέννησης όσο και των αναδασώσεων που διενεργήθηκαν κατά την μεταπυρική περίοδο στο δάσος του Κεδρηνού Λόφου Θεσσαλονίκης. Το δάσος αυτό αποτελεί προστατευτική ασπίδα της πόλης από πλημμύρες και μοναδική διέξοδο των κατοίκων της πόλης για αναψυχή. Στο σύνολο της καμένης έκτασης από την πυρκαγιά του 1997 τοποθετήθηκαν 34 πειραματικές επιφάνειες (10mΧ10m) και σε αυτές μετρήθηκαν ο αριθμός των ατόμων κάθε δασοπονικού είδους που συμμετείχε και τα ποσοτικά χαρακτηριστικά των ατόμων αυτών και παράλληλα εκτιμήθηκαν τα ποιοτικά χαρακτηριστικά τους. Στη συνέχεια μελετήθηκε η εξέλιξη της φυσικής και της τεχνητής αναγέννησης με βάση τα ποσοτικά χαρακτηριστικά των κύριων δασοπονικών ειδών που συμμετέχουν σήμερα στη σύνθεση του δάσους. Από την παραπάνω έρευνα οδηγούμαστε στο συμπέρασμα πως η εξέλιξη της φυσικής αναγέννησης είναι πολύ καλύτερη σε σύγκριση με την τεχνητή στο σύνολο των εκθέσεων. Αξίζει να σημειωθεί πως στο σύνολο της αναγέννησης το 78,6% προέρχεται από φυσική αναγέννηση των ειδών τραχείας πεύκης και του αειθαλούς κυπαρισσιού και μόνο το 21,4% προέρχεται από τεχνητώς εισαχθέντα είδη και κυρίως κυπαρίσσι της αριζόνας (18%). Επίσης θα πρέπει να σημειωθεί πως η μεγαλύτερη πυκνότητα δενδρυλλίων απαντάται στη Βόρεια έκθεση (6225 άτομα/ha) ενώ ακολουθούν η Βορειοανατολική (5833 άτομα/ha) και η Νοτιοδυτική έκθεση (5062 άτομα/ha). Σε ότι αφορά τις υπόλοιπες εκθέσεις η πυκνότητα των δενδρυλλίων διαφέρει σημαντικά καθώς η μικρότερη πυκνότητα απαντάται στη Βορειοδυτική έκθεση (3020 άτομα/ha). Τέλος σε ότι αφορά τη σύγκριση φυσικής και τεχνητής αναγέννησης μεταξύ των εκθέσεων η μέγιστη φυσική αναγέννηση παρουσιάζεται στη Βορειοανατολική έκθεση (5800 άτομα/ha) και η μέγιστη τεχνητή στη Βόρεια έκθεση (2150 άτομα/ha). Θα πρέπει να σημειωθεί επίσης ότι τα πλατύφυλλα είδη που εισήχθησαν δεν κατάφεραν να επιβιώσουν και να εξελιχθούν. Με βάση τα παραπάνω στοιχεία προτείνονται τα κατάλληλα καλλιεργητικά μέτρα για τις συστάδες του Κεδρηνού Λόφου που βρίσκονται στο στάδιο της 5

6 νεοφυτείας και της πυκνοφυτείας. Επίσης προτείνεται η εισαγωγή κατάλληλων πλατύφυλλων ειδών στις Βόρειες και Βορειοανατολικές εκθέσεις εκεί που η μέχρι τώρα αναγέννηση, φυσική και τεχνητή, έχει αποτύχει τόσο για τη βελτίωση των εδαφικών συνθηκών όσο και για την ανάδειξη της αισθητικής του τοπίου και την καλύτερη προστασία του δάσους από ενδεχόμενη δασική πυρκαγιά. 6

7 SUMMARY The Mediterranean pine ecosystems threatened from forest fires especially when the intervals between fires are shorter than those needed so as to overcome past disorders and regenerate. The purpose of the current research was to study the contribution of natural regeneration and artificial reforestations that carried out the post-fire period at the urban forest of Kedrinos Lofos at Thessaloniki. The urban forest acts as a protective mantle for the city against floods and consist the unique opportunity for recreation for Thessaloniki s residents. At the total burned area from the forest fire of 1997, established 34 experimental plots (10m x 10m) and in these plots measured the number of all individuals which involved and evaluated their quantitative and qualitative characteristics. Then we studied the development of natural and artificial regeneration with the use of quantitative characteristics of dominated forest species that are currently involved in the composition of the forest. From the above research we conclude that the development of natural regeneration is much better than artificial in every aspect. It is worth noting that throughout the regeneration 78.6% comes from natural regeneration of the species Pinus Brutia and Cupressus Sempervirens whereas only 21.4% comes from artificially introduced species mostly Cupressus arizonica (18%). It should also be noted that the greatest density of trees found in Northern aspect (6,225 individuals / ha) followed by Northeastern (5,833 individuals / ha) and Western aspect (5,062 individuals / ha). Concerning the other aspects, the density of trees varies considerably with the lowest density found at North-western (3,020 individuals / ha). Also, it should be noted that the broad-leaved species which have been introduced have not been able to survive and grow. According all the above measurements proposed the most appropriate silvicultural treatments for stands which are in different stages of development. It is also proposed the introduction of appropriate broadleaf species in Northern and Northeastern aspects where the regeneration, both natural and artificial, has failed so as to improve soil conditions and enhance the aesthetic value of landscape but also for the protection of forest from another fire event. 7

8 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το δάσος είναι ένας ανεκτίμητος ανανεώσιμος, φυσικός και πλουτοπαραγωγικός πόρος που παρέχει αγαθά και υπηρεσίες τα οποία συμβάλλουν στην ανάπτυξη και στη βελτίωση της ποιότητας ζωής του ανθρώπου (Ντάφης κ.ά. 2002,Λυριντζής κ.ά. 2009).Τα περιαστικά δάση παρέχουν πλεονεκτήματα που έχουν θεμελιώδη σημασία για τη βιωσιμότητα των πόλεων (Zagas 2008). Το δάσος είναι ένας χώρος απαλλαγμένος από ρυπογόνες πηγές και έχει ιδιαίτερη επομένως σημασία και αξία όταν βρίσκεται σε περιαστικό χώρο γιατί επιδρά στην ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα, στον κύκλο του νερού, συμβάλει στην απορρόφηση του θορύβου και την αντιανεμική προστασία, συντηρεί τη βιολογική ποικιλότητα (χλωρίδας, πανίδας, οικοσυστημάτων και οικοτόπων), αποτελεί βασικό συντελεστή παραγωγής και πηγή εισοδήματος μέσα από την παραγωγή όχι μόνο ξύλου αλλά και άλλων προϊόντων και υπηρεσιών και τέλος αποτελεί τον καλύτερο χώρο περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, ευαισθητοποίησης και ανάπτυξης οικολογικής συνείδησης (Κωνσταντινίδης και Γκατζογιάννης 2001, Vallejo 2005, Zagas 2008). Είναι γνωστό πως από την αρχαιότητα οι Έλληνες είχαν αναπτύξει μια ανταγωνιστική σχέση με τα δάση τους καθώς έκαιγαν τα δένδρα με σκοπό τη δημιουργία βοσκοτόπων. Γι' αυτό ίσως και να είχε επινοηθεί κατά την αρχαιότητα η ιστορία περί ιερών αλσυλλίων αφιερωμένων στους θεούς. Στα ιερά άλση απαγορευόταν να κοπούν κλαδιά, να συλλεχθούν ακόμη και τα πεσμένα φύλλα και φυσικά δεν τολμούσε να κόψει κάποιος ούτε ένα δέντρο (Pausas and Vallejo, 1999). Τα δάση της Μεσογείου έχουν αλλοιωθεί από τις ανθρώπινες δραστηριότητες εδώ και πάρα πολλά χρόνια και τα εναπομείναντα παρθένα δάση είναι σήμερα πολύ λίγα. Η ολοένα αυξανόμενη πυκνότητα πληθυσμού έχει οδηγήσει στην μεταβολή δασικών εκτάσεων σε γεωργικές καλλιέργειες. Σε συνδυασμό με την υπερβόσκηση και τις δασικές πυρκαγιές η παρουσία ολοένα και πιο υποβαθμισμένων δασών γίνεται όλο και πιο συχνή (Di Castri et al. 1981, Bengtsson et al. 2000). Αυτό προσδίδει στα εναπομείναντα δάση ιδιαίτερα υψηλή αισθητική και οικολογική αξία (Stanners and Bourdeau 1995). Όποιος και αν είναι ο ρόλος των δασών αυτά κινδυνεύουν τόσο από φυσικά όσο και από ανθρωπογενή αίτια. Τα αίτια αυτά μπορεί να είναι διαφορετικά για την κάθε κατηγορία ή να διαφέρει ο βαθμός επικινδυνότητας για κάθε ένα 8

9 ανάλογα με τη ζώνη εξάπλωσής του, τη δομή και τη σύνθεσή του. Μεταξύ των διαφόρων αιτιών που απειλούν τα δάση είναι και οι δασικές πυρκαγιές οι οποίες αποτελούν και αναπόσπαστο στοιχείο των μεσογειακών δασικών οικοσυστημάτων γενικότερα. Η φωτιά είναι εκείνος ο οικολογικός παράγοντας που έχει διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση των φυτοκοινωνιών των Μεσογειακών οικοσυστημάτων καθώς και η πιο κοινή διαταραχή σε μια ευρεία ποικιλία τύπων δασικών οικοσυστημάτων η οποία επηρεάζει τη δυναμική εξέλιξη και την παραγωγικότητά τους ( Tsitsoni et.al. 2004). Οι πυρκαγιές στην Ελλάδα εκδηλώνονται κυρίως σε περιοχές όπου κυριαρχεί η μεσογειακού τύπου βλάστηση και η οποία καλύπτει πάνω από το 40% της έκτασης της χώρας (Arianoutsou 1984). Η βλάστηση αυτή περιλαμβάνει τη μακκία και τη φρυγανική καθώς και τα χαμηλού υψομέτρου πευκοδάση με κυρίαρχα είδη τη χαλέπιο και την τραχεία πεύκη τα οποία καταλαμβάνουν το 16,8% του συνόλου των ελληνικών δασών. Τα δάση αυτά καταλαμβάνουν κυρίως εκτάσεις γύρω από τα αστικά κέντρα και κοντά σε τουριστικές περιοχές και γι αυτό απειλούνται τόσο από πυρκαγιές όσο και από ανθρωπογενείς επεμβάσεις και πιέσεις. Ο κίνδυνος αυτός αυξάνεται με την πάροδο του χρόνου ολοένα και περισσότερο για τα περιαστικά δάση καθώς βρίσκονται στη χαμηλότερη ζώνη των αείφυλλων πλατύφυλλων, τη ζώνη με τη μεγαλύτερη επικινδυνότητα (Tsitsoni et. al., 2004). Τις τελευταίες δεκαετίες, έχει επικρατήσει η άποψη, ότι η φωτιά δρα ως μια επιλεκτική δύναμη που επηρεάζει σημαντικά τη χλωριδική σύνθεση των μεσογειακών οικοσυστημάτων, με την επικράτηση ειδών που έχουν αναπτύξει προσαρμοστικές στρατηγικές απέναντι σε αυτόν τον παράγοντα. Οι περισσότερες πυρκαγιές είναι ανθρωπογενούς προελεύσεως, με μεγάλη συχνότητα εμφάνισης (Δημητρακόπουλος 2009). Συχνά το χρονικό διάστημα μεταξύ δυο διαδοχικών περιστατικών που πλήττουν μια ορισμένη περιοχή είναι μικρότερο από αυτό που χρειάζονται τα είδη για να αναπαραχθούν, ώστε να είναι δυνατή η αναγέννησή τους μετά τη φωτιά. Τα παραπάνω σε συνδυασμό με το ότι μετά τη φωτιά πολλές φορές ακολουθούν έντονη βόσκηση και εκχερσώσεις έχει ως αποτέλεσμα, η φωτιά να οδηγεί στην καταστροφή και υποβάθμιση αυτών των οικοσυστημάτων (Κωνσταντινίδης και Γκατζογιάννης 2001, Serrano et.al. 2008). 9

10 Οι δασικές πυρκαγιές ευθύνονται για τη σύνθεση της φυτοκοινότητας αφού μετά απ αυτές μόνο είδη προσαρμοσμένα ή ανθεκτικά στις δασικές πυρκαγιές μπορούν να επιβιώσουν ( Ζάγκας κ. ά. 1998). Μετά από κάθε δασική πυρκαγιά ακολουθούν εκ μέρους των δασικών υπηρεσιών μια σειρά από δράσεις οι οποίες έχουν ως στόχο αφενός μεν την προστασία του διαταραχθέντος οικοσυστήματος, από ενέργειες που θα έθεταν σε κίνδυνο παραπέρα υποβάθμισης και καταστροφής και αφετέρου την ανόρθωση του καμένου δάσους, δηλαδή τη υποβοήθησή του να επανέλθει σε πρότερες δομές και καταστάσεις. Η ανόρθωση των οικοσυστημάτων που πλήττονται από τις δασικές πυρκαγιές μπορεί να πραγματοποιηθεί με φυσικές και τεχνητές μεθόδους. Οι τεχνητές μέθοδοι περιλαμβάνουν τη σπορά ή φύτευση ειδών τα οποία μπορούν να συμβάλλουν στη βελτίωση του εδάφους και της παραγωγικότητας του σταθμού ενώ οι φυσικές στηρίζονται στην άρση της βοσκής και όλων των αρνητικών ανθρωπογενών δραστηριοτήτων (Ζάγκας κ. ά. 1998). Έτσι τα οικοσυστήματα αφήνονται στη φυσική τους εξέλιξη και η ανόρθωσή τους επιτυγχάνεται με την υποβοήθηση της φυσικής τους εξέλιξης προς την επιθυμητή κατεύθυνση (Ντάφης 1991). Η φυσική βλάστηση μιας περιοχής σε οποιοδήποτε στάδιο και αν βρίσκεται είναι καλύτερη από οικολογική άποψη και πιο κοντά στην αισθητική του τοπίου σε σχέση με αυτή που εμείς προσπαθούμε να εισάγουμε τεχνητά. Επίσης η φυσική βλάστηση δημιουργεί προϋποθέσεις εγκατάστασης και άλλων ειδών και επομένως συμβάλει στην αύξηση της βιοποικιλότητας (Ζάγκας 2003). Επομένως διατηρώντας τη φυσική βλάστηση συνεργαζόμαστε με τη φύση και αυτό έχει θετικά αποτελέσματα τόσο από περιβαλλοντική όσο και από οικονομική άποψη (Ferris-Kaan 1995, Ζάγκας 2003). Η χαλέπιος και η τραχεία πεύκη είναι τα κυριότερα είδη των μεσογειακών πευκοδασών. Και τα δύο είδη είναι ιδιαίτερα σημαντικά από κοινωνικής, οικονομικής και οικολογικής άποψης για τη Μεσογειακή περιοχή αλλά και ιδιαίτερα εύφλεκτα. Τα είδη αυτά απαντώνται σε διάφορα μέρη της χώρας και κυρίως σε περιαστικές και τουριστικές περιοχές και γι αυτό το λόγο υπόκεινται περισσότερο σε κινδύνους από πυρκαγιές σε συνδυασμό πάντα με το μεσογειακό κλίμα και την υπόλοιπη εύφλεκτη βλάστηση (Tsitsoni et al. 2004). 10

11 Το περιαστικό δάσος της Θεσσαλονίκης, Σέιχ-Σου, αποτελείται από φυτείες κωνοφόρων ειδών και ιδίως τραχείας πεύκης. Η δημιουργία του ήταν μια προσπάθεια πολλών χρόνων αλλά το 1982 υπέστη για πρώτη φορά την καταστροφική επίδραση της φωτιάς. Αρκετά χρόνια αργότερα, το 1997, και ενώ η πορεία της φυσικής αναγέννησης ήταν αρκετά καλή στις καταστραφείσες από τη φωτιά εκτάσεις, υπέστη σε μεγάλη έκταση την επίδραση της φωτιάς γεγονός που το υποβάθμισε σημαντικά (Tsitsoni et al. 2004). Σε λίγους μήνες συμπληρώνονται 14 χρόνια από την ημέρα που εκδηλώθηκε η καταστροφική πυρκαγιά στο περαστικό δάσος της Θεσσαλονίκης (Σέϊχ-Σου) στις που έκαψε τα από τα στρέμματα, δηλαδή το 60% της συνολικής έκτασης του δάσους της πόλης μας. Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι να εκτιμηθεί η συμβολή της φυσικής και τεχνητής αναγέννησης στην αποκατάσταση του πυρόπληκτου τμήματος του Δάσους του Κεδρηνού Λόφου μετά τη μεγάλη πυρκαγιά του έτους

12 2. ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ 2.1 Η αποκατάσταση καμένων περιοχών «Για δάσος μιλάμε μόνον όταν τα δένδρα και οι θάμνοι αυξάνουν πάνω σε μια μεγάλη επιφάνεια, σε στενή γειτοκοινωνική σχέση μεταξύ τους και σε τόση απόσταση το ένα από το άλλο, ώστε, με τη συγκόμωσή τους, να δημιουργούν ένα ξεχωριστό περιβάλλον, το δασογενές περιβάλλον, και όταν μαζί με άλλα είδη από το φυτικό και ζωικό βασίλειο δημιουργούν μια ξεχωριστή βιοκοινότητα, τη δασοβιοκοινότητα. Αν λάβουμε υπόψη και τον βιότοπο, δηλαδή το κλίμα και το έδαφος, μιλάμε για δασικό οικοσύστημα» (Ντάφης 1986, Ντάφης 2010). Τα Μεσογειακά δάση και οι δασικές εκτάσεις καλύπτουν 73 χιλιάδες εκτάρια ή το 8,5% περίπου της έκτασης της περιοχής της Μεσογείου. Έχουν χαρακτηρισθεί ως τα πιο ευπαθή δασικά οικοσυστήματα του πλανήτη λόγω των επικρατούντων κλιματικών συνθηκών, της μακροχρόνιας πίεσης από τον άνθρωπο και των συχνά επαναλαμβανόμενων δασικών πυρκαγιών (Palahi and Birot 2009).H Μεσογειακή λεκάνη όμως έχει δεχθεί έντονες και εκτεταμένες ανθρώπινες επιδράσεις για εκατομμύρια χρόνια (Vallejo 2005). Οι μέρες μας αναμφισβήτητα χαρακτηρίζονται από την έντονη υποβάθμιση του περιβάλλοντος σε όλα τα επίπεδα, με άμεσο κίνδυνο, σε πολλές περιπτώσεις, τη δημιουργία μη αναστρέψιμων καταστάσεων (Tsitsoni 2001). Ιστορικά η υποβάθμιση των φυσικών οικοσυστημάτων της Μεσογείου λαμβάνει χώρα εδώ και πολλά χρόνια. Οι διαφορετικές τάσεις όπως η αύξηση των πληθυσμών, η αύξηση στις ανάγκες ξύλου και ξυλείας και η σημαντική επέκταση των βοσκοτόπων και των καλλιεργήσιμων εκτάσεων έχουν οδηγήσει στην υπερεκμετάλλευση και υποβάθμιση της γης εδώ και αιώνες. Τα δάση υποβαθμίστηκαν και η απογύμνωσή τους οδήγησε σε συχνές μεγάλες καταστροφές και πλημμύρες (Serrano et. al. 2008). Οι πιο σημαντικές δραστηριότητες του ανθρώπου που οδηγούν σε έντονη υποβάθμιση τόσο στο παρελθόν όσο και σήμερα, είναι η αποδάσωση, η υπερεκμετάλλευση, η υπερβόσκηση, η αλλαγή των χρήσεων γης και οι δασικές πυρκαγιές (Zagas et. al., 1998). Όλες αυτές οι δραστηριότητες του ανθρώπου οδηγούν στο φαινόμενο της ερημοποίησης, ένα παγκόσμιο οικολογικό πρόβλημα με ιδιαίτερη παρουσία στην περιοχή της Μεσογείου και ιδιαίτερα στην Ελλάδα (Tsitsoni 2001). Λαμβάνοντας υπόψη τα προηγούμενα 12

13 καθώς και την εδαφική διάβρωση, η οποία είναι το σημαντικότερο περιβαλλοντικό πρόβλημα της χώρας μας, η άμεση λήψη μέτρων με σκοπό την αποκατάσταση των απειλούμενων περιοχών και την πρόληψη της ερημοποίησης είναι ζωτικής σημασίας για την χώρα μας (Ντάφης 1991, Tsitsoni 2001). H υποβάθμιση δεν είναι συνώνυμη με τη διαταραχή, ωστόσο η διαταραχή γίνεται υποβάθμιση όταν η φυσική αντοχή των οικοσυστημάτων μειωθεί πολύ (Stanturf 2004).Οι διαταραχές, είτε είναι φυσικές είτε ανθρωπογενείς, επηρεάζουν τη δομή, τη σύνθεση και τις οικολογικές διαδικασίες των δασικών οικοσυστημάτων τα οποία με τη σειρά τους επηρεάζουν την παραγωγικότητα, τη βιοποικιλότητα και τα περιβαλλοντικά αγαθά και υπηρεσίες (Stanturf 2004). Ο κλασσικός ορισμός της διαταραχής είναι αυτός που δίνουν οι Pickett and White, 1985 : «η διαταραχή είναι οποιοδήποτε διακριτό γεγονός στο χρόνο που διαταράσσει το οικοσύστημα, την κοινότητα ή τη δομή του πληθυσμού και μεταβάλει τους πόρους, τη διαθεσιμότητα του υποστρώματος και το φυσικό περιβάλλον». Η διαταραχή ως αιτιολογικός παράγοντας έχει χωρικές και χρονικές διαστάσεις που προκύπτουν από κάποιες ιδιότητες όπως η ένταση της δύναμης της διαταραχής, η κλίμακα, η περιοχή δηλαδή πάνω στην οποία λαμβάνει χώρα και η συχνότητα που αναφέρεται στον αριθμό των γεγονότων στη μονάδα του χρόνου (Stanturf 2004). Ο όρος «υποβάθμιση» θεωρείται ότι σημαίνει απώλεια της δομής των δασών, της παραγωγικότητας και των ιθαγενών ειδών. Μια υποβαθμισμένη περιοχή μπορεί ακόμη να περιέχει δένδρα, δηλαδή δεν έχει κατ ανάγκη αποψιλωθεί, αλλά έχει χάσει την οικολογική της σταθερότητα (Lamb and Gilmour 2003).Ο Οργανισμός τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών (FAO) έχει ορίσει ως υποβαθμισμένο δάσος εκείνο το δάσος μέσα στο οποίο οι αλλαγές επηρεάζουν τη δομή και τις λειτουργίες τόσο των συστάδων όσο και της ευρύτερης περιοχής και ως εκ τούτου έχουν μειωμένη ικανότητα να προμηθεύουν με προϊόντα και υπηρεσίες (Lamb and Gilmour 2003). Η αποκατάσταση του δασικού τοπίου είναι εκείνη η διαδικασία που έχει στόχο την επανάκτηση της οικολογικής ισορροπίας της περιοχής και την ενίσχυση 13

14 της ανθρώπινης ευημερίας σε αποψιλωμένες και υποβαθμισμένες δασικές εκτάσεις (Lamb and Gilmour 2003). Γενικά ο όρος αποκατάσταση φαίνεται να είναι αντίποδας του όρου υποβάθμιση καθώς ένα δάσος σε φυσική κατάσταση μπορεί να υποβαθμιστεί και ένα υποβαθμισμένο δάσος μπορεί να επανέλθει σε φυσική κατάσταση (Stanturf 2004). Η οικολογική αποκατάσταση είναι μια σκόπιμη δραστηριότητα που ενεργοποιεί ή επιταχύνει την ανάκτηση ενός οικοσυστήματος όσον αφορά την υγεία, την ακεραιότητα και την βιωσιμότητά του (Stanturf 2004). Η αποκατάσταση των γαιών σύμφωνα με τους Serrano et. al.,2008, στοχεύει να διακόψει την υποβάθμιση και να προωθήσει την αναγέννηση του οικοσυστήματος μετά από απότομες ή συνεχείς διαταραχές που οδηγούν στην υποβάθμιση της γης. Επίσης η αποκατάσταση έχει σκοπό να επαναφέρει το οικοσύστημα στην προ-διαταραχής κατάστασή του. Όλα τα οικοσυστήματα έχουν μια ορισμένη ικανότητα να ανακτήσουν μόλις διακοπεί η διεργασία υποβάθμισης (προσαρμοστικότητα οικοσυστημάτων), αλλά όπου αυτή η αποκατάσταση είναι πάρα πολύ αργή ή απίθανο να γίνει τότε η αποκατάσταση δεν αναμένεται (Serrano et. al. 2008). Το χρονικό διάστημα που απαιτείται για να εισέλθει ένα δασικό οικοσύστημα σε φάση αυτοανανέωσης εξαρτάται από τον τύπο του δάσους, από τους διαθέσιμους πόρους της συστάδας καθώς και από τα μέτρα τα οποία βοηθούν για να ξεπεραστούν οι κάθε είδους αντιξοότητες (Stanturf et. al., 2001). Στην πραγματικότητα η αποκατάσταση είναι διαφορετική από την ανόρθωση καθώς έχει ως αντικείμενο την επαναφορά του οικοσυστήματος σε μια προϋπάρχουσα φυσική κατάσταση η οποία συχνά προϋποθέτει την απουσία ανθρώπινων επεμβάσεων (Hobbs and Norton 1996, Stanturf 2004). Στα Μεσογειακά κλίματα, οι διαταραχές της φυσικής βλάστησης απαιτούν συχνά την επέμβαση για την αποφυγή μη αντιστρεπτής υποβάθμισης της γης, ιδιαίτερα στις απότομες κλίσεις. Σήμερα η σημαντικότερη και πιο διαδεδομένη διαταραχή στα Μεσογειακά δάση και σε θαμνώδεις περιοχές είναι οι πυρκαγιές. Σε πολλές περιπτώσεις τα δάση αναγεννώνται φυσικά μετά από πυρκαγιά. Αυτή είναι συνήθως η περίπτωση των μεσογειακών πεύκων που τα κουκουνάρια ανοίγουν και διασκορπίζουν τους σπόρους αμέσως μετά την πυρκαγιά ( Τσιτσώνη και Ζάγκας 1988, Τσιτσώνη 1993, Serrano et. al.,2008). 14

15 Η μεσογειακή βλάστηση ανέπτυξε ειδικούς μηχανισμούς επιβίωσης από τις φλόγες των δασικών πυρκαγιών. Οι πρώτοι μελετητές αυτής της συμπεριφοράς εκτίμησαν ότι τα μεσογειακά είδη επιθυμούν τη φωτιά και γι αυτό τα ονόμασαν «πυρόφιλα». Ωστόσο η λέξη αυτή αντικαταστάθηκε αργότερα από τη λέξη «πυρόφυτα» τόσο για την αποφυγή παρεξηγήσεων αλλά και για να επισημανθεί το γεγονός ότι τα φυτά αυτά μπορούν να διέλθουν μιας δασικής πυρκαγιάς εξαιτίας των μηχανισμών αντοχής που διαθέτουν αλλά και της ταχύτατης φυσικής αναγέννησής τους μετά από αυτήν (Κωνσταντινίδης 2003). Όσο περνούν όμως τα χρόνια παγιώνεται όλο και περισσότερο ο όρος «πυράντοχα» και αυτός βέβαια με προϋποθέσεις για τα είδη πεύκης. Στη μεσογειακή βλάστηση τα πευκοδάση καλύπτουν τις μεγαλύτερες εκτάσεις. Το γένος Pinus είναι ιδιαίτερα αξιοσημείωτο με πολύ μεγάλο εύρος κατανομής στο Νότιο ημισφαίριο. Όπου υπάρχουν πεύκες σχηματίζουν συνήθως κυρίαρχη βλάστηση και αποτελούν εξαιρετικά σημαντικά στοιχεία του οικοσυστήματος (Richardson 1998). Οι πυρκαγιές στην Ελλάδα εκδηλώνονται κυρίως σε περιοχές με βλάστηση μεσογειακού τύπου, η οποία καλύπτει περίπου το 40% της έκτασης της χώρας. Στην κατηγορία αυτή εμπίπτουν η φρυγανική και η μακκία βλάστηση, καθώς και τα χαμηλού υψομέτρου πευκοδάση με κυρίαρχα δασικά είδη τη χαλέπιο και την τραχεία πεύκη, τα οποία καταλαμβάνουν έκταση εκτάρια, δηλαδή το 16,8% περίπου του συνόλου των ελληνικών δασών (Λυριτζής κ. ά. 2009). Οι μέθοδοι αποκατάστασης και ανόρθωσης του οικοσυστήματος, μετά από διαταραχές που προέρχονται από πυρκαγιές, θα πρέπει να επιλέγονται σύμφωνα με τον τύπο της βλάστησης, τις συνθήκες του οικοσυστήματος (βαθμός υποβάθμισης), τον σκοπό της αποκατάστασης και τα διαθέσιμα μέσα (Zagas et. al., 1998). Η ανόρθωση των υποβαθμισμένων δασικών οικοσυστημάτων αποβλέπει τόσο στην ανόρθωση του εδάφους και κυρίως στη βελτίωση των φυσικών συνθηκών του όσο και στην ανόρθωση της δασικής βλάστησης και βελτίωση της δομής των δασοσυστάδων (Ντάφης 1991). 15

16 Σύμφωνα με τον Ντάφη, 1991, υπάρχουν δύο μέθοδοι ανόρθωσης υποβαθμισμένων οικοσυστημάτων. Η φυσική μέθοδος, με την οποία αφού αρθούν τα αίτια που οδήγησαν στην υποβάθμιση, αφήνουμε το οικοσύστημα να εξελιχθεί μόνο του με τη βοήθεια της φύσης και η δική μας επέμβαση συνίσταται στο να κατευθύνουμε, με τις δασοκομικές μας επεμβάσεις, την φυσική εξέλιξη σύμφωνα με τους δικούς μας σκοπούς. Η ανόρθωση στην περίπτωση αυτή γίνεται με σχετικά αργούς ρυθμούς τα αποτελέσματά της όμως είναι σίγουρα και πολλές φορές θεαματικά. Η δεύτερη μέθοδος είναι η τεχνητή με την οποία επεμβαίνουμε δραστικά με τεχνικά μέσα. Σε αυτήν την περίπτωση αρχίζουμε πάντοτε με την κατεργασία του εδάφους για τη βελτίωση των φυσικών και χημικών ιδιοτήτων του. Συνήθως συνοδεύεται και με αλλαγή του είδους ή των ειδών με εισαγωγή λιγότερο απαιτητικών κωνοφόρων. Η μέθοδος αυτή έχει το πλεονέκτημα ότι δίνει γρήγορα αποτελέσματα μερικές φορές θεαματικά, έχει όμως το μεγάλο μειονέκτημα ότι απαιτεί την καταβολή σημαντικής πρόσθετης ενέργειας και μεγάλης χρηματικής δαπάνης ενώ τα αποτελέσματα δεν είναι πάντα ασφαλή. Σε παρόμοια συμπεράσματα κατέληξαν και άλλες έρευνες (Zagas et. al.,1998). Σε ότι αφορά τις τεχνητές μεθόδους ανόρθωσης σύμφωνα με τους Zagas et. al.,1998, η μέθοδος που επιλέγεται εξαρτάται από τον βαθμό υποβάθμισης του οικοσυστήματος, την παραγωγική ικανότητα του εδάφους, τη σύνθεση της βιοκοινότητας και τον στόχο της αποκατάστασης. Επομένως σε κάθε περίπτωση υπάρχουν διαφορετικά μέτρα τα οποία θα πρέπει να λάβουμε προκειμένου να επιτύχουμε το καλύτερο αποτέλεσμα. Τα σημαντικότερα ζητήματα στη διαχείριση των δασών είναι η κατανόηση του πως τα οικοσυστήματα υποβαθμίζονται, πως μπορεί να αντιστραφεί η διαδικασία της υποβάθμισης και πως μπορεί η διαδικασία της ανόρθωσης να δράσει αποτελεσματικά (Hobbs and Norton 1996). Σκοπός της οικολογικής αποκατάστασης ενός υποβαθμισμένου οικοσυστήματος είναι η μετατροπή του σε ένα σύστημα προστατευτικό, παραγωγικό, αισθητικά αποδεκτό και χρήσιμο στη λογική της διηνεκούς λειτουργίας και διατήρησης (Honnay et al. 2002). 16

17 2.2 Η εξέλιξη της τραχείας πεύκης μετά από πυρκαγιά Η χαλέπιος και η τραχεία πεύκη αποτελούν χαρακτηριστικά είδη της Μεσογειακής βλάστησης και σχηματίζουν εκτεταμένα δάση σε όλη τη Μεσογειακή λεκάνη (Tsitsoni et al. 2004). Τα Μεσογειακά δάση και ιδιαίτερα τα πευκοδάση, έχουν αποτελέσει πολλές φορές στόχο εμπρησμού (Tsitsoni et al. 2004, Spanos et al. 2000). Χαρακτηριστικά παραδείγματα καταστροφής δασών τραχείας και χαλεπίου πεύκης στην Ελλάδα αποτελούν οι πυρκαγιές της Θάσου τα έτη 1985 και 1989 (Spanos et al. 2000, Spanos et al. 2001), της Ικαρίας το 1993 και της Λέσβου το 1982 (Καϊλίδης 1997), της Σάμου το 1983 (Thanos et. al., 1989, Thanos et. al., 2000), στο όρος Πατέρα το 1984 (Ζάγκας 1985), του Κεδρηνού λόφου Θεσσαλονίκης το 1997(Σπανός κ. ά. 2000, Tsitsoni et. al., 2004), της Κασσάνδρας το 2006, των δασών της Πελοποννήσου και της Εύβοιας το 2007, και της Αττικής το Ο Trabaud, 1995, υποστηρίζει πως τα μεσογειακά πεύκα δεν εξαρτώνται αποκλειστικά από την πυρκαγιά, είναι φυτά που καταλαμβάνουν ανοικτές διαταραγμένες εκτάσεις με έλλειψη φυτοκάλυψης και κυρίως χωρίς την παρουσία επιθετικών ανταγωνιστών (Thanos, 1999). Η έρευνα της αναγέννησης δασών τραχείας πεύκης, είτε αμέσως μετά την πυρκαγιά είτε αρκετά χρόνια αργότερα, έχει αποτελέσει αντικείμενο πολλών ερευνών. Οι Thanos et. al., 1989, μελέτησαν την πρώιμη φυσική αναγέννηση της τραχείας πεύκης μετά από πυρκαγιά στη Σάμο και κατέληξαν πως πραγματοποιείται αποκλειστικά από τους σπόρους που περιέχονται στους κώνους και ενισχύεται από μια σειρά προσαρμογών όπως ότι οι σπόροι θα πρέπει να είναι όψιμοι, καθώς έτσι επιβιώνουν μέσα στους κώνους και διαδίδονται με ισχυρούς ανέμους αμέσως μετά την πυρκαγιά, να μη βρίσκονται σε λήθαργο, για να μπορούν να φυτρώσουν στην περίοδο των βροχοπτώσεων. Επίσης υποστηρίζουν πως η φωτόφιλη φάση τόσο της φύτρωσης των σπόρων όσο και της ανάπτυξης των δενδρυλλίων προωθείται από το άνοιγμα των κώνων κατά τη διάρκεια της πυρκαγιάς και τέλος από την καμπύλη επιβίωσης των δενδρυλλίων τραχείας πεύκης φαίνεται πως παρουσιάζουν ιδιαίτερη αντοχή στην ξηρασία και μετά την εγκατάστασή τους η πιθανότητα επιβίωσης τους είναι ιδιαίτερα υψηλή. Σύμφωνα με τους Thanos and Doussi, 2000, η φύτρωση των σπόρων και η εμφάνιση των αρτιφύτων λαμβάνει χώρα κυρίως κατά τη διάρκεια της πρώτης 17

18 μεταπυρικής υγρής περιόδου. Η περίοδος αυτή, σύμφωνα με τους ίδιους ερευνητές, διαφέρει μεταξύ περιοχών εξάπλωσης της τραχείας πεύκης λόγω της δριμύτητας του χειμώνα. Έτσι σε περιοχές με μεγάλο υψόμετρο και δριμείς χειμώνες η βλαστητική περίοδος μετατοπίζεται στο τέλος του χειμώνα ή νωρίς την επόμενη άνοιξη. Οι Spanos et. al., 2000, σε αντίστοιχη μελέτη για τη φύτρωση αρτιφύτων μετά την πυρκαγιά της Θάσου παρατήρησαν πως η βλαστητική περίοδος μετατοπίστηκε τον επόμενο Μάιο λόγω της έντονης και μακράς διάρκειας ξηρής περιόδου που κυριάρχησε κατά τον χειμώνα. Αντίστοιχες έρευνες στο περιαστικό δάσος Θεσσαλονίκης αναφέρουν πως αν και τα πρώτα δενδρύλλια τραχείας πεύκης εμφανίστηκαν μόλις 4 μήνες αργότερα ωστόσο δεν κατάφεραν να επιβιώσουν όλα λόγω του πρώιμου παγετού και η μέγιστη φυσική αναγέννηση έλαβε χώρα την επόμενη άνοιξη (Spanos et. al., 2010). Επίσης ο Ozdemir, 1977, σε παρόμοια έρευνα μεταπυρικής αναγέννησης τραχείας πεύκης στην Αντάλια της Τουρκίας αναφέρει πως το 75% της αναγέννησης έλαβε χώρα τη χρονική περίοδο Οκτωβρίου-Δεκεμβρίου αμέσως μετά τη φωτιά. Επομένως η πρώτη μεταπυρική περίοδος είναι ιδιαίτερα σημαντική και κρίσιμη για την επιβίωση των αρτιφύτων (Thanos et al., 1989, Thanos and Doussi 2000, Spanos and Spanos 1996, Σπανός 1992, Boydak 2004). Η μέγιστη πυκνότητα δενδρυλλίων εμφανίζεται την άνοιξη του πρώτου έτους μετά την πυρκαγιά και μπορεί να ανέρχεται σε ένα μέσο όρο πολλών αρτιφύτων ανά m 2 (Thanos 1999). Παρά το γεγονός πως οι δασικοί τόποι ποικίλουν φαίνεται πως οι ιδιότητές τους μετά από μία πυρκαγιά δεν είναι τόσο διαφορετικές καθώς στις περισσότερες έρευνες παρατηρείται μια σταδιακή μείωση της πυκνότητας των δενδρυλλίων τραχείας πεύκης κατά τα επόμενα δύο έτη μετά την πυρκαγιά. Μία περισσότερο ή λιγότερο σταθεροποιημένη πυκνότητα φυταρίων, κατά μέσο όρο 1-2 δενδρύλλια ανά m 2, επιτυγχάνεται συνήθως από το 3 ο έτος και μετά (Σπανός 1992,Thanos 1999). Ωστόσο με το πέρασμα του χρόνου ο αριθμός των φυταρίων σταδιακά μειώνεται λόγω του ανταγωνισμού τόσο μεταξύ των δενδρυλλίων όσο και λόγω του ανταγωνισμού που παρατηρείται με τα άτομα του υπορόφου. Οι Thanos and Macrou, 1993, διαπίστωσαν μετά από έρευνα πως ο αριθμός των δενδρυλλίων 6 χρόνια μετά την πυρκαγιά στη Σάμο ανέρχεται σε 1900/ ha και το ύψος των δενδρυλλίων ανέρχεται σε 1m και 10 χρόνια μετά την πυρκαγιά η πυκνότητα των δενδρυλλίων ανέρχονταν σε 1500 / ha. Σε αντίστοιχη έρευνα οι Spanos et. al.,2001, διαπίστωσαν πως η πυκνότητα των δενδρυλλίων στη Θάσο 10 χρόνια μετά την πυρκαγιά ανέρχονταν σε 3188 / 18

19 ha. Σε ότι αφορά το περιαστικό δάσος Θεσσαλονίκης η πυκνότητα των δενδρυλλίων 6 χρόνια μετά την πυρκαγιά ανέρχονταν σε 1841 / ha σε περιοχές που δεν πραγματοποιήθηκαν φυτεύσεις άλλων δασοπονικών ειδών και σε 4145 / ha σε περιοχές που διενεργήθηκαν φυτεύσεις ( Spanos et. al., 2010). Η μέση ετήσια αύξηση ύψους της τραχείας πεύκης, με ελάχιστες εξαιρέσεις πολύ πλούσιων εδαφών, κυμαίνεται από 5cm έως 20cm όπως έχει παρατηρηθεί στις περισσότερες έρευνες για τα πρώτα 5-15 έτη ( Neyisci 1989, Thanos et. al. 1989, Σπανός 1994, Spanos et. al., 2000). Θα πρέπει να σημειωθεί ωστόσο ότι η ανάπτυξη παρουσιάζει γραμμική αύξηση τουλάχιστον κατά τα 10 πρώτα έτη (Thanos and Marcou 1993, Spanos et. al., 2000). Επίσης σύμφωνα με έρευνες των Thanos and Doussi, 2000, εντονότερος ρυθμός ανάπτυξης των δενδρυλλίων παρουσιάζεται στο εύρος των 6-10 ετών κάτι το οποίο συμπίπτει με την ολοκλήρωση της φάσης νεότητας. Η φυσική αναγέννηση της τραχείας πεύκης στο περιαστικό δάσος Θεσσαλονίκης θεωρείται επιτυχής σύμφωνα με τους Spanos et. al.,2010. Επιτυχής επίσης θεωρείται και η φυσική αναγέννηση στη Σάμο σύμφωνα με τους Thanos et al., 1989, Thanos and Marcou, 1991, καθώς και για την περιοχή της Θάσου από τους Spanos et. al., 1992 και Spanos et. al.,

20 3. ΠΕΡΙΟΧΗ ΕΡΕΥΝΑΣ 3.1 Γενική περιγραφή Το Περιαστικό Δάσος Θεσσαλονίκης γνωστό ως "Σέιχ Σου" ή "Κεδρηνός Λόφος" είναι ένα από τα σημαντικότερα περιαστικά δάση της χώρας. Βρίσκεται Β.Α. της πόλης της Θεσσαλονίκης και αποτελεί το σημαντικότερο οικοσύστημα της πόλης, καθώς προσφέρει αντιπλημμυρική προστασία, προστασία του εδάφους από διάβρωση, στήριξη της βιοποικιλότητας και αποτελεί τον κύριο πνεύμονα πρασίνου, χώρο αναψυχής, περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, έρευνας και άθλησης. Οι γεωγραφικές συντεταγμένες του δάσους είναι : Γεωγραφικό μήκος : Από 22 ο 57 μέχρι 23 ο 04. Γεωγραφικό πλάτος : Από 40 ο μέχρι 40 ο Κ. ΠΕΝΤΑΛΟΦΟΥ ο χ ό N #Y Νεοχωρούδα #Y #Y Περιβολάκιον #Y Κ. ΩΡΑΙΟΚΑΣΤΡΟΥ ΟΥ W E #Y #Y Λαγυνά #Y #Y Αγχίαλος Ανάληψις #Y Δ. ΕΥΟΣΜΟΥ Καβαλλάριον S Νέα Μαγνησία Κ. ΕΥΚΑΡΠΙΑΣ #Y #Y #Y #Y Φίλυρον Ε Δ. ΣΙΝΔΟΥ Δ. ΣΤΑΥΡΟΥΠΟΛΕΩΣ Δ. ΠΟΛΙΧΝΗΣ # #Y #Y #Y #Y # Δ. ΣΥΚΕΩΝ Δ. ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ-ΚΟΡΔΕΛΙΟΥ # #Y #Y #Y Άγιος Βασίλειος # # # # Δ. ΜΕΝΕΜΕΝΗΣ #Y #Y #Y #Y # Κ. ΑΣΒΕΣΤΟΧΩΡΙΟΥ #Y Καλοχώριον Δ. ΑΓΙΟΥ ΠΑΥΛΟΥ # #Y #Y #Y ΡΓΟΥ) Δ. ΤΡΙΑΝΔΡΙΑΣ #Y Κ. ΓΕΡΑΚΑΡ Εξοχή #Y Δ. ΑΜΠΕΛΟΚΗΠΩΝ Δ. ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Βασιλούδ Δ. ΝΕΑΠΟΛΕΩΣ Δ. ΣΥΚΕΩΝ #Y #Y Δ. ΚΑΛΑΜΑΡΙΑΣ Δ. ΠΥΛΑΙΑΣ #Y #Y Χορτιάτης Κ. ΠΑΝΟΡΑΜΑΤΟΣ #Y #Y Αρδαμέριο #Y Σα #Y Κ. ΘΕΡΜΗΣ #Y #Y Περιστερά #Y Νέα Ραιδεστός #Y Λ Κ. ΠΕΡΑΙΑΣ #Y #Y Αγγελοχώριον Αγία Τριάς #Y Νέοι #Y Επιβάται #Y Νέον Ρύσιον #Y Ταγαράδες Κ. ΒΑΣΙΛΙΚΩΝ Πρωτεύων οδικό δίκτυο #Y #Y Αγία Παρασκευή #Y Δευτερεύων Κ. ΝΕΑΣ οδικό ΜΗΧΑΝΙΩΝΑΣ δίκτυο Νέα Κερασιά Κ. ΤΡΙΛΟΦΟΥ #Y Πλαγιάριον #Y #Y #Y #Y Καρδιά Σουρωτή Υδρογραφικό δίκτυο ΥΠΟΜΝΗΜΑ Περιοχής έρευνας Kilometers Εικόνα 1. Η περιοχή έρευνας. 20

21 Τα όριά του ακολουθούν φυσικές γραμμές που ορίζονται : Βόρεια - ΒΑ : Επαρχιακός δρόμος Νεαπόλεως-Πεύκων-Ασβεστοχωρίου- Εξοχής-Χορτιάτη, Ανατολικά : Επαρχιακός δρόμος Πανοράματος - Χορτιάτη, Νότια - ΝΔ : Επαρχιακός δρόμος Πυλαίας - Πανοράματος και παρυφές της πόλης, και Δυτικά : Από τις παρυφές του βορειοανατολικού άκρου της πόλης. Το περιαστικό δάσος Θεσσαλονίκης έχει συνολική έκταση ,4 στρεμμάτων (3.018,84 ha). Το περιαστικό δάσος καταλαμβάνει ένα τμήμα των νοτίων και δυτικών πλευρών της λοφοσειράς του όρους Κισσός (Χορτιάτης) που ξεκινά από τον Γαλλικό ποταμό και κατευθύνεται προς ανατολάς μέχρι την κορυφή Χορτιάτη του οποίου οι νότιες πλευρές κλίνουν προς τη θάλασσα και οι βόρειες προς την λίμνη Κορώνεια (Λαγκαδά, Αγίου Βασιλείου). Ορεογραφικά η έκταση χαρακτηρίζεται όπως άλλωστε και όλο το περιαστικό δάσος ως λοφώδης και ημιορεινή. Το τοπογραφικό ανάγλυφο είναι έντονο και χαρακτηρίζεται από συνεχή εναλλαγή κορυφών, κατερχομένων κορυφογραμμών και μισγαγγειών που διαρρέονται από ρέματα και οι οποίες κατευθύνονται προς την πόλη. Το υπερθαλάσσιο ύψος της καμένης έκτασης κυμαίνεται από 60 μ. μέχρι 560 μ. με υψομετρικό εύρος 500 μ. Η γενική έκθεση είναι κυρίως Νότια, Βόρεια και λιγότερο Δυτική. Οι ειδικές εκθέσεις περιλαμβάνουν όλες τις δυνατές διασταυρώσεις. Οι επικρατούσες κλίσεις κυμαίνονται από μέτριες έως ισχυρές (20 έως 55%) ενώ σε πολλές περιοχές αυτές γίνονται ηπιότερες (έως 15%). Οι κυριότερες κορυφές της λοφοσειράς είναι ο λόφος «Κράνος» ( Σιβρί λόφος 423 μ.), ο Κορυδαλλός (498 μ.), Κωνσταντίνος (545 μ.) και Πολύζος λόφος (563 μ.). 21

22 Τα κυριότερα ρεύματα είναι ο Ξηροπόταμος περιοχής Ασβεστοχωρίου, το ρεύμα Αγίου Παντελεήμονος, το ρεύμα Ελαιώνων και το ρεύμα του Αγίου Βασιλείου. Από αυτά, ο Ξηροπόταμος, και το ρεύμα Αγίου Βασιλείου είναι συνεχούς ροής ενώ τα άλλα περιοδικής. 3.2 Το κλίμα Η μελέτη των κλιματικών και μετεωρολογικών συνθηκών στο περιαστικό δάσος της Θεσσαλονίκης βασίζεται στα στοιχεία του μετεωρολογικού σταθμού του Α.Π.Θ. Σύμφωνα με την κατάταξη κατά Коеppen το κλίμα της Θεσ/νίκης ανήκει στην κατηγορία Csa δηλαδή στο Μεσογειακό τύπο κλίματος ή μεσόθερμο τύπο κλίματος με ξηρό και θερμό θέρος. Για το χρονικό διάστημα ( ) το συνολικό ετήσιο ύψος των κατακρημνισμάτων ανέρχεται στα 449,3 mm κατά μέσο όρο με ένα μέγιστο το Δεκέμβριο 55,2 mm και ένα δεύτερο μέγιστο το Μάιο στα 46,1 mm. Τη βλαστική περίοδο (Μάρτιος Σεπτέμβριος) το ύψος βροχής ανέρχεται στα 227,5 mm ενώ τη φυτευτική περίοδο (Οκτώβριος Φεβρουάριος) το ύψος βροχής ανέρχεται στα 224,6 mm. Στο ετήσιο ύψος των κατακρημνισμάτων της βλαστικής περιόδου τα κατακρημνίσματα έχουν τη μορφή ραγδαίων βροχοπτώσεων και καταιγίδων. Οι ξηρότεροι μήνες του έτους είναι ο Ιούλιος (26,5 mm) και ο Αύγουστος (19,6 mm) ( Μετεωρολογικός σταθμός Α.Π.Θ.). Γενικά το χαμηλό σχετικά μέσο ετήσιο ύψος των κατακρημνισμάτων της περιοχής και η ανομοιόμορφη κατανομή τους, η ραγδαιότητα κατά τη διάρκεια του έτους και οι μεγάλες ετήσιες και μηνιαίες διακυμάνσεις των κατακρημνισμάτων δημιουργούν μέτριες μέχρι οριακές για την αύξηση των δασοπονικών ειδών συνθήκες, σε συνδυασμό με το μικρό βάθος εδάφους (μικρή υδατοχωρητικότητα), γεγονός που επηρεάζει την ομαλή ανάπτυξη των φυτών. Η μέση ετήσια θερμοκρασία για το ίδιο χρονικό διάστημα ( ) ανέρχεται στους 15,9 ο C με ψυχρότερο μήνα τον Ιανουάριο (6 ο C) και θερμότερο τον Ιούλιο και Αύγουστο (26 o C και 25,8 o C). Η απόλυτα ελάχιστη θερμοκρασία που έχει σημειωθεί είναι 12,6 o C (Ιανουάριος 1963) και η απόλυτα μέγιστη 41,8 ο C (Ιούλιος 2002). Η μέση ετήσια υγρασία του αέρα 22

23 είναι 70% και κυμαίνεται από 10-60% το καλοκαίρι και από % τους χειμερινούς μήνες. Οι ημέρες ολικού παγετού εμφανίζονται κατ εξαίρεση κυρίως τους μήνες Ιανουάριο-Φεβρουάριο. Οι άνεμοι που επικρατούν στο περιαστικό δάσος είναι αρκετά ισχυροί και πνέουν με ταχύτητες που φθάνουν έως και τα 40Km/h με διεύθυνση Β, ΝΔ, ΒΑ, Ν και Α κατά τους μήνες Ιανουάριο, Φεβρουάριο, Μάρτιο και Ιούνιο. Ειδικότερα ο Βαρδάρης (ΒΔ κατεύθυνσης) θα πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη λόγω της ψυχρότητας και της ξηρότητάς του αλλά και σε συνδυασμό με τις ημέρες του παγετού. Τις ημέρες αυτές θα πρέπει να σταματάει κάθε δραστηριότητα φύτευσης αφενός και απαιτείται καλή διατήρηση των ήδη υπαρχόντων φυταρίων στο χώρο φύτευσης (κάλυψή τους με νάιλον, κλαδιά, φύλλα ή με παράχωμα του ριζικού συστήματος των γυμνόρριζων αφετέρου). Η περιοχή έχει ομβροθερμικό πηλίκο Emberger Q=54,6 χαρακτηρίζοντας το κλίμα της ημίξηρο-μεσογειακό βιοκλίμα και επομένως όχι τόσο ευνοϊκό για την ανάπτυξη δάσους, ειδικότερα στις νότιες εκθέσεις όπου σε συνδυασμό με το μικρό βάθος εδάφους, δημιουργούνται δυσμενείς, οριακές συνθήκες αύξησης ακόμα και για ξηρανθετικά είδη. Πίνακας 1. Μέσες μηνιαίες τιμές θερμοκρασίας και ύψους κατακρημνισμάτων του Μετεωρολογικού σταθμού της Θεσ/νίκης για τα έτη Μέση τιμή Θερμ. 0 C Ύψος κατ. (mm) Ι Φ Μ Α 6 7,3 10,1 14, ,5 36,1 Μ Ι Ι Α 19, ,8 46, ,1 Σ Ο Ν Δ 21,8 16,8 12 7,5 29,4 44, ,2 Έτους 15,9 449,3 23

24 Μέσο Μηνιαίο Ύψος Βροχής (mm) Μέση Μηνιαία Θερμοκρασία ( C) Ιαν Φεβ Μαρ Απρ Μαϊ Ιουν Ιουλ Αυγ Σεπ Οκτ Νοε Δεκ 0 Μέσο Μηνιαίο Ύψος Βροχής (mm) Μέση Μηνιαία Θερμοκρασία ( C) Σχήμα 1. Ομβροθερμικό διάγραμμα Μετεωρολογικού Σταθμού Θεσσαλονίκης περιόδου Γεωλογικές συνθήκες Γεωλογικά η περιοχή εντάσσεται στην ζώνη του Αξιού, ειδικότερα όμως ανήκει στην ενότητα Ασπρης Βρύσης-Χορτιάτη και της Σέρβο-μακεδονικής Μάζας. Πρόκειται για Ιζηματογενή και Μετά-ιζηματογενή πετρώματα της Τεταρτογενούς περιόδου. Η ηλικία σχηματισμού της περιοχής προσδιορίζεται μεταξύ του τέλους του Παλαιοζωικού και του Μεσοζωικού αιώνα (Μουντράκης 1985, Τουρλακίδης 1997). 24

25 3.4 Πετρογραφία της περιοχής Πετρογραφικά, στην περιοχή απαντώνται τα κατωτέρω πετρώματα: o Ερυθρές άργιλοι: πρόκειται για ερυθρούς έως κεραμόχρωμους σχηματισμούς, ιλυώδεις με μαρμαρυγία και ασβεστιτικά συγκρίματα σε ενστρώσεις διαφόρου πάχους και ποσοστού αργίλου και συγκριμάτων. Βρίσκονται στα χαμηλότερα και νοτιοανατολικά. o Ασβεστιτικός φλύσχης σε εναλλαγές κλαστικών ή ψαμμιτικών ασβεστόλιθων ή καστανότεφρων σιδηρούχων ασβεστιτικών ψαμμιτών, με κιτρινωπούς έως μαύρους αργιλικούς σχιστόλιθους και παρεμβολές ολισθόλιθων, καθαρών ασβεστόλιθων, λατυποπαγών ασβεστόλιθων και θραυσμάτων ασβεστόλιθων με φύκη ή πυριτόλιθους. Η μεταμόρφωση αυξάνεται προς τα νοτιοανατολικά με μετάπτωση σε φυλλίτες και ασβεστιτικούς χαλαζίτες. Καλύπτουν τη βορειανατολική πλευρά του δάσους και τα υψηλότερα σημεία από βορειοδυτικά προς νοτιοανατολικά. Αποτελούν τα υψηλότερα σημεία των καμένων λεκανών. o Φυλλίτες μαύροι με σποραδικές παρεμβολές ψαμμιτικών ασβεστόλιθων ή ασβεστιτικών ψαμμιτών. Βρίσκονται στα χαμηλότερα σημεία της λεκάνης Ασβεστοχωρίου και αποτελούν τα νότια πρανή του ρέματος Ξηροποτάμου. o Ασβεστόλιθοι ανακρυσταλλωμένοι λευκοί ή γαλαζωποί παχυστρωματώδεις έως λεπτοστρωματώδεις, χαλαζιακά - σερικιτικά μάρμαρα, και ασβεστιτικοί σχιστόλιθοι με στρώσεις μαύρων φυλλιτών. Εμφανίζονται κατά λωρίδες στα υψηλότερα του δάσους και μέσα στον ασβεστιτικό φλύσχη. o Γνεύσιοι λευκοκρατικοί, αλβιτικοί, σερικιτικοί, μικροκλινικοί με γνευσιακό ή οφθαλμοειδή ιστό σε ενστρώσεις μέσα στα μεταϊζήματα. Απαντώνται σε διάφορα τμήματα του περιαστικού δάσους. o Γάββρος χονδρόκοκκος, χωρίς ορατή σχιστότητα, απαντάται κατά θέσεις στα βορειοδυτικά. o Δουνίτες και περιδοτίτες, που είναι υπερβασικά πετρώματα (με την γενικότερη ονομασία οφειόλιθοι) παλαιότερα από τους γάββρους του Λαναριού, και την μαγματική σειρά του Χορτιάτη, κυρίως βερλίτης, μερικώς λερζόλιθος, (ολιβίνης, διαλλαγής, βρονζίτης) μεταπεριδοτίτης. 25

26 Φακοί και ταινίες χρωμίτη κυρίως μέσα σε δουνίτες με πολλή μεγάλη εξαλλοίωση σε περιοχές μεταλλοφορίας λευκολίθου (μετατροπή ολιβίνη σε σερπεντίνη και λευκόλιθο). Μέσα στα σχιστώδη στρώματα, σχηματισμός αντιγορικού σχιστολίθου, τάλκη και αμιάντου (ΙΓΜΕ, Τουρλακίδης 1997). 3.5 Εδαφολογικές συνθήκες Στην περιοχή της καμένης έκτασης του περιαστικού δάσους του Κεδρηνού λόφου της Θεσ/νίκης εμφανίζονται τέσσερα κύρια μητρικά υλικά με τελείως διαφορετικές συνθήκες εδαφογένεσης οι οποίες οδηγούν στο σχηματισμό εδαφών με διαφορετικά χαρακτηριστικά τα οποία επιδρούν στην εξέλιξη της βλάστησης. Γενικά τα εδάφη στους σχιστόλιθους, οφειόλιθους και φυλλίτες θεωρούνται σε μεγάλο ποσοστό αβαθή με μέσο βάθος μικρότερο των 30 cm εκτός από ορισμένα σημεία αποθέσεων εδαφικού υλικού στα οποία το βάθος του εδάφους είναι μεγαλύτερο (έως και cm). Ένα σημαντικό πλεονέκτημα των εδαφών που σχηματίζονται πάνω στους σχιστόλιθους και στους φυλλίτες είναι η κάπως προχωρημένη αποσάθρωση του μητρικού υλικού. Το φαινόμενο αυτό βοηθά μερικώς τη βλάστηση αυξάνοντας το φυσιολογικό βάθος του εδάφους. o Εδάφη επί σχιστόλιθων και φυλλιτών Τα εδάφη αυτά παρουσιάζουν ελαφρώς όξινη αντίδραση, εκτός από το επιφανειακό στρώμα του εδάφους στο οποίο το pη είναι αυξημένο από την απόθεση της τέφρας που δημιουργήθηκε μετά την πυρκαγιά. Είναι μέτριας υφής, σχετικά φτωχά σε οργανική ουσία, άζωτο και διαθέσιμο φωσφόρο. o Εδάφη επί οφειόλιθων (Σερπεντίνες) Τα εδάφη αυτά χαρακτηρίζονται τα περισσότερα ως δυσμενή για την ανάπτυξη της δασικής βλάστησης κυρίως λόγω της πολύ μικρής ταχύτητας αποσάθρωσης, γεγονός που εμφανίζεται από τα πολύ μικρά βάθη όλων των εδαφών που προέρχονται απ αυτό το μητρικό υλικό. Παράλληλα τα εδάφη αυτά παρουσιάζουν πολύ μεγάλη περιεκτικότητα σε σκελετικό υλικό που μειώνει αρκετά τη δυνατότητα του εδάφους να αποθηκεύει εδαφική υγρασία, ενώ και η επιφάνειά τους καλύπτεται σε πολλές περιπτώσεις με βραχώδεις εμφανίσεις. 26

27 o Εδάφη από μητρικό υλικό ερυθρογαιών Η έκταση που καταλαμβάνουν τα εδάφη αυτά αποτελεί το μεγαλύτερο τμήμα της καμένης περιοχής, ενώ βρίσκονται σε μεγάλο ποσοστό σε περιοχές του πολεοδομικού συγκροτήματος της Θεσ/νίκης. Το μητρικό αυτό υλικό είναι βαρύ (σχεδόν αργιλώδες), με μεγάλη περιεκτικότητα σε οξείδια του σιδήρου. Τα εδάφη που έχουν αναπτυχθεί επί αυτού του μητρικού υλικού έχουν αλκαλική αντίδραση, υψηλή σχετικά περιεκτικότητα σε CaCO 3, είναι καλά εφοδιασμένα με οργανική ουσία, ενώ θεωρούνται φτωχά σε οργανικό άζωτο και διαθέσιμο φώσφορο. Ταυτόχρονα λόγω της φύσεως του μητρικού υλικού το οποίο είναι σε σχετικά χαλαρή μορφή αυξάνεται το βάθος του εδάφους δηλαδή ο όγκος του εδάφους που είναι δυνατόν να εκμεταλλευθούν τα διάφορα δασοπονικά είδη. Πρέπει να σημειωθεί για όλες τις ανωτέρω κατηγορίες εδαφών, ότι αυτά είναι το αποτέλεσμα των έντονων ανθρωπογενών επεμβάσεων (βοσκή, καυσοξύλευση, εκχερσώσεις, πυρκαγιές) και της διάβρωσης.το βάθος τους είναι οριακό, λόγω της διάβρωσης τους εδάφους. Συχνή είναι η εμφάνιση βράχων επιφανειακά ιδιαίτερα σε κλίσεις πάνω από 50%. Έντονα περιοριστικοί παράγοντες στην εγκατάσταση βλάστησης ήταν το βάθος του εδάφους που είναι οριακό και κυμαίνεται από 0-25 εκατοστά βάθος με μέση τιμή τα 15 εκατοστά, σε συνδυασμό με την έκθεση της επιφάνειας που είναι νότια, νοτιοανατολική, νοτιοδυτική (Τουρλακίδης 1997). 3.6 Βλάστηση Η περιοχή υπάγεται στην Παραμεσογειακή Ζώνη βλαστήσεως (Quercetalia pubescentis) που αποτελεί μια ιδιόρρυθμη μεταβατική ζώνη βλάστησης από τα αείφυλλα πλατύφυλλα στα ξηρόφυλλα φυλλοβόλα (Λοφώδης, υποορεινή). Ειδικότερα ανήκει στην υποζώνη Ostryo-carpinion και στον αυξητικό χώρο Coccifero carpinetum ( Σπανός κ. ά. 2000,Tsitsoni et. al. 2004, Spanos et. al. 2010). Φυτογεωγραφικά, πριν από την πρώτη αναδάσωση (1930) η περιοχή καλύπτονταν από θαμνώνες αείφυλλων-πλατύφυλλων και κυρίως πρίνου (πουρνάρι). Η ύπαρξη πρινώνων στην περιοχή οφείλεται στις έντονες ανθρωπογενείς επιδράσεις και στη μεγάλη αντοχή του πρίνου στη βοσκή, 27

28 πυρκαγιές, υλοτομίες και άλλες κακώσεις, σε συνδυασμό με τη μεγάλη παραβλαστική ικανότητά του. Οι πρώτες αναφορές για το περιαστικό δάσος, κατά τα Βυζαντινά χρόνια, σημειώνουν την ύπαρξη πηγών, ποταμών και ενός ιδιαίτερα πυκνού δρυοδάσους το οποίο εκμεταλλευόταν οι κάτοικοι της περιοχής για ξύλευση. Μέχρι και τη δεκαετία του 1930 η ξύλευση, η υπερβόσκηση, η εκχέρσωση και γενικότερα η υπερεκμετάλλευση, οι οποίες αποτελούσαν συνεχείς δραστηριότητες, οδήγησαν στη γενικότερη υποβάθμιση του δάσους ( Κατέστη επομένως άμεση η ανάγκη υλοποίησης έργων για την αναβάθμιση του δάσους και το 1921 κηρύχθηκε αναδασωτέα μια έκταση 1300 στρεμμάτων στην περιοχή «Χίλια Δένδρα». Στη συνέχεια από το 1929 και μετά συνεχίσθηκαν οι αναδασωτικές προσπάθειες από καθηγητές και φοιτητές της Δασολογικής Σχολής και τα είδη που χρησιμοποιήθηκαν ήταν τραχεία πεύκη και κυπαρίσσι. Στις επόμενες αναδασωτικές προσπάθειες που ακολούθησαν χρησιμοποιήθηκαν επίσης κατά θέσεις κυπαρίσσι της Αριζόνας, χαλέπιος πεύκη και κουκουναριά (Σπανός κ. ά. 2000). Η σημερινή σύνθεση της βλάστησης περιλαμβάνει τα αυτοφυή είδη της ζώνης και τα τεχνητώς εισαχθέντα τα οποία αναπτύχθηκαν και αποτελούν ήδη δάσος κωνοφόρων κυρίως τραχείας και κυπαρισσιού αμιγές ή μικτό μεταξύ των δύο ειδών και του πρίνου. Για την αποκατάσταση των καμένων εκτάσεων, το πρώτο φθινόπωρο μετά την πυρκαγιά, σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα (Οκτώβριος 1997 Μάρτιος 1999) αναδασώθηκαν 800 εκτάρια. Τα περισσότερα δασοπονικά είδη που χρησιμοποιήθηκαν ήταν πλατύφυλλα διότι κύριος σκοπός των αναδασώσεων ήταν η αλλαγή του είδους και η μίξη των πλατύφυλλων με τη φυσική αναγέννηση τραχείας πεύκης (Σπανός κ. ά. 2000). Θα πρέπει επίσης να αναφερθούμε και στην παραποτάμια βλάστηση της ζώνης αυτής η οποία αποτελείται κυρίως από Πλάτανο (Platanus orientalis) και δευτερευόντως από λεύκη (Populus alba) καταλαμβάνουν τις κοίτες των ρευμάτων, εκείνων κυρίως που διατηρούν τρεχούμενα νερά για μεγαλύτερη περίοδο του έτους. Η βλάστηση αυτή είναι αυτοφυής. Η σύνθεση της βλάστησης σήμερα αποτελείται από τραχεία πεύκη στον ανώροφο η οποία απαντάται είτε ως αμιγείς συστάδες είτε σε μίξη κατ άτομο 28

29 ή κατά ομάδες με το κυπαρίσσι. Επίσης συχνά απαντάται και το κυπαρίσσι της Αριζόνας ενώ σπανιότερα απαντώνται άτομα χαλεπίου πεύκης και κουκουναριάς. Σε ότι αφορά τον υπόροφο το κυρίαρχο είδος είναι ο πρίνος, η λαδανιά και το παλιούρι ενώ στις καλές ποιότητες τόπους εμφανίζονται επίσης ο κράταιγος, ο φράξος και η φτελιά (Tsitsoni et. al. 2004, Spanos et. al.,2010). 3.7 Πανίδα Το περιαστικό δάσος το έτος 1976 ύστερα από απόφαση του Υπουργείου Γεωργίας είχε κηρυχθεί ως Μόνιμο Καταφύγιο Θηραμάτων. Τα είδη που υπάρχουν τότε στην περιοχή είναι διάφορα θηλαστικά όπως λαγός, αλεπού και σκαντζόχοιρος καθώς και αρκετά είδη πτηνών (Γκατζογιάννης κ. ά. 1996). Επίσης απαντώνται και κάποια τρωκτικά όπως σκίουροι και αρουραίοι. Θα πρέπει τέλος να αναφερθεί και το σύνολο των πτηνών στα οποία περιλαμβάνονται ο φιδαετός, ο κούκος, το χελιδόνι, το ορτύκι, ο τσαλαπετεινός, η πετροπέρδικα, το αγριοπερίστερο, η κουκουβάγια, η τσίχλα και η καρακάξα τα οποία έχουν βρει καταφύγιο στην περιοχή ( Αρκετά μεγάλος είναι επίσης και ο κατάλογος των ερπετών και των αμφίβιων τα οποία βρίσκονται στην περιοχή και από αυτά αξίζει να αναφερθούν οι σαλαμάνδρες, οι λιμνοβάτραχοι, οι φρύνοι, τα νερόφιδα καθώς και η μεσογειακή χελώνα. Επίσης στο Σέιχ- Σου συναντάται και ένα σπάνιο είδος σαύρας, Stellio agama, γνωστό με την ονομασία «κροκοδειλάκι». 3.3 Μεσογειακά πευκοδάση τραχείας πεύκης Τα πευκοδάση καλύπτουν πάνω από 13 εκατομμύρια εκτάρια περίπου το 5% της συνολικής έκτασης της λεκάνης της Μεσογείου και το 25% της συνολικής έκτασης των δασών. Τα συγγενικά είδη της υποενότητας Halepensis, Pinus brutia και Pinus halepensis, αποτελούν τα πιο διαδεδομένα είδη και σχηματίζουν μεγάλες δασικές εκτάσεις στα ανατολικά και δυτικά τμήματα της Μεσογειακής λεκάνης αντίστοιχα. Αυτά τα είδη καθώς και ακόμη δύο Pinus pinaster και Pinus pinea αποτελούν την ομάδα των πεύκων 29

30 σύμφωνα με τον Klaus, 1989, της όχθης της Μεσογείου και των νήσων της (Richardson 1998). 3.9 Γεωγραφική εξάπλωση τραχείας πεύκης Η χαλέπιος και η τραχεία πεύκη ανήκουν στην ομάδα Halepensis του γένους Pinus. Τα είδη αυτά παρόλο που ανήκουν στην ίδια κλιματική ζώνη της Ευμεσογειακής βλάστησης παρουσιάζουν μια εντελώς ξεχωριστή γεωγραφική ζώνη. Η χαλέπιος πεύκη εμφανίζεται στη Δυτική Μεσόγειο, στις παραθαλάσσιες περιοχές της Καταλονίας, της Ανδαλουσίας, στη Νότια Γαλλία και στην Γιουγκοσλαβία στις ακτές της Αδριατικής. Αντίθετα η τραχεία πεύκη αντικαθιστά στην Αν. Μεσόγειο τη χαλέπιο πεύκη. Στη χώρα μας, στην οποία βρίσκονται τα δυτικότερα όρια εξάπλωσής της, συναντάται στο νομό Έβρου και στα νησιά του Βόρειου και Ανατολικού Αιγαίου. Επίσης στην Κύπρο αποτελεί το κυριότερο δασοπονικό είδος, ενώ στην Τουρκία έχει μια εκτεταμένη εξάπλωση στην παραλιακή ζώνη προς το Αιγαίο και στον Πόντο (Ντάφης 1987). Φυτοκοινωνιολογικά η τραχεία πεύκη απαντάται εκτός από την ευμεσογειακή ζώνη βλάστησης και στην υπομεσογειακή ζώνη, δηλαδή στην κατώτερη και θερμότερη ζώνη των φυλλοβόλων πλατυφύλλων του Ostryo carpinion και του Quercion confertae (περίπτωση Δαδιάς Έβρου). Την άριστη απόδοσή τους όμως εμφανίζουν στον αυξητικό χώρο Quercion ilicis. Σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη των οικοσυστημάτων χαλεπίου και τραχείας πεύκης παίζει η φωτιά. Τα οικοσυστήματα αυτά είναι πυράντοχα και η εμφάνισή τους εξαρτάται άμεσα από την ύπαρξη πυρκαγιών, γι αυτό και αποτελούν τα τελικά οικοσυστήματα (Klimax) μιας πυριγενούς διαδοχής (Ντάφης 1987). Εδαφολογικά η τραχεία πεύκη απαντάται σε μια πολύ μεγάλη ποικιλία εδαφών και πετρολογικών υποστρωμάτων. Παρόλα αυτά φαίνεται πως η τραχεία πεύκη προτιμά τις μάργες, τους μαλακούς και τους σκληρούς ασβεστόλιθους με ρωγμές, αλλά την καλύτερη ανάπτυξή της παρουσιάζει σε πρασινόλιθους και οφειτικά πετρώματα (σερπεντίνες). Ωστόσο η τραχεία πεύκη χρειάζεται βαθειά εδάφη για να αναπτύξει το σχετικά βαθύ ριζικό σύστημα ενώ σε ότι αφορά τη μηχανική σύσταση προτιμά μέσης μηχανικής σύστασης εδάφη με καλή υδατοδιαπερατότητα. 30