ΔΕΣΜΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΕΚΕ ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΟΤΤΕΑΚΟΣ COUNTRY MANAGER SCA HYGIENE PRODUCTS ΙΩΑΝΝΗΣ ΤΣΟΥΚΑΛΑΣ ΛΑΘΗ ΣΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΥΨΗΛΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ

Transcript

1 15# ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2013 ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΟΤΤΕΑΚΟΣ COUNTRY MANAGER SCA HYGIENE PRODUCTS ΔΕΣΜΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΕΚΕ ΙΩΑΝΝΗΣ ΤΣΟΥΚΑΛΑΣ ΛΑΘΗ ΣΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΥΨΗΛΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΑΦΙΕΡΩΜΑ 8ο e-business & INNOVATION FORUM ΒΕΝΕΤΙΑ ΚΟΥΣΙΑ ΣΠΑΖΟΝΤΑΣ ΤΟΝ ΚΥΚΛΟ ΤΟΥ ΕΦΗΣΥΧΑΣΜΟΥ >

2 Με πυξίδα την Εταιρική Υπευθυνότητα, κάθε μέρα, παντού Κάνουμε την υπεύθυνη κατανάλωση αλκοόλ στάση ζωής Υποστηρίζουμε το έργο του Ι.Ο.ΑΣ «Πάνος Μυλωνάς» και την εκπαίδευση στην οδική ασφάλεια Εκπαιδεύουμε τους επαγγελματίες bartenders, σε όλη την Ελλάδα, στο ποιοτικό και υπεύθυνο σερβίρισμα Στηρίζουμε το ερευνητικό πρόγραμμα του Πανεπιστημίου Αθηνών, με στόχο την αποχή των ανηλίκων από την κατανάλωση αλκοόλ Μετράμε την κατανάλωση αλκοόλ και δίνουμε χρήσιμες πληροφορίες και συμβουλές Υποστηρίζουμε την εξέλιξη νέων στελεχών επιχειρήσεων στη μνήμη του Κυριάκου Μακρή Ενισχύουμε το έργο του Αρκτούρου, αναζωογονούμε το δάσος του Πάνειου Όρους Υποστηρίζουμε τη Λέσχη Ψυχαγωγίας της Εταιρίας Προστασίας Σπαστικών

3 Εβοµαδιαίο newsletter για την ΕΚΕ και την πράσινη οικονοµία Διµηνιαίο περιοδικό για την γυναικεία φροντίδα Μηνιαίο περιοδικό Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης Μηνιαίο περιοδικό Μπάσκετ Έκδοση για τη Βιοµηχανία των Ανανεώσιµων Πηγών Ενέργειας Επιχειρηµατική έκδοση για τον κλάδο της υγείας Απολογισµοί Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης Επιχειρηµατική έκδοση για τους Ισχυρούς της Ελληνικής Οικονοµίας Μηνιαίο περιοδικό Νέων Τεχνολογιών Eβδοµαδιαίο περιοδικό Βιοµηχανίας και Λιανεµπορίου Ετήσιος οδηγός Επικοινωνίας και Μάρκετινγκ Ηµερήσιο newsletter Νέων Τεχνολογιών Ηµερήσιο newsletter Βιοµηχανίας και Λιανεµπορίου Ηµερήσιο newsletter Επικοινωνίας και Μάρκετινγκ Έκδοση για τη διαδραστική επικοινωνία Ειδική έκδοση για τον κλάδο των τροφίµων και ποτών Εβδοµαδιαίο περιοδικό Επικοινωνίας και Μάρκετινγκ Tο περιοδικό του σύγχρονου Έλληνα Μanager Ειδική έκδοση για τη Διατροφή και Φροντίδα του Παιδιού Ειδική ετήσια έκδοση ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ Α.Ε. Μ. Ασίας 43, Χαλάνδρι, Τ: , F: , E:

4 manager περιεχόμενα # 15 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ # ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2013 Γράμμα από τον Πρόεδρο 6 Δεν είναι όλα μαύρα για το Η οργάνωση της νέας μάθησης 10 ΙΩΑΝΝΗΣ ΤΣΟΥΚΑΛΑΣ ΛΑΘΗ ΣΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΥΨΗΛΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΟΤΤΕΑΚΟΣ COUNTRY MANAGER SCA HYGIENE PRODUCTS ΔΕΣΜΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΕΚΕ ΑΦΙΕΡΩΜΑ 8ο e-business & INNOVATION FORUM ΒΕΝΕΤΙΑ ΚΟΥΣΙΑ ΣΠΑΖΟΝΤΑΣ ΤΟΝ ΚΥΚΛΟ ΤΟΥ ΕΦΗΣΥΧΑΣΜΟΥ > Η γνώση είναι το νέο ατού του καπιταλισμού 16 Το Smart Marketing σε εποχή οικονομικής κρίσης 24 8ο Internet και e-business Innovation Forum Xρόνια ΕΕΔΕ 46 Tips Γιατί χρειάζεται η τραπεζική ενοποίηση 52 Surviving Business Πώς και γιατί η εργασιακή νομοθεσία παράγει ανεργία 56 Μία νέα φιλοσοφία ανάπτυξης 60 Η ώρα του εικονικού μάνατζμεντ; Από την Ελβετία στην Ασία! 68 Πώς θα επιβιώσει το ευρώ Κίνα και Ινδία: Μία ισχυρή μηχανή ανάπτυξης 78 Περί Αριστείας 84 Πόσο αξίζει μία επιχείρηση; 94 Βιβλιοθήκη Αγορά 96 4 Τα νέα της ΕΕΔΕ

5 περιεχόμενα m Ιδιοκτήτης Λεωφόρος Ιωνίας 200 & Ιακωβάτων Κάτω Πατήσια Τηλ Εκδότης Βαγγέλης Παπαλιός Σύμβουλος Έκδοσης Αθανάσιος Χ. Παπανδρόπουλος Διευθύντρια Σύνταξης Λίνα Τσαγκαράκη Αρχισυντάκτης Δημήτρης Τσουκαλάς Συνεργάτες N. Peter Kramer (Βρυξέλλες), Ιωάννα Βαρβαλούκα Αρθρογραφούν Γκρόσερ Άλφρεντ, Ζαίρης Α., Ζουλί Σέρζ, Κάλφας Θανάσης, Καμίνσκα Ιζαμπέλα, Κουσία Βενετία, Κρούστης Αντώνης, Μπαρτελεμί Πιέρ, Μπέντερ Γιούρι, Ντε Σότο Χερνάντο, Παπανδρόπουλος Αθανάσιος, Παπαποστόλου Κωνσταντίνα, Σαμαρτζή Έλενα,Σαντμπού Μάρτιν, Σέρκιν Λ. Χάρολντ, Σπήγκελ Πήτερ, Σταμάτης Γ., Στέβερμαν Μπεν, Στέφενς Φίλιπ, Τσούχλος Δημήτρης. Σύμβουλος Εμπορικής Ανάπτυξης Γιώργος Σακελλόπουλος Υπεύθυνη Επικοινωνίας Μαριλένα Κουλούκη Υποδοχή διαφήμισης Άννα Μηλιάδη Υπεύθυνη λογιστηρίου Πηνελόπη Χατζηδημητρίου * Διευκρινίζεται πως η εταιρία Robert Bosch ΑΕ που αναφέρθηκε στο προηγούμενο τεύχος του περιοδικού αποτελεί εμπορική εταιρία που δραστηριοποιείται στα ανταλλακτικά αυτοκινήτων, ηλεκτρικά εργαλεία, συστήματα θέρμανσηςφωτοβολταικά και συστημάτων ασφαλείας. 14 συνέντευξη ΙΩΑΝΝΗΣ ΤΣΟΥΚΑΛΑΣ ΛΑΘΟΣ Η ΕΥΡΩΠΑÏΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΥΨΗΛΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ 18 συνέντευξη ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ Η ΥΠΕΥΘΥΝΟΤΗΤΑ ΣΤΟ ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ ΤΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ 20 ανθρώπινο δυναμικό ΒΕΝΕΤΙΑ ΚΟΥΣΙΑ ΣΠΑΖΟΝΤΑΣ ΤΟΝ ΚΥΚΛΟ ΤΟΥ ΕΦΗΣΥΧΑΣΜΟΥ 28 cover story ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΟΤΤΕΑΚΟΣ ΟΦΕΙΛΟΥΜΕ ΝΑ ΣΥΜΒΑΛΛΟΥΜΕ ΣΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ 72 γνώμη SERGE JULY ΤΟ 1973 ΩΣ ΧΡΟΝΙΑ ΟΡΟΣΗΜΟ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ ΜΑΣ Εκδίδεται από την: Μικράς Ασίας 43, , Χαλάνδρι Τηλ: , Fax: direction@direction.gr, Οι απόψεις των συντακτών δεν αποτελούν απαραίτητα απόψεις του ιδιοκτήτη και του εκδότη του περιοδικού. 80 βραβεία RETAILBUSINESS AWARDS 2012 ΤΟ RETAIL ΔΗΛΩΣΕ «ΠΑΡΩΝ» 5

6 Γράμμα από τον Πρόεδρο του Δ.Σ. της ΕΕΔΕ Η κοινωνία χρειάζεται μερικές γρήγορες νίκες του Κωνσταντίνου Π. Λαμπρινόπουλου Ένας νέος δύσκολος χρόνος άρχισε για όλους μας. Δύσκολος γιατί είναι κομβικός, δύσκολος γιατί τα δεδομένα είναι σκληρά και απαιτητικά, δύσκολος γιατί -παρότι βλέπουμε κάποιες αχτίδες αλλαγής νοοτροπίας- εξακολουθούμε να βιώνουμε τα παράλογα του συστήματος. Το αξιοπερίεργο είναι ότι ενώ οι υπόλοιποι λαοί του κόσμου αρχίζουν να βλέπουν πιο θετικά την πορεία της χώρας, εμείς οι ίδιοι δεν το πιστεύουμε και προσπαθούμε με κάθε τρόπο να αποδείξουμε ότι αυτό δεν ισχύει. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι αλλαγές που ζητούνται είναι πολλές και επώδυνες για πολλές και μεγάλες ομάδες του πληθυσμού της χώρας. Είναι επίσης βέβαιο ότι οι αλλαγές αυτές, τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα, θα έχουν κόστος και θα προκαλέσουν πόνο. Το περίεργο είναι ότι δεν γίνονται απλές κινήσεις για να βελτιώσουν το περιβάλλον. Δύο είναι κατά την άποψή μου, αλλά πιστεύω και κατά την άποψη των περισσοτέρων, τα κύρια προβλήματα της ελληνικής οικονομίας σήμερα. Το ένα λέγεται ανεργία και απασχολεί το 25% του ελληνικού λαού που το βιώνει. Το συγκεκριμένο πρόβλημα παίρνει εφιαλτικές διαστάσεις αν δούμε τα ποσοστά της ανεργίας σε επίπεδο νεολαίας. Το δεύτερο πρόβλημα λέγεται ρευστότητα και απασχολεί το σύνολο των επιχειρήσεων που λειτουργούν στη χώρα μας σήμερα και παράλληλα είναι ένα πρόβλημα που επηρεάζει αρνητικά και το θέμα της ανεργίας. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι για να λυθούν αυτά τα δύο προβλήματα πρέπει να στοχεύσουμε στην ανάπτυξη και συνεπώς στις επενδύσεις, αλλά για να γίνει αυτό θα πρέπει να λυθούν πολλά ζητήματα διαδικασιών και υποδομών που μας έφτασαν στο σημείο που βρισκόμαστε σήμερα - και το κυριότερο να δημιουργηθεί ένα περιβάλλον αξιοπιστίας που θα διευκολύνει Έλληνες και ξένους επενδυτές να δουν τη χώρα μας σαν επενδυτική ευκαιρία. Η προσπάθεια αυτή χρειάζεται χρόνο και πολλή ενέργεια και δεν δίνει δραστικές λύσεις στα προβλήματα που αντιμετωπίζουν σήμερα επιχειρήσεις και εργαζόμενοι.

7 γράμμα m Εισηγηθήκαμε, σε συνεργασία και με άλλους φορείς μια ολοκληρωμένη πρόταση που ως στόχο είχε τη μείωση της ανεργίας των νέων, την εμπλοκή ανέργων στελεχών σε projects αναδιάρθρωσης υφιστάμενων Μικρομεσαίων Επιχειρήσεων και, τέλος, τη στήριξη νέων επιχειρηματικών προσπαθειών με υψηλή προστιθέμενη αξία. Η Ελληνική Εταιρία Διοικήσεως Επιχειρήσεων προσπάθησε να βοηθήσει στην επίλυση των προβλημάτων προτείνοντας λύσεις, χωρίς όμως να εισακουσθεί. Εισηγηθήκαμε, σε συνεργασία και με άλλους φορείς όπως ο ΣΕΒ, ο ΟΑΕΔ, το Ελληνο-Αμερικανικό Επιμελητήριο, η Λέσχη Επιχειρηματικότητας και το Ελληνο-Ιταλικό Επιμελητήριο, μια ολοκληρωμένη πρόταση που ως στόχο είχε τη μείωση της ανεργίας των νέων, την εμπλοκή ανέργων στελεχών σε projects αναδιάρθρωσης υφιστάμενων Μικρομεσαίων Επιχειρήσεων και, τέλος, τη στήριξη νέων επιχειρηματικών προσπαθειών με υψηλή προστιθέμενη αξία. Η μείωση της ανεργίας των νέων μπορεί να βασισθεί στην υποχρεωτική διετή απασχόληση πτυχιούχων Ανωτάτων Σχολών σε Μικρομεσαίες Επιχειρήσεις, κατά βάση στην περιφέρεια, ώστε να αποκτήσουν την ανάλογη εμπειρία (όπως ακριβώς γίνεται με το «αγροτικό» των ιατρών) και να βοηθήσουν τη λειτουργία και την αποδοτικότητα αυτών των επιχειρήσεων. Παράλληλα, τα άνεργα στελέχη μπορούν να εμπλακούν ως μέντορες σε ομάδες 5-10 επιχειρήσεων, αλλά και ως μέντορες των νεο-απασχολουμένων πτυχιούχων. Τα κονδύλια για μισθούς και αποζημιώσεις υπάρχουν από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο και έχουν ανακοινωθεί, αλλά ως κονδύλια προς τους ανέργους και χωρίς να είναι αποδοτικά μέσα από μια ολοκληρωμένη ενέργεια. Παράλληλα, όσον αφορά τη ρευστότητα, πιστεύουμε ότι πρέπει να γίνει μια προσπάθεια εξεύρεσης λύσης με συνεργασία των εργοδοτικών φορέων με την Ένωση Ελληνικών Τραπεζών, ώστε να αποφασισθεί μια συγκεκριμένη χρονική περίοδος (δύο χρόνια) που θα υπάρξει μια κοινά αποδεκτή λύση που θα βοηθήσει τις ελληνικές επιχειρήσεις να προχωρήσουν θετικά και να αντιμετωπίσουν τις μεγάλες προκλήσεις της ανάπτυξης. Προσωπικά πιστεύω ότι ανεξάρτητα από τις διαρθρωτικές αλλαγές που απαιτούνται για να μπει η χώρα σε ρυθμούς ανάπτυξης και να αποτελέσει επενδυτικό πόλο έλξης, η κοινωνία χρειάζεται μερικές γρήγορες νίκες που θα αλλάξουν την ψυχολογική κατάσταση των Ελλήνων και θα δώσουν μεγαλύτερη ελπίδα για το μέλλον. Είναι σαφές ότι αποτελεί υποχρέωση του πολιτικού κόσμου της χώρας να δώσει ελπίδα στους πολίτες της, γιατί μόνο με τη βοήθεια και την προσπάθεια των πολιτών μπορούμε να ξεφύγουμε από τα προβλήματα που έχουμε. Καλή χρονιά σε όλους! Ας πιστέψουμε όλοι ότι μπορούμε να αλλάξουμε τα δεδομένα και να κτίσουμε μια Νέα Ελλάδα. m 7

8 άποψη ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΟΛΑ ΜΑΥΡΑ ΓΙΑ ΤΟ 2013 του Αθαν. Χ. Παπανδρόπουλου ΤΑ ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΜΕΓΕΘΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΕΠΙΤΡΕΠΟΥΝ ΚΑΠΟΙΑ ΔΙΚΑΙΟΛΟΓΗΜΕΝΗ ΑΙΣΙΟΔΟΞΙΑ. Μπορεί η εμπιστοσύνη να αποτελεί είδος εν ανεπαρκεία. Μπορεί η αβεβαιότητα να κυριαρχεί. Μπορεί η ανεργία να αποτελεί πρόβλημα. Όμως, η παραπαίουσα ελληνική οικονομία μέσα στο 2013 έχει κάθε δυνατότητα να αρχίσει να βγαίνει από την διπλή παγίδα κρατισμού και δημοσίου χρέους. Αυτό το λέμε γιατί κάποιοι δείκτες της παρουσιάζουν αισθητή βελτίωση η οποία αρχίζει, πολύ δειλά, να αφήνει μικρά περιθώρια εμπιστοσύνης στις αγορές. Όπως επισημαίνουν εγχώριοι και διεθνείς παρατηρητές των αγορών, υπό την επιφύλαξη ενός πολύ σοβαρού οικονομικο-πολιτικού ατυχήματος, η πρόσφατη αναβάθμιση της πιστοληπτικής ικανότητος της Ελλάδος από την Standard & Poors σε Β-, με σταθερές προοπτικές, αποτελεί την καλύτερη και σαφέστερη ένδειξη, ότι έχει αρχίσει η αντίστροφη μέτρηση για την ανάκαμψη της ελληνικής οικονομίας και τον μετασχηματισμό της σε οικονομία ΑΑΑ μέχρι το Αυτή είναι μία θετική εκτίμηση, δεδομένου ότι, παρά την διαδιδόμενη καταστροφολογία, διόλου αρνητικές για το νέο έτος δεν είναι και οι προοπτικές της ευρωζώνης. Η τελευταία έχει αφήσει πίσω της τα χειρότερα και οι εγκυρότεροι παρατηρητές εκτιμούν ότι το 2013 θα κλείσει με θετικό ως προς την οικονομική της ανάπτυξη πρόσημο. Αναφορικά με την Ελλάδα, όπως επισημαίνεται στην εβδομαδιαία έκδοση της Alpha Bank, οι παράγοντες που οδήγησαν στην αναβάθμιση της χώρας είναι, αφ ενός, η αποφασιστικότητα που επέδειξε τους τελευταίους μήνες η ελληνική κυβέρνηση να εφαρμόσει το πρόγραμμα προσαρμογής, υπερβαίνοντας τις οικονομικές και πολιτικές αντιξοότητες που το συνοδεύουν και αφ ετέρου, η αναμφισβήτητη έκφραση της κοινοτικής αλληλεγγύης να στηριχθεί η Ελλάδα εντός του ευρώ από τους εταίρους της στην ευρωζώνη. Μέχρι τέλους του 2014, η Ελλάδα θα έχει λάβει 236,8 δισεκατ. ευρώ χρηματοδοτικής βοήθειας, εκ των οποίων τα 197,6 δισεκατ. από

9 editorial m Η παραπαίουσα ελληνική οικονομία μέσα στο 2013 έχει κάθε δυνατότητα να αρχίσει να βγαίνει από την διπλή παγίδα κρατισμού και δημοσίου χρέους. Αυτό το λέμε γιατί κάποιοι δείκτες της παρουσιάζουν αισθητή βελτίωση η οποία αρχίζει, πολύ δειλά, να αφήνει μικρά περιθώρια εμπιστοσύνης στις αγορές. την Ευρωπαϊκή Ένωση. Αν και, μετά την δόση των 52,4 δισεκατ., τα χρήματα που απομένουν να εισπραχθούν το είναι μόλις 35,8 δισεκατ. ευρώ, η προσήλωση στην εφαρμογή του προγράμματος είναι η μόνη διέξοδος που εξασφαλίζει την περαιτέρω αναβάθμιση της πιστοληπτικής ικανότητος και την πρόσβαση στις αγορές από το Και τούτο εφόσον έχει αποκατασταθεί πλήρως μέχρι τότε η αξιοπιστία των αποφάσεων οικονομικής πολιτικής στην Ελλάδα, με άλλα λόγια, εφόσον έχει αποφευχθεί ένα σοβαρό πολιτικό ατύχημα στην χώρα από τις δυνάμεις του λαϊκισμού και της αμετροεπούς ανευθυνότητας. Ας σημειωθεί, επίσης, ότι στο ευνοϊκό κλίμα που δημιουργείται για την χώρα σημαντικός είναι και ο ρόλος της θετικής πορείας θεμελιακών μεγεθών της ελληνικής οικονομίας. Έτσι, ενώ το 2012 αποτελεί παρελθόν, ενισχυμένες εμφανίζονται οι ενδείξεις ότι σταδιακά γίνονται κάποια στέρεα βήματα προς την κατεύθυνση της αναδιαρθρώσεως της οικονομίας μας, η οποία, παρά την κρίση της ευρωζώνης, σαφώς ενισχύει την εξωστρέφειά της γεγονός που απεικονίζεται και στην θετική άνοδο των εξαγωγών. Είναι έτσι σημαντική η ισχυρή βελτίωση του ισοζυγίου πληρωμών το 2012, το οποίο πριν μόλις δύο έτη παρουσίαζε έλλειμμα πάνω από 15% του Ακαθαρίστου Εγχωρίου Προϊόντος. Παράλληλα, με την ενίσχυση της εξωστρέφειας θετική είναι και η ταυτόχρονη ενίσχυση της ανταγωνιστικότητος της οικονομίας, η οποία εκ των πραγμάτων πλέον προσανατολίζεται στην παραγωγή διεθνώς εμπορεύσιμων προϊόντων. Συνεπώς, στην παρούσα φάση έχουμε την δυνατότητα να εκμεταλλευθούμε με αποτελεσματικότερο τρόπο σημαντικά ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα της χώρας, τα οποία ελάχιστα είχαμε εκμεταλλευθεί έως σήμερα. Λόγου χάρη, υπάρχουν χαρακτηριστικές περιπτώσεις αξιοποιήσεως της ελληνικής γης, με την παραγωγή υψηλής άϋλης προστιθέμενης αξίας προϊόντων τα οποία στο παρελθόν επωλούντο χύδην στο εξωτερικό. Περιττόν δε να τονισθεί ότι παρόμοια προϊόντα στηρίζουν και τον ελληνικό τουρισμό, ο οποίος στην διάρκεια του 21ου αιώνος μπορεί να αποδειχθεί εξίσου πολύτιμος με το πετρέλαιο. Γι αυτό εξάλλου υποστηρίζουμε ότι είναι κρίσιμο η Ελλάδα να δώσει πολύ μεγαλύτερη έμφαση στον κρητικό τρόπο διατροφής, ο οποίος μπορεί να συνδυασθεί και με την ανάπτυξη του ιατρικού ιαματικού τουρισμού. Γενικά, υποστηρίζεται από την Alpha Bank ότι η δυνατότητα παραγωγής υψηλής ποιότητος και σημαντικά βελτιωμένης ανταγωνιστικότητος προϊόντων (αγαθών και υπηρεσιών) στην εγχώρια οικονομία αναμένεται να αναδειχθεί στα επόμενα έτη. Αυτό θα γίνει, αφ ενός, με την αποτελεσματικότερη από εδώ και πέρα δραστηριοποίηση της επίσης αναμφισβήτητα ικανής ελληνικής επιχειρηματικότητας και αφ ετέρου, με την προσέλευση ξένων άμεσων επενδύσεων σε όλες τις περιοχές και τους παραγωγικούς κλάδους της χώρας. Η ήδη επιταχυνόμενη προώθηση των αποκρατικοποιήσεων και της αξιοποιήσεως της δημόσιας γης και της εκκλησιαστικής περιουσίας αποτελεί ασφαλώς ουσιαστικό βήμα προς την σωστή κατεύθυνση. Γι αυτό και η αξιωματική αντιπολίτευση, από «πατριωτικό καθήκον», κάνει ό,τι μπορεί για να αποτρέψει ξένες άμεσες παραγωγικές επενδύσεις στην χώρα μας Τέλος, πρέπει να επισημανθεί ότι θετική για την οικονομία και την παραγωγική της δραστηριότητα θα είναι το 2013 και η επανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών, η οποία αναμένεται ότι θα οδηγήσει και σε επιστροφή καταθέσεων στο εγχώριο τραπεζικό σύστημα. Υπό αυτές τις συνθήκες, θα πρέπει να αναμένουμε άνοδο του ποσοστού χρησιμοποιήσεως του παραγωγικού δυναμικού της χώρας, τάση η οποία φυσιολογικά θα επιτρέψει και απορρόφηση της ανεργίας, με ταυτόχρονη δημιουργία νέων θέσεων απασχολήσεως σε νέους τομείς. Υπάρχει λοιπόν φως για το 2013 αρκεί κάποιοι να μην το καταστρέψουν για να εξυπηρετήσουν δικά τους σκοτεινά σχέδια. m 9

10 Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΜΑΘΗΣΗΣ του Αθαν. Χ. Παπανδρόπουλου ΣΕ ΜΙΑ ΕΝΤΟΝΑ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΗ ΕΠΟΧΗ, ΤΟ ΜΟΝΟ ΔΙΑΡΚΕΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑ ΠΟΥ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΔΙΑΘΕΤΕΙ ΜΙΑ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΕΙΝΑΙ ΙΣΩΣ Η ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΝΑ ΜΑΘΑΙΝΕΙ ΠΙΟ ΓΡΗΓΟΡΑ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΕΣ ΤΗΣ Ο Peter Senge δεν είναι μία εκδοχή του Αμερικανού ευαγγελιστή Jimmy Swagart. Σίγουρα όμως πρόκειται για έναν από τους πλέον χαρισματικούς ομιλητές στον κόσμο. Γι αυτό και οι αμοιβές που ζητά βρίσκονται στα ύψη. Παρ όλα αυτά, ο διάσημος καθηγητής του Τεχνολογικού Ινστιτούτου της Μασαχουσέτης (ΜΙΤ) και κορυφαίος σύμβουλος επιχειρήσεων, τονίζει ότι η χαρισματικότητα δεν ταιριάζει όσο πιστεύεται στο επιχειρηματικό κύκλωμα. Ιδιαιτέρως δε όταν πρόκειται για ομιλίες, παρουσιάσεις και άλλες δημόσιες εμφανίσεις. Όπως αναγνωρίζει ο P. Senge (προφέρεται Σίντζι), τα περισσότερα ηγετικά στελέχη που γνωρίζει δεν ξεχωρίζουν από το πλήθος και είναι συχνά μέτριοι ρήτορες, που δεν μπορούν να «μαγνητίσουν» το ακροατήριό τους με τη λάμψη ή την ευφράδειά τους. Αυτό που τους ξεχωρίζει είναι η καθαρότητα και η πειθώ των ιδεών τους, το βάθος της δέσμευσής τους στις εταιρείες τους και, πάνω απ όλα, η διάθεση και η επιθυμία τους να μαθαίνουν συνεχώς περισσότερα, τόσο ατομικά όσο και σε συνεργασία με όσους είναι γύρω τους ή κάτω τους. Ο Senge είναι ευαγγελιστής της ιδέας του «Learning Organization». Αν και οι πνευματικές ρίζες αυτής της ιδέας έλκουν την καταγωγή τους από την Ευρώπη και φθάνουν στη δεκαετία τού 1940, φαίνεται ότι σήμερα είναι η καινούργια αμερικανική μόδα του μάνατζμεντ, μετά το «Time-Based Competition», το «Total Quality» και το «Change Management». Η ιδέα είναι δυνητικά εξαιρετικά ισχυρή, αν και η φιλόδοξη φύση της αυξάνει τις πιθανότητες να υιοθετηθεί από τις εταιρείες στην «πρόχειρη» μορφή της, όπως συμβαίνει με τόσες άλλες «μόδες» του μάνατζμεντ. Στηρίζεται στο επιχείρημα ότι σε μια εποχή που η ποιότητα, η τεχνολογία και η ποικιλία είναι ευρύτατα διαθέσιμες σε χαμηλό σχετικά κόστος, το μόνο διαρκές ανταγωνιστικό πλεονέκτημα που μπορεί να δημιουργήσει μία εταιρεία είναι ίσως η ικανότητα να μαθαίνει πιο γρήγορα από τους ανταγωνιστές της, προλαβαίνοντας τις αλλαγές στο επιχειρηματικό περιβάλλον. Ακόμα, η ιδέα έχει διάφορα επίπεδα πλάτους και βάθους, απλότητας και πολυπλοκότητας. Στην ουσία, ένας «Οργανισμός που Μαθαίνει» είναι ο οργανισμός που προτρέπει για συνεχή μάθηση και δημιουργία γνώσεων σε όλα τα επίπεδα. Έχει διαδικασίες που μπορούν να μεταφέρουν τις γνώσεις εύκολα σε όλο τον οργανισμό, εκεί που χρειάζονται και μπορεί σε σύντομο χρόνο να μετατρέπει τις γνώσεις αυτές σε μεταβολές στον τρόπο που ο οργανισμός ενεργεί, τόσο εσωτερικά όσο και εξωτερικά. Όπως λέει και ο Senge, ένας τέτοιος οργανισμός είναι αυτός που συνεχώς διευρύνει την ικανότητά του να δημιουργεί ο ίδιος το μέλλον του. Από αυτή την αφετηρία πηγάζει και η άποψή του, που τη δέχονται πολλοί πανεπιστημιακοί και σύμβουλοι, ότι η «καλή» ηγεσία στη δεκαετία του 2010 δεν θα χρειάζεται τόσο 10

11 νεομάνατζμεντ m τις «μυικές» αρετές της διαίσθησης και της οραματιστικής στρατηγικής που ήταν απαραίτητες στη δεκαετία του 90, αλλά πιο κρυφές ικανότητες, όπως είναι ο «οργανωτικός σχεδιασμός, η επιστασία και η διδασκαλία». Η συνταγή μάθησης του Senge περιέχεται στο βιβλίο του The Fifth Discipline-the art and practice of the Learning Organization, που έγινε μπεστ-σέλερ στα business books στις ΗΠΑ και την Ευρώπη πριν από δέκα χρόνια. Κατά τον Senge, πέντε είναι οι αλληλένδετες αρετές που πρέπει να ενδυναμωθούν στα άτομα και τις ομάδες ενός οργανισμού για να τον κάνουν έναν «Οργανισμό που Μαθαίνει»: Συστημική Σκέψη Όπως υποστηρίζει ο Senge, τα άτομα και οι οργανισμοί έχουν την τάση -σε όλες τις πτυχές της ζωής- να εστιάζουν το πολύ σε ένα ή σε δύο φανερά μέρη ενός προβλήματος, αντί να εξετάζουν ολόκληρο το «σύστημά» του. Γι αυτό, άλλωστε, τείνουν να διαλέγουν τις απλές εξηγήσεις και «λύσεις». Η συστημική σκέψη αντλεί από έναν αιώνα θεωρίας και πρακτικής για να προσφέρει ένα σύνολο τεχνικών που βοηθά τους ανθρώπους να βλέπουν το «δάσος», δηλαδή να αντιλαμβάνονται τις σχέσεις ή «δομές» που βρίσκονται στη βάση πολύπλοκων καταστάσεων. Η συστημική σκέψη επισημαίνει ακόμα τις διαχρονικές ακολουθίες αλλαγών, έτσι ώστε οι άνθρωποι να σταματήσουν να παίρνουν αυτό που ο Senge αποκαλεί «στιγμιαίες φωτογραφίες» και να μπορέσουν να συνειδητοποιήσουν ότι αίτιο και αιτιατό απέχουν μεταξύ τους στον χρόνο. Βοηθάει επίσης τον κόσμο να καταλάβει ότι οι οφθαλμοφανείς λύσεις συνήθως αποτυγχάνουν. Ένα πολύ καλό παράδειγμα είναι το ενοικιοστάσιο στη Βρετανία τη δεκαετία τού 70, που απλούστατα νέκρωσε την προσφορά ιδιωτικών διαμερισμάτων προς ενοικίαση. Ο Senge δείχνει γλαφυρά το αποτέλεσμα της συστημικής σκέψης -ή της έλλειψής της- με πολλά παραδείγματα, από τον ανταγωνισμό των εξοπλισμών και την περιβαλλοντική μόλυνση μέχρι και ένα παιχνίδι επιχειρηματικής προσομοίωσης που παίζεται στο ΜΙΤ. Το παιχνίδι αποδεικνύει πόσο καταστροφικά αποτελέσματα μπορεί να έχει για τα διάφορα μέρη μιας αλυσίδας («συστήματος») παραγωγής, διάθεσης και εμπορίας μπίρας η λήψη ανεξάρτητων αποφάσεων για τα επίπεδα παραγγελιών και προμηθειών από κάθε μέρος, χωρίς γνώση ή κατανόηση των αποφάσεων που παίρνονται από τα άλλα μέρη. Έτσι, η βελτιστοποίηση των υποσυστημάτων κατ αυτόν τον τρόπο έχει νόημα μόνο όταν η ζήτηση είναι σταθερή. Όταν αυξάνεται ή μειώνεται, το αποτέλεσμα στο σύστημα είναι πανικός, κρίση και χάος. Ένα άλλο κλειδί της συστημικής σκέψης, υποστηρίζει ο Senge, είναι η ικανότητα αναγνώρισης δομών που συναντώνται συχνά. Δίνει εννέα λεπτομερειακά παραδείγματα «αρχέτυπων συστημάτων» ή «γενικής μορφής δομών», που συναντώνται επανειλημμένως στη ζωή ατόμων και οργανισμών. Προσωπική ολοκλήρωση Φρικτός όρος, που μεταφράζεται σε «προσωπική ανάπτυξη και μάθηση». Μεταξύ άλλων σημείων που πραγματεύεται κάτω από αυτόν τον τίτλο ο Senge δίνει έμφαση στη σημασία της διαίσθησης για τη συστημική σκέψη. Αρνείται ότι οι αλλαγές γίνονται μόνο όταν υπάρχει κάποια κρίση και προειδοποιεί για τους κινδύνους τού να παρέχει κανείς «εξουσία» σε ανθρώπους που δεν έχουν αναπτύξει σε ικανοποιητικό βαθμό τις υπόλοιπες αρετές. Νοητικά μοντέλα Πρόκειται για βαθιά ριζωμένες, συχνά υποσυνείδητες, υποθέσεις που επηρεάζουν την αντίληψή μας για τους ανθρώπους, τους οργανισμούς και τις καταστάσεις, δημιουργώ- 11

12 Στην ουσία, ένας «Οργανισμός που Μαθαίνει» είναι ο οργανισμός που προτρέπει για συνεχή μάθηση και δημιουργία γνώσεων σε όλα τα επίπεδα. Έχει διαδικασίες που μπορούν να μεταφέρουν τις γνώσεις εύκολα σε όλο τον οργανισμό, εκεί που χρειάζονται και μπορεί σε σύντομο χρόνο να μετατρέπει τις γνώσεις αυτές σε μεταβολές στον τρόπο που ο οργανισμός ενεργεί, τόσο εσωτερικά όσο και εξωτερικά. ντας συχνά αντιφάσεις ανάμεσα σε όσα λέμε και όσα πράττουμε. Ο Senge υποστηρίζει ότι η πεποίθηση της General Motors ότι για το αυτοκίνητο μετράει κυρίως το στυλ και όχι η απόδοση, εμπόδισε οποιαδήποτε πραγματική αλλαγή κουλτούρας και στρατηγικής σε αυτή τη γιγαντιαία αυτοκινητοβιομηχανία - η οποία τελικά κατέρρευσε. Αντίθετα, εκθειάζει τη χρήση από τη Shell του σχεδιασμού σεναρίων κατά τη δεκαετία τού 1970 για να ανατρέψει τις βολικές υποθέσεις των μάνατζέρ της σχετικά με τον τρόπο που δούλευε η ίδια η εταιρεία και η αγορά πετρελαίων. Είναι έτσι ξεκάθαρο ότι οι θεωρητικές προσεγγίσεις του Peter Senge είχαν και πρακτικές επαληθεύσεις, πράγμα που τις κάνει εξόχως φερέγγυες. Κοινό όραμα Αυτό δεν πρέπει, όπως συχνά γίνεται, να επιβάλλεται - αφού έτσι έχει σαν αποτέλεσμα την υπακοή, στην καλύτερη περίπτωση, και όχι τη δέσμευση. Αποθαρρύνει τους ανθρώπους του οργανισμού από τη μάθηση (κάτι που ισχύει και με τους χαρισματικούς ηγέτες οι οποίοι έχουν πολύ ισχυρή προσωπικότητα). Στις σημερινές συνθήκες η μάθηση -η οποία, όπως τονίζει ο Έλληνας καθηγητής δρ Αστέριος Κεφαλάς, είναι το Α και το Ω της επιχειρηματικής δραστηριότητας- απαιτεί ένα περιβάλλον ελεύθερων επιλογών και όχι καταναγκασμού. Κανείς δεν μαθαίνει υπό καθεστώς απειλής ή υποχρεώσεων. Ομαδική μάθηση Μερικοί θεωρητικοί υποστηρίζουν ότι η μάθηση μπορεί να γίνει μόνο από άτομα, όχι από ομάδες, ούτε από οργανισμούς. Ο Senge έχει αντίθετη άποψη. Περιγράφει διάφορες «αμυντικές ρουτίνες» που εμποδίζουν τη μάθηση μέσα σε μια ομάδα και μπορούν να «κατεβάσουν» στο 63 το συλλογικό IQ μιας ομάδας μάνατζερς με ατομικά IQ πάνω από 120. Με άλλα λόγια, υποστηρίζει ότι μπορούν να υπάρξουν θεαματικά αποτελέσματα αν οι ατομικοί δείκτες νοημοσύνης αξιοποιηθούν σε συλλογικό επίπεδο - όπου, όπως είναι φυσικό, μπορούν να έχουν και σωρευτικά αποτελέσματα. 12

13

14 ΙΩΑΝΝΗΣ ΤΣΟΥΚΑΛΑΣ ΛΑΘΟΣ Η ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΥΨΗΛΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ Ο ΓΝΩΣΤΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΤΟΥ Α.Π.Θ. ΚΑΙ ΕΥΡΩΒΟΥΛΕΥΤΗΣ ΜΙΛΑΕΙ ΓΙΑ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΈΝΩΣΗΣ (ΕΕ) ΣΤΟΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΝΕΟ ΚΑΤΑΜΕΡΙΣΜΟ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΤΙΣ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ. Κύριε καθηγητά, το τελευταίο διάστημα βλέπουμε μία περικοπή κονδυλίων που διατίθενται προς τον τομέα της έρευνας και της τεχνολογίας. Για παράδειγμα, έχουν συρρικνωθεί σημαντικά τα κονδύλια στο CNRS, το Εθνικό Κέντρο Επιστημονικής Έρευνας στη Γαλλία, αλλά και στο NIR, το Εθνικό Κέντρο Έρευνας στη Μεγάλη Βρετανία. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα οι ερευνητές να φεύγουν προς άλλες χώρες, κυτου Θανάση Κάλφα * Γνωστός από τη γόνιμη θητεία του ως γενικός γραμματέας Έρευνας και Τεχνολογίας στο υπουργείο Ανάπτυξης την περίοδο , ο καθηγητής Φυσικής και Πληροφορικής στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης δρ. Ιωάννης Τσουκαλάς είναι σήμερα μέλος στην Επιτροπή Βιομηχανίας, Έρευνας και Τεχνολογίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (ΕΚ). Είναι επίσης από το 2009 μέλος του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος, που είναι και η μεγαλύτερη σε αριθμό ευρωβουλευτών ομάδα του ΕΚ. Με αφορμή πρόσφατη επίσκεψή μας στις Βρυξέλλες, συναντήσαμε τον δρα Ιωάννη Τσουκαλά και είχαμε μαζί του τη συνομιλία που ακολουθεί. ρίως στις ΗΠΑ, αλλά και σε χώρες όπως Μαλαισία, Σιγκαπούρη, Ινδία. Πώς θα χαρακτηρίζατε αυτή την πολιτική; Είναι μία λάθος πολιτική, που είναι αντίθετη προς την επίσημη θέση της Ευρώπης -δηλαδή ότι η Ευρώπη με τη στρατηγική της Λισσαβόνας, βασιζόμενη στην οικονομία της γνώσης, θα καταστεί η πρώτη ανταγωνιστική αγορά στην παραγωγή προϊόντων και υπηρεσιών προστιθέμενης αξίας. Εδώ έχουμε μία ανακολουθία μεταξύ διακηρύξεων και πρακτικών. Πολύ σωστά είπατε ότι έχουμε σημαντικές περικοπές κονδυλίων. Για παράδειγμα, τώρα που συζητάμε τον προϋπολογισμό στο ΕΚ για τον ορίζοντα 2020, τα χρήματα που απομένουν για την έρευνα είναι 48 δισεκατ. ευρώ - 6 δισεκατ. λιγότερα από το 7ο χρηματοδοτικό πλαίσιο. Αυτό σημαίνει ότι η Ευρώπη περιστέλλει τις δαπάνες. Έχει μεγάλες επιπτώσεις στις χώρες του νότου, στις χώρες δηλαδή που δεν έχουν πρακτικά επιτύχει τους στόχους της Λισσαβόνας. Οι χώρες που έχουν ισχυρή οικονομία, δηλαδή αυτές που έχουν πετύχει τους στόχους της Λισσαβόνας, θα δείτε ότι είναι και οι χώρες που μπορούν να διαθέσουν το 3% του ΑΕΠ για την έρευνα και την τεχνολογία. Ο προϋπολογισμός που συζητήθηκε στο ΕΚ όσον αφορά στο πεδίο της έρευνας μπορεί να αλλάξει; Αυτό είναι μία πολιτική απόφαση. Όπως βλέπουμε, οι χώρες που έχουν πετύχει τους στόχους της Λισσαβόνας δεν φαίνονται διατεθειμένες να ξοδέψουν επιπλέον χρήματα για να γεφυρωθεί το χάσμα μεταξύ των χωρών που προηγούνται και αυτών που υπολείπονται. Αυτό το τεχνολογικό απαρτχάιντ χωρίζει με πιο οριστικό τρόπο τις χώρες, παρά ο χωρισμός που γίνεται με βάση την οικονομία. Η οικονομία είναι το αποτέλεσμα, δεν είναι το αίτιο. Κάνουμε ένα μεγάλο λάθος. Η έρευνα δεν υποχρηματοδοτείται επειδή υπάρχει κρίση. Η υποχρηματοδότηση της έρευνας προκάλεσε την κρίση. Χώρες με ισχυρή οικονομία είναι οι χώρες που επιτυχώς εφάρμοσαν τη στρατηγική της Λισσαβόνας. Αποτέλεσμα της ευμάρειάς τους είναι το γεγονός ότι πέτυχαν στον νέο τύπο ανάπτυξης και από αυτού του τύπου την ανάπτυξη θα εξαρτηθεί και η πορεία κάθε χώρας της ΕΕ στον 21ο αιώνα. Θα εξαρτηθεί, όμως, και αυτό τούτο το 14

15 συνέντευξη m Υπάρχει μια παθογένεια στην Ελλάδα. Η παθογένεια αυτή είναι στενός εναγκαλισμός του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα στη βάση της κομματικής και πολιτικής εξυπηρέτησης. Πρέπει να απελευθερωθούν οι υγιείς δυνάμεις. μέλλον της ίδιας της ΕΕ στο νέο διεθνή καταμερισμό της εργασίας, στον οποίο η γνώση αποτελεί -με αυξανόμενο ρυθμό- κορυφαία πρώτη ύλη του. Από την άποψη αυτή λοιπόν η ΕΕ έχει μπροστά της μία πολύ σοβαρή πρόκληση, την οποία δεν νομίζω ότι αντιμετωπίζει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Αυτή τη στιγμή υπάρχουν 426 προγράμματα ΕΣΠΑ που «τρέχουν» για την τεχνολογική ανάπτυξη. Αντίστοιχα, υπάρχουν μόνον δύο προς την Ελλάδα. Πού οφείλεται αυτό κατ εσάς; Η Ελλάδα δεν είναι ώριμη. Δεν έχει ένα στρατηγικό όραμα ανάπτυξης. Οι προηγούμενες εφαρμογές των προγραμμάτων ΕΣΠΑ έδωσαν πολλά λεφτά. Ως γενικός γραμματέας Έρευνας και Τεχνολογίας για 51 μήνες, είδα να ξοδεύονται πολλά κονδύλια. Υπήρχε η αντίληψη «δώσε και μένα μπάρμπα». Δεν γίνεται όμως έτσι η ανάπτυξη. Οι πολιτικές ηγεσίες από το 1982 κα μετά ήσαν εστιασμένες στο να φάνε τα λεφτά. Εξ ού και η έκφραση «απορροφητικότητα». Απορροφήστε, απορροφήστε. Απορροφώ δεν σημαίνει τίποτε. Τι είχαμε ως αποτέλεσμα; Είχαμε ένα τεράστιο ξόδεμα πολύτιμων πόρων που προκάλεσε πολύ μικρότερη ανάπτυξη απ ό,τι θα περίμενε κανείς. Αυτό πρέπει να αλλάξει. Τα πανεπιστήμια, τα ερευνητικά κέντρα και οι υγιείς καινοτομικές επιχειρήσεις δεν εφαρμόζουν τη στρατηγική της Λισσαβόνας και αυτό είναι το μεγάλο πρόβλημα. Το τελευταίο διάστημα υπάρχει ανάπτυξη τεχνολογικών πάρκων στον κόσμο. Νομίζετε ότι κάτι τέτοιο είναι εφικτό στην Ελλάδα; Υπάρχει μια παθογένεια στην Ελλάδα. Η παθογένεια αυτή είναι στενός εναγκαλισμός του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα στη βάση της κομματικής και πολιτικής εξυπηρέτησης. Πρέπει να απελευθερωθούν οι υγιείς δυνάμεις. Υπάρχουν για παράδειγμα υγιέστατες τεχνολογικές επιχειρήσεις που ποτέ δεν προσήλθαν στη Γενική Γραμματεία Έρευνας να ζητήσουν κονδύλια, για έναν πολύ απλό λόγο. Διότι γνώριζαν τις διαδικασίες που έπρεπε να ακολουθηθούν. Εάν τα πανεπιστήμια δεν αποκτήσουν διοίκηση άξια των καιρών, εάν δεν αποκτήσουν προσωπικό που δεν θα λοιδορείται και δεν θα είναι υπόδουλο στις κομματικές επικυριαρχίες που μπαίνουν μέσα στο πανεπιστήμιο, δεν θα μπορέσουμε να προκόψουμε. Δεν είναι δυνατόν τα ερευνητικά κέντρα να είναι ανάμεσα στις ΔΕΚΟ. Δεν μπορεί το Ινστιτούτο Τεχνολογικής Έρευνας (ΙΤΕ) της Κρήτης, που είναι πραγματικό καμάρι, υψηλόβαθμο στην απορρόφηση και στην εκτέλεση έργων, να είναι ΔΕΚΟ. ΔΕΚΟ θα πει προβληματική επιχείρηση. Κατ αρχάς, δεν είναι επιχείρηση. Επιπλέον, ένα ίδρυμα που εξασφαλίζει το 80% του προϋπολογισμού του από ερευνητική δραστηριότητα, δεν μπορεί να είναι προβληματικό. Απαιτούνται έτσι ριζικές και βαθιές τομές σε όλα τα επίπεδα που αφορούν στη μάθηση, στην επιστημονική έρευνα και την ανάπτυξη σε τομείς υψηλής προστιθέμενης αξίας. Πρέπει, μια για πάντα, να καταλάβουμε στην Ελλάδα ότι δεν θα επιβιώσουμε αν πρέπει να εξάγουμε δύο νταλίκες πορτοκάλια για να αγοράσουμε δύο υπερσύγχρονους μικροϋπολογιστές. Οι καιροί αλλάζουν, και πολύ γρήγορα μάλιστα. Είναι καιρός να αντιληφθούμε τη νέα αυτή πραγματικότητα. * Πρώην στέλεχος της ελληνικής εκπομπής του BBC, σήμερα ελεύθερος επαγγελματίας δημοσιογράφος 15

16 Η ΓΝΩΣΗ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΝΕΟ ΑΤΟΥ ΤΟΥ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΥ ΣΤΟΝ ΒΑΘΜΟ ΠΟΥ Ο ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΣ ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΖΕΤΑΙ ΚΑΙ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΕΙΤΑΙ, Η ΓΝΩΣΗ ΕΙΝΑΙ ΚΑΙ ΘΑ ΕΙΝΑΙ Η ΠΟΛΥΤΙΜΟΤΕΡΗ ΠΡΩΤΗ ΥΛΗ ΤΟΥ. του Χερνάντο ντε Σότο * Η παγκόσμια οικονομία αποτελείται από πάμπολλα μικρά κομμάτια, τα οποία είναι χρήσιμα όταν συναρμολογούνται σε πιο πολύπλοκα σύνολα. Όσο μεγαλύτερη είναι η αξία αυτών των συνόλων, τόσο περισσότερη γίνεται και η οικονομική ανάπτυξη. Είναι σαφές, ότι όλα τα επιτεύγματα της ανθρωπότητας από τα 120 συστατικά του ρολογιού μου έως τις αμέτρητες συμφωνίες που παράγουν το Διαδίκτυο και τα συστήματα αεροπλοήγησης έχουν προκύψει και θα προκύπτουν από την συνεργασία ανθρώπων και την συνένωση πραγμάτων το ένα με το άλλο. Αυτός είναι και ο λόγος που ο καπιταλισμός θριάμβευσε τα 150 τελευταία χρόνια: μάς προσέφερε την καλύτερη γνώση για να διερευνήσουμε τους οικονομικούς συνδυασμούς που μπορούν να γίνουν. Δεν είναι ανάγκη ο καπιταλισμός να επανεφευρεθεί και να επαναθεωρηθεί. Πρέπει απλώς να επανακαλυφθεί. Ο λόγος που οι πιστώσεις και τα κεφάλαια συμπιέστηκαν την τελευταία πενταετία σε Ευρώπη και Αμερική, βρίσκεται στο γεγονός ότι η απαιτούμενη γνώση για τον προσδιορισμό και την κατανόηση βασικών στοιχείων της χρηματοοικονομίας καταστράφηκε αφρόνως. Οι διασυνδέσεις ανάμεσα στα στεγαστικά δάνεια, τις ρευστοποιήσιμες μετοχές, τα μη κερδοφόρα παράγωγα και τις οργανώσεις που τα διαχειρίζονταν, σε συνδυασμό με την μη τυποποίηση ζωτικών χρηματοοικονομικών στοιχείων, δημιούργησαν ένα θολό τοπίο στο οποίο επικρατούσε σύγχυση και άγνοια. Όμως, όταν τα δεδομένα αυτά θα οδηγήσουν σε ένα νέο σύστημα γνώσης, τότε ο καπιταλισμός σε Αμερική και Ευρώπη θα έχει αναρρώσει. Οι μεταρρυθμιστές και οι πολιτικοί που λαμβάνουν αποφάσεις πρέπει να συνειδητοποιήσουν, ότι δεν έχουν να κάνουν με μια χρηματοοικονομική κρίση, αλλά με κρίση γνωστική. Ο καπιταλισμός ζει σε δύο κόσμους. Ο ένας από αυτούς γίνεται ορατός μέσω των φοινικόδενδρων και των παναμαϊκών πλοίων. Υπάρχει όμως και ένας άλλος κόσμος, αυτός των κανόνων, των νόμων και των πληροφοριών, που μάς επιτρέπει να οργανώνουμε και να καταλαβαίνουμε τμήματα της πραγματικότητας, ώστε να τα προσεγγίζουμε δημιουργικά. Ο κόσμος της οργανωμένης γνώσης και της εξ αυτής προκύπτουσας συνεργασίας, ξεκίνησε να δημιουργείται από μεγάλους Ευρωπαίους μεταρρυθμιστές στα μέσα του 19ου αιώνα, επεκτάθηκε στις ΗΠΑ και συνέβαλε στην δημιουργία ενός καπιταλισμού που έφερε εντυπωσιακά βήματα ανάπτυξης στις περιοχές όπου αναπτυσσόταν. Υπό αυτές τις συνθήκες, ο καπιταλισμός μπόρεσε να βρει λύση στο αποκαλούμενο «πρόβλημα της γνώσης», δηλαδή σε αυτό της αδυναμίας να συγκεντρώνονται, να αποθηκεύονται και να αξιοποιούνται γνώσεις. Οι μεταρρυθμιστές δημιούργησαν τα αποκαλούμενα «συστήματα μνήμης της ιδιοκτησίας», μέσω των οποίων χαρτογραφήθηκαν όλες οι διαθέσιμες γνώσεις, είτε αυτές ήσαν άϋλες (μετοχές, πατέντες, γραμμάτια), είτε υλικές (γη, κτίρια, μηχανές). Το να γνωρίζουμε ποιος ήταν ιδιοκτήτης, πού και πότε και ποιος χρωστούσε, επέτρεψε στους επενδυτές να προσδιορίζουν τους προμηθευτές και τους πιθανούς πελάτες, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται τα παραγωγικά κύτταρα, που ονομάζονται επιχείρηση και τα οποία απετέλεσαν μοναδικά εργαλεία δημιουργίας καινοτομίας και διεύρυνσης των μεταξύ ανθρώπων συναλλαγών. 16

17 γνώμη m Οι μεταρρυθμιστές έλυσαν επίσης και το «πρόβλημα των συνδέσεων», δηλαδή αυτό της ανεύρεσης πληροφοριών και τις μεταξύ τους συνδέσεις. Αυτή η μεταφυσική τρόπον τινα ιδιότητα του καπιταλισμού επηρέασε βαθειά όλες τις επιστήμες και οι βιολόγοι, για παράδειγμα, μπόρεσαν να ανακαλύψουν τί είναι αυτό που συνδέει τα κύτταρα, ώστε να σχηματίζονται όργανα με εξειδικευμένες λειτουργίες. Καταλήξαμε έτσι στην ανακάλυψη του DNA, που αποτελεί κορυφαίο επιστημονικό επίτευγμα του ανθρώπου. Μπορούμε λοιπόν να πούμε, ότι η λογική πίσω από την χαρτογράφηση της ιδιοκτησίας είναι το DNA του καπιταλισμού. Τα σύγχρονα συστήματα αρχειοθέτησης έπαψαν να είναι πλέον απλές αποθήκες πληροφοριών για στοιχεία του ενεργητικού και έγιναν βιομηχανίες γεγονότων, που διευκολύνουν τους επιχειρηματίες να συνδυάζουν τεχνολογίες, χρηματοοικονομικά εργαλεία, προσόντα και γνώσεις, ώστε να προσφέρουν πολύπλοκα, αλλά υψηλής αξίας, προϊόντα. Προϊόντα στα οποία η ενσωματωμένη γνώση επιτρέπει την ταχύτερη λήψη πληροφοριών και την αποτελεσματικότερη αξιοποίησή τους. Η γνώση αυτή και οι τρόποι με τους οποίους αξιοποιήθηκε επέτρεψε στις δυτικές οικονομίες να αναπτυχθούν μετά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο τόσο, όσο αυτό δεν είχε συμβεί στην διάρκεια των προηγούμενων ετών. Ταυτοχρόνως, μεγάλο ρόλο στην ανάπτυξη αυτή έπαιξε και η σταδιακή ανανέωση της χρηματοοικονομικής δραστηριότητας, η οποία απελευθέρωσε τις πιστώσεις και δημιούργησε ένα νέο περιβάλλον. Δυστυχώς, όμως, από το 2008 και μετά αρχίσαμε να μαθαίνουμε ότι τα συστήματα μνήμης και συλλογής πληροφοριών είχαν σταματήσει να μάς λένε την αλήθεια, χρησιμοποιώντας χρηματοοικονομικές μεθόδους που μεταμφίεζαν την πραγματικότητα και σε κάποιες περιπτώσεις μάς εμφάνιζαν χρέη ως εισοδήματα. Μέσα από διάφορες συναλλαγματικές συναλλαγές και περίεργες αναμοχλεύσεις, δανειακές στεγαστικές συμβάσεις έπαψαν να αρχειοθετούνται στα παραδοσιακά δημόσια αρχεία, με αποτέλεσμα οι επενδυτές να χάνουν την εμπιστοσύνη τους στο σύστημα και οι θεσμοί του τελευταίου να παραπαίουν. Έτσι, ο καπιταλισμός από λαμπρό σύστημα δημιουργίας συστημάτων ιδιοκτησιακής μνήμης μέσα από την συλλογή, την επεξεργασία και την αξιοποίηση πληροφοριών για την γη, την τεχνολογία και το κεφάλαιο άρχισε να στηρίζεται σε παραποιημένα στοιχεία παραγωγής πλούτου άσχετα με την φύση του, που είναι η ορθολογική διαχείριση πόρων. Όπως ήταν επόμενο, τα 15 τελευταία χρόνια το σύστημα γνώρισε θεμελιακή αποδιοργάνωση, που κλόνισε την εμπιστοσύνη στην γνώση και την πρώτη ύλη της, την πληροφορία. Τα αποτελέσματα είναι σήμερα κάποια τρισεκατομμύρια δολάρια, να περιφέρονται παγκοσμίως και να κυκλοφορούν εκτός ελέγχου στον σκοτεινό κόσμο των χρηματοοικονομικών καινοτομιών. Η κατάσταση αυτή προκαλεί σοβαρές αναταράξεις στην διεθνή οικονομία και αφαιρεί μέρος από τον δυναμισμό του καπιταλισμού, προς όφελος της κερδοσκοπίας. Είναι, συνεπώς, καιρός να υπάρξει πολιτικός συντονισμός για να τεθεί φρένο στις εκτός ελέγχου χρηματοοικονομικές ροές και στις παρενέργειές τους. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μόνον αν οι πολιτικοί συνειδητοποιήσουν, ότι δεν είναι πλέον δυνατόν να χρηματοδοτούν την κατανάλωση με εισοδήματα που δεν προκύπτουν από την παραγωγή. Με άλλα λόγια, η τιθάσευση του παγκόσμιου νομισματικού συστήματος απαιτεί και την πλήρη αναθεώρηση των περί το δημόσιο χρέος πολιτικών, προς την κατεύθυνση του περιορισμού. Παράλληλα, όμως, απαιτείται βαθύτερη και αποτελεσματικότερη αξιοποίηση της παραγόμενης παγκοσμίως γνώσης, μέσα από την διάδοσή της. * Διάσημος Περουβιανός συγγραφέας και οικονομολόγος 17

18 ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ Η ΥΠΕΥΘΥΝΟΤΗΤΑ ΣΤΟ ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ ΤΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ O ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ, ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΔΙΚΤΥΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΤΑΙΡΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ, ΜΙΛΑΕΙ ΣΤΟ MANAGER ΓΙΑ ΤΑ ΕΥΡΩΠΑΪΚΑ ΒΡΑΒΕΙΑ ΕΚΕ ΚΑΙ ΤΗ ΔΙΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ. Κύριε Παπαδόπουλε, μπορείτε να μας πείτε ποιο είναι το σκεπτικό πίσω από τη διοργάνωση των Ευρωπαϊκών Βραβείων Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης; Με την υιοθέτηση μιας αναθεωρημένης και σαφέστατα περισσότερο στοχευμένης πολιτικής για την ΕΚΕ, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποσκοπεί να θέσει την έννοια της υπευθυνότητας στο επίκεντρο της επιχειρηματικής στρατηγικής. Στο πλαίσιο αυτό δημιούργησε έναν νέο θεσμό, τα Ευρωπαϊκά Βραβεία Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης, για να υπογραμμίσει τη σημασία της ενσωμάτωσης της ΕΚΕ σε κάθε επιχείρηση, ανεξάρτητα από το μέγεθός της. Η διοργάνωσή τους ανατέθηκε στο Ευρωπαϊκό Δίκτυο ΕΚΕ (CSR Europe) και στο Αγγλικό Δίκτυο Business in the Community, τα οποία στη συνέχεια απευθύνθηκαν σε 29 εθνικούς εταίρους του CSR Europe για τη διοργάνωση σε τοπικό επίπεδο. Από ποιους αναμένετε δηλώσεις συμμετοχής; Από όλες τις ελληνικές επιχειρήσεις -μεγάλες, μεσαίες και μικρές- που υλοποιούν ή υλοποίησαν κατά την τελευταία πενταετία προγράμματα ΕΚΕ, σε συνεργασία με έναν ή περισσότερους μη επιχειρηματικούς φορείς. Τα βασικά χαρακτηριστικά που πρέπει να έχουν τα προγράμματα -και με βάση τα οποία θα αξιολογηθούν και θα κριθούν- είναι η συνεργασία, η καινοτομία και η αποτελεσματικότητα. Πιο συγκεκριμένα, προκειμένου μία δράση να είναι επιλέξιμη θα πρέπει: να έχει υλοποιηθεί σε συνεργασία με κάποιον μη επιχειρηματικό φορέα (μη κυβερνητική οργάνωση, οργανισμό τοπικής αυτοδιοίκησης, κ.λπ.), να αντιμετωπίζει ένα κοινωνικό ή περιβαλλοντικό πρόβλημα με καινοτόμο τρόπο να έχει επιφέρει συγκεκριμένα επιχειρηματικά και κοινωνικά αποτελέσματα και να έχει υλοποιηθεί τα τελευταία πέντε χρόνια, δηλαδή από το 2008 έως και σήμερα. Μπορώ να αναφέρω και παράδειγμα: Μια βιομηχανική επιχείρηση έχει ένα πρόγραμμα αξιοποίησης των απορριμμάτων της κοινότητας μέσα στην οποία δραστηριοποιείται. Τα απορρίμματα εναποτίθενται σε ειδικό χώρο της επιχείρησης, κομποστοποιούνται και στη συνέχεια χρησιμοποιούνται σαν καύσιμη ύλη. Το πρόγραμμα καλύπτει και τα τρία κριτήρια: υπάρχει συνεργασία με την τοπική κοινότητα, είναι καινοτόμο και έχει οδηγήσει στην αξιοποίηση χιλιάδων τόνων απορριμμάτων, που αλλιώς θα κατέληγαν σε κάποια χωματερή. Αξίζει να σημειώσουμε ότι αυτά τα κριτήρια είναι κοινά για όλες τις χώρες που συμμετέχουν στο νέο αυτό θεσμό και έχουν τεθεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Πείτε μας δυο λόγια για τη διοργάνωση στην Ελλάδα. Το Δίκτυό μας ανέλαβε τη διοργάνωση στην Ελλάδα ως εθνικός εταίρος του CSR Europe, αλλά και διότι θεωρεί ότι θα πρέπει να δοθεί στις ελληνικές επιχειρήσεις η ευκαιρία να συγκρίνουν τα προγράμματα ΕΚΕ που υλοποιούν τόσο σε τοπικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο και έμμεσα να αυτο-αξιολογηθούν. Τη σημασία των βραβείων αναγνώρισαν τόσο το υπουργείο Ανάπτυξης, Ανταγωνιστικότητας, Υποδομών, Μεταφορών & Δικτύων, όσο και η Βουλή των Ελλήνων, που ανέλαβαν την αιγίδα και την υποστήριξη των βραβείων αντίστοιχα. Παράλληλα, μεγάλη σειρά φορέων που εκπροσωπούν επιχειρήσεις ανέλαβαν να τα προωθήσουν στα μέλη τους, μεταξύ των οποίων βέβαια και η Ελληνική Εταιρία Διοικήσεως Επιχειρήσεων. Πόσα βραβεία θα απονεμηθούν; Θα υπάρξουν δύο κατηγορίες βραβείων. Ένα για μεγάλες επιχειρή- 18

19 συνέντευξη m Το Δίκτυό μας ανέλαβε τη διοργάνωση στην Ελλάδα ως εθνικός εταίρος του CSR Europe, αλλά και διότι θεωρεί ότι θα πρέπει να δοθεί στις ελληνικές επιχειρήσεις η ευκαιρία να συγκρίνουν τα προγράμματα ΕΚΕ που υλοποιούν τόσο σε τοπικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο και έμμεσα να αυτοαξιολογηθούν. σεις (άνω των 250 ατόμων) και ένα για μεσαίες και μικρές (κάτω των 250 ατόμων). Επίσης, σε κάθε κατηγορία θα απονεμηθούν και από δύο έπαινοι. Μέχρι πότε μπορούν οι επιχειρήσεις να υποβάλουν αίτηση συμμετοχής και πότε θα ανακοινωθούν τα αποτελέσματα; Αιτήσεις συμμετοχής θα γίνονται δεκτές μέχρι και την 1η Μαρτίου Τα αποτελέσματα θα ανακοινωθούν σε ειδική τελετή βράβευσης που θα πραγματοποιηθεί την 23η Απριλίου Ποιο το όφελος για μια επιχείρηση από την υποβολή αίτησης συμμετοχής; Με τη συμμετοχή στα Ευρωπαϊκά Βραβεία μια επιχείρηση μπορεί: να αναδείξει ευρύτερα την καινοτομία της και την ικανότητά της να ανταποκρίνεται αποτελεσματικά και προβλεπτικά στις ανάγκες, ανησυχίες και προσδοκίες καταναλωτών και άλλων ενδιαφερομένων μερών να προβάλλει την κοινωνική της ευαισθησία και την περιβαλλοντική της ευθύνη να αναδείξει τη διαφοροποίησή της από άλλες επιχειρήσεις του κλάδου να αξιολογήσει τη δράση της από ανεξάρτητους κριτές να προβληθεί μέσα από την ειδική ιστοσελίδα να συμπεριληφθεί σε ειδικό ευρωπαϊκό έντυπο που θα παραχθεί μετά την απονομή των βραβείων και επιπλέον, αν είναι μεταξύ των νικητών, να αναγνωριστεί από ομοειδείς οργανισμούς ως πρωτοπόρος στον τομέα της ΕΚΕ να διευρύνει τη φήμη και αξιοπιστία της, τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο να συμμετάσχει στην ευρωπαϊκή τελετή επιβράβευσης όλων των νικητών. Αξίζει να σημειωθεί ότι ανεξάρτητα από το αν μια επιχείρηση θα συμμετάσχει στα βραβεία ή όχι, η δέσμευσή της στις αρχές και στις αξίες που αντιπροσωπεύει η Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη είναι το πρώτο βήμα για τη μετάβασή της σε ένα νέο διαφορετικό τρόπο λειτουργίας, όπου η συνεργασία και η σύμπραξη επιχειρήσεων και κοινωνίας είναι προϋπόθεση για την αντιμετώπιση των κρίσιμων κοινωνικών και περιβαλλοντικών ζητημάτων. Με τον τρόπο αυτό ισχυροποιείται και ενδυναμώνεται η θέση της επιχείρησης, ειδικότερα σε περιόδους παρατεταμένης κρίσης. Πού μπορούν να βρουν οι ενδιαφερόμενες επιχειρήσεις περισσότερες πληροφορίες; Για τα βραβεία έχουμε δημιουργήσει την ειδική ιστοσελίδα όπου είναι αναρτημένες όλες οι σχετικές πληροφορίες, αλλά επιπλέον τα στελέχη του Δικτύου μας είναι πρόθυμα να απαντήσουν σε οποιαδήποτε σχετική απορία στο τηλέφωνο

20 ΣΠΑΖΟΝΤΑΣ ΤΟΝ ΚΥΚΛΟ ΤΟΥ ΕΦΗΣΥΧΑΣΜΟΥ της Δρ Βενετίας Κουσία* ΠΑΡΑ ΤΗΝ ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΝΕΡΓΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, ΠΑΡΑΤΗΡΕΙΤΑΙ ΤΟ ΠΑΡΑΔΟΞΟ ΝΑ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΘΕΣΕΙΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΠΟΥ ΠΑΡΑΜΕΝΟΥΝ ΚΕΝΕΣ, ΚΑΘΩΣ ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΟΙ ΜΕ ΤΙΣ ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ ΠΟΥ ΑΠΑΙΤΟΥΝΤΑΙ ΓΙΑ ΝΑ ΤΙΣ ΚΑΛΥΨΟΥΝ. «Το ταλέντο των ανθρώπων που εργάζονται μαζί μας και συνεργάζονται με τις επιχειρήσεις και τους οργανισμούς μας είναι ο μοναδικός παράγοντας βιώσιμης και διαρκούς διαφοροποίησης. Τα προϊόντα, οι υπηρεσίες, τα επιχειρηματικά μοντέλα, οι τεχνολογίες - όλα πλέον μπορούν να αντιγραφούν και μάλιστα αρκετά γρήγορα, ώστε να εξασθενεί γρήγορα οποιοδήποτε πλεονέκτημα έχει ο πρώτος που κάνει την είσοδό του σε μία νέα αγορά». Αρχικά, οι περισσότεροι από εμάς θα βιαστούμε να συμφωνήσουμε με την παραπάνω διαπίστωση. Στη συνέχεια θα γυρίσουμε στο γραφείο μας, στον οργανισμό στον οποίο διοικούμε, όπου για άλλη μια φορά θα διαπιστώσουμε ότι Ποιος είναι ο αντίκτυπος που έχουν οι κενές θέσεις απασχόλησης στις σχέσεις σας με πελάτες και επενδυτές; 20