ΠΑΝΩ ΑΠΟ 450 ΝΕΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ ΚΑΘΕ ΧΡΟΝΟ ΣΤΟ ΟΓΚΟΛΟΓΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΤΡ. ΚΥΠΡΟΥ

Transcript

1 ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΕΛΤΙΟ ΟΓΚΟΛΟΓΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΤΡΑΠΕΖΑΣ ΚΥΠΡΟΥ ΤΕΥΧΟΣ 3 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2012 ΙΑΝΕΜΕΤΑΙ ΩΡΕΑΝ ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΤΟΥ ΜΑΣΤΟΥ ρ. Γιόλα Μάρκου - ρ. Ελένη Κακουρή Συστηµατική θεραπεία Ελένη Περατοπούλου Λεµφοίδηµα και προστασία Αντώνης Τρύφωνος - Άρτεµης Κοµατίνα Η ψυχολογική στήριξη ρ. Πέτρος Πολυβίου Απεικονιστική παρακολούθηση Κέντρο αναφοράς για τον καρκίνο του µαστού ΠΑΝΩ ΑΠΟ 450 ΝΕΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ ΚΑΘΕ ΧΡΟΝΟ ΣΤΟ ΟΓΚΟΛΟΓΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΤΡ. ΚΥΠΡΟΥ Το τεύχος αυτό εστιάζει στον καρκίνο του µαστού. Στο Ογκολογικό Κέντρο παρακολουθούνται πάνω από γυναίκες µε καρκίνο του µαστού ενώ κάθε χρόνο προσέρχονται πάνω από 450 νέα περιστατικά. Επτά ιατροί (παθολόγοι ογκολόγοι, ακτινοθεραπευτές ογκολόγοι, ακτινοδιαγνώστες) αποτελούν τον πυρήνα της εξειδικευµένης οµάδας του καρκίνου του µαστού. Με πρώτιστο µέλη- µα την ασθενή συνεργάζονται στενά µε χειρουργούς, ιστοπαθολόγους και γενετιστές, τόσο από το δηµόσιο όσο και από τον ιδιωτικό τοµέα. Αξιολογούν και συναποφασίζουν στο πλαίσιο εβδοµαδιαίων πολυθεµατικών ογκολογικών συµβουλίων. ιασφαλίζουν την ολιστική φροντίδα των ασθενών µε παραποµπές σε επαγγελµατίες ψυχολόγους και φυσιοθεραπευτές. Τα πρωτόκολλα χηµειοθεραπείας είναι τεκµηριωµένα, διεθνώς αναγνωρισµένα και υιοθετούνται και ελέγχονται µε τη συµµετοχή έµπειρων φαρµακοποιών. Η χηµειοθεραπεία ετοιµάζεται και χορηγείται από νοσηλευτές εξειδικευµένους στον καρκίνο του µαστού και εκπαιδευµένους στην ανασύσταση και στη χορήγησή της, µέσα από σωστές υποδοµές και συστήµατα για τη µεγαλύτερη δυνατή ασφάλεια. Η ακτινοθεραπεία είναι ψηλής ποιότητας, σχεδιάζεται και εφαρµόζεται σε συνεργασία µε φυσικούς ιατρικής και τεχνολόγους ακτινοθεραπευτές κατάλληλων επαγγελµατικών προσόντων, µε τελευταίας τεχνολογίας εξοπλισµό και συστήµατα. Οι απεικονιστικές εξετάσεις διενεργούνται από προσοντούχους τεχνολόγους ακτινολόγους, ερµηνεύονται από ακτινοδιαγνώστες ιατρούς µε πολυετή εµπειρία και συζητούνται µε τους ογκολόγους ιατρούς. Κυρίαρχη επιδίωξη είναι η συνεχιζό- µενη βελτίωση, καθοριστικό χαρακτηριστικό ενός κέντρου αναφοράς. Η Συντακτική Επιτροπή Νίκη Βασιλείου Μαστογραφία, σύµµαχος ζωής ρ. Κυριάκος Κυριάκου Καρκίνος και κληρονοµικότητα ρ. Βιολέττα Αναστασιάδου Γενετική συµβουλευτική Στέφανη Στεφάνου Ακτινοθεραπεία ρ. Ιωάννα Ζουβάνη Μοριακή ταξινόµηση Στέλλα Κυριακίδου Μαζί κερδίζουµε τη ζωή ρ. Γεωργία Κουλέρµου Μαστεκτοµή - αποκατάσταση

2 EΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ST GEORGE S UNIVERSITY - ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΛΕΥΚΩΣΙΑΣ Κλινική άσκηση φοιτητών ιατρικής στο Κέντρο µας Από τον Οκτώβριο 2012, οι δευτεροετείς φοιτητές της ιατρικής στη Σχολή St George s University of London στο Πανεπιστήµιο Λευκωσίας θα ασκούνται στο Ογκολογικό Κέντρο. Οι φοιτητές θα εκπαιδεύονται στα τµήµατα και στα ιατρεία του Κέντρου και θα παρακολουθούν διαλέξεις από τους ειδικούς ιατρούς. Ο ρ. Ανδρέας Χαραλάµπους, Κοσµήτορας της Σχολής, η οποία προσφέρει πτυχίο ιατρικής µιας από τις κορυφαίες Ιατρικές Σχόλες στο Ηνωµένο Βασίλειο, δήλωσε για τη συνεργασία µε το Ογκολογικό Κέντρο: «Είµαστε ιδιαίτερα χαρούµενοι που συνεργαζόµαστε µε το Ογκολογικό Κέντρο, ένα εξειδικευµένο κοινωφελές νοσηλευτήριο µε εξαιρετικού επιπέδου ιατρούς και υπηρεσίες. Η κλινική άσκηση των δευτεροετών φοιτητών αποτελεί την απαρχή ευρύτερης συνεργασίας». Σχολιάζοντας την περαιτέρω ανάπτυξη του Κέντρου ως ακαδηµαϊκού και εκπαιδευτικού, ο Γενικός ιευθυντής του κ. Αλέκος Σταµάτης αναφέρθηκε στη σηµασία της εµπλοκής των ιατρών σε εκπαιδευτικό έργο. «Βιώνουµε τα οφέλη αφού από το 2010 ασκούνται στο Κέντρο δυο ιατροί στην Παθολογική Ογκολογία, ενώ από τις αρχές της προηγούµενης δεκαετίας προσφέρουµε άσκηση σε τεχνολόγους ακτινοθεραπείας που φοιτούν σε Αγγλικά πανεπιστήµια. Μεταξύ άλλων, η ικανοποίηση των απαιτήσεων της Σχολής προωθεί τη συνεχιζόµενη αναβάθµιση του Κέντρου και συνεπώς ωφελεί και τους ασθενείς». Χώρος στάθµευσης για τους ασθενείς του Ογκολογικού Κέντρου Το Ογκολογικό Κέντρο σε συνεργασία µε το Υπουργείο Υγείας έχουν δηµιουργήσει χώρο στάθµευσης στη βόρεια πλευρά του Μακάρειου Νοσοκοµείου. Ο χώρος είναι προσβάσιµος από τη Λεωφόρο Ακροπόλεως (µε κατεύθυνση προς το Κέντρο της πόλης) από την πάροδο που βρίσκεται αµέσως µετά το Κέντρο Θαλασσαιµίας. Ο υπέργειος χώρος προορίζεται για χρήση από τους ασθενείς του Κέντρου και είναι χωρητικότητας 86 θέσεων. Η είσοδος γίνεται µε σάρωση της Κάρτας Επισκέψεων την οποία θα προµηθευτείτε κατά την εγγραφή σας στο Ογκολογικό Κέντρο. Ενηµερωτικό ελτίο Ογκολογικού Κέντρου Τράπεζας Κύπρου ISSN (print) ISSN (online) Λεωφόρος Ακροπόλεως 32, 2006 Στρόβολος, Λευκωσία Tηλ , Fax: , oncology@bococ.org.cy Συντακτική Επιτροπή ρ. Πέτρος Κίτσιος, ρ. Πέτρος Πολυβίου, ρ. Γιόλα Μάρκου, ρ. Χριστόδουλος Κωνσταντίνου, Nίκη Βασιλείου, Γιώργος Πολυκάρπου, Μιχάλης Σταυρινού. Επιµέλεια-παραγωγή: Άλφα ηµιουργική, info@alfa.com.cy Εκτύπωση: Τυπογραφεία Κ. Γιαλλούρης & Υιοί Λτδ. 2

3 ΟΙ ΝΕΟΤΕΡΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ Συστηµατική θεραπεία Ο καρκίνος του µαστού είναι ο πιο συχνός καρκίνος στις γυναίκες και η δεύτερη αιτία θανάτου στο γυναικείο πληθυσµό. Στην Κύπρο παρουσιάζονται γύρω στα 550 νέα περιστατικά καρκίνου ετησίως. Αποτελεί νόσηµα γνωστό από αρχαιοτάτων χρόνων, µε δραµατικές αλλαγές στην αντίληψη και θεραπεία του τα τελευταία χρόνια. Η ιστορική αναφορά στη θεραπεία του νοσήµατος αυτού µιλά για ριζικές χειρουργικές αντιµετωπίσεις, µέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα. Η πεποίθηση, ότι το νόσηµα αυτό ήταν τοπικό και ότι ο ριζικός καθαρισµός-ακρωτηριασµός του γυναικείου σώµατος από το µαστό θα ήταν αποτελεσµατικός, επικράτησε για αρκετά χρόνια. Παρόλες τις ακρωτηριαστικές επεµβάσεις, οι γυναίκες πέθαιναν από τις απο- µακρυσµένες µεταστάσεις που δυστυχώς δεν θεράπευε το χειρουργείο. Έτσι ξεκίνησε η αναζήτηση νεότερων συστη- µατικών θεραπειών και ο συνδυασµός θεραπειών. Με τις νεότερες θεραπείες, η επιβίωση των γυναικών µε καρκίνο του µαστού έχει βελτιωθεί, σε σηµείο που να µπορούµε να µιλούµε σήµερα για ένα ιάσιµο νόσηµα. Η εξέλιξη της βιολογίας και οι νέες µέθοδοι µοριακής βιολογίας βοήθησαν στην κατανόηση του καρκίνου σε κυτταρικό επίπεδο. Η ταυτοποίηση του καρκίνου του µαστού σε διαφορετικούς υπότυπους µε διαφορετική πλέον βιολογική συµπεριφορά, αλλά και διαφορετική θεραπευτική προσέγγιση, άλλαξε τα δεδοµένα της τελευταίας δεκαετίας. Υπάρχουν τρείς πυλώνες συστηµατικής θεραπείας οι οποίοι είναι εξίσου σηµαντικοί και οι οποίοι µπορούν να δίνονται είτε από µόνοι τους, είτε σε συνδυασµό. Η ορµονική θεραπεία, η χηµειοθεραπεία ρ. Γιόλα Μάρκου Παθολόγος Ογκολόγος γος ρ. Ελένη Κακουρή Παθολόγος Ογκολόγος και οι νέοι βιολογικοί παράγοντες. Η ορµονική θεραπεία παραµένει µια από τις πιο σηµαντικές και αποτελεσµατικές θεραπείες στον καρκίνο του µαστού για τις γυναίκες που εκφράζουν τους ορµονικούς υποδοχείς (ER-oestrogen receptor, PR-progesterone receptor). Ένα ποσοστό 70% µεταεµµηνοπαυσιακών και ένα ποσοστό 50% προεµµηνοπαυσιακών γυναικών εκφράζουν τους υποδοχείς αυτούς. Η ταµοξιφαίνη παραµένει η ορµόνη πρώτης επιλογής για τις προεµµηνοπαυσιακές γυναίκες. Στις µεταεµµηνοπαυσιακές ασθενείς οι επιλογές είναι περισσότερες µε τη χρήση των τριών αναστολέων της αρωµατάσης, όπως η λετροζόλη (Femara), η αναστροζόλη (Arimidex) και η εξεµεστάνη (Exemestane). Για πολλές γυναίκες η ορµονοθεραπεία µπορεί να είναι και η µοναδική συστηµατική θεραπεία. Η χρήση συνδυασµού κυτταροστατικών φαρµάκων στη χηµειοθεραπεία έχει αυξηθεί τα τελευταία χρόνια µε αντίστοιχη αύξηση της επιβίωσης. Παρόλο που τα χηµειοθεραπευτικά σχήµατα δεν είναι τόσο στοχευµένα και µπορεί σε ένα πολύ µικρό ποσοστό να έχουν µακροχρόνιες παρενέργειες, η σωστή χρήση τους µειώνει τον κίνδυνο επανεµφάνισης της νόσου. Σήµερα υπάρχουν διαγνωστικές εξετάσεις οι οποίες µπορούν να διευκρινίσουν ποιες γυναίκες δεν χρειάζονται χηµειοθεραπεία ώστε αυτή να αποφευχθεί. Οι βιολογικοί παράγοντες, οι στοχευµένες θεραπείες όπως λέγονται, είναι από τα πιο ελπιδοφόρα φάρµακα στο καρκίνο του µαστού. Το φάρµακο trastuzumab (Herceptin) χρησιµοποιείται τα τελευταία επτά χρόνια στη συ- µπληρωµατική θεραπεία. Χορηγείται σε γυναίκες που υπερεκφράζουν τον υποδοχέα του Her-2 ή c-erb2. Μία στις πέντε γυναίκες υπερεκφράζουν το ογκογονίδιο αυτό και µπορούν να επωφεληθούν σηµαντικά. Στην ίδια κατηγορία φαρµάκων κατά του Ηer2 είναι και το φάρµακο lapatinip το όποιο όµως χρησιµοποιείται στο µεταστατικό καρκίνο του µαστού. ύο νέα φάρµακα στην ίδια κατηγορία αναµένεται να κυκλοφορήσουν σύντοµα για γυναίκες µε µεταστατικό νόσηµα. Ο Ευρωπαϊκός Οργανισµός Φαρµάκων έχει εγκρίνει πρόσφατα το βιολογικό φάρµακο Everolimus (Affinitor) για χορήγηση, σε συνδυασµό µε ορµονοθεραπεία, σε γυναίκες µε ορµονοεξαρτώµενο µεταστατικό καρκίνο του µαστού. Οι θεραπείες του καρκίνου γίνονται όλο και πιο πολύπλοκες, µε καλύτερα όµως αποτελέσµατα. Απαιτείται εξειδίκευση και γνώση από όλους τους ειδικούς που ασχολούνται µε τον καρκίνο του µαστού, για να εξασφαλιστεί το καλύτερο δυνατό αποτέλεσµα. 3

4 Πώς να προστατευθείτε από το Λεµφοίδηµα Το λεµφοίδηµα παρουσιάζεται όταν δυσλειτουργεί το λεµφικό σύστηµα. Το λεµφικό υγρό (το υγρό που προέρχεται από τους ιστούς του σώµατος) συσσωρεύεται σε οποιοδήποτε µέρος του σώµατος, όπως άνω άκρα, κάτω άκρα, κορµό, γεννητικά όργανα και πρόσωπο. Μικρός αριθµός καρκινοπαθών εµφανίζει λεµφοίδηµα είτε µετά από χειρουργική επέµβαση (ειδικά όταν έχουν αφαιρεθεί λεµφαδένες µετά από θεραπεία του καρκίνου του µαστού, του προστάτη, της κεφαλής τραχήλου, σάρκωµα ή µελάνωµα), είτε µετά από ακτινοθεραπεία. Επίσης, ο καρκίνος, αρκετές φορές από µόνος του, δυνατό να προκαλέσει φράξιµο στο λεµφικό σύστηµα. Φυσικά, η πρόληψη είναι καλύτερη από τη θεραπεία. Εάν ανήκετε στις πιο πάνω κατηγορίες θα πρέπει να λάβετε προληπτικά µέτρα όπως παρατίθενται στον πίνακα: Ελένη Περατοπούλου Φυσιοθεραπεύτρια Θεραπεύτρια Λεµφοιδήµατος Αντικαρκινικός Σύνδεσµος Κύπρου Μέτρα προφύλαξης ιατηρείτε καθαρό και ενυδατωµένο το δέρµα σας χρησιµοποιώντας προϊόντα µε χαµηλό ΡΗ (ίσο ή µικρότερο από 5) Αποφεύγετε οποιονδήποτε τραυµατισµό στην περιοχή (γδαρσίµατα από κατοικίδια ζώα, τραυµατισµοί από το κόψιµο νυχιών και παρανυχίδων, τσιµπήµατα από έντοµα) Λάβετε θεραπεία για οποιοδήποτε κοκκίνισµα που µπορεί να υποδηλώνει φλεγµονή Αποφεύγετε την έκθεση στον ήλιο Μην χρησιµοποιείτε πολύ ζεστό νερό στο µπάνιο Μην σηκώνετε βαριά αντικείµενα Αποφεύγετε τη µέτρηση της αρτηριακής πίεσης ή την αιµοληψία από το επηρεαζόµενο άκρο Αποφεύγετε τα σφικτά ρούχα, παπούτσια, κάλτσες, κοσµήµατα, στηθόδεσµους στην περιοχή που είναι σε κίνδυνο Μην ξαπλώνετε πάνω στο πάσχον µέλος Φορείτε ελαστική κάλτσα ή να κάνετε επίδεση στην περίπτωση που θα ταξιδέψετε µε αεροπλάνο Έχετε ισορροπηµένο διαιτολόγιο Κάνετε τις ασκήσεις που θα σας υποδείξει ο φυσιοθεραπευτής σας Κάνετε αυτοµάλαξη (SLD) την οποία επίσης θα σας υποδείξει ο φυσιοθεραπευτής σας Χρησιµοποιείτε ηλεκτρικό ξυραφάκι για αποτρίχωση στην περιοχή της µασχάλης Θα πρέπει να είστε ιδιαίτερα παρατηρητικοί όσον αφορά στην αύξηση του όγκου ή της θερµοκρασίας, καθώς και στην αίσθηση πόνου σε περιοχές που παρουσιάζουν ή είναι πιθανόν να δηµιουργηθεί λεµφοίδηµα. Άλλες ενδείξεις είναι η εµφάνιση κόκκινων κηλίδων ή η βύθιση του δέρµατος σε περίπτωση που το πιέσετε. Είναι πιθανόν επίσης να νιώσετε τσι- µπήµατα στα δάκτυλα ή έλλειψη αίσθησης σε κάποια περιοχή, καθώς και να παρατηρήσετε λεµφόρροια (έξοδος λεµφοικού υγρού από το δέρµα στο επηρεαζόµενο άκρο). Στις περιπτώσεις που αναφέρονται, θα πρέπει να αποταθείτε στον/ην φυσιοθεραπευτή/τρια που έχει εξειδίκευση στην αντιµετώπιση του λεµφοιδήµατος για άµεση θεραπευτική αγωγή που περιλαµβάνει: Οδηγίες για φροντίδα του δέρµατος Εξειδικευµένο τύπο µάλαξης (MLDεφαρµόζεται από φυσιοθεραπευτή λεµφοιδήµατος/sld-αυτοµάλαξη) Πιεστική επίδεση και µετά τοποθέτηση ελαστικού µανικιού ή ελαστικής κάλτσας Πρόγραµµα κινητοποίησης 4

5 Oκαρκίνος του µαστού έχει τις ιδιαιτερότητες αλλά και τις προκλήσεις του αναφορικά µε την ψυχοκοινωνική του διάσταση. H ασθενής δεν έρχεται αντιµέτωπη µόνο µε ένα σοβαρό νόσηµα που απειλεί τη ζωή της, αλλά και µε την πιθανή απώλεια ενός τµήµατος του σώµατος που συµβολίζει δύο από τους σηµαντικότερους ρόλους στη γυναίκα: τη µητρότητα και τη θηλυκότητα. Καθένας από εµάς όταν έρχεται αντι- µέτωπος µε µια ασθένεια που απειλεί την ζωή του, χρησιµοποιεί µια σειρά από µηχανισµούς για να προσαρµοστεί στα νέα δεδοµένα της ζωής, όπως η άρνηση, η στωική αποδοχή και η µαχητικότητα. Συναισθήµατα όπως άγχος, σώµα της, λόγω χειρουργικής επέµβασης ή χηµειοθεραπείας. Οι επαγγελµατίες υγείας καλούνται να βοηθήσουν τους ασθενείς µε καρκίνο του µαστού ξεκινώντας από το σηµείο αφετηρίας που βρίσκονται οι ασθενείς. Ας µην ξεχνάµε ότι είναι από τους ασθενείς µας που µαθαίνουµε και όχι αντίστροφα. Το ταξίδι της στήριξης µεταξύ του ψυχολόγου και της ασθενούς είναι µια διαδροµή µε πολλούς σταθµούς. Αφού ο ψυχολόγος και η ασθενής αναπτύξουν αµοιβαίο σεβασµό και αλληλοεκτίµηση, µπορούν να φθάσουν στη δική τους Ιθάκη. Είναι επίσης σηµαντικό ο ψυχολόγος να έχει υπόψη του τα θέµατα που µπορεί να απασχολήσουν Αντώνης Τρύφωνος Συντονιστής Ψυχοκοινωνικής Υπηρεσίας ΠΑΣΥΚΑΦ antonis@pasykaf.org Άρτεµης Κοµατίνα Συµβουλευτική Ψυχολόγος, ΠΑΣΥΚΑΦ Η ψυχολογική στήριξη γυναικών µε καρκίνο του µαστού θλίψη, θυµός, απελπισία και φόβος είναι αναµενόµενα και αποτελούν µέρος της ανθρώπινής µας φύσης. εν υπάρχει σωστός και λάθος τρόπος αντίδρασης στο άκουσµα της διάγνωσης. Οι ψυχολογικοί µηχανισµοί αντιµετώπισης είναι εκεί για κάποιο λόγο, ενώ όπως γνωρίζουµε δεν υπάρχουν σωστά και λάθος συναισθήµατα. Ο καθένας από εµάς αντιδρά στο περιβάλλον του ανάλογα µε τα βιώµατα, την προσωπικότητα αλλά και την ηλικία του τη δεδοµένη στιγµή. Βιολογικά δεν είµαστε προδιατεθειµένοι να δεχόµαστε εύκολα τις αλλαγές στο σώµα µας. Γι αυτό και η φύση προνόησε να µας δώσει πολλά χρόνια ώστε να προσαρ- µοστούµε και να δεχτούµε τις αλλαγές που µπορεί να επιφέρει ο χρόνος. Για παράδειγµα, τα µαλλιά γίνονται γκρίζα πριν να ασπρίσουν και οι ρυτίδες εµφανίζονται στο πρόσωπό µας πριν τις βιώσουµε στο σώµα µας. Έτσι οφείλουµε όλοι να είµαστε αρκετά ανεχτικοί στην αντίδραση της ασθενούς στις αλλαγές που µπορεί να επέλθουν στο εν υπάρχει σωστός και λάθος τρόπος αντίδρασης στο άκουσµα της διάγνωσης την ασθενή, όπως η σεξουαλικότητα, η µητρότητα και η θηλυκότητα. Τα θέµατα αυτά είναι δύσκολα και κάποιες φορές ταµπού, όχι µόνο για την ίδια την ασθενή και την κοινωνία, αλλά ακόµη και για τον ίδιο το θεραπευτή. Για παράδειγµα οι επαγγελµατίες υγείας χρειάζεται να ξεχωρίσουν ότι η σεξουαλικότητα δεν αφορά µόνο τη σεξουαλική επαφή. Η σεξουαλικότητα είναι µια συνεχώς µεταβαλλόµενη βιωµατική εµπειρία η οποία επιδρά στον τρόπο που βλέπου- µε τον εαυτό µας, αλλά και το σώµα µας (Hordern, 1999). Σε όλα αυτά τα θέµατα ο ψυχολόγος χρειάζεται ο ίδιος να είναι ξεκάθαρος συναισθηµατικά, έτσι ώστε να µπορεί να στηρίξει αποτελεσµατικά το συνάνθρωπό του. Όλοι σχεδόν οι επαγγελµατίες υγείας αναγνωρίζουν πόσο σηµαντικό είναι το υποστηρικτικό περιβάλλον στη βελτίωση της προσαρµογής στη νόσο. Η εµπειρία της διάγνωσης, της θεραπευτικής αντιµετώπισης αλλά και της αποκατάστασης στον καρκίνο του µαστού, είναι µια δύσκολη εµπειρία. Αυτό δεν σηµαίνει ότι όλες οι γυναίκες χρειάζονται επαγγελµατική ψυχολογική υποστήριξη. Είναι σηµαντικό όµως και ίσως απαραίτητο, να αναγνωρίσουµε την ανάγκη να µπορεί η γυναίκα να εκφράσει δύσκολα συναισθήµατα και σκέψεις, χωρίς να νιώθει ότι θα την κρίνουν στο οικογενειακό αλλά και φιλικό της περιβάλλον. Έρευνες δείχνουν ότι τα άτοµα που δέχονται επαγγελµατική και σωστή υποστήριξη από το περιβάλλον τους, έχουν βελτίωση στη διάθεσή τους αλλά και στην ποιότητα της ζωής τους και γίνονται πιο αισιόδοξοι και αποφασιστικοί. 5

6 Απεικονιστική παρακολούθηση ασθενών µε προσωπικό ιστορικό καρκίνου του µαστού ρ Πέτρος Πολυβίου Ακτινοδιαγνώστης Ο αριθµός των γυναικών µε προσωπικό ιστορικό καρκίνου του µαστού (ΠΙΚΜ) συνεχώς αυξάνεται λόγω βελτίωσης της επιβίωσης, εξαιτίας των νέων θεραπειών αλλά και της έγκαιρης διάγνωσης. Οι γυναίκες αυτές όµως παρουσιάζουν αυξηµένο κίνδυνο εµφάνισης νέου καρκίνου, είτε στον ίδιο είτε στον αντίθετο µαστό (περίπου 5,4-6,6 ανά 1000 γυναίκες/έτος), γι αυτό πρέπει να βρίσκονται κάτω από προσεκτική ιατρική παρακολούθηση. Στόχος είναι η έγκαιρη διάγνωση µιας πιθανής υποτροπής, όταν η πρόγνωση είναι πολύ ευνοϊκή. Ο ρόλος της απεικόνισης στον τοµέα αυτό είναι εξαιρετικά σηµαντικός. Η µαστογραφία έχοντας ψηλή ευαισθησία και ειδικότητα είναι η µόνη απεικονιστική εξέταση η οποία αποδεδειγµένα µειώνει τη θνησιµότητα από τον καρκίνο του µαστού. Γι αυτό και υπάρχει γενική συµφωνία για χρήση της µεθόδου στα πλαίσια παρακολούθησης των γυναικών µε ΠΙΚΜ ετήσια µε έναρξη 6-12 µήνες µετά το πέρας της ακτινοθεραπείας. Η ευαισθησία της µαστογραφίας όµως µειώνεται σε πυκνούς µαστούς και σε παρουσία µετεγχειρητικών και µετακτινικών αλλοιώσεων. Η σύγκριση µε προηγούµενες µαστογραφικές εξετάσεις είναι πάντα βοηθητική γι αυτό και πρέπει αυτές να είναι διαθέσιµες. Η εισαγωγή της ψηφιακής µαστογραφίας λίγο έχει βοηθήσει σε περιπτώσεις πυκνών µαστών, γι αυτό και η χρήση συµπληρω- µατικών απεικονιστικών µεθόδων ενδείκνυται για τον εντοπισµό περισσότερων βλαβών. Η υπερηχογραφία είναι µια ευρέως διαθέσιµη µέθοδος η οποία είναι καλά ανεκτή από τις γυναίκες. Η χρήση της από έµπειρους ακτινολόγους µπορεί να συµβάλει συµπληρωµατικά στη µαστογραφία στην ανίχνευση πρώιµα νέων καρκίνων σε Απεικονιστικά Κατευθυνόµενη Βιοψία Μαστού Η βιοψία µαστού κάτω από απεικονιστική καθοδήγηση είτε στερεοτακτικά (στο µαστογράφο), είτε µε τη χρήση υπερηχογράφου, είναι µια απλή επεµβατική µέθοδος που αποσκοπεί στην οριστική ιστολογική διάγνωση ύποπτων αλλοιώσεων οι οποίες ανιχνεύονται απεικονιστικά ή κλινικά. Αποτελεί πλέον µια διαδεδοµένη πρακτική που θεωρείται συµπληρωµατική της απεικονιστικής διερεύνησης του µαστού. Κάτω από τοπική αναισθησία και απεικονιστική καθοδήγηση µε χρήση τέµνουσας βελόνας λαµβάνεται µικρός αριθµός ιστολογικών δειγµάτων από την ύποπτη αλλοίωση, αποφεύγοντας την επιλογή της ανοιχτής χειρουργικής βιοψίας. εν χρειάζεται ειδική προετοιµασία, η διαδικασία διαρκεί περίπου µισή ώρα, η γυναίκα µπορεί να επιστρέψει αµέσως µετά στις συνήθεις δραστηριότητές της και δεν αφήνει ουλές στο δέρµα. γυναίκες µε πυκνούς µαστούς. Επιπλέον, όπως και η µαστογραφία, µπορεί να χρησιµεύσει στην απεικονιστική καθοδήγηση βιοψίας σε ύποπτες αλλοιώσεις για οριστική ιστολογική διάγνωση. Η µαγνητική µαστογραφία είναι µια άλλη εξειδικευµένη απεικονιστική µέθοδος. Η εφαρµογή της στα πλαίσια παρακολούθησης ασυµπτωµατικών γυναικών µε ΠΙΚΜ περιορίζεται προς το παρόν µόνο σε ασθενείς φορείς των γονιδίων BRCA 1 και 2, καθώς δεν υπάρχουν ακόµα τεκµηριωµένες µελέτες που να 6

7 ΜΑΣΤΟΓΡΑΦΙΑ Ενας σύµµαχος ζωής Νίκη Βασιλείου Ανώτερος Τεχνολόγος Ακτινολόγος δικαιολογούν τη γενικευµένη χρήση της σε όλες τις γυναίκες µε ΠΙΚΜ. Τέλος µια νέα εξέλιξη στην απεικόνιση του µαστού είναι η ανάπτυξη της τοµοσύνθεσης ή τρισδιάστατης (3D) απεικόνισης στη µαστογραφία η οποία όταν χρησιµοποιείται συµπληρωµατικά µε την κλασσική τεχνική σε πυκνούς µαστούς βελτιώνει την αποτελεσµατικότητα της µεθόδου, σύµφωνα µε κάποιες µελέτες. Η εφαρ- µογή της τεχνικής αυτής ενδεχοµένως θα µειώσει την ανάγκη για συµπληρωµατικό υπερηχογραφικό έλεγχο, προς το παρόν όµως δεν υπάρχουν συγκεκριµένες ενδείξεις για γενικευµένη εφαρ- µογή της. Τονίζεται ότι όλες οι απεικονιστικές εξετάσεις πρέπει να γίνονται κάτω από συγκεκριµένες ενδείξεις. Η κατάχρησή τους µπορεί να οδηγήσει σε αυξηµένο ποσοστό ψευδών βλαβών, και εποµένως αύξηση των συµπληρωµατικών εξετάσεων και των βιοψιών µε αποτέλεσµα την ταλαιπωρία και αχρείαστη ψυχολογική επιβάρυνση των γυναικών. Πρέπει να σηµειωθεί ότι οι γυναίκες µε ΠΙΚΜ παρουσιάζουν αυξηµένο ποσοστό καρκίνου ενδιάµεσα των απεικονιστικών ελέγχων, γεγονός που καθιστά την τακτική αυτοεξέταση απαραίτητη. Σύµφωνα µάλιστα µε κάποιες µελέτες η αυτοεξέταση υπερτερεί της κλινικής εξέτασης από ογκολόγο στην ανίχνευση νέων βλαβών. Αποδεδειγµένα η µαστογραφία αποτελεί την απεικονιστική µέθοδο παρακολούθησης των γυναικών µε ΠΙΚΜ η οποία µειώνει τη θνησιµότητα. Εκεί που η µαστογραφία υστερεί, ιδιαίτερα σε πυκνούς µαστούς, πρέπει να συµπληρώνεται µε την υπερηχογραφία, τη µαγνητική µαστογραφία και τις νεώτερες µαστογραφικές τεχνικές χωρίς να υποτιµάται η αξία της κλινικής εξέτασης και της αυτοεξέτασης. Η έγκαιρη διάγνωση πιθανής υποτροπής µπορεί να βοηθήσει σηµαντικά τις γυναίκες να κερδίσουν τη µάχη µε τον καρκίνο. Η µαστογραφία είναι µια εξέταση που ενδεχοµένως να φοβίζει και να δηµιουργεί άγχος, αλλά ταυτόχρονα µπορεί να αποδειχτεί σωτήρια καθώς ανιχνεύει ανωµαλίες του µαστού που, όταν δεν είναι ψηλαφητές, διαφεύγουν, τόσο της ίδιας της γυναίκας, όσο και του ιατρού που την εξετάζει. Κατά την εξέταση ο µαστός τοποθετείται σε δύο θέσεις (στη λοξή και στην κεφαλουριαία) στην ειδική υποδοχή του µαστογράφου και συµπιέζεται ελαφρά µε το ειδικό έδρανο συµπίεσης που ενεργοποιεί την έκθεση σε ακτίνες Χ. Αν χρειαστεί γίνονται επιπλέον λήψεις (µεγεθυντική, πλάγια). Η επεξεργασία και γνωµάτευση των εικόνων γίνεται πλέον ψηφιακά. Η µαστογραφία δεν είναι επώδυνη εξέταση, ωστόσο απαιτεί ελαφρά πίεση στο µαστό για να επιτευχθεί η καλύτερη δυνατή απεικόνιση µε τη µικρότερη δόση ακτινοβολίας. Στις περιπτώσεις που ο µαστός είναι πολύ πυκνός απαιτείται µεγαλύτερη πίεση που ίσως προκαλέσει κάποια ευαισθησία, η οποία όµως είναι υποφερτή και παροδική. Να σηµειωθεί ότι η δόση ακτινοβολίας που δέχεται ο µαστός µε τη µαστογραφία είναι εξαιρετικά χαµηλή. Σε περίπτωση ολικής µαστεκτοµής δεν είναι δυνατή η µαστογραφία στην πλευρά που έχει αφαιρεθεί ο µαστός, η παρουσία όµως προσθέσεων σιλικόνης ή συσκευών διάτασης σε περίπτωση µερικής µαστεκτοµής, δεν αποτελούν εµπόδιο. Σε τέτοια περίπτωση πρέπει να ενηµερώνεται ο τεχνολόγος ακτινολόγος ώστε να εφαρ- µόσει την κατάλληλη τεχνική. Όταν υπάρχει βηµατοδότης στο θωρακικό τοίχωµα, καλό είναι να αποφεύγεται η µαστογραφία στην πλευρά εκείνη. Η συνεργασία της γυναίκας µε τον τεχνολόγο ακτινολόγο είναι πολύ σηµαντική ώστε να επιτευχθεί η βέλτιστη απεικόνιση. Πρόσφατα έχει εισαχθεί η τεχνική της τοµοσύνθεσης στη µαστογραφία. Με τη νέα αυτή τεχνική λαµβάνονται συνεχόµενα, υπό διαφορετική γωνία µε κίνηση της λυχνίας του µαστογράφου, µέχρι 30 εικόνες σε κάθε µαστό αντί των κλασσικών δύο. Η νέα τεχνική αποσκοπεί στο να βελτιώσει τη διαγνωστική ικανότητα της µεθόδου σε πυκνούς µαστούς µειώνοντας την επικάλυψη των ιστών. Με τη νέα τεχνική αυξάνεται η δόση της ακτινοβολίας για το µαστό, η οποία όµως παραµένει εντός των επιτρεπτών ορίων. 7

8 Mοριακές γενετικές αναλύσεις για κληρονοµικότητα στον καρκίνο του µαστού Ό λοι διατρέχουµε σε κάποιο βαθµό τον κίνδυνο εµφάνισης καρκίνου του µαστού. Εντούτοις, για κάποια άτοµα ο κίνδυνος αυτός είναι πολύ πιο µεγάλος σε σχέση µε το γενικό πληθυσµό, λόγω της ύπαρξης µιας γενετικής αλλαγής (µετάλλαξης) που µπορεί να έχουν κληρονοµήσει. Ένα ποσοστό γύρω στο 20-30% των γυναικών που διαγιγνώσκοναι µε καρκίνο του µαστού έχουν και οικογενειακό ιστορικό. Υπολογίζεται ότι µόνο στο 5-10% των περιστατικών υπάρχει κληρονοµικότητα, που οφείλεται κυρίως σε µεταλλάξεις στα γονίδια προδιάθεσης BRCA1 ρ. Κυριάκος Κυριάκου ιευθυντής Τµήµατος Ηλεκτρονικού Μικροσκοπίου/Μοριακής Παθολογίας, Iνστιτούτο Νευρολογίας & Γενετικής Κύπρου Ένα ποσοστό γύρω στο 20-30% των γυναικών που διαγιγνώσκονται µε καρκίνο του µαστού έχουν και οικογενειακό ιστορικό. και BRCA2. Το υπόλοιπο όµως 20% δεν µπορεί να αποδοθεί σε µετάλλαξη σε κάποιο από τα γνωστά γονίδια προδιάθεσης και µάλλον αναπτύσσεται λόγω συνέργιας πολλών γονιδίων. Από το 2004, στο Τµήµα Ηλεκτρονικού Μικροσκοπίου/Μοριακής Παθολογίας του Ινστιτούτου Νευρολογίας και Γενετικής Κύπρου (ΙΝΓΚ) προσφέρεται διαγνωστική υπηρεσία µέσω της οποίας γίνεται γενετικός έλεγχος για ανεύρεση µεταλλάξεων στα γονίδια προδιάθεσης για τον καρκίνο του µαστού. Για την προσφορά της υπηρεσίας αυτής υπάρχει άµεση συνεργασία µε τους ιατρούς του Ογκολογικού Κέντρου Τράπεζας Κύπρου, καθώς και µε τα µέλη της Κλινικής Γενετικής του ΙΝΓΚ. Ο γενετικός έλεγχος εφαρµόζεται σε άτοµα υψηλού κινδύνου, βάσει συγκεκριµένων κριτηρίων που στηρίζονται κυρίως στο βεβαρηµένο οικογενειακό ιστορικό. Όταν πληρούνται τα κριτήρια αυτά οι ασθενείς παραπέµπονται από το θεράποντα ιατρό τους στην Κλινική Γενετικής όπου γίνεται γενετική συµβουλευτική (βλέπε άρθρο από ρ. Αναστασιάδου). Στους ασθενείς που αποφασίσουν να προχωρήσουν µε το γενετικό έλεγχο, γίνεται λήψη αίµατος, από το οποίο αποµονώνεται το γενετικό υλικό (DNA). Ακολούθως, διενεργείται ανάλυση των γονιδίων προδιάθεσης για τον καρκίνο του µαστού. Τα κυριότερα γονίδια είναι το BRCA1 και το BRCA2. Η γονιδιακή ανάλυση είναι µια ιδιαίτερα εξειδικευµένη και λεπτοµερής εξέταση, που έχει ως στόχο την ανίχνευση γενετικών αλλαγών (µεταλλάξεων) που τυχόν να υπάρχουν στα γονίδια που µελετούνται. Μέσω των γενετικών αναλύσεων που προσφέρονται στο ΙΝΓΚ είναι δυνατός ο εντοπισµός ατόµων/οικογενειών που έχουν αυξηµένο κίνδυνο εµφάνισης καρκίνου του µαστού. Στα άτοµα αυτά γίνεται πιο στενή παρακολούθηση για πρόληψη και έγκαιρη διάγνωση του καρκίνου, γεγονός που επιφέρει πολλαπλά οφέλη για τους Κύπριους καρκινοπαθείς και τις οικογένειές τους. Σηµειώνεται ότι πολλές από τις µεταλλάξεις που έχουν βρεθεί µέχρι σήµερα στα γονίδια BRCA1 και BRCA2 είναι χαρακτηριστικές για τις Κυπριακές οικογένειες. Για την διεκπεραίωση της πιο πάνω υπηρεσίας στο Τµήµα Ηλεκτρονικού Μικροσκοπίου/Μοριακής Παθολογίας εργάζονται οι ρ. Α. Χατζησάββας, ρ. Μ. Λοϊζίδου, κα Χ. Φλουρή και κα Ι. Νεοφύτου υπό τη διεύθυνση του ρ. Κ. Κυριάκου. 8

9 Γενετικές εξετάσεις Η διαδικασία επικοινωνίας µε άτοµα που αντιµετωπίζουν την πιθανή διάγνωση γενετικού, ή και κληρονοµικού νοσήµατος, ή γενετικής προδιάθεσης. ρ. Βιολέττα Αναστασιάδου ιευθύντρια Κλινικής Γενετικής Ινστιτούτο Νευρολογίας & Γενετικής Κύπρου και Νοσοκοµείο Μακάριος ΙΙΙ Πολύ συχνά οι ασθενείς που εµφανίζουν καρκίνο του µαστού διερωτούνται «γιατί» αλλά και για την πιθανότητα να «τρέχει» στην οικογένεια το νόσηµα αυτό, ιδίως όταν υπάρχουν και άλλα άτοµα που νόσησαν στην ίδια οικογένεια. Η ερώτηση αυτή αφορά όχι µόνο τον/την ασθενή αλλά και άλλα άτοµα, γονείς αδέλφια παιδιά ή και άλλους. Οι γενετικές εξετάσεις ανήκουν στον ασθενή, εντούτοις αφορούν και άλλα άτοµα στην ευρύτερη οικογένεια. Παρόλο που το ποσοστό των ασθενών µε γενετική/κληρονοµική προδιάθεση για καρκίνο του µαστού είναι µικρό, φαίνεται πως πολλοί ασθενείς έχουν ενδείξεις για να παραπεµφθούν στην Κλινική Γενετικής για γενετική συµβουλευτική. Η γενετική συµβουλευτική είναι διαδικασία επικοινωνίας µε άτοµα που αντιµετωπίζουν την πιθανή διάγνωση γενετικού, ή και κληρονοµικού νοσήµατος, ή γενετικής προδιάθεσης. Κατά τη διαδικασία αυτή συζητούνται όλες οι πληροφορίες που απορρέουν από το ατοµικό και οικογενειακό ιστορικό, µελετώνται τα δεδοµένα που αφορούν την πιθανή διάγνωση, τον τρόπο κληρονόµησης, τις πιθανότητες επανάληψης και τις διάφορες επιλογές που υπάρχουν για την αντιµετώπιση και τον οικογενειακό προγραµµατισµό. Επίσης, συζητούνται προκαταβολικά τα τυχόν πλεονεκτήµατα και µειονεκτήµατα των γενετικών εξετάσεων. Εάν και εφόσον υπάρχει αποδοχή των προεκτάσεων του αποτελέσµατος µιας γενετικής ανάλυσης και ενηµερωµένη συγκατάθεση, τότε προχωρούµε στη λήψη αίµατος. Η επιλογή των κατάλληλων γονιδίων που θα αναζητήσουµε να αναλυθούν στο αρµόδιο εργαστήριο εξαρτάται από το ιστορικό και τα ιατρικά δεδο- µένα του ασθενή. Τα αποτελέσµατα του γενετικού ελέγχου για προδιαθεσικά γονίδια στον καρκίνο του µαστού µπορεί να είναι θετικά - να βρεθεί δηλαδή µια αλλαγή στο γενετικό κώδικα παθογόνος, ή αρνητικά - να µην βρεθεί µια γνωστή παθογόνος αλλαγή - ή αδιευκρίνιστα - να βρεθεί µια αλλαγή για την οποία δεν γνωρίζουµε αρκετά επί του παρόντος. Η σηµασία των αποτελεσµάτων του ελέγχου για προδιαθεσικά γονίδια στον καρκίνο του µαστού αφορά δυνητικά µετατροπές στην αντιµετώπιση και διαχρονική παρακολούθηση των ασθενών. Την ίδια ώρα όµως αφορά και άλλα άτοµα στην οικογένεια, αφού µοιράζονται µαζί µας κάποια από τα γονίδιά µας. Εποµένως θα χρειαστεί να ενηµερώσουµε τους συγγενείς µας αυτούς εάν οι γενετικές µας αναλύσεις θα τους είναι χρήσιµες για έγκαιρη διάγνωση, πρόληψη ή και τυχόν προσαρµογή της αντιµετώπισης σε νέα δεδοµένα. Η γενετική συµβουλευτική είναι η υπηρεσία που προσφέρεται πριν το γενετικό έλεγχο αλλά και µετά, για την επεξήγηση των αποτελεσµάτων, έτσι ώστε αυτά να γίνουν καλά κατανοητά και αποδεκτά. Επίσης η γενετική συµβουλευτική έχει στόχο να στηρίξει τον/την ασθενή να διαχειριστεί το συναισθηµατικό κόστος των αποτελεσµάτων και να µπορέσει να τα µοιραστεί µε όσους πρέπει. Στην Κύπρο προσφέρονται υπηρεσίες γενετικής συµβουλευτικής του καρκίνου από την Κλινική Γενετικής (ΙΝΓΚ και Νοσοκοµείο Μακάριος ΙΙΙ) που απαρτίζουν οι κλινικοί γενετιστές ρ Β. Αναστασιάδου και ρ Γ. Ταντελές, οι σύµβουλοι γενετικής κα Ε.Αριστίδου και κα T. Delikurt και η νοσηλευτική λειτουργός κα A. Κώττη. 9

10 Ακτινοθεραπεία Μια από τις κυριότερες θεραπευτικές αντιµετώπισης του καρκίνου Στέφανη Στεφάνου Ανώτερη Φυσικός Ιατρικής Η θεραπεία χορηγείται σε συνεδρίες που διαρκούν λεπτά, σε καθηµερινή βάση, για περίοδο 5-6 εβδοµάδων. Εικόνα 1: Πλάνο θεραπείας του µαστού που δείχνει πως τοποθετούνται οι δέσµες ακτίνων, και την κατανοµή της δόσης µέσα στο µαστό Η ακτινοθεραπεία, µία από τις κυριότερες θεραπευτικές αντιµετώπισης του καρκίνου, γίνεται µε δέσµες ακτίνων Χ υψηλής ενέργειας (φωτόνια) και ηλεκτρόνια που παράγονται από γραµµικούς επιταχυντές. Ο προγραµµατισµός της θεραπείας ξεκινά µε τη λήψη εικόνων υπολογιστικής το- µογραφίας. Ακολουθεί ο τρισδιάστατος σχεδιασµός κατανοµής της δόσης ακτινοβολίας και η επαλήθευσή του µε εξοµοίωση. Αφού ολοκληρωθεί ο προγραµµατισµός αυτός, τότε και µόνο µπορεί να ξεκινήσουν οι συνεδρίες για χορήγηση της θεραπείας. Η γεωµετρική ακρίβεια και η σωστή επανατοποθέτηση της ασθενούς σε όλες τις συνεδρίες της θεραπείας είναι µεγάλης σηµασίας και αυτό επιτυγχάνεται µε την επαλήθευση και έλεγχο σε κάθε σηµείο της διαδικασίας αυτής. Η ασθενής καλείται να υποβληθεί σε αξονική τοµογραφία. Ο αξονικός τοµογράφος του Ογκολογικού Κέντρου διαφέρει από τα αντίστοιχα διαγνωστικά µηχανήµατα. ιαθέτει τραπέζι µε επίπεδη επιφάνεια, όµοιο µε εκείνο του γραµµικού επιταχυντή. Επίσης το άνοιγµα του τοµογράφου έχει µεγαλύτερη διάµετρο ώστε να επιτρέπει στην τοποθέτηση της ασθενούς σε βοηθητικό υποστήριγµα ακινητοποίησης, µε αποτέλεσµα το χέρι να είναι ανυψωµένο και µακριά από τα πεδία ακτινοβολίας και να µην εκτίθεται σε αχρείαστη ακτινοβολία. Κατά τη διάρκεια της διαδικασίας αυτής οι τεχνολόγοι ακτινοθεραπείας τοποθετούν µόνιµα σηµάδια στο δέρµα της ασθενούς (tattoo). Αυτά ευθυγραµµίζονται µε το σύστηµα laser, ώστε να επιτυγχάνεται τόσο η σωστή επανατοποθέτηση της ασθενούς όσο και η συσχέτιση των συντεταγµένων του στόχου ακτινοβόλησης. Στη συνέχεια τοποθετούν την ασθενή στην επιθυµητή θέση και διενεργούν αξονική τοµογραφία της περιοχής του θώρακα. Οι εικόνες από την αξονική τοµογραφία αποστέλλονται στο σύστηµα σχεδιασµού θεραπείας. Αυτό είναι ένα σύστηµα υπολογιστών µε υψηλές προδιαγραφές που διαθέτει λογισµικό µε εξελιγµένους αλγόριθµους για να υπολογίζουν την κατανοµή της δόσης ακτινοβολίας στον ιστό. Εκεί ο ακτινοθεραπευτής ογκολόγος σχεδιάζει τον όγκο-στόχο (target) και στη συνέχεια οι φυσικοί ιατρικής σχεδιάζουν το πλάνο ακτινοθεραπείας επιλέγοντας τον αριθµό, την ενέργεια και την κατεύθυνση των δεσµών των ακτίνων. Παράλληλα αποφασίζουν αν χρειάζονται διαµορφωτές δέσµης για βελτίωση της κάλυψης του όγκου και αποφυγή ακτινοβόλησης παραπλήσιων υγειών ιστών, µε βάση την ανατοµία της ασθενούς. Στη θεραπεία του µαστού συνήθως εφαρ- µόζονται δύο λοξές εφαπτόµενες δέσµες ακτίνων που εισέρχονται στο σώµα από συγκεκριµένες γωνίες (εικόνα 1). Με τον τρόπο αυτό περιορίζεται η δόση ακτινοβολίας στους πνεύµονες και στην καρδία και επιτυγχάνεται επαρκής κάλυψη του µαστού και της κοίτης του όγκου. Επειδή το σχήµα του µαστού δεν είναι συµµετρικό, χρησιµοποιούνται δια- µορφωτές δέσµης σε σχήµα σφήνας για να επιτευχθεί οµοιογενής κατανοµή της δόσης ακτινοβολίας. Στην περίπτωση που υπάρχει λεµφαδενική εµπλοκή προστίθενται στο πλάνο επιπλέον δέσµες ώστε να χορηγηθεί κατάλληλη δόση ακτινοβολίας και στους λεµφαδένες. Όταν το πλάνο ολοκληρωθεί και εγκριθεί από το θεράποντα ακτινοθεραπευτή ογκολόγο, διεξάγεται η διαδικασία της εξοµοίωσης στο εξειδικευµένο µηχάνηµα (Simulator) για Εικόνα 2: Τρισδιάστατη απεικόνιση του σώµατος µε τους µαστούς που δείχνει την τοποθέτηση των δεσµών και την ισοδοσιακή επιφάνεια για 95% της δόσης ακτινοβολίας την επαλήθευση της τοποθέτησης της ασθενούς και της σωστής κάλυψης του στήθους (εικόνα 2). Το πλάνο αποστέλλεται στο γραµ- µικό επιταχυντή για να ξεκινήσει η θεραπεία. Στο γραµµικό επιταχυντή η ασθενής τοποθετείται και ακινητοποιείται, όπως και στην εξοµοίωση. Η θεραπεία χορηγείται σε συνεδρίες που διαρκούν λεπτά, σε καθηµερινή βάση εκτός Σαββατοκύριακου και αργιών, για περίοδο 5-6 εβδοµάδων. Αποκλίσεις από τη διάρκεια αυτή είναι πιθανές, αναλόγως του περιστατικού. Η κλασµατοποίηση της δόσης σε συνεδρίες επιτρέπει στον οργανισµό να αποβάλει τα νεκρά κύτταρα και στον υγιή ιστό να αναρρώσει. Κατόπιν ολοκλήρωσης της θεραπείας, η ασθενής παρακολουθείται από τους ιατρούς του Ογκολογικού Κέντρου. 10