ΘΔΜΑ: Πξνβιήκαηα ησλ λέσλ ζηελ Διιάδα ηεο θξίζεο

Transcript

1 ΘΔΜΑ: Πξνβιήκαηα ησλ λέσλ ζηελ Διιάδα ηεο θξίζεο Β Λπθείνπ Αλδξνύζαο Μάζεκα: Δξεπλεηηθή Δξγαζία Τπεύζπλνο θαζεγεηήο: Γηώξγνο Λακπξόπνπινο ρνιηθό έηνο:

2 Πξόινγνο Η θξίζε κπνξεί λα επεξεάζεη ηελ ηθαλφηεηα ηνπ λένπ αηφκνπ λα δηαπξαγκαηεχεηαη ηηο ζρέζεηο ηνπ θαη λα επηηχρεη ηελ απηνλνκία ηνπ κέζα απφ ηηο επζχλεο πνπ αλαιακβάλεη ζηελ εξγαζία, θαη ηε δηαδηθαζία γηα ηελ επίηεπμε νηθνλνκηθήο αλεμαξηεζίαο. Η θξίζε είλαη επίζεο πηζαλφ λα αιιάμεη ην πιαίζην ησλ αληηιήςεσλ θαη ησλ πξνζδνθηψλ ησλ λέσλ θαη έηζη λα δηαηαξαρηεί ε δηαδηθαζία ηεο αλάπηπμεο κηαο ηαπηφηεηα σο άηνκα κέζα ζηελ θνηλσλία. Η θξίζε κπνξεί επίζεο λα επεξεάζεη ηνπο ζεκεξηλνχο ηνπο ζηφρνπο, λα ηνπο θαηαζηήζεη άλεπ ζεκαζίαο ή αλέθηθηνπο, ή λα αιιάμεη ζεκαληηθά ηηο παξακέηξνπο γηα ηελ επίηεπμή ηνπο.oη λένη πιήηηνληαη πεξηζζφηεξν θαηά ηε δηάξθεηα κηαο θξίζεο, νη δπζθνιίεο ζε απηφ ην θξίζηκν ζηάδην κεηάβαζεο πξνο ηελ απηνλνκία κπνξεί λα έρεη καθξνπξφζεζκεο επηπηψζεηο (ρακειφηεξν εηζφδεκα, αχμεζε ηεο αλεξγίαο, θαη ρεηξφηεξε ζσκαηηθή θαη ςπρηθή πγεία).λφγσ ηεο θξίζεο, ηα λέα παηδηά ζηελ Διιάδα ππνθέξνπλ, ζχκθσλα κε λέα ειιεληθή επηζηεκνληθή έξεπλα, απφ πεξηζζφηεξν άγρνο θαη ςπρνινγηθά πξνβιήκαηα. Δμίζνπ ζεκαληηθή θαη ζε δχζθνιεο πεξηφδνπο είλαη ε δηαηήξεζε θαηά ην δπλαηφλ ηεο ςπρηθήο ζνπ επεμίαο (ή αιιηψο ηεο επηθνηλσλίαο κε ηελ ςπρή ζνπ, ην βαζχηεξν εαπηφ).απηφ δελ ζεκαίλεη απαξαίηεηα λα απνθεχγεηο ή λα αξλείζαη ηπρφλ δπζάξεζηεο ζθέςεηο ή θαη ζπλαηζζήκαηα πνπ κπνξεί λα βηψλεηο ιφγσ κηαο δπζάξεζηεο θαηάζηαζεο. Γηα παξάδεηγκα, ην λα αηζζάλεζαη ζιίςε, απνγνήηεπζε, ζπκφ, άγρνο ή θαη απφγλσζε είλαη απνιχησο θπζηνινγηθφ, εηδηθά ελ κέζσ κηαο δχζθνιεο θαηάζηαζεο ή ελφο πεξηβάιινληνο αξλεηηζκνχ θαη θξίζεο (πξνζσπηθήο, θνηλσληθήο ή άιιεο). Μεξηθέο θνξέο είλαη ίζσο ρξήζηκν λα ππελζπκίδεηο ζηνλ εαπηφ ζνπ φηη είλαη θπζηνινγηθή θαη απηή ε γθάκα ζπλαηζζεκάησλ.αλ νη ζπλδπαζκνί ησλ ζπλαηζζεκάησλ ζνπ αξρίδνπλ λα γίλνληαη αλππφθνξνη, είλαη θαιχηεξα θη επθνιφηεξα λα ην αληηκεησπίζεηο έγθαηξα, πξνηνχ ρεηξνηεξέςεη. Με δηζηάζεηο λα δεηήζεηο επαγγεικαηηθή βνήζεηα αλ λνκίδεηο φηη ην ρξεηάδεζαη. Νένη ηαλ εμεηάδνπκε ηνπο λένπο σο μερσξηζηή θνηλσληθή νκάδα, πξέπεη λα ιακβάλνπκε ππφςε καο φηη δελ ελεξγνχλ, ηηο πεξηζζφηεξεο θνξέο, σο ζπκπαγέο ζψκα, αιιά φηη κέζα ζηε λενιαία ππάξρνπλ έληνλεο δηαθνξνπνηήζεηο. Έηζη ζε εξψηεκα ηνπ ηχπνπ ( Πψο αληηδξνχλ νη λένη απέλαληη ζηα πξνβαιιφκελα θνηλσληθά πξφηππα;) ε απάληεζε πξέπεη λα δηαρσξίδεη πεξηπηψζεηο. ηαλ πάιη πξνζδηνξίδνπκε γλσξίζκαηα πνπ απαληνχλ ζην κεγαιχηεξν κέξνο ησλ λέσλ, δηακνξθψλνληαο έλα θνηλφ ραξαθηήξα, ηφηε αλαθεξφκαζηε ζηνλ θνηλωληθό ραξαθηήξα ηνπ ζχγρξνλνπ λένπ. Σα ζηνηρεία πνπ ζπλζέηνπλ ηνλ θνηλσληθφ ραξαθηήξα, είηε ζπλδένληαη ζηελά κε βηνινγηθά θαηλφκελα αλάπηπμεο, νπφηε είλαη δηαρξνληθά ραξαθηεξηζηηθά, είηε ζπλαξηψληαη θαη εθπνξεχνληαη απφ ηηο ππάξρνπζεο, θάζε θνξά, ζπλζήθεο πνιηηηζκνχ, νπφηε δηαθνξνπνηνχληαη ρσξνρξνληθά. 2

3 Πξνβιήκαηα πνπ αληηκεησπίδνπλ νη ζύγρξνλνη λένη. Σα πξνβιήκαηα πνπ αληηκεησπίδνπλ νη λένη ζήκεξα, θαηά έλα βαζκφ ηαπηίδνληαη κε εθείλα πνπ βηψλεη ν κέζνο άλζξσπνο φισλ ησλ ειηθηψλ, ελψ ζε άιια ζεκεία δηαθνξνπνηνχληαη, επεηδή ζπλδένληαη κε ηηο αλάγθεο ηεο ζπγθεθξηκέλεο ειηθίαο θαη ηνπο θνηλσληθνχο ξφινπο πνπ απηή ζπλεπάγεηαη ( κάζεζε, θνίηεζε, πθηζηάκελνο, κέινο νηθνγέλεηαο). Α. Οηθνλνκηθά-πιηθά: Αλεξγία. Αλαμηνθξαηία, αλάδεημε κε πιάγηα κέζα. Πεξηνξηζκέλεο πιηθέο δπλαηφηεηεο ηνπ ηφπνπ (θφζηνο δσήο). Βία-εγθιεκαηηθφηεηα ρξεζηκνπνίεζε λαξθσηηθψλ νπζηψλ. Αληηαλζξψπηλν νηθηζηηθφ πεξηβάιινλ. Οηθνλνκηθή εθκεηάιιεπζε. Β Κνηλσληθά Πνιηηηθά: Καηαθεξκαηηζκφο νηθνγέλεηαο. Αληαγσληζκφο αηνκηθηζκφο. Δθκεηάιιεπζε ηνπ αλζξψπνπ απφ ηνλ άλζξσπν. Απψιεηα απζνξκεηηζκνχ. Απνκφλσζε, απνμέλσζε, εμεηδίθεπζε. Αλσλπκία. Πεξηζσξηνπνίεζε. Απνκάθξπλζε απφ ηνπο ρψξνπο ιήςεο απνθάζεσλ. Καηαλαισηηζκφο. Αδηαθνξία ηεο πνιηηείαο γηα ηνλ πνιίηε. Γ Πλεπκαηηθά: Δθπαηδεπηηθέο ππνρξεψζεηο- απψιεηα παηδηθήο ειηθίαο απαίηεζε γηα πξφσξε σξίκαλζε. Αδπλακία εθπαίδεπζεο λα πξνζαλαηνιίζεη ηνπο λένπο. 3

4 Έιιεηςε πλεπκαηηθνχ, ηδενινγηθνχ, εζηθνχ πξνζαλαηνιηζκνχ. Μαδνπνίεζε, απψιεηα πξνζσπηθφηεηαο, εηεξνπξνζδηνξηζκφο. Αδπλακία θαηαλφεζεο ηνπ θφζκνπ θαη νξγάλσζεο ησλ πιεξνθνξηψλ. Απψιεηα θαληαζίαο, πξσηνηππίαο, απηελέξγεηαο, ηδηαηηεξφηεηαο. Αλία. Καηάζιηςε, απνγνήηεπζε, εζσζηξέθεηα. Οκάδα Εξγαζίαο : Γηαλλαθνπνύινπ Μαξία, Γεωξγαθνπνύινπ Μαξία, Κξόκπα Παλαγηώηα ΡΑΣΙΜΟ ΔΗΑΓΧΓΖ Ο ξαηζηζκφο είλαη έλα ηδηαίηεξν θαηλφκελν, γηαηί είλαη πξνηθηζκέλν κε κηα πνιπζχλζεηε δνκή. Η πξνζέγγηζή ηνπ δελ είλαη πξφζθαηε. Παξ φια απηά, απαηηεί πάληα ηελ επεμεξγαζία λέσλ ελλνηνινγηθψλ εξγαιείσλ. Καλέλα άιιν θαηλφκελν δελ είλαη δπζθνιφηεξν ζηελ θαηαλφεζή ηνπ απφ ην ξαηζηζκφ, δηφηη: είλαη θαηλφκελν αηνκηθήο ςπρνινγίαο θαη ζπιινγηθήο ηαπηφηεηαο. Δίλαη ζπλδεφκελν κε ηελ εζηθή θαη θνηλσληθή θξίζε. ήκεξα, πξφθεηηαη γηα εμαηξεηηθά ηδηαίηεξν θαηλφκελν πνπ επηθεληξψλεηαη ζηελ θαληαζκαηηθή αλαπαξάζηαζε ηνπ άιινπ σο μέλνπ ζψκαηνο πνπ απεηιεί ηελ ηαπηφηεηα, ηελ αζθάιεηα θαη ηελ πγεία ηεο νκάδαο, λνκηκνπνηνχκελν απφ ηε θπζηθή ηαμηλφκεζε ηνπ, ηεξαξρηθνπνηεί θαη θαηεγνξηνπνηεί ηα αλζξψπηλα φληα. ηελ Δπξψπε, ζπλαληάκε έλαλ ξαηζηζκφ ρσξίο θπιή, εληφο ηνπ νπνίνπ ην ζεκαίλνλ ηεο θπιήο ( κε ηε βηνινγηθή έλλνηα) έρεη παξαγθσληζζεί απφ ην ζεκαίλνλ ηεο θνπιηνχξαο ( κεηαλάζηεπζε). ΗΣΟΡΗΚΖ ΔΞΔΛΗΞΖ Η ηζηνξηθή πξαγκαηηθφηεηα βξίζεη απφ ζεκάδηα ξαηζηζκνχ. 4

5 Απφ ηελ Αξραία Διιάδα αθφκε βξίζθνπκε δείγκαηα. Υαξαθηεξηζηηθφ είλαη ην ξεηφ παο κε Έιιελ βάξβαξνο. Με ηελ εκθάληζε ηνπ Υξηζηηαληζκνχ ηα πξάγκαηα βειηηψλνληαη, φρη φκσο ζε ηθαλνπνηεηηθφ ζεκείν. Σα θαηλφκελα ξαηζηζηηθήο βίαο ζπλερίδνπλ λα ππάξρνπλ. Σν δνπιεκπφξην πθίζηαηαη αθφκε θαη ζήκεξα. Σα παξαδείγκαηα είλαη πνιιά: ε γελνθηνλία ησλ Δβξαίσλ, ην απαξηράηλη, ε ζπκπεξηθνξά ησλ δπηηθψλ ιαψλ απέλαληη ζηνπο ηζηγγάλνπο, ε απνκφλσζε ησλ κεηνλνηήησλ, νη ζνβηληζηηθέο ελψζεηο θ.α. ΠΡΟΛΟΓΟ Παξ φιε ηελ πνιηηηζκηθή εμέιημε ηνπ αλζξψπνπ βάζεη ή κέζσ ηεο νπνίαο ζα πεξίκελε θαλείο θαη ηελ ηαπηφρξνλε εζηθνπλεπκαηηθή ηνπ εμέιημε, παξ φινπο ηνπο αγψλεο πνπ παξαηεξήζεθαλ ζηε καθξαίσλε πνξεία ηνπ, γηα ηζφηηκε θαηάθηεζε ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ θαη παξά ηηο δηαθεξχμεηο γηα ηελ θαηνρχξσζή ηνπο, ελ ηνχηνηο δηαπηζηψλεηαη ζηηο κέξεο καο φηη ν ξαηζηζκφο, ηδενινγηθά θαηεμνρήλ ησλ δηαθξίζεσλ, φρη κφλν ππάξρεη, αιιά θαη αλαβηψλεη επηθίλδπλα. Οξηζκόο θαη ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ξαηζηζκνύ: Ο ξαηζηζκφο ζηε γεληθή ηνπ ζεψξεζε, πξνζδηνξίδεηαη σο ζχλνιν αληηεπηζηεκνληθψλ ζεσξηψλ, πνπ βάζε ηνπο απνηεινχλ νη ζέζεηο πεξί θπζηθήο θαη πλεπκαηηθήο αληζφηεηαο ησλ αλζξψπηλσλ θπιψλ θαη πεξί απνθαζηζηηθήο επίδξαζεο ησλ θπιεηηθψλ δηαθνξψλ ζηελ ηζηνξία θαη ηνλ πνιηηηζκφ ηεο θνηλσλίαο. Υαξαθηεξηζηηθφ ζ φιεο ηηο πνηθηιίεο ηνπ είλαη νη κηζάλζξσπεο ηδέεο γηα πξναηψλην δηαρσξηζκφ ησλ αλζξψπσλ ζε αλψηεξεο θαη θαηψηεξεο θπιέο, απφ ηηο νπνίεο νη πξψηεο είλαη ηάρα νη κνλαδηθνί δεκηνπξγνί πνιηηηζκνχ θαη πξννξηζκφο ηνπο είλαη ε θπξηαξρία, ελψ νη άιιεο δελ είλαη ηθαλέο γηα δεκηνπξγία νχηε θαλ γηα αθνκνίσζε ηνπ πςεινχ πνιηηηζκνχ θαη είλαη θαηαδηθαζκέλεο λα απνηεινχλ αληηθείκελν εθκεηάιιεπζεο. Ραηζηζκόο νλνκάδεηαη ε δηάθξηζε ζε βάξνο αηφκσλ, θνηλσληθψλ νκάδσλ ή θαηεγνξηψλ αηφκσλ, πνπ πξνζδηνξίδνληαη κε βάζε ηα θπιεηηθά ή θαη πνιηηηζκηθά ηνπο ραξαθηεξηζηηθά, κε ζπλέπεηα ηελ αλάπηπμε αηζζήκαηνο ππεξνρήο θαη αλσηεξφηεηαο πξνο απηνχο. Δίδε ξαηζηζκνύ Α Ο Φπιεηηθόο ξαηζηζκόο είλαη πνιηηηθή ηδενινγία πνπ ζηεξίδεηαη ζηελ αληίιεςε φηη ε ιεπθή θπιή είλαη βηνινγηθά θαη πλεπκαηηθά αλψηεξε απφ ηηο άιιεο θπιέο. Έρεη σο ζηφρν ηε δηαηήξεζε ηεο θαζαξφηεηαο θαη θπξηαξρία ζηηο άιιεο κε ζθνπφ ηελ νηθνλνκηθή θπξίσο εθκεηάιιεπζή ηνπο. 5

6 Β Ο Κνηλσληθόο ξαηζηζκόο εθδειψλεηαη ζε βάξνο θαηψηεξσλ ηάμεσλ ή νκάδσλ. Απηή ε κνξθή ηνπ ξαηζηζκνχ δηαηήξεζε ηνλ επνλείδηζην ζεζκφ ηεο δνπιείαο. Φορείσ του AIDS Άνθρωποι με ειδικζσ ανάγκεσ ναρκομανείσ Ομοφυλόφιλοι γυναίκεσ Κοινωνικόσ ρατςιςμόσ Άνεργοι μετανάςτεσ τςιγγάνοι φυλακιςμζνοι Αίηηα ηνπ ξαηζηζκνύ: I. Καηαξρήλ ν ξαηζηζκφο έρεη πνιηηηθέο νηθνλνκηθέο αθεηεξίεο. Αξθεηά έζλε ή θπιέο πεξηθξνλνχληαη απφ ηζρπξά νηθνλνκηθά θξάηε. Απηφ ζπκβαίλεη, γηα λα δηαζθαιίζνπλ νη ηζρπξνί ηα νηθνλνκηθά ηνπο ζπκθέξνληα θαη λα παγηψζνπλ ηηο εμνπζηαζηηθέο ηνπο ηάζεηο. II. Ο ππέξκεηξνο θαη ηπθιφο παηξησηηζκφο. Απηφο νδεγεί πνιινχο ζηνλ εζληθηζκφ. Οη εζληθηζηέο πηζηεχνπλ πσο ην δηθφ ηνπο έζλνο είλαη ην κνλαδηθφ ζηελ αλζξσπφηεηα. Οη ππφινηπνη ιανί, ππνζηεξίδνπλ είλαη βπζηζκέλνη ζηελ αζεκαληφηεηα. Δίλαη βέβαην φηη θαη απηνχ ηνπ είδνπο ν ξαηζηζκφο θαιιηεξγείηαη θπξίσο απφ παξαλντθνχο εγέηεο, γηα λα εδξαηψζνπλ ην πνιηηηθφ ηνπο βάζξν ή γηα λα απνπξνζαλαηνιίζνπλ ην πιήζνο απφ θαίξηα θνηλσληθά πξνβιήκαηα. III. Ο ξαηζηζκφο φκσο ππνθηλείηαη θαη απφ ςπρνινγηθά ζπκπιέγκαηα θαησηεξφηεηαο, πνπ θαιιηεξγνχληαη απφ ηνλ εγσθεληξηζκφ θαη ηε θηιαπηία. Ο εγσηζκφο δελ επηηξέπεη ζε πνιινχο λα αλαγλσξίζνπλ θαη ην δηπιαλφ ηνπο σο δεκηνπξγφ. Μάιηζηα φηαλ ν δηπιαλφο ηνπο θαλεί αλψηεξφο ηνπο θαη 6

7 θαηνξζψζεη λα ηνπο ππνζθειίζεη, ηφηε ν πιεγσκέλνο εγσηζκφο ηνπο επηζηξαηεχεη θάζε ξαηζηζηηθφ κέζν γηα λα ηνλ θζείξεη θαη λα ηνλ εμνληψζεη. IV. Οη κεηαλάζηεο θαη νη πξφζθπγεο, επεηδή δηεθδηθνχλ θη απηνί ζην λέν ηνπο θνηλσληθφ πεξηβάιινλ επθαηξίεο αλάδεημεο, κπαίλνπλ ζην ζηφραζηξν πνιιψλ. Η δηεθδίθεζε απηή ησλ κεηαλαζηψλ θαη ησλ πξνζθχγσλ, επεηδή απνθιείεη πνιινχο ( ληφπηνπο) απφ ηηο επθαηξίεο αλάδεημεο, ππνδαπιίδεη ηα πάζε θαη μεζεθψλεηαη ελαληίνλ ηνπο έλα ξαηζηζηηθφ θχκα. V. Η θπξηφηεξε φκσο αηηία ηνπ ξαηζηζκνχ είλαη ε πλεπκαηηθή έλδεηα. Σν ηζρλφ πλεχκα ζηξαηεχεηαη ζε ξαηζηζηηθέο αληηιήςεηο. Σν ηζρλφ πλεχκα δελ ειέγρεη, δελ εμεηάδεη θαη αγθπιψλεηαη αβαζάληζηα ζηα ζηεξεφηππα. Άηνκα κε ζηελνχο πλεπκαηηθνχο νξίδνληεο εηεξνθαηεπζχλνληαη θαη δηαηεξνχλ κε ηελ άγλνηά ηνπο ηηο ξαηζηζηηθέο αληηιήςεηο ησλ επηηεδείσλ. Γεληθά, ε πλεπκαηηθή λσζξφηεηα είλαη ην θαιχηεξν ππφζηξσκα γηα λα αλαπηπρζεί θάζε είδνο ξαηζηζκνχ. VI. Η ξαηζηζηηθή ζπκπεξηθνξά ζπλδέεηαη επίζεο κε ηνλ επξχηεξν εζηθά εμαρξεησκέλν θαη ακνξαιηζηηθφ ραξαθηήξα ηεο επνρήο καο. πλέπεηεο ηνπ ξαηζηζκνύ: I. Η εχθνιε φκσο ζηξάηεπζε πνιιψλ ζε ξαηζηζηηθέο αληηιήςεηο δε γίλεηαη ρσξίο αληίηηκν. Ο ξαηζηζκφο θνζηίδεη πνιχ. Πξψηα απ φια απηφο πνπ δέρεηαη ηα ππξά ηνπ απνκνλψλεηαη ζην πεξηζψξην. Η απνκφλσζε απηή αθξσηεξηάδεη θάζε επαθή ηνπ κε ηελ νιφηεηα. Καζεκεξηλά βηψλεη πνιιψλ εηδψλ ξαηζηζηηθνχο απνθιεηζκνχο. Απνθιείεηαη απφ νηθνλνκηθέο, πνιηηηθέο, πνιηηηζηηθέο επθαηξίεο ηεο θνηλσλίαο. Υσξίο ηα νηθνλνκηθά απηά θίλεηξα, αδπλαηεί λα πξνζθέξεη θαη λα εμειηρηεί θαη θαζειψλεηαη ηειηθά ζηελ αδξάλεηα θαη ζην ηέικα. Η ξαηζηζηηθή φκσο απνκφλσζε αηφκσλ θαη νκάδσλ επηθέξεη αθφκε πην βιαπηηθέο ζπλέπεηεο ζηελ θνηλσλία. Η θνηλσλία ζηεξείηαη ηελ πξνζθνξά ζεκαληηθνχ ηκήκαηνο ηνπ πιεζπζκνχ ηεο. Έηζη ράλεη κεγάιν κέξνο ηεο παξαγσγηθφηεηάο ηεο, γηαηί δε ρξεζηκνπνηεί φπσο πξέπεη φιν ην δηαζέζηκν εξγαηηθφ δπλακηθφ ηεο. II. III. Οη επηπηψζεηο ηνπ ξαηζηζκνχ επεθηείλνληαη θαη ζηηο δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο. Με ηηο ξαηζηζηηθέο δηαθξίζεηο ηε ζέζε ηεο ζπλαπνδνρήο, ηεο ζπλχπαξμεο θαη ηεο ζπλεξγαζίαο ιακβάλεη ην κίζνο, ε ερζξφηεηα θαη ν θφβνο. Μέζα ζ έλα ηέηνην θιίκα φινη αληαγσλίδνληαη κε ζεκηηά θαη αζέκηηα κέζα γηα ην αηνκηθφ ηνπο ζπκθέξνλ θαη αδηαθνξνχλ γηα ην θνηλφ θαιφ. Ο ξαηζηζκφο επίζεο θαηαξξαθψλεη ηελ αλζξψπηλε πξνζσπηθφηεηα. Οη ξαηζηζηηθνί ζηηγκαηηζκνί πιήηηνπλ αλεπαλφξζσηα φινπο φζνπο ηνπο βηψλνπλ. Απηνί ρσξίο ππφιεςε θαη ρσξίο απηνπεπνίζεζε γεκίδνπλ κε ζσξεία ςπρνινγηθψλ πξνβιεκάησλ πνπ αλαθφπηνπλ θάζε πξσηνβνπιία. Μάιηζηα, ζε ηέηνηεο πεξηπηψζεηο φινη φζνη πθίζηαληαη ηηο ξαηζηζηηθέο αληηιήςεηο αληηδξνχλ ζπαζκσδηθά. Πξνζπαζνχλ κε θάζε ηξφπν λα αληαπνδψζνπλ ηα ξαηζηζηηθά θνηλσληθά ρηππήκαηα πνπ δέρνληαη. Έηζη, ή βηαηνπξαγνχλ ή εγθιεκαηνχλ ή γεληθά δπλακηηίδνπλ κε θάζε κέζν ηελ νκαιή θνηλσληθή ζπκβίσζε. 7

8 IV. Δθηφο απ απηά είλαη αληηαλζξψπηλν. Οη ξαηζηζηηθέο θνηλσλίεο θαιιηεξγνχλ ηελ αδηθία, ηελ αληζνηηκία, ηελ αλαμηνθξαηία θαη θαηαληνχλ αληηδεκνθξαηηθέο. Πξνηάζεηο -ιύζεηο γηα ηνλ πεξηνξηζκό ηνπ ξαηζηζκνύ. - Δπέκβαζε δηεζλώλ νξγαληζκώλ,(οηδ, UNISEF), επαηζζεηνπνίεζε ηεο θνηλήο γλψκεο θαη πξνζπάζεηα θαηαπνιέκεζεο ησλ ξαηζηζηηθψλ ηάζεσλ. - Κηλεηνπνίεζε επηθαλώλ πξνζώπσλ (πνιηηηθψλ, θαιιηηερλψλ, πλεπκαηηθψλ αλζξψπσλ), ζπκπαξάζηαζε πξνο ηα ζχκαηα ηνπ ξαηζηζκνχ, αίξεζε ησλ πξνθαηαιήςεσλ θαη αληίζηαζε ελάληηα ζηελ θαηαπάηεζε ησλ δηθαησκάησλ ηνπ αλζξψπνπ. - Σα ΜΜΔ κε ληνθηκαληέξ, ξεπνξηάδ, ζπδεηήζεηο θαη αλαιχζεηο ηνπ θαηλνκέλνπ, θαινχληαη λα ζπκβάινπλ ζην λα επαηζζεηνπνηεζεί ν θάζε πνιίηεο, λα κνξθψζεη άπνςε, λα ζπλεηδεηνπνηήζεη πφζν ππνβηβάδεη ηελ αλζξψπηλε ππφζηαζε θαη πξνζσπηθφηεηα ε ξαηζηζηηθή αληηκεηψπηζε ησλ αηφκσλ, θνηλσληθψλ νκάδσλ ή ιαψλ. - Η αλζξσπηζηηθή παηδεία κε ηελ θαιιηέξγεηα ηνπ ζεβαζκνχ, ηε κεηάδνζε εζηθψλ θαη θνηλσληθψλ αμηψλ φπσο ε ηζφηεηα, ε εηξεληθή ζπλχπαξμε, ε ππεπζπλφηεηα, ε αγάπε, ε ειεπζεξία ζπληείλεη ζηελ άκβιπλζε ηνπ πξνβιήκαηνο. Ο άλζξσπνο ζα εκπνηηζηεί κε ην αλζξσπηζηηθφ ηδεψδεο θαη ζα αληηηάζζεηαη ζε θάζε κνξθή ξαηζηζκνχ. - Η εθπαίδεπζε αθφκε κε ηελ θαιιηέξγεηα θξηηηθνχ ζηνραζκνχ νξζψλεη εκπφδηα ζηελ αλάπηπμε ηνπ θαηλνκέλνπ. Ο άλζξσπνο δε ζα πηνζεηεί άθξηηα θαη αβαζάληζηα ηα δηάθνξα ζηεξεφηππα θαη ηηο πξνθαηαιήςεηο, κε απνηέιεζκα ηελ εμάιεηςε ηνπ ξαηζηζκνχ. 8

9 Γηαηί όκσο αλαπηύζζεηαη ν ξαηζηζκόο; Ο πνιχ κεγάινο θνηλσληνιφγνο Immanuel Waller stein ππνζηεξίδεη φηη ν ξαηζηζκφο είλαη παηδί ηνπ θαπηηαιηζκνχ. Γειαδή, φηη ν ηξφπνο κε ηνλ νπνίν νη ιίγνη, ζε καθξά θιίκαθα ρξνληθή, εθκεηαιιεχνληαη θαη θαηαπηέδνπλ ηνπο ππφινηπνπο, είλαη δηαηξψληαο ηνπο. Δθείλνη πνπ έρνπλ ζηα ρέξηα ηνπο ηα κέζα γηα λα ρεηξίδνληαη ηελ θπξίαξρε ηδενινγία θαιιηεξγνχλ κία ζεηξά απφ δηαθξίζεηο, νη νπνίεο εκπνδίδνπλ ηνπο θαηαπηεζκέλνπο θαη ηα ζχκαηα ηεο εθκεηάιιεπζεο λα ελσζνχλ κεηαμχ ηνπο. Μία ηέηνηα, πνιχ βαζηθή δηάθξηζε, ιφγνπ ράξε, είλαη ε δηάθξηζε ηνπ θχινπ: νη γπλαίθεο πξέπεη λα είλαη θάησ θαη νη άλδξεο πάλσ. Μηα αθφκε βαζηθή δηάθξηζε είλαη ε δηάθξηζε ηνπ έζλνπο: νη εξγαδφκελνη πξέπεη λα ρσξίδνληαη ζε έζλε. Η ηξίηε βαζηθή δηάθξηζε είλαη ε δηάθξηζε ηεο θπιήο- ηεο ξάηζαο: νη εξγαδφκελνη πξέπεη λα ρσξίδνληαη ζε ξάηζεο, ψζηε νη κελ λα ζηξέθνληαη ελαληίνλ ησλ δε. Σν εξψηεκα ην νπνίν ζέηεη ν Waller stein είλαη: Γηα πνην ιφγν, ελψ ε επίζεκε ηδενινγία κεηά ην ηέινο ηνπ Β Παγθνζκίνπ Πνιέκνπ, είλαη νηθνπκεληζηηθή, αληηξαηζηζηηθή θαη θαηά απηψλ ησλ δηαθξίζεσλ, βιέπνπκε ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο κηα δηαξθή αλαπαξαγσγή θαη ελίζρπζή ηνπο; Καη ε απάληεζε πνπ δίλεη, βεβαίσο, είλαη φηη ππάξρνπλ αηηίεο πνιχ βαζηά ξηδσκέλεο ζην ζχζηεκα ζην νπνίν δνχκε, πνπ αλαγθάδνπλ ηνπο αλζξψπνπο λα αλαπηχζζνπλ ζην λνπ ηνπο απηέο ηηο δηαθξίζεηο, νη νπνίεο βαζηθά δελ έρνπλ θακία ππφζηαζε. Ο ξαηζηζκφο είλαη θαηά βάζε ε αληίιεςε φηη θάπνηα εμσηεξηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ αλζξψπσλ ζπλδένληαη κε θπζηθέο πνηφηεηέο ηνπο: ηη, δειαδή, θάπνηνη άλζξσπνη πνπ έρνπλ καχξν δέξκα είλαη ειιεηκκαηηθνί ζην ηάδε ή ην δείλα ζηνηρείν. Απηφ, θπζηθά, δελ έρεη θάπνηα εκπεηξηθή βάζε. 9

10 Πώο αλαπηύζζεηαη ην θαηλόκελν ζηελ Διιάδα; ηελ Διιάδα, ππήξρε ν ξαηζηζκφο ζε βάξνο ησλ Ρνκά. Απηνί αληηκεησπίδνληαλ θαζαξά κε ξαηζηζηηθνχο φξνπο, θαη απφ ηελ πνιηηεία θαη απφ κεγάιν κέξνο ηνπ πιεζπζκνχ. Δπίζεο, απφ ην 1974 θαη κεηά, ππήξρε κηα ξαηζηζηηθή αληίιεςε απέλαληη ζηνπο Σνχξθνπο, ε νπνία, σζηφζν, ζπλήζσο δελ κπνξνχζε λα πινπνηεζεί ζε ξαηζηζηηθέο ζπκπεξηθνξέο. Βέβαηα, θαη λσξίηεξα είρε αλαπηπρζεί ε αληίιεςε φηη νη Σνχξθνη έρνπλ δηαθνξέο «πνηφηεηεο», αιιά φηη εκείο είκαζηε πάξα πνιχ δηαθνξεηηθνί θαη αλψηεξνη. ηε ρνχληα ηνπ 67-74, ιφγνπ ράξε, δηαηππψλνληαλ αλνηρηά φηη έλαο Έιιελαο θαληάξνο αμίδεη γηα δέθα Σνχξθνπο. Απηή ε αληίιεςε νδήγεζε ζηελ θαηαζηξνθή ηεο Κχπξνπ απφ ηελ άθξα δεμηά εθείλε ηελ επνρή. ηε ζπλέρεηα, απηφ εληζρχζεθε κε έλα λέν θχκα ξαηζηζκνχ, κεηά ηε δεθαεηία ηνπ 1990, ν νπνίνο είρε πην ζχγρξνλα ραξαθηεξηζηηθά. Γειαδή, δελ ζηεξηδφηαλ ζε θάπνηα ζηνηρεία πνπ είραλ λα θάλνπλ κε γεσπνιηηηθνχο αληαγσληζκνχο, αιιά ζηελ είζνδν ζηελ Διιάδα θησρψλ αλζξψπσλ απφ άιιεο ρψξεο, είηε γεηηνληθέο, είηε καθξηλέο. Απηφο είλαη έλαο ξαηζηζκφο πνιχ πην θνληά ζην ζπλεζηζκέλν ξαηζηζκφ ηεο Γπηηθήο Δπξψπεο. Δίλαη θαζαξά έλαο ξαηζηζκφο απέλαληη ζην θησρφ. Δίλαη έλα κέζνλ, θαηά βάζε, ψζηε ν θησρφο, ν νπνίνο ζεθψλεη ζηνπο ψκνπο ηνπ πνιχ κεγάιν κέξνο ηεο Διιεληθήο παξαγσγηθήο κεραλήο ηφζν ζήκεξα φζν θαη φιεο ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο, λα κε δηαλνεζεί λα δεηήζεη δηθαηψκαηα. Ζ νηθνλνκηθή θξίζε ησλ ηειεπηαίσλ εηώλ πώο επεξέαζε ηελ θαηάζηαζε; Η νηθνλνκηθή θξίζε έπαημε θεληξηθφ ξφιν ζηελ εμέιημε ησλ αληηιήςεσλ γηα ηνπο κεηαλάζηεο θαη ζηελ εμάπισζε ελφο ξαηζηζκνχ πνιχ πην θαθνήζνπο απηή ηε ζηηγκή. ηελ νηθνλνκηθή θξίζε έρνπκε απφ ηε κηα κεξηά απνζηαζεξνπνίεζε ηνπ ηξφπνπ δσήο θαη ησλ αληηιήςεσλ ελφο κεγάινπ κέξνπο ησλ πνιηηψλ θαη απφ ηελ άιιε επίζεο έρνπκε αλαδήηεζε απνδηνπνκπαίσλ ηξάγσλ. Καη, θπζηθά, νη δνκηθνί απνδηνπνκπαίνη ηξάγνη είλαη νη κεηαλάζηεο, θαζψο είλαη αδχλακνη θαη δελ έρνπλ ππνζηήξημε ζηε ρψξα. Απηνί νη άλζξσπν, ινηπφλ, έγηλαλ ην ζχκα ζπζηεκαηηθψλ επηζέζεσλ απφ ην αθξνδεμηφ θαη ζηελ πξαγκαηηθφηεηα λαδηζηηθφ θνκκάηη ηνπ πνιηηηθνχ θάζκαηνο ζηελ Διιάδα, ην νπνίν αλαπηχρζεθε αθξηβψο θνξηψλνληαο ζηνπο κεηαλάζηεο ηελ επζχλε γηα φια ηα δεηλά πνπ ππνθέξεη ε ειιεληθή θνηλσλία ηα ηειεπηαία ρξφληα ηεο θξίζεο. Πξφθεηηαη γηα έλα ρεηξηζκφ πνιχ θπληθφ θαη ζε κεγάιν βαζκφ πεηπρεκέλν. 10

11 11

12 Ζιηθίεο αηόκσλ πνπ ζπκκεηείραλ Άλδξεο % Γπλαίθεο % % % 46> 0% > % % 46> 0% > 1.Έρεηε βηώζεη ησλ ξαηζηζκό? Άλδξεο Γπλαίθεο ΌΥΙ 44% ΝΑΙ ΝΑΙ ΌΥΙ 56% ΌΥΙ 22% ΝΑΙ 78% ΝΑΙ ΌΥΙ 12

13 2. Πόζν ξαηζηζηήο ζεσξείο όηη είζαη? πολύ 19% πάρα πολύ 6% λίγο 44% Άλδξεο π ολύ λίγο 31% π ολύ λίγο λίγο π ολύ π άρα π ολύ πολύ 11% λίγο 44% Γπλαίθεο πάρα πολύ 0% πολύ λίγο 45% πολύ λίγο λίγο πολύ πάρα π ολύ 3. Πώο ζα ζαο θαηλόηαλ λα κελ ζαο πξνζιακβάλνπλ ζε κία δνπιεία ιόγν ηεο δηαθνξεηηθόηεηά ζαο? Άλδξεο Γπλαίθεο θσζιολ ογικό 6% λογικό 6% άδικο 88% άδικο λογικό θσζιολογικό 13 λογι κό 31% θσζι ολο γι κό 0% άδι κο 69% άδι κο λογι κό θσζι ολογι κό

14 4. Πηζηεύεηε όηη ε αλεξγία ζηελ ρώξα καο νθείιεηαη ζηνπο κεηαλάζηεο? Άλδξεο Γπλαίθεο μερικές θορές 50% ναι 19% ότι 31% ναι ότι μερικές θορές μερικές θορές 33% ναι 0% ότι 67% ναι ότι μερικές θορές 5. Τπήξμαλ, πεξηζηαηηθά θαηά ηα νπνία ακθηζβεηήζεθε ην έξγν ζαο ιόγν ηνπ θύινπ ζαο? Άλδξεο Γπλαίθεο ναι 13% ναι ότι 22% ναι ότι 87% ότι 14 ναι 78% ότι

15 Οκάδα Εξγαζίαο: Μεηάη Κωλζηαληίλνο Μηραιόπνπινο ηαύξνο ωηεξόπνπινο Θεόδωξνο Οη επηπηώζεηο ηεο θξίζεο ζηνπο έθεβνπο θαη ηνπο λένπο ζηε πγεία. Η θξίζε είλαη επίζεο πηζαλφ λα αιιάμεη ην πιαίζην ησλ αληηιήςεσλ θαη ησλ πξνζδνθηψλ ησλ λέσλ θαη έηζη λα δηαηαξαρηεί ε δηαδηθαζία ηεο αλάπηπμεο κηαο ηαπηφηεηα σο άηνκα κέζα ζηελ θνηλσλία. Η θξίζε κπνξεί επίζεο λα επεξεάζεη ηνπο ζεκεξηλνχο ηνπο ζηφρνπο, λα ηνπο θαηαζηήζεη άλεπ ζεκαζίαο ή αλέθηθηνπο, ή λα αιιάμεη ζεκαληηθά ηηο παξακέηξνπο γηα ηελ επίηεπμή ηνπο. Oη λένη πιήηηνληαη πεξηζζφηεξν θαηά ηε δηάξθεηα κηαο θξίζεο, νη δπζθνιίεο ζε απηφ ην θξίζηκν ζηάδην κεηάβαζεο πξνο ηελ απηνλνκία κπνξεί λα έρεη καθξνπξφζεζκεο επηπηψζεηο (ρακειφηεξν εηζφδεκα, αχμεζε ηεο αλεξγίαο, θαη ρεηξφηεξε ζσκαηηθή θαη ςπρηθή πγεία). Οηθνλνκηθή Κξίζε θαη Φπρηθή Τγεία Πνιιέο κειέηεο ζε πνιιέο ρψξεο, δείρλνπλ φηη ε έιιεηςε νηθνλνκηθήο αζθάιεηαο, ε απφηνκε κείσζε ηνπ εηζνδήκαηνο θαη ε αλεξγία, θαηαζηάζεηο δειαδή πνπ ζρεηίδνληαη κε ηε δπζκελή νηθνλνκηθή ζπγθπξία, ηελ απψιεηα ζέζεσλ εξγαζίαο, ηελ επαγγεικαηηθή 15

16 αβεβαηφηεηα θαη ηελ αδπλακία εθπιήξσζεο νηθνλνκηθψλ ππνρξεψζεσλ, απνηεινχλ ζνβαξή απεηιή γηα ηελ ςπρηθή πγεία θαη επηθέξνπλ ζεκαληηθή αχμεζε ηνπ αξηζκνχ ησλ ςπρηθψλ δηαηαξαρψλ φπσο ε Γεληθεπκέλε Αγρψδε Γηαηαξαρή, ε Γηαηαξαρή Παληθνχ, νη Φπρνζσκαηηθέο δηαηαξαρέο, ε Καηαζιηπηηθή Γηαηαξαρή θαη ηειηθά θαη ησλ απηνθηνληψλ. Δπίζεο παξαηεξνχκε απμεκέλα πξνβιήκαηα εζηζκνχ θαη εμάξηεζεο ζε ηνμηθέο νπζίεο, απμεκέλε θαηαλάισζε θαπλνχ θαη αιθνφι. Τπφ ην πξίζκα απηφ, ε αληηκεηψπηζε ησλ θνηλσληθψλ θαη νηθνλνκηθψλ αληζνηήησλ ζηελ ςπρηθή πγεία ζε ζπλζήθεο νηθνλνκηθήο θξίζεο, ζα έπξεπε λα απνηειεί θνξπθαία πξνηεξαηφηεηα ηεο εζληθήο πγεηνλνκηθήο πνιηηηθήο θαη εηδηθφηεξα ε θάιπςε ησλ αλζξψπσλ πνπ πθίζηαληαη θαηαζηξνθηθέο ζπλέπεηεο γηα ηελ πγεία ηνπο. Αιιά κάιινλ ην αληίζεην παξαηεξνχκε. Η νηθνλνκηθή χθεζε θαη νη νηθνλνκηθέο θξίζεηο έρνπλ έλα πιαίζην πνπ εμαξηψληαη εζσηεξηθά θαη απφ ηελ αξλεηηθή επίπησζε ησλ ςπρηθψλ δηαηαξαρψλ ηεο πγείαο. Απηέο εκθαλίδνληαη ζε ρακεινχ θαη κέζνπ εηζνδήκαηνο ρψξεο, ελψ νξηζκέλεο εχπνξεο ρψξεο πξνζθέξνπλ ηηο δηθιείδεο πνπ βνεζνχλ ηνπο αλέξγνπο λα μεθχγνπλ απφ ηηο δπζκελείο ζπλέπεηεο. Η ρψξα καο, ζηα ζίγνπξα δελ αλήθεη ζε απηέο ηηο νξηζκέλεο εχπνξεο ρψξεο! Η εκθάληζε κείδνλνο θαηάζιηςεο ζε πεξίνδν νηθνλνκηθήο θξίζεο, ηππηθά απμάλεη θαηά 50% ζηνλ γεληθφ πιεζπζκφ, θαη ην πνζνζηφ ησλ αλζξψπσλ πνπ εκθαλίδεη θαηάζιηςε κεηά απφ κεγάιε νηθνλνκηθή απψιεηα μεπεξλά ην 70%. Απφ απηνχο θάπνηνη ζα απηνθηνλήζνπλ αιιά ην πνζνζηφ πνηθίιεη απφ ρψξα ζε ρψξα. Γηα παξάδεηγκα ζηελ θαηάξξεπζε ηνπ ηεο Ρσζίαο, νη απηνθηνλίεο θαη νη βίαηνη ζάλαηνη απμήζεθαλ ηφζν πνιχ, πνπ κηινχζακε γηα κηα «καχξε δψλε ζαλάηνπ» ζηηο ρψξεο ηεο Βαιηηθήο θαη ζηε ίδηα ηε Ρσζία. Σα νηθνλνκηθά πεηξάκαηα ηεο ξσζηθήο θπβέξλεζεο πνπ είλαη γλσζηά επίζεο σο «ζεξαπεία ζνθ», μεθίλεζαλ ζηε Ρσζία ζηηο αξρέο ηνπ 1992 θαη ζπλνδεχνληαλ απφ ηελ θαηάξγεζε ησλ ειέγρσλ ησλ ηηκψλ θαη γνξγή κείσζε ησλ πξαγκαηηθψλ κηζζψλ, ησλ ζπληάμεσλ θαη ηεο ζρεδφλ πιήξνπο απψιεηαο ησλ πξνζσπηθψλ απνηακηεχζεσλ. Λίγν κεηά ην 1992, ε Ρσζία παξνπζίαζε ζεκαληηθή θαη απφηνκε αχμεζε ηεο ζπλνιηθήο ζλεζηκφηεηαο κεηαμχ 1990 θαη Η ζλεζηκφηεηα απφ απηνθηνλία απμήζεθε δξακαηηθά κεηά ην 1994 θαη ζπλέρηζε λα είλαη ε θχξηα αηηία ηνπ βίαηνπ ζαλάηνπ γηα ηνπο άλδξεο ζηε Ρσζία. Με ηελ άλνδν ηεο αλεξγίαο θαη ηελ πηψζε ηνπ νηθνλνκηθνχ επηπέδνπ, φιν θαη πεξηζζόηεξνη άλζξσπνη θαηαθεύγνπλ ζην πνηό ή θαη ζηα λαξθσηηθά. κσο απηφ ππξνδνηεί έλαλ λέν θχθιν ςπρηθψλ πξνβιεκάησλ πνπ πξνζηίζεληαη ζηα πξνεγνχκελα. Η βία εηζβάιεη θαη επεηδή ε νξγή είλαη έλα επίζεκν ζηάδην ηεο θπζηνινγηθήο ςπρνινγηθήο εμέιημεο ηνπ ζξήλνπ θαη επεηδή κε ην αιθνφι θαη ηηο άιιεο ηνμηθέο νπζίεο ράλεηαη ε θαηαζηνιή ησλ βίαησλ εμνξκήζεσλ. Απηφ ινηπφλ πνπ παξαηεξνχκε είλαη ε θαηαθόξπθε αύμεζε ησλ βίαησλ ζαλάησλ: απμάλνληαη ηα ζαλαηεθφξα ηξνραία, ηα εγθιήκαηα, νη ζάλαηνη απφ ππεξβνιηθή δφζε αιθνφι θαη λαξθσηηθψλ, θαη νη απηνθηνλίεο. 16

17 ΑΓΥΟ/ΣΡΔ Ο φξνο άγρνο (ή ζηξεο) πξνέξρεηαη απφ ην ξήκα άγρσ, πνπ ζηελ αξραία ειιεληθή γιψζζα ζεκαίλεη ζθίγγσ ή πλίγσ. Σν άγρνο είλαη κηα θπζηνινγηθή ζσκαηηθή θαη ςπρηθή αληίδξαζε ζε κηα απεηιή ε ζε κηα αίηεζε γηα ηελ αληηκεηψπηζε απαηηεηηθψλ θαηαζηάζεσλ. ηαλ ληψζεηο ζηξεο ην ζψκα ζνπ είλαη ζε έληαζε θαη ν εγθέθαινο ζνπ ππξνδνηείηαη απφ πνιιαπιέο ζθέςεηο. Ο θαζέλαο καο εθηίζεηαη θαζεκεξηλά ζε θαηαζηάζεηο ζηξεο. Σν ζηξεο κάιηζηα κπνξεί λα είλαη θαη ζεηηθφ - ην ιεγφκελν επ ζηξεο - φηαλ θαινχκαζηε λα ην αληηκεησπίζνπκε ζπάληα (ή κφλν κεξηθέο θνξέο) θαη ζε πεξηνξηζκέλν βαζκφ. ε απηή ηελ πεξίπησζε ιεηηνπξγεί ζαλ θαηαιχηεο θαη καο ελεξγνπνηεί γηα λα αληεπεμέιζνπκε ζηηο φπνηεο θαηαζηάζεηο. ζν πνην ζπρλφ θαη έληνλν είλαη ην ζηξεο, ηφζν πην δχζθνιν καο είλαη λα αληηκεησπίζνπκε ηεο θαζεκεξηλέο καο ππνρξεψζεηο. πλαηζζήκαηα, ζπκνχ, απνγνήηεπζεο θαη θφβνπ, φπσο επίζεο, νμπζπκία, θνχξαζε θαη θαηάζιηςε, καο θπξηαξρνχλ θαη δελ καο επηηξέπνπλ λα ιεηηνπξγήζνπκε έηζη φπσο ζα ζέιακε. Σν ζηξεο καο θάλεη ηδηαίηεξα απαηηεηηθνχο, αλππφκνλνπο θαη επεξέζηζηνπο κε ηδηαίηεξα ρακειή δηάζεζε γηα ζπλεξγαζία. Γηαηξέρνπκε κάιηζηα θίλδπλν λα θαθνπνηήζνπκε ιεθηηθά ε αθφκε θαη ζσκαηηθά ηα παηδηά καο. Λεηηνπξγψληαο θάησ απφ ζηξεο έρνπκε ηελ ηάζε λα παξεμεγνχκε ζπκπεξηθνξέο ησλ παηδηψλ καο, πηζηεχνληαο φηη γηα παξάδεηγκα έθαλαλ θάηη απφ πξφζεζε, ελψ ζηελ πξαγκαηηθφηεηα πξφθεηηαη γηα κηα απιή απξνζεμία. Σν άγρνο κπνξεί λα έρεη ςπρνγελή πξνέιεπζε ή κπνξεί λα είλαη ζπλέπεηα ζσκαηηθήο πάζεζεο. Δπηπιένλ, εμαξηάηαη απφ ηηο γλσζηηθέο, ζπλαηζζεκαηηθέο δηεξγαζίεο, ηνλ ηξφπν δσήο ηνπ αηφκνπ θαη ηνλ ηξφπν αληίιεςεο ηνπ. Κάζε άηνκν έρεη έλα νξηζκέλν βαζκφ άγρνπο, ν νπνίνο ζεσξείηαη θπζηνινγηθφο θάησ απφ νξηζκέλεο πεξηζηάζεηο. ε θάπνηεο άιιεο φκσο πεξηπηψζεηο απμεκέλνπ άγρνπο, πξνμελεί θαθφ θαη ζπληειεί ζην λα ππνιεηηνπξγεί ην άηνκν ζηηο δξαζηεξηφηεηεο ηνπ θαη ζην λα επεξεάδεηαη αξλεηηθά ε πγεία ηνπ. Κξίζε 17

18 Λφγσ ηεο θξίζεο, ηα λέα παηδηά ζηελ Διιάδα ππνθέξνπλ, ζχκθσλα κε λέα ειιεληθή επηζηεκνληθή έξεπλα, απφ πεξηζζφηεξν άγρνο θαη ςπρνινγηθά πξνβιήκαηα ζε ζρέζε κε ηνπο ζνπεδνχο ηεο ίδηαο ειηθίαο πνπ δελ έρνπλ επεξεαζηεί απφ ηελ θξίζε.οη εξεπλεηέο απφ ην παλεπηζηήκην Αζελψλ θαη ην παλεπηζηήκην Λίλθεπηλγθ, πνπ έθαλαλ ηε ζρεηηθή δεκνζίεπζε ζην πεξηνδηθφ "PLoS ONE", αλαθέξνπλ φηη ε νηθνλνκηθή θξίζε έρεη βηνινγηθέο επηπηψζεηο ζηελ πγεία ησλ Διιήλσλ, νη νπνίνη δειψλνπλ ιηγφηεξν αηζηφδνμνη γηα ην κέιινλ ηνπο. Η δεηγκαηνιεπηηθή ζπγθξηηηθή κειέηε, πνπ δηεμήρζε κεηαμχ πεξίπνπ 240 θνηηεηψλ ησλ δχν παλεπηζηεκίσλ, επηζεκαίλεη φηη, απφ θάζε άπνςε, νη έιιελεο λένη αλαθέξνπλ ρεηξφηεξε ςπρηθή πγεία. Απφ ηελ άιιε φκσο, φηαλ έγηλε κέηξεζε ελφο ηππηθνχ βηνινγηθνχ δείθηε ηεο ςπρηθήο πγείαο, ηεο νξκφλεο ηνπ ζηξεο θνξηηδφιεο, ην απνηέιεζκα ήηαλ ην αθξηβψο αληίζεην, δειαδή νη Έιιελεο είραλ ζεκαληηθά ρακειφηεξα επίπεδα ηεο ελ ιφγσ νξκφλεο. Ο βηνινγηθφο κεραληζκφο γη' απηφ παξακέλεη αζαθήο. Ξέξνπκε απφ άιιεο κειέηεο φηη άλζξσπνη πνπ είλαη θαηαζιηπηηθνί, ςπρηθά εμαληιεκέλνη ή ππνθέξνπλ απφ ζχλδξνκν ρξφληνπ ζηξεο, ζηελ πξαγκαηηθφηεηα έρνπλ ρακειφηεξα επίπεδα θνξηηδφιεο. Οη άλζξσπνη κπνξνχλ λα ηα βγάινπλ αξθεηά θαιά κε πην ζχληνκεο πεξηφδνπο ζηξεο, φκσο κεηά απφ θάπνην ρξφλν ην ζψκα ηνπο δελ κπνξεί λα δηαρεηξηζηεί ηα πςειά επίπεδα ζηξεο θαη ηα επίπεδα θνξηηδφιεο αξρίδνπλ λα πέθηνπλ. Αλ νη παξάγνληεο ηνπ ζηξεο παξακείλνπλ, απηφ κπνξεί επίζεο λα νδεγήζεη ζε έλα εμαζζελεκέλν αλνζνπνηεηηθφ ζχζηεκα». Γηάθνξα γεγνλφηα ηεο δσήο φπσο ζάλαηνο, δηαδχγην, αζζέλεηα, απψιεηα εξγαζίαο, αιιαγή ζπηηηνχ, αιιαγή ζηηο ζπλζήθεο δσήο, νηθνλνκηθά πξνβιήκαηα, ζπληαμηνδφηεζε αλάινγα κε ηελ έληαζε θαη ηελ ζπρλφηεηα εκθάληζεο ηνπο κπνξνχλ πνιχ εχθνια λα ππξνδνηήζνπλ κηα ζσκαηηθή ή ςπρηθή αληίδξαζε.άγρνο επίζεο κπνξεί λα εκθαληζηεί θαη απφ γεγνλφηα πνπ ζεσξνχληαη επράξηζηα ζηελ δσή ελφο αλζξψπνπ φπσο ν γάκνο, ε εγθπκνζχλε, ην λα θεξδίζεη θαλείο ην ιαρείν ή ην ιφηην.σα παηδηά γηα παξάδεηγκα είλαη αλακθηζβήηεηα κεγάιε πεγή ραξάο,νη απαηηήζεηο ηνπο φκσο γηα έλαλ γνληφ κπνξεί λα απνηειέζνπλ κηα απφ ηηο πην δξαζηηθέο πεγέο άγρνπο.η πξνζπάζεηα επίζεο λα βξεζεί κηα ζρεηηθή ηζνξξνπία αλάκεζα ζε θαξηέξα θαη νηθνγέλεηα απνηειεί κηα απφ ηηο θχξηεο αηηίεο ηνπ άγρνπο ζηε δσή πνιιψλ εξγαδφκελσλ αηφκσλ.ο αλζξψπηλνο νξγαληζκφο ιφγσ άγρνπο κπνξεί λα εκθαλίζεη πιεζψξα ζπλαηζζεκαηηθψλ θαη ζσκαηηθψλ αληηδξάζεσλ θαζψο θαη αληηδξάζεηο ζπκπεξηθνξάο. Αίηηα πγθεθξηκέλα θάξκαθα θαη νπζίεο, κπνξνχλ λα νδεγήζνπλ ζε ζπκπηψκαηα άγρνπο, είηε σο παξελέξγεηα ή σο ζχλδξνκν ζηέξεζεο. Σα θάξκαθα απηά πεξηιακβάλνπλ: Φάξκαθα γηα ADHD, ηδηαίηεξα ακθεηακίλεο 18

19 Αιθνφι Βελδνδηαδεπίλεο (ζηε δηάξθεηα ηεο δηαθνπήο) Βξνγρνδηαζηαιηηθά (γηα άζζκα θαη ζπγθεθξηκέλεο άιιεο αλαπλεπζηηθέο δηαηαξαρέο) Καθεΐλε Κνθαΐλε Φάξκαθα γηα ην θξπνιφγεκα Απνζπκθνξεηηθά Υάπηα δηαίηεο Μαξηρνπάλα Νηθνηίλε Φάξκαθα γηα ηνλ ζπξενεηδή Μηα πησρή δίαηηα - γηα παξάδεηγκα, ρακειά επίπεδα βηηακίλεο Β12 - κπνξεί επίζεο λα ζπκβάιιεη ζε ζηξεο ή άγρνο. ε πνιχ ζπάληεο πεξηπηψζεηο, έλαο φγθνο ησλ επηλεθξηδίσλ (θαηνρξσκνθχησκα) κπνξεί λα πξνθαιέζεη ζπκπηψκαηα άγρνπο ή ζηξεο. Σα ζπκπηψκαηα πξνθαινχληαη απφ ππεξπαξαγσγή ησλ νξκνλψλ πνπ είλαη ππεχζπλεο ΤΝΑΗΘΖΜΑΣΗΚΔ ΑΝΣΗΓΡΑΔΗ Αλεζπρία, ππεξέληαζε, αγσλία, δπζθνξία, εθλεπξηζκφο, αίζζεκα ζπλερνχο θφβνπ φηη ζα ζπκβεί θάηη θαθφ, απνγνήηεπζε, επηζεηηθφηεηα, λνεηηθή εμάληιεζε, κειαγρνιία, θαρππνςία, ηάζε γηα θιάκα, ηάζε θπγήο. ΧΜΑΣΗΚΔ ΑΝΣΗΓΡΑΔΗ Σαρπθαξδία, πφλνο ή πιάθσκα ζην ζηήζνο, δχζπλνηα, δαιάδα, ηάζε γηα ιηπνζπκία, λαπηία, εθίδξσζε, πξνβιήκαηα χπλνπ, λεπξηθφηεηα, κνπδηάζκαηα, μεξφηεηα ζην ζηφκα θαη ζην ιαηκφ, δπζπεςία, δπζθνηιηφηεηα, δηάξξνηα, ζπρλννπξία, αδπλακία κπψλ, ηξέκνπιν, πνλνθέθαινο. ΑΝΣΗΓΡΑΔΗ ΤΜΠΔΡΗΦΟΡΑ Απνκφλσζε, απνμέλσζε, θαηάζιηςε, αλαπνθαζηζηηθφηεηα, ακθηζπκία δηαξθήο αλαδήηεζε επηβεβαίσζεο, επζπγθηλεζία, δπζηξνπία, απψιεηα ελδηαθέξνληνο γηα ζεμ ή πξνηίκεζε ζην ηπραίν ζεμ ή δηαθνξνπνηεκέλε ζεμνπαιηθή επηινγή, ιεθηηθή θαη ζσκαηηθή επηζεηηθφηεηα πξνο ηνπο άιινπο. ΧΜΑΣΗΚΔ ΚΑΗ ΦΤΥΗΚΔ ΤΝΔΠΔΗΔ ΣΟΤ ΑΓΥΟΤ 19

20 Σν άγρνο κπνξεί λα απμήζεη ηελ πίεζε ηνπ αίκαηνο, ε νπνία κε ηελ ζεηξά ηεο απμάλεη ηηο πηζαλφηεηεο θαξδηαθήο πξνζβνιήο ή εγθεθαιηθνχ επεηζνδίνπ. Μεξηθά άηνκα εκθαλίδνπλ επεξέζηζηε θχζηε σο αληίδξαζε ζε πηεζηηθά γεγνλφηα ( ζπρλννπξία ). Η ηξηρφπησζε πνιιέο θνξέο απνηειεί ζπλέπεηα ππεξβνιηθνχ άγρνπο. Πνιιά άηνκα πνπ βξίζθνληαη θάησ απφ ππεξβνιηθή πίεζε θαη ζηξεο ζπρλά εκθαλίδνπλ πιεγέο ζην ζηφκα (επηρείιηνο,έξπεο,άθζεο). Άζζκα θαη άιια πλεπκνληθά πξνβιήκαηα κπνξεί λα ρεηξνηεξεχνπλ εμαηηίαο ηνπ ππεξβνιηθνχ άγρνπο. Πνιιά άηνκα εμαηηίαο ππεξβνιηθνχ άγρνπο εκθαλίδνπλ αχμεζε ηνπ ζαθράξνπ ζην αίκα θαζψο θαη δπζιεηηνπξγία ηνπ ζπξνεηδνχο αδέλα. Σν άγρνο κπνξεί λα πξνθαιέζεη ή λα επηδεηλψζεη πνιιέο αζζέλεηεο ηεο πεπηηθήο νδνχ φπσο είλαη ε δπζπεςία, ηα έιθε θαη ην ζχλδξνκν επεξέζηζηνπ εληέξνπ. Σν έληνλν ζηξεο κπνξεί λα νδεγήζεη πνιχ ζπρλά ζηελ ππεξβνιηθή απψιεηα ή ηελ ππεξβνιηθή αχμεζε βάξνπο ( λεπξηθή αλνξεμία ή βνπιηκία ). Πνιιά ςπρηθά θαη ζπλαηζζεκαηηθά πξνβιήκαηα πξνθαινχληαη ή εληείλνληαη απφ έληνλν άγρνο. 10% ηνπ πιεζπζκνχ απεπζχλεηαη θάπνηα ζηηγκή ζε γηαηξφ ιφγσ ηνπ άγρνπο 2% - 4% ηνπ πιεζπζκνχ πάζρεη απφ θάπνηα δηαηαξαρή άγρνπο Τπεξβνιηθφ άγρνο κπνξεί λα πξνθαιέζεη ηηο ιεγφκελεο αγρψδεηο δηαηαξαρέο νη νπνίεο ζπλνπηηθά δηαθξίλνληαη ζε : δηαηαξαρή παληθνχ κε ή ρσξίο αγνξαθνβία, θνβίεο φπσο ε απιή ή θνηλσληθή θνβία, ε ςπραλαγθαζηηθή δηαηαξαρή, ε δηαηαξαρή κεηά απφ ηξαπκαηηθφ ζηξεο θαη ε γεληθεπκέλε αγρψδεο δηαηαξαρή. Σξόπνη αληηκεηώπηζεο ηνπ άγρνπο /ζηξεο 1. Μαζαίλνληαο λα ραιαξψλνπκε απφ ηελ έληαζε Α) Γηαθξαγκαηηθή αλαπλνή Η ζσζηή (δηαθξαγκαηηθή) αλαπλνή καο βνεζά ζεκαληηθά λα ραιαξψλνπκε. Δίλαη κηα αλάγθε θαη πξέπεη ζπρλά λα αζθνχκαζηε ζ' απηήλ. Ξεθηλήζηε λα αζθείζηε μαπισκέλνη φηαλ καζαίλεηε ηελ άζθεζε. ηελ θαξέθια ή φξζηνη αξγφηεξα. Σνπνζεηείζηε ην έλα ρέξη ζην ζηήζνο θαη ην άιιν ζην ζηνκάρη. 20

21 Δίζπλεπζε απφ ηε κχηε ζαο θαη αθήζηε ην ζηνκάρη ζαο λα θνπζθψζεη. Έηζη ρξεζηκνπνηείηε πιήξσο ηνπο πλεχκνλέο ζαο. Πξνζπαζήζηε λα δηαηεξείηε ηελ θίλεζε ηνπ ζηήζνπο ζαο ζε έλα κίληκνπκ, ρσξίο λα ζθίγγεζηε. Απαιά θαη ήξεκα, εθπλεχζηε απφ ηε κχηε ζαο. Δπαλαιάβεηε, θξαηψληαο έλα ξπζκφ. ηφρνο είλαη λα παίξλεηε 8-12 αλαπλνέο (εηζπλνέο θαη εθπλνέο) ην ιεπηφ. ηελ αξρή κπνξεί λα ληψζεηε φηη δελ ιακβάλεηε αξθεηφ αέξα, αιιά θαζψο ζα εμαζθείζηε ζα βξείηε φηη απηφο ν λένο ηξφπνο αλαπλνήο είλαη ηδαληθφηεξνο θαη αλεηφηεξνο. Β) Υαιάξσζε ησλ κπώλ Η παξαθάησ ηερληθή είλαη πνιχ απιή αιιά απνηειεζκαηηθή. Υξεηάδνληαη κφλν 5-10 ιεπηά γηα λα νινθιεξσζεί. Γνθηκάζηε ηελ ηελ επφκελε θνξά πνπ ζα ληψζεηε φηη βξίζθεζηε θάησ απφ πίεζε. Καζίζηε ζε κηα αλαπαπηηθή θαξέθια, ζε έλα θαλαπέ ή ζην δάπεδν θαη «ηελησζείηε» ιίγν. Αθήζηε ηνπο ψκνπο θαη ηα ρέξηα ζαο λα ραιαξψζνπλ ζε κηα άλεηε ζέζε. Κνπλψληαο ειαθξά, 'ζηξίβνληαο' θαη ηεληψλνληαο ειαθξά ηνπο κχεο ζηακαηά ε έληαζε. Αθήζηε ηελ έληαζε λα θχγεη απφ ηα πφδηα, ην ζηήζνο, ην ιαηκφ κε ηνλ ίδην ηξφπν, φπσο παξαπάλσ. Νηψζηε φηη ε θαξέθια ή ν θαλαπέο ή ην δάπεδν ζηεξίδνπλ φιν ην βάξνο ηνπ ζψκαηφο ζαο. Νηψζηε φηη ηα ρέξηα ζαο θαη ηα πφδηα ζαο είλαη βαξηά θαη φηη 'βπζίδνληαη' ζην θάζηζκα. ζαο. Πξνζπαζήζηε λα είζηε ήξεκνη. Υαιαξψζηε ην ζαγφλη ζαο θαη ην πξφζσπφ Αλ θάηη ελνριεηηθφ ζπκβεί ή ζαο πεξάζεη απφ ην κπαιφ, απιά αγλνήζηε ην. Μελ ηνπ δψζεηε ζεκαζία. Κιείζηε ηα κάηηα ζαο θαη θαληαζηείηε κηα ζθελή ζε έλα ήξεκν κέξνο φπνπ απνιακβάλεηε ηε ιηαθάδα, ηε ζάιαζζα ή φ,ηη άιιν ζαο ηθαλνπνηεί. Φαληαζηείηε φηη είζηε πξαγκαηηθά ζην κέξνο απηφ. Γηα ιίγα ιεπηά θξαηείζηε απηή ηε ραιαξή ζέζε. 2. Μαζαίλνληαο λα αληηκεησπίδνπκε θαηεπζείαλ όηη καο απαζρνιεί Αξθεηέο θνξέο θαινχκαζηε λα δψζνπκε ιχζεηο ζε δηάθνξεο δχζθνιεο πεξηζηάζεηο ή πξνβιήκαηα. Οη "ηερληθέο επίιπζεο πξνβιεκάησλ" πνπ παξνπζηάδνληαη παξαθάησ κπνξνχλ λα θαλνχλ εμαηξεηηθά ρξήζηκεο γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηέηνησλ δπζθνιηψλ. 21

22 Η εθαξκνγή ηεο ηερληθήο απηήο είλαη απιή θαη απαηηεί ιίγε κφλν πξνζπάζεηα. Υσξίδεηαη ζε 6 βήκαηα: Καζνξηζκόο ηνπ πξνβιήκαηνο: Πξνζπαζήζηε λα νξίζεηε επαθξηβψο ηη ζαο ελνριεί ή απαζρνιεί. Οξίζηε έλα εληειψο ζπγθεθξηκέλν πξφβιεκα ρσξίο λα απεξαληνινγείηε. Γνπιέςηε κε έλα κφλν ζέκα ηε θνξά. Απαξίζκεζε πηζαλώλ ιύζεσλ: Πξνζπαζήζηε λα βξείηε θαη θαηαγξάςηε φζν ην δπλαηφ πεξηζζφηεξεο ιχζεηο, γηα θάζε πιεπξά ηνπ πξνβιήκαηνο πνπ ζαο απαζρνιεί. Πξνζπαζήζηε λα δείηε πψο ζα αληηδξνχζε θάπνηνο άιινο ζηε ζέζε ζαο. Μελ δηζηάζεηε λα δεηήζεηε ηε ζπκβνπιή ηξίησλ. Αμηνιόγεζε ησλ "ππέξ" θαη ησλ "θαηά" θάζε πηζαλήο ιύζεο: Γηα θάζε πηζαλή ιχζε πνπ πξηλ βξήθαηε, θαηαγξάςηε ηα ππέξ θαη ηα θαηά, πνπ ζα πξνέθππηαλ απφ ηελ πηζαλή εθαξκνγή απηήο ηεο ιχζεο. ηφρνο είλαη ε αλεχξεζε εθείλεο ηεο ιχζεο κε ηα πεξηζζφηεξα ή ζεκαληηθφηεξα ππέξ θαη ηα ιηγφηεξα ή πην αλψδπλα θαηά. ρεδηαζκόο: Με πνιχ ζπγθεθξηκέλνπο φξνπο, απνθαζίζηε πσο ζα εθαξκφζεηε ηελ επηιεγκέλε ιχζε. "Ση αθξηβψο ζα γίλεη, πφηε ζα γίλεη, πνηνο ζα αλακεηρζεί, πνπ ζα γίλεη, πνηα βήκαηα αθξηβψο ζα αθνινπζήζεηε", είλαη εξσηήκαηα πνπ ζα πξέπεη λα απαληεζνχλ. Γξάζε: Δθαξκφζηε ηε ιχζε πνπ δψζαηε. Αμηνιόγεζε απνηειεζκάησλ: Αλ ε ιχζε πέηπρε, κπξάβν ζαο! Δθαξκφζηε ηε κέζνδν θαη ζε άιια πξνβιήκαηά ζαο. Αλ ε ιχζε ζαο δελ επέηπρε ηα αλακελφκελα, πξνζπαζήζηε λα ειέγμεηε θαη λα θαηαλνήζεηε "ηη πήγε ζηξαβά". Ίζσο θαλήθαηε ππεξαηζηφδνμνο/-ε, ίζσο θξίλαηε ιάζνο ηηο ζπλζήθεο, ίζσο επζχλεηαη θάπνηνο ηξίηνο παξάγνληαο πνπ δελ ππνινγίζαηε. πνην θαη λα είλαη ην ζπκπέξαζκά ζαο, ζπκεζείηε φηη δελ απνηύραηε. Πξέπεη φινη καο λα αλακέλνπκε θάπνηεο αηπρίεο ζηε δσή καο. Μάζεηε απφ ηελ εκπεηξία ζαο θαη μαλαπξνζπαζήζηε, είηε μεθηλψληαο θαη πάιη απφ ην 1ν βήκα, είηε δνθηκάδνληαο ηε ιχζε πνπ ζην 3ν βήκα πξνέβαιε σο ε ακέζσο πην ηθαλνπνηεηηθή. ' απηή ηελ πεξίπησζε, μεθηλείζηε απφ ην 4ν βήκα. 2.Μαζαίλνληαο λα ειέγρνπκε ηηο δπζάξεζηεο ζθέςεηο Η θάζε θαηάζηαζε θαη ην θάζε γεγνλφο απνθηνχλ ηελ αμία πνπ εκείο ηνπο δίλνπκε θαη, ζπλεπψο, πξνθαινχλ ηφζν άγρνο, φζν εκείο ηνπο επηηξέπνπκε. Κάζε άηνκν θξίλεη ηα γεγνλφηα κε δηαθνξεηηθφ ηξφπν απφ φια ηα άιια άηνκα. Δπίζεο, ην ίδην απηφ άηνκν θξίλεη ηα ίδηα γεγνλφηα δηαθνξεηηθά ζε δηαθνξεηηθέο ρξνληθέο ζηηγκέο, αλάινγα κε ηηο ζπλζήθεο. Δθείλν πνπ καο αλαζηαηψλεη δελ είλαη ηα ίδηα ηα γεγνλφηα, αιιά ε αληίιεςε πνπ έρνπκε γηα απηά. Αλ ε αληίιεςε απηή κεηαβιεζεί, ηφηε είλαη δπλαηφ λα αιιάμεη (λα κεησζεί) θαη ν βαζκφο ηνπ άγρνπο πνπ ληψζνπκε. 22

23 Έλαο πνιχ θαιφο ηξφπνο γηα λα κεηψζεη έλα άηνκν ην άγρνο ηνπ, είλαη λα εμεηάζεη θαηά πφζν ε θαηάζηαζε ή ην γεγνλφο πνπ ην απαζρνινχλ, είλαη φλησο ηφζν αξλεηηθά φζν λνκίδεη, ή αλ γη' απηφ επζχλνληαη νξηζκέλεο ζθέςεηο ηνπ. Η ζρεηηθή πξνζπάζεηα απνηειείηαη απφ 3 ζηάδηα: Αθξηβήο εληνπηζκόο ηεο πεγήο ηνπ άγρνπο. Δληνπίζηε ηη αθξηβψο είλαη εθείλν πνπ ζαο ελνριεί. Σν άγρνο κπξνζηά ζε θάηη ζπγθεθξηκέλν είλαη ιηγφηεξν, ζε ζχγθξηζε κε θάηη αθεξεκέλν. Δπίζεο, κπνξνχκε λα βξνχκε πην εχθνια ζπγθεθξηκέλνπο ηξφπνπο αληηκεηψπηζεο ελφο νξηζκέλνπ πξνβιήκαηνο. Έιεγρνο θαη επαλαμηνιόγεζε ησλ ζθέςεώλ ζαο. Αθνχ εληνπίζεηε ηη αθξηβψο ζαο πξνθαιεί άγρνο, θαιφ είλαη λα εμεηάζεηε ηηο ζθέςεηο ζαο γηα ηελ πεγή ηνπ άγρνπο, γηα ηε ζρέζε ηε δηθή ζαο κε ηελ πεγή ηνπ άγρνπο θιπ. Η επαλαμηνιφγεζε ηεο θαηάζηαζεο κπνξεί λα ζαο νδεγήζεη ζηελ αθξηβέζηεξε εθηίκεζε ησλ δεδνκέλσλ θαη λα ζαο βνεζήζεη λα εληνπίζεηε ζθέςεηο πνπ «παξακνξθψλνπλ» ηελ πξαγκαηηθφηεηα. Η αληηθαηάζηαζε ησλ ζθέςεσλ απηψλ κε άιιεο πεξηζζφηεξν πξνζαξκνζκέλεο ζηελ πξαγκαηηθφηεηα ή θαη πην αηζηφδνμεο ή ζεηηθέο, ζα κεηψζεη ην βαζκφ ηνπ άγρνπο πνπ βηψλεηε. Δθαξκνγή ζπγθεθξηκέλσλ ζηξαηεγηθώλ γηα ηελ επίιπζε ηνπ πξνβιήκαηνο. Έρνληαο απνκνλψζεη ην ζπγθεθξηκέλν πξφβιεκα, ζα πξέπεη λα ην αληηκεησπίζεηε «θαηά κέησπν» θαη λα ην επηιχζεηε ψζηε λα κελ θαηαζηεί κφληκε ή επαλαιακβαλφκελε πεγή άγρνπο. Καηάζιηςε ηελ θαζεκεξηλή δσή κε ηνλ φξν θαηάζιηςε ελλννχκε κηα θαηάζηαζε ζιίςεο θαη κειαγρνιίαο, απηφ ζπλήζσο είλαη παξνδηθφ θαη κάιινλ νθείιεηαη ζε θάηη ζρεηηθά αζήκαλην θαη επνπζηψδεο. Η θαηάζιηςε δηαθέξεη απφ ηελ Κιηληθή Καηάζιηςε ε νπνία ραξαθηεξίδεηαη απφ ζπκπηψκαηα πνπ δηαξθνχλ πάλσ απφ δχν εβδνκάδεο θαη είλαη ηφζν ζνβαξά ψζηε λα επεκβαίλνπλ ζηελ θαζεκεξηλφηεηα ελφο αηφκνπ. ηελ ςπρηαηξηθή ν φξνο θαηάζιηςε κπνξεί επίζεο λα έρεη απηή ηε ζεκαζία αιιά ζπλήζσο αλαθέξεηαη ζε κία ςπρηθή αζζέλεηα θαη εηδηθά φηαλ έρεη θηάζεη ζε επίπεδν πςειήο ζνβαξφηεηαο ψζηε λα ρνξεγεζεί απηή ε δηάγλσζε. ηαλ θάπνηνο έρεη θαηάζιηςε ζπλήζσο πεξηγξάθεη ηνλ εαπηφ ηνπ σο ιππεκέλν, απεγλσζκέλν, απνζαξξπκέλν θαη απνγνεηεπκέλν. Αληίδξαζε ζε θαηαζηάζεηο, φπσο ε απψιεηα ελφο αγαπεκέλνπ πξνζψπνπ ή ε κεηαθφκηζε απφ έλα ζπίηη ζε έλα άιιν. 23

24 Σα κνλφηνλα πεξηβάιινληα κπνξεί λα είλαη θαηαζιηπηηθά. ηαλ θάπνηνο δελ κπνξεί λα ειέγμεη ην πεξηβάιινλ ηνπ, ε θαηάζηαζε απηή κπνξεί λα θέξεη αηζζήκαηα αλεκπνξηάο. Οηθνγελεηαθέο δηαθσλίεο ή νηθνλνκηθέο δπζθνιίεο κπνξεί λα επηθέξνπλ θαηάζιηςε. Άιια αίηηα θαηάζιηςεο είλαη νη θιηκαηηθέο ζπλζήθεο, φπσο ε βξνρή ή ε ζπλλεθηά, ε κνλαμηά θαη ην αίζζεκα φηη νη άιινη άλζξσπνη δελ λνηάδνληαη γηα εκάο. Μεξηθέο θνξέο ε θαηάζιηςε κπνξεί λα πξνθιεζεί απφ εζσηεξηθά πξνβιήκαηα. Πεζηκηζηηθέο ηδέεο ή έιιεηςε απηνζεβαζκνχ κπνξνχλ λα νδεγήζνπλ ζε θαηάζιηςε. Αζζέλεηεο θαη αιιαγέο ζηελ ςπρνινγία ελφο αηφκνπ πνπ ζπκβαίλνπλ ζηελ ςχρσζε θαη ηελ άλνηα κπνξνχλ επίζεο λα νδεγήζνπλ ζε θαηάζιηςε. Οη γπλαίθεο ππνθέξνπλ απφ θαηάζιηςε, ζ' φιεο ηηο ρψξεο ηνπ θφζκνπ, δχν θνξέο ζπρλφηεξα απφ ηνπο άλδξεο. Έρεη δηαπηζησζεί φηη ζηε δηάξθεηα ηεο δσήο ηνπο ζην 20% ησλ γπλαηθψλ θαη ζην 12% ησλ αλδξψλ ζα εκθαληζηεί θαηαζιηπηηθφ επεηζφδην, ελψ ην 10% ησλ γπλαηθψλ θαη κφιηο ην 5,8% ησλ αλδξψλ ζα λνζήζνπλ κέζα ζ έλα έηνο. Παξά ηηο βηνινγηθέο ζπληζηψζεο ζηελ αηηηνινγία ηεο θαηάζιηςεο θαη ηηο νξκνληθέο δηαθνξέο αλάκεζα ζηνπο άλδξεο θαη ηηο γπλαίθεο, πηζηεχεηαη φηη νη ςπρνθνηλσληθνί παξάγνληεο θαη ηα δηαθνξεηηθά ζηξεζζνγφλα γεγνλφηα δσήο (ηνθεηνί, αλαηξνθή παηδηψλ), ζηα νπνία εθηίζεληαη νη γπλαίθεο, δηακνξθψλνπλ ηα πνζνζηά απηά. Η θαηάζιηςε κπνξεί λα εκθαληζηεί ζε νπνηαδήπνηε ειηθία (απφ ρξνλψλ), ε έλαξμή ηεο, φκσο, ηνπνζεηείηαη ζπλήζσο ζηε κέζε ειηθία. Σα ηειεπηαία ρξφληα, έρεη παξαηεξεζεί φηη εκθαλίδεηαη νινέλα θαη ζπρλφηεξα ζηελ εθεβηθή ειηθία ή ηελ πξψηκε ελήιηθε δσή. Σα θαηαζιηπηηθά επεηζφδηα πνπ ελζθήπηνπλ ζ' απηέο ηηο ειηθηαθέο νκάδεο έρνπλ ελνρνπνηεζεί γηα ηελ απμεκέλε ρξήζε αιθνφι ή άιισλ ςπρνδξαζηηθψλ νπζηψλ. Η βαξχηεηα ηεο λφζνπ πνηθίιιεη. Σα επεηζφδηα πνπ αλαδχνληαη θπκαίλνληαη απφ ήπηα έσο ζνβαξά. Μπνξεί λα εκθαληζηεί έλα θαη κνλαδηθφ επεηζφδην ή ε λφζνο λα κεηαπέζεη ζε ρξφληα ή ππνηξνπηάδνπζα κνξθή. Με ηα ζχγρξνλα ζεξαπεπηηθά κέζα ε θαηάζιηςε είλαη κηα λφζνο πνπ κπνξεί λα αληηκεησπηζηεί. Χζηφζν, κφλν ην 10-25% ησλ αζζελψλ ππνβάιινληαη ζε ζεξαπεπηηθή αγσγή. Η πνιπκνξθία κε ηελ νπνία εκθαλίδεηαη, ε άηππε πνιιέο θνξέο ζπκπησκαηνινγία ηεο, ε ηθαλφηεηά ηεο λα ππνδχεηαη θαη λα κηκείηαη νπνηαδήπνηε λφζν μεγεινχλ πνιιέο θνξέο ηνπο κε εηδηθνχο ηαηξνχο, κε απνηέιεζκα κφλν ζην 50% ησλ αζζελψλ λα γίλεηαη ζσζηή δηάγλσζε απφ ηνπο γεληθνχο ηαηξνχο. Δπηπιένλ, ε πξνθαηάιεςε θαη ν ζηηγκαηηζκφο πνπ ζπλνδεχνπλ ηηο ςπρηθέο δηαηαξαρέο απνζαξξχλνπλ ή απνηξέπνπλ ηνπο πάζρνληεο λα απεπζπλζνχλ ζηνπο εηδηθνχο. Γη' απηφλ ην ιφγν ζπρλά δελ αλαγλσξίδεηαη (δηαγηγλψζθεηαη) θαη δελ αληηκεησπίδεηαη ζεξαπεπηηθά κηα λφζνο πνπ κπνξεί λα επηθέξεη δπζκελείο επηπηψζεηο ζηελ πξνζσπηθή δσή ηνπ αηφκνπ (θαηάρξεζε ή εμάξηεζε απφ νπζίεο, πξφθιεζε ηξνραίσλ αηπρεκάησλ), φπσο, επίζεο, ζηηο νηθνγελεηαθέο ζρέζεηο θαη ζηηο επαγγεικαηηθέο ηνπ δξαζηεξηφηεηεο. πκπηώκαηα θαηάζιηςεο - Μεγάιε ειάηησζε ηνπ ελδηαθέξνληνο ή ηεο επραξίζηεζεο ζε φιεο ή ζρεδφλ φιεο ηηο δξαζηεξηφηεηεο θαηά ην κεγαιχηεξν κέξνο ηεο εκέξαο ζρεδφλ θάζε κέξα. Π.ρ., κηα κεηέξα έραζε ην ελδηαθέξνλ ηεο λα θξνληίζεη ην κηθξφ ηεο παηδί, λα θαζαξίζεη ην 24

25 ζπίηη ηεο, λα βγεη έμσ λα ςσλίζεη κε κηα θίιε ηεο, λα ληπζεί φκνξθα, πξάγκαηα πνπ πξηλ ηελ επραξηζηνχζαλ πνιχ. Η αιιαγή απηή ζηελ ζπκπεξηθνξά ηεο είρε γίλεη πνιχ αληηιεπηή απφ ην ζηελφ ηεο πεξηβάιινλ. - Καηαζιηπηηθή Γηάζεζε, θαηά ην κεγαιχηεξν κέξνο ηεο εκέξαο ζρεδφλ θάζε εκέξα φπσο θαίλεηαη είηε κε ππνθεηκεληθή εθηίκεζε είηε ζχκθσλα κε ηηο παξαηεξήζεηο ησλ άιισλ (π.ρ., ν αζζελήο θιαίεη ζπρλά θαη θαίλεηαη πνιχ ζηελαρσξεκέλνο). πσο αλαθέξζεθε πην πάλσ απφ απηφ ην ζχκπησκα πήξε θαη ηελ γεληθφηεξε νλνκαζία ηεο ε δηαηαξαρή απηή. - Γπζθνιία ζηνλ χπλν. Η δηαηαξαρή απηή ηνπ χπλνπ κπνξεί λα έρεη πνιιέο κνξθέο. Π.ρ., κεξηθνί αζζελείο δελ κπνξνχλ λα θνηκεζνχλ θαζφινπ, άιινη θάλνπλ πνιχ αθαλφληζην χπλν, μππλνχλ δειαδή πνιιέο θνξέο θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο λχρηαο. Υαξαθηεξηζηηθφ φκσο ηεο θαηάζιηςεο είλαη φηη νη αζζελείο μππλνχλ απφ πνιχ πξσί, π.ρ. απφ ηηο 4 ε ψξα θαη δελ μαλαθνηκνχληαη. Απηή ε πξψηκε αθχπληζε φπσο ιέγεηαη εκθαλίδεηαη πην ζπρλά ζηελ θαηάζιηςε. - Γηαηαξαρέο ζηελ φξεμε γηα θαγεηφ. πλήζσο ε θαηάζιηςε πξνθαιεί απψιεηα ηεο φξεμεο γηα θαγεηφ κε απνηέιεζκα απψιεηα βάξνπο, π.ρ., έλαο αζζελήο 75 θηιψλ κπνξεί λα έρεη ράζεη ζ' έλα κήλα πάλσ απφ 5 θηιά. ε κηα κηθξή νκάδα αζζελψλ πξνθαιείηαη ην αληίζεην ζχκπησκα, δειαδή ππεξθαγία. - Απψιεηα ηνπ ελδηαθέξνληνο γηα ζεμ. Σππηθφ ζχκπησκα ηεο θαηάζιηςεο ε απψιεηα ηνπ ελδηαθέξνληνο γηα ηελ εξσηηθή πξάμε. Αο ζεκεησζεί φηη εδψ αλαθεξφκαζηε ζηελ δηάζεζε γηα ζεμ θαη φρη ζην αλ γίλεηαη ή φρη ε εξσηηθή πξάμε. Π.ρ., κηα γπλαίθα κε θαηάζιηςε κπνξεί λα θάλεη έξσηα κε ηνλ ζχδπγφ ηεο γηαηί εθείλνο ην ζέιεη, αιιά ε ίδηα αλ εξσηεζεί ζα πεη φηη δελ ην επηζπκεί θαζφινπ θαη δελ ηεο πξνθαιεί θακηά επραξίζηεζε. - Απψιεηα ησλ δπλάκεσλ θαη ηεο ελεξγεηηθφηεηαο. Ο αζζελήο κε θαηάζιηςε ληψζεη ζαλ λα ηνλ έρνπλ εγθαηαιείςεη νη δπλάκεηο ηνπ, αηζζάλεηαη θνπξαζκέλνο φιε ηελ ψξα θαη γη' απηφ πνιιέο θνξέο θάζεηαη ζηελ θαξέθια θαη δελ θάλεη ηίπνηα. Μεξηθνί αζζελείο κπνξεί απφ ηελ άιιε λα εκθαλίδνπλ έληνλε αλεζπρία θαη άγρνο, ζαλ θάηη θαθφ λα πξφθεηηαη λα ζπκβεί. - Αδπλακία ζπγθέληξσζεο, ζθέςεο, κλήκεο ή ιήςεο απνθάζεσλ. Ο αζζελήο κε θαηάζιηςε δελ κπνξεί λα ζπγθεληξσζεί εχθνια. Σν κπαιφ ηνπ θαίλεηαη λα είλαη απαζρνιεκέλν κε άιιεο ηδέεο θαη ζθέςεηο. - Ιδέεο ελνρήο, απηνκνκθήο θαη αλαμηφηεηαο. Ο αζζελήο κε θαηάζιηςε ηππηθά πηζηεχεη φηη ν ίδηνο θηαίεη γηα ηελ ηξνπή πνπ έρεη πάξεη ε δσή ηνπ, φια είλαη δηθφ ηνπ ιάζνο. Νηψζεη φηη ε θαηάζηαζε πνπ πεξλάεη είλαη ζαλ έλα είδνο ηηκσξίαο γηα πξάγκαηα πνπ έθαλε ζην παξειζφλ. Μπνξεί λα ληψζεη φηη δελ αμίδεη ηίπνηε ζαλ άλζξσπνο, φηη είλαη έλα κεδεληθφ. - Αλεζπρία θαη απαηζηνδνμία γηα ην κέιινλ. Ο αζζελήο κε θαηάζιηςε ρξσκαηίδεη ην κέιινλ ηνπ κε καχξα ρξψκαηα. Πηζηεχεη φηη πνιχ δχζθνια ζα αιιάμεη ε θαηάζηαζε ηεο δσήο ηνπ. 25

26 - Ιδέεο απηνθηνλίαο. Μεξηθέο θνξέο ν αζζελήο ληψζεη ηφζν απειπηζκέλνο θαη αβνήζεηνο πνπ κπαίλνπλ ζην κπαιφ ηνπ ηδέεο απηνθηνλίαο. Ο θίλδπλνο απηνθηνλίαο είλαη απμεκέλνο ζε αζζελείο κε ζνβαξή θαηάζιηςε. - Γεληθά ζσκαηηθά ζπκπηψκαηα. Πνιινί αζζελείο κε θαηάζιηςε αλαθέξνπλ κηα πνηθηιία απφ ζσκαηηθά ζπκπηψκαηα φπσο πνλνθεθάινπο, πφλνπο γεληθά ζην ζψκα ηνπο, πξνβιήκαηα απφ ην γαζηξεληεξηθφ θ.ι.π. Πνιιέο θνξέο ηα ζπκπηψκαηα απηά ηνπο νδεγνχλ ζε δηάθνξνπο γηαηξνχο ή ζηα λνζνθνκεία. Υαξαθηεξηζηηθφ είλαη φηη χζηεξα απφ ηελ εμέηαζε ηα ζπκπηψκαηα δελ κπνξνχλ λα εμεγεζνχλ θαη απνδίδνληαη απφ ηνλ γηαηξφ ζε άγρνο ή θφπσζε. Γελ είλαη αλάγθε λα έρεη θαλείο φια ηα ζπκπηψκαηα γηα λα ζεσξεζεί φηη πάζρεη απφ θαηάζιηςε. Οη εηδηθνί ζεσξνχλ φηη 5 ή πεξηζζφηεξα ζπκπηψκαηα, εθ ησλ νπνίσλ ηνπιάρηζηνλ έλα απφ ηα δχν πξψηα, θηάλνπλ γηα λα κπεη ε δηάγλσζε Οθείινπκε λα θάλνπκε έλαλ δηαρσξηζκφ αλάκεζα ζηελ ζιίςε θαη ηελ θαηάζιηςε. ινη θάπνηεο ζηηγκέο ζηε θαζεκεξηλή καο δσή βηψλνπκε ζπλαηζζήκαηα ιχπεο ε νπνία κεξηθέο θνξέο επηκέλεη θαη παίξλεη δηαζηάζεηο ζε βαζκφ πνπ παχεη λα είλαη κηα απιή «ζπλαηζζεκαηηθή πηψζε» ή, απιψο, κηα θαθή δηάζεζε. Σηο ζηηγκέο απηέο ην άηνκν κε θαηάζιηςε βηψλεη πνιχ κεγάιε δπζθνιία θαη έληνλν «εζσηεξηθφ πφλν». ε απηή ηελ πεξίπησζε κπνξνχκε λα κηιήζνπκε γηα θιηληθή θαηάζιηςε, ηε ζηηγκή πνπ πιεξνχληαη ηαπηφρξνλα νξηζκέλα αθφκε ζπγθεθξηκέλα θξηηήξηα πνπ είλαη ραξαθηεξηζηηθά ηεο θαηάζιηςεο. Η πιεηνςεθία ησλ αλζξψπσλ πηζηεχνπλ φηη νη πεξίνδνη θαηά ηηο νπνίεο αηζζάλνληαη θαηάζιηςε πεξλνχλ ζρεηηθά γξήγνξα θαη πεξηκέλνπλ απφ ηνπο ίδηνπο αιιά θαη απφ ηνπο άιινπο λα ηηο θαηαπνιεκήζνπλ θαη λα κελ επηηξέςνπλ ζηηο δχζθνιεο ζηηγκέο πνπ πεξλνχλ λα ηνπο θαηαβάιινπλ. Ιδηαίηεξα ζηελ Διιάδα, δελ δίλεηαη ε βαξχηεηα ή ν ρξφλνο γηα ζπδήηεζε ηνπ δεηήκαηνο ηεο θαηάζιηςεο, ζε αληίζεζε κε άιιεο θαηαζηάζεηο πνπ ίζσο λα βηψλεη ην άηνκν (π.ρ. ην άγρνο, ην νπνίν ηίζεηαη ζε ζπδήηεζε πην εχθνια), ίζσο επεηδή ζεσξείηαη ιαλζαζκέλα φηη ν θαζέλαο ζα πξέπεη λα ειέγρεη αξθεηά θαιά ηηο δηαζέζεηο θαη ηα ζπλαηζζήκαηα ηνπ. πλεπψο, ζεσξείηαη δεδνκέλν πσο νη δχζθνιεο ζηηγκέο θαη εκπεηξίεο ζα πξέπεη λα μεπεξαζηνχλ ζρεηηθά γξήγνξα κέζα απφ ηελ ελεξγή επέκβαζε, ηελ πξνζπάζεηα θαη ηε ζέιεζε ηνπ αηφκνπ. ΜΤΘΟ ΠΡΑΓΜΑΣΗΚΟΣΖΣΑ Δίλαη θπζηνινγηθφ γηα ηνπο εθήβνπο λα είλαη θαθφθεθνη -δελ ππνθέξνπλ απφ πξαγκαηηθή θαηάζιηςε. Η θαηάζιηςε επεξεάδεη φινπο ηνπο αλζξψπνπο αλεμάξηεηα απφ ηελ ειηθία ηνπο. Απηνί πνπ ηζρπξίδνληαη φηη έρνπλ θαηάζιηςε Η θαηάζιηςε δελ είλαη αδπλακία, αιιά κηα 26

27 είλαη αδχλακνη. Γελ ππάξρεη ηίπνηα πνπ λα κπνξεί λα θάλεη θάπνηνο γηα λα ηνπο βνεζήζεη. ζνβαξή ςπρηθή δηαηαξαρή. ζνη ππνθέξνπλ απφ απηή ρξεηάδνληαη επαγγεικαηηθή βνήζεηα. Με ην λα κηιάο γηα ηελ θαηάζιηςε απιά ην θάλεηο ρεηξφηεξν. Μπνξείο λα βνεζήζεηο θάπνηνλ πνπ ππνθέξεη απφ θαηάζιηςε λα αλαγλσξίζεη πην εχθνια ηελ αλάγθε ηνπ γηα επαγγεικαηηθή βνήζεηα, αλ ηνπ κηιήζεηο. Οη άλζξσπνη πνπ κηιάλε γηα απηνθηνλία δελ απηνθηνλνχλ. Πνιινί απφ απηνχο πνπ απηνθηνλνχλ δίλνπλ ζήκαηα πξνεηδνπνίεζεο απφ πξηλ ζηελ νηθνγέλεηα θαη ζηνπο θίινπο ηνπο. Σέηνηα κπνξεί λα είλαη θξάζεηο φπσο "Μαθάξη λα πέζαηλα", "Γελ αληέρσ άιιν", "Οη γνλείο κνπ ζα ήηαλ θαιχηεξα ρσξίο εκέλα". Αθφκα, θάπνηνη κπνξεί λα κηιήζνπλ ζε έλα θίιν/ε γηα έλα ζρέδην απηνθηνλίαο πνπ ζθέθηνληαη. Αλ ζνπ πεη θάηη ηέηνην έλαο θίινο/ε ζνπ, πξέπεη λα ην πάξεηο πνιχ ζνβαξά. Πξέπεη ακέζσο λα κηιήζεηο ζε θάπνηνλ πνπ κπνξεί λα ηνλ βνεζήζεη ή λα επηθνηλσλήζεηο κε ηελ αξκφδηα ππεξεζία ηνπ Παλεπηζηεκίνπ, ην πκβνπιεπηηθφ Κέληξν Φνηηεηψλ. Mείδσλ θαηάζιηςε Η κείδσλ θαηάζιηςε, ε νπνία μεθηλάεη κε έλα κείδνλ θαηαζιηπηηθφ επεηζφδην. χκθσλα κε ηα θξηηήξηα, κηιάκε γηα κείδνλ θαηαζιηπηηθφ επεηζφδην αλ ηνπιάρηζηνλ 5 απφ ηα παξαθάησ ζπκπηψκαηα εκθαληζηνχλ ζε δηάξθεηα 2 εβδνκάδσλ θαη ζεκαηνδνηνχλ κία αιιαγή απφ ηελ πξνεγνχκελε ςπρηθή θαηάζηαζε πνπ ζπλνδεχεηαη απφ θιηληθά ζεκαληηθφ άγρνο ή κείσζε ηεο θνηλσληθήο, επαγγεικαηηθήο ή άιιεο ζεκαληηθήο ιεηηνπξγηθφηεηαο: (1) θαηαζιηπηηθή δηάζεζε ζηε κεγαιχηεξε δηάξθεηα ηεο εκέξαο, ζρεδφλ θάζε εκέξα, πνπ απνθαιχπηεηαη είηε απφ ππνθεηκεληθή αλαθνξά (π.ρ. αηζζεκάησλ ή θελνχ) ή απφ παξαηεξήζεηο ηξίησλ (π.ρ. θαίλεηαη δαθξπζκέλνο). εκείσζε: ζηα παηδηά θαη ζηνπο εθήβνπο κπνξεί λα είλαη επεξέζηζηε δηάζεζε. (2) ζεκαληηθή ειάηησζε ηνπ ελδηαθέξνληνο ή ηεο επραξίζηεζεο (αλεδνλία) γηα φιεο ή ζρεδφλ φιεο ηηο δξαζηεξηφηεηεο ζηε κεγαιχηεξε δηάξθεηα ηεο εκέξαο, ζρεδφλ θάζε εκέξα (πνπ απνθαιχπηεηαη είηε απφ ππνθεηκεληθή πεξηγξαθή είηε απφ παξαηεξήζεηο 27

28 ηξίησλ). Υαξαθηεξηζηηθή είλαη ε κείσζε ηεο ζεμνπαιηθήο δηάζεζεο (πεξηζζφηεξα ζηε ηζηνζειίδα καο: εμ θαη εμνπαιηθή δηαηαξαρή ζηελ Καηάζιηςε). (3) ζεκαληηθή απψιεηα βάξνπο ρσξίο πεξηνξηζκφ ηεο ηξνθήο ή αχμεζε βάξνπο (π.ρ. κεηαβνιή ηνπ βάξνπο ζψκαηνο πάλσ απφ 5% ζε έλα κήλα) ή ειάηησζε ή αχμεζε ηεο φξεμεο ζρεδφλ θάζε εκέξα. εκείσζε: ηα παηδηά, εμεηάδεηαη ε αδπλακία λα θεξδίζνπλ ην αλακελφκελν βάξνο. (4) αυπλία (ζπρλά πξσηλή - πξψηκε αθχπληζε) ή ππεξππλία ζρεδφλ θάζε εκέξα (5) ςπρνθηλεηηθή δηέγεξζε ή επηβξάδπλζε, ζρεδφλ θάζε εκέξα (κπνξεί λα γίλεη αληηιεπηφ απφ ηξίηνπο αιιά δελ απνηειεί κφλν ππνθεηκεληθφ αίζζεκα λεπξηθφηεηαο ή λσζξφηεηαο) (6) θφπσζε ή έιιεηςε ελεξγεηηθφηεηαο ζρεδφλ θάζε εκέξα (7) αίζζεκα καηαηφηεηαο ή ππεξβνιήο ή αδηθαηνιφγεηεο ελνρήο ζρεδφλ θάζε εκέξα (8) κείσζε ηεο ηθαλφηεηαο ζθέςεο ή ζπγθέληξσζεο ή αλαπνθαζηζηηθφηεηα ζρεδφλ θάζε εκέξα (είηε απφ ππνθεηκεληθή αλαθνξά είηε σο παξαηήξεζε απφ ηξίηνπο) (9) επαλαιακβαλφκελεο ζθέςεηο ζαλάηνπ (φρη κφλν θφβνο ζαλάηνπ), επαλαιακβαλφκελνο απηνθηνληθφο ηδεαζκφο ρσξίο ζπγθεθξηκέλν ζρέδην ή απφπεηξα απηνθηνλίαο ή ζπγθεθξηκέλν ζρέδην εθηέιεζεο απηνθηνλίαο Σα παξαπάλσ ζπκπηψκαηα πξέπεη λα κελ νθείινληαη ζε πέλζνο απφ ηελ απψιεηα αγαπεκέλνπ πξνζψπνπ, ηα ζπκπηψκαηα παξακέλνπλ γηα πεξηζζφηεξν απφ 2 κήλεο ή ραξαθηεξίδνληαη απφ ζεκαληηθή ιεηηνπξγηθή έθπησζε, παζνινγηθή πξνθαηάιεςε κε αίζζεκα καηαηφηεηαο, απηνθηνληθφ ηδεαζκφ, ςπρσζηθά ζπκπηψκαηα ή ςπρνθηλεηηθή επηβξάδπλζε. Οη ζπλέπεηεο ηεο Καηάζιηςεο ζηε θέςε θαη ζηε πκπεξηθνξά Η θαηάζιηςε κπνξεί λα επεξεάζεη ηνλ ηξφπν πνπ θάπνηνο ζθέθηεηαη θαη πξάηηεη. Η αληίιεςε πνπ θξαηά ην άηνκν γηα ηνλ θφζκν θαηέρεηαη απφ εμαηξεηηθά απαηζηφδνμα ζελάξηα. Γελ ππάξρνπλ πξνζδνθίεο φηη ηα πξάγκαηα κπνξεί λα βειηησζνχλ θαη ην δπζθνιφηεξν απφ φια είλαη φηη ην άηνκν αηζζάλεηαη ππεχζπλν γηα απηφ. Μέζα ζε απηή ηελ απαηζηφδνμε αληίιεςε ην άηνκν ππφεθηηκά ηηο δπλαηφηεηεο θαη δεμηφηεηεο ηνπ. 28

29 Αηηίεο Γελ ππάξρεη κφλν κία αηηία πνπ πξνθαιεί ηελ θαηάζιηςε. Τπάξρεη γελεηηθή θαη βηνινγηθή πξνδηάζεζε ζε κεξηθνχο αζζελείο αιιά ρξεηάδνληαη θαη ηα εξεζίζκαηα απφ ην πεξηβάιινλ ηηο πεξηζζφηεξεο θνξέο γηα λα εθθξαζηνχλ ηέηνηνπ είδνπο πξνδηαζέζεηο. Έηζη, κεγάιε ζεκαζία πξέπεη λα δνζεί ζε ηέηνηεο πεξηπηψζεηο ζηελ πξφιεςε ψζηε λα απνηξαπνχλ θαηαζηάζεηο φπνπ ζα ιεηηνπξγήζνπλ σο αθνξκέο γηα ηελ εθδήισζε θαηαζιηπηηθψλ ζηνηρείσλ. Δπίζεο, ςπρφ-θνηλσληθνί παξάγνληεο έρνπλ κεγάιε επίδξαζε ζηελ εκθάληζε ηεο θαηάζιηςεο. Οπνηνδήπνηε αγρψδεο γεγνλφο ή έλαο δπζιεηηνπξγηθφο ηξφπνο δσήο κπνξεί λα πξνθαιέζεη ηελ εκθάληζε ηνπο. Πηζαλέο αθνξκέο γηα ηελ εκθάληζε ηεο πεξηιακβάλνπλ γεγνλφηα φπσο: ε απψιεηα ελφο αγαπεκέλνπ πξνζψπνπ, ε ζπλερήο κνλαμηά, ε αλεξγία, ε ρξφληα αζζέλεηα, ζπλερήο ζπγθξνχζεηο ζην ζπίηη ή ζηελ εξγαζία, ζπδπγηθά πξνβιήκαηα, ε γέλλεζε παηδηνχ, κηα ηξαπκαηηθή εκπεηξία. Έιιεηςε Απηό-εθηίκεζεο Φπζηθά, ρξεηαδφκαζηε ηελ αλαγλψξηζε ησλ άιισλ γηα λα επηβεβαηψζνπκε θαη λα ζηεξίμνπκε ηνλ εαπηφ καο. Δάλ ε απηφ-εθηίκεζή καο βαζίδεηαη απνθιεηζηηθά ζε εμσηεξηθέο επηβεβαηψζεηο, ζπλερψο βαζηδφκαζηε ζηνπο άιινπο γηα λα αηζζαλζνχκε θαιά θαη ζπλερψο ρξεηαδφκαζηε φιν θαη πεξηζζφηεξεο επηβεβαηψζεηο απφ πεξηζζφηεξνπο αλζξψπνπο γηα λα κπνξέζνπκε λα δηαηεξήζνπκε κηα θαιή αίζζεζε γηα ηνλ εαπηφ καο. Χζηφζν, κηα ηέηνηα ηαθηηθή αθήλεη ην άηνκν λα βαζίδεη ηελ απηφ-εθηίκεζή ηνπ επάλσ ζηνπο άιινπο, ην νπνίν ζεκαίλεη φηη φινη νη άιινη εθηφο απφ ην άηνκν θαηέρνπλ κηα δχλακε θαη έιεγρν επάλσ ζηελ δηάζεζε ηνπ ίδηνπ αηφκνπ. Δάλ νη άιινη δελ επηζεκάλνπλ ηα θαιά γχξσ απφ ην άηνκν απηφ (ηα νπνία ζπλήζσο ηα γλσξίδεη κφλν ην ίδην ην άηνκν θαη ην ηξίην πξφζσπν δελ ηα μέξεη αθξηβψο) ηφηε ην άηνκν αηζζάλεηαη άζρεκα θαη ε απηφ-εθηίκεζε ηνπ πέθηεη. Έηζη ε αλάγθε ηνπ αηφκνπ γηα επηβεβαηψζεηο απφ ην πεξηβάιινλ κεγαιψλεη, ράλνληαο φιν θαη πεξηζζφηεξε εζσηεξηθή δχλακε θαη φιν θαη πεξηζζφηεξν ράλεη ηελ πίζηε ηνπ ζηνλ εαπηφ ηνπ. Μέζα ζε έλα ηέηνην πιαίζην νη εθηηκήζεηο πνπ αθνξνχλ ηηο δπλαηφηεηεο ηνπ αηφκνπ ππφ-εθηηκψληαη θαη φηαλ κηα δχζθνιε θαηάζηαζε ή κηα απεηιή εκθαληζηεί ζην πεξηβάιινλ ηνπ δελ έρεη ηελ θαηάιιειε δχλακε θαη πίζηε λα ην δηαρεηξηζηεί. Λνρεία θαη Καηάζιηςε 29

30 Οη αηηίεο ηεο θαηάζιηςεο κεηά ηελ γέλλεζε ελφο παηδηνχ δελ είλαη μεθάζαξεο, αιιά κπνξνχκε λα δηαθξίλνπκε θάπνηεο επηβαξπληηθέο ζηελ ςπρηθή πγεία δηαδηθαζίεο. Μία έληνλε βηνινγηθή αιιαγή ζηα επίπεδα ησλ νξκνλψλ (μαθληθή αχμεζε ηεο πξνιαθηίλεο, θαη κείσζε ζηα νηζηξνγφλα θαη πξνγεζηεξφλε) θαλεξψλεη κηα νξκνληθή αιιαγή πνπ επεξεάδεη ηελ θπζηνινγηθή ιεηηνπξγία ηνπ νξγαληζκνχ. Δπίζεο, ε άθημε ελφο παηδηνχ, ηδηαίηεξα αλ είλαη ην πξψην, δελ είλαη κφλν κηα ζεκαληηθή αιιαγή ζην ζηπι δσήο ηεο γπλαίθαο, φζνλ αθνξά ηνπο δηαθνξεηηθνχο ξφινπο πνπ αλαιακβάλεη, αιιά επίζεο κπνξεί λα θέξεη ζηελ επηθάλεηα θπξίαξρεο ζπγθξνχζεηο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ δηθή ηεο παηδηθή ειηθία. Δκκελόπαπζε θαη Καηάζιηςε Η εκκελφπαπζε είλαη κηα θαλνληθή θαη αλακελφκελε θάζε ζηνλ θχθιν δσήο ηεο γπλαίθαο. Οη πεξηζζφηεξεο γπλαίθεο δελ ζα βηψζνπλ ζνβαξέο δπζθνιίεο, αιιά κεξηθέο θνξέο νη πξνθαηαιήςεηο θαη νη κχζνη πνπ έρνπλ ζρεκαηηζηεί γηα ηελ θάζε ηεο θιηκαθηεξίνπ θαζηζηνχλ απηή ηελ θάζε δχζθνιε λα πεξαζηεί. Έηζη, ζχκθσλα κε εξεπλεηηθέο κειέηεο, δελ θαίλεηαη ε θάζε ηεο εκκελφπαπζεο λα αθνινπζείηαη απφ αχμεζε ησλ γπλαηθψλ πνπ παξνπζηάδνπλ θαηάζιηςε. Δίλαη πηζαλφλ ε θαηάζιηςε λα παξνπζηαζηεί ζηηο γπλαίθεο πνπ είραλ παξνπζηάζεη θαηαζιηπηηθά επεηζφδηα πξηλ απφ ηελ εγθπκνζχλε ηνπο. ΓΗΑΥΔΗΡΗΖ / ΦΤΥΟΘΔΡΑΠΔΗΑ Φπρνζεξαπεία είλαη έλαο απφ ηνπο πην απνηειεζκαηηθνχο ηξφπνπο λα ζεξαπεπηεί ε θαηάζιηςε. Μειέηεο έρνπλ απνδείμεη φηη κε ηηο ςπρνζεξαπεπηηθέο παξεκβάζεηο ην άηνκν βηψλεη αλαθνχθηζε απφ ηα ζπκπηψκαηα, θαη ζην ηέινο ηεο ζεξαπείαο ληψζεη πην δπλαηφο θαη εθνδηαζκέλνο θαηέρνληαο έλα λέν ηξφπν δηαρείξηζεο ζην λα ληψζεη πάιη ελεξγεηηθφο θαη καρεηηθφο. Ιδηαίηεξα κε ηε Γλσζηαθή-πκπεξηθνξηθή Θεξαπεπηηθή παξέκβαζε θαη ηελ Φπρνζεξαπεπηηθή Τπνζηήξημε, ην άηνκν φρη κφλν εθπαηδεχεηαη ζε ηερληθέο ηξνπνπνίεζεο ησλ δπζιεηηνπξγηθψλ ή αξλεηηθψλ δνκψλ ζθέςεο θαη ζπκπεξηθνξάο, αιιά επίζεο καζαίλεη λα δηαρεηξίδεηαη ηηο αλεπηζχκεηεο ζπλέπεηεο ηεο δηαηαξαρήο ζε πνηθίιεο πεξηνρέο ηεο δσήο ηνπ. 30

31 Απηνθηνλίεο Η απηνθηνλία είλαη ε πξάμε θαηά ηελ νπνία έλα άηνκν εζθεκκέλα δίλεη ηέινο ζηελ δωή ηνπ. Σν άηνκν απηό κεηά ηνλ ζάλαηό ηνπ απνθαιείηαη απηόρεηξαο. Αξθεηά άηνκα κε απηνθηνληθέο ηάζεηο ιακβάλνπλ κέξνο ζε πξνζπάζεηεο απηνθηνλίαο νη νπνίεο όκωο δελ έρνπλ ωο θαηάιεμε ηνλ ζάλαην. Απηέο νη πξνζπάζεηεο απνθαινύληαη απόπεηξεο απηνθηνλίαο. Άηνκα ηα νπνία έρνπλ θάλεη απόπεηξα απηνθηνλίαο ζην παξειζόλ είλαη θαηά 20% πηζαλόηεξν λα δηαπξάμνπλ κία επηηπρή απηνθηνλία αξγόηεξα, ζε ζρέζε κε όζνπο δελ έρνπλ μαλαθάλεη απόπεηξα. Οη απηνθηνλίεο έρνπλ γίλεη πιένλ θαζεκεξηλφ θαηλφκελν ζηελ Διιάδα ηεο θξίζεο αθνχ ν αξηζκφο ησλ απηφρεηξσλ απμάλεηαη δξακαηηθά. Οη εηδηθνί θξνχνπλ ησλ θψδσλα ηνπ θηλδχλνπ επηδηψθνληαο λα επηζηήζνπλ ηελ πξνζνρή ηεο θνηλσλίαο ζηελ αληηκεηψπηζε ηνπ θαηλνκέλνπ. Η 10ε επηεκβξίνπ θαζηεξψζεθε σο Παγθφζκηα Ηκέξα θαηά ηεο Απηνθηνλίαο κε απφθαζε ηεο Παγθφζκηαο Οξγάλσζεο Τγείαο, πξνθεηκέλνπ λα εζηηάζεη ηελ παγθφζκηα πξνζνρή ζε έλα δπζάξεζην γεγνλφο: Σελ απψιεηα 1 εθαηνκκπξίνπ αλζξψπσλ θάζε ρξφλν απφ απηνθηνλίεο. Κάζε κέξα πεξίπνπ θάλνπλ απφπεηξα απηνθηνλίαο θαη απηνί πνπ ηειηθά πεηπραίλνπλ ηνλ ζθνπφ ηνπο έρνπλ θάλεη πξνεγνπκέλσο 20 ή θαη πεξηζζφηεξεο απφπεηξεο. Ο αξηζκφο ησλ αηφκσλ πνπ έβαιε ηέινο ζηελ δσή ηνπ θαη απηψλ πνπ απνπεηξάζεθαλ, ζχκθσλα κε ην ππνπξγείν Πξνζηαζίαο ηνπ Πνιίηε αλέξρεηαη απφ ηελ σο ηηο ζε άηνκα παλειιαδηθά. Η Διιάδα θαηείρε κία απφ ηηο ρακειφηεξεο ζέζεηο ζηελ παγθφζκηα θαηάηαμε σο πξνο ηηο απηνθηνλίεο, κε δείθηε, 2,5/ πιεζπζκνχ. ήκεξα ην πνζνζηφ απηφ είλαη κεγαιχηεξν απφ 5/ , κε αλαινγία 6:1 ζε επηηπρεκέλεο απφπεηξεο ζε άλδξεο θαη γπλαίθεο αληίζηνηρα. Παγθνζκίσο, ζεκεηψλεηαη κία απηνθηνλία θάζε 40 δεπηεξφιεπηα. 31

32 Η Οηθνλνκία είλαη ν θχξηνο ιφγνο γηα ηελ αχμεζε ησλ απηνθηνληψλ ζηελ ρψξα καο, αιιά θαη παγθνζκίσο ηα ηειεπηαία ρξφληα. Σν θαηλφκελν ζε απηήλ ηελ έθηαζε, έθαλε πξψηε θνξά ηελ εκθάληζή ηνπ ην 1998 ζηε Νφηηα Κνξέα θαη ηηηινθνξήζεθε απφ ηνλ Σχπν σο «απηνθηνλίεο ηνπ ΓΝΣ» επεηδή νη απηφρεηξεο θέξνληαλ λα πηζηεχνπλ φηη ε απψιεηα ηεο εξγαζίαο θαη ησλ πφξσλ πξνο ην δελ ήηαλ απνηέιεζκα ησλ κεηαξξπζκηζηηθψλ πνιηηηθψλ ηνπ Γηεζλνχο Ννκηζκαηηθνχ Σακείνπ. ε ζρέζε κε ηνλ πξνεγνχκελν ρξφλν νη απηφρεηξεο ζηε Νφηηα Κνξέα είραλ απμεζεί θαηά 45%. χληνκα ν φξνο «IMF SUICIDES» ζα εκθαληδφηαλ θαη ζηε δηεζλή επηζηεκνληθή βηβιηνγξαθία. Οη θιήζεηο ζηε κία εζληθή γξακκή βνήζεηαο γηα ηελ απηνθηνλία (1018) ζεκεηψλνπλ αχμεζε ε νπνία αγγίδεη ην 70%. χκθσλα κε ηνλ θνζκήηνξα ηεο Δζληθήο ρνιήο Γεκφζηαο Τγείαο Γηάλλε Κπξηφπνπιν, «ην 23% ησλ αηφκσλ κε ςπρηθφ λφζεκα έρεη ρξέε, νη άλεξγνη απνηεινχλ ηελ πην επάισηε πιεζπζκηαθή νκάδα θαη νη ζπληαμηνχρνη απνηεινχλ κε ηε ζεηξά ηνπο «παξάπιεπξε απψιεηα» ηεο νηθνλνκηθήο θξίζεο». «Σε ζηηγκή θαηά ηελ νπνία νιφθιεξνο ν θνηλσληθφο ηζηφο απνδνκείηαη, ε επηζθάιεηα θαη ε αλαζθάιεηα ζεκαδεχνπλ ςπρηθά θαη θνηλσληθά κε θχξην ραξαθηεξηζηηθφ ηελ έιιεηςε ειπίδαο γηα ην κέιινλ, ε πξνζσπηθή επαισηφηεηα ζπλαληά φιε απηή ηελ ηεξάζηηα νηθνλνκηθή θξίζε, θαη ηελ ίδηα ψξα κεηψλνληαη νη εηδηθέο δξάζεηο ππέξ ησλ θνηλσληθά εππαζψλ νκάδσλ, γηα ηελ πξφιεςε θαη ηελ αληηκεηψπηζε ηεο θαηάζιηςεο επξχηεξα, είλαη επφκελνο ν πνιιαπιαζηαζκφο αληίζηνηρσλ θαηλνκέλσλ. Θεσξψ φηη βξηζθφκαζηε ζηελ αξρή ελφο πξσηνθαλνχο θαηλνκέλνπ γηα ηελ ειιεληθή θνηλσλία», δειψλεη ν αλαπιεξσηήο θαζεγεηήο Κνηλσληθήο Φπρηαηξηθήο ζην Πάληεην Παλεπηζηήκην θ. ηέιηνο ηπιηαλίδεο. Έλαο ζηνπο 6 Έιιελεο ειηθίαο έρεη αλαπηχμεη θιηληθά ζεκαληηθή ςπρνπαζνινγία θαη έλαο ζηνπο 12 ( ) ζνβαξή ςπρνπαζνινγία. Σν 75% ηνπ πιεζπζκνχ πνπ εκθαλίδεη θάπνηνπ είδνπο ςπρνπαζνινγία δελ ιακβάλεη ζεξαπεία γηα ην πξφβιεκα ην νπνίν αληηκεησπίδεη. «Γελ ζεκαίλεη φηη φινη νη άλεξγνη ή φινη νη άζηεγνη απηνθηνλνχλ, αιιά ε νηθνλνκηθή θξίζε θαη ε έιιεηςε πξννπηηθήο θαη ειπίδαο γηα ην κέιινλ ελεξγνπνηεί ην έιιεηκκα αλζεθηηθφηεηαο ηνπ θαζέλα θαη ελεξγνπνηεί θαη απηνθαηαζηξνθηθνχο κεραληζκνχο ζαλ κνηξαίν κέζν επίιπζεο απηήο ηεο αληίθαζεο», ηνλίδεη ν επηζηεκνληθφο δηεπζπληήο ηεο ΔΠΑΦΤ Πεξηζηαηηθά απηνθηνληώλ (ηειεζζείζεο θαη απφπεηξεο) Γεληθή Αζηπλνκηθή Γηεχζπλζε σο

33 Αηηηθήο Θεζζαινλίθεο Αλαηνιηθήο Μαθεδνλίαο θαη Θξάθεο Κεληξηθήο Μαθεδνλίαο Γπηηθήο Μαθεδνλίαο Ζπείξνπ Θεζζαιίαο ηεξεάο Διιάδνο Γπηηθήο Διιάδνο Πεινπνλλήζνπ Ηνλίσλ Νήζσλ Κξήηεο Βνξείνπ Αηγαίνπ Ννηίνπ Αηγαίνπ Ηζηνξηθή αλαδξνκή Η ζεκαζία θαη ην λφεκα πνπ απνδίδεηαη ζηελ πξάμε ηεο απηνθηνλίαο δηαθέξεη ζε ζπγθεθξηκέλεο ηζηνξηθέο πεξηφδνπο. Γηα παξάδεηγκα, ζηελ αξραία Διιάδα ε απηνθηνλία ζεσξείην πξνζβνιή έλαληη ηεο πνιηηείαο θαη νη απηφρεηξεο ζηεξνχλην ην δηθαίσκα ηεο ηαθήο ζε λεθξνηαθεία ηεο πφιεο. Η δσή ζεσξείην έλα δψξν απφ ηνπο ζενχο θαη ην δηθαίσκα ηεο δσήο ή ηνπ ζαλάηνπ νξίδνληαλ κφλν απφ ηνπο ίδηνπο. Η απηνθηνλία, επνκέλσο, ζεσξείην κηα πξάμε «αληαξζίαο» έλαληη ησλ ζεψλ. Αληηζέησο, ζηελ απηνθξαηνξηθή Ρψκε πεξηζηαηηθά απηνθηνλίαο εθιακβάλνληαλ ζπρλά σο πξάμεηο ηηκήο, εξσηζκνχ θαη απηνζπζίαο κεηαμχ ησλ πνιηηηθψλ εγεηψλ θαη ησλ δηαλννπκέλσλ ηεο ρψξαο. Δπί απηνθξάηνξα Κσλζηαληίλνπ Ι ( κ.υ.) ε λνκνζεζία έλαληη ηεο απηνθηνλίαο έγηλε πην απζηεξή επηβάιινληαο δήκεπζε ηεο πεξηνπζίαο ζε πεξίπησζε απηνρεηξίαο πξνθεηκέλνπ λα απνθεπρζεί ε πνηληθή δίσμε ηεο ππφζεζεο ή λα απνδεκησζεί ε πνιηηεία γηα ηελ απψιεηα ελφο πνιίηε. 33

34 Καηά ηε δηάξθεηα ηνπ Μεζαίσλα ε ζηάζε απέλαληη ζην ζέκα απηφ παξέκεηλε δηραζκέλε. Θεσξείην κηα πξάμε εγσηζηηθή πνπ έπξεπε λα δησρζεί λνκηθά θαη γηλφηαλ απνδεθηή κφλνλ φηαλ επηηειείην γηα ιφγνπο ηηκήο, π.ρ., γηα ηελ απνθπγή ηνπ βηαζκνχ. Καηά ηελ Αλαγέλλεζε παξαηεξείηαη γηα πξψηε θνξά κηα πξνζπάζεηα επξχηεξεο θαηαλφεζεο ηνπ δεηήκαηνο θαη απφπεηξεο απηνθηνλίαο γλσζηψλ πξνζψπσλ ηεο Ιζηνξίαο εξκελεχνληαη πηα σο έθθξαζε θηινζνθηθψλ πεπνηζήζεσλ. ε απηή ηελ πεξίνδν ε απηνθηνλία αλαθέξεηαη γηα πξψηε θνξά σο κηα «πξάμε παξαθξνζχλεο». Οη ζξεζθεπηηθέο πεπνηζήζεηο θάζε θξάηνπο θαη ιανχ δηαδξακάηηζαλ θαζνξηζηηθφ ξφιν ζηε ζεψξεζε ηνπ ζέκαηνο ηεο απηνθηνλίαο. Γηα παξάδεηγκα, ζε κνλνζετζηηθέο ζξεζθείεο φπσο ν Υξηζηηαληζκφο, ν Ινπδατζκφο, ην Ιζιάκ θ.ά., ε απηνθηνλία ζεσξείηαη ακαξηία απέλαληη ζην Θεφ. Η απηνζπζία ζεσξείηαη κηα πξάμε αιηξνπηζηηθή αιιά ε απηνρεηξία εγσηζηηθή θαη γηα απηφ ην ιφγν ακαξησιή. Σν Ιζιάκ, ζπγθεθξηκέλα, παξνπζηάδεηαη εμαηξεηηθά απζηεξφ ζην δήηεκα απηφ, θαζφηη ν Αιιάρ θαζνξίδεη ηε κνίξα ησλ αλζξψπσλ, επνκέλσο θαη ηε ζηηγκή πνπ ζα έξζεη ην ηέινο ηεο δσήο. Αληηζέησο, ζε άιιεο ζξεζθείεο, φπσο ν Ιλδνπηζκφο, ν Βνπδηζκφο θ.ά., εθθξάδεηαη κηα πην επλντθή ζηάζε ζην ζέκα ηεο απηνρεηξίαο. Υαξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα απνηειεί ε απνδνρή ηεο παξαδνζηαθήο ηειεηνπξγηθήο απηνθηνλίαο ηνπ ραξαθίξη (hara-kiri) πνπ επηηειείην ζηελ Ιαπσλία ή ησλ θακηθάδη πηιφησλ ηνπ Β Παγθνζκίνπ Πνιέκνπ πνπ απηνθηνλνχζαλ, δσζκέλνη κε εθξεθηηθά, ζηνρεχνληαο ζε αεξνπιάλα ηνπ ερζξνχ. Σν ζηάδην πξηλ ηελ απόπεηξα Σξία ζηάδηα θαίλεηαη λα πξνεγνχληαη ηεο κνηξαίαο απφθαζεο: -Τν ζηάδην «ζύιιεςεο» ηεο ηδέαο ε απηφ ην ζηάδην ην άηνκν ζθέθηεηαη γηα πξψηε θνξά ηελ πξάμε ηεο απηνθηνλίαο σο πηζαλή ιχζε ζηα πξνβιήκαηά ηνπ. Πνιιέο θνξέο κπνξεί λα έρεη δηαβάζεη ζηνλ Σχπν γηα ηελ απφπεηξα ελφο επψλπκνπ πξνζψπνπ, λα έρεη δεη κηα ηαηλία κε ζρεηηθφ ζέκα ή αθφκε θαη λα έρεη βηψζεη κηα παξφκνηα εκπεηξία απφ θάπνην γλσζηφ ή ζπγγεληθφ πξφζσπν. -Τν ζηάδην ηεο ακθηζπκίαο Μηα πάιε κεηαμχ ησλ δπλάκεσλ απηνζπληήξεζεο θαη απηνθαηαζηξνθήο βηψλεηαη ζε ελδνςπρηθφ επίπεδν. ε απηφ ην ζηάδην αξρίδνπλ νη απεηιέο/ κελχκαηα πξνο ην πεξηβάιινλ γηα πηζαλή απφπεηξα, ιεηηνπξγψληαο αζπλείδεηα σο κηα έθθιεζε γηα βνήζεηα. Δίλαη ηδηαίηεξα ελδηαθέξνλ φηη ζε απηφ ην ζηάδην ην άηνκν επηζπκεί ηαπηφρξνλα λα πεζάλεη, αιιά θαη λα δήζεη, αιιά, αλ δήζεη, λα ζπλερίζεη κε δηαθνξεηηθφ ηξφπν δσήο. 34

35 -Τν ζηάδην ηεο απόθαζεο ην ζηάδην απηφ έρεη ιεθζεί κηα απφθαζε. Δάλ ην άηνκν έρεη απνθαζίζεη λα ζέζεη ηέινο ζηε δσή ηνπ ηηο πεξηζζφηεξεο θνξέο παξνπζηάδεη κηα απξφζκελε εξεκία, ε νπνία κπνξεί λα μεγειάζεη ηνπο γχξσ ηνπ φηη ην πξφβιεκα έρεη μεπεξαζηεί. Αληηζέησο, απνηειεί έλα ζνβαξφ θαη ηζρπξφ πξνκήλπκα φηη βξίζθεηαη ζε πςειφ βαζκφ επηθηλδπλφηεηαο. Δίλαη ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθφ φηη ζε απηφ ην ζηάδην απαληά γεληθά θαη αφξηζηα ζρεηηθά κε ηα ζρέδηά ηνπ γηα ην κέιινλ, αξρίδεη λα θάλεη πξνεηνηκαζίεο, γηα παξάδεηγκα, λα ραξίδεη πνιχηηκα αληηθείκελα. Αίηηα απηνθηνληώλ Η πξάμε ηεο απηνθηνλίαο απνηειεί κηα πνιχπινθε αλζξψπηλε θαηάζηαζε, φπνπ πνιινί παξάγνληεο εκπιέθνληαη, φπσο ηα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά ηεο πξνζσπηθφηεηαο ηνπ αηφκνπ, ε θαηάζηαζε ηεο πγείαο ηνπ, νη ζπγθεθξηκέλεο ζπλζήθεο ηεο δσήο ηνπ θαηά ηε ζπγθεθξηκέλε ρξνληθή ζηηγκή θ.ά. Απφ ηελ επνρή ηεο αξραηφηεηαο έσο ζήκεξα ε κειέηε ηεο απηνθηνλίαο απνηεινχζε θπξίσο αληηθείκελν έξεπλαο ηεο θηινζνθίαο. ήκεξα, ην ελδηαθέξνλ κειέηεο έρεη ζηξαθεί ζηηο επηζηήκεο ηεο θνηλσληνινγίαο θαη ηεο ςπρνινγίαο, ζέηνληαο θξίζηκα εξσηήκαηα ζρεηηθά κε ηελ αηηηφηεηα ηεο πξάμεο απηήο αιιά θαη ηεο πην απνηειεζκαηηθήο πξφιεςήο ηεο. Κνηλωληνινγηθά Η έξεπλα ησλ θνηλσληνινγηθψλ παξακέηξσλ πνπ θαζνξίδνπλ ηελ απηνθηνλία δηεξεπλά ηηο θνηλσληθέο δνκέο, ηα ζπζηήκαηα, ηνπο θαλφλεο, ηα ήζε θαη ηα έζηκα πνπ ζέηνπλ ηηο πξνυπνζέζεηο εκθάληζεο απηήο ηεο ζπκπεξηθνξάο. πσο πξναλαθέξζεθε, ζρεηηθά κε ηνπο παξάγνληεο επηθηλδπλφηεηαο ζηελ απηνρεηξία, πνιινί ζρεηίδνληαη κε ηελ αλάγθε ηνπ αλζξψπνπ λα «αλήθεη» ζε κηα νκάδα, λα αηζζάλεηαη ζπκκεηνρή θαη αζθάιεηα ζε απηή, αιιά θαη λα ιακβάλεη αλαγλψξηζε θαη ηθαλνπνίεζε. Γηα παξάδεηγκα, πνιιέο έξεπλεο έρνπλ δείμεη φηη ειηθησκέλνη, πνπ δνπλ κφλνη, παξνπζηάδνπλ πςειφ βαζκφ επηθηλδπλφηεηαο. πρλά, επίζεο, πςειφο βαζκφο επηθηλδπλφηεηαο ζπλαληάηαη ζε κεηαλάζηεο ή πξφζθπγεο νη νπνίνη ζε απηφ ην ζηάδην ηεο δσήο ηνπο έρνπλ βηψζεη ζεκαληηθέο απψιεηεο, φπσο ε παηξίδα, ην ζπίηη, ε νηθνγέλεηα, ε ζξεζθεία, αγαπεκέλα πξφζσπα, θαη αηζζάλνληαη φηη νη ξίδεο ηνπο έρνπλ «ραζεί» θαη δελ επαλαπξνζδηνξίδνληαη. Ο Emile Durkheim, ζηηο αξρέο ηνπ αηψλα, κε ην έξγν ηνπ Le Suicide (1897), παξνπζίαζε γηα πξψηε θνξά κηα ζεκαληηθή ζρεηηθή θνηλσληνινγηθή κειέηε. χκθσλα κε ηνλ Durkheim ε ζπκπεξηθνξά ηνπ αηφκνπ θαζνξίδεηαη απφ ηε ζρέζε ηνπ κε ηελ θνηλσλία. ζν πην ζπγθξνηεκέλε θαη αζθαιήο είλαη απηή ε ζρέζε, ηφζν κηθξφηεξε είλαη ε πηζαλφηεηα λα απνπεηξαζεί λα απηνθηνλήζεη. Ο Durkheim δηέθξηλε ηξία είδε απηνθηνλίαο: ηελ«αιηξνπηζηηθή», ζηελ νπνία ην άηνκν ηειεί ζε κηα ζρέζε ζπγρψλεπζεο θαη ηαχηηζεο κε ηελ θνηλσλία θαη ληψζεη «ππνρξεσκέλν» λα ππαθνχεη ζηηο επηβνιέο ηεο, αθφκε θαη λα ζπζηαζηεί γη απηή. ε απηή ηελ πεξίπησζε ην άηνκν ληψζεη φηη δελ έρεη δηθή ηνπ άπνςε θαη αθνινπζεί ηπθιά ηνπο θαλφλεο ηνπ ζπλφινπ. To ηαπσληθφ ηειεηνπξγηθφ ηνπ ραξαθίξη απνηειεί έλα ραξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα αιηξνπηζηηθήο απηνθηνλίαο. 35

36 ηε ζπλέρεηα, αλαθέξεηαη ε «εγσηζηηθή απηνθηνλία», πνπ είλαη θαη ε πην ραξαθηεξηζηηθή ηεο ζχγρξνλεο επνρήο. ε απηή ηελ πεξίπησζε ην άηνκν ληψζεη απνθνκκέλν απφ ηελ θνηλσλία θαη βηψλεη ζεκαληηθή απνπζία θνηλσληθψλ δεζκψλ. Η αλάγθε ηνχ λα δήζεη θαη λα αληεπεμέιζεη απιά δελ ην αθνξνχλ. Μέζα ζε έλα ηέηνην πιαίζην φιν θαη πεξηζζφηεξνη άλζξσπνη ζήκεξα, πνπ ληψζνπλ κφλνη θαη απνκνλσκέλνη, απνπεηξψληαη λα απηνθηνλήζνπλ, κελ έρνληαο άιινπο ηξφπνπο λα αληεπεμέιζνπλ ζηελ απφζηαζε πνπ ηνπο δηαρσξίδεη απφ ηα ππφινηπα κέιε ηεο θνηλσλίαο. Σέινο, ν Durkheim αλέθεξε ηελ «αλνκηθή απηνθηνλία» ζε πεξηπηψζεηο θαηά ηηο νπνίεο ην άηνκν βξίζθεηαη απξφζκελα ζε κηα θαηάζηαζε φπνπ ε θαζηεξσκέλε ζρέζε ηνπ κε ηελ θνηλσλία θαη ηνπο ζεζκνχο ηεο «θαηαξξέεη». Η αλεξγία, ε πηψρεπζε, ε κεηαλάζηεπζε θ.ά. απνηεινχλ θαηαζηάζεηο πνπ ζέηνπλ εμαηξεηηθά απφηνκεο αιιαγέο ζηε ζρέζε ηνπ αηφκνπ κε ηηο θνηλσληθέο δνκέο, δεκηνπξγψληαο απνδηνξγάλσζε, έληνλν ζηξεο θαη πηζαλή απψιεηα ειέγρνπ. Τπφ απηέο ηηο ζπλζήθεο κπνξεί λα πξνθχςεη ε αλνκηθή απηνθηνλία. Ψπρνινγηθά πσο ν Durkheim έζεζε ηηο πξψηεο βάζεηο γηα κηα θνηλσληνινγηθή κειέηε ηεο απηνθηνλίαο ζηηο αξρέο ηνπ αηψλα, έηζη θαη ν Freud πξσηνζηάηεζε ζηελ ςπρνινγηθή εξκελεία απηήο. Σν 1920 παξνπζίαζε ηε ζεσξία ηνπ ζρεηηθά κε ην έλζηηθην ηνπ ζαλάηνπ (Thanatos), ζθνπφο ηνπ νπνίνπ είλαη λα μεπεξάζεη ηηο αλαζηνιέο ηνπ αλζξψπνπ, λα θαηαζηξέςεη, θαη λα ηνλ επαλαθέξεη ζηελ θαηάζηαζε ηεο άςπρεο, αλφξγαλεο θαηάζηαζεο απφ ηελ νπνία πξνήιζε. Σν έλζηηθην ηνπ ζαλάηνπ ζπλππάξρεη πάληα κε ην έλζηηθην ηεο δσήο. Ο Freud ππνζηήξηδε φηη ε απηνθηνλία απνηειεί νπζηαζηηθά κηα επηζπκία ζαλάηνπ ζηξακκέλε πξνο ηνπο άιινπο. Απηή ε επηζπκία ζηε ζπλέρεηα ζηξέθεηαη πξνο ηνλ ίδην ηνλ εαπηφ, πνπ έρεη νπζηαζηηθά ηαπηηζηεί κε ην πξφζσπν εθείλν πνπ ην έρεη βιάςεη ζηε δσή ηνπ. Γη απηφλ ην ιφγν ε απηνθηνλία αλαθέξεηαη ζπρλά θαη σο έλαο έκκεζνο ηξφπνο ηηκσξίαο ηνπ πξνζψπνπ πνπ έρεη παίμεη ζεκαληηθφ ξφιν ζηε δσή ηνπ απηφρεηξα θαη ηνλ έρεη ηξαπκαηίζεη ζπλαηζζεκαηηθά κε δηάθνξνπο ηξφπνπο. Ο Ν. Retterstol (1993) ηνλίδεη φηη νη ζπλαηζζεκαηηθέο εκπεηξίεο ηεο πξψηκεο βξεθηθήο θαη παηδηθήο ειηθίαο ζέηνπλ ηηο βάζεηο γηα ηελ πγηή ςπρηθή αλάπηπμε ηνπ αηφκνπ. Η αξλεηηθή επίδξαζε απηψλ ησλ εκπεηξηψλ πξνδηαζέηεη ην άηνκν γηα δπζπξνζαξκνζηηθφηεηα, ςπρηθή αληζνξξνπία θαη δηαηαξαρή θαη, ππφ ηηο θαηάιιειεο ζπλζήθεο, γηα απηνθηνλία. ε πεξίπησζε «θξίζεο» ην άηνκν θαιείηαη λα επηζηξαηεχζεη φιεο ηνπ ηηο δπλάκεηο γηα λα ππνζηεξίμεη ηνλ εαπηφ ηνπ. Δάλ απηέο νη δπλάκεηο είλαη ειιηπείο, θαζφηη πνηέ δελ ππνζηεξίρζεθαλ κε θαηάιιεινπο ηξφπνπο ζην παξειζφλ απφ ην νηθνγελεηαθφ πεξηβάιινλ θαη ηα βηψκαηα ηεο παηδηθήο ειηθίαο, ην άηνκν βηψλεη κηα θαηάζηαζε έληνλνπ ζηξεο θαη αλαζθάιεηαο. Αξρίδεη λα απνκνλψλεηαη, λα «παξαηηείηαη», νδεγνχκελν ζηελ απηνθηνλία σο ηε κφλε ιχζε πνπ κπνξεί λα ην βγάιεη απφ ηνλ έληνλν ςπρηθφ πφλν θαη ηελ απειπηζία πνπ βηψλεη. Σέινο, ν ηξφπνο κε ηνλ νπνίν θάζε άηνκν έρεη κάζεη ζηε δσή ηνπ λα ρεηξίδεηαη θαηαζηάζεηο έληνλεο ζπλαηζζεκαηηθήο θφξηηζεο, παίδεη θαζνξηζηηθφ ξφιν ζηελ απφζηαζε πνπ ηνλ δηαρσξίδεη απφ ηε ζθέςε θαη ηελ πξάμε ηεο απηνθηνλίαο. πσο ηνλίδεη ν Ν. Retterstol, ζηηο πεξηπηψζεηο αηφκσλ πνπ απνπεηξψληαη λα απηνθηνλήζνπλ παξνπζηάδεηαη ζπλήζσο έλαο ζπλδπαζκφο ηξηψλ ζεκαληηθψλ 36

37 παξαγφλησλ: νη θξίζεηο πνπ πξνθχπηνπλ ζηε δσή ηνπο είλαη ζπλήζσο πην δχζθνιεο, πην απαηηεηηθέο, πην ζπρλέο θαη πην πνιχπινθεο απφ εθείλεο πνπ πξνθχπηνπλ ζε άιια άηνκα. Γεχηεξνλ, νη ηξφπνη κε ηνπο νπνίνπο έρνπλ κάζεη λα ηηο ρεηξίδνληαη είλαη ειιηπείο θαη, ηξίηνλ, ελππάξρεη ζεκαληηθή έιιεηςε θνηλσληθήο ππνζηήξημεο. Ο ζπλδπαζκφο ησλ ηξηψλ απηψλ παξαγφλησλ νδεγεί ζε ζπλαηζζήκαηα απφγλσζεο, αίζζεκα «αδηεμφδνπ», νη «θξίζεηο» θαίλνληαη πην έληνλεο, δπζεπίιπηεο θαη ε ζθέςε ηεο απηνρεηξίαο δελ αξγεί λα θαλεί ζην πξνζθήλην Θξεζθεπηηθή Απηνθηνλία Η ζηάζε ησλ πεξηζζφηεξσλ ζξεζθεηψλ απέλαληη ζηελ απηνθηνλία είλαη αξλεηηθή. Οη ζξεζθείεο απηέο, φληαο ζηνλ αληίπνδα ηνπ αηνκηθηζκνχ, δέρνληαη ηελ πξαγκαηηθφηεηα σο κία εληαία νληφηεηα, κε επίθεληξν ην Θείν ζηνηρείν, γχξσ απφ ην νπνίν αλαπηχζζνληαη φια ηα άιια ζηνηρεία, δειαδή ην αλζξψπηλν θαη ην θνζκηθφ, ην έκςπρν θαη ην άςπρν, ην έιινγν θαη ην άινγν. Η δσή αλήθεη ζηνλ ζετθφ παξάγνληα ηεο πξαγκαηηθφηεηαο πνπ θαζνξίδεη ηνλ ξπζκφ ησλ φλησλ ζε φιε ηελ θιίκαθα ηεο χπαξμήο ηνπο. Καζέλα εληάζζεηαη θαη ππνηάζζεηαη ζηνλ θχθιν ηεο δσήο θαη ηνπ ζαλάηνπ, πνπ θαζνξίδεηαη απφ ην ζείν ζηνηρείν. Ο άλζξσπνο ινηπφλ δελ δηθαηνχηαη λα δηαηαξάμεη ηνλ θχθιν ηεο δσήο θαη γη απηφ απαγνξεχεηαη ν θφλνο ηνπ άιινπ αλζξψπνπ φζν θαη ηνπ ίδηνπ ηνπ εαπηνχ. Η ρξηζηηαληθή δηδαζθαιία ζεσξεί ηελ απηνθηνλία σο έλα απφ ηα κεγαιχηεξα ακαξηήκαηα, ε δε Οξζφδνμε Δθθιεζία ζηεξηδφκελε ζηελ Αγία Γξαθή θαη ζηελ Ιεξά Παξάδνζε ζεσξεί ηελ απηνθηνλία σο έγθιεκα ελαληίνλ ηεο ηεξφηεηαο ηεο αλζξψπηλεο δσήο θαη σο θινληζκφ θαη απψιεηα ηεο πίζηεσο θαη ηεο ειπίδαο ηνπ απηφρεηξα πξνο ηνλ Θεφ. Καηά ηελ Καηλή Γηαζήθε ν άλζξσπνο ηε δσή δελ ηελ έρεη απφ ηνλ εαπηφ ηνπ, αιιά ηελ έιαβε σο δψξν απφ ηνλ Θεφ θαη σο δψξν ηνπ Θενχ νθείιεη λα ηελ εθηηκά. εκάδηα θηλδύλνπ 70% φισλ ησλ αλζξψπσλ πνπ θάλνπλ απφπεηξα απηνθηνλίαο δίλνπλ θάπνηα έλδεημε ησλ ζθνπψλ ηνπο πξηλ απνπεηξαζνχλ. Πνιινί κεηαδίδνπλ άκεζα ηηο πξνζέζεηο ηνπο ιέγνληαο: «ζέισ λα πεζάλσ» ή «δελ μέξσ πόζν θαηξό αθόκα κπνξώ λα αληέμσ απηή ηε θαηάζηαζε». Άιινη ζε κία ηέηνηα θξίζε κπνξεί λα ππαηληρζνχλ θάπνην ιεπηνκεξέο ζρέδην απηνθηνλίαο, π.ρ. «θξύβσ ηα ράπηα κνπ ζε πεξίπησζε πνπ ηα πξάγκαηα ρεηξνηεξέςνπλ» ή «ηειεπηαία νδεγώ ζα λα κε κε λνηάδεη ηη ζα ζπκβεί». Γεληθά πξνηάζεηο πνπ θαλεξψλνπλ ζπλαηζζήκαηα θαηάζιηςεο, κεγάιεο κνλαμηάο, απειπηζίαο καξηπξνχλ απηνθηνληθέο ζθέςεηο. Δίλαη ζεκαληηθφ λα αθνχηε απηέο ηηο «θσλέο βνήζεηαο», γηαηί ζπρλά απνηεινχλ απέιπηδεο πξνζπάζεηεο λα κεηαθέξνπλ ζηνπο άιινπο ηελ αλάγθε γηα θαηαλφεζε ή γηα βνήζεηα. Δπίζεο, ζπρλά νη άλζξσπνη πνπ ζθέθηνληαη ηελ απηνθηνλία παξνπζηάδνπλ εμσηεξηθέο αιιαγέο ζηελ ζπκπεξηθνξά ηνπο. Μπνξεί λα πξνεηνηκάδνληαη γηα ην ζάλαηφ ηνπο ραξίδνληαο αγαπεκέλα αληηθείκελα, θηηάρλνληαο ηε δηαζήθε ηεο ή 37

38 ηαθηνπνηψληαο εθθξεκφηεηεο. Πηζαλφλ λα απνκαθξχλνληαη απφ ηνπο δηθνχο ηνπο, λα αιιάδνπλ ζπλήζεηεο δηαηξνθήο ή χπλνπ ή λα ράλνπλ ην ελδηαθέξνλ ηνπο γηα πξνζθηιείο δξαζηεξηφηεηεο ή ζρέζεηο ηνπο. Μία μαθληθή έληνλε επθνξία κπνξεί επίζεο λα είλαη ζεκάδη θηλδχλνπ, θαζψο ίζσο ζεκαηνδνηεί φηη ην άηνκν βηψλεη ήδε έλα ζπλαίζζεκα αλαθνχθηζεο φηη ηα πξνβιήκαηά ηνπ ζα ηειεηψζνπλ ζχληνκα. Απηνθηνληθόο ηδεαζκόο Ο φξνο «απηνθηνληθφο ηδεαζκφο» αλαθέξεηαη ζε ζθέςεηο ηνπ αλζξψπνπ πνπ αθνξνχλ απηνθαηαζηξνθηθή ζπκπεξηθνξά. Απηέο νη ζθέςεηο κπνξεί λα είλαη αζαθείο θαη αθαζφξηζηεο θαη λα αθνξνχλ ην ζάλαην ζε θάπνην κειινληηθφ ρξφλν ή λα παίξλνπλ ηε κνξθή ζπγθεθξηκέλνπ ζρεδίνπ απηνθηνλίαο. Σν ζρέδην κπνξεί λα πεξηιακβάλεη ηνλ ηφπν θαη ην ρξφλν ηεο απηνθηνλίαο θαη ην κέζν πνπ ζα ρξεζηκνπνηεζεί. Η χπαξμε ζρεδίνπ απμάλεη ηνλ θίλδπλν απηνθηνλίαο. Ο απηνθηνληθφο ηδεαζκφο κπνξεί λα είλαη ρξφληνο θαη επίκνλνο, ή λα είλαη παξνδηθφο θαη λα ππξνδνηείηαη απφ αληίμνα γεγνλφηα ηεο δσήο. ε θάζε πεξίπησζε, εθθξάδεη ηε δπζθνιία ηνπ αλζξψπνπ λα ηα βγάιεη πέξα θαη λα αληηκεησπίζεη ηηο δπζθνιίεο ηεο δσήο. Οξίδνληαο ηελ απηνθαηαζηξνθηθόηεηα Απηνθαηαζηξνθηθφο δελ είλαη κφλν ν άλζξσπνο πνπ απηνθηνλεί ή πνπ απνπεηξάηαη λ απηνθηνλήζεη. Η απηνθαηαζηξνθηθφηεηα κπνξεί λα εθδεισζεί κε έλα επξχ θάζκα ζθέςεσλ, πξάμεσλ θαη ζπκπεξηθνξψλ πνπ ζηξέθνληαη θαηά ηεο ζσκαηηθήο αθεξαηφηεηαο θαη ηεο δσήο ηνπ αηφκνπ πνπ ηηο πξαγκαηνπνηεί. Παξαδείγκαηα απηνθαηαζηξνθηθψλ ζπκπεξηθνξψλ είλαη: 1. Οη ζπκπεξηθνξέο πςεινχ θηλδχλνπ o Άκεζεο (π.ρ. επηθίλδπλε νδήγεζε) o Έκκεζεο (π.ρ. ξηςνθίλδπλε ζεμνπαιηθή ζπκπεξηθνξά) 2. Οη «ρξφληεο απηνθηνλίεο» o Θάλαηνο απφ αιθννιηζκφ o Θάλαηνο απφ ρξήζε νπζηψλ o Θάλαηνο απφ ζπλεηδεηή κε ζπκκφξθσζε ζηε ζεξαπεπηηθή αγσγή ζε ρξφληεο παζήζεηο (ζαθραξψδεο δηαβήηεο, ππέξηαζε θιπ) 3. Ο απηνθηνληθφο ηδεαζκφο 4. Οη απηνθαηαζηξνθηθέο πξάμεηο o Παξα-απηνθηνληθέο ζπκπεξηθνξέο o Απφπεηξα απηνθηνλίαο o Απηνθηνλία 38

39 Ο Π.Ο.Τ πξνεηδνπνηεί επίζεκα φηη ε παγθφζκηα νηθνλνκηθή θξίζε νδεγεί ζε έμαξζε ηνπ αξηζκνχ ησλ απηνθηνληψλ, ελψ ηα θξνχζκαηα έρνπλ ήδε θάλεη ηελ εκθάληζή ηνπο θαη ζηε ρψξα καο. Οη κειέηεο απνδεηθλχνπλ ζπζηεκαηηθά φηη νη απηνθηνλίεο θαη νη απφπεηξεο απηνθηνλίαο είλαη πην ζπρλέο ζε αλέξγνπο θαη γεληθφηεξα ζε ρακειά νηθνλνκηθά θνηλσληθά επίπεδα παξά ζε εξγαδφκελνπο, θαη φηη πεξηζζφηεξνη άλεξγνη απηνθηνλνχλ ζε ζχγθξηζε κε ηνπο ακηγψο ςπρηαηξηθνχο αζζελείο. Σν ρακειφ κνξθσηηθφ επίπεδν θαη ηα άγακα άηνκα έρνπλ επίζεο δπζκελή πξφγλσζε. Φπζηθά, αζζελείο ήδε απφ παιαηφηεξα κε ηζηνξηθφ θαηάζιηςεο ή θαη απφπεηξεο απηνθηνλίαο, επξίζθνληαη ζε πςειφηεξν θίλδπλν. Οη άλδξεο θηλδπλεχνπλ πεξηζζφηεξν απφ ηηο γπλαίθεο λα απηνθηνλήζνπλ θαη κηα εμήγεζε είλαη θαη ε απμεκέλε θαηαλάισζε αιθνφι ζηνλ αλδξηθφ πιεζπζκφ. Η αχμεζε ηεο αλεξγίαο θαηά 3% ζπζρεηίδεηαη κε αχμεζε ησλ απηνθηνληψλ θαηά 4,5%, πξνθαιεί δηπιαζηαζκφ ηεο γεληθήο ζλεζηκφηεηαο ζηα ρακειά θνηλσληθά ζηξψκαηα θαη αχμεζε ηεο ζλεζηκφηεηαο απφ άιιεο παζήζεηο φπσο ηζραηκηθή θαξδηνπάζεηα (εκθξάγκαηα δειαδή) θπξίσο ζε άλδξεο θάησ ησλ 60 εηψλ. Παξα-απηνθηνληθή ζπκπεξηθνξά Η παξα-απηνθηνληθή ζπκπεξηθνξά έρεη νξηζηεί απφ ηνλ Π.Ο.Τ. σο: «κηα πξάμε ρσξίο ζαλαηεθόξν απνηέιεζκα, θαηά ηελ νπνία ην άηνκν εκθαλίδεη κία κε ζπλήζε ζπκπεξηθνξά ρσξίο ηελ παξέκβαζε άιισλ, ε νπνία πξνθαιεί απηνηξαπκαηηζκό ή ραξαθηεξίδεηαη από ηε ιήςε θαξκαθεπηηθήο νπζίαο ζε πνιύ κεγαιύηεξε από ηε ζεξαπεπηηθή δόζε θαη ε νπνία ζπκπεξηθνξά έρεη σο ζηόρν ηελ επίηεπμε αιιαγώλ πνπ ην άηνκν επηζπκεί κέζσ ησλ πξαγκαηηθώλ ή ησλ αλακελόκελσλ ζσκαηηθώλ επηπηώζεσλβιαβώλ». O παξαπάλσ νξηζκφο ζπκπεξηιακβάλεη θαη ηελ απφπεηξα απηνθηνλίαο. Χζηφζν, ν φξνο «παξα-απηνθηνλία» ζπλήζσο ρξεζηκνπνηείηαη γηα λα πεξηγξάςεη ηε ζπκπεξηθνξά αζζελψλ πνπ απηναθξσηεξηάδνληαη ή απηνηξαπκαηίδνληαη, ρσξίο λα ππάξρεη πάληα πξφζεζε ζαλάηνπ. Απηή ε ζπκπεξηθνξά είλαη ζπρλφηεξε ζηηο κηθξέο ειηθίεο (ζηελ εθεβεία ή ηελ πξψηκε ελήιηθν δσή). Δίλαη ζπρλφηεξε ζηηο γπλαίθεο απ φηη ζηνπο άληξεο. Οη άλζξσπνη πνπ απηνηξαπκαηίδνληαη ζπλήζσο πξνθαινχλ νη ίδηνη ακπρέο, εθδνξέο, ή βαζχηεξα ηξαχκαηα κε καραίξη, μπξάθη, ζπαζκέλν γπαιί θιπ. πλήζσο νη ηξαπκαηηζκνί εληνπίδνληαη ζηα κπξάηζα, ηνπο θαξπνχο, ηνπο κεξνχο θαη ηηο θλήκεο (πην ζπάληεο εληνπίζεηο είλαη ην πξφζσπν, ην ζηήζνο θαη ε θνηιηά). Ο απηνηξαπκαηηζκφο είλαη έλαο ηξφπνο γηα λα αλαθνπθηζηνχλ απφ ηελ έληαζε πνπ ληψζνπλ ή λα εθηνλψζνπλ ην ζπκφ πνπ ληψζνπλ γηα ηνλ εαπηφ ηνπο ή ηνπο άιινπο. ε θάπνηεο πεξηπηψζεηο είλαη έλαο ηξφπνο λα εθδειψζνπλ ηελ επηζπκία ηνπο λα πεζάλνπλ. Απηνχ ηνπ είδνπο ε ζπκπεξηθνξά είλαη ζπρλφηεξε ζηνπο αλζξψπνπο πνπ έρνπλ θάπνηα ςπρηθή πάζεζε, ζπλήζσο δηαηαξαρή πξνζσπηθφηεηαο. Απόπεηξα απηνθηνλίαο 39

40 Ο φξνο «απφπεηξα απηνθηνλίαο» αλαθέξεηαη ζε κηα ελέξγεηα ηνπ αλζξψπνπ πνπ ζηξέθεηαη θαηά ηεο πγείαο, ηεο ζσκαηηθήο αθεξαηφηεηαο θαη ηεο δσήο ηνπ (π.ρ. ιήςε ππεξβνιηθήο δφζεο θαξκάθσλ, πηψζε απφ χςνο θιπ). Οη απφπεηξεο κπνξεί λα είλαη πξνζρεδηαζκέλεο ή παξνξκεηηθέο. Η δεχηεξε πεξίπησζε είλαη ζπρλή ζηελ εθεβεία. Κάζε απφπεηξα απηνθηνλίαο πξέπεη λα ιακβάλεηαη ζνβαξά ππφςε! Αθφκα θη φηαλ δελ είλαη ζαλαηεθφξα, δε ζεκαίλεη φηη ν θίλδπλνο έρεη πεξάζεη. Οη άλζξσπνη πνπ απνπεηξάζεθαλ θάπνηε λα απηνθηνλήζνπλ δηαηξέρνπλ απμεκέλν θίλδπλν λα ην μαλαθάλνπλ, εηδηθά ηνλ πξψην ρξφλν κεηά ηελ απφπεηξα. Απηνθηνλία ζηελ εθεβεία Η Δθεβηθή Απηνθηνλία είλαη έλα ζνβαξφ θαη απμαλφκελν πξφβιεκα. Η εθεβεία κπνξεί λα είλαη ζπλαηζζεκαηηθά ηαξαρψδεο θαη αγρσηηθή. Οη έθεβνη αληηκεησπίδνπλ πηέζεηο γηα λα πεηχρνπλ ζε φινπο ηνπο ηνκείο θαη λα παξακείλνπλ «in». Σα παξαπάλσ ηζρχνπλ θαη γηα ηνπο εθήβνπο, κε αθφκα κεγαιχηεξε πξνζνρή εθ κέξνπο ησλ ελειίθσλ, ιφγσ ηεο έληνλεο παξνξκεηηθφηεηαο ησλ λεαξψλ αηφκσλ. Δξσηεκαηνιφγην 1)Καηά πφζν έρεη επεξεάζεη ε θξίζε ηελ πγεία ζαο ; 40

41 Καηά πόζν έρεη πεξεάζεη ε θξίζε ηελ πγεία ζαο ΠΟΛΎ 10% ΕΛΑΥΙΣΑ 70% ΜΕΣΡΙΑ 20% ΠΟΛΎ ΜΕΣΡΙΑ ΕΛΑΥΙΣΑ 2) Έρεηε πεξάζεη θάπνηα πεξίνδν θαηάζιηςεο ζηελ δσή ζαο ; Έρεηε πεξάζεη θάπνπηα πεξίνδν θαηάζιηςεο ζηελ δσή ζαο ; 30% ΝΑΙ ΌΥΙ 70% 41

42 3)Καηά πφζν βηψλεηαη ην άγρνο ζηελ θαζεκεξηλφηεηα ζαο ιφγσ ηεο νηθνλνκηθήο θξίζεο ; Καηά Πόζν βηώλεηαη ην άγρνο ζηελ θαζεκεξηλνί ζαο ιόγσ ηεο νηθνλνκηθήο θξίζεο; 15% 45% 40% ΠΟΛΎ ΜΕΣΡΙΑ ΕΛΑΥΙΣΑ 4)Πηζηεχεηε φηη ν θχξηνο παξάγνληαο γηα ηελ απηνθηνλία είλαη ε νηθνλνκηθή θξίζε ; Πηζηεύεηε όηη θύξηνο παξάγνληαο γηα ηελ απηνθηνλία είλαη ε νηθνλνκηθά θξίζε; 55% 45% ΝΑΙ ΌΥΙ 42

43 5)Πηζηεχεηε φηη ην ζηξεο έρεη γίλεη αλαπφζπαζην θνκκάηη ηεο δσήο ζαο ; Πηζηεύεηε όηη ην ζηξεο έρεη γίλεη αλαπόζπαζην θνκκάηη ηεο δσήο ζαο ; 35% 65% ΝΑΙ ΌΥΙ 43

44 Οκάδα Εξγαζίαο: Εαθνπνύινπ Υξηζηίλα, Κσλζηαληνπνύινπ Γήκεηξα, Λεκπέζε ηαπξνύια ΔΞΑΡΣΖΔΗ 44

45 Δηζαγσγή ηελ θαζεκεξηλή «δεκνζηνγξαθηθή» γιψζζα ππάξρεη ζχγρπζε ζηελ νξνινγία γηα ην ειιεληθφ πξφβιεκα. πρλά αλαθέξεηαη σο «νηθνλνκηθή θξίζε» ε απμαλφκελε αλεξγία, ε κείσζε ησλ πξαγκαηηθψλ εηζνδεκάησλ θαη ε γεληθή πηψζε ηεο δήηεζεο. Δπίζεο αλαθέξεηαη σο «νηθνλνκηθή θξίζε» ε ειιεληθή θξίζε ρξένπο. Με απνηέιεζκα ε αχμεζε ηεο αλεξγίαο λα νδεγεί ηνπο λένπο ζε θαθέο ζπλήζεηεο (πρ λαξθσηίθα) θαη λα εμαξηψληαη απφ απηέο. Η Δμάξηεζε είλαη κηα παζνινγηθή θαηάζηαζε ηνπ εγθεθάινπ πνπ νδεγεί αλαπφδξαζηα εθαηνκκχξηα αλζξψπνπο ζε κηα δηαξθή θαη απειπηζκέλε αλαδήηεζε, λνηψζνπλ επηηαθηηθή αλάγθε α) γηα ηε ρξήζε ελφο πξντφληνο β) γηα ηε δηελέξγεηα κηαο πξάμεο γ) γηα ηελ επαθή κε θάπνην πξφζσπν. Η εμάξηεζε πξνθχπηεη απφ ηε επαλάιεςε. πληζηά ηελ νπζία ηεο δσήο ζην κέηξν πνπ δίλεη λφεκα ζηελ ίδηα ηελ χπαξμε. Απηφ ην νπνίν δεκηνπξγεί πξφβιεκα δελ είλαη ε εμάξηεζε απηή θαζαπηή αιιά ε θχζε ηεο, φηαλ εγθισβίδεη αληί λ απειεπζεξψλεη, φηαλ ππνηάζζεη αληί λ απμάλεη ηελ ειεπζεξία, φηαλ εθηξέπεηαη πξνο ηελ πιεπξά ηεο αξξψζηηαο. Μνξθέο εμάξηεζεο 1) Σα λαξθσηηθά Σα λαξθσηηθά είλαη νπζίεο πνπ επηδξνχλ ζηνλ εγθέθαιν θαη γη απηφ πξνθαινχλ εζηζκφ. Οη άλζξσπνη πνπ ηα ρξεζηκνπνηνχλ ζέινπλ λα βηψζνπλ ηηο ζπλέπεηεο ηνπο. Υαξαθηεξίδεηαη σο ε πην επηθίλδπλε κνξθή εμάξηεζεο θη απηφ δηφηη ηηο πεξηζζφηεξεο θνξέο νδεγεί ζηνλ ζάλαην. Σε ζεκεξηλή επνρή νη απαηηήζεηο είλαη πςειέο θαη ε απνγνήηεπζε ησλ λέσλ φηαλ δελ κπνξνχλ λα εθπιεξψζνπλ ηα φλεηξα ηνπο. Η απνηπρία εηζαγσγήο ζην Παλεπηζηήκην θαη θπξίσο ε εχξεζε εξγαζίαο ηνπο σζνχλ 45

46 ζηα λαξθσηηθά θαζψο ληψζνπλ αλίθαλνη δηφηη πηζηεχνπλ πσο δελ είλαη άμηνη λα επηβηψζνπλ ζε κηα ηφζν ζθιεξή θνηλσλία. Καηεγνξίεο λαξθσηηθώλ Μαξηρνπάλα- Υαζίο: Παξάγσγα ηεο ηλδηθήο θάλλαβεο. Καπλίδεηαη ην άλζνο (καξηρνπάλα) ή ε ξεηίλε (ραζίο) πνπ παξαζθεπάδεηαη ζε πιαθίδηα ή θπιίλδξνπο ρξψκαηνο ζθνχξνπ θαθέ. Σν ραζίο έρεη πεξηεθηηθφηεηα ζε θαζαξφ λαξθσηηθφ 40%, ελψ ε καξηρνπάλα δελ μεπεξλάεη ην 12%. Γίλνπλ έλα ζπλαίζζεκα επεμίαο, εξεκίαο θαη εζσηεξηθήο ηθαλνπνίεζεο. Οη έλλνηεο ηνπ ρψξνπ θαη ηνπ ρξφλνπ αιινηψλνληαη. Απνηεινχλ θνηλσληθφ θίλδπλν γηαηί αλνίγνπλ ην δξφκν ζηε δνθηκή ησλ ζθιεξψλ λαξθσηηθψλ φπσο ε εξσίλε θαη ε κνξθίλε. Δίλαη πνιχ δηαδεδνκέλα εηδηθά ζηηο αλαηνιηθέο ρψξεο. θιεξά λαξθσηηθά (νπηώδε, ακθεηακίλεο). Όπην, Ζξσίλε, Μνξθίλε: Ναξθσηηθά πνπ πξνθαινχλ γξήγνξε εμάξηεζε θαη εζηζκφ. Οη ρξήζηεο ηνπο γίλνληαη ζθιάβνη ησλ λαξθσηηθψλ απηψλ, κέζα ζε ιίγεο κέξεο θαη θάλνπλ ηα πάληα γηα λα ηα πξνκεζεπηνχλ απφ ηνπο εκπφξνπο λαξθσηηθψλ. Η επεμία θαη ε ππνηηζέκελε επηπρία πνπ πξνζθέξνπλ πιεξψλνληαη κε ηξφπν θνβεξφ: κε γξήγνξε ςπρνζσκαηηθή θαηαζηξνθή θαη κε απψιεηα θάζε εζηθήο αμίαο. Κνθαΐλε:Η θνθαΐλε παξάγεηαη απφ ηα θχιια ηνπ θπηνχ θφθα. Δίλαη δηεγεξηηθφ θαη δεκηνπξγεί κεγάιε επθνξία, αθφκε θαη παξαηζζήζεηο. ηηο επηδξάζεηο πεξηιακβάλνληαη δηαζηνιή ησλ καηηψλ, ηξεκνχια θαη αυπλία. Η ζπρλή εηζπλνή απφ ηε κχηε κπνξεί λα ηε βιάςεη. Αηηίεο πνπ νδεγνύλ ηνπο λένπο ζηα λαξθσηηθά 1) Η ηάζε πξνο ηα λαξθσηηθά απνηειεί κηα ζησπεξή θαη παζεηηθή αληίδξαζε θαηά ηεο ζεκεξηλήο θνηλσληθήο νξγάλσζεο θαη δσήο γεληθά (θαηαλαισηηθή ε θνηλσλία ηεο αθζνλίαο, απξφζσπεο ζρέζεηο, άγρνο )θαη κηα απειπηζκέλε δηακαξηπξία ησλ λέσλ εθείλσλ πνπ δε βξίζθνπλ θακηά ηθαλνπνίεζε πιένλ απφ ηνπο εαπηνχο ηνπο θαη ηνπο άιινπο κέζα ζηα φξηα ηνπ ζπλεζηζκέλνπ θαη θπζηνινγηθνχ ηξφπνπ δσήο. 2) Η ζηξνθή πξνο ηα λαξθσηηθά είλαη κηα δξακαηηθή αλαδήηεζε ζηνλ θφζκν ηεο αλππαξμίαο, ηεο εζσηεξηθήο γαιήλεο θαη ηεο εθκεδέληζήο ηνπ, απφ ηελ νληνινγηθή ηνπ άπνςε ζεσξνχκελνπ, εγψ. 46

47 3) Οη λένη πνπ θαηαθεχγνπλ ζηα λαξθσηηθά θαληάδνληαη πσο, ίζσο,φηη ε δσή δελ είλαη κνλνδηάζηαηε, αιιά πνιπδηάζηαηε θαη φηη, άξα, κπνξεί λα βξεζεί έλα λέν πξίζκα ηεο, κηα λέα δηάζηαζε, πνπ λα ηθαλνπνηεί θαη λα ιπηξψλεη πεξηζζφηεξν ηνλ αλήζπρν άλζξσπν ηεο επνρήο καο. Γελ είλαη φκσο γλσζηφ αθφκα, αλ ην κέζν γηα ηελ αλαθάιπςε ηεο λέαο δηάζηαζεο ηεο δσήο είλαη ή φρη ην λαξθσηηθφ. 4) Άιιε αηηία είλαη «φηη νη λένη θαηαθεχγνπλ ζηα λαξθσηηθά παξαζπξφκελνη απφ ιφγνπο κίκεζεο, γνήηξνπ, ςπρηθήο νθλεξίαο, απφ δηαζηξεκκέλν ζλνκπηζκφ» ινη εθείλνη, πνπ δεηνχλ άκεζεο ηθαλνπνηήζεηο, επραξηζηήζεηο, εδνλέο, πνπ δελ γλσξίδνπλ θαη πνπ ζπκβαίλεη απφ κηκεηηζκφ ή απφ απιή πεξηέξγεηα λα πέθηνπλ ζχκαηα εμαηηίαο ηεο απεηξίαο ηνπο. 5) Σε ζεκεξηλή επνρή νη απαηηήζεηο είλαη πςειέο θαη ε απνγνήηεπζε ησλ λέσλ φηαλ δελ είλαη ηθαλνί λα εθπιεξψζνπλ ηα φλεηξα ηνπο. Η απνηπρία εηζαγσγήο ζην Παλεπηζηήκην ή ε εχξεζε εξγαζίαο είλαη παξάγνληαο πνπ θάλνπλ λένπο αλζξψπνπο λα ζηξαθνχλ ζηα λαξθσηηθά. Νηψζνπλ αλίθαλνη θαη απνθηνχλ απηνθαηαζηξνθηθέο ηάζεηο δηφηη πηζηεχνπλ φηη δελ είλαη άμηνη θαη ηθαλνί λα επηβηψζνπλ ζε κηα ηφζν ζθιεξή θνηλσλία. πλέπεηεο ησλ λαξθσηηθώλ Η θνηλσλία πιήηηεηαη απφ ηνπο ρξήζηεο ςπρνηξφπσλ νπζηψλ, νη νπνίνη είλαη ζπλήζσο άηνκα πνπ έρνπλ δησρζεί απφ ην νηθνγελεηαθφ ηνπο πεξηβάιινλ θαη πεξηπιαλψληαη ζηνπο δξφκνπο αλαδεηψληαο ρξήκαηα γηα λα πξνκεζεπηνχλ ηε δφζε ηνπο φληαο ζε άζιηα θαηάζηαζε. Σα λαξθσηηθά είλαη νπζίεο πνπ κε ηελ καθξνρξφληα ρξήζε ηνπο νδεγνχλ ζε αιιαγέο ζπκπεξηθνξάο. Δίηε γη απηφ ην ιφγν είηε επεηδή νη ζπγγελείο δελ αληέρνπλ ηε ληξνπή θαη είλαη αλίθαλνη λα βνεζήζνπλ ην ρξήζηε ηνλ εμνξίδνπλ απφ ηελ νηθνγελεηαθή εζηία. Απηφ έρεη σο ζπλέπεηα νη δξφκνη λα γεκίδνπλ κε αζηέγνπο ρξήζηεο νπζηψλ νη νπνίνη αδπλαηνχλ λα θξνληίζνπλ ηνπο εαπηνχο ηνπο θαη λα εμαζθαιίδνπλ ηα απαξαίηεηα γηα λα επηβηψζνπλ. Η εηθφλα ηνπο είλαη ιππεξή θαη ηηο πεξηζζφηεξεο θνξέο απνθξνπζηηθή. Σν γεγνλφο απηφ δεκηνπξγεί ηεξάζηηεο επηπηψζεηο ζηε θνηλσλία ε νπνία ράλεη έλα κεγάιν θνκκάηη ηνπξηζκνχ αθνχ θηάλεη ζην ζεκείν λα είλαη έλα εληειψο αληηαηζζεηηθφ θαη επηθίλδπλν κέξνο. Αθφκα ηα λαξθσηηθά είλαη απνδεδεηγκέλν φηη είλαη ζαλαηεθφξεο νπζίεο πνπ νδεγνχλ ηνλ νξγαληζκφ ηνπ ρξήζηε ζε κηα ζηαζεξή πνξεία πνπ θαηαιήγεη ζηνλ αξγφ ζάλαην. Οη ζπλέπεηεο απφ ηε ρξήζε ησλ λαξθσηηθψλ πνηθίινπλ θαη εμαξηψληαη ζε κεγάιν βαζκφ απφ ηνπο παξάγνληεο (π.ρ. ην πεξηερφκελν ηεο νπζίαο, ν ηξφπνο ιήςεο, ε δηάξθεηα ηεο ρξήζεο θ.α) 47

48 Απεμάξηεζε Η απεμάξηεζε απφ ηα λαξθσηηθά, δειαδή ε αληηκεηψπηζε ησλ ζπκπησκάησλ ζηέξεζεο είλαη κφλν ην πξψην βήκα ζηελ θαηαπνιέκεζε ηνπ εζηζκνχ. Αλ ην ζηάδην ηεο απεμάξηεζε νινθιεξσζεί επηηπρψο, ην ζψκα ηνπ εμαξηεκέλνπ είλαη θαζαξφ θαη νη ζσκαηηθέο ιεηηνπξγίεο επαλέξρνληαη ζην θπζηνινγηθφ. Χζηφζν, ε ςπρηθή θαηάζηαζε ηνπ εμαξηεκέλνπ παξακέλεη αξθεηά αζηαζήο. Η απεμάξηεζε βαζίδεηαη ζε έλα ήδε ππάξρνλ ζχζηεκα ππνζηήξημεο, ζεξαπεπηηθέο νκάδεο, αηνκηθή ζπκβνπιεπηηθή, δηαιέμεηο, ζηήξημε απφ νηθνγέλεηα- θίινπο θ.α. ηφρνο ηεο δηαδηθαζίαο απεμάξηεζεο είλαη ε θαιχηεξε θαηαλφεζε ησλ πξνβιεκάησλ ηνπο θαη ηελ επίδξαζε πνπ απηά έρνπλ ζηελ δσή ηνπο. 2) Σν θάπληζκα Η ληθνηίλε είλαη ειαθξά δηεγεξηηθή νπζία, ρσξίο θακηά ηαηξηθή ή ζεξαπεπηηθή ρξήζε, πνπ πξνθαιεί κηθξνχ βαζκνχ ηαρπθαξδία, αχμεζε ηεο πίεζεο θαη αλαπλνήο θαη θηλεηηθή δξαζηεξηνπνίεζε. Η εμάξηεζε είλαη εθείλε ε θαηάζηαζε θαηά ηελ νπνία ν νξγαληζκφο ζπλεζίδεη ζε κηα νπζία θαη δελ κπνξεί λα ιεηηνπξγήζεη θαλνληθά αλ δελ ππάξρεη ε νπζία απηή ζην αίκα ηνπ αλζξψπνπ. Αηηίεο πλήζεηα γνλέσλ Φίινη, κεγαιχηεξα αδέιθηα, θνηλσληθφ πεξηβάιινλ Γηαθήκηζε θαη εκπνξηθή ζχλδεζε κε ηελ εηθφλα ηνπ 48

49 Γηαθήκηζε θαη εκπνξηθή ζχλδεζε κε ηνλ αζιεηηζκφ ρέζεηο / νηθνγελεηαθή δνκή Δπίπεδν εθπαίδεπζεο Κνηλσληθφ-νηθνλνκηθφ επίπεδν Γηαρείξηζε άγρνπο θαη θαηαπίεζεο πλέπεηεο Καξθίλνο ηνπ πλεχκνλα ( Δπζχλεηαη γηα ην 90% ησλ ζαλάησλ ιφγσ θαξθίλνπ ηνπ πλεχκνλα! ) Καξθίλνο ηεο ζηνκαηηθήο θνηιφηεηαο (ηνπηθή εκθάληζε θαξθίλνπ κηα απφ ηηο πην θαηαζηξεπηηθέο ζπλέπεηεο ηνπ θαπλίζκαηνο) Καξθίλνο ηνπ ιάξπγγα (ηνπηθή εκθάληζε θαξθίλνπ κηα απφ ηηο πην θαηαζηξεπηηθέο ζπλέπεηεο ηνπ θαπλίζκαηνο) Καξθίλνο ηνπ νηζνθάγνπ (ηνπηθή εκθάληζε θαξθίλνπ κηα απφ ηηο πην θαηαζηξεπηηθέο ζπλέπεηεο ηνπ θαπλίζκαηνο) Καξθίλνο νπξνδφρνπ θχζηεο (50% ησλ αζζελψλ κε θαξθίλν ηεο νπξνδφρνπ θχζηεο, είλαη ή ήηαλ θαπληζηέο!) Καξδηαθέο παζήζεηο (άιιε κηα απφ ηηο πην επηθίλδπλεο ζπλέπεηεο ηνπ θαπλίζκαηνο) Μείσζε ηεο θαιήο ρνιεζηεξίλεο κε ζπλέπεηα λα απμάλεηαη ν θίλδπλνο αξηεξηνζθιήξπλζεο. Δκθχζεκα Γηαηάξαμε ηεο φξαζεο (ληθνηηληθή ακβιπσπία κηα απφ ηηο πην επηθίλδπλεο επηπηψζεηο ηνπ θαπλίζκαηνο ζηελ φξαζή ζαο) Φαξπγγίηηδα (Μηα απφ ηηο πην ζπρλέο επηπηψζεηο ηνπ θαπλίζκαηνο εκθαλίδεηαη ζπρλά θαη ζε λέα άηνκα) Αιινίσζε ηεο γεχζεο, ηεο αθνήο θαη ηεο φζθξεζεο Μείσζε ηεο αληνρήο (Μηα απφ ηηο πην γλσζηέο επηπηψζεηο ηνπ θαπλίζκαηνο) Σξεκνχιηαζκα ησλ άθξσλ Ίιηγγνο Νεπξαιγίεο Δγθεθαιηθή ππεξαηκία κε βάξνο θαη δάιε Παικνχο Πφλνπο ζηνκάρνπ θαη εληέξσλ δπζθνηιηφηεηα (Πξφθεηηαη γηα κηα απφ ηηο επηπηψζεηο ηνπ θαπλίζκαηνο πνπ εκθαλίδεηαη πεξηζζφηεξν ζε λένπο θαπληζηέο) Σνπηθφο εξεζηζκφο ζηα ρείιε, ζην ζηφκα θαη ζηε γιψζζα Πξόιεςε 49

50 α) Να γίλεη πξψηα απ φια κειέηε θαη θαζνξηζκφο ηνπ ζηαδίνπ πνπ βξίζθεηαη ην άηνκν ή ε νκάδα αηφκσλ πνπ γίλεηαη ε παξέκβαζε. β ) Η παξέκβαζε πξέπεη λα θαιχπηεη ηηο αλάγθεο ηνπ αηφκνπ αλάινγα κε ην ζηάδην πνπ βξίζθεηαη ζε ζρέζε κε ηελ ρξήζε ληθνηίλεο. γ ) Η παξέκβαζε ζα πξέπεη λα ιάβεη ζνβαξά ππφςε ηνπο πεξηβαιινληηθνχο θαη ςπρνθνηλσληθνχο παξάγνληεο πνπ νδεγνχλ ζηελ ρξήζε θαη λα πξνζπαζήζεη λα κεηψζεη ηηο αξλεηηθέο ηνπο επηδξάζεηο. δ ) Η νπνηαδήπνηε παξέκβαζε δελ πξέπεη λα έρεη ζαλ απνθιεηζηηθφ ηεο ζηφρν ηελ αχμεζε ησλ γλψζεσλ αιιά ηελ δηακφξθσζε αξλεηηθήο ζηάζεο θαη πηζηεχσ απέλαληη ζηελ εμάξηεζε πνπ πξνθαιεί ην θάπληζκα. Με απηφ ηνλ ηξφπν επελεξγεί ζεηηθά θαη ζηελ πξφιεςε θαη ηεο θαηάρξεζεο ησλ παξάλνκσλ εμαξηεζηνγφλσλ νπζηψλ. ε ) Η παξέκβαζε γίλεηαη κε ζεβαζκφ ηεο πξνζσπηθφηεηαο ηνπ εμαξηεκέλνπ αηφκνπ, δηαηεξψληαο ηα φξηα ζηελ ζεξαπεπηηθή ζρέζε. Η ζπκκεηνρή ηνπ εμαξηεκέλνπ αηφκνπ ζηελ ζεξαπεπηηθή πξνζπάζεηα είλαη εζεινληηθή. 3) Αιθνόι Οίλνο επθξαίλεη θαξδίαλ ζπλήζηδαλ λα ιέλε νη πξφγνλνί καο θαη έλα πνηήξη αιθνφι ζπλφδεπε ζρεδφλ πάληα ηηο επράξηζηεο αιιά θαη ηηο δπζάξεζηεο ζηηγκέο ηνπο. Χζηφζν πέξα απφ ηηο ραιαξσηηθέο επηδξάζεηο ηνπ ην αιθνφι έρεη θαη ζεκαληηθφηαηεο επηπηψζεηο φηαλ γίλεη εζηζκφο θαη εμάξηεζε. ηελ ζπλέρεηα ην νηλφπλεπκα αλ θαη είλαη ην παιαηφηεξν θαη ην πην δηαδεδνκέλν λαξθσηηθφ ζε κεγάιεο πνζφηεηεο απνηειεί ζνβαξφ παξάγνληα θηλδχλνπ πνπ ζρεηίδεηαη κε πνιιέο παζνινγηθέο θαηαζηάζεηο θαη κε ζνβαξά θνηλσληθά πξνβιήκαηα. Δπηπιένλ ην αιθνφι γίλεηαη 50

51 επηθίλδπλν φηαλ ρξεηάδεζαη κεγαιχηεξε πνζφηεηα γηα λα αηζζαλζείο θαιά. ηαλ δελ κπνξείο λα ην θάλεηο απηφ πηα απφ κφλν ζνπ θαη θαηαλαιψλεηο αιθνφι γηα λα ην πεηχρεηο, ζε θάπνηα ζηηγκή δηαηξέρεηο ηνλ θίλδπλν λα αξρίζεηο λα πίλεηο πεξηζζφηεξε πνζφηεηα θάζε θνξά γηα λα εμαθνινπζήζεηο λα βηψλεηο ηηο ζπλέπηεο ηνπ αιθνφι. Απηφ κπνξεί λα απνηειέζεη ηε αξρή κηαο εμάξηηζεο. Δάλ πίλεηο γηα λα αηζζαλζείο θαιά, κπνξείο λα ξσηήζεηο ηνλ εαπηφ ζνπ εάλ κπνξεί επίζεο λα ραιαξψζεηο ρσξίο αιθνφι. Αιθννιηθφ είλαη ην άηνκν πνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ ππεξβνιηθή θαηαλάισζε νηλνπλεχκαηνο θαη ηνπ νπνίνπ ε εμάξηηζε απφ απηφ έρεη θηάζεη ζε ηέηνην βαζκφ, ψζηε λα δηαθξίλνληαη έληνλα ζεκεία βιάβεο ηεο πγείαο ηνπ ζσκαηηθά θαη ςπρηθά δηαηαξαρέο ζηελ επηθνηλσλία ηνπ κε άιια άηνκα, φπσο θαη βιάβεο ζην θνηλσληθφ θαη νηθνλνκηθφ ηνπ πεξηβάιινλ ή πξφδξνκα ζεκεία ηέηνηαο εμέιημεο. Παξάγνληεο πνπ νδεγνύλ ζην αιθνόι Σν νηθνγελεηαθφ πεξηβάιινλ Σν θνηλσληθφ πεξηβάιινλ Σν νηθνλνκηθφ πεξηβάιινλ Σν ηδηνζπζηηθφ, ςπρνπλεπκαηηθφ, εζηθφ θαη κνξθσηηθφ ππφζηξσκα ηνπ αηφκνπ πλέπεηεο Οη νηθνλνκηθέο ζπλέπεηεο απφ ηελ ππεξβνιηθή θαηαλάισζε αιθνφι είλαη πνιπεπίπεδεο, θαζψο ε θαηαλάισζε αιθννινχρσλ πνηψλ επεξεάδεη: Σελ επαγγεικαηηθή δξαζηεξηφηεηα (κείσζε παξαγσγηθφηεηαο, απμεκέλεο ψξεο απνπζίαο απφ ηελ εξγαζία, θφζηνο απφ εξγαηηθά αηπρήκαηα, ρακέλεο εξγαζηαθέο επθαηξίεο ησλ ίδησλ θαη ησλ ζπγγελψλ ηνπο). Σελ πνηληθή δηθαηνζχλε (απαηηεί ρξφλν θαη πφξνπο απφ ην δηθαζηηθφ ζχζηεκα θαη ηηο αζηπλνκηθέο αξρέο). Σν ζχζηεκα Τγείαο (απμεκέλεο δαπάλεο πεξίζαιςεο ιφγσ απμεκέλσλ αλαγθψλ ησλ ρξηζηψλ απφ ηηο επηπηψζεηο ηεο ρξήζεο αιθνφι). Σηο ππεξεζίεο Κνηλσληθήο Πξφλνηαο (αληηκεηψπηζε ησλ πξνβιεκάησλ ζηελ νηθνγέλεηα, ζηνλ επαγγεικαηηθφ ρψξν, ηεο αλεξγίαο θαη ηηο επαθφινπζεο θηψρηαο). 51

52 Η δπζθνιία ραιάξσζεο, ε θπθινζπκία, ε βίαηε ζπκπεξηθνξά, ε αζπλαξηεζία, ε ππεξδηέγεξζε θαη γεληθφηεξα ε έιιεηςε ζηαζεξφηεηαο αιιά θαη ε πιήξεο παξαίηεζε απφ ηελ δεκηνπξγία κηαο θπζηνινγηθήο δσήο. Αληηκεηώπηζε Η αληηκεηψπηζε απαηηεί θαη απηή ηελ έκπεηξε ζπκβνπιεπηηθή θαη ςπρνινγηθή ππνζηήξημε ηνπ αηφκνπ. Η ζεξαπεία νξγαλψλεηαη πξνζσπνθεληξηθά αλάινγα ηηο αηνκηθέο αλάγθεο ηνπ θάζε αηφκνπ. ε θάπνηεο πεξηπηψζεηο πηζαλφλ λα ρξεηάδεηαη εθαξκνγή ηνπ θιεηζηνχ πξνγξάκκαηνο, ελψ ζε άιιεο ν εμαξηεκέλνο κπνξεί λα παξαθνινπζεί ην ζεξαπεπηηθφ πξφγξακκα, δηακέλνληαο ζην δηθφ ηνπ ρψξν. 4) Γηαδίθηπν Μηα λέα κνξθή εμάξηεζεο, ζπλπθαζκέλε κε ηηο ξαγδαίεο ηερλνινγηθέο εμειίμεηο πνπ ιακβάλνπλ ρψξα ζηελ επνρή καο είλαη θαη ην δηαδίθηπν. Παξφια ηα αδηακθηζβήηεηα πιενλεθηήκαηα πνπ καο πξνζθέξεη ζηνλ ηνκέα ηεο πιεξνθφξεζεο, ηεο ςπραγσγίαο θαη ηεο επηθνηλσλίαο, ην δηαδίθηπν ζήκεξα απνηειεί ηζρπξή εμαξηεζηνγφλα «νπζία» θαη δπλάζηε ηεο θαζεκεξηλφηεηαο πνιιψλ αηφκσλ. 52

53 Αηηίεο εζηζκνύ - Ηιεθηξνληθά παηρλίδηα - Κνηλσληθή δηθηχσζε - Ηιεθηξνληθφο ηδφγνο - Πνξλνγξαθία πλέπεηεο χγρπζε θαη απνπξνζαλαηνιηζκφο κέζα ζηελ ππεξ-πιεξνθφξεζε Γεκνζηνπνίεζε ηελ αλεζηθφηεηαο ηνπ θαζελφο Κπξηαξρία ηνπ αλνχζηνπ θαη ηνπ πεξηηηνχ ζε βάξνο ηνπ νπζηψδνπο θαη ηνπ ζεκαληηθνχ Ηιεθηξνληθή εγθιεκαηηθφηεηα Παξαβίαζε πξνζσπηθψλ δεδνκέλσλ, ηδησηηθήο δσήο, θαζψο θαη θξαηηθψλ κπζηηθψλ Δζηζκφο Απνκφλσζε, απνκάθξπλζε απφ ηνλ θνηλσληθφ πεξίγπξν Δμάξηεζε απφ ηελ ηερλνινγία θαη θπξηαξρία ηεο κεραλήο Αληηκεηώπηζε εκαληηθφ ξφιν ζηελ αληηκεηψπηζε ηνπ εζηζκνχ ζην Γηαδίθηπν έρεη θαη ε ζπκβνπιεπηηθή ζηελ νηθνγέλεηα, έηζη ψζηε λα δεκηνπξγεζεί έλα ππνζηεξηθηηθφ πιαίζην, πνπ ζα δξάζεη επνδσηηθά ζηε ζεξαπεία. Η θηλεηνπνηεηηθή ζπλέληεπμε κπνξεί λα είλαη ηδηαίηεξα απνηειεζκαηηθή ζηνλ ρεηξηζκφ ηεο άξλεζεο ηνπ πξνβιήκαηνο, έλα ζπρλφ εκπφδην πνπ παξαηεξείηαη ζε φιεο ηηο ειηθίεο. ηα πιαίζηα ηεο γλσζηηθφ- ζπκπεξηθνξηθήο ζεξαπείαο, εληνπίδνληαη νη γλσζηηθέο δηαζηξεβιψζεηο πνπ εθιχνπλ θαη δηαηεξνχλ ηελ πξνβιεκαηηθή ρξήζε ηνπ Γηαδηθηχνπ, πξνσζείηαη ε γλσζηαθή αλαδφκεζε θαη έλαο πην ηζνξξνπεκέλνο θαη πξνζαξκνζηηθφο ηξφπνο ζθέςεο. Παξάιιεια ρξεζηκνπνηνχληαη κηα ζεηξά απφ ζπκπεξηθνξηθέο ζηξαηεγηθέο, φπσο ε αλαγλψξηζε ηνπ πξφηππνπ ρξήζεο ηνπ Γηαδηθηχνπ θαη ε εθαξκνγή ελφο δηακεηξηθά αληίζεηνπ πξνγξάκκαηνο ρξήζεο, ε νξηνζέηεζε ησλ πεξηφδσλ ρξήζεο κε δηάθνξα εμσηεξηθά κέζα, παξαθίλεζε γηα ελαζρφιεζε κε επράξηζηεο ελαιιαθηηθέο δξαζηεξηφηεηεο, ε ρξήζε θαξηψλ 53

54 ππελζχκηζεο, ε πιήξεο απνρή απφ ηδηαίηεξα πξνβιεκαηηθέο δηαδηθηπαθέο εθαξκνγέο, ε ελζσκάησζε θαζνξηζκέλσλ δηαζηεκάησλ ρξήζεο ζην εβδνκαδηαίν πξφγξακκα ηνπ ρξήζηε. Οη νκάδεο απεμάξηεζεο ρξεζηκνπνηνχλ ηηο πξαθηηθέο ησλ νκάδσλ απεμάξηεζεο απφ άιινπο εζηζκνχο, φπσο ην πξφγξακκα ησλ 12 βεκάησλ ή βαζίδνληαη ζηηο αξρέο ηεο νκαδηθήο ςπρνζεξαπείαο. 1)Έχεισ κάνει χριςθ ναρκωτικών; Έρεηο θάλεη ρξήζε λαξθσηηθώλ; ειρά1; 0% ΝΑΙ ΌΥΙ ειρά1; 100% 2)Πόςο ςυχνά πίνεισ αλκοόλ; 54

55 Πόζν ζπρλά πίλεηο αιθνόι; ΚΑΘΟΛ ΟΤ ΠΑΝΙΑ 86% ΚΆΘΕ ΜΕΡΑ 9% 5% ΚΆΘΕ ΜΕΡΑ ΠΑΝΙΑ ΚΑΘΟΛΟΤ 3)Καπνίηεισ; Καπλίδεηο; ΌΥΙ 20% Ναι ΌΥΙ Ναι 80% 4)Γνωρίηεισ τισ ςυνζπειεσ του καπνίςματοσ; 55

56 Γλσξίδεηο ηηο ζπλέπεηεο ηνπ θαπλίζκαηνο; ΌΥΙ 0% ΝΑΙ ΌΥΙ ΝΑΙ 100% 5)Πόςεσ ώρεσ χρθςιμοποιείσ κακθμερινά το διαδίκτυο; Πόζεο ώξεο ρξεζηνπνηείο θαζεκεξηλά ην δηαδίθηπν; Πάνω από δσο ώρες 48% Κάηω από μια ώρα 35% Μια ώρα 17% Κάηω από μια ώρα Μια ώρα Πάνω από δσο ώρες 56

57 Οκάδα Εξγαζίαο: Θενδνζόπνπινο Χαξάιακπνο Χαξκπύιαο Πεξηθιήο Χνλδξόο Δεκήηξεο Βία είλαη.. Κάζε ζπκπεξηθνξά ή ζπζηεκαηηθή πνιηηηθή ζπκπεξηθνξάο πνπ ρξεζηκνπνηείηαη γηα λα εμαλαγθάζεη, λα θπξηαξρήζεη ή λα απνκνλψζεη ην ζχκα. Eίλαη θάζε ζσκαηηθή, ςπρνινγηθή θαη ιεθηηθή θαθνπνίεζε αλζξψπνπ πνπ δεκηνπξγεί ζσκαηηθφ ή θαη ςπρηθφ πφλν ή θαη πιεγέο, Δίλαη ε ρξήζε θάζε κνξθήο εμνπζίαο πνπ επηβάιιεηαη ζην άιιν άηνκν γηα ηε δηαηήξεζε ηνπ ειέγρνπ ηεο ζρέζεο θαη ηεο ζπκπεξηθνξάο ηνπ ζχκαηνο. πρλά ζπκπεξηιακβάλεη παξαβίαζε ησλ δηθαησκάησλ ηνπ ζχκαηνο. Λεθηηθή βία 57

58 Η ιεθηηθή βία απνηειεί δπζηπρψο κέξνο ηεο ελδνζρνιηθήο ή κε ελδνζρνιηθήο βίαο. Με ηελ ιεθηηθή βία θαηαζηξέθεηαη ν ςπρηθφο θφζκνο ηνπ απνδέθηε ηεο. Πνιιέο θνξέο κπνξεί λα θζάζεη ζηα άθξα απηφλ ή απηνχο πνπ ηελ δέρνληαη. Η ιεθηηθή βία, ζπλήζσο αζθείηαη ζε άηνκα ηα νπνία ζεσξνχληαη ρακειψλ ηφλσλ θαη ζαθέζηαηα δελ πξνθαινχλε κε ηελ ζπκπεξηθνξά ηνπο ην θνηλφ αίζζεκα. Η ιεθηηθή βία θαη ελίνηε ηα ιεθηηθά»ππξά», δελ θάλνπλ δηαθξίζεηο. Μπνξεί λα αλαθέξνληαη γηα παξάδεηγκα ζην πάρνο ή κε, ελφο ή θάπνησλ αηφκσλ, κέρξη θαη ηε πξνζβνιή ηεο αηνκηθήο αμηνπξέπεηαο. Σα άηνκα ηα νπνία αζθνχλ ηελ ιεθηηθή βία, είλαη απηά ηα νπνία δελ έρνπλε ιάβεη δπζηπρψο απφ ην γνλετθφ πεξηβάιινλ ηελ θαηάιιειε αλαηξνθή απφ κηθξή ειηθία, ψζηε λα εληαρζνχλ αμηφηηκα ζην θνηλσληθφ ζχλνιν. Ο εζσηεξηθφο θφζκνο ησλ ζηγκέλσλ, δελ ππνινγίδεηαη απφ απηά ηα άηνκα θαη δπζηπρψο νη ζηγκέλνη απνηεινχλε πνιιέο θνξέο εχθνινη ζηφρνη γηα μεζπάζκαηα ησλ αηφκσλ πνπ ηνπο αξέζεη λα πξνθαινχλε κε ηελ ζπκπεξηθνξά ηνπο. Σα άηνκα πνπ αζθνχλ ηελ ιεθηηθή βία, δελ κπνξνχλε λα ζθεθζνχλε ζε βάζνο πσο ε άδηθε άζθεζε ηεο ιεθηηθήο βίαο, κπνξεί λα νδεγήζεη ηνπο απνδέθηεο ηεο ζε άζρεκα απνηειέζκαηα, εμαηηίαο ηεο απφγλσζεο ηνπο φπσο ζε ηάζεηο απηνθηνλίαο, θάπνηεο θνξέο ή ζηελ»θαιχηεξε» πεξίπησζε, ζηηο επηζθέςεηο ζε εηδηθνχο γηα ηελ πξνζπάζεηα απνθαηάζηαζεο ηνπ ςπρηθνχ ηνπο θφζκνπ. Δίλαη κηα κνξθή βίαο ε νπνία ζα πξέπεη λα θαηαπνιεκάηαη απφ ηελ αξρή ηεο εκθάληζεο ηεο. Η επζχλε, ζε απηέο ηηο πεξηπηψζεηο, θαηλνκεληθά κπνξεί λα πθίζηαηαη ζηα άηνκα ηα νπνία αζθνχλ θάζε κνξθή βίαο, αιιά αλ εμεηάζνπκε θαιχηεξα ην ζέκα, νη άκεζα ηζχλνληεο είλαη νη ίδηνη γνλείο απηψλ ησλ αηφκσλ. Με ηελ ζεκαληηθφηεξε αηηία, απηή ηεο έιιεηςεο αλαηξνθήο, απέλαληη ζηα παηδηά απφ ην γνλετθφ πεξηβάιινλ πξηλ θαη θαηά ηελ δηάξθεηα έληαμεο ηνπο ζην θνηλσληθφ ζχλνιν. Κιείλνληαο ην ζπγθεθξηκέλν άξζξν, απηφ πνπ ζα κπνξνχζε λα απνηειέζεη άμην ζεκείν αλαθνξάο, απέλαληη ζηα δεπγάξηα πνπ ζέινπλε λα δεκηνπξγήζνπλε νηθνγέλεηα, είλαη πσο ε δεκηνπξγία νηθνγέλεηαο απνηειεί ζνβαξή ππφζεζε θαη ζε θακία πεξίπησζε, αλ δελ ιάβνπλε ππφςηλ ηνπο ηελ επζχλε πνπ ζα έρνπλε απέλαληη ζηα παηδηά ηνπο φηαλ ηα θέξνπλε θάπνηα ζηηγκή ζηνλ θφζκν, ηφηε θαιχηεξα λα κελ πξνβνχλε ζε απηή ηελ θίλεζε. Έλα κσξφ φηαλ γελληέηαη, γελληέηαη αζψν θαη άθαθν θαη γη απηφ ην ιφγν, αμίδεη ν θαιχηεξνο ηξφπνο έληαμεο ηνπ ζηελ θνηλσλία, κεγαιψλνληαο ζε έλα πγηέο νηθνγελεηαθφ πεξηβάιινλ θαη ιακβάλνληαο ζσζηνχο ηξφπνπο αλαηξνθήο θαζψο αμίεο θαη ηδαληθά. Δλδννηθνγελεηαθή βία Η ελδννηθνγελεηαθή βία είλαη κηα ζνβαξή απεηιή γηα πνιιέο γπλαίθεο. Ο/ε ζχληξνθνο ή ζχδπγφο ζαο δεηάεη ζπγγλψκε θαη ιέεη φηη ε θαθή ζπκπεξηθνξά δελ ζα 58

59 ζπκβεί μαλά, αλ θαη θνβάζηε ην αληίζεην. Μεξηθέο θνξέο αλαξσηηέζηε αλ θαληάδεζηε ηελ θαθνπνίεζε θαη αλ ν ζπλαηζζεκαηηθφο ή ζσκαηηθφο πφλνο πνπ αηζζάλεζηε είλαη πξαγκαηηθφο. Αλ απηφ αθνχγεηαη νηθείν, ίζσο λα είζηε ζχκα ελδννηθνγελεηαθήο βίαο. Η ελδννηθνγελεηαθή βία εκθαλίδεηαη κεηαμχ ησλ αλζξψπσλ ζε κηα νηθεία ζρέζε θαη κπνξεί λα πάξεη πνιιέο κνξθέο, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ηεο ζπλαηζζεκαηηθήο, ηεο ζεμνπαιηθήο θαη ηεο ζσκαηηθήο θαθνπνίεζεο. Η ελδννηθνγελεηαθή βία πην ζπρλά θαηεπζχλεηαη πξνο ηηο γπλαίθεο, ελψ κπνξεί λα ζπκβεί είηε ζε εηεξφθπιεο είηε ζε νκφθπιεο ζρέζεηο. Μπνξεί λα κελ είλαη εχθνιν λα εληνπηζηνχλ αξρηθά ηα ζεκάδηα. Δλψ θάπνηεο ζρέζεηο έρνπλ ζαθψο θαηαρξεζηηθέο ζπκπεξηθνξέο απφ ηελ αξρή, ε θαθνπνίεζε ζπρλά αξρίδεη δηαθξηηηθά θαη ρεηξνηεξεχεη κε ηελ πάξνδν ηνπ ρξφλνπ. εμνπαιηθή βία Πνύ νθείιεηαη ε βία ζην ζεμ πνπ αζθνύλ θάπνηνη άληξεο ζηηο ζπληξόθνπο ηνπο; Η πιεηνλφηεηα ησλ έσο ηψξα κειεηψλ γηα ηνπο άλδξεο πνπ αζθνχλ ζεμνπαιηθή βία ζηηο ζπληξφθνπο ηνπο πξνέξρεηαη απφ δείγκαηα αλδξψλ πνπ έρνπλ παξαπεκθζεί ζηε Γηθαηνζχλε. Πξφζθαηα φκσο δεκνζηεχζεθε κειέηε (Carvalho, 2013) ζηελ νπνία ζπκκεηείραλ άλδξεο κε ηζηνξηθφ ζεμνπαιηθήο βίαο θαηά ησλ ζπληξφθσλ ηνπο, νη νπνίνη φκσο νπδέπνηε είραλ εκπινθή κε ην ζχζηεκα δηθαηνζχλεο. Η κειέηε δηελεξγήζεθε ζηελ Πνξηνγαιία ζε δείγκα θνηηεηψλ κε ζηφρν λα θαηαγξάςεη θάπνηα ραξαθηεξηζηηθά απηψλ ησλ αλδξψλ, θπξίσο φζνλ αθνξά ηε ζεμνπαιηθή ηνπο ιεηηνπξγία. χκθσλα κε ηα απνηειέζκαηα, νη άλδξεο πνπ αζθνχζαλ βία θαηά ησλ γπλαηθψλ είραλ κεγαιχηεξε δπζθνιία επίηεπμεο ζηχζεο θαη νξγαζκνχ, θαζψο θαη άγρνο γηα ηε ζεμνπαιηθή ηνπο επίδνζε, ζπγθξηηηθά κε ηνπο ζπλνκειίθνπο ηνπο νη νπνίνη δελ αζθνχζαλ ζεμνπαιηθή βία. Δπηπιένλ, νη άλδξεο πνπ αζθνχζαλ ζεμνπαιηθή βία έλησζαλ κεγαιχηεξε ληξνπή γηα ηε ζεμνπαιηθφηεηά ηνπο, πίζηεπαλ φηη δελ είλαη ειθπζηηθνί θαη είραλ πςειφ αίζζεκα αλεπάξθεηαο. Πώο εμεγνύληαη ηα πξναλαθεξζέληα δεδνκέλα; Η ζπγθεθξηκέλε κειέηε ζπλδέεη ηε βίαηε ζεμνπαιηθή πξαθηηθή ησλ λέσλ κε ην άγρνο ηεο ζεμνπαιηθήο επίδνζεο. Αλ θαη ην άγρνο ηεο επίδνζεο έρεη κειεηεζεί αξθεηά θαη γλσξίδνπκε φηη ζρεηίδεηαη κε πξνβιήκαηα ζηχζεο θαη εθζπεξκάηηζεο, θαίλεηαη πσο ζε θάπνηεο πεξηπηψζεηο κπνξεί λα ζπλδέεηαη θαη κε βίαηεο ζεμνπαιηθέο πξαθηηθέο. 59

60 Χζηφζν θαίλεηαη φηη απηά ηα δχν δελ έρνπλ αηηηαθή ζρέζε. Με άιια ιφγηα, δελ αζθεί θάπνηνο βία επεηδή έρεη άγρνο επίδνζεο, αιιά κάιινλ δηαηεξεί έλα ζχζηεκα πεπνηζήζεσλ ην νπνίν δεκηνπξγεί άγρνο επίδνζεο θαη βίαηε ζπκπεξηθνξά. Πξνεγνχκελε κειέηε (Sigre-Leiros, 2013) απφ ηελ ίδηα εξεπλεηηθή νκάδα είρε δείμεη φηη νη λένη άλδξεο πνπ αζθνχλ ζεμνπαιηθή βία ραξαθηεξίδνληαη απφ πεπνηζήζεηο πνπ δειψλνπλ ρακειή εκπηζηνζχλε πξνο ηνπο άιινπο, αίζζεκα εμάξηεζεο θαη αλεπάξθεηαο, θαζψο θαη πεπνηζήζεηο απαηζηνδνμίαο. ρνιηθόο εθθνβηζκόο Με ηνλ φξν "ζρνιηθφ εθθνβηζκφ" ελλννχκε ηελ εζθεκκέλε, ζπζηεκαηηθή θαη απξφθιεηε βία ζσκαηηθή ή ιεθηηθή κεηαμχ ησλ ζπκκαζεηψλ. Ο αγγιηθφο φξνο "school bullying" έρεη επηθξαηήζεη γηα πνιιέο κνξθέο βίαο πνπ είλαη: ζσκαηηθή, ιεθηηθή, ςπρνινγηθή, θνηλσληθή. Ο όξνο «εθθνβηζκόο θαη βία ζην ζρνιείν» (schoolbullying), ρξεζηκνπνηνύληαη γηα λα πεξηγξάςνπλ κηα θαηάζηαζε θαηά ηελ νπνία αζθείηαη εζθεκκέλε, απξόθιεηε, θαη επαλαιακβαλόκελε βία θαη επηζεηηθή ζπκπεξηθνξά κε ζθνπό ηελ επηβνιή, ηελ θαηαδπλάζηεπζε θαη ηελ πξόθιεζε ζσκαηηθνύ θαη ςπρηθνύ πόλνπ ζε καζεηέο από ζπκκαζεηέο ηνπο, εληόο θαη εθηόο ζρνιείνπ. Ο εθθνβηζκόο θαη ε βία αλάκεζα ζηνπο καζεηέο κπνξνύλ λα πάξνπλ ζσκαηηθή, ιεθηηθή, ςπρνινγηθή θαη θνηλσληθή κνξθή. Σπλήζσο εθδειώλνληαη κε: ρεηξνλνκίεο, ζπξσμηέο, μπινδαξκνύο, θξαζηηθέο επηζέζεηο, βξηζηέο, πξνζβνιέο, απεηιέο, εθβηαζκνύο, θαηαζηξνθή πξνζσπηθώλ αληηθεηκέλσλ, θινπέο, ζεμνπαιηθή παξελόριεζε θαη θαθνπνίεζε, απνθιεηζκό θαη απνκόλσζε από παξέεο, νκαδηθά παηρλίδηα θαη θνηλσληθέο δξαζηεξηόηεηεο. Ο ιεθηηθφο εθθνβηζκφο πεξηιακβάλεη ηε ρξήζε πξνζβνιψλ θαη πβξηζηηθψλ εθθξάζεσλ πνπ απεπζχλνληαη ζηαζεξά ζε έλα άηνκν σο ζηφρν πεηξαγκάησλ, θάλνληάο ην πεξίγειν. Ο ζσκαηηθφο εθθνβηζκφο θαη βία πεξηιακβάλεη ζπξσμίκαηα, ζθνπληήκαηα, αγθσληέο,θινηζηέο, ηξηθινπνδηέο, γξνζηέο ή ρηππήκαηα θαη αθνξά φιεο ηηο κνξθέο επηζέζεσλ ή ηηο απεηιέο ζσκαηηθψλ επηζέζεσλ. Οεθθνβηζκφο κε εθβηαζκφ πεξηιακβάλεη ηελ εθνχζηα απφζπαζε ρξεκάησλ ή πξνζσπηθψλ αληηθεηκέλσλ, ε νπνία ζπλνδεχεηαη απφ απεηιέο, ή θαη ηνλ εμαλαγθαζκφ ζε αληηθνηλσληθέο πξάμεηο γηα παξάδεηγκα, λα δηαπξάμεη θινπή ή βαλδαιηζκφ ηδηνθηεζίαο. Ο ειεθηξνληθφο εθθνβηζκφο (cyber-bullying) πεξηιακβάλεη ηελ απνζηνιή απεηιεηηθνχ ή πβξηζηηθνχ πιηθνχ κέζσ ειεθηξνληθνχ ηαρπδξνκείνπ ή κελπκάησλ 60

61 SMS. Δπίζεο ππάξρνπλ πνιιέο κνξθέο έκκεζνπ εθθνβηζκνχ θαηά ηνλ νπνίν ν ζχηεο πξνζπαζεί λααπνκνλψζεη θνηλσληθά θάπνην άηνκν ή ην αγλνεί ή αθφκα επηρεηξεί λα πείζεη ηνπο άιινπο λα αηζζαλζνχλ αληηπάζεηα γη απηφ,δηαδίδνληαο θαθφβνπιεο θήκεο θαη ςεχδε.! Φπρνινγηθή βία Φπρνινγηθή πίεζε, ζπλεηδεηή θαη κε. Χο ςπρνινγηθή βία κπνξεί λα ζεσξεζεί ε πίεζε ελφο αηφκνπ λα θάλεη θάηη πνπ δελ ζέιεη, ελψ απηφ δελ έρεη εξσηεζεί αλ ζέιεη. Γηα παξάδεηγκα, ε ππνρξεσηηθή ζηξάηεπζε ζε κηα ρψξα είλαη κνξθή ςπρνινγηθήο βίαο ζε φζνπο ηελ απνδέρνληαη γηα θνηλσληθνχο ιφγνπο. Γειαδή ςπρνινγηθή βία ππάξρεη φηαλ ε απνδνρή ηνπ ζχκαηνο είλαη εηθνληθή, γηα λα κελ δηαηαξάμεη νηθνγελεηαθέο ηζνξξνπίεο. Π.ρ. νη γνλείο κνπ είλαη δεμηνί, δελ ζέισ λα πάσ ζηνλ ζηξαηφ, κα ζα πάσ λα ηειεηψλσ - ζ' απηφ επζχλε έρεη πξψηα ην θξάηνο πνπ δελ κειέηεζε απηήλ ηελ εθδνρή θαη κεηά νη γνλείο, πνπ ην θξάηνο δελ ηνπο δίδαμε κε εηδηθφ ππνρξεσηηθφ κάζεκα πσο λα είλαη γνλείο) Μνξθή ςπρνινγηθήο βίαο είλαη θαη ν ςπραλαγθαζκφο. Δθεί ζχκα θαη ζχηεο πνιιέο θνξέο ηαπηίδνληαη. Φπρνινγηθή βία, καο αζθνχλ άηνκα πνπ επηκέλνπλ λα αγνξάζνπκε έλα πξν'η'φλ, έλαο δεηηάλνο πνπ αθφκε θαη αλ δελ καο κηιά, καο ζνθάξεη ςπρνινγηθά ην θνκκέλν ηνπ πφδη θαη ε εκθάληζή ηνπ, ηελ νπνία πξνβάιεη ρσξίο λα ζέβεηαη ηα φξηά καο θαη καο εμαλαγθάδεη λα δψζνπκε θάηη κέζσ ηνπ ηξφκνπ. Σν γεγνλφο φηη έρεη αλάγθε ηα ρξήκαηα, δελ αλαηξεί φηη ίζσο θαη άζειά ηνπ, αζθεί έληνλε ςπρνινγηθή βία (κε ηελ επζχλε πάληα ηεο πνιηηείαο πνπ δελ ηνλ ζηέγαζε ζε ίδξπκα). Η ςπρνινγηθή βία, δελ αλαηξείηαη αλ ηα άηνκα πνπ ηελ αζθνχλ έρνπλ θάπνηα δίθαηα αηηήκαηα. Η βία ηξαπκαηίδεη ηνπο απνδέθηεο ηεο. 1)Έχετε πζςει κφματα βίασ; 61

62 2)Έχετε αςκιςει βία; 3)Σασ ζχει εκμυςτθρευτεί κάποιοσ ςυμμακθτισ ςασ ότι ζχει πζςει κφμα εκφοβιςμοφ; 62

63 4)Έχετε παρατθριςει φαινόμενα βίασ ςτθν οικογζνεια ςασ; 63

64 5)Έχετε βοθκιςει κάποιο ςυμμακθτι ςασ που ζχει πζςει κφμα βίασ; Οκάδα Εξγαζίαο: Κνπξέηα Φωηεηλή 64

65 Παπαβαζηιείνπ Φώηεο ηαπξόπνπινο Δεκήηξεο ΦΣΧΥΔΗΑ Οξηζκόο Με ηνλ φξν θηψρεηα αλαθεξφκαζηε ζηελ νηθνλνκηθή θαηάζηαζε πνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ έιιεηςε επαξθψλ πφξσλ γηα ηελ ηθαλνπνίεζε βαζηθψλ αλζξψπηλσλ αλαγθψλ. Σν θαηψθιη ησλ βαζηθψλ αλαγθψλ πνπ νξίδεη ην φξην ηεο θηψρεηαο δηαθέξεη απφ ρψξα ζε ρψξα. Η θηψρεηα κεηξάηαη ζε ρξήκαηα θαη αληαλαθιά ηνπο θαηά θεθαιήλ δηαζέζηκνπο απφ ηνπο πξαγκαηηθνχο νηθνλνκηθνχο πφξνπο κηαο ρψξαο. Η θηψρεηα απνηειεί ην βαζηθφ θνηλσληθφ πξφβιεκα φισλ ησλ θνηλσληψλ ζήκεξα. Η θαηαπνιέκεζή ηεο απνηειεί πξνηεξαηφηεηα ηφζν ησλ θπβεξλήζεσλ ησλ ρσξψλ φζν θαη ησλ Γηεζλψλ Οξγαληζκψλ. Δίδε θηώρεηαο 1) Η απφιπηε θηψρεηα είλαη ε θαηάζηαζε ζηελ νπνία ηα άηνκα δελ θαηέρνπλ νχηε ηα ζηνηρεηψδε αγαζά γηα ηελ επηβίσζή ηνπο, φπσο είλαη ε ηξνθή, ην λεξφ, ε ζηέγε. Η απφιπηε θηψρεηα αθνξά κεγάινπο πιεζπζκνχο ησλ αλαπηπζζφκελσλ ρσξψλ ζηελ Αθξηθή θαη ηελ Αζία, αιιά παξνπζηάδεηαη θαη ζηηο αλαπηπγκέλεο θνηλσλίεο, εθφζνλ νη άζηεγνη απνηεινχλ ζπλεζηζκέλν θαηλφκελν φισλ ησλ δπηηθψλ κεγαινππφιεσλ. Χο απφιπηε θηψρεηα νξίδεηαη 65

66 ην πνζνζηφ ηνπ πιεζπζκνχ πνπ δεη κε ιηγφηεξν απφ έλα θαζνξηζκέλν πνζφ δνιαξίσλ ηελ εκέξα. Η δεκνθηιέζηεξε ζηαηηζηηθή ηνπ είδνπο (πνπ ρξεζηκνπνηείηαη θαη απφ ηελ Παγθφζκηα Σξάπεδα), είλαη ην πνζνζηφ ηνπ πιεζπζκνχ πνπ δεη κε ιηγφηεξν απφ έλα δνιάξην ηελ εκέξα, ζε ηηκέο ηνπ Ιδαληθφ πνζνζηφ απφιπηεο θηψρεηαο είλαη ην 0%. 2)Η ζρεηηθή θηψρεηα είλαη ε θαηάζηαζε ζηελ νπνία ηα άηνκα δηαζέηνπλ έλα βαζηθφ εηζφδεκα πνπ εμαζθαιίδεη ηελ επηβίσζή ηνπο, δελ θαιχπηεη φκσο ην θαηαλαισηηθφ πξφηππν ηεο θάζε θνηλσλίαο. Η θάζε θνηλσλία θαζνξίδεη, επνκέλσο, ηα φξηα ηεο ζρεηηθήο θηψρεηαο. Γηα παξάδεηγκα ζηελ Διιάδα ηνπ 60 ε θαηνρή ηειεφξαζεο ή ηειεθψλνπ δελ απνηεινχζαλ βαζηθέο αλάγθεο, ελψ ζήκεξα πεξηιακβάλνληαη ζηηο βαζηθέο αλάγθεο ελφο λνηθνθπξηνχ θαη απνηεινχλ δείθηε ζρεηηθήο θηψρεηαο γηα ηελ Δπξσπατθή Έλσζε. Χο ζρεηηθή θηψρεηα νξίδεηαη ην πνζνζηφ ησλ αηφκσλ ζε κηα ρψξα πνπ δνπλ κε εηζφδεκα θαηψηεξν ελφο ζπγθεθξηκέλνπ πνζνζηνχ ηνπ δηάκεζνπ εηζνδήκαηνο (ζπλήζσο 50%) ζηελ ρψξα. Γειαδή, αλ ην πνζνζηφ είλαη 50% θαη ην δηάκεζν εηζφδεκα δνιάξηα, ν δείθηεο θηψρεηαο είλαη ν αξηζκφο αηφκσλ πνπ δνπλ κε ιηγφηεξν απφ 5000 δνιάξηα εηεζίσο, δηαηξεκέλνο δηα ην ζπλνιηθφ πιεζπζκφ. Ο νξηζκφο ηνπ πνζνζηνχ ηνπ δηάκεζνπ εηζνδήκαηνο δηαθέξεη απφ ρψξα ζε ρψξα. Η ζρεηηθή θηψρεηα είλαη θαη ν πην ζπρλά ρξεζηκνπνηνχκελνο φξνο ζηηο ζηαηηζηηθέο ησλ αλεπηπγκέλσλ ρσξψλ φπνπ θαη πνιχ ζπρλά παξεμεγείηαη σο δείθηεο απφιπηεο θηψρεηαο. Αίηηα ηεο θηώρεηαο 66

67 Σα αίηηα ηεο θηψρεηαο εληνπίδνληαη ζηελ άληζε θαηαλνκή ηνπ εηζνδήκαηνο, ζηηο αιιαγέο ηεο ηερλνινγίαο, ζηηο πξνθαηαιήςεηο θαη ην ξαηζηζκφ, αιιά θαη ζηελ παξανηθνλνκία, πνπ ζηεξεί απφ ην θξάηνο εηζνδήκαηα γηα πξνγξάκκαηα θνηλσληθήο αλάπηπμεο. Η αλεξγία, επίζεο, απνηειεί ζεκαληηθή αηηία ηεο θηψρεηαο, ηδηαίηεξα φηαλ είλαη παξαηεηακέλε θαη αθνξά άηνκα κεγαιχηεξεο ειηθίαο, πνπ έρνπλ νηθνγελεηαθέο ππνρξεψζεηο. πλέπεηεο ηεο θηώρεηαο Οη ζπλέπεηεο ηεο θηψρεηαο είλαη ηδηαίηεξα έληνλεο ηφζν ζηα άηνκα, ηα νπνία βξίζθνληαη απνθιεηζκέλα απφ πνιιά αγαζά θαη δξαζηεξηφηεηεο, φζν θαη ζηελ θνηλσλία, αθνχ ε θηψρεηα απνηειεί αηηία πνιιψλ θνηλσληθψλ πξνβιεκάησλ, φπσο ε κεηαλάζηεπζε, ε μελνθνβία, ν ξαηζηζκφο, ε εγθιεκαηηθφηεηα θαη ε βία. Σξόπνη αληηκεηώπηζεο ηεο θηώρεηαο Η αληηκεηψπηζε ηεο θηψρεηαο απαηηεί κέηξα γηα ηελ ελίζρπζε ηεο ηζφηεηαο επθαηξηψλ γηα φινπο ηνπο πνιίηεο. Σέηνηα κέηξα είλαη θπξίσο ε εθπαίδεπζε θαη ε θαηάξηηζε, κέηξα θαηαπνιέκεζεο ηεο αλεξγίαο θαη ηέινο δηθαηφηεξε θαηαλνκή ηνπ εηζνδήκαηνο θαη ηνπ εζληθνχ θαη παγθφζκηνπ πινχηνπ. Φηώρεηα ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε θαη ζηελ Διιάδα Η θηψρεηα πιήηηεη πιεζπζκνχο ησλ αλαπηπζζφκελσλ ρσξψλ αιιά θαη ησλ αλαπηπγκέλσλ θνηλσληψλ πνπ ε πιεηνλφηεηά ηνπο είλαη θάησ ησλ δεθαηεζζάξσλ εηψλ. Μεγάινο αξηζκφο, επίζεο, είλαη άλσ ησλ 65 εηψλ θαη πνιινί είλαη αλάπεξνη. Έλα ζηα 67

68 ηέζζεξα άηνκα βξίζθεηαη ζηα φξηα ζρεηηθήο θηψρεηαο ζηελ Δπξψπε ησλ 15 (2001). ηελ Δ.Δ. ε ζρεηηθή θηψρεηα νξίδεηαη σο ην πνζνζηφ ηνπ πιεζπζκνχ πνπ δεη κε εηζφδεκα ρακειφηεξν απφ 60% ηνπ δηάκεζνπ εηζνδήκαηνο ζηε ρψξα ηελ Διιάδα απηφ ην πνζνζηφ ππεξβαίλεη πηα ην 20%. Η πεξηθέξεηα κε ηε κεγαιχηεξε θηψρεηα είλαη ε Ήπεηξνο, κε ηελ Αλαηνιηθή Μαθεδνλία - Θξάθε λα αθνινπζεί απφ θνληά. Οη πεξηθέξεηεο κε ηε ρακειφηεξε θηψρεηα είλαη ε Αηηηθή θαη ε Κξήηε. χκθσλα κε ηελ πεξηνδηθή έθζεζε ηεο ΔΛΣΑΣ κε ζέκα ηηο «πλζήθεο Γηαβίσζεο ζηελ Διιάδα», ε θηψρεηα απμάλεηαη απφ ην 19,7% ην 2009 ζε 20,1% ην 2010 θαη 21,4% ην Σα πνζνζηά απηά είλαη κεηά ηηο θνηλσληθέο κεηαβηβάζεηο, δειαδή ΔΚΑ, εηζνδεκαηηθέο εληζρχζεηο, επηδφκαηα αλέξγσλ, νηθνγελεηαθά θαη άιια επηδφκαηα ή βνεζήκαηα. Πξηλ απφ ηελ εθαξκνγή απηνχ ηνπ δηρηηνχ θνηλσληθήο πξνζηαζίαο, ηα πνζνζηά ηνπ θηλδχλνπ θηψρεηαο είλαη αθφκε κεγαιχηεξα θαη θηάλνπλ ην 22,7% ην 2009, ζε 23,8% ην 2010 θαη 24,8% ην Δληππσζηαθφ είλαη θαη ην απνηέιεζκα, φηαλ ρξεζηκνπνηεζεί σο 68

69 κέηξν αλαθνξάο ην θαηψθιη θηψρεηαο ηνπ Ο θίλδπλνο θηψρεηαο απμήζεθε απφ 16,3% ην 2010 ζε 22,9% ην Ο θίλδπλνο ηεο θηψρεηαο είλαη εληνλφηεξνο ζηηο γπλαίθεο, θαζψο ν ζρεηηθφο δείθηεο αλήιζε απφ ην 16,8% ην 2010 ζην 23,5% ηνπ ζπλνιηθνχ πιεζπζκνχ γπλαηθψλ ην Δμάιινπ, ζηηο νηθνγέλεηεο κε έλαλ ελήιηθα θαη εμαξηψκελα παηδηά, ην πνζνζηφ θηψρεηαο απμήζεθε απφ ην 33,4% ην 2010 ζην 43,2% ηνπ ζπλφινπ ην ζνλ αθνξά ζηηο πιηθέο ζηεξήζεηο (πνιίηεο πνπ αδπλαηνχλ λα αληαπνθξηζνχλ ζηελ πιεξσκή ελνηθίσλ, ινγαξηαζκψλ, δφζεσλ δαλείνπ θ.η.ι. ελψ ζηεξνχληαη, θαηά πεξίπησζε, πξφζβαζε ζε ζεηξά άιισλ αγαζψλ θαη ππεξεζηψλ), ην πνζνζηφ αλήιζε απφ 24,1% ην 2010 ζην 28,4% ην Με βάζε έξεπλα ηνπ Ιλζηηηνχηνπ Δξγαζίαο ηεο Γ..Δ.Δ., ε εθδήισζε ηεο νηθνλνκηθήο θξίζεο θαη ηα πξψηα κέηξα δεκνζηνλνκηθήο ιηηφηεηαο πνπ εθαξκφζηεθαλ ην 2010 ζηελ Διιάδα νδήγεζαλ ζε επηδείλσζε ησλ δεηθηψλ θηψρεηαο ζηε ρψξα. πγθεθξηκέλα, ν επξέσο ρξεζηκνπνηνχκελνο δείθηεο ζρεηηθήο θηψρεηαο, ν νπνίνο αλαθέξεηαη ζην πνζνζηφ ηνπ πιεζπζκνχ πνπ ην ηζνδχλακν δηαζέζηκν εηζφδεκά ηνπ βξίζθεηαη θάησ απφ ην 60% ηνπ αληίζηνηρνπ δηάκεζνπ εηζνδήκαηνο ησλ θαηνίθσλ ηεο ρψξαο, απμήζεθε απφ 19,7% ην 2008 ζε 21,4% ην Χζηφζν, ν δείθηεο απηφο δελ κπνξεί λα απνηππψζεη πιήξσο ηελ επηδείλσζε ησλ ζπλζεθψλ δηαβίσζεο ζηε ρψξα, θαζψο εκθαλίδεη ηάζε κείσζεο, φηαλ κεηψλνληαη ηα εηζνδήκαηα ησλ κεζαίσλ ζηξσκάησλ, φπσο ζπλέβε ζηελ Διιάδα ην Πην ελδεηθηηθφο γηα ηελ απνηχπσζε ησλ ζπλζεθψλ δηαβίσζεο είλαη ν δείθηεο απφιπηεο θηψρεηαο, πνπ ππνινγίδεηαη κε βάζε έλα δηαρξνληθά ζηαζεξφ (ζε φξνπο πξαγκαηηθήο 69

70 αγνξαζηηθήο δχλακεο) φξην θηψρεηαο. Έηζη, ρξεζηκνπνηψληαο σο δηαρξνληθά ζηαζεξφ φξην θηψρεηαο απηφ πνπ ππνινγίζηεθε κε βάζε ηελ έξεπλα ηνπ 2005, δηαπηζηψλεηαη ζεκαληηθή αχμεζε ηεο απφιπηεο θηψρεηαο απφ 16,4% ην 2008 ζε 22,9% ην Σέινο, ζεκαληηθή είλαη θαη ε επηδείλσζε πνπ θαηαγξάθεηαη ζην ράζκα (ή βάζνο) θηψρεηαο, ην νπνίν απμήζεθε απφ 24,1% ην 2008 ζε 26,1% ην Απηφ ζεκαίλεη φηη ην 2010 έλαο ζηνπο δχν θησρνχο δηέζεηαλ ηζνδχλακν εηζφδεκα κηθξφηεξν απφ ην 73,9% ηνπ νξίνπ θηψρεηαο, δειαδή κηθξφηεξν απφ επξψ εηεζίσο. Χζηφζν, ζα πξέπεη λα ιεθζεί ππφςε φηη ην 2010 νη επηπηψζεηο ηηο θξίζεο θαη ησλ κέηξσλ ιηηφηεηαο δελ ήηαλ ηφζν επψδπλεο, ζε ζχγθξηζε κε ηα επφκελα ρξφληα, ζε φ,ηη αθνξά ηα εηζνδήκαηα θαη ηηο ζπλζήθεο δηαβίσζεο ησλ θαηνίθσλ ηεο ρψξαο. πλεπψο, ε επηδείλσζε ζηνπο δείθηεο θηψρεηαο κε βάζε ηηο έξεπλεο γηα ην 2011 θαη ην 2012 αλακέλεηαη φηη ζα είλαη πνιχ εληνλφηεξε. 70

71 Σα ηειεπηαία ρξφληα ε Eurostat, ζπκπιεξσκαηηθά ζην δείθηε ζρεηηθήο θηψρεηαο, ππνινγίδεη δείθηεο πιηθήο απνζηέξεζεο πνπ βαζίδνληαη ζηε δπλαηφηεηα ησλ λνηθνθπξηψλ λα θαιχςνπλ ηηο αθφινπζεο βαζηθέο αλάγθεο: 1) γεχκα κε ςάξη ή θξέαο θάζε δεχηεξε κέξα, 2) κία εβδνκάδα δηαθνπέο ην ρξφλν, 3) αληηκεηψπηζε έθηαθησλ αιιά αλαγθαίσλ δαπαλψλ, 4) εμαζθάιηζε επαξθνχο ζέξκαλζεο ζην ζπίηη, 5) απνπιεξσκή πάγησλ ινγαξηαζκψλ ρσξίο δπζθνιίεο, 6) θαηνρή πιπληεξίνπ ζηελ θαηνηθία δηακνλήο, 7) θαηνρή έγρξσκεο ηειεφξαζεο ζηελ θαηνηθία δηακνλήο, 8) θαηνρή ηειεθψλνπ θαη 9) θαηνρή απηνθηλήηνπ. Έλα άηνκν (ή λνηθνθπξηφ) ζεσξείηαη φηη βηψλεη πιηθή απνζηέξεζε, φηαλ δελ κπνξεί λα ηθαλνπνηήζεη ηνπιάρηζηνλ ηξεηο απφ ηηο παξαπάλσ αλάγθεο. Με βάζε απηφλ ην δείθηε, πξνθχπηεη φηη ην πνζνζηφ ησλ αηφκσλ πνπ αληηκεηψπηζαλ πιηθή απνζηέξεζε ην 2011 απμήζεθε ζε 28,4% απφ 21,8% πνπ ήηαλ ην Η αχμεζε απηή απνξξέεη θπξίσο απφ ηε ζεκαληηθή άλνδν ζην 71

72 πνζνζηφ ησλ αηφκσλ πνπ δελ κπνξνχλ λα απνπιεξψζνπλ ρσξίο δπζθνιίεο πάγηνπο ινγαξηαζκνχο θαη πνπ δελ κπνξνχλ λα αληηκεησπίζνπλ έθηαθηεο αιιά αλαγθαίεο δαπάλεο. Δπίζεο, αμηνζεκείσηε είλαη ε αχμεζε ζηελ αδπλακία ησλ λνηθνθπξηψλ λα εμαζθαιίζνπλ επαξθή ζέξκαλζε ζην ζπίηη, θαζψο θαη δηαηξνθή πνπ λα πεξηιακβάλεη θάζε δεχηεξε κέξα θξέαο ή ςάξη. Σα παξαπάλσ ζηνηρεία θαηαδεηθλχνπλ ηε ζεκαληηθή επηδείλσζε ζηηο ζπλζήθεο δηαβίσζεο ηνπ πιεζπζκνχ ζηελ Διιάδα ηα ηειεπηαία ρξφληα. Δπηπξφζζεηα, ην πνζνζηφ θηψρεηαο ησλ αλέξγσλ ζηελ Διιάδα απμήζεθε απφ 37,9% ην 2008 ζε 44,2% ην Η επηδείλσζε απηή νθείιεηαη θπξίσο ζηελ αχμεζε ηεο αλεξγίαο, ε νπνία είρε σο απνηέιεζκα νη άλεξγνη λα δηακέλνπλ πιένλ ζε λνηθνθπξηά κε ιηγφηεξνπο ή θαη θαλέλαλ εξγαδφκελν, θάηη ην νπνίν επεξέαζε αξλεηηθά ην δηαζέζηκν εηζφδεκά ηνπο. ηε κείσζε ησλ εηζνδεκάησλ ησλ λνηθνθπξηψλ κε αλέξγνπο ζπλέβαιιε θαη ε κείσζε ησλ κηζζψλ (φζσλ εξγάδνληαη) θαη ησλ ζπληάμεσλ ησλ ππφινηπσλ κειψλ. Η εθξεθηηθή άλνδνο 72

73 ηεο αλεξγίαο, πνπ ζπλερίδεη κε γξήγνξνπο ξπζκνχο, αλακέλεηαη λα νδεγήζεη ζε πεξαηηέξσ αχμεζε ηνπ πνζνζηνχ θηψρεηαο ησλ αλέξγσλ, ηδηαίηεξα αλ ιάβνπκε ππφςε θαη ηε ζπλερή κείσζε ησλ ήδε ρακειψλ θαη κηθξήο δηάξθεηαο επηδνκάησλ αλεξγίαο πνπ παξέρνληαη ζηε ρψξα καο. ε φ,ηη αθνξά ηνπο ζπληαμηνχρνπο, ήδε απφ ηα πξψηα ρξφληα εκθάληζεο ηεο θξίζεο απμάλεηαη ν θίλδπλνο θηψρεηαο πνπ αληηκεησπίδνπλ, αλαθφπηνληαο ηελ ηάζε πνπ είρε θαηαγξαθεί ην δηάζηεκα πξηλ απφ ην 2008, φηαλ ππήξμε ζηαδηαθή κείσζε ζην πνζνζηφ θηψρεηαο ηεο ζπγθεθξηκέλεο νκάδαο. Με βάζε ηα πιένλ πξφζθαηα δηαζέζηκα δεδνκέλα ηεο Γ..Δ.Δ. (έξεπλα ηνπ 2011), ε Διιάδα παξνπζίαζε ην 2010 ην δεχηεξν πςειφηεξν πνζνζηφ θηψρεηαο ζηελ Δ.Δ. ησλ 15 (21,4%) κεηά ηελ Ιζπαλία. Τςειά πνζνζηά θηψρεηαο θαηαγξάθεθαλ επίζεο ζηηο ππφινηπεο ρψξεο ηεο λφηηαο Δπξψπεο (Ιηαιία θαη Πνξηνγαιία), θαζψο θαη ζηηο ρψξεο πνπ έρνπλ αλαπηχμεη θηιειεχζεξν θαζεζηψο θνηλσληθήο πξνζηαζίαο (Μ. Βξεηαλία θαη Ιξιαλδία). 73

74 Αληίζεηα, ρακειφηεξα πνζνζηά θηψρεηαο εκθαλίδνπλ νη ρψξεο πνπ έρνπλ αλαπηχμεη ζνζηαιδεκνθξαηηθφ ή ζπληεξεηηθφ-θνξπνξαηηζηηθφ ζχζηεκα θνηλσληθήο πξνζηαζίαο. Σν ζνζηαιδεκνθξαηηθφ ζχζηεκα θνηλσληθήο πξνζηαζίαο ραξαθηεξίδεηαη απφ γελλαηφδσξεο θαη θαζνιηθνχ ραξαθηήξα παξνρέο πνπ δίλνληαη ρσξίο έιεγρν ησλ πφξσλ ησλ δηθαηνχρσλ θαη ρξεκαηνδνηνχληαη κέζσ πςειήο θνξνινγίαο. Σν ζπληεξεηηθφ-θνξπνξαηηζηηθφ θαζεζηψο ραξαθηεξίδεηαη επίζεο απφ ζρεηηθά γελλαηφδσξεο παξνρέο, φκσο ην δηθαίσκα ζε απηέο θαζνξίδεηαη απφ ηελ θνηλσληθνεπαγγεικαηηθή ζέζε ηνπ αηφκνπ. Οη ρψξεο πνπ έρνπλ 6 αλαπηχμεη ηα ζπγθεθξηκέλα ζπζηήκαηα παξνπζηάδνπλ δηαρξνληθά ηα ρακειφηεξα πνζνζηά θηψρεηαο ζπγθξηηηθά κε ηηο ππφινηπεο ρψξεο ηεο Δ.Δ. ησλ 15. Χζηφζν, είλαη αμηνζεκείσην φηη ηα ηειεπηαία ρξφληα ην πνζνζηφ θηψρεηαο ησλ ρσξψλ πνπ αληηπξνζσπεχνπλ ην ζνζηαιδεκνθξαηηθφ θνηλσληθφ θξάηνο απμάλεηαη βαζκηαία, αληαλαθιψληαο ηηο αιιαγέο ζηε δνκή ηνπ ζπζηήκαηνο θνηλσληθήο πξνζηαζίαο, πνπ ζηαδηαθά ην απνκαθξχλνπλ απφ ηα παξαδνζηαθά ηνπ ραξαθηεξηζηηθά. Έηζη, ελψ παιαηφηεξα νη ρψξεο απηέο θαηέγξαθαλ αηζζεηά ρακειφηεξα πνζνζηά θηψρεηαο απφ εθείλεο κε ζπληεξεηηθφ-θνξπνξαηηζηηθφ θαζεζηψο, πιένλ νη δηαθνξέο κεηαμχ ηνπο έρνπλ κεησζεί ζεκαληηθά. 74

75 Οη πεξηζζφηεξεο αλαιχζεηο, φπσο θαη νη επίζεκεο ζπγθξίζεηο ηνπ πνζνζηνχ θηψρεηαο κεηαμχ ησλ ρσξψλ ηεο Δ.Δ., ζηεξίδνληαη ζε εζληθέο γξακκέο ζρεηηθήο θηψρεηαο, δειαδή ζηνλ πξνζδηνξηζκφ ηνπ νξίνπ ηεο θηψρεηαο κε βάζε ην εηζφδεκα ηεο θάζε ρψξαο. Οη γξακκέο απηέο θηψρεηαο δε ιακβάλνπλ ππφςε ηηο κεγάιεο δηαθνξέο ζην χςνο ηνπ κέζνπ εηζνδήκαηνο κεηαμχ ησλ ρσξψλ, κε απνηέιεζκα νη αληίζηνηρεο ζπγθξίζεηο λα ζπζθνηίδνπλ ηηο πξαγκαηηθέο δηαθνξέο ζην επίπεδν δηαβίσζεο κεηαμχ ησλ θαηνίθσλ πνπ δνπλ ζε δηαθνξεηηθέο ρψξεο. ην δηάγξακκα πνπ αθνινπζεί παξαηίζεληαη ηα πνζνζηά θηψρεηαο ησλ ρσξψλ ηεο Δ.Δ. ησλ 15 θάλνληαο ρξήζε ηνπ νξίνπ θηψρεηαο ηεο Γαλίαο θαη πξνζαξκφδνληαο ην εηζφδεκα ηεο θάζε ρψξαο κε βάζε ηελ αγνξαζηηθή ηνπ δχλακε. Τηνζεηψληαο έλα θνηλφ φξην θηψρεηαο ζηε ζπγθξηηηθή αλάιπζε, απνθαιχπηνληαη νη ηεξάζηηεο δηαθνξέο πνπ ππάξρνπλ ζην επίπεδν δηαβίσζεο ησλ θαηνίθσλ ηεο Δ.Δ. Η δηαθνξά κεηαμχ ηνπ πνζνζηνχ ηνπ πιεζπζκνχ πνπ δεη ζε ζπλζήθεο θηψρεηαο ζηηο ρψξεο ηεο λφηηαο Δπξψπεο θαη ηνπ 75