ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΗΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗΣ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

Transcript

1 [Πληκτρ Τ.Ε.Ι. ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΗΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗΣ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ Αικατερίνη Τσαούλη ΑΠΡΙΛΙΟΣ 010 ΕΠΟΠΤΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Ιωάννης Πετασάκης Εκπονηθείσα πτυχιακή εργασία απαραίτητη για την κτήση του βασικού πτυχίου

2 Πρόλογος Η ατμοσφαιρική ρύπανση είναι ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα που έχουμε να αντιμετωπίσουμε. Το πρόβλημα οφείλεται κυρίως στην υπερκατανάλωση ενέργειας, γι' αυτό και θα ήταν πιο σωστό να στραφούμε προς τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Απελευθερώνουμε καθημερινά στην ατμόσφαιρα διάφορους ρύπους, δηλαδή διάφορα είδη ουσιών, όπως θορύβους, ακτινοβολίας, ή άλλων μορφών ενέργειας σε ποσότητες που μπορούν να προκαλέσουν αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία μας. Αντίστοιχα προκαλούν και προβλήματα στην χλωρίδα και πανίδα του τόπου μας.η ατμοσφαιρική ρύπανση μπορεί να φτάσει σε τέτοια επίπεδα που το περιβάλλον δεν θα μπορεί να μας φιλοξενήσει πλέον, αφού οι συνθήκες διαβίωσης δεν θα είναι οι επιθυμητές. Τότε έχουμε το "Νέφος", δηλαδή πολύ υψηλή συγκέντρωση ρύπων που συχνά συνοδεύεται με υψηλές θερμοκρασίες και μεγάλη ηλιοφάνεια. Για την αποτελεσματική αντιμετώπιση του νέφους θα πρέπει να γνωρίζουμε πώς δημιουργείται, τι επιδράσεις δημιουργούνται στο περιβάλλον, και τι μπορεί να κάνει η πολιτεία για την καταπολέμησή του. Συγκεκριμένα ο αέρας που αναπνέουμε είναι επιβαρυμένος με επικίνδυνα για την υγεία τους αιρούμενα σωματίδια τα οποία ευθύνονται για ένα πλήθος αναπνευστικών και καρδιακών ασθενειών, όπως την επιδείνωση του άσθματος, την αύξηση των αναπνευστικών συμπτωμάτων, την επιδείνωση καρδιολογικών προβλημάτων, βρογχίτιδα, καθώς και προβλήματα στην όραση. Καταλαβαίνουμε ότι η χώρα μας παραμένει «εγκλωβισμένη» στην ατμοσφαιρική ρύπανση, καθώς σε αντίθεση με τους περισσότερους Ευρωπαίους εταίρους της αυξάνει ή κρατάει στα ίδια επίπεδα την εκπομπή ρύπων στην ατμόσφαιρα. Σύμφωνα με την έκθεση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος (006), η χώρα μας δεν έχει καταφέρει να μειώσει σε αρκετές περιπτώσεις την εκπομπή ατμοσφαιρικών ρύπων, όπως τα οξείδια του αζώτου, ενώ σε μερικές περιπτώσεις οι εκπομπές έχουν αυξηθεί σημαντικά. Όπως ήδη προαναφέραμε οι συστηματικές υπερβάσεις των οριακών τιμών διαφόρων αέριων ρύπων συνεπάγονται άμεση απειλή για την ανθρώπινη υγεία. Βασικός υπαίτιος για την ανησυχητική αυτή κατάσταση είναι ο τομέας της κυκλοφορίας, με δεδομένη και την έντονα αυξητική τάση της χρήσης του αυτοκινήτου, αλλά και η καύση πετρελαίου για βιομηχανική χρήση ή θέρμανση. Να αναφέρουμε ότι η Θεσσαλονίκη θεωρείται η πιο «μολυσμένη» πόλη της Ευρώπης καθώς η κατάσταση της ατμόσφαιρας

3 είναι ιδιαίτερα βεβαρημένη από τις υψηλές συγκεντρώσεις αιρουμένων σωματιδίων. Μάλιστα βάσει των στοιχείων για τις συγκεντρώσεις των αιρουμένων σωματιδίων στη Θεσσαλονίκη -με τη μέθοδο της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας- έχουμε περίπου χίλιους θανάτους το χρόνο λόγω της ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Γεγονός που μεταξύ των άλλων αντιδράσεων και της απόγνωσης των πολιτών, έχει προκαλέσει και την επέμβαση του Εισαγγελέα κατά παντός υπευθύνου. Είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι τα τελευταία χρόνια είναι γεγονός ότι έχει μειωθεί η ατμοσφαιρική ρύπανση και οι υπερβάσεις των ορίων επιφυλακής των συγκεντρώσεων των διαφόρων ρύπων είναι λιγότερο συχνές απ' ότι στο παρελθόν. Παρόλα αυτά πρέπει όλοι μαζί να φροντίσουμε ώστε να μειώσουμε την ατμοσφαιρική ρύπανση και την εκπομπή αερίων του θερμοκηπίου όπως του διοξειδίου του άνθρακα. Η μείωση της χρήσης των αυτοκινήτων και η αντ' αυτού χρήση των μέσων μαζικής μεταφοράς για τις μετακινήσεις μας και επιβαρύνει λιγότερο το περιβάλλον, αλλά και είναι οικονομικά συμφέρουσα. Επίσης η χρήση εναλλακτικών μορφών ενέργειας και ιδιαίτερα η χρήση φυσικού αερίου έχει ως αποτέλεσμα τη μειωμένη εκπομπή ρύπων. Στην κατεύθυνση αυτή μελετάται η χρήση φυσικού αερίου για τις ενεργειακές ανάγκες των δημοτικών κτιρίων.

4 Περιεχόμενα σελ Κατάλογος συντομογραφιών & χημικών τύπων 5 Εισαγωγή 7 Κεφάλαιο 1 0 Ατμοσφαιρική ρύπανση Τι είναι ατμοσφαιρική ρύπανση 9 1. Κυριότεροι ατμοσφαιρικοί ρύποι Πηγές & Επιδράσεις των κυριότερων ατμοσφαιρικών ρύπων 10 Κεφάλαιο ο Ιατρικές επιπτώσεις στην υγεία μας 1 Κεφάλαιο 3 ο Η ατμοσφαιρική ρύπανση στη Θεσσαλονίκη Πόσο κινδυνεύει η υγεία μας από την ατμοσφαιρική ρύπανση 0 στη Θεσσαλονίκη 3. Μέτρα ελέγχου & Αξιολόγηση του Συστήματος Πρόγνωσης στη 1 Θεσσαλονίκη. 3.3 Σταθμοί μέτρησης 3

5 Κεφάλαιο 4 ο Μέτρα αντιμετώπισης Ο Δήμος Θεσσαλονίκης 8 4. Εθνικό Σχέδιο για την Αντιμετώπιση της Ατμοσφαιρικής Ρύπανσης. 30 Κεφάλαιο 5 ο Ευρώπη- Μέτρα- Οδηγίες Ολοκληρωμένη πρόληψη και έλεγχος της ρύπανσης: οδηγία IPPC Περιβαλλοντικοί όροι που πρέπει να τηρούνται Διοικητικά μέτρα και μέτρα ελέγχου Βελτίωση της ευρωπαϊκής νομοθεσίας που διέπει την ποιότητα του αέρα Διαχείριση και ποιότητα του περιβάλλοντος αέρα Τα κράτη μέλη είναι υπεύθυνα για την εφαρμογή της οδηγίας Θυγατρικές οδηγίες Μέτρα εφαρμογής Καθαρότερος αέρας για την Ευρώπη Εκτίμηση της ποιότητας του αέρα Διαχείριση της ποιότητας του αέρα και σχέδια δράσης Ενημέρωση του κοινού 55

6 Κεφάλαιο 6 ο Η κατάσταση σήμερα 56 Κεφάλαιο 7 ο Aανάλυση της μεθόδου (ΑΝOVA) 59 Κεφάλαιο 8 ο Μέτρηση των ρύπων Οι ημερήσιες μετρήσεις των ρύπων για τους σταθμούς Βενιζέλου και 5 ης Μαρτίου Οι μέγιστες μηνιαίες τιμές των ρύπων και τα γραφήματα αυτών Οι τιμές των μετρήσεων των ρύπων κάθε σταθμού για 13 χρόνια Πόσες είναι οι μετρήσεις που ξεπερνούν τις φυσιολογικές τιμές των αερίων Ανάλυση των μεθόδων 87 Συμπεράσματα 97 Βιβλιογραφία 98

7 Κατάλογος συντομογραφιών & χημικών τύπων CO: Μονοξείδιο του Άνθρακα (Carbon Monoxide) CO : Διοξείδιο του Άνθρακα (Carbon Dioxide) SO ΝΟ : Διοξείδιο του Αζώτου (Nitrogen Dioxide) NO: Μονοξείδιο του Αζώτου (Nitrogen Oxide) Ο 3 : Όζον (Ozone) PM: Αιωρούμενα σωματίδια (Particulate Matter) Α.Π.Ε.: Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας Ε.Ε.: Ευρωπαϊκή Ένωση IPCC: Διακυβερνητική Επιτροπή για τις Κλιματικές Αλλαγές (Intergovernmental Panelon Climate Change EPA: Οργανισμός Προστασίας Περιβάλλοντος Η.Π.Α (Environmental Protection Agency) Σελίδα 5 από 99

8 OOP: Δυναμικό καταστροφής του όζοντος (Ozone Depletion Potential) UNEP: Περιβαλλοντικό Πρόγραμμα Ηνωμένων Εθνών (United Nations Environmental Programme) NAP: Εθνικό Σχέδιο Κατανομής Δικαιωμάτων Εκπομπών (National Allocation Plan) WWF: World-wide Fund for Nature IPPC: Integrated Prevention and Control of Pollution (Ολοκληρωμένη πρόληψη και έλεγχος της ρύπανσης) WRI: Παγκόσμιο Ινστιτούτο Δεδομένων (World Resources Institute) ΟΡΘ: Οργανισμός Ρυθμιστικού Σχεδίου και Προστασίας Περιβάλλοντος Θεσσαλονίκης Υ.ΠΕ.ΧΩ.ΔΕ.: Υπουργείο Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων Σελίδα 6 από 99

9 Εισαγωγή Η παρούσα διπλωματική εργασία ασχολείται με το θέμα της ατμοσφαιρικής ρύπανσης και συγκεκριμένα επιχειρείται μια αξιολόγηση των επιπέδων της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, στην Θεσσαλονίκη. Κύριος σκοπός της εργασίας είναι η διερεύνηση και η αξιολόγηση των ρύπων του Μονοξείδιο του άνθρακα (CO), το διοξείδιο του θείου (SO ), το μονοξείδιο του αζώτου (NO), το διοξείδιο του αζώτου (NO ), όζoν (O 3 ) και τα αιωρούμενα σωματίδια καθώς επίσης, και το κατά πόσον αυτοί επηρεάζουν και σε ποιο βαθμό την ποιότητα του περιβάλλοντος. Η έρευνα αυτή πραγματοποιείται μέσω τις εξέτασης των CO, SO, NO, NO, O 3. από το έτος 1989, όπου είναι και η έναρξης των μετρήσεων των ατμοσφαιρικών ρύπων στη Θεσσαλονίκη 1989 έως σήμερα. Συγκεκριμένα, τα στοιχεία των συγκεντρώσεων ρύπων προήλθαν από τις μετρήσεις των σταθμών μέτρησης των επιπέδων της ατμοσφαιρικής ρύπανσης του Δήμου Θεσσαλονίκης και της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας. Οι σταθμοί που εξετάστηκαν ήταν: 5ης Μαρτίου (αστικός) και Βενιζέλου (αστικός). Η επιλογή του συγκεκριμένου θέματος δεν έγινε τυχαία, καθώς το πρόβλημα της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, είναι ένα από τα σημαντικότερα περιβαλλοντικά προβλήματα που ταλανίζουν τις χώρες παγκοσμίως. Ιδιαιτέρα ανησυχητικά είναι τα επίπεδα της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στις αστικές περιοχές, κυρίως λόγω υπερσυγκέντρωσης του πληθυσμού σ αυτές και της κυκλοφορίας των οχημάτων που είναι αυξημένη. Απαιτείται επομένως, μια συνολική θεώρηση και αξιολόγηση των επιπέδων της ατμοσφαιρικής ρύπανσης ξεκινώντας αρχικά με τη διερεύνηση των συγκεντρώσεων των ατμοσφαιρικών ρύπων και των πηγών τους έτσι ώστε να καταλήξουμε μεταγενέστερα στην χάραξη μιας ολοκληρωμένης περιβαλλοντικής πολιτικής. Σελίδα 7 από 99

10 Κεφάλαιο 1 ο Ατμοσφαιρική ρύπανση Σελίδα 8 από 99

11 Πτυχιακή εργασία της Τσαούλη Αικατερίνη Κεφάλαιο Τι είναι η ατμοσφαιρική ρύπανση Ατμοσφαιρική Ρύπανση καλείται η παρουσία στην ατμόσφαιρα ρύπων, δηλαδή κάθε είδους ουσιών, θορύβου, ακτινοβολίας ή άλλων μορφών ενέργειας σε ποσότητα, συγκέντρωση ή διάρκεια που μπορούν να προκαλέσουν αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία, στους ζωντανούς οργανισμούς και στα οικοσυστήματα. Γενικά, μπορούν να καταστήσουν το περιβάλλον ακατάλληλο, για τις επιθυμητές χρήσεις του. Κάτω από ορισμένες συνθήκες, η ατμοσφαιρική ρύπανση μπορεί να φτάσει σε τέτοια επίπεδα, ώστε να δημιουργηθούν ανεπιθύμητες συνθήκες διαβίωσης. Σε αυτή την περίπτωση έχει επικρατήσει να λέγεται ότι έχουμε "Νέφος". Το "Νέφος" παρουσιάζεται με δύο μορφές: Νέφος Καπνομίχλης: Σχηματίζεται, όταν έχουμε υψηλή συγκέντρωση ρύπων, όπως το διοξείδιο του θείου και αιωρούμενα σωματίδια, σε συνδυασμό με σχετικά χαμηλή θερμοκρασία και μεγάλη σχετική υγρασία. Φωτοχημικό Νέφος: Παρουσιάζεται, όταν έχουμε υψηλές θερμοκρασίες, μεγάλη ηλιοφάνεια, μικρή σχετική υγρασία και υψηλή συγκέντρωση οξειδίων του αζώτου, υδρογονανθράκων, μονοξειδίου του άνθρακα και δευτερογενών προϊόντων τους. 1. Κυριότεροι ατμοσφαιρικοί ρύποι οι ρύποι διακρίνονται σε πρωτογενείς και δευτερογενείς, ανάλογα με τον τρόπο παραγωγής τους, Οι πρωτογενείς ρύποι εκπέμπονται απευθείας από τις διάφορες πηγές στην ατμόσφαιρα και οι σημαντικότεροι είναι τα αιωρούμενα σωματίδια όπως σκόνη, καπνός, σωματίδια βαρεών μετάλλων, όπως μολύβδου (Pb) και νικελίου (Ni), το διοξείδιο του θείου (SO ), το μονοξείδιο του άνθρακα (CO), οι υδρογονάνθρακες, το χλώριο (Cl ) και το φθόριο (F ). Σελίδα 9 από 99

12 Ατμοσφαιρική ρύπανση Οι δευτερογενείς ρύποι σχηματίζονται στην ατμόσφαιρα από τους πρωτογενείς με χημικές αντιδράσεις που γίνονται είτε μεταξύ τους είτε με τα φυσικά συστατικά της ατμόσφαιρας με συμμετοχή του ηλιακού φωτός, της θερμοκρασίας και της υγρασίας. Σημαντικότεροι είναι το μονοξείδιο του αζώτου (NO), το διοξείδιο του αζώτου (NO ) και το όζoν (O 3 ). 1.3 Πηγές & Επιδράσεις των κυριότερων ατμοσφαιρικών ρύπων Αιωρούμενα σωματίδια: Τα βρίσκουμε στα υλικά σε στερεή ή υγρή μορφή, προερχόμενα από βιομηχανικές δραστηριότητες, όπως βιομηχανίες τσιμέντου, γύψου, καθώς και από αυτοκίνητα. Προκαλούν ασθένειες στο αναπνευστικό σύστημα και ιδιαίτερα προβλήματα σε ηλικιωμένους, παιδιά και άτομα που πάσχουν από άσθμα. Επιπλέον προκαλούν φθορές σε βαφές και μειώνουν την ορατότητα της ατμόσφαιρας. Μονοξείδιο του άνθρακα (CO): Πρόκειται για άχρωμο και άοσμο αέριο που εκπέμπεται ως προϊόν ατελούς καύσεως από πάσης φύσεως μηχανές, π.χ., μηχανές αυτοκινήτων. Επιδρά αρνητικά στην υγεία, καθώς μειώνει την ικανότητα του αίματος να μεταφέρει οξυγόνο στους ιστούς, δημιουργώντας έτσι προβλήματα στο καρδιαγγειακό και το νευρικό σύστημα. Όταν βρίσκεται σε χαμηλές συγκεντρώσεις, επηρεάζει άτομα με καρδιακά προβλήματα, ενώ σε υψηλότερες επηρεάζει αρνητικά ακόμα και υγιή άτομα, επιφέροντας ζαλάδα, πονοκεφάλους και σωματική κόπωση. Διοξείδιο του θείου (SO ): Πρόκειται για αέριο άχρωμο και άοσμο σε χαμηλές συγκεντρώσεις, αλλά με έντονη μυρωδιά σε υψηλότερες. Φυσικά προέρχεται από τα ηφαίστεια, αλλά οι ανθρωπογενείς και βλαβερές πηγές του είναι οι εκπομπές από τις κεντρικές θερμάνσεις, τα διυλιστήρια πετρελαίου, τις χημικές βιομηχανίες και τα πετρελαιοκίνητα οχήματα. Επηρεάζει άτομα με αναπνευστικά προβλήματα νεαρής και μεγάλης ηλικίας. Προκαλεί σοβαρές αλλοιώσεις στα οικοσυστήματα, καθώς συμβάλλει στο φαινόμενο της όξινης βροχής και προκαλεί τη νέκρωση ορισμένων φυτών. Μειώνει την οξύτητα λιμνών και ποταμών, δημιουργώντας ακραίες συνθήκες ακατάλληλες για την υδρόβια ζωή. Προκαλεί επίσης διάβρωση σε υλικά, όπως στο χάλυβα Σελίδα 10 από 99

13 Πτυχιακή εργασία της Τσαούλη Αικατερίνη των σιδηροδρομικών γραμμών και στα μάρμαρα των αρχαίων μνημείων. Μόλυβδος (Pb): Προέρχεται από την καύση απορριμάτων, τις βαριές βιομηχανίες και από πηγές καυσίμων με μόλυβδο. Σε υψηλές συγκεντρώσεις επηρεάζει τη λειτουργία των νεφρών και γενικότερα την πνευματική ανάπτυξη, ιδιαίτερα σε άτομα νεαρής ηλικίας. Διοξείδιο του αζώτου (NO ): Αέριο με ιδιάζουσα μυρωδιά και καφέ χρώμα, χαρακτηριστικό του ουρανού, όταν βρίσκεται σε υψηλές συγκεντρώσεις. Προέρχεται μέσω χημικών αντιδράσεων, παρουσία της ηλιακής ακτινοβολίας. Μονοξείδιο του αζώτου (NO), το οποίο παράγεται από αυτοκίνητα, φορτηγά και βιομηχανικούς καυστήρες. Αποτελεί τον κύριο ρύπο του νέφους και της όξινης βροχής. Προκαλεί αναπνευστικά προβλήματα στους ασθματικούς και στα παιδιά, ενώ επηρεάζει και τη βλάστηση. Όζον (O 3 ): Αέριο άοσμο και άχρωμο. Στα ανώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας παίζει τον ευεργετικό ρόλο της προστασίας της Γης από τη βλαβερή υπεριώδη ακτινοβολία, αλλά στα κατώτερα στρώματα αποτελεί τον κυριότερο ρύπο του φωτοχημικού νέφους. Αποτελεί το προϊόν χημικών αντιδράσεων μεταξύ του οξυγόνου (O ), πτητικών οργανικών ενώσεων και οξειδίων του αζώτου, παρουσία ηλιακής ακτινοβολίας και υψηλής θερμοκρασίας. Σε μεγάλες συγκεντρώσεις επιδρά αρνητικά στους ιστούς των πνευμόνων και δημιουργεί προβλήματα σε άτομα με άσθμα και ασθένειες του αναπνευστικού συστήματος. Ακόμα και σε υγιή άτομα, η έκθεση σε υψηλές συγκεντρώσεις όζοντος προκαλεί ερεθισμό στην αναπνευστική οδό, διαταραχή της αναπνευστικής λειτουργίας, αίσθημα ξηρότητας στο λαιμό, πόνο στο στήθος, βήχα, ναυτία, ακόμα και πνευμονική συμφόρηση. Επίσης έχει τις δυσμενέστερες επιπτώσεις από όλους τους ρύπους στα φυτά, καθώς επιδρά στην ανάπτυξή τους, προκαλεί μεγάλες ζημιές στη δασική βλάστηση και μειώνει την αγροτική παραγωγή. Τοξικοί ρύποι (αρσενικό, αμίαντος, βενζόλιο): Προέρχονται από χημικές βιομηχανίες και οικοδομικά υλικά. Προκαλούν αναπνευστικά προβλήματα και σχετίζονται με γενετικές ανωμαλίες, στειρώσεις και καρκινοπαθείς. Σε υψηλές συγκεντρώσεις επιφέρουν άμεσο θάνατο. Σελίδα 11 από 99

14 Κεφάλαιο ο Ιατρικές επιπτώσεις στην υγεία μας Σελίδα 1 από 99

15 Πτυχιακή εργασία της Τσαούλη Αικατερίνη Κεφάλαιο Ιατρικές επιπτώσεις στην υγεία μας Η ατμοσφαιρική ρύπανση προκαλεί σκωληκοειδίτιδα Η σύντομη έκθεση στην ατμοσφαιρική ρύπανση μπορεί να προκαλέσει σκωληκοειδίτιδα στους ενήλικες, πιθανόν επειδή οι ρυπογόνοι παράγοντες προκαλούν φλεγμονώδεις αντιδράσεις. Οι ερευνητές του Πανεπιστημίου του Κάλγκαρι και του Τορόντο διαπίστωσαν ότι τα άτομα που εκτίθενται στο διοξείδιο του αζώτου για μια εβδομάδα κατά την διάρκεια του Ιουνίου, Ιουλίου και Αυγούστου, όταν δηλαδή τα επίπεδα των ρύπων είναι υψηλά, έχουν διπλάσιες πιθανότητες να εκδηλώσουν σκωληκοειδίτιδα, συγκριτικά με άτομα που δεν εκτίθεται στον εν λόγω ρυπογόνο παράγοντα. Μάλιστα τα άτομα άνω των 64 ετών είχαν τετραπλάσιες πιθανότητες να εκδηλώσουν σκωληκοειδίτιδα, υπό τις συγκεκριμένες συνθήκες. Το διοξείδιο του αζώτου προκύπτει από την κίνηση των οχημάτων και προκαλεί προβλήματα υγείας κυρίως κατά τους θερινούς μήνες. Η μελέτη των άτομα που είχαν εισαχθεί με σκωληκοειδίτιδα σε τρία νοσοκομεία σε μια επταετία διαπίστωσαν ότι το 5,5% των εισαγωγών είχε συμβεί μεταξύ Απριλίου και Σεπτεμβρίου, τους θερμότερους μήνες για τον Καναδά. Οι σκωληκοειδεκτομές ήταν τα συχνότερα χειρουργεία που έγιναν. Αν και ο βαθμός δυσκολίας των επεμβάσεων αυτών δεν είναι μεγάλος και τα αποτελέσματα συνήθως είναι πολύ καλά, αν όμως δεν γίνει αντιληπτή η σκωληκοειδίτιδα τότε το βάρος για το εθνικό σύστημα υγείας του κάθε κράτους είναι σημαντικό. Η ατμοσφαιρική ρύπανση είναι γνωστό ότι μπορεί να τροποποιηθεί ως παράγοντας κινδύνου και έτσι μπορεί να μειωθεί ο αριθμός των περιπτώσεων, αν βελτιωθεί η ποιότητα του αέρα. Η σχέση μεταξύ ατμοσφαιρικής ρύπανσης και σκωληκοειδίτιδας ήταν εμφανέστερη στους άνδρες, ίσως επειδή εργάζονται περισσότερο σε εξωτερικούς χώρους. Οι περισσότεροι ιατροί πάντως πιστεύουν ότι η σκωληκοειδίτιδα προκαλείται από την απόφραξη της σκωληκοειδούς απόφυσης, αλλά οι Καναδοί ερευνητές σημειώνουν ότι η άποψη αυτή δεν εξηγεί τις αυξητικές τάσεις της σκωληκοειδίτιδας στις ανεπτυγμένες και αναπτυσσόμενες χώρες. Οι περιπτώσεις σκωληκοειδίτιδας αυξήθηκαν δραματικά στις βιομηχανικές χώρες κατά τον 19 ο και 0 ο αιώνα. Στην συνέχεια μειώθηκαν κατά το μέσο και τέλος του 0 ου αιώνα, περίοδος που Σελίδα 13 από 99

16 Ιατρικές επιπτώσεις στην υγεία μας συνέπεσε με τις διεθνείς προσπάθειες για βελτίωση της ποιότητας της ατμόσφαιρας. Η συχνότητα της σκωληκοειδίτιδας είναι αυξημένη στις αναπτυσσόμενες χώρες καθώς αποκτούν περισσότερες βιομηχανικές μονάδες. Η ατμοσφαιρική ρύπανση είναι γνωστός παράγοντας κινδύνου για παθήσεις όμως το άσθμα, το εγκεφαλικό επεισόδιο και ο καρκίνος. Επίπτωση στα έμβρυα Μία έρευνα που έγινε στην Ελλάδα συνέδεε το ζήτημα της ατμοσφαιρικής ρύπανσης με την ομαλή εξέλιξη των εμβρύων αλλά και με την εμφάνιση αναπνευστικών νοσημάτων στα παιδιά. Παρατηρήθηκε ότι σε περιοχές όπου υπάρχει υψηλή ρύπανση, μεγάλο ποσοστό βρεφών γεννιέται με μικρότερο βάρος από το αναμενόμενο, ενώ υπάρχουν επιπτώσεις και στην ενδομήτρια ανάπτυξη. Λοιμώξεις του αναπνευστικού Η ατμοσφαιρική ρύπανση, όταν ξεπεράσει τα όρια, μπορεί να αποδειχθεί επικίνδυνη για εκδήλωση λοιμώξεων του αναπνευστικού συστήματος, όπως η πνευμονία και η βρογχίτιδα Καρδιαγγειακά προβλήματα Η ατμοσφαιρική ρύπανση υπολογίζεται ότι μειώνει τη διάρκεια ζωής του σύγχρονου ανθρώπου της μεγαλούπολης κατά δυο-τρία χρόνια δημιουργώντας σοβαρές επιπτώσεις στο καρδιαγγειακό μας σύστημα. Στην Ελλάδα σύμφωνα με παλαιότερες έρευνες (004-05) καταγράφονται θάνατοι ανά κατοίκους, οι οποίοι αποδίδονται έμμεσα στις επιπτώσεις που έχει η ρύπανση στη δημόσια υγεία. Συγκεκριμένα ο μολυσμένος από μικροσωματίδια ατμοσφαιρικός αέρας μπορεί να ενεργοποιήσει βιολογικούς μηχανισμούς, όπως θρόμβωση, αρρυθμίες, αθηροσκλήρωση κ.ά., που μπορούν να υποκινήσουν ένα καρδιαγγειακό επεισόδιο. Μελέτες καταδεικνύουν ότι η μακροχρόνια αύξηση (τουλάχιστον για ένα έτος) των μικροσωματιδίων στην ατμόσφαιρα της πόλης κατά 10 Σελίδα 14 από 99

17 Πτυχιακή εργασία της Τσαούλη Αικατερίνη μιλιγκράμ ανά κυβικό μέτρο αυξάνει τη συνολική θνητότητα σε ποσοστό 4%, την καρδιοαναπνευστική θνητότητα (6%) και τη θνητότητα από καρκίνο του πνεύμονα κατά 8%. Επιπτώσεις στην ευφυΐα των παιδιών Επιπτώσεις στην ευφυΐα των παιδιών έχει η έκθεση της μητέρας στην ατμοσφαιρική ρύπανση κατά την διάρκεια της κύησης, σύμφωνα με νέα έρευνα. Για τις ανάγκες της έρευνας οι επιστήμονες εξέτασαν 49 παιδιά των οποίων οι μητέρες ζούσαν στη Νέα Υόρκη κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης τους και ήταν συνδεδεμένες με μετρητές ατμοσφαιρικής ρύπανσης μέχρι να γεννήσουν. Οι περισσότερες γυναίκες που συμμετείχαν στην έρευνα διέμεναν σε φτωχογειτονιές του Μανχάταν και ήταν εκτεθειμένες στο καυσαέριο των αυτοκινήτων και τα υψηλά επίπεδα ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Στην ηλικία των πέντε ετών, τα παιδιά συμπλήρωσαν τεστ ευφυΐας και όπως διαπιστώθηκε εκείνα που ήταν εκτεθειμένα σε υψηλότερα επίπεδα ατμοσφαιρικής ρύπανσης πριν γεννηθούν είχαν χαμηλότερες επιδόσεις σε σχέση με τα υπόλοιπα. Ακόμη η ατμοσφαιρική ρύπανση μπορεί να επηρεάσει τις επιδόσεις των παιδιών στο σχολείο. Επίσης σε προηγούμενη έρευνα, έχει διαπιστωθεί ότι η έκθεση στην ατμοσφαιρική ρύπανση κατά τη διάρκεια της κύησης συνδέεται με τις γενετικές ανωμαλίες που αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου και με την καθυστέρηση της σωματικής ανάπτυξης. (Nέα Υγεία, 008) Σελίδα 15 από 99

18 Κεφάλαιο 3 ο Η ατμοσφαιρική ρύπανση στη Θεσσαλονίκη Σελίδα 16 από 99

19 Πτυχιακή εργασία της Τσαούλη Αικατερίνη Κεφάλαιο 3 Η ατμοσφαιρική ρύπανση στη Θεσσαλονίκη Εικόνα 1 κίνηση στη Θεσσαλονίκη ώρα αιχμής Στην πόλη της Θεσσαλονίκης, υψηλές τιμές ατμοσφαιρικής ρύπανσης παρατηρούνται μόνο στο Εμπορικό και Διοικητικό Κέντρο της πόλης (Α' Δημοτικό Διαμέρισμα), όπου λόγω υπερσυγκέντρωσης δραστηριοτήτων και έντονης κυκλοφοριακής κίνησης εμφανίζονται, μερικές ημέρες το χρόνο, υπερβάσεις των ορίων επιφυλακής για ορισμένους ρύπους, όπως το διοξείδιο του αζώτου, το μονοξείδιο του άνθρακα και ο καπνός. Η πυκνοκατοικημένη περιοχή της Ανατολικής Θεσσαλονίκης δεν φαίνεται να αντιμετωπίζει προβλήματα ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Συμπερασματικά, τα επίπεδα ρύπανσης στη Θεσσαλονίκη κυμαίνονται ανάμεσα στις οριακές τιμές ποιότητας της ατμόσφαιρας, που ορίζει ως "υποχρεωτικές" η Ελληνική Νομοθεσία και οι Οδηγίες της Ευρωπαϊκής 'Ένωσης και στις κατευθυντήριες τιμές (τιμές στόχους), οι οποίες αναφέρονται στην Ελληνική και Κοινοτική Νομοθεσία. Οι υψηλότερες τιμές ατμοσφαιρικής ρύπανσης, στην περιοχή της Θεσσαλονίκης, εμφανίζονται κατά το χειμερινό εξάμηνο (με εξαίρεση το όζον). Τους καλοκαιρινούς μήνες (Ιούνιο, Ιούλιο Αύγουστο) παρατηρείται σημαντική ύφεση των δραστηριοτήτων της πόλης. Επίσης, κατά τη θερινή περίοδο, οι συνθήκες αερισμού της πόλης είναι καλύτερες και γενικώς οι μετεωρολογικές συνθήκες ευνοούν τη διάχυση και διασπορά των ατμοσφαιρικών ρύπων. Έτσι, με βάση τα σημερινά δεδομένα ανάπτυξης, στη Θεσσαλονίκη και στα Σελίδα 17 από 99

20 Η ατμοσφαιρική ρύπανση στη Θεσσαλονίκη όρια του Δήμου Θεσσαλονίκης δεν αναμένεται έντονη εκδήλωση "φωτοχημικού νέφους", στο άμεσο τουλάχιστον μέλλον. Παρ' όλα αυτά πρέπει να επισημάνουμε, ότι οι συγκεντρώσεις του διοξειδίου του αζώτου βρίσκονται πολύ κοντά στις οριακές τιμές της Ελληνικής Νομοθεσίας και της αντίστοιχης Κοινοτικής Οδηγίας, στο Εμπορικό Κέντρο της πόλης, ενώ τα οξείδια του αζώτου γενικότερα και ειδικότερα το όζον εμφανίζουν αυξητικές τάσεις στους Περιφερειακούς Σταθμούς. Από την επεξεργασία των μέχρι τώρα στοιχείων προκύπτουν σοβαρές ενδείξεις, που δείχνουν ότι το "νέφος" της Θεσσαλονίκης μετεξελίσσεται σταδιακά, αλλά σταθερά, από νέφος αιθαλομίχλης, όπου βαρύνουσα σημασία έχουν οι ρύποι διοξείδιο του θείου και καπνός, σε φωτοχημικό νέφος όπου σημαντικότερο ρόλο διαδραματίζουν οι ρύποι όπως τα οξείδια του αζώτου, οι υδρογονάνθρακες και το όζον. Κύριες πηγές ατμοσφαιρικής ρύπανσης είναι, για μεν το κέντρο της πόλης η κυκλοφοριακή κίνηση, για δε τη Δυτική Θεσσαλονίκη η βιομηχανική δραστηριότητα. Η θέρμανση επηρεάζει σε σημαντικό βαθμό την ποιότητα της ατμόσφαιρας στις πυκνοκατοικημένες περιοχές της πόλης κατά τη χειμερινή περίοδο. Αντίθετα το καλοκαίρι το πρόβλημα της ατμοσφαιρικής ρύπανσης φαίνεται να μετατοπίζεται και να επηρεάζει περισσότερο τις παρυφές της πόλης, όπου παρατηρούνται υψηλότερες τιμές όζοντος. Σε ημερήσια βάση, οι υψηλότερες τιμές παρατηρούνται από τις 7:00-11:00 και από τις 19:00-3:00, συμπίπτουν δηλαδή αρκετά καλά με τις ώρες της κυκλοφοριακής αιχμής και τις ώρες λειτουργίας της κεντρικής θέρμανσης, κατά τη χειμερινή περίοδο του έτους. Εκτός των πηγών ατμοσφαιρικής ρύπανσης, σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση των μεγίστων τιμών αέριας ρύπανσης παίζει η γεωμορφολογία και η μετεωρολογία της περιοχής και σε ό,τι αφορά τις πηγές, ο συνεχώς αυξανόμενος αριθμός των οχημάτων, που προστίθενται κάθε χρόνο και επιβαρύνουν την κυκλοφοριακή κίνηση στην ευρύτερη περιοχή της Θεσσαλονίκης. Αντίθετα, η αποβιομηχάνιση και η υιοθέτηση καθαρών τεχνολογιών μειώνουν την επιβάρυνση, που δέχεται η πόλη από τη βιομηχανική ζώνη. Σελίδα 18 από 99

21 Πτυχιακή εργασία της Τσαούλη Αικατερίνη Συγκεκριμένα στο κέντρο της Θεσσαλονίκης καταγράφτηκε υψηλή συγκέντρωση επικίνδυνων νανοσωματιδίων, μεγάλης τοξικότητας, συγκριτικά με τις περιφερειακές περιοχές. Οι μετρήσεις που έγιναν σε εργάσιμη ημέρα στο σταθμό της Βενιζέλου, έδειξαν 66,000 νανοσωματίδια ανά κυβικό εκατοστό και το Σαββατοκύριακο, ενώ στο σταθμό του Επταπυργίου μετρήθηκαν περίπου 8,000 τις καθημερινές και τα Σαββατοκύριακα. Τα νανοσωματίδια θεωρούνται ιδιαίτερα επικίνδυνα, καθώς λόγω του πολύ μικρού μεγέθους είναι εσπνεύσιμα από τον άνθρωπο, καταλήγοντας στις πνευμονικές κυψέλες. Οι ερευνητές διαπίστωσαν, από την σύγκριση των στοιχείων των φυσικών χαρακτηριστικών των νανοσωματιδίων στις δύο περιοχές, ότι όλες οι παράμετροι που μετρήθηκαν ήταν σημαντικά αυξημένες στην περίπτωση του κεντρικού δρόμου. Συγκεκριμένα στην Αγία Σοφία και το Κορδελιό οι μέσες συγκεντρώσεις PM10(μικροσωματίδια με διάμετρο μικρότερη των 10 μικρών του μέτρου) ξεπερνούν το ευρωπαϊκό όριο 150 ημέρες το χρόνο, αφού το ευρωπαϊκό όριο για τα PM10 είναι 50mg/m³ (μέση ημερήσια τιμή) και δεν πρέπει να σημειώνεται υπέρβαση περισσότερες από 35 ημέρες ανά έτος. Εντύπωση προκάλεσαν οι αυξημένες συγκεντρώσεις σωματιδίων στην περιοχή υποβάθρου (Επταπύργιο) τα Σαββατοκύριακα, πιθανόν από μετασχηματισμό σωματιδίων που εκπέμπονται στο κέντρο ή της κυκλοφορίας από την περιφερειακή οδό. Συμπέρασμα ότι απαιτείται η μείωση του κυκλοφοριακού φόρτου στους επιβαρυμένους δρόμους, η χρήση των μέσων μαζικής μεταφοράς, η βελτίωση της τεχνολογίας και η χρήση των καυσίμων καλής ποιότητας, με χαμηλή περιεκτικότητα σε θείο, για την μείωση των εκπομπών ρύπων. Επιπλέον και εκτός ορίων βρίσκονται τα τελευταία χρόνια οι ατμοσφαιρικοί ρύποι στη Θεσσαλονίκη τα αιωρούμενα σωματίδια PM10, τα οποία θεωρούνται ιδιαίτερα επικίνδυνα και επικάθονται στον ανθρώπινο πνεύμονα, ξεπερνούν σε καθημερινή βάση τα ανώτατα όρια, που πριν από μερικά χρόνια είχαν θεωρηθεί τα Επίσης, τα τελευταία 10 χρόνια, και οι συγκεντρώσεις του όζοντος ξεπερνούν την οριακή τιμή που έχει θέσει η ΕΕ για το όζον (10mg/m³ και δεν πρέπει να σημειώνεται υπέρβαση περισσότερες από 5 φορές το χρόνο). Υπήρχε χρονιά που στο Πανόραμα το όζον ξεπερνούσε τα ανώτατα όρια περισσότερες από τις Σελίδα 19 από 99

22 Η ατμοσφαιρική ρύπανση στη Θεσσαλονίκη μισές ημέρες το χρόνο. Στη Νεοχωρούδα το 003 το όζον χτυπούσε κόκκινο 1 στις 3 ημέρες, ενώ στη Σίνδο και στο σταθμό του ΑΠΘ 1 στις 4 ημέρες. Σύμφωνα με τα στοιχεία μίας παλαιότερης έρευνας το κέντρο της Θεσσαλονίκης αλλά και η περιοχή της Μαρτίου (Ε' δημοτικό διαμέρισμα) θεωρούνται από τις πιο ταλαιπωρημένες από πλευράς ατμοσφαιρικής ρύπανσης περιοχές του πολεοδομικού συγκροτήματος Θεσσαλονίκης. Η εικόνα ωστόσο είναι ελλιπής, καθώς η διεύθυνση Πρασίνου και συγκεκριμένα το τμήμα που ασχολείται με τη συγκέντρωση και την καταγραφή στοιχείων για την ατμοσφαιρική ρύπανση είναι ο μοναδικός μέχρι τώρα φορέας ΟΤΑ που αποτυπώνει την εικόνα της ρύπανσης στην πόλη. Μάλιστα σύμφωνα με πληροφορίες οι ειδικοί του σταθμού έχουν τη δυνατότητα να μετρήσουν τα ακόμη μικρότερα αιωρούμενα σωματίδια, τα ΡΜ.5, που επικάθονται με μεγαλύτερη ευκολία στον ανθρώπινο πνεύμονα. 3.1 Πόσο κινδυνεύει η υγεία μας από την ατμοσφαιρική ρύπανση στη Θεσσαλονίκη Σύμφωνα με μελέτη του Εργαστηρίου Μετάδοσης Θερμότητας και Περιβαλλοντικής Μηχανικής της Πολυτεχνικής Σχολής του ΑΠΘ πάνω από έτη ζωής χάνονται κάθε χρόνο στην ευρύτερη περιοχή της Θεσσαλονίκης λόγω της έκθεσης των πολιτών σε εισπνεύσιμα αιωρούμενα σωματίδια τα έτη αυτά αντιστοιχούν σε περίπου 10 μήνες βράχυνσης της ζωής κάθε ανθρώπου που κατοικεί στην περιοχή. Επιπλέον, η μακροχρόνια έκθεση σε αιωρούμενα σωματίδια ευθύνεται για τον περιορισμό της δραστηριότητας και την πτώση της παραγωγικότητας σε περίπου μιάμιση ημέρα το χρόνο για κάθε κάτοικο της Θεσσαλονίκης. Σελίδα 0 από 99

23 Πτυχιακή εργασία της Τσαούλη Αικατερίνη Εικόνα (Ιανουαρίου 18, 009 από ecolawgy ) 3. Μέτρα ελέγχου & Αξιολόγηση του Συστήματος Πρόγνωσης στη Θεσσαλονίκη. Η Περιφέρεια Κ. Μακεδονίας συμμετείχε από τον Απρίλιο του 005 μέχρι και το Φεβρουάριο του 006 στο Ευρωπαϊκό σύστημα PROMOTE της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Διαστήματος (ESA) σαν κυβερνητική οργάνωση και σαν φορέας που έχει την ευθύνη για τη λήψη μέτρων σε περίπτωση επεισοδίων ατμοσφαιρικής ρύπανσης στην περιοχή της Θεσσαλονίκης. Το σύστημα PROMOTE είναι ένα μεγάλο δίκτυο στο οποίο συμμετέχουν περισσότερα από 35 Ινστιτούτα (παροχής υπηρεσιών, ερευνητικά κέντρα, χρήστες) από 11 χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και παρέχει πληροφορίες για το στρατοσφαιρικό όζον, την υπεριώδη ακτινοβολία στην επιφάνεια της γης, την ποιότητα του αέρα και τα αέρια θερμοκηπίου. Πιο αναλυτικά το PROMOTE παρέχει τις παρακάτω υπηρεσίες: Σελίδα 1 από 99

24 Η ατμοσφαιρική ρύπανση στη Θεσσαλονίκη Καταγραφή και πρόγνωση των επιπέδων του ολικού όζοντος Καταγραφή και πρόγνωση των επιπέδων της υπεριώδους ακτινοβολίας Καταγραφή και πρόγνωση των επιπέδων της ατμοσφαιρικής ρύπανσης Καταγραφή των κλιματικών αλλαγών και των εκπομπών. Οι υπηρεσίες που παρέχει το PROMOTE απευθύνονται σε Δημόσιους Φορείς, Οργανισμούς και Υπηρεσίες οι οποίοι έχουν την ευθύνη ενημέρωσης του κοινού για επεισόδια ατμοσφαιρικής ρύπανσης ή για αυξημένα επίπεδα υπεριώδους ακτινοβολίας. Μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις του PROMOTE είναι να παρέχονται ακριβείς ημερήσιες πληροφορίες για τα επίπεδα της ατμοσφαιρικής ρύπανσης πάνω από την Ευρώπη συνδυάζοντας δεδομένα μετρήσεων από υπάρχοντες επίγειους σταθμούς μέτρησης και on line πληροφορίες από δορυφορικές μετρήσεις τα οποία θα ενσωματώνονται σε τρισδιάστατα φωτοχημικά μοντέλα ποιότητας του αέρα. Το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης σε συνεργασία με το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο της Θράκης και το Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο της Αθήνας παρέχει την πρόγνωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στην ευρύτερη περιοχή της Ελλάδας για τις επόμενες 3 μέρες χρησιμοποιώντας ένα ολοκληρωμένο σύστημα πρόγνωσης που αποτελείται από το προγνωστικό μετεωρολογικό μοντέλο ΜΜ5 και το φωτοχημικό μοντέλο ατμοσφαιρικής διάχυσης και διασποράς CAMx. Αυτό το σύστημα έχει χωρική ανάλυση 10 x 10 Km και καλύπτει την Ελλάδα και ένα μέρος των γειτονικών βαλκανικών χωρών. Έτσι, η πρόγνωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης εστιάζεται στην περιοχή της Ελλάδας. Σελίδα από 99

25 Πτυχιακή εργασία της Τσαούλη Αικατερίνη Η συνεισφορά της Π.Κ.Μ στο πρόγραμμα συνίσταται στην αξιολόγηση των αποτελεσμάτων του συστήματος πρόγνωσης της ατμοσφαιρικής ρύπανσης για την περιοχή της Θεσσαλονίκης μέσω των μετρήσεων που διενεργεί με τους σταθμούς μέτρησης ατμοσφαιρικής ρύπανσης που λειτουργεί η Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας (ΠΚΜ). 3.3 Σταθμοί μέτρησης Σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία (Ν.647/98) για την μεταβίβαση αρμοδιοτήτων στις Περιφέρειες και την Αυτοδιοίκηση, η αρμοδιότητα των σταθμών μέτρησης ατμοσφαιρικής ρύπανσης έχει μεταβιβασθεί στις Περιφέρειες. Για την περιοχή της Θεσσαλονίκης η αρμοδιότητα μεταβιβάσθηκε από το Υπουργείο Μακεδονίας-Θράκης στην Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας. Το δίκτυο που λειτουργεί στην Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας αποτελείται από 8 σταθμούς. H χωρική κατανομή τους παρουσιάζεται στον παρακάτω χάρτη: Σελίδα 3 από 99

26 Η ατμοσφαιρική ρύπανση στη Θεσσαλονίκη Σ1: Σίνδος Σ: Νεοχωρούδα Σ3: Ελευθέριο-Κορδελιό Σ4: Πλ. Δημοκρατίας Σ5: Πλ. Αγ. Σοφίας Σ6: Α.Π.Θ. Σ7: Πανόραμα Σ8: Καλαμαριά ΠΚΜ: Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας Το Δημοτικό Δίκτυο Σταθμών Ελέγχου Ατμοσφαιρικής Ρύπανσης δημιουργήθηκε σε τέσσερις φάσεις: 1) Το έτος 1989 λειτούργησε ο πρώτος Σταθμός στο εμπορικό και διοικητικό κέντρο της πόλης. Σελίδα 4 από 99

27 Πτυχιακή εργασία της Τσαούλη Αικατερίνη ) Το έτος 1990 προστέθηκε ένας Σταθμός στην Ανατολική Θεσσαλονίκη και ένας Μετεωρολογικός Σταθμός στο κέντρο της πόλης, με σκοπό τη συσχέτιση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης με τα μετεωρολογικά δεδομένα. 3) Το έτος 1991 εγκαταστάθηκαν δύο Σταθμοί στο δυτικότερο και βορειότερο άκρο του Δήμου Θεσσαλονίκης, όπου τοποθετήθηκε και ο δεύτερος Μετεωρολογικός Σταθμός του Δικτύου. 4) Τέλος, το έτος 1994 το Δίκτυο συμπληρώθηκε με δύο ακόμη Σταθμούς, που εγκαταστάθηκαν στην Ανατολική Θεσσαλονίκη. Ο τελευταίος από τους Σταθμούς αυτούς λειτουργεί σαν Σταθμός ραδιοβολίσεων - οζοντοβολίσεων. Οι Σταθμοί Ελέγχου Ατμοσφαιρικής Ρύπανσης του Δήμου Θεσσαλονίκης είναι εξοπλισμένοι με αυτόματους αναλυτές, που λειτουργούν σε εικοσιτετράωρη βάση. Για τον προσδιορισμό της συγκέντρωσης όλων των ατμοσφαιρικών ρύπων, πλην των αιωρούμενων Σωματιδίων, χρησιμοποιούνται πρότυποι μέθοδοι ανάλυσης. Συγκεκριμένα, για το SO και το HS, χρησιμοποιείται η μέθοδος του φθορισμού της υπεριώδους ακτινοβολίας, για τα οξείδια του αζώτου (ΝΟ και ΝΟ) η μέθοδος της χημιφωταύγειας, για το CO η μέθοδος της μη διαχεόμενης υπέρυθρης ακτινοβολίας, για το Ο3 η μέθοδος της απορρόφησης της υπεριώδους ακτινοβολίας και για τον Καπνό η μέθοδος του μαύρου καπνού (ανακλασιμότητα). Για τα αιωρούμενα Σωματίδια χρησιμοποιείται η μέθοδος της απορρόφησης της β-ακτινοβολίας και η αρχή του δονούμενου στοιχείου. 'Όλοι οι αναλυτές βαθμονομούνται σε τακτά χρονικά διαστήματα (δύο φορές την εβδομάδα) με εσωτερικές (φυσίγγια διαπερατότητας), ή εξωτερικές διατάξεις (φιάλες πρότυπων αερίων) και προγραμματιζόμενο βαθμονομητή πολλών αερίων με σύστημα αραίωσης, για τη διαπίστωση της εύρυθμης λειτουργίας των. Κάθε Σταθμός διαθέτει έναν ηλεκτρονικό υπολογιστή που λειτουργεί σαν καταγραφικό. Ο Η/Υ δέχεται τα αναλογικά σήματα από την έξοδο των αναλυτών, τα οποία αφού μετατραπούν σε ψηφιακά και ολοκληρωθούν ανά πεντάλεπτο, αποθηκεύονται στο σκληρό δίσκο του Η/Υ. Σελίδα 5 από 99

28 Η ατμοσφαιρική ρύπανση στη Θεσσαλονίκη Οι Σταθμοί του Δικτύου συνδέονται με τον κεντρικό υπολογιστή του Τμήματος Περιβάλλοντος, μέσω τηλεφωνικών γραμμών, για την τηλεμετάδοση των δεδομένων και την περαιτέρω επεξεργασία τους από το Τμήμα Περιβάλλοντος του Δήμου Θεσσαλονίκης. Σελίδα 6 από 99

29 Κεφάλαιο 4 ο Μέτρα αντιμετώπισης Σελίδα 7 από 99

30 Μέτρα αντιμετώπισης Κεφάλαιο 4 Μέτρα αντιμετώπισης Ένα ευρύ φάσμα μέτρων έχει εφαρμοστεί με σκοπό τη μείωση των εκπομπών από τα οχήματα. Από το 1990, οι κανονισμοί εκπομπών καυσαερίων απαιτούν από τα καινούρια βενζινοκίνητα οχήματα να έχουν καταλύτες, αλλά δεν υπάρχει αντίστοιχη προσοχή στον έλεγχο καυσαερίων από μοτοσικλέτες. Πρόστιμα ατμοσφαιρικής ρύπανσης επιβάλλονται στους ιδιοκτήτες αυτοκινήτων που δεν συμμορφώνονται με τα όρια ποιότητας ατμόσφαιρας, καθώς και σε σταθερές πηγές καύσης που υπερβαίνουν τα όρια. Στην ευρύτερη περιοχή της Αθήνας έχει εγκατασταθεί από το 1986 ένα αυτόματο δίκτυο παρακολούθησης της ποιότητα της ατμόσφαιρας, που αποτελείται από δέκα σταθμούς. Στη Θεσσαλονίκη υπάρχουν τέσσερις σταθμοί παρακολούθησης, ενώ η ΔΕΗ έχει εγκαταστήσει παρόμοιους σταθμούς σε περιοχές με ορυχεία λιγνίτη στην Κοζάνη, τη Φλώρινα και τη Μεγαλόπολη, καθώς και κοντά σε απομονωμένα δίκτυα στην Κρήτη και στη Ρόδο. Η εφαρμογή και η παρακολούθηση μέτρων διαχείρισης της ποιότητας της ατμόσφαιρας παραμένουν ένα αδύνατο σημείο στην Ελλάδα, σύμφωνα με την τελευταία Έκθεση Περιβαλλοντικών Επιδόσεων του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ). Η ελληνική νομοθεσία επιτρέπει την επιβολή προστίμων σε σταθερές πηγές που δεν συμμορφώνονται με τα όρια, αλλά, καθώς δεν υπάρχει υπηρεσία περιβαλλοντικών επιθεωρήσεων, η εφαρμογή των προστίμων παρουσιάζει δυσκολίες. 4.1 Ο Δήμος Θεσσαλονίκης Ο Δήμος Θεσσαλονίκης εργάζεται συστηματικά προς την κατεύθυνση υλοποίησης των παρακάτω μέτρων βελτίωσης του ατμοσφαιρικού περιβάλλοντος της πόλης μας. Για ορισμένα από τα παρακάτω μέτρα έχει ήδη δρομολογηθεί η υλοποίησή τους. Προγραμματισμός για σταδιακή ανάπτυξη εμπορικών και διοικητικών κέντρων στην περιφέρεια, μακριά από το ιστορικό κέντρο της πόλης. Αποθάρρυνση χρήσης του Ι.Χ. αυτοκινήτου στο κέντρο της πόλης. Σελίδα 8 από 99

31 Πτυχιακή της Τσαούλη Αικατερίνη Βελτίωση της ποιότητας των καυσίμων. Θέσπιση κινήτρων για την ταχύτερη και σε μεγαλύτερη έκταση διείσδυση του φυσικού αερίου, στο κέντρο και τις πυκνοκατοικημένες περιοχές της πόλης. Ενεργοποίηση του μέτρου της κάρτας καυσαερίων για όλα τα οχήματα που κινούνται στην ευρύτερη περιοχή της Θεσσαλονίκης. Σύσταση κλιμακίων για τον έλεγχο των βιομηχανικών αερολυμάτων και των κεντρικών θερμάνσεων. Καθιέρωση λεωφορειόδρομων για τη διευκόλυνση της κυκλοφορίας των Μαζικών Μέσων Μεταφοράς. Θέσπιση διαφορετικού ωραρίου εργασίας, για την αποφυγή κυκλοφοριακής συμφόρησης σε ώρες αιχμής. Ενημέρωση για την ατμοσφαιρική ρύπανση στη Θεσσαλονίκη, μέσω SMS στο κινητό ή μπορεί να έχει δωρεάν ο κάθε πολίτης χάρη σ ένα πρωτοποριακό πρόγραμμα που υλοποιεί ο Οργανισμός Ρυθμιστικού Θεσσαλονίκης (ΟΡΘ) Εξοικονόμηση ενέργειας: μείωση της κατανάλωσης καυσίμων προς παραγωγή ενέργειας (π.χ., βελτίωση μόνωσης στα κτίρια, απόδοσης οικιακών συσκευών, κινητήρων αυτοκινήτων, απόδοσης εγκαταστάσεων στη βιομηχανία) Βελτίωση μεταφορών: βελτίωση των συνθηκών κυκλοφορίας, αύξηση της χρήσεως των μαζικών μέσων μεταφοράς Εισαγωγή ευγενέστερων καυσίμων: φυσικό αέριο, ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (π.χ., αιολική στα νησιά) Βελτίωση ποιότητας υγρών καυσίμων: ελάττωση του περιεχόμενου θείου (S) στο diesel και στη βενζίνη, καθώς και των πτητικών αρωματικών υδρογονανθράκων αντίστοιχα. Επεμβάσεις στις εκπομπές των βιομηχανιών: φίλτρα σε χαλυβουργεία, βιομηχανίες διατροφής και λιπασμάτων, μεταφορά χυτηρίων εκτός των μεγάλων πόλεων, μείωση απωλειών εξάτμισης στη βιομηχανία πετρελαίου και παραγώγων του, ανάπτυξη μηχανολογικού εξοπλισμού αντιρρύπανσης χημικών διεργασιών Σελίδα 9 από 99

32 Μέτρα αντιμετώπισης Έλεγχος πηγών ρύπανσης: δημιουργία «εθνικού μητρώου» απογραφής των εκπομπών και επέκταση του δικτύου παρακολούθησης με εναρμόνιση των μεθόδων μέτρησης των διαφόρων σταθμών Πληροφόρηση του κοινού: δημιουργία κέντρου πληροφοριών περιβάλλοντος και τεχνολογίας αντιρρύπανσης για το κοινό. Ο καθένας από εμάς μπορεί να συμβάλει στην αντιμετώπιση των προβλημάτων 5 υπερσύγχρονοι Σταθμοί Ελέγχου Ατμοσφαιρικής Ρύπανσης 1 Πειραματικός Σταθμός 4 Μετεωρολογικοί Σταθμοί Καθημερινό Δελτίο Ατμοσφαιρικής Ρύπανσης Καθημερινή ραδιοφωνική και on-line ( ενημέρωση των δημοτών Μετεωρολογικό δελτίο & ατμοσφαιρική ρύπανση τηλ Εθνικό Σχέδιο για την Αντιμετώπιση της Ατμοσφαιρικής Ρύπανσης. Ο υπουργός ΠΕΧΩΔΕ Γ. Σουφλιάς στο Εθνικό Σχέδιο για την Αντιμετώπιση της Ατμοσφαιρικής Ρύπανσης προτείνει Τη θέσπιση οικονομικών κινήτρων για την απόσυρση των οχημάτων παλαιάς τεχνολογίας, την αλλαγή των σημερινών τελών κυκλοφορίας και του υπολογισμού τους με περιβαλλοντικά κριτήρια, την καθιέρωση πράσινου δακτυλίου, τη δυνατότητα στους δήμους να επιβάλλουν διόδια σε κεντρικές περιοχές τους, καθώς και μέτρα για τη βιομηχανία και την κεντρική θέρμανση. Επίσης το μέτρο των οικονομικών κινήτρων για την ανανέωση του στόλου των αυτοκινήτων είναι θέμα για το οποίο θα πρέπει να αποφασίσει το Υπουργείο Οικονομίας με βάση τις οικονομικές δυνατότητες της χώρας, ενώ τα υπόλοιπα μέτρα μπορούν να εφαρμοστούν με χρονικό ορίζοντα 009 με 010, αφού προηγηθεί διαβούλευση με όλους τους φορείς. Στα μέτρα περιλαμβάνεται και η αλλαγή του τρόπου υπολογισμού των τελών κυκλοφορίας, που δεν θα Σελίδα 30 από 99

33 Πτυχιακή της Τσαούλη Αικατερίνη γίνεται, όπως σήμερα, με βάση τον κυβισμό του κινητήρα, αλλά ανάλογα με την περιβαλλοντική επιβάρυνση του κινητήρα των οχημάτων. Η μελέτη προβλέπει τη διάθρωση των χρεώσεων των περιβαλλοντικών τελών για Ι.Χ. και ελαφρά φορτηγά σε τέσσερις κατηγορίες - κλάσεις, ανάλογα με τις εκπομπές ρύπων των οχημάτων. Συγκεκριμένα, οχήματα με μηδενικές ή χαμηλές εκπομπές - Κλάση Α - δεν θα πληρώνουν τέλη. Θα υπάρχουν τρεις ακόμα Κλάσεις, για τα οχήματα με μέτριες, υψηλές και πολύ υψηλές εκπομπές, με αντίστοιχη κλιμάκωση των τελών. Παράλληλα όσοι Δήμοι το κρίνουν απαραίτητο, θα μπορούν να προχωρήσουν στην εφαρμογή του πράσινου δακτυλίου, ενός συστήματος δηλαδή περιορισμού εισόδου των οχημάτων σε κεντρικές περιοχές τους, ανάλογα με την περιβαλλοντική επιβάρυνση του κινητήρα τους. Το ίδιο μελετάται από το ΥΠΕΧΩΔΕ και για την Αθήνα, με το μέτρο του δακτυλίου στην Αθήνα να μπορεί να εφαρμοστεί εντός του 010, παράλληλα με την εφαρμογή του μέτρου διαφοροποίησης του. Στο Σχέδιο περιλαμβάνονται και μέτρα για τη βιομηχανία. Τα κυριότερα από αυτά αφορούν την εφαρμογή των βέλτιστων διαθέσιμων τεχνικών και φυσικά τους συνεχείς ελέγχους από τους Επιθεωρητές Περιβάλλοντος του ΥΠΕΧΩΔΕ, με σκοπό τη διασταύρωση της εφαρμογής των περιβαλλοντικών όρων των βιομηχανικών/βιοτεχνικών εγκαταστάσεων. Στα μέτρα περιλαμβάνεται και η εφαρμογή του Εθνικού Σχεδίου Μείωσης Εκπομπών (διοξειδίου του θείου, οξειδίων του αζώτου και σωματιδίων) από 8 υφιστάμενες μεγάλες εγκαταστάσεις καύσης της Ελλάδας (διυλιστήρια, τσιμεντοβιομηχανίες, ΔΕΗ), σύμφωνα με την οδηγία 001/80/ΕΚ, όπως ενσωματώθηκε στην εθνική νομοθεσία με την ΚΥΑ 9457/ 1511/05 (ΦΕΚ 99Β). Επίσης προβλέπονται μέτρα για την κεντρική θέρμανση, σύμφωνα με τα οποία προτείνεται η υποχρεωτική αλλαγή των καυστήρων πετρελαίου με καυστήρες φυσικού αερίου, εντός διαστήματος 3ετίας από τη διέλευση αγωγού και τη διαπιστωμένη δυνατότητα σύνδεσης με κάθε οικοδομή. Στόχος της συνολικής προσπάθειας είναι η μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης σε αστικά και βιομηχανικά κέντρα μέσα από τη διαμόρφωση ενός ολοκληρωμένου σχεδίου στρατηγικής για την αντιμετώπιση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στη χώρα μας. Η ατμοσφαιρική ρύπανση ειδικά στα πυκνοκατοικημένα μεγάλα αστικά κέντρα αποτελεί ένα από τα Σελίδα 31 από 99

34 Μέτρα αντιμετώπισης μεγαλύτερα περιβαλλοντικά προβλήματα της χώρας μας. Τα προβλήματα της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στην Ελλάδα μπορούν να διαχωριστούν σε προβλήματα βιομηχανικής και αστικής ρύπανσης. Η κυριότερη αιτία ατμοσφαιρικής ρύπανσης στις αστικές περιοχές οφείλεται στον συνεχώς αυξανόμενο αριθμό των πάσης φύσεως οχημάτων, που κυκλοφορούν, στον υψηλό μέσο όρο της ηλικίας των οχημάτων αυτών και τα κυκλοφοριακά προβλήματα. Η βιομηχανική ρύπανση, προκαλείται κυρίως στις περιοχές όπου λειτουργούν θερμοηλεκτρικοί σταθμοί για την παραγωγή ηλεκτρικού ρεύματος, τις περιοχές όπου λειτουργούν μεγάλες βιομηχανικές μονάδες και τις περιοχές όπου υπάρχει συσσώρευση πολλών, έστω και μικρών βιομηχανιών, και κυρίως τις περιοχές εκείνες όπου υπάρχει άμεση γειτνίαση με κατοικημένες περιοχές, όπως, για παράδειγμα, συμβαίνει στην Ελευσίνα, Ασπρόπυργο, Δυτική Θεσσαλονίκη, Οινόφυτα (Βοιωτίας). Σελίδα 3 από 99

35 Κεφάλαιο 5 ο Ευρώπη- Μέτρα- Οδηγίες Σελίδα 33 από 99

36 Ευρώπη-Μέτρα-Οδηγίες Κεφάλαιο 5 Ευρώπη- Μέτρα- Οδηγίες Στην Ευρώπη, οι εκπομπές πολλών ατμοσφαιρικών ρύπων έχουν μειωθεί σημαντικά από το 1990, με αποτέλεσμα τη βελτίωση της ποιότητας της ατμόσφαιρας στην περιοχή. Ωστόσο, από το 1997, οι συγκεντρώσεις των σωματιδίων και του όζοντος στην ατμόσφαιρα δεν έχουν σημειώσει σημαντική βελτίωση, παρά τη μείωση των εκπομπών. Αξιοσημείωτο ποσοστό του ευρωπαϊκού αστικού πληθυσμού κατοικεί ακόμη σε πόλεις όπου ορισμένες τιμές της κοινοτικής νομοθεσίας για την ποιότητα του αέρα (που έχουν θεσπιστεί για την προστασία της ανθρώπινης υγείας) παραβιάζονται. Επίσης, ορισμένες χώρες πιθανότατα δεν θα κατορθώσουν να επιτύχουν τις νομικά δεσμευτικές οριακές τιμές σε τέσσερις σημαντικούς ατμοσφαιρικούς ρύπους έως το 010. Η ανάγκη περιορισμού της έκθεσης στην ατμοσφαιρική ρύπανση παραμένει ένα ζήτημα ιδιαίτερης σημασίας. Όρια εκπομπής διοξειδίου του άνθρακα (CO) από καινούργια αυτοκίνητα Η Επιτροπή προτείνει να επιβληθεί στους κατασκευαστές αυτοκινήτων όριο εκπομπής CO για τα καινούργια αυτοκίνητα που αποκτούν αριθμό κυκλοφορίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση ώστε να επιτευχθεί ο στόχος που έχει θεσπισθεί για τις εκπομπές καυσαερίων (130 γραμμάρια διοξειδίου του άνθρακα ανά χιλιόμετρο κατά μέσο όρο). Σε περίπτωση υπέρβασης, θα επιβάλλονται οικονομικές κυρώσεις στον υπεύθυνο κατασκευαστή. Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 19 ης Δεκεμβρίου 007 σχετικά με τα πρότυπα επιδόσεων που καθορίζονται για τις εκπομπές από τα καινούργια επιβατικά αυτοκίνητα στο πλαίσιο της ολοκληρωμένης προσέγγισης της Κοινότητας για τη μείωση των εκπομπών CO από ελαφρά οχήματα. Η παρούσα πρόταση καθορίζει μέσο όριο εκπομπής διοξειδίου του άνθρακα το οποίο θα ισχύσει για τους κατασκευαστές αυτοκινήτων, ώστε από σήμερα μέχρι το 01 να επιτευχθεί ο στόχος εκπομπής των 130 Σελίδα 34 από 99

37 Ευρώπη-Μέτρα-Οδηγίες γραμμαρίων CO ανά χιλιόμετρο για τα καινούργια οχήματα που τίθενται σε κυκλοφορία στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ). Το συγκεκριμένο όριο εκπομπής εφαρμόζεται στα καινούργια, ιδιωτικής χρήσης αυτοκίνητα (ήτοι τα οχήματα της κατηγορίας M1) έκαστου κατασκευαστή. Το όριο της εκπομπής υπολογίζεται συναρτήσει της μάζας του οχήματος. Το επίπεδο των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακος μετράται σύμφωνα με τον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 715/007 σχετικά με την έγκριση τύπου των οχημάτων συναρτήσει των ρυπογόνων εκπομπών τους. Η οριακή τιμή εκπομπής δεν ισχύει για κάθε όχημα χωριστά αλλά αποτελεί το μέσο όρο των οχημάτων που έχει σχεδιάσει ο εκάστοτε κατασκευαστής και τα οποία έχουν καταχωριστεί στην ευρωπαϊκή Ένωση κατά τη διάρκεια ενός έτους. Οι κατασκευαστές έχουν τη δυνατότητα να συμπράξουν σε ομίλους επιχειρήσεων στην προσπάθειά τους να επιτύχουν τους οικείους ειδικούς στόχους τους. Ανάλογοι όμιλοι θεωρούνται εν συνεχεία ως ένας κατασκευαστής κατά τη διάρκεια της εξακρίβωσης της τήρησης των στόχων. Για να μην θιγεί ο ανταγωνισμός, οι πληροφορίες που ανταλλάσσονται στο πλαίσιο αναλόγων ομίλων επιβάλλεται να περιορίζονται στις εκπομπές του διοξειδίου του άνθρακα, στους στόχους για τις εκπομπές και στον αριθμό των οχημάτων που ταξινομούνται για να τεθούν σε κυκλοφορία. Από το 010 τα κράτη μέλη οφείλουν να συλλέγουν και, εφεξής του 011, να διαβιβάζουν στην Επιτροπή πληροφορίες σχετικά με τον αριθμό των ταξινομούμενων καινούργιων ιδιωτικής χρήσεως αυτοκινήτων, τις μέσες εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα των ως άνω οχημάτων, τη μέση μάζα και το ίχνος στο έδαφος των εν λόγω οχημάτων καθώς και την κατανομή των ως άνω στοιχείων ανάλογα με την κατηγορία των αυτοκινήτων. Βάσει των εν λόγω πληροφοριών η Επιτροπή καταρτίζει και θέτει στη διάθεση του κοινού, από το 011, μητρώο στο οποίο συγκεντρώνονται όλα τα ως άνω στοιχεία, ιδίως μάλιστα οι μέσες εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα του προηγουμένου έτους. Σελίδα 35 από 99

38 Ευρώπη-Μέτρα-Οδηγίες Από το 01, οι κατασκευαστές που δεν επιτυγχάνουν το στόχο τους θα έχουν την υποχρέωση να καταβάλουν «τίμημα υπέρβασης των εκπομπών». Το εν λόγω τίμημα υπολογίζεται βάσει: του αριθμού γραμμαρίων ανά χιλιόμετρο που αντιστοιχούν στην υπέρβαση του στόχου του κατασκευαστή από τις μέσες εκπομπές του εν λόγω κατασκευαστή, του αριθμού των νέων ιδιωτικής χρήσεως αυτοκινήτων που παράγει ο κατασκευαστής και τα οποία ταξινομούνται κατά τη διάρκεια του έτους και του ποσού της ποινής για το αντίστοιχο έτος (0 ευρώ για το 01, 35 ευρώ για το 013, 60 ευρώ για το 014 και 95 ευρώ από το 015). Από τις 31 Οκτωβρίου 011, η Επιτροπή έχει την υποχρέωση να δημοσιεύει κατάλογο στον οποίον να αναφέρονται οι επιδόσεις των κατασκευαστών. Επιτρέπονται παρεκκλίσεις, κατά μέγιστο για πέντε χρόνια, για τους κατασκευαστές που παράγουν λιγότερα από αυτοκίνητα ετησίως και δεν είναι συνδεδεμένοι με άλλους κατασκευαστές. Οι εν λόγω κατασκευαστές έχουν την υποχρέωση να προτείνουν στόχο συμβατό προς το δυναμικό τους, ιδίως από τεχνολογική σκοπιά, για τη μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα εκ μέρους τους, ο οποίος αξιολογείται από την Επιτροπή πριν να αποφασίσει κατά πόσο θα εγκρίνει εν προκειμένω παρέκκλιση. Το 010, η Επιτροπή οφείλει, αφενός, να υποβάλει έκθεση σχετικά με την υλοποίηση της στρατηγικής για τη μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα από τα ελαφρά οχήματα και, αφετέρου, να αξιολογήσει την ενδεχόμενη εξέλιξη της μάζας των ιδιωτικής χρήσεως καινούργιων οχημάτων μεταξύ 006 και 009, ώστε, εν ανάγκη, να προσαρμοστούν δεόντως τα κριτήρια υπολογισμού του ορίου εκπομπής. Από 1 ης Ιανουαρίου 010 οι κατασκευαστές καλούνται να αναφέρουν, με τη μορφή που προβλέπει προς τούτο η οδηγία 1999/94/ΕΚ για τις Σελίδα 36 από 99

39 Ευρώπη-Μέτρα-Οδηγίες πληροφορίες που πρέπει να τίθενται στη διάθεση των καταναλωτών σε ότι αφορά τα αυτοκίνητα, την απόκλιση μεταξύ των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα του οχήματος που τίθεται προς πώληση και του στόχου εκπομπής που έχει καθοριστεί για το συγκεκριμένο αυτοκίνητο. Για να επιτευχθεί η απαιτούμενη απλοποίηση, η πρόταση προβλέπει την κατάργηση από 1ης Ιανουαρίου 010 της απόφασης αριθ. 1753/000/ΕΚ σχετικά με την επιτήρηση των εκπομπών του CO από τα αυτοκίνητα. Η Επιτροπή επιδιώκει τη μείωση των μέσων εκπομπών από τα καινούργια αυτοκίνητα στην Ευρωπαϊκή Ένωση στο επίπεδο των 10 γραμμαρίων CO ανά χιλιόμετρο ενώ τα συμπληρωματικά μέτρα που πρέπει να λάβει η Ευρωπαϊκή Ένωση υπολογίζεται ότι θα επιτρέψουν την περαιτέρω μείωση κατά 10 γραμμάρια ανά χιλιόμετρο. Το 1995, η Επιτροπή ενέκρινε κοινοτική στρατηγική με στόχο τη μείωση των εκπομπών από τα ιδιωτικά οχήματα. Η εν λόγω στρατηγική βασίστηκε σε τρία στοιχεία: τις εθελούσιες δεσμεύσεις των κατασκευαστών αυτοκινήτων που αποσκοπούσαν στη μείωση των εκπομπών τους, τη βελτίωση της πληροφόρησης των καταναλωτών και την προαγωγή των οχημάτων περιορισμένης κατανάλωσης καυσίμων με τη λήψη φορολογικών μέτρων. Σε ανακοίνωση του Φεβρουαρίου 007, η Επιτροπή θεώρησε ότι η αυτοδεσμευτική προσέγγιση εκ μέρους των κατασκευαστών αυτοκινήτων δεν επαρκούσε για την επίτευξη του κοινοτικού στόχου των 10 γραμμαρίων CO ανά χιλιόμετρο για τις μέσες εκπομπές του στόλου των καινούργιων αυτοκινήτων. Ετάχθη, λοιπόν, υπέρ μίας προσέγγισης υποχρεωτικού χαρακτήρα και η άποψή της υποστηρίχθηκε από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο. Σελίδα 37 από 99

40 Ευρώπη-Μέτρα-Οδηγίες ΣΥΝΑΦΕΙΣ ΠΡΑΞΕΙΣ Αποτελέσματα της επανεξέτασης της κοινοτικής στρατηγικής για τη μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα από τα επιβατικά αυτοκίνητα και τα ελαφρά εμπορικά οχήματα» [COM(007) 19 τελικό Δεν έχει δημοσιευθεί στην Επίσημη Εφημερίδα]. Πρόταση οδηγίας του Συμβουλίου της 5 ης Ιουλίου 005 σχετικά με τη φορολογία των επιβατικών αυτοκινήτων [COM(005) 61 τελικό Δεν έχει δημοσιευθεί στην Επίσημη Εφημερίδα]. 5.1 Ολοκληρωμένη πρόληψη και έλεγχος της ρύπανσης: οδηγία IPPC Η Ευρωπαϊκή Ένωση ορίζει τις υποχρεώσεις που πρέπει να τηρούνται στο πλαίσιο βιομηχανικών και γεωργικών δραστηριοτήτων υψηλού δυναμικού ρύπανσης, θεσπίζει μια διαδικασία έκδοσης άδειας για τέτοιες δραστηριότητες και προσδιορίζει ελάχιστες απαιτήσεις τις οποίες πρέπει να καλύπτει κάθε άδεια, σε ό,τι κυρίως αφορά την απόρριψη ουσιών που ρυπαίνουν. Στόχος είναι η μη ρύπανση ή η ελαχιστοποίηση των ρύπων στον αέρα, το νερό και το έδαφος, καθώς και των αποβλήτων που προέρχονται από βιομηχανικές και γεωργικές εγκαταστάσεις με σκοπό να επιτευχθεί μια υψηλής στάθμης προστασία του περιβάλλοντος. Οδηγία 008/1/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 15ης Ιανουαρίου 008, σχετικά με την ολοκληρωμένη πρόληψη και έλεγχο της ρύπανσης. Η οδηγία (η λεγόμενη "οδηγία IPPC"), που αντικαθιστά την οδηγία 96/61/ΕΚ, θεσπίζει την έκδοση άδειας για βιομηχανικές και γεωργικές δραστηριότητες υψηλού δυναμικού ρύπανσης. Για την έκδοση μιας τέτοιας άδειας προϋποτίθεται η τήρηση ορισμένων περιβαλλοντικών απαιτήσεων, έτσι ώστε οι επιχειρήσεις να αναλαμβάνουν οι ίδιες την πρόληψη και τη μείωση της ρύπανσης που ενδεχομένως θα προξενήσουν. Η ολοκληρωμένη πρόληψη και ο έλεγχος της ρύπανσης αφορούν βιομηχανικές και γεωργικές δραστηριότητες, νέες ή ήδη υπάρχουσες, Σελίδα 38 από 99

41 Ευρώπη-Μέτρα-Οδηγίες υψηλού δυναμικού ρύπανσης, όπως αυτές ορίζονται στο παράρτημα Ι της οδηγίας (ενεργειακές βιομηχανίες, παραγωγή και μεταποίηση μετάλλων, εξορυκτική βιομηχανία, χημική βιομηχανία, διαχείριση των αποβλήτων). 5. Περιβαλλοντικοί όροι που πρέπει να τηρούνται Για να πάρει άδεια λειτουργίας, μια βιομηχανική ή γεωργική εγκατάσταση πρέπει να τηρεί ορισμένες θεμελιώδεις υποχρεώσεις αναφορικά κυρίως με: τη χρησιμοποίηση όλων των αναγκαίων μέτρων καταπολέμησης της ρύπανσης και κυρίως την προσφυγή στις βέλτιστες διαθέσιμες τεχνικές (ώστε να προκύπτουν τα λιγότερα δυνατά απόβλητα, να χρησιμοποιούνται οι λιγότερο επικίνδυνες ουσίες, να είναι δυνατή η ανάκτηση και ανακύκλωση των εκπεμπόμενων ουσιών κ.λπ.) την πρόληψη κάθε ρύπανσης μεγάλων διαστάσεων την πρόληψη, ανακύκλωση ή διάθεση των αποβλήτων, με τις λιγότερο ρυπαντικές συνέπειες την αποτελεσματική χρησιμοποίηση της ενέργειας την πρόληψη των ατυχημάτων και τον περιορισμό των συνεπειών τους την αποκατάσταση της τοποθεσίας μετά την ολοκλήρωση των δραστηριοτήτων. Επιπλέον, η απόφαση για έγκριση άδειας περιέχει αριθμό συγκεκριμένων απαιτήσεων, οι κυριότερες μεταξύ των οποίων είναι: οριακές τιμές εκπομπής ρύπων (εξαιρούνται τα αέρια που προξενούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου όταν εφαρμόζεται το σύστημα εμπορίας δικαιωμάτων - βλ. παρακάτω) ενδεχόμενα μέτρα για προστασία του εδάφους, του νερού και του αέρα μέτρα διαχείρισης των αποβλήτων μέτρα για εξαιρετικές περιστάσεις (διαρροές, δυσλειτουργίες, στιγμιαίες διακοπές ή οριστική παύση, κ.λπ.) Σελίδα 39 από 99

42 Ευρώπη-Μέτρα-Οδηγίες ελαχιστοποίηση της ρύπανσης σε μεγάλες αποστάσεις (διασυνοριακής ρύπανσης) επιτήρηση της απόρριψης αποβλήτων τέλος, κάθε άλλη ενδεδειγμένη απαίτηση. Προκειμένου για τον συντονισμό μεταξύ της διαδικασίας αδειοδότησης που προβλέπει η οδηγία και του συστήματος εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπής αερίων θερμοκηπίου, άδεια που εγκρίνεται σύμφωνα με τις απαιτήσεις της οδηγίας δεν πρέπει να περιέχει οριακές τιμές εκπομπής αερίων που προξενούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου εάν τα τελευταία αποτελούν αντικείμενο του συστήματος εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπής, και υπό τον όρο βέβαια ότι δεν υπάρχει πρόβλημα ρύπανσης σε τοπικό επίπεδο. Επιπλέον, οι αρμόδιες αρχές θα έχουν τη δυνατότητα να μην επιβάλουν μέτρα ενεργειακής αποτελεσματικότητας στις μονάδες καύσης. 5.3 Διοικητικά μέτρα και μέτρα ελέγχου Η απόφαση έγκρισης ή μη του έργου, τα επιχειρήματα επί των οποίων βασίστηκε η απόφαση, καθώς και ενδεχόμενα μέτρα μείωσης των αρνητικών επιπτώσεων του έργου τίθενται στη διάθεση των πολιτών και γνωστοποιούνται στα άλλα ενδιαφερόμενα κράτη μέλη. Σύμφωνα με τη σχετική εθνική τους νομοθεσία, τα κράτη μέλη πρέπει να εξασφαλίζουν τη δυνατότητα των ενδιαφερόμενων μερών να προσβάλουν την απόφαση ενώπιον της δικαιοσύνης. Προβλέπεται μεταβατική περίοδος (30 Οκτωβρίου Οκτωβρίου 007) ώστε να δοθεί η δυνατότητα στις εγκαταστάσεις που ήδη υπάρχουν να συμμορφωθούν προς τις απαιτήσεις της οδηγίας. Τα κράτη μέλη είναι υπεύθυνα για τον έλεγχο της συμμόρφωσης των βιομηχανικών εγκαταστάσεων. Επιτροπή, κράτη μέλη και ενδιαφερόμενοι βιομηχανικοί κλάδοι ανταλλάσσουν πληροφορίες σχετικά με τις βέλτιστες διαθέσιμες τεχνικές (που χρησιμεύουν ως βάση για τον καθορισμό Σελίδα 40 από 99

43 Ευρώπη-Μέτρα-Οδηγίες οριακών τιμών εκπομπής) σε τακτική βάση. Εκθέσεις σχετικά με την εφαρμογή της οδηγίας συντάσσονται ανά τριετία. Ο κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 166/006 με τον οποίο τίθεται σε εφαρμογή ένα ευρωπαϊκό μητρώο έκλυσης και μεταφοράς ρύπων (ΜΕΜΡ), εναρμονίζει τους κανόνες σχετικά με την τακτική κοινοποίηση πληροφοριών σχετικά με τους ρύπους από τα κράτη μέλη προς την Επιτροπή. Πλαίσιο: η οδηγία 96/61/ΕΚ Η οδηγία 008/1/ΕΚ προβαίνει σε κωδικοποίηση της οδηγίας 96/61/ΕΚ, την οποία αντικαθιστά. Πρόκειται για επίσημη τροποποίηση που στοχεύει στην ομαδοποίηση σε μία μόνο πράξη της αρχικής οδηγίας και των μετέπειτα τροποποιήσεών της, χωρίς τροποποιήσεις των διατάξεων ουσίας. ΣΥΝΑΦΕΙΣ ΠΡΑΞΕΙΣ Πρόταση οδηγίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 1ης Δεκεμβρίου 007, περί βιομηχανικών εκπομπών (ολοκληρωμένη πρόληψη και έλεγχος της ρύπανσης) (Αναδιατύπωση) [COM (007) 844 τελικό - Δεν έχει δημοσιευτεί στην Επίσημη Εφημερίδα] Στόχος της πρότασης είναι η αναθεώρηση και αναδιατύπωση σε ένα ενιαίο νομικό κείμενο επτά διαφορετικών οδηγιών που αφορούν τις βιομηχανικές εκπομπές, οι οποίες είναι: οι οδηγίες 78/176/ΕΟΚ, 8/883/ΕΟΚ και 9/11/ΕΟΚ για τα απόβλητα της βιομηχανίας διοξειδίου του τιτανίου, η οδηγία 96/61/ΕΚ (η οποία αντικαταστάθηκε από την οδηγία 008/1/ΕΚ σχετικά με την ολοκληρωμένη πρόληψη και έλεγχο της ρύπανσης - οδηγία IPCC), η οδηγία 1999/13/ΕΚ για τις πτητικές οργανικές ενώσεις, η οδηγία 000/76/ΕΚ για την αποτέφρωση των αποβλήτων και η οδηγία 001/80/ΕΚ για τους ρύπους που εκπέμπονται από τις μεγάλες εγκαταστάσεις καύσης. Αυτή η ολοκληρωμένη προσέγγιση σε θέματα αδειοδότησης για βιομηχανικές εγκαταστάσεις αναμένεται να επιτρέψει σημαντική πρόοδο στο πεδίο της ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Κεντρικό Σελίδα 41 από 99

44 Ευρώπη-Μέτρα-Οδηγίες στοιχείο της προσέγγισης είναι η εφαρμογή των βέλτιστων διαθέσιμων τεχνικών. Ανακοίνωση της Επιτροπής, της 1ης Δεκεμβρίου 007, προς το Συμβούλιο, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, την Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών με τίτλο "Προς μια βελτιωμένη πολιτική στον τομέα των βιομηχανικών εκπομπών" [COM(007) 843 τελικό - Δεν έχει δημοσιευθεί στην Επίσημη Εφημερίδα].Η Επιτροπή διαπιστώνει ότι η οδηγία IPPC, που καλύπτει περίπου εγκαταστάσεις, δεν εφαρμόστηκε πλήρως στις 30 Οκτωβρίου 007. Προκειμένου να βελτιωθεί η κοινοτική πολιτική σε θέματα βιομηχανικών εκπομπών, η Επιτροπή προτείνει να αναθεωρηθεί η ισχύουσα νομοθεσία, ιδίως αναδιατυπώνοντας τα ισχύοντα νομοθετικά κείμενα σε μία μόνο οδηγία για τις βιομηχανικές εκπομπές, βελτιώνοντας και αποσαφηνίζοντας την έννοια "βέλτιστες διαθέσιμες τεχνικές", ενισχύοντας τα μέτρα που αφορούν την αδειοδότηση, την παρακολούθηση και τον έλεγχο, καθώς και επεκτείνοντας και συγκεκριμενοποιώντας το πεδίο εφαρμογής της οδηγίας IPPC όσον αφορά ορισμένους κλάδους. Επιπλέον, η Επιτροπή καθορίζει ένα πρόγραμμα δράσης για την περίοδο από το 008 έως το 010 προκειμένου να βελτιωθεί η εφαρμογή της ισχύουσας νομοθεσίας. Αυτό το πρόγραμμα δράσης προβλέπει ιδίως ότι η Επιτροπή θα φροντίσει για την πλήρη μεταφορά της νομοθεσίας για τις βιομηχανικές εκπομπές, θα βοηθήσει τα κράτη μέλη να μειώσουν τον περιττό διοικητικό φόρτο και να υλοποιήσουν την οδηγία, θα βελτιώσει την παρακολούθηση της εφαρμογής της νομοθεσίας και τον έλεγχο της συμμόρφωσης, καθώς και τη συλλογή στοιχείων σχετικά με τις βέλτιστες διαθέσιμες τεχνικές, και θα ενισχύσει τους δεσμούς με το πρόγραμμαπλαίσιο έρευνας. Τέλος, η Επιτροπή προβλέπει τη δυνατότητα προσφυγής σε ευέλικτα μέσα, όπως ένα σύστημα ανταλλαγής δικαιωμάτων εκπομπών NOx και SO. Τα προσδοκώμενα οφέλη είναι σημαντικά. Έτσι, η εφαρμογή αυτών των νέων μέτρων αναμένεται να επιτρέψει, μεταξύ άλλων, την επίτευξη καθαρού περιβαλλοντικού οφέλους από 7 έως 8 δισεκατομμυρίων ευρώ ετησίως, για τον κλάδο των μεγάλων Σελίδα 4 από 99

45 Ευρώπη-Μέτρα-Οδηγίες εγκαταστάσεων καύσης και μόνο, καθώς και εξοικονόμηση 105 έως 5 εκατομμυρίων ευρώ ετησίως όσον αφορά τον διοικητικό φόρτο. Απόφαση 006/194/ΕΚ της Επιτροπής, της ας Μαρτίου 006, περί καθορισμού ερωτηματολογίου που αφορά την οδηγία 96/61/ΕΚ του Συμβουλίου σχετικά με την ολοκληρωμένη πρόληψη και έλεγχο της ρύπανσης (ΙΡΡC) [Επίσημη Εφημερίδα L 70 της ]. Έκθεση της Επιτροπής προς το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, της 3ης Νοεμβρίου 005, για την εφαρμογή της οδηγίας 96/61/ΕΚ σχετικά με την ολοκληρωμένη πρόληψη και έλεγχο της ρύπανσης [COM(005) 540 τελικό- Δεν έχει δημοσιευτεί στην Επίσημη Εφημερίδα] Η έκθεση αφορά την εφαρμογή της οδηγίας IPPC στα κράτη μέλη κατά το χρονικό διάστημα , εφαρμογή που με τη σειρά της αφορά εγκαταστάσεις στα 15 κράτη μέλη πριν από τη διεύρυνση του 004. Η Επιτροπή τονίζει τη βραδύτητα εφαρμογής της οδηγίας και το πλήθος κενών που παραμένουν. Απόφαση 005/370/ΕΚ του Συμβουλίου, της 17ης Φεβρουαρίου 005, για σύναψη, εξ ονόματος της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, της σύμβασης για την πρόσβαση σε πληροφορίες, τη συμμετοχή του κοινού στη λήψη αποφάσεων και την πρόσβαση στη δικαιοσύνη σε θέματα περιβάλλοντος [Επίσημη Εφημερίδα L 14 της ] Η σύμβαση Arhus υπεγράφη από την Ευρωπαϊκή Κοινότητα και τα κράτη μέλη το 1998 και αποσκοπεί σε μεγαλύτερη εμπλοκή των ευρωπαίων πολιτών στη διαδικασία λήψης αποφάσεων που άπτονται του περιβάλλοντος. Ανακοίνωση της Επιτροπής στο Συμβούλιο, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών - Προς την αειφόρο παραγωγή - Πρόοδος στην εφαρμογή της οδηγίας 96/61/EΚ του Συμβουλίου σχετικά με την ολοκληρωμένη πρόληψη και έλεγχο της ρύπανσης [ COM(003) 354 τελικό-- Δεν έχει δημοσιευτεί στην Επίσημη Εφημερίδα] Η ανακοίνωση επισημαίνει ότι είναι νωρίς ακόμη για να κριθούν τα περιβαλλοντικά Σελίδα 43 από 99

46 Ευρώπη-Μέτρα-Οδηγίες αποτελέσματα της εφαρμογής της οδηγίας. Από τον Οκτώβριο του 1999, οπότε έληγε η προθεσμία ενσωμάτωσης της οδηγίας στο εθνικό δίκαιο, λίγες μόνο νέες εγκαταστάσεις έχουν ανοίξει, ενώ δεν έχουν γίνει πολλές ουσιαστικές τροποποιήσεις σε παλαιότερες εγκαταστάσεις, για τις οποίες επίσης ισχύουν στο εξής οι διατάξεις της οδηγίας. Η Επιτροπή καλεί ορισμένα κράτη να ταχύνουν το βήμα προς την πλήρη εφαρμογή της οδηγίας, ώστε όλες οι εγκαταστάσεις που ήδη υπάρχουν να έχουν συμμορφωθεί μέσα στην προβλεπόμενη προθεσμία, η οποία λήγει στις 30 Οκτωβρίου 007. Η ανακοίνωση επισημαίνει επίσης ορισμένα σημεία κλειδιά του κειμένου της οδηγίας, τα οποία θα μπορούσαν να δημιουργήσουν δυσχέρειες σε ό,τι αφορά την εφαρμογή της τελευταίας τα σημεία αυτά είναι: η υποχρέωση να χρησιμοποιούνται ήδη οι βέλτιστες διαθέσιμες τεχνικές πριν από τις 30 Οκτωβρίου 007 (EN) ο ορισμός των βέλτιστων διαθέσιμων τεχνικών ο τρόπος υπολογισμού της παραγωγικής δυναμικότητας μιας εγκατάστασης η σχέση μεταξύ της οδηγίας και των εθνικών συστημάτων εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπής ρύπων. Με την ανακοίνωση δρομολογήθηκε ένας δημόσιος διάλογος με θέμα την κοινοτική πολιτική για τις μεγάλες βιομηχανικές πηγές ρύπανσης. Τα αποτελέσματα της διαβούλευσης βρίσκονται στο στάδιο της ανάλυσης, και ενδέχεται να οδηγήσουν σε αναθεώρηση της οδηγίας IPPC. Απόφαση 000/479/ΕΚ της Επιτροπής, της 17ης Ιουλίου 000, περί υιοθέτησης ενός ευρωπαϊκού μητρώου ρυπογόνων εκπομπών (EPER) ( EN) σύμφωνα με το άρθρο 15 της οδηγίας 96/61/ΕΚ του Συμβουλίου σχετικά με την ολοκληρωμένη πρόληψη και έλεγχο της ρύπανσης [Επίσημη Εφημερίδα L 19 της ] Τα κράτη μέλη οφείλουν να διαβιβάζουν στην Επιτροπή πληροφορίες σχετικά με τους ρύπους που εκπέμπονται από εγκαταστάσεις του παραρτήματος Ι της οδηγίας 96/91/ΕΚ. Οι πληροφορίες αυτές πρέπει να αφορούν ρύπους που εκπέμπονται στον αέρα και ρύπους που εισέρχονται στους υδάτινους Σελίδα 44 από 99

47 Ευρώπη-Μέτρα-Οδηγίες πόρους, εφόσον υπερβαίνουν τις οριακές τιμές. Το παράρτημα Α1 της απόφασης εμφαίνει τους προς δήλωση ρύπους όταν μετρούνται τιμές μεγαλύτερες από τις οριακές. Τα κράτη μέλη κοινοποιούν τις πληροφορίες αυτές ανά τριετία, αρχής γενομένης από τον Ιούνιο του 003, και η Επιτροπή τις δίνει στη δημοσιότητα μέσω του Διαδικτύου. Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, της 1ης Σεπτεμβρίου 005, με τίτλο: «Θεματική στρατηγική για την ατμοσφαιρική ρύπανση» [COM(005) δεν έχει δημοσιευτεί στην Επίσημη Εφημερίδα]. ΣΥΝΟΨΗ Με στόχο να επιτευχθεί μια ποιοτική στάθμη του ατμοσφαιρικού αέρα που δεν θα έχει αρνητικές επιπτώσεις ούτε θα συνεπάγεται σοβαρούς κινδύνους για την υγεία του ανθρώπου και για το περιβάλλον, η υπόψη θεματική στρατηγική συμπληρώνει τη νομοθεσία που ισχύει σήμερα, ορίζει στόχους για την ατμοσφαιρική ρύπανση και προτείνει μέτρα επίτευξης των στόχων με χρονικό ορίζοντα το 00: να εκσυγχρονιστεί η ισχύουσα νομοθεσία, να δοθεί βάρος στην αντιμετώπιση των επιβλαβέστερων ρύπων και να εμπλακούν περισσότερο σ' αυτήν τομείς και πολιτικές που επηρεάζουν δυνητικά την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα. 5.4 Βελτίωση της ευρωπαϊκής νομοθεσίας που διέπει την ποιότητα του αέρα Η ατμοσφαιρική ρύπανση βλάπτει σοβαρά την υγεία του ανθρώπου και το περιβάλλον: αναπνευστικά προβλήματα, πρόωροι θάνατοι, ευτροφισμός και υποβάθμιση των οικοσυστημάτων εξαιτίας αζωτούχων και όξινων επικαθίσεων είναι μερικές μόνο από τις συνέπειες του προβλήματος, τοπικού όσο και διασυνοριακού. Ουσιαστικό στοιχείο εδώ είναι η απλοποίηση της νομοθεσίας. Έτσι, η στρατηγική συνοδεύεται από μια πρόταση αναθεώρησης της νομοθεσίας που διέπει την ποιότητα του αέρα (βλ. «Συναφείς νομοθετικές πράξεις» Σελίδα 45 από 99

48 Ευρώπη-Μέτρα-Οδηγίες παρακάτω), πρόταση η οποία προβλέπει συγχώνευση της οδηγίας πλαισίου, της πρώτης, δεύτερης και τρίτης θυγατρικής οδηγίας και της απόφασης για ανταλλαγή πληροφοριών. Ως προς τα λεπτά σωματίδια (PM,5), η νομοθεσία για τα σωματίδια συμπληρώνεται με τον καθορισμό τιμής κατωφλίου 5 μg/m³ και ενός ενδιάμεσου στόχου για μείωση κατά 0% προς επίτευξη μεταξύ 010 και 00. Η στρατηγική προβλέπει επίσης αναθεώρηση της νομοθεσίας για τα εθνικά ανώτατα όρια εκπομπών, υπό αυστηρούς όρους παράταση ορισμένων προθεσμιών εφαρμογής νομοθετικών διατάξεων, εκσυγχρονισμό της κοινοποίησης δεδομένων και στενότερη σχέση με τις άλλες περιβαλλοντικές πολιτικές. Η στρατηγική για την ατμοσφαιρική ρύπανση είναι μία από τις επτά θεματικές στρατηγικές που προβλέπονται στο έκτο πρόγραμμα δράσης για το περιβάλλον το οποίο εγκρίθηκε το 00, και είναι η πρώτη από τις στρατηγικές αυτές που εγκρίνεται επίσημα από την Επιτροπή. Η στρατηγική αυτή είναι προϊόν ερευνών που πραγματοποιήθηκαν στο πλαίσιο του προγράμματος Καθαρός αέρας για την Ευρώπη (Clean Air For Europe - CAFE) και των διαδοχικών προγραμμάτων πλαισίων έρευνας, και εγκρίθηκε μετά από μακρά διαδικασία διαβουλεύσεων στην οποία κυρίως συμμετείχαν το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, μη κυβερνητικές οργανώσεις, η βιομηχανία και ιδιώτες. ΣΥΝΑΦΕΙΣ ΠΡΑΞΕΙΣ Πρόταση οδηγίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 1ης Σεπτεμβρίου 005 για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα και καθαρότερο αέρα για την Ευρώπη [COM(005) δεν έχει δημοσιευτεί στην Επίσημη Εφημερίδα]. Η πρόταση αυτή αποσκοπεί σε διευκρίνιση και απλοποίηση της νομοθεσίας που διέπει την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα: μέσα σ' αυτήν συγχωνεύονται σε μία μόνη πράξη η οδηγία πλαίσιο Σελίδα 46 από 99

49 Ευρώπη-Μέτρα-Οδηγίες του 1996 και τρεις από τις θυγατρικές οδηγίες της τελευταίας, καθώς και η απόφαση για ανταλλαγή πληροφοριών. Η πρόταση εκσυγχρονίζει επίσης τις διατάξεις τις σχετικές με την αξιολόγηση και διαχείριση της ποιότητας του αέρα, υποχρεώνοντας κυρίως τα κράτη μέλη να υλοποιούν σχέδια και προγράμματα στο πλαίσιο τήρησης των οριακών τιμών που έχουν καθοριστεί. 5.5 Διαχείριση και ποιότητα του περιβάλλοντος αέρα Η παρούσα οδηγία-πλαίσιο θεσπίζει τις βασικές αρχές μιας κοινής στρατηγικής με σκοπό τον καθορισμό των στόχων σε ό,τι αφορά την ποιότητα του αέρα του περιβάλλοντος, ούτως ώστε να αποφεύγονται, να προλαμβάνονται ή να περιορίζονται οι επιβλαβείς επιπτώσεις για την υγεία του ανθρώπου και για το περιβάλλον, την εκτίμηση της ποιότητας του αέρα του περιβάλλοντος στα κράτη μέλη, την ενημέρωση του κοινού, μεταξύ άλλων με όρια συναγερμού, καθώς και τη βελτίωση της ποιότητας του αέρα, όταν αυτή δεν είναι ικανοποιητική. ΠΡΑΞΗ Οδηγία 96/6/ΕΚ του Συμβουλίου, της 7ης Σεπτεμβρίου 1996, για την εκτίμηση και τη διαχείριση της ποιότητας του περιβάλλοντος αέρα [Βλέπε πράξεις τροποποίησης]. Για να διατηρηθεί και να βελτιωθεί η ποιότητα του αέρα στην Κοινότητα, η παρούσα οδηγία ορίζει τις βασικές αρχές οι οποίες επιτρέπουν: τον καθορισμό των στόχων που αφορούν την ποιότητα του περιβάλλοντος αέρα, τη θέσπιση κοινών μεθόδων και κριτηρίων εκτίμησης της ποιότητας του αέρα, τη συγκέντρωση και διάδοση πληροφοριών για την ποιότητα του περιβάλλοντος αέρα. Σελίδα 47 από 99

50 Ευρώπη-Μέτρα-Οδηγίες 5.6 Τα κράτη μέλη είναι υπεύθυνα για την εφαρμογή της οδηγίας. Οι οριακές τιμές και τα όρια συναγερμού, για τους παρακάτω ρύπους πρέπει να καθοριστούν από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο: διοξείδιο του θείου, διοξείδιο του αζώτου και οξείδιο του αζώτου, αιωρούμενα σωματίδια και μόλυβδος βενζόλιο και μονοξείδιο του άνθρακα όζον πολυκυκλικοί αρωματικοί υδρογονάνθρακες (ΗΑΡ), κάδμιο, αρσενικό, νικέλιο και υδράργυρος. Η ποιότητα του περιβάλλοντος αέρα ελέγχεται σε όλη την επικράτεια των κρατών μελών. Η εν λόγω εκτίμηση πραγματοποιείται με διάφορες μεθόδους είτε με μέτρηση, είτε με προσομοίωση βάσει μαθηματικών μοντέλων, είτε με συνδυασμό των δύο μεθόδων, είτε κατ εκτίμηση. Η εκτίμηση είναι υποχρεωτική στις κατοικημένες περιοχές με πληθυσμό άνω των κατοίκων ή στις περιοχές όπου οι συγκεντρώσεις προσεγγίζουν τις οριακές τιμές. Σε περίπτωση υπέρβασης των οριακών τιμών, τα κράτη μέλη οφείλουν να εφαρμόσουν πρόγραμμα το οποίο να επιτρέπει την επίτευξη των οριακών τιμών εντός προκαθορισμένου χρονικού διαστήματος. Το πρόγραμμα αυτό, το οποίο είναι προσιτό στο κοινό, πρέπει κυρίως να περιλαμβάνει τις ακόλουθες πληροφορίες: τόπος όπου σημειώθηκε η υπέρβαση φύση και εκτίμηση της ρύπανσης προέλευση της ρύπανσης. Τα κράτη είναι υποχρεωμένα να καταρτίσουν κατάλογο των ζωνών και των οικισμών όπου τα επίπεδα ρύπανσης υπερβαίνουν τις οριακές τιμές. Σε περίπτωση υπέρβασης των ορίων συναγερμού, τα κράτη μέλη ενημερώνουν τον πληθυσμό και διαβιβάζουν στην Επιτροπή κάθε σχετική Σελίδα 48 από 99

51 Ευρώπη-Μέτρα-Οδηγίες πληροφορία (καταγραμμένο επίπεδο ρύπανσης, διάρκεια του συναγερμού κ.λπ.). Σε περίπτωση που ορισμένες γεωγραφικές ζώνες και οικιστικές περιοχές παρουσιάζουν επίπεδα ρύπανσης κατώτερα των οριακών τιμών, τα κράτη μέλη οφείλουν να διατηρούν τα επίπεδα των ρύπων κάτω από τις οριακές τιμές. Η οδηγία περιέχει διατάξεις σχετικά με τη διαβίβαση των πληροφοριών και των εκθέσεων για τα επίπεδα ρύπανσης και τις περιοχές τις οποίες αφορούν. Η οδηγία εγγράφεται στο πλαίσιο τού πέμπτου προγράμματος δράσης για το περιβάλλον του 199, που συνέστησε κυρίως τον καθορισμό μακροπρόθεσμων στόχων όσον αφορά την ποιότητα του αέρα. Συμπληρώνει την ισχύουσα ευρωπαϊκή νομοθεσία στον τομέα της βελτίωσης της ποιότητας του αέρα: την οδηγία 80/779/ΕΟΚ του Συμβουλίου της 15 ης Ιουλίου 1980, περί των οριακών τιμών και των ενδεικτικών τιμών της ποιότητας της ατμόσφαιρας για διοξείδιο του θείου και τα αιωρούμενα σωματίδια, την οδηγία 8/884/ΕΟΚ του Συμβουλίου της 3 ης Δεκεμβρίου 198, για την ελάχιστη τιμή του μολύβδου που περιέχεται στην ατμόσφαιρα, την οδηγία 85/03/ΕΟΚ του Συμβουλίου της 7 ης Μαρτίου 1985, σχετικά με τις προδιαγραφές ποιότητας του αέρα για το διοξείδιο του αζώτου, και την οδηγία 9/7/ΕΟΚ του Συμβουλίου της 1 ης Σεπτεμβρίου 199, σχετικά με την ατμοσφαιρική ρύπανση από το όζον. Η οδηγία 008/50/ΕΚ καταργεί και αντικαθιστά την παρούσα οδηγία από την 11 η Ιουνίου Θυγατρικές οδηγίες Οδηγία 004/107/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 15ης Δεκεμβρίου 004, σχετικά με το αρσενικό, το κάδμιο, τον υδράργυρο, το νικέλιο και τους πολυκυκλικούς αρωματικούς υδρογονάνθρακες στον ατμοσφαιρικό αέρα [Επίσημη Εφημερίδα L 3, ] Σελίδα 49 από 99

52 Ευρώπη-Μέτρα-Οδηγίες Η οδηγία αυτή αποτελεί την τελευταία φάση της διαδικασίας αναμόρφωσης της ευρωπαϊκής νομοθεσίας, η οποία δρομολογήθηκε με την οδηγίαπλαίσιο 96/6/ΕΚ, σχετικά με την ύπαρξη ρύπων που εγκυμονούν κινδύνους για την υγεία του ανθρώπου. Δεδομένου ότι οι περί ων ο λόγος ουσίες αποτελούν καρκινογόνους παράγοντες για τον άνθρωπο, για τις οποίες δεν υπάρχουν σαφείς κατώτατες τιμές (κατώφλια) σε ότι αφορά τις επιβλαβείς επιπτώσεις τους στην υγεία του ανθρώπου, η παρούσα οδηγία αποβλέπει στην εφαρμογή της αρχής της κατά το δυνατόν ασθενέστερης έκθεσης στους εν λόγω ρύπους. Δεν καθορίζει οριακή τιμή για τις εκπομπές πολυκυκλικών αρωματικών υδρογονανθράκων, πλην όμως χρησιμοποιεί το βενζο-α-πυρόλιο ως δείκτη του κινδύνου καρκινογένεσης σε σχέση με τους εν λόγω ρύπους και θεσπίζει για την εν λόγω ουσία μια τιμή-στόχο, η οποία πρέπει να τηρείται, στο μέτρο του δυνατού. Εξάλλου, η οδηγία καθορίζει τις μεθόδους και τα κριτήρια εκτίμησης των συγκεντρώσεων και της εναπόθεσης των περί ων ο λόγος ουσιών και εγγυάται τη συγκέντρωση και δημοσιοποίηση επαρκών πληροφοριών. Οδηγία 00/3/ΕΚ [Επίσημη Εφημερίδα L 67, ] Οδηγία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 1ης Φεβρουαρίου 00, σχετικά με το όζον στον περιβάλλοντα αέρα. Πρόκειται για την τρίτη «θυγατρική» οδηγία της οδηγίας πλαίσιο για την ποιότητα του περιβάλλοντος αέρα (96/6/ΕΚ). Στόχος της εν λόγω οδηγίας είναι: ο καθορισμός μακροπρόθεσμων στόχων τιμών στόχου για το 010 ορίου συναγερμού και ορίου για την ενημέρωση του κοινού σχετικά με τις συγκεντρώσεις όζοντος στο ατμοσφαιρικό περιβάλλον στην Κοινότητα. η καθιέρωση κοινών μεθόδων και κριτηρίων για την αξιολόγηση των συγκεντρώσεων όζοντος στην ατμόσφαιρα. η εγγύηση ότι οι πολίτες της Κοινότητας θα ενημερώνονται και θα έχουν πρόσβαση σε συναφείς πληροφορίες σχετικά με το ατμοσφαιρικό όζον. Σελίδα 50 από 99

53 Ευρώπη-Μέτρα-Οδηγίες η διατήρηση ή η βελτίωση της ποιότητας του ατμοσφαιρικού αέρα η προαγωγή της συνεργασίας μεταξύ των κρατών μελών με στόχο τον περιορισμό του όζοντος στον ατμοσφαιρικό αέρα. Οδηγία 000/69/ΕΚ [Επίσημη Εφημερίδα L 313, ] Οδηγία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 16ης Νοεμβρίου 000, σχετικά με τις οριακές τιμές για το βενζόλιο και το μονοξείδιο του άνθρακα στον περιβάλλοντα αέρα. Στόχος της οδηγίας αυτής (δεύτερη «θυγατρική» οδηγία) είναι να συμπληρώσει τις διατάξεις σχετικά με τις οριακές τιμές της οδηγίας 96/6/ΕΚ με τον καθορισμό ειδικών οριακών τιμών για δύο μεμονωμένες ρυπογόνες ουσίες (το βενζόλιο και το μονοξείδιο του άνθρακα). Η οριακή τιμή για το βενζόλιο καθορίζεται σε 5 μg/m 3 από την 1η Ιανουαρίου 010 και για το μονοξείδιο του άνθρακα καθορίζεται σε 10 μg/m 3 από την 1η Ιανουαρίου 005. Η οδηγία θεσπίζει την υποχρέωση των κρατών μελών να ενημερώνουν συστηματικά το κοινό σχετικά με το βαθμό συγκέντρωσης των δύο αυτών ουσιών στον περιβάλλοντα αέρα. Τα κράτη μέλη οφείλουν να συμμορφωθούν με τις ρυθμίσεις της παρούσας οδηγίας το αργότερο μέχρι τις 13 Δεκεμβρίου 00. Οδηγία 1999/30/ΕΚ [Επίσημη Εφημερίδα L 163, ] Οδηγία του Συμβουλίου, της ας Απριλίου 1999, σχετικά με τις οριακές τιμές διοξειδίου του θείου, διοξειδίου του αζώτου και οξειδίου του αζώτου, σωματιδίων και μολύβδου στον αέρα του περιβάλλοντος. Πρόκειται για την πρώτη οδηγία 96/6/ΕΚ. 5.8 Μέτρα εφαρμογής Απόφαση 004/461/ΕΚ [Επίσημη Εφημερίδα L 156, ] Απόφαση της Επιτροπής, της 9ης Απριλίου 004, για τη θέσπιση ερωτηματολογίου το οποίο χρησιμοποιείται κατά την υποβολή ετήσιας έκθεσης σχετικά με την εκτίμηση της ποιότητας του αέρα του περιβάλλοντος, βάσει των οδηγιών 96/6/ΕΚ και 1999/30/ΕΚ του Συμβουλίου και των οδηγιών 000/69/ΕΚ και 00/3/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου. Απόφαση 004/4/ΕΚ [Επίσημη Σελίδα 51 από 99

54 Ευρώπη-Μέτρα-Οδηγίες Εφημερίδα L 68, ] Απόφαση της Επιτροπής, της 0ής Φεβρουαρίου 004, για τον καθορισμό του τρόπου υποβολής στοιχείων σχετικών με τα σχέδια ή προγράμματα που απαιτούνται βάσει της οδηγίας 96/6/ΕΚ του Συμβουλίου όσον αφορά τις οριακές τιμές ορισμένων ρύπων στον αέρα του περιβάλλοντος. 5.9 Καθαρότερος αέρας για την Ευρώπη Αυτή η οδηγία αναθεωρεί την ευρωπαϊκή νομοθεσία για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα με σκοπό να μειωθεί η ρύπανση σε επίπεδα τα οποία να ελαχιστοποιήσουν τις αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία του ανθρώπου και στο περιβάλλον και να βελτιωθεί η ενημέρωση του κοινού σχετικά με τους πιθανούς κινδύνους. ΠΡΑΞΗ Οδηγία 008/50/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 1ης Μαΐου 008 για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα και καθαρότερο αέρα για την Ευρώπη. Τα μέτρα που θεσπίζονται με την παρούσα οδηγία έχουν ως στόχο: τον προσδιορισμό και καθορισμό των στόχων για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα, ώστε να μειώνονται οι επιβλαβείς επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον, την εκτίμηση της ποιότητας του ατμοσφαιρικού αέρα στα κράτη μέλη βάσει κοινών μεθόδων και κριτηρίων, τη συγκέντρωση πληροφοριών όσον αφορά την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα, ώστε να διευκολυνθεί ιδίως η παρακολούθηση των μακροπρόθεσμων τάσεων, την εξασφάλιση της διάθεσης αυτών των πληροφοριών σχετικά με την ποιότητα του αέρα στο κοινό, τη διατήρηση της ποιότητας του ατμοσφαιρικού αέρα, όταν είναι καλή, και τη βελτίωσή της, όταν δεν είναι καλή, Σελίδα 5 από 99

55 Ευρώπη-Μέτρα-Οδηγίες την προαγωγή μεγαλύτερης συνεργασίας μεταξύ των κρατών μελών σε ό,τι αφορά τη μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Τα κράτη μέλη ορίζουν τις αρμόδιες αρχές και φορείς που είναι αρμόδιοι για την εκτίμηση της ποιότητας του ατμοσφαιρικού αέρα, την έγκριση των συστημάτων μέτρησης, την εξασφάλιση της ακρίβειας των μετρήσεων, την ανάλυση των μεθόδων εκτίμησης και τη συνεργασία με τα άλλα κράτη μέλη και την Επιτροπή Εκτίμηση της ποιότητας του αέρα Η παρούσα οδηγία θεσπίζει ένα σύστημα εκτίμησης της ποιότητας του ατμοσφαιρικού αέρα όσον αφορά το διοξείδιο του θείου, το διοξείδιο του αζώτου και τα οξείδια του αζώτου, τα σωματίδια ΑΣ10 και ΑΣ,5, το μόλυβδο, το βενζόλιο και το μονοξείδιο του άνθρακα, καθώς και το όζον. Τα κράτη μέλη καθορίζουν ζώνες (αστική, προαστιακή, αγροτική, μη εκτεθειμένη αγροτική) εντός της επικρατείας τους, και πραγματοποιούν εκτιμήσεις της ποιότητας του αέρα και της διαχείρισης της ποιότητας του αέρα. Η παρούσα οδηγία καθορίζει τα όρια εκτίμησης ανά ρύπο, τα κριτήρια για τη μέθοδο εκτίμησης (ιδίως ως προς την εγκατάσταση σημείων δειγματοληψίας), τις μεθόδους μετρήσεων αναφοράς, τις οριακές τιμές για την προστασία της υγείας του ανθρώπου και του περιβάλλοντος, το στόχο καθώς και την υποχρέωση μείωσης της έκθεσης του πληθυσμού σε σωματίδια ΑΣ,5, τα όρια ενημέρωσης και συναγερμού, τα κρίσιμα επίπεδα για την προστασία της βλάστησης και τον κατάλογο των πληροφοριών οι οποίες πρέπει να περιλαμβάνονται στα σχέδια δράσης για τη βελτίωση της ποιότητας του αέρα. Kάθε κράτος μέλος εγκαθιστά έναν τουλάχιστον σταθμό μέτρησης και μπορεί να εγκαθιστά έναν ή περισσότερους κοινούς σταθμούς μέτρησης, κατόπιν συμφωνίας με γειτονικά κράτη μέλη. Σελίδα 53 από 99

56 Ευρώπη-Μέτρα-Οδηγίες 5.11 Διαχείριση της ποιότητας του αέρα και σχέδια δράσης Όταν τα επίπεδα συγκέντρωσης ρύπων στον ατμοσφαιρικό αέρα είναι χαμηλότερα από τις οριακές τιμές που καθορίζει η παρούσα οδηγία, τα κράτη μέλη διατηρούν τα επίπεδα αυτών των ρύπων σε επίπεδα κάτω των οριακών τιμών και επιδιώκουν να διασφαλίζουν ποιότητα αέρα που να είναι συμβατή με την αειφόρο ανάπτυξη. Όταν τα επίπεδα των ρύπων στον ατμοσφαιρικό αέρα υπερβαίνουν κάθε οριακή τιμή ή τιμή στόχο, καθώς και κάθε αντίστοιχο περιθώριο ανοχής, τα κράτη μέλη εκπονούν σχέδια για την ποιότητα του αέρα για τις εν λόγω ζώνες ή οικισμούς με σκοπό να επιτευχθούν οι αντίστοιχες προκαθορισμένες οριακές τιμές ή οι τιμές στόχοι. Σε περίπτωση υπερβάσεων αυτών των οριακών τιμών, για τις οποίες έχει ήδη παρέλθει η προβλεπόμενη προθεσμία, τα σχέδια για την ποιότητα του αέρα θα θεσπίζουν κατάλληλα μέτρα ώστε η περίοδος υπέρβασης να είναι όσο το δυνατόν συντομότερη και θα μπορούν επιπροσθέτως να περιέχουν ειδικά μέτρα που αποσκοπούν στην προστασία ευαίσθητων ομάδων του πληθυσμού. Μπορεί να εξεταστεί η λήψη μέτρων βραχυπρόθεσμης δράσης, παρόμοιων με αυτά που προβλέπονται στα πλαίσια των σχεδίων. Εάν υπάρχει κίνδυνος τα επίπεδα των ρύπων να υπερβαίνουν τα προκαθορισμένα όρια συναγερμού, τα κράτη μέλη εκπονούν σχέδια δράσης στα οποία αναφέρονται τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν βραχυπρόθεσμα για να μειωθούν οι κίνδυνοι από αυτή την υπέρβαση ή να περιοριστεί η διάρκειά της. Αυτά τα σχέδια δράσης μπορούν, μεταξύ άλλων, να προβλέπουν τη διακοπή δραστηριοτήτων οι οποίες συμβάλλουν στον κίνδυνο υπέρβασης (κυκλοφορία μηχανοκίνητων οχημάτων, εργασίες κατασκευών, χρήση βιομηχανικών εγκαταστάσεων κλπ.). Τα εν λόγω σχέδια μπορεί επίσης να περιέχουν ειδικά μέτρα που αποσκοπούν στην προστασία ευαίσθητων ομάδων του πληθυσμού, περιλαμβανομένων των παιδιών. Σελίδα 54 από 99

57 Ευρώπη-Μέτρα-Οδηγίες Όταν παρατηρείται υπέρβαση ορίων λόγω διασυνοριακής μεταφοράς ατμοσφαιρικών ρύπων, τα ενδιαφερόμενα κράτη μέλη συνεργάζονται και αναπτύσσουν κοινές δραστηριότητες για την αντιμετώπιση των υπερβάσεων. 5.1 Ενημέρωση του κοινού Τα κράτη μέλη μεριμνούν ώστε το κοινό και οι κατάλληλες οργανώσεις να ενημερώνονται τακτικά και καταλλήλως σχετικά με τις συγκεντρώσεις στον ατμοσφαιρικό αέρα των ρύπων που καλύπτονται από την παρούσα οδηγία. Σε περίπτωση υπέρβασης των ορίων συναγερμού ή ενημέρωσης, τα κράτη μέλη δημοσιεύουν: 1. πληροφορίες για την ή τις παρατηρούμενες υπερβάσεις (τοποθεσία, είδος του ορίου, χρόνος και διάρκεια της υπέρβασης, μέγιστη συγκέντρωση),. πρόβλεψη για τις επόμενες ώρες και ημέρες, 3. πληροφορίες για την επηρεαζόμενη ομάδα πληθυσμού, τις πιθανές επιδράσεις στην υγεία και τη συνιστάμενη συμπεριφορά, 4. πληροφορίες για προληπτικά μέτρα και μέτρα μείωσης των εκπομπών. Η παρούσα οδηγία καταργεί και αντικαθιστά την οδηγία 96/6/ΕΚ για την εκτίμηση και τη διαχείριση της ποιότητας του αέρα του περιβάλλοντος, την οδηγία 1999/30/ΕΚ (EN) σχετικά με τις οριακές τιμές διοξειδίου του θείου, διοξειδίου του αζώτου και οξειδίων του αζώτου, σωματιδίων και μόλυβδου, στον αέρα του περιβάλλοντος, την οδηγία 000/69/ΕΚ για οριακές τιμές βενζολίου και μονοξειδίου του άνθρακα στον αέρα του περιβάλλοντος, την οδηγία 00/3/ΕΚ σχετικά με το όζον στον ατμοσφαιρικό αέρα και την απόφαση 97/101/ΕΚ (EN) για την καθιέρωση διαδικασίας για την αμοιβαία ανταλλαγή πληροφοριών και δεδομένων περί της ρύπανσης του αέρα στα κράτη μέλη.(europa: 34-56). Σελίδα 55 από 99

58 Κεφάλαιο 6 ο Η κατάσταση σήμερα Σελίδα 56 από 99

59 Πτυχιακή εργασία της Τσαούλη Αικατερίνη Κεφάλαιο 6 Η κατάσταση σήμερα Στην Αθήνα, όπου κατοικεί το ένα τρίτο του πληθυσμού της Ελλάδας, η ατμοσφαιρική ποιότητα του αέρα έχει βελτιωθεί σημαντικά από τα μέσα της δεκαετίας του 1980, ως αποτέλεσμα σειράς κανονιστικών μέτρων. Οι βελτιώσεις στην ποιότητα των καυσίμων για τη βιομηχανία και τα νοικοκυριά, καθώς και οι περιορισμοί των βιομηχανικών δραστηριοτήτων και της οδικής κυκλοφορίας αποδείχθηκαν αποτελεσματικοί. Μεγάλες μειώσεις έχουν καταγραφεί στις συγκεντρώσεις του διοξειδίου του θείου (SO ), του καπνού, του μονοξειδίου του άνθρακα (CO) και του μολύβδου (Pb). Οι ατμοσφαιρικές συγκεντρώσεις του διοξειδίου του αζώτου (NO ) έχουν σταθεροποιηθεί κοντά στα ατμοσφαιρικά όρια με σπάνιες υπερβάσεις τους, αλλά εκφράζονται ανησυχίες για τις μετρήσεις των αιωρούμενων σωματιδίων και του όζοντος (O 3 ). Στη Θεσσαλονίκη οι μέσες συγκεντρώσεις όλων των παραπάνω ρύπων είναι χαμηλότερες από τις αντίστοιχες στην Αθήνα και αρκετά χαμηλότερες από τα όρια που θέτει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας.Τα δεδομένα για τις εκπομπές αερίων ρύπων σε άλλες περιοχές είναι ελάχιστα ή μη συγκρίσιμα, λόγω των διαφορετικών μεθόδων καταγραφής. Προβλήματα πάντως εντοπίζονται σε περιοχές στις οποίες λειτουργούν εργοστάσια παραγωγής ενέργειας, όπως στη Μεγαλόπολη, όπου πρόσφατα τοποθετήθηκε εξοπλισμός αποθείωσης των αέριων εκπομπών. Η κατάσταση στον ελλαδικό χώρο τα τελευταία 0 χρόνια έχει βελτιωθεί σημαντικά, αλλά απαιτείται περαιτέρω προσπάθεια για την εφαρμογή της υπάρχουσας νομοθεσίας ή ακόμα και την αλλαγή της με στόχο ένα καθαρότερο περιβάλλον για εμάς και τις επόμενες γενιές. Σημαντική μείωση των συγκεντρώσεων SO παρατηρείται σε όλους τους σταθμούς, η οποία οφείλεται κυρίως στη μείωση της περιεκτικότητας Σελίδα 57 από 99

60 Η κατάσταση σήμερα σε θείο στο πετρέλαιο καύσης. Τα τελευταία χρόνια η μέση ετήσια τιμή έχει μειωθεί σημαντικά και παραμένει σχετικά σταθερή. Σχήμα Ι: Διαχρονική μεταβολή του SO.Όσον αφορά τις μέσες ετήσιες τιμές του ΝΟ, δεν εμφανίζεται σαφής τάση (Σχήμα ΙΙ). Σχήμα ΙΙ: Διαχρονική μεταβολή του NO. Σελίδα 58 από 99

61 Πτυχιακή εργασία της Τσαούλη Αικατερίνη Για το όζον θα μπορούσαμε να πούμε ότι τα τελευταία χρόνια δεν μπορεί να διαγνωστεί σαφής τάση. Σχήμα ΙII: Διαχρονική μεταβολή του όζοντος Σελίδα 59 από 99

62 Κεφάλαιο 7 ο Ανάλυση της Μεθόδου (ΑΝOVA) Σελίδα 59 από 99

63 Ανάλυση της Μεθόδου (ΑΝOVA) Κεφάλαιο 7 Ανάλυση της Μεθόδου (ΑΝOVA) ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΔΙΑΚΥΜΑΝΣΗΣ (ΑΝOVA) Η ανάλυση της διακύμανσης (ANalysis Of VAriance ANOVA) είναι μία στατιστική μέθοδος με την οποία η μεταβλητότητα που υπάρχει σ ένα σύνολο δεδομένων διασπάται στις επιμέρους συνιστώσες της με στόχο την κατανόηση της σημαντικότητας των διαφορετικών πηγών προέλευσής της. Η ανάπτυξη της μεθοδολογίας οφείλεται στον θεμελιωτή της σύγχρονης στατιστικής επιστήμης, άγγλο στατιστικό Sir Ronald Aylmer Fisher ( ). Στην πραγματικότητα η ANOVA περιλαμβάνει μία ομάδα στατιστικών μεθόδων καταλλήλων για την ανάλυση δεδομένων που προκύπτουν από πειραματικούς σχεδιασμούς. Τα δεδομένα ενός δείγματος ανάλογα με την προέλευσή τους διακρίνονται σε παρατηρήσεις (observational sampling) η σε πειραματικά (designed sampling). Στην πρώτη κατηγορία ο στατιστικός ερευνητής απλά παρατηρεί τις τιμές που εμφανίζονται χωρίς να έχει δυνατότητα επέμβασης στις αντίστοιχες μεταβλητές. Αντίθετα στη δεύτερη κατηγορία ο στατιστικός ερευνητής προσπαθεί να ελέγξει τα επίπεδα μιας η περισσοτέρων ανεξάρτητων (independent) μεταβλητών προκειμένου να προσδιορίσει την επίδραση που έχουν πάνω στην υπό μελέτη μεταβλητή που καλείται εξαρτημένη (dependent) η απόκριση (response). Για παράδειγμα, απόκριση μπορεί να είναι η βαθμολογία στην εξέταση του μαθήματος της στατιστικής, ο όγκος των πωλήσεων μιάς επιχείρησης η το συνολικό εισόδημα μιας οικογένειας κατά τη διάρκεια του έτους. Στόχος κάθε στατιστικού πειράματος είναι ο προσδιορισμός της επίδρασης μιας η περισσοτέρων ανεξάρτητων μεταβλητών πάνω στην απόκριση. Οι μεταβλητές αυτές αναφέρονται συνήθως σαν παράγοντες (factors) και μπορεί να είναι είτε ποσοτικές είτε ποιοτικές. Για παράδειγμα θα ήταν ενδιαφέρον να διερευνήσουμε την επίδραση που έχει ο ποιοτικός παράγων φύλο στη βαθμολογία της στατιστικής η ο ποσοτικός παράγων πλήθος καταστημάτων πώλησης στον όγκο των πωλήσεων. Σε άλλες πάλι περιπτώσεις ενδεχομένως να ενδιαφερόμαστε για την επίδραση που έχουν πάνω στην απόκριση περισσότερες της μιας ανεξάρτητες μεταβλητές όπως ο ποσοτικός παράγων πλήθος εργαζομένων και ο ποιοτικός παράγων πόλη διαμονής πάνω στο οικογενειακό εισόδημα. Οι τιμές του παράγοντα που προσδιορίζονται στο πείραμα λέγονται επίπεδα (levels). Για παράδειγμα τα επίπεδα για τον ποιοτικό παράγοντα φύλο είναι αρσενικό - θηλυκό, ενώ για τον ποσοτικό παράγοντα πλήθος καταστημάτων πώλησης είναι θετικός ακέραιος. Σε ένα πείραμα με ένα παράγοντα οι μεταχειρίσεις (treatments) του πειράματος είναι τα επίπεδα του παράγοντα. Για παράδειγμα αν στο πείραμα βαθμολογία της Σελίδα 60 από 99

64 Πτυχιακή εργασία της Τσαούλη Αικατερίνη στατιστικής μας ενδιαφέρει η επίδραση του παράγοντα φύλο τότε οι μεταχειρίσεις του πειράματος είναι αρσενικό θηλυκό. Σε ένα πείραμα με δύο η περισσότερους παράγοντες οι μεταχειρίσεις είναι οι συνδυασμοί παραγόντων-επιπέδων. Για παράδειγμα αν μας ενδιαφέρει η επίδραση των παραγόντων φύλο, ηλικία στη βαθμολογία της στατιστικής, τότε οι μεταχειρίσεις είναι οι συνδυασμοί των επιπέδων φύλου και ηλικίας π.χ. (αρσενικό, 1), (θυληκό, 19).. Γένεση της κατανομής F Aν κατανομή Y 1 και Y είναι ανεξάρτητες τυχαίες μεταβλητές από την με βαθμούς ελευθερίας n 1 και Y / n W Y / n 1 1 n αντίστοιχα, τότε το κλάσμα είναι τυχαία μεταβλητή που ακολουθεί μία κατανομή την οποία μελέτησε και ανέπτυξε ο Sir R.A.Fisher και η οποία προς τιμή του συμβολίζεται με. Ο Fisher στην προσπάθειά του να μελετήσει τις διαφορές στην παραγωγή της σοδειάς ανέπτυξε τη νέα κατανομή σαν λόγο δύο F ανεξαρτήτων ελευθερίας, γράφουμε n 1 F n 1, n θα ισχύει και για την. Η κατανομή αυτή χαρακτηρίζεται από δύο βαθμούς για τον αριθμητή και n. Επειδή η τυχαία μεταβλητή F για τον παρονομαστή γι αυτό είναι πάντα θετική, το ίδιο. Η οικογένεια των κατανομών F n 1, n είναι μονόκορφη και ασύμμετρη προς τα δεξιά, όπως προκύπτει από το διάγραμμα.1, με συνάρτηση πυκνότητας πιθανότητας n1 n n1 n1 n1 x f ( x), 0 x, n1 n n1 n n nx 1 1 n όπου ( n) ( n 1)! 13 ( n 1), n, είναι η συνάρτηση Γάμα. Σελίδα 61 από 99

65 Ανάλυση της Μεθόδου (ΑΝOVA) ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ.1 Κατανομές F,1, F 8,1 και F 5,10 Μία αναγκαία συνθήκη για την ύπαρξη της κατανομής F είναι ότι τα δείγματα θα πρέπει να ακολουθούν την κανονική κατανομή. Εν τούτοις σε περιπτώσεις που η δειγματικές κατανομές αποκλίνουν από την κανονική, η δοκιμασία F μένει σχετικά ανεπηρέαστη, εφ όσον οι δύο πληθυσμοί είναι τουλάχιστον μονόκορφοι και τα μεγέθη των δειγμάτων είναι παρόμοια. Κάτω από αυτές τις προϋποθέσεις η δοκιμασία που βασίζεται στην κατανομή F χαρακτηρίζεται σαν εύρωστη (robust). Μερικές φορές υπάρχει η ανάγκη να συγκρίνουμε δύο διακυμάνσεις και για το σκοπό αυτό υπολογίζουμε το κλάσμα / 1. Αν οι διακυμάνσεις είναι ίσες τότε ο λόγος τους θα είναι 1. Συνήθως όμως στην πράξη οι διακυμάνσεις των πληθυσμών είναι άγνωστες, οπότε οι συγκρίσεις γίνονται με βάση τις δειγματικές διακυμάνσεις. Για παράδειγμα αν n s 1 και s είναι οι δειγματικές διακυμάνσεις από δύο δείγματα με παρατηρήσεις αντίστοιχα που ακολουθούν την κανονική κατανομή, τότε το κλάσμα n 1 και (λόγος δύο s / VR s 1 1 / ) ακολουθεί την κατανομή F. Κάτω από την υπόθεση H : 0 1 το στατιστικό s VR s 1 Σελίδα 6 από 99