ΚΡΑΤΟΣ, ΑΥΤΟΑΠΑΣΧΟΛΟΥΜΕΝΟΙ ΚΑΙ ΜΙΣΘΩΤΟΙ ΣΤΗ ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΕΛΛΑΔΑ

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ΚΡΑΤΟΣ, ΑΥΤΟΑΠΑΣΧΟΛΟΥΜΕΝΟΙ ΚΑΙ ΜΙΣΘΩΤΟΙ ΣΤΗ ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΕΛΛΑΔΑ"

Transcript

1 Μιχάλης Χλέτσος ΚΡΑΤΟΣ, ΑΥΤΟΑΠΑΣΧΟΛΟΥΜΕΝΟΙ ΚΑΙ ΜΙΣΘΩΤΟΙ ΣΤΗ ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΕΛΛΑΔΑ Βορράς - Νότος. Όσο προχωράμε προς το 1992 τόσο θα πληθαίνουν οι μελέτες για τις σχέσεις ανάμεσα στις χώρες του Βορρά και του Νότου. Σκοπός ό λων αυτών των μελετών είναι να βρεθούν οι υπάρχουσες διαφορές ανάμεσα σ αυτές τις χώρες, ώστε να εξαλειφθούν και να προχωρήσουν όλες μαζί σε μια κοινή πορεία. Η Ελλάδα όμως παρουσιάζει τεράστιες ιδιομορφίες όχι μόνο ως προς τις βόρειες χώρες της ΕΟΚ αλλά και ως προς τις νότιες. Παρουσιάζει το χαμηλότερο ποσοστό ενεργού πληθυσμού (51,9% το 1983 σύμφωνα με την έ ρευνα εργατικού δυναμικού της ΕΣΥΕ, Αθήνα 1984), ενώ παράλληλα οι μισθωτοί αποτελούν περίπου το μισό του ενεργού πληθυσμού. Όσον αφορά το χαμηλό ποσοστό ενεργού πληθυσμού, η ερμηνεία του είναι δύσκολη. Πέρα από την αύξηση των εντασσόμενων στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, την επιμήκυνση της χρονικής διάρκειας των απουδών για όλους τους νέους ανθρώπους, την παρατεταμένη μεγάλη χρονική διάρκεια της στρατιωτικής θητείας, θα πρέπει να αναφερθούμε επίσης στον ιδιαίτερο ρόλο της οικογένειας ως χρηματοδοτικού μηχανισμού και γενικότερα στο γεγονός ότι υπάρχουν κάποιοι άλλοι μηχανισμοί παραγωγής εισοδήματος ή καταναλωτικής δυνατότητας.1 Η πρώτη σημαντική ιδιομορφία της Ελλάδας (δηλαδή το χαμηλό ποσοστό ενεργού πληθυσμού) δεν θα μας απασχολήσει σ αυτό το άρθρο. Αυτό που πρόκειται να διερευνήσουμε είναι το χαμηλό ποσοστό μισθωτών και η συνύπαρξή τους με τους αυτοαπασχολούμενους. Το ισχυρό στρώμα των αυτοαπασχολουμένων που παρατηρείται στην χώρα μας έρχεται σε αντίφαση με τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής; Μήπως η ύπαρξη αυτού του κοινω 1. Βλ. Κ. Τσουκαλάς, Κράτος, κοινωνία, εργασία στη μεταπολεμική Ελλάδα, εκδ. Θεμέλιο, 1986, σ. 230.

2 ΚΡΑΤΟΣ, ΑΥΤΟΑΠΑΣΧΟΛΟΥΜΕΝΟΙ, ΜΙΣΘΩΤΟΙ 141 νικού στρώματος είναι το αποτέλεσμα της «υπανάπτυξης» ή της «εξαρτημένης» ανάπτυξης όπως πολλοί θεωρητικοί έχουν ισχυριστεί;2 Ένα άλλο σημαντικό ερώτημα που προκύπτει είναι το γιατί η μορφή απασχόλησης στη χώρα μας διαφέρει τόσο σημαντικά από τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες; Όσον αφορά το αν το ισχυρό στρώμα αυτοαπασχολουμένων είναι αποτέλεσμα της μορφής ανάπτυξης της χώρας μας, θα θέλαμε να παρατηρήσουμε τα εξής. Η διαδικασία ανάπτυξης μιας χώρας δεν είναι απλώς και μόνο μία διαδικασία συσσώρευσης κεφαλαίου. Είναι μία διαδικασία που απλώνεται σε όλα τα επίπεδα της κοινωνικής ζωής (πολιτικό, οικονομικό...). Ο εργαζόμενος δεν είναι παθητικό στοιχείο αυτής της διαδικασίας αλλά ενεργητικό στοιχείο. Δηλαδή η διαδικασία της ανάπτυξης καθορίζεται κυρίως από τη συσσώρευση του κεφαλαίου και από την πάλη των τάξεων. Αυτό σημαίνει ότι το χαμηλό ποσοστό μισθωτών δεν είναι αποτέλεσμα της αναπτυξιακής διαδικασίας αλλά το αίτιο αυτής της μορφής ανάπτυξης. Τέλος, όσον αφορά τους ό ρους «υπανάπτυξη» και «εξαρτημένη» ανάπτυξη προκύπτουν δύο κυρίως προβλήματα. Καταρχάς τι είναι ανάπτυξη και κατά δεύτερον η ανάπτυξη δεν είναι ένα προκαθορισμένο μοντέλο που επιβάλλεται από τα πάνω. Είναι μια κοινωνική διαδικασία που η μορφή της καθορίζεται από τη συσσώρευση του κεφαλαίου και από την πάλη των τάξεων. Γι αυτό είναι καλύτερο να μιλάμε όχι για «εξαρτημένη» ανάπτυξη αλλά για μια άλλη μορφή ανάπτυξης. Για να μπορέσουμε να απαντήσουμε στα ερωτήματα που έχουμε θέσει θα πρέπει να βρούμε τις αιτίες οι οποίες συνέτρεξαν στο να ακολουθήσει η Ελλάδα αυτή τη μορφή ανάπτυξης. Εδώ ακριβώς θα πρέπει να αναζητήσουμε το ρόλο του κράτους στη διαδικασία της ανάπτυξης. Η διελεύκανση αυτού του ζητήματος πιστεύουμε ότι θα είναι το κλειδί για τις απαντήσεις στα παραπάνω ερωτήματα. Τέλος θα θέλαμε να αποδείξουμε ότι μία μορφή κρίσης που αντιμετωπίζει ο ελληνικός κοινωνικός σχηματισμός απορρέει ακριβώς από την ιδιόμορφη θέση του κράτους απέναντι σ αυτά τα δύο κοινωνικά στρώματα. 2. Βλ. τις εργασίες που έχουν κάνει διάφοροι θεωρητικοί όπως ο Βεργόπουλος, ο Μουζέλης, ο Φωτόπουλος, βλ. επίσης Κ. Τσουκαλάς, «Μονοσήμαντες τάξεις και πολυσθενή υποκείμενα: Σκέψεις γύρω από ορισμένα προβλήματα εντόπισης και αποκρυπτογράφησης των κοινωνικών κατηγοριών στις σύγχρονες καπιταλιστικές κοινωνίες», Αντί, τχ. 267, 3 Αυγούστου 1984, σ

3 142 ΜΙΧΑΛΗΣ ΧΛΕΤΣΟΣ I. ΜΙΣΘΩΤΟΙ - ΑΥΤΟΑΠΑΣΧΟΛΟΥΜΕΝΟΙ - ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΤΙΚΟΣ ΤΡΟΠΟΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ Προτού προχωρήσουμε στην ανάλυση του θέματος που μας ενδιαφέρει θα πρέπει να αναλύσουμε τους παραπάνω όρους. Η διελεύκανσή τους βοηθάει στο να απαντηθεί το ερώτημα εάν ένα ισχυρό στρώμα αυτοαπασχολουμένων θέτει σε κίνδυνο το καπιταλιστικό σύστημα ή όχι. Ο Γιάννης Μαύρης3 προσπαθεί αγωνιωδώς μέσα από τις σελίδες του άρθρου του να μας πείσει ότι η μικροαστική τάξη στην Ελλάδα δεν είναι υπερβολικά διογκωμένη και η ανάπτυξη του τριτογενούς τομέα δεν οφείλεται στην καθυστέρηση του ελληνικού καπιταλισμού αλλά στην επέκτασή του. Όλα τα στοιχεία που μας παραθέτει παραπέμπουν στην ολοένα αυξανόμενη μισθωτοποίηση του τριτογενούς τομέα. Δύο είναι τα στοιχεία από την ανάλυση του Μαυρή που μας ενδιαφέρουν. Αφενός μεν η αγωνία του να αποδείξει ότι ο καπιταλισμός έχει εισχωρήσει στον τριτογενή τομέα (κριτήριό του είναι η αυξανόμενη μισθωτοποίηση), αφετέρου ότι στη μικροαστική τάξη συμπεριλαμβάνονται τόσο οι αυτοαπασχολούμενοι όσο και οι μισθωτοί. Μάλιστα, οι μισθωτοί ολοένα πληθαίνουν και η διεύρυνση της μικροαστικής τάξης οφείλεται στις νέες μισθωτές μερίδες. Ξεκινώντας από το δεύτερο στοιχείο της παραπάνω ανάλυσης θα θέλαμε να παρατηρήσουμε τα εξής: Καταρχάς ακολουθείται ο παραδοσιακός μαρξιστικός χωρισμός σε τάξεις: εργατική, αστική τάξη και μικροαστικά στρώματα. Σήμερα όμως αυτός ο διαχωρισμός δημιουργεί πολλά προβλήματα και δεν μπορεί να αναλύσει επακριβώς τις σημερινές δομές της κοινωνίας. Ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά τα μικροαστικά στρώματα, τα οποία περιλαμβάνουν δύο κοινωνικές κατηγορίες εκ διαμέτρου αντίθετες: τους αυτοαπασχολούμενους και τους μισθωτούς. Πολύ σωστά ο Κ. Τσουκαλάς4 παρατηρεί ότι «οι κοινωνικές προϋποθέσεις για τη διερεύνηση των επιπτώσεων των ταξικών σχέσεων επάνω στα κοινωνικά υποκείμενα έχουν ίσως υποστεί σοβαρές διαφοροποιήσεις που επιτάσσουν τη σαφέστερη αποκρυστάλλωση της θεωρητικής πρακτικής των ταξικών αναλύσεων». Το πρόβλημα που απασχολεί τον Τσουκαλά είναι η υποτιθέμενη γενική αντιστοιχία ανάμεσα στις ταξικές θέσεις και 3. Γ. Μαυρής, «Το πρόβλημα της μικροαστικής τάξης στην Ελλάδα», Θέσεις, αρ. 9, Οκτ.- Λεκ Κ. Τσουκαλάς, «Μονοσήμαντες τάξεις...», ό.π. Για την άποψη του Τσουκαλά, βλ. επίσης Ανδρέας Μοσχονάς, Παραδοσιακά μικροαστικά στρώματα. Η περίπτωση της Ελλάδας, εκδ. ΙΜΜ κεφ. 6.

4 ΚΡΑΤΟΣ, ΑΥΤΟΑΠΑΣΧΟΛΟΥΜΕΝΟΙ, ΜΙΣΘΩΤΟΙ 143 στα κοινωνικά υποκείμενα, με την έννοια όχι της σχέσης «ταξικής θέσης και ταξικής συνείδησης» αλλά της αντικειμενικής οριοθέτησης του τρόπο με τον οποίο τα κοινωνικά υποκείμενα, δηλαδή οι συγκεκριμένοι άνθρωποι, γίνονται φορείς ταξικών σχέσεων που τους χαρακτηρίζουν κοινωνικά, ανεξάρτητα από την θέλησή τους.5 Η θέση του Τσουκαλά συνίσταται στην απόρριψη της κλασικής άποψης περί ταύτισης υποκειμένων (φορέων) με τις ταξικές θέσεις, δηλαδή «ότι μία θέση αντιστοιχεί σε ένα φορέα και ότι το ταξικό καθεστώς της θέσης αρκεί για, αλλά και εξαντλεί τον ταξικό χαρακτηρισμό του φορέα. Πρόκειται για την εμφάνιση πολυσθενών φορέων, με την έννοια ότι είτε οι φορείς-άτομα τείνουν να επανδρώσουν ταυτόχρονα πολλές ταξικές θέσεις είτε οι ταξικές θέσεις αναφέρονται εν μέρει μόνο στους ταξικούς φορείς που θα τις καταλάβουν στην πραγματικότητα.6 Ένας καινούργιος κοινωνικός διαχωρισμός πρέπει να γίνει για να μπορέσει να διαφωτίσει ορισμένες σημερινές πτυχές του καπιταλιστικού συστήματος. Αυτό δεν σημαίνει ότι ο παραδοσιακός μαρξιστικός λόγος περί κοινωνικών τάξεων δεν ισχύει. Απλώς υπάρχουν ορισμένα σημεία δόμησης της καπιταλιστικής κοινωνία που δεν μπορεί να τα εξηγήσει. Ένα από αυτά είναι οι δύο κοινωνικές κατηγορίες: μισθωτοί και αυτοαπασχολούμενοι. Ας επανέλθουμε στην ανάλυση του Μαυρή. Όπως αναφέραμε προηγουμένως, διακατέχεται από την αγωνία ν αποδείξει ότι ο τριτογενής τομέας είναι καπιταλιστικός χρησιμοποιώντας ως κριτήριο την αυξανόμενη μισθωτοποίησή του. Δεν μας ενδιαφέρει σ αυτό το άρθρο να διερευνήσουμε αν ο τριτογενής τομέας είναι καπιταλιστικός ή όχι (κατά την άποψή μας, σαφώς είναι καπιταλιστικός). Αυτό που επισημαίνουμε είναι η σχέση: αυξανόμενη μισθωτοποίηση => καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής. Άραγε κάποιο ποσοστό μισθωτοποίησης καθορίζει το αν ο συγκεκριμένος τομέας είναι καπιταλιστικός ή όχι; Ποιο πρέπει να είναι αυτό το ποσοστό; Μήπως πάνω από 50%; Αν ένας τομέας ή μία χώρα παρουσιάζει ποσοστό μισθωτοποίησης κάτω από 50% δεν διέπεται από τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής; Η απάντηση σ αυτά τα ερωτήματα μπορεί να δοθεί μόνο μέσα από τη διαλεύκανση του όρου καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής - καπιταλιστικό σύστημα. Καταρχάς θα πρέπει να τονίσουμε ότι το καπιταλιστικό σύστημα είναι το σύστημα όπου ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής είναι ο κυρίαρχος, χωρίς να σημαίνει ότι είναι και ο μοναδικός. Τι είναι όμως το καπιταλιστικό σύστημα; Η παραδοσιακή μαρξιστική σκέψη υποστηρίζει ότι ο καπιταλιστικός 5. Κ. Τσουκαλάς, «Μονοσήμαντες τάξεις...», ό.π. Για την άποψη του Τσουκαλά, βλ. επίσης Ανδρέας Μοσχονάς, Παραδοσιακά μικροαστικά στρώματα. Η περίπτωση της Ελλάδας, εκδ. ΙΜΜ, κεφ ό.π.

5 144 ΜΙΧΑΛΗΣ ΧΛΕΤΣΟΣ τρόπος παραγωγής ταυτίζεται με τη γενίκευση του εμπορεύματος ή, ακόμη καλύτερα, αποτελεί συνδυασμό δύο βασικών σχέσεων: της εμπορευματικής και της μισθωτής σχέσης. «Εμπορευματική σχέση: οι ιδιοκτήτες παραγωγικών μονάδων προσφέρουν στην αγορά το προϊόν των εργασιακών δεσμεύσεων για τις οποίες πήραν την πρωτοβουλία. Το προϊόν αυτών των ανεξάρτητων μεταξύ τους εργασιών εμφανίζεται έτσι σαν αξία που πρέπει να αποκτήσει κοινωνική ισχύ με την ανταλλαγή έναντι χρήματος: είναι η υλοποίηση, η πώληση.»μισθωτή σχέση : οι ιδιοκτήτες αυτών των παραγωγικών μονάδων αγοράζουν την εργασιακή δύναμη των μισθωτών, με αντάλλαγμα ποσότητα χρήματος που αντιπροσωπεύει μια ποσότητα αξίας μικρότερης από εκείνη που παράγουν, και η διαφορά αποτελεί την υπεραξία».7 Αυτό που διακρίνει λοιπόν τις σύγχρονες καπιταλιστικές κοινωνίες είναι η ύπαρξη της εμπορευματικής και της μισθωτής σχέσης. Ας τις εξετάσουμε μία προς μία. Έχει υποστηριχτεί από πολλούς οικονομολόγους ότι όσο αναπτύσσεται ο καπιταλισμός, οι εμπορευματικές σχέσεις αντικαθιστούν τις μη εμπορευματικές. Όμως, θα πρέπει να σημειώσουμε ότι η ανάπτυξη του καπιταλισμού δεν σημαίνει αναγκαστικά εξαφάνιση των μη εμπορευματικών σχέσεων.8 Υπάρχουν χώρες της Λατινικής Αμερικής όπου η ισχυρή παρουσία παραοικονομίας (Secter Informel, που διέπεται από μη εμπορευματικές σχέσεις) καταρρίπτει τον παραπάνω μύθο. Πρέπει όμως να σταθούμε λίγο στον όρο παραοικονομία καθόσον αυτός ο όρος για πολύ κόσμο είναι ταυτισμένος με τη φοροδιαφυγή. Αν τελικά θεωρούμε ότι παραοικονομία = φοροδιαφυγή, τότε δεν μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι διέπεται από μη εμπορευματικές σχέσεις. Στις ανεπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες, η παραοικονομία παρουσιάζεται σαν ένα μέσο διαφυγής από πληρωμή φόρων και άλλων ποσών σχετικών με την κοινωνική ασφάλιση κλπ. Στις «υποανεπτυγμένες» καπιταλιστικές χώρες η παραοικονομία αποτελεί συχνά τον κυρίαρχο τρόπο παραγωγής. Πρέπει όμως να διακρίνουμε δύο μορφές παραοικονομίας σ αυτές τις χώρες. Η πρώτη αφορά την εμπορευματική παραγωγή της παραοικονομίας. Η παραγωγή αυτή συνίσταται από τα αγαθά και τις υπηρεσίες που έχουν πραγματοποιηθεί από αμειβόμενη χρηματικά εργασία. Αυτή η παραγωγή μπορεί να είναι παραγωγή αδήλωτη στις οικονομικές υπηρεσίες του κράτους, να αποφέ 7. A. Lipietz, Η διπλή κρίση, στο forum των Δελφών: Για έναν προσδιορισμό νέων σχέσεων Βορρά-Νότου, εκδ. Εξάντας, 1988, σ Βλ. όλες τις σχετικές εργασίες του Β. Lautier πάνω στην παραοικονομία των χωρών της Λατινικής Αμερικής. Ενδεικτικά αναφέρουμε: Β. Lautier, «Les secteurs informels face à la crise». Carnets des Ateliers de Recherche, ap. 7, Μάρτιος 1986.

6 ΚΡΑΤΟΣ, ΑΥΤΟΑΠΑΣΧΟΛΟΥΜΕΝΟΙ, ΜΙΣΘΩΤΟΙ 145 ρει εισοδήματα των οποίων το μέγεθος δεν έχει δηλωθεί ολόκληρο και τέλος μπορεί να είναι παραγωγή (αγαθών και υπηρεσιών) που απαγορεύεται από τους νόμους του κράτους. Η δεύτερη αφορά τη μη εμπορευματική παραγωγή της παραοικονομίας. Η παραγωγή αυτή αποτελείται από το σύνολο των αγαθών και υπηρεσιών που έχουν παραχθεί από μη αμειβόμενη χρηματικά εργασία και δεν καθίστανται αντικείμενα ανταλλαγής στην αγορά. Τα αγαθά και οι υπηρεσίες που παράγονται σ αυτόν τον τομέα μπορούν να συγκριθούν με τα αγαθά που παράγονται στον εμπορευματικό τομέα της οικονομίας. Η κύρια διαφορά τους είναι ότι ο τρόπος παραγωγής τους δεν είναι κοινωνικά οργανωμένος και ο τρόπος διανομής τους στηρίζεται σ άλλους τρόπους από αυτούς που έχει καθιερώσει το σύστημα της αγοράς. Μπορούμε να πούμε ότι η μη εμπορευματική παραγωγή συνίσταται κυρίως από την οικιακή παραγωγή, από την κοινοτική παραγωγή (Production Communautaire) και από τη συνεταιριστική παραγωγή. Αυτό το τελευταίο είδος παραγωγής περιλαμβάνεται στη μη εμπορευματική παραγωγή διότι παρά το γεγονός ότι οι συνεταιρισμοί (στις υποανεπτυγμένες χώρες) είναι και νομικά και κοινωνικά αναγνωρισμένοι, εντούτοις η πλειονότητα αυτών των συνεταιρισμών δεν είναι δηλωμένη στις αρμόδιες υπηρεσίες του κράτους, ιδιαίτερα όταν χρησιμοποιούν μη αμειβόμενη χρηματικά μισθωτή εργασία. Η αφιλοκερδώς προσφερόμενη εργασία είναι έ να πόλύ συνηθισμένο φαινόμενο γι αυτούς τους συνεταιρισμούς.9 Μία άλλη περίπτωση διατήρησης (σε σημαντικό βαθμό) μη εμπορευματικών σχέσεων είναι η Ιαπωνία, μια ανεπτυγμένη καπιταλιστικά χώρα όπου όμως παρατηρούμε αρκετά έντονα την παρουσία μη εμπορευματικών σχέσεων ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά την οργάνωση της εργασίας. Τέλος στις ανεπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες της Δύσης παρατηρούμε τη συνύπαρξη εμπορευματικών και μη εμπορευματικών σχέσεων. Οι τελευταίες προκύπτουν από τη θεώρηση της οικογένειας ως χώρου όπου οι μη εμπορευματικές σχέσεις δεν μπορούν να διεισδύσουν (σ αυτό το ζήτημα θα επανέλθουμε σε λίγο). Συνεπώς υπάρχουν καπιταλιστικές κοινωνίες όπου παρατηρούμε συνύπαρξη εμπορευματικών και μη εμπορευματικών σχέσεων. Άρα η καπιταλιστική κοινωνία δεν μπορεί να ταυτιστεί με την εμπορευματική κοινωνία. Η εμπορευματική κοινωνία προϋπήρχε της καπιταλιστικής. Η καπιταλιστική κοινωνία αποτελεί μία ορισμένη μορφή εμπορευματικής κοινωνίας. Επομένως οι εμπορευματικές σχέσεις δεν μπορούν να αποτελέσουν το χαρακτηριστικό γνώρισμα της καπιταλιστικής κοινωνίας εν σχέσει με τις προηγούμενες 9. Βλ. για περισσότερες πληροφορίες τον συλλογικό τόμο Les économies non officielles, επιμ. E. Archambault και X. Greffe, ed. La Découverte, 1984.

7 146 ΜΙΧΑΛΗΣ ΧΛΕΤΣΟΣ (όπως υποστηρίζει η παραδοσιακή μαρξιστική θεωρία). Ας εξετάσουμε όμως το δεύτερο κυρίαρχο χαρακτηριστικό της καπιταλιστικής κοινωνίας: τη μισθωτή σχέση. Όπως αναφέραμε και προηγουμένως, μισθωτή σχέση είναι η σχέση σύμφωνα με την οποία οι ιδιοκτήτες των μέσων παραγωγής (καπιταλιστές) αγοράζουν την εργατική δύναμη των μισθωτών, με αντάλλαγμα μία ποσότητα χρήματος που αντιπροσωπεύει μία ποσότητα αξίας μικρότερης από εκείνη που παράγουν, και η διαφορά αποτελεί την υπεραξία. Η παραπάνω θέση θεωρεί την εργατική δύναμη εμπόρευμα όμοιο με τα άλλα σε ό,τι αφορά τον καθορισμό της αξίας της και ιδιόμορφο εμπόρευμα σε ό,τι αφορά την αξία χρήσης της (παράγει υπεραξία). Εφόσον η εργατική δύναμη είναι εμπόρευμα, αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να παράγεται σε ένα προτσές όμοιο με αυτό των άλλων εμπορευμάτων. Αυτή η θέση παρουσιάζει αρκετά προβλήματα. Σε ό,τι αφορά τον καθορισμό της αξίας της, ο Μαρξ έχει προτείνει δύο ορισμούς.10 11Ο πρώτος ορισμός λέει ότι εφόσον η εργατική δύναμη είναι εμπόρευμα όμοιο με τα άλλα εμπορεύματα, τότε η αξία της θα ήταν ίση με την κοινωνική εργασία την απαραίτητη για την παραγωγή της. Οπότε θα είχαμε το παρακάτω σύστημα εξισώσεων : Αε = Πε + Ζε Αδ=(Κδ+Εδ) + Ζδ (I) (II) όπου Αε είναι η αξία των Ε παραγόμενων εμπορευμάτων, Πε είναι η αξία των μέσων παραγωγής, Ζε είναι οι ποσότητες της ζωντανής εργασίας, Αδ είναι η αξία των δ εργατικών δυνάμεων, Κδ είναι η αξία των διαφόρων εμπορευμάτων για την αναπαραγωγή των δ εργατικών δυνάμεων διαφορετικού τύπου, Εδείναι η αξία των εξόδων εκπαίδευσης, Ζδείναι οι ποσότητες της απαραίτητης εργασίας για την κατανάλωση των εμπορευμάτων των απαραίτητων για την αναπαραγωγή της εργατικής δύναμης. Σύμφωνα με τον ορισμό που δίνει ο Μαρξ για την υπεραξία, αυτή θα είναι η διαφορά: U = (Ζε + Ζδ) Αδ (III) Εδώ όμως προκύπτουν δύο προβλήματα: α) Ή η εργατική δύναμη δεν πουλιέται στην αξία της αλλά σε μία αξία 10. Βλ. Β. Lautier - R. Tortajada, Ecole, force de travail et salariat, éd. PUF-Maspero Βλ. το άρθρο μου «Κράτος και αναπαραγωγή της εργατικής δύναμης», Ο Πολίτης, τχ. 83 (12), Οκτώβριος 1987.

8 ΚΡΑΤΟΣ, ΑΥΤΟΑΠΑΣΧΟΛΟΥΜΕΝΟΙ, ΜΙΣΘΩΤΟΙ 147 κατώτερη. Ο καπιταλισμός με μία δαπάνη (Κ5 + Ε5) παίρνει μία αξία ανώτερη (Kg + Eg) + Zg, άρα σφετερίζεται το υπερπροϊόν που βγαίνει από την οικιακή εργασία. Αυτή η θέση δεν είναι σωστή για δύο λόγους. Καταρχάς δεν ισχύει ο κανόνας των ίσων πραγμάτων στη γενικευμένη εμπορευματική ανταλλαγή. Κατά δεύτερο λόγο η υπεραξία που σφετερίζεται ο καπιταλιστής παρουσιάζει διπλό χαρακτήρα. Από τη μια μεριά είναι η απόσταση της υπεραξίας, από την άλλη είναι μεταφορά της αξίας από τα χέρια του εργαζομένου στα χέρια του καπιταλιστή. Δηλαδή ο εργαζόμενος είναι ένας κακός συναλλασσόμενος γιατί δεν πουλάει το προϊόν της οικιακής εργασίας στην αξία του. β) Ή η εργατική δύναμη πουλιέται στην αξία της (μέσα σ αυτή είναι ενσωματωμένη η Zg), οπότε η υπεραξία δεν εμφανίζεται και δεν κυκλοφορεί έ ξω από τη σφαίρα της αναπαραγωγής της εργατικής δύναμης και τη σφετερίζεται ο ίδιος ο εργαζόμενος. Άρα ο εργαζόμενος ή εκμεταλλεύεται τον εαυτό του ή εκμεταλλεύεται κάποιον άλλο (σ αυτή την περίπτωση είναι η γυναίκα του), οπότε είναι καπιταλιστής. Άρα η εξομοίωση της εργατικής δύναμης ως εμπορεύματος όμοιου με τα άλλα εξομοιώνει τον εργαζόμενο με τον καπιταλιστή. Οι πωλητές και οι αγοραστές της εργατικής δύναμης είναι και οι δύο καπιταλιστές. Αυτό όμως μας οδηγεί να μην πάρουμε υπόψη μας την ύπαρξη των κοινωνικών τάξεων. Ο Μαρξ προτείνει και έναν δεύτερο ορισμό για την αξία της εργατικής δύναμης. Η αξία της είναι ίση με την αξία των εμπορευμάτων που καταναλώνονται από τον εργαζόμενο συν τα έξοδα εκπαίδευσης. Η εργασία που χρησιμοποιείται για την κατανάλωση των εμπορευμάτων και την απόκτηση γνώσεων δεν παράγει αξία. Άρα έχουμε το παρακάτω σύστημα εξισώσεων: Αε = ΓΤε + Ζε (I) Αδ= κδ + Eg (II)' U' = [Ζε (Ag)] (III) (ο ορισμός των συμβόλων είναι ακριβώς ο ίδιος μ εκείνον που χρησιμοποιήσαμε στο προηγούμενο σύστημα εξισώσεων). Το πρόβλημα που προκύπτει από τον δεύτερο ορισμό είναι το εξής. Για τον Μαρξ η αξία είναι το αποτέλεσμα μιας συγκεκριμένης ζωντανής εργασίας που ψάχνει να πραγματοποιηθεί μέσα στην κυκλοφορία. Σ αυτήν την περίπτωση, η αξία των εμπορευμάτων για κατανάλωση έχει ήδη πραγματοποιηθεί πριν από την αναπαραγωγή της εργατικής δύναμης. Άρα, η αξία από την πώληση της εργατικής δύναμης είναι η διπλή πραγματοποίηση της ίδιας αξίας, χωρίς καμιά διαδικασία αναγνώρισης κοινωνικής εργασίας να υπάρχει ανάμεσα σ αυτές τις δύο πραγματοποιήσεις. Συνεπώς η μόνη λύση που υπάρχει είναι να υιοθετήσουμε την άποψη ό τι η εργατική δύναμη (από την πλευρά του εργαζομένου) δεν είναι αξία η

9 148 ΜΙΧΑΛΗΣ ΧΛΕΤΣΟΣ οποία ψάχνει να πραγματοποιηθεί. Άρα η εργατική δύναμη από την πλευρά του καπιταλιστή έχει μία ανταλλακτική αξία και μία αξία χρήσης (παράγει αξία). Από την πλευρά όμως του εργαζομένου έχει μόνο ανταλλακτική αξία. Έχει μία ιδιαιτερότητα η οποία οφείλεται όχι στο ότι παράγει αξία, αλλά στο ότι βρίσκεται έξω από το χώρο του κεφαλαίου. Εφόσον δεν είναι εμπόρευμα, η αναπαραγωγή της δεν γίνεται μέσα από το εμπόρευμα αλλά έξω από αυτό, μέσα στην οικογένεια. Δηλαδή το προτσές αναπαραγωγής της εργατικής δύναμης δεν ελέγχεται άμεσα από το κεφάλαιο. Τέλος θα πρέπει να σημειώσουμε ότι ο όρος εργαζόμενος δεν ταυτίζεται με τον όρο εργατική δύναμη. Συνεπώς και η αναπαραγωγή του εργαζομένου (που γίνεται στο πλαίσιο της οικογένειας) δεν είναι ταυτόσημη με την αναπαραγωγή της εργατικής δύναμης. Με το να αναπαραχθεί ο εργαζόμενος ως εργαζόμενος έξω από το χώρο του κεφαλαίου, αναπαράγει και την εργατική του δύναμη. Εφόσον η εργατική δύναμη δεν μπορεί να εξομοιωθεί σε εμπόρευμα ό μοιο με τα άλλα και εφόσον δεν έχει αξία, αυτό σημαίνει ότι ο εργαζόμενος δεν μπορεί να την πουλήσει. Δεν μπορεί επίσης να πουλήσει ούτε τον ίδιο του τον εαυτό γιατί τότε θα πέφταμε σ ένα παραπλήσιο δουλοκτητικό σύστημα. Συνεπώς το πρόβλημα διευκρίνισης του όρου καθεστώς μισθωτής εργασίας και καπιταλιστικό σύστημα παραμένει. Τι πουλάει λοιπόν ο εργαζόμενος εφόσον δεν πουλάει ούτε την εργατική του δύναμη ούτε τον ίδιο του τον εαυτό; Αυτό που κάνει είναι να ανταλλάξει μία υπόσχεση με τον κάτοχο μέσων παραγωγής. Του υπόσχεται να προσφέρει την ικανότητά του για εργασία για συγκεκριμένο χρονικό διάστη μα έναντι κάποιας χρηματικής αμοιβής. Αυτό είναι λοιπόν το καθεστώς της μισθωτής εργασίας. Γιατί όμως ο εργαζόμενος να εισέλθει σ αυτό το καθεστώς της μισθωτής εργασίας; Μία πρώτη απλοποιημένη ίσως απάντηση είναι ότι είναι αναγκασμένος να εισέλθει σ αυτό το καθεστώς για να έχει πρόσβαση στα αγαθά τα απαραίτητα για την αναπαραγωγή του σαν άτομο. Θα μπορούσε βέβαια το άτομο να αποκτήσει πρόσβαση στα αγαθά χωρίς να εισέλθει στο καθεστώς της μισθωτής εργασίας. Να τα αποκτήσει δηλαδή μέσα από τη μη εμπορευματική οικονομία. Αυτά που αναφέραμε προηγουμένως σχετικά με την παραοικονομία στις χώρες της Λατινικής Αμερικής πιστεύουμε ότι διευκρινίζουν πώς μπορεί να αποκτήσει πρόσβαση στα αγαθά. Εδώ είναι απαραίτητο να δούμε το ρόλο του κράτους. Όπως είδαμε προηγουμένως, το άτομο, άρα και η εργατική του δύναμη, αναπαράγεται έξω από το χώρο του κεφαλαίου. Χρειάζεται λοιπόν μία δύναμη εξωτερική ως προς τους μέλλοντες μισθωτούς για να τους εξαναγκάσει να μπουν στο καθεστώς της μισθωτής εργασίας. Αυτή η δύναμη είναι το κράτος. Το κράτος αναπαράγει σαν τάξη τόσο τους καπιταλιστές όσο και τους εργαζόμενους. Αναπαράγει τη μεταξύ τους σχέση, τη σχέση της μισθωτής έργα-

10 ΚΡΑΤΟΣ, ΑΥΤΟΑΠΑΣΧΟΛΟΥΜΕΝΟΙ, ΜΙΣΘΩΤΟΙ 149 σίας που είναι σχέση καταπίεσης και εκμετάλλευσης. Αυτή η σχέση δεν είναι μόνο οικονομική. Είναι και πολιτική σχέση και μάλιστα το «πολιτικό», άρα και η πάλη των τάξεων που το θεμελιώνει, είναι η προϋπόθεση για το «οικονομικό». Γιατί όμως αυτή η δύναμη να είναι το κράτος; Προτού απαντήσουμε σ αυτήν την ερώτηση θα θέλαμε να διευκρινίσουμε τι σημαίνουν οι όροι «οικονομικό» και «πολιτικό». Ο ορισμός αυτών των δύο εννοιών προέρχεται από τη σχέση που υπάρχει ανάμεσα στο άτομο και την κοινωνία. Η κοινωνία (ή καλύτερα η καπιταλιστική κοινωνία) δεν είναι το απλό άθροισμα περισσότερων του ενός ατόμων. Η κοινωνία σχηματοποιείται μέσα από μία διαδικασία «εγγραφής» των ατόμων σ αυτή. Τι σημαίνει όμως αυτό; Καταρχάς προϋποτίθεται ένας χώρος (γεωγραφικός) σαφώς καθορισμένος πάνω στον οποίο θα δημιουργηθεί ο κοινωνικός σχηματισμός. Το άτομο «εγγράφεται» στο χώρο αυτόν μέσα από μία ιδιότητά του: είτε ως άτομο που πράττει συναλλαγές, είτε ως κάτοχος μέσων παραγωγής, είτε ως κάτοχος της εργατικής του δύναμης. Στην πρώτη περίπτωση διακρίνουμε την κοινωνικοποίηση του ατόμου μέσα από την αγορά (Smith) και στις άλλες περιπτώσεις μία κοινωνικοποίηση μέσα από το εμπόρευμα (Μαρξ). Και στις δύο περιπτώσεις πρόκειται για μια εμπορευματική κοινωνικοποίηση. Το «οικονομικό» δεν είναι τίποτα άλλο από την εμπορευματική κοινωνικοποίηση. Είναι η διαδικασία «εγγραφής» του ατόμου στην εν δυνάμει σχηματοποίηση της καπιταλιστικής κοινωνίας. Η καπιταλιστική κοινωνία δημιουργείται μέσα από το σχηματισμό οικονομικών κατηγοριών. Το άτομο δεν υπάρχει μέσα στο πλαίσιο της κοινωνίας ως άτομο αλλά ως μία οικονομική οντότητα. Υπάρχει είτε ως παραγωγός, καταναλωτής (για τη νεοκλασική θεωρία), είτε ως καπιταλιστής, εργαζόμενος (για τη μαρξιστική θεωρία). Οι σχέσεις τους δεν είναι παρά οικονομικές σχέσεις και μέσα από αυτές αναπτύσσεται η κοινωνία. Βέβαια η μαρξιστική θεωρία τονίζει ότι αυτές οι οικονομικές σχέσεις είναι και σχέσεις εκμετάλλευσης καθόσον η μία οικονομική κατηγορία (καπιταλιστές) σφετερίζεται ένα μέρος της παραχθείσης αξίας της άλλης οικονομικής κατηγορίας. Το «οικονομικό» αναδεικνύεται ως η ηγεμονική σφαίρα που επικρατεί και επικαλύπτει όλες τις άλλες σφαίρες της κοινωνικής ζωής. Αυτή η αντίληψη είχε καλλιεργηθεί και από μαρξιστές οικονομολόγους που θεωρούσαν το μαρξισμό σαν Πολιτική Οικονομία. Συνεπώς δεν υπήρχε καμιά θέση για το «πολιτικό». Δυστυχώς γι αυτούς ο μαρξισμός δεν είναι η Πολιτική Οικονομία αλλά είναι η Κριτική της Πολιτικής Οικονομίας. Ο ίδιος ο Μαρξ μιλάει στα πολιτικά του έργα όχι μόνο για καπιταλιστές και εργαζόμενους αλλά και για αστούς και προλετάριους. Τα άτομα δεν αποτελούν μόνο οικονομικές κατηγορίες αλλά και πολιτικές κατηγορίες. Το «πολιτικό» είναι η διαδικασία «εγγραφής» τους στον εν δυνάμει σχηματισμό της κοινωνίας μέσα από την πάλη των τάξεων. Η καπι

11 150 ΜΙΧΑΛΗΣ ΧΛΕΤΣΟΣ ταλιστική κοινωνία δημιουργείται μέσα από τις πολιτικές κατηγορίες. Τα ά τομα συγκροτούν τις κοινωνικές τάξεις οι οποίες δεν είναι μόνο οικονομικές τάξεις αλλά κυρίως πολιτικές τάξεις. Οι σχέσεις που υπάρχουν ανάμεσα στα άτομα των τάξεων είναι σχέσεις εξουσίας και εκμετάλλευσης. Το «πολιτικό» αυτονομείται απέναντι στο «οικονομικό». Η καπιταλιστική κοινωνία αναπτύσσεται και αναπαράγεται μέσα από την ένωση του «πολιτικού» με το «οικονομικό». Αναπαραγωγή της καπιταλιστικής κοινωνίας δεν σημαίνει μόνο αναπαραγωγή των τάξεων στη διαδικασία αξιοποίησης του κεφαλαίου. Σημαίνει και αναπαραγωγή της πολιτικής κυριαρχίας της μίας τάξης απέναντι στην άλλη. Όμως αυτές οι δύο αναπαραγωγές (δηλαδή αναπαραγωγή των τάξεων και της πολιτικής κυριαρχίας) δεν ταυτίζονται. Η αναπαραγωγή του καπιταλιστικού συστήματος στηρίζεται στην αναπαραγωγή της σχέσης της μισθωτής εργασίας. Η ένωση του «πολιτικού» με το «οικονομικό» γίνεται (πραγματοποιείται) κάτω από τη μορφή του κράτους.12 Πιο συγκεκριμένα, το κράτος είναι η ένωση του «πολιτικού» με το «οικονομικό» που η πραγματοποίησή του έρχεται (γίνεται) κάτω από τη μορφή του πολιτικού καθεστώτος στην πορεία της πάλης των τάξεων.13 Ας συνοψίσουμε τις σκέψεις μας γύρω από τη φύση της καπιταλιστικής κοινωνίας. Αυτό που διαφοροποιεί την καπιταλιστική κοινωνία από τις προηγούμενες είναι ότι ο τρόπος απόσπασης του πλεονάσματος στηρίζεται στην εξωτερικότητα της αναπαραγωγής των ατόμων (άρα και της εργατικής τους δύναμης) και στον εξωτερικό καταναγκασμό που υφίστανται για να εισέλθουν στο καθεστώς της μισθωτής εργασίας. Το κράτος κατευθύνει την κίνηση των ατόμων από ένα χώρο που χαρακτηρίζεται από την έλλειψη των εμπορευματικών σχέσεων σ ένα χώρο όπου κυριαρχούν οι εμπορευματικές σχέσεις. Ένα άλλο στοιχείο που θέλουμε να επισημάνουμε είναι ότι πρέπει να δούμε τον καπιταλιστή και τον εργαζόμενο με άλλη σκοπιά απ ό,τι παρουσιαζόταν μέχρι σήμερα (δηλαδή ως αγοραστή και πωλητή της εργατικής δύναμης). Ο μισθωτός είναι ο νέος τρόπος ένταξης του ατόμου στην κοινωνία και πιο συγκεκριμένα είναι ο νέος τρόπος καταπίεσης (που στηρίζεται και ασκείται από μία εξωτερική ως προς το κεφάλαιο και τους εργαζόμενους δύναμη) μιας ομάδας ατόμων από μία άλλη ομάδα ατόμων. Η ομάδα που ασκεί την καταπίεση και έχει και την εξουσία είναι η ομάδα η οποία έχει 12. Βλ. το άρθρο μου «Περιοδολόγηση του ελληνικού καπιταλισμού. Ο ρόλος του κράτους» σ ένα υπό έκδοση συλλογικό βιβλίο, και το άρθρο μου «Κράτος και ανάπτυξη στην Ελλάδα», Τετράδια, άνοιξη-καλοκαίρι Για τη διαφορά ανάμεσα στον όρο πολιτικό καθεστώς και κράτος βλ. P. Salama, G. Mathias, L État surdéveloppé. Des métropoles au tiers-monde, ed. La Découverte, 1983.

12 ΚΡΑΤΟΣ, ΑΥΤΟΑΠΑΣΧΟΛΟΥΜΕΝΟΙ, ΜΙΣΘΩΤΟΙ 151 πρόσβαση στο χρήμα. Ενώ η ομάδα που υφίσταται την καταπίεση είναι η ομάδα που δεν έχει πρόσβαση στο χρήμα. Για να την αποκτήσει πρέπει να εισέλθει στο καθεστώς της μισθωτής εργασίας. Συνεπώς αυτό το καθεστώς δεν είναι τίποτε άλλο από ένα καθεστώς εξουσίας και βίας μερικών ατόμων πάνω στα υπόλοιπα άτομα. Θέτοντας αυτό το καθεστώς σε εφαρμογή επιτυγχάνουν να αποκτήσουν ένα υπερπροϊόν απαραίτητο για την ανάπτυξη της καπιταλιστικής κοινωνίας και της διατήρησης της τάξης τους. Θα μπορούσαμε λοιπόν να ορίσουμε την καπιταλιστική κοινωνία (αν και είναι αρκετά παρακινδυνευμένο) ως την κοινωνία όπου επικρατούν κυρίως δύο κοινωνικές ομάδες: οι μισθωτοί και οι μη μισθωτοί (εργοδότες και αυτοαπασχολούμενοι). Η δεύτερη κοινωνική ομάδα είναι αρκετά ανομοιογενής καθόσον περιλαμβάνει τόσο τους εργοδότες (στη σφαίρα παραγωγής, διανομής προϊόντος...) όσο και τους αυτοαπασχολούμενους που είτε εργάζονται για αποκλειστικά δικό τους λογαριασμό είτε απασχολούν και άλλα μέλη της οικογένειας, τα οποία φυσικά δεν θεωρούνται μισθωτοί (κυρίως στον γεωργικό τομέα, στο εμπόριο, στον τουρισμό...). Ας αφήσουμε προς το παρόν κατά μέρος την ομάδα των εργοδοτών και ας ασχοληθούμε κυρίως με την ομάδα των αυτοαπασχολουμένων που άλλωστε μας ενδιαφέρει και περισσότερο. Ο όρος των αυτοαπασχολουμένων έρχεται σε αντίφαση με τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής; Αν ορίσουμε τους αυτοαπασχολούμενους ως την κοινωνική ομάδα που αρνείται και αντιστέκεται στην είσοδό της στο καθεστώς της μισθωτής εργασίας, τότε ίσως η ύπαρξη ενός πολυάριθμου και ισχυρού στρώματος αυτοαπασχολουμένων δημιουργεί πρόβλημα στο καπιταλιστικό σύστημα. Σύμφωνα με την παραδοσιακή μαρξιστική σκέψη, η μισθωτή εργασία ή ταν το καθεστώς όπου κάποιοι πουλούσαν την εργατική τους δύναμη και κάποιοι άλλοι την αγόραζαν. Συνεπώς ο όρος αυτοαπασχολούμενος δημιουργούσε κάποιο πρόβλημα καθόσον ή δεν γινόταν η συναλλαγή ή ο ίδιος ήταν ταυτόχρονα πωλητής και αγοραστής της εργατικής του δύναμης. Βέβαια είχε διατυπωθεί η άποψη από πολλούς μαρξιστές ότι με την ανάπτυξη του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής το στρώμα αυτό θα οδηγείτο προς την εξαφάνιση λόγω της μισθωτοποίησης των μελών του. Εδώ ίσως βρίσκεται και η αγωνία του Γ. Μαυρή14 που προσπαθεί, παραθέτοντάς μας στοιχεία, να μας αποδείξει ότι ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής έχει εισέλθει και στον τριτογενή τομέα, χώρο κατεξοχήν των αυτοαπασχολουμένων. Ως προς το αν ο τριτογενής τομέας διέπεται από τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής δεν διαφωνούμε καθόλου. Όμως η ύπαρξη ενός ισχυρού στρώματος αυτοαπασχο 14. Γ. Μαυρής, «Το πρόβλημα της μικροαστικής τάξης στην Ελλάδα», Θέσεις, αρ. 9. Οκτ.-Δεκ

13 152 ΜΙΧΑΛΗΣ ΧΛΕΤΣΟΣ λουμένων (έστω και αν μειώνονται τα τελευταία χρόνια) είναι γεγονός που δεν μπορεί να αμφισβητηθεί από κανέναν. Για το 1986 το ποσοστό των αυτοαπασχολουμένων στον πρωτογενή τομέα ανερχόταν σε 91% έναντι 4% των μισθωτών. Για τον δευτερογενή τομέα τα αντίστοιχα ποσοστά αυτοαπασχολουμένων και μισθωτών ήταν 20% και 72%. Για δε τον τριτογενή τομέα ήταν 27% και 65%.15 Αναφέραμε προηγουμένως ότι το καθεστώς της μισθωτής εργασίας δεν πρέπει να το δούμε ως διαδικασία αγοραπώλησης της εργατικής δύναμης του ατόμου, αλλά ως τη διαδικασία υποταγής μιας ομάδας ατόμων στην εξουσία μιας άλλης ομάδας ατόμων. Κάτω από αυτό το πρίσμα θα πρέπει να εξετάσουμε το ρόλο της ομάδας των αυτοαπασχολουμένων. Θα πρέπει επίσης να τονίσουμε ότι δεν πρόκειται για τη μεμονωμένη υποταγή ενός ατόμου σ ένα άλλο άτομο, αλλά την αδιαίρετη υποταγή ατόμων σε άτομα. Μέσα σ αυτή τη διαδικασία άλλα άτομα είναι περισσότερο υποταγμένα (άμεσα) και άλλα λιγότερο (έμμεσα). Οι αυτοαπασχολούμενοι είνα ενταγμένοι σ αυτή τη διαδικασία με βαθμό εξάρτησης διαφορετικό απ ό,τι οι μισθωτοί. Υπάρχει εξάλλου μια συνεχής κίνηση των αυτοαπασχολουμένων ανάμεσα στους δύο πόλους, δηλαδή τους μισθωτούς και τους μη μισθωτούς-καπιταλιστές. Βέβαια στις περισσότερες καπιταλιστικές χώρες η πλειονότητα των αυτοαπασχολουμένων κινούνταν περισσότερο προς τον πόλο των μισθωτών παρά προς τον άλλο πόλο. Το ερώτημα λοιπόν που τίθεται είναι αν με την ανάπτυξη του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής το στρώμα των αυτοαπασχολουμένων οδηγείται σε εξαφάνιση ή όχι. Η περίπτιοση της Ελλάδας μάλλον συνηγορεί με την άποψη ότι μπορεί το στρώμα των αυτοαπασχολουμένων να συνυπάρχει με την ανάπτυξη του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής. Άρα το κυρίαρχο ζήτημα είναι το «γιατί». Αυτό θα προσπαθήσουμε να εξηγήσουμε στη συνέχεια. ΕΛΛΑΔΑ: ΚΡΑΤΟΣ - ΜΙΣΘΩΤΟΙ ΚΑΙ ΑΥΤΟΑΠΑΣΧΟΛΟΥΜΕΝΟΙ Η συνύπαρξη ισχυρού στρώματος αυτοαπασχολουμένων με το στρώμα των μισθωτών στην Ελλάδα έδωσε αφορμή για να γίνουν πολλές θεωρητικές συζητήσεις. Οι περισσότερες κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι αιτία αυτού του γεγονότος είναι η υπανάπτυξη ή εξαρτημένη ανάπτυξη της χώρας μας. 15. 'Ερευνα απασχόλησης εργατικού δυναμικού για το 1986, ΕΣΥΕ Στον όρο αυτοαπασχολούμενοι έχουν υπολογιστεί μόνο οι εργοδότες για δικό τους λογαριασμό + τα συμβοηθούντα μέλη της οικογένειας.

14 ΚΡΑΤΟΣ, ΑΥΤΟΑΠΑΣΧΟΛΟΥΜΕΝΟΙ, ΜΙΣΘΩΤΟΙ.Μ.Ε. 153 Στην εισαγωγή αυτού του κειμένου αναφέραμε γιατί δεν είμαστε σύμφωνοι μ αυτούς τους όρους. Θέλουμε επίσης να τονίσουμε ότι η συγκεκριμένη μορφή στην αγορά εργασίας είναι σε μεγάλο βαθμό αποτέλεσμα της ανάπτυξης. Βέβαια επιδρά και αυτή με τη σειρά της πάνω στη μορφή ανάπτυξης. Την απάντηση στο ζήτημα της συνύπαρξης αυτοαπασχολουμένων και μισθωτών στην Ελλάδα θα πρέπει να την αναζητήσουμε στον συγκεκριμένο τρόπο ανάπτυξης που ακολούθησε η Ελλάδα. Οι παράγοντες που οδήγησαν την Ελλάδα να ακολουθήσει αυτόν το δρόμο ανάπτυξης είναι κυρίως δύο: η διαδικασία συσσώρευσης του κεφαλαίου και ο ρόλος του κράτους.16 Όπως αναφέραμε προηγουμένως, το κράτος είναι ανεξάρτητο από το πολιτικό καθεστώς. Το κράτος είναι η ένωση του «πολιτικού» με το «οικονομικό» που η πραγματοποίησή του έρχεται (γίνεται) κάτω από τη μορφή του πολιτικού καθεστώτος στη διάρκεια της πάλης των τάξεων. Το πολιτικό καθεστώς χαρακτηρίζεται από την αυτονομία που διαθέτει όχι μόνο απέναντι στις κοινωνικές τάξεις αλλά και απέναντι στα πολιτικά καθεστώτα των άλλων χωρών.17 Το πολιτικό καθεστώς μέσα από την αναζήτηση της νομιμοποίησής του καθορίζει σε μεγάλο βαθμό το καθεστώς συσσώρευσης, άρα και τη μορφή της ανάπτυξης της χώρας. Το πρόβλημα που τίθεται είναι γιατί το πολιτικό καθεστώς αναζητεί τη νομιμοποίησή του. Το κράτος παρεμβαίνει στην κοινωνία με δύο τρόπους:18 είτε μέσω της παρέμβασης στη διαδικασία συσσώρευσης του κεφαλαίου είτε μέσω της χρήσης του ζεύγους αναζήτηση νομιμοποίησης-καταπίεσης. Η παρέμβαση του κράτους στη διαδικασία συσσώρευσης του κεφαλαίου σημαίνει ότι το κράτος δημιουργεί τις προϋποθέσεις για την αναπαραγωγή τόσο του κεφαλαίου όσο και της εργατικής δύναμης. Είναι δηλαδή παρέμβαση τόσο απέναντι στο κεφάλαιο όσο και απέναντι στην εργασία. Όσον αφορά το ζεύγος νομιμοποίηση-καταπίεση, θέλαμε να τονίσουμε ότι δεν είναι όροι αντιφατικοί. Αποτελούν τις δύο πλευρές του ίδιου νομίσματος. Ανάλογα με τις συνθήκες της πάλης των τάξεων, το πολιτικό καθεστώς αναζητεί τη νομιμοποίησή του είτε από περιορισμένες κοινωνικές μερίδες (περιορισμένη νομιμοποίηση, είναι η περίπτωση δικτατοριών ή ελεγχόμενων μορφών δημοκρατίας), είτε από το σύνολο του πληθυσμού (πλατιά νομιμοποίηση, είναι η περίπτωση των δυτικοευρωπαϊκών χωρών μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο) Βλ. το άρθρο μου «Μισθωτή εργασία και ανάπτυξη στην Ελλάδα», Ο Πολίτης, Μάρτ.- Απρ P. Salama, G. Mathias, ό.π. 18. Βλ. το άρθρο μου «Μισθωτή εργασία και ανάπτυξη στην Ελλάδα», ό.π. 19. Ρ. Salama, G. Mathias, ό.π.

15 154 ΜΙΧΑΛΗΣ ΧΛΕΤΣΟΣ Οι συνθήκες της πάλης των τάξεων στην Ελλάδα20 ήταν τέτοιες που αφενός μεν ανάγκαζαν το πολιτικό καθεστώς να αναζητήσει τη νομιμοποίησή του από τα μικροαστικά στρώματα (άρα και να διευκολύνει την αναπαραγωγή των αυτοαπασχολουμένων), αφετέρου έκαναν να καθυστερήσει αρκετά η εμφάνιση του κράτους πρόνοιας (μεγάλο μέρος της τάξης των μισθωτών ή ταν υπό διωγμό). Η πρώτη σοβαρή προσπάθεια εγκαθίδρυσης κράτους πρόνοιας αλλά και γενίκευσης της μισθωτοποίησης έγινε αμέσως μετά την πτώση της δικτατορίας το Τελικά κατέληξε σε αποτυχία. Η ισχυρή θέση των αυτοαπασχολουμένων και γενικότερα οι οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες στη χώρα μας δεν το επέτρεψαν. Όμως από το 1974 και μετά η Ελλάδα μπήκε στο προτσές της γενίκευσης της μισθωτοποίησης. Τη λύση αναλαμβάνει να φέρει το πολιτικό καθεστώς που έρχεται στην εξουσία με τις εκλογές του ΕΠΙΛΟΓΟΣ Το ΠΑΣΟΚ κατάλαβε πολύ καλά την απώλεια της νομιμοποίησης του πολιτικού καθεστώτος της Ν.Δ. Γι αυτό το λόγο υποστηρίζει ότι εκφράζει όλους τους μη προνομιούχους (δηλαδή τη μεγάλη πλειονότητα των αυτοαπασχολουμένων και των μισθωτών). Αποκτά τη νομιμοποίησή του από την πλειονότητα του λαού. Εδώ όμως παρατηρούμε την αντιφατική πολιτική που ακολουθείται. Από τη μια πλευρά ακολουθείται η πολιτική ενίσχυσης της τάσης μισθωτοποίησης μέσω της επέκτασης και θεμελίωσης του κράτους πρόνοιας (συλλογικές συμβάσεις εργασίας, ΑΤΑ, κοινωνικός μισθός, κοινωνική ασφάλιση...21) και των αυξημένων προσλήψεων στον δημόσιο τομέα, από την άλλη ακολουθείται πολιτική στήριξης της τάξης των αυτοαπασχολουμένων για να μη χάσει τη νομιμοποίηση που του παρέχουν. Αυτό επιτυγχάνεται κυρίως μέσω των οικονομικών πόρων που του διαθέτει η Ευρωπαϊκή Κοινότητα. Όμως η πλειονότητα των αυτοαπασχολουμένων και των μισθωτών βλέπει τη θέση τους (μείωση του πραγματικού τους εισοδήματος) να χειροτερεύει μέσα στο σύστημα. Αυτά τα στρώματα αρχίζουν να αποσύρουν τη νομιμοποίηση που παρέχουν στο πολιτικό καθεστώς. Η Ελλάδα, έχοντας ήδη μπει στη διαδικασία αυξανόμενης μισθωτοποίησης, βουλιάζει όλο και πιο πολύ στην κρίση που προέρχεται από την ύ παρξη των δύο αυτών κοινωνικών ομάδων. Και όπως το προτσές της μισθω- 20. Βλ. τα άρθρα μου «Περιοδολόγηση...» ό.π. και «Μισθωτή εργασία...» ό.π. 21. Βλ. Ντάντης-Λάζαρος Δουκάκης, Εργασιακές σχέσεις: Οικονομία και θεσμοί, εκδ. Οδυσσέας, 1988.

16 ΚΡΑΤΟΣ, ΑΥΤΟΑΠΑΣΧΟΛΟΥΜΕΝΟΙ, ΜΙΣΘΩΤΟΙ.Μ.Ε. 155 τοποίησης είναι αρκετά μακροχρόνιο (απαιτεί αρκετές δεκαετίες και είναι συνάρτηση διαφόρων παραγόντων, όπως αντίσταση των αυτοαπασχολουμένων...) μάλλον το «1992» θα τη βρει με αρκετές ιδιομορφίες ως προς τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες.

Η σύγχρονη εργατική τάξη και το κίνημά της (2) Συντάχθηκε απο τον/την ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ Παρασκευή, 11 Σεπτέμβριος :57

Η σύγχρονη εργατική τάξη και το κίνημά της (2) Συντάχθηκε απο τον/την ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ Παρασκευή, 11 Σεπτέμβριος :57 Για την πληρέστερη κατανόηση της μεθοδολογίας, με την οποία γίνεται από το μαρξισμό ο διαχωρισμός της αστικής κοινωνίας στο σύνολό της σε τάξεις, είναι απαραίτητο να αναφέρουμε τον κλασικό ορισμό που έδωσε

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο και κράτος: Από τα Grundrisse στο Κεφάλαιο και πίσω πάλι

Κεφάλαιο και κράτος: Από τα Grundrisse στο Κεφάλαιο και πίσω πάλι Κεφάλαιο και κράτος: Από τα Grundrisse στο Κεφάλαιο και πίσω πάλι Γιώργος Οικονομάκης geconom@central.ntua.gr Μάνια Μαρκάκη maniam@central.ntua.gr Συνεργασία: Φίλιππος Μπούρας Κομβικό-συστατικό στοιχείο

Διαβάστε περισσότερα

Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Η θέση της «κυκλοφορίας» στην αναπαραγωγή του οικονομικού συστήματος... Γιώργος Σταμάτης

Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Η θέση της «κυκλοφορίας» στην αναπαραγωγή του οικονομικού συστήματος... Γιώργος Σταμάτης Η θέση της "κυκλοφορίας" στην αναπαραγωγή του οικονομικού συστήματος και στην παραγωγή υπεραξίας και κέρδουςτου Γιώργου Σταμάτη Είναι ευρέως δεδομένη η άποψη, ότι, κατά τον Μαρξ, ο τομέας της «κυκλοφορίας»,

Διαβάστε περισσότερα

1.3 Λειτουργίες της εργασίας και αντιλήψεις περί εργασίας

1.3 Λειτουργίες της εργασίας και αντιλήψεις περί εργασίας 1.3 Λειτουργίες της εργασίας και αντιλήψεις περί εργασίας Η εργασία επιτελεί τέσσερεις βασικές λειτουργίες στις σύγχρονες κοινωνίες: την παραγωγή του πλούτου της κοινωνίας την αναπαραγωγή των ατόμων την

Διαβάστε περισσότερα

Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Αξίες και τιμές παραγωγής. Η σχέση μεταξύ του 1ου και του 3ου τόμου του «Κεφαλαίου» Γιώργος Σταμάτης

Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Αξίες και τιμές παραγωγής. Η σχέση μεταξύ του 1ου και του 3ου τόμου του «Κεφαλαίου» Γιώργος Σταμάτης Άξιες και τιμές παραγωγής: Η σχέση μεταξύ του 1ου και του 3ου τόμου του «Κεφαλαίου» του Γιώργου Σταμάτη 1. Εισαγωγή Σκοπός μας δεν είναι να δείξουμε απλώς, ότι μεταξύ του 1ου και του 3ου τόμου του «Κεφαλαίου»

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΩΡΗΤΙΚΟΙ ΚΑΙ ΘΕΩΡΙΕΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Χ. ΑΠ. ΛΑΔΙΑΣ

ΘΕΩΡΗΤΙΚΟΙ ΚΑΙ ΘΕΩΡΙΕΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Χ. ΑΠ. ΛΑΔΙΑΣ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟΙ ΚΑΙ ΘΕΩΡΙΕΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Χ. ΑΠ. ΛΑΔΙΑΣ Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΥΠΑΝΑΠΤΥΞΗΣ : ανέπτυξε τη θεωρία περί «άνισης ανταλλαγής». Η θεωρία του αποτελεί μέρος μιας πιο λεπτομερούς ερμηνείας της μεταπολεμικής

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ : ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΠΡΟΝΟΙΑΣ ΩΣ ΝΕΟΣ ΤΡΟΠΟΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΤΟΥ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ : ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΠΡΟΝΟΙΑΣ ΩΣ ΝΕΟΣ ΤΡΟΠΟΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΤΟΥ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΚΥΚΛΟΣ ΔΙΑΛΕΞΕΩΝ «ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ» ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ : ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΠΡΟΝΟΙΑΣ ΩΣ ΝΕΟΣ ΤΡΟΠΟΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΤΟΥ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΜΙΧΑΛΗΣ ΧΛΕΤΣΟΣ ΤΜΗΜΑ

Διαβάστε περισσότερα

1. Σκοπός της οικονομικής ανάπτυξης είναι η αύξηση του εισοδήματος των εργαζομένων.

1. Σκοπός της οικονομικής ανάπτυξης είναι η αύξηση του εισοδήματος των εργαζομένων. ΑΘ. ΧΑΡΙΤΩΝΙΔΗΣ : ΑΡΧΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΕΠΑΛ 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1Ο : ΒΑΣΙΚΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ 1.1. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΣΩΣΤΟΥ ΛΑΘΟΥΣ Στις παρακάτω ερωτήσεις να σημειώσετε το χαρακτηρισμό Σ (σωστό) ή Λ (λάθος). 1.

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ 23

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ 23 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Πρόλογος...21 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ 23 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Εισαγωγικές Έννοιες... 25 1.1 Η Οικονομική Επιστήμη και οι Σχολές Οικονομικής

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Συγκρουσιακές Θεωρήσεις Διδάσκων: Δρ. Βασίλης Ντακούμης 1 Διάγραμμα της παρουσίασης Μάθημα 5ο (σελ. 128 136) Οι θέσεις του Althusser Οι θέσεις του Gramsci 2 Karl Marx (1818-1883)

Διαβάστε περισσότερα

3.2 Η εμπειρική προσέγγιση της προσφοράς εργασίας - Η επίδραση της ζήτησης επί της προσφοράς εργασίας

3.2 Η εμπειρική προσέγγιση της προσφοράς εργασίας - Η επίδραση της ζήτησης επί της προσφοράς εργασίας 3.2 Η εμπειρική προσέγγιση της προσφοράς εργασίας - Η επίδραση της ζήτησης επί της προσφοράς εργασίας Η νεοκλασική θεωρία της προσφοράς εργασίας που αναπτύξαμε προηγουμένως υποστηρίζει ότι οι επιλογές

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΕΙΣ. 1.Στόχοι της εργασίας. 2. Λέξεις-κλειδιά ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΟΝ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΕΠΟ42

ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΕΙΣ. 1.Στόχοι της εργασίας. 2. Λέξεις-κλειδιά ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΟΝ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΕΠΟ42 ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΟΝ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΕΠΟ42 2 Η ΓΡΑΠΤΗ ΕΡΓΑΣΙΑ 2012-2013 ΘΕΜΑ: «Να συγκρίνετε τις απόψεις του Βέμπερ με αυτές του Μάρξ σχετικά με την ηθική της

Διαβάστε περισσότερα

Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Mea culpa (?) Γιώργος Η. Οικονομάκης

Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Mea culpa (?) Γιώργος Η. Οικονομάκης MEA CULPA (?) του Γιώργου Η. Οικονομάκη Κύριε Διευθυντή. Μέχρι τη στιγμή που γράφω το σημείωμα τούτο γνωρίζω ότι για μια, τουλάχιστο, διατύπωση - θέση του τελευταίου άρθρου μου στο περιοδικό έγινα αντικείμενο

Διαβάστε περισσότερα

3. ΠΟΡΟΙ ΚΑΙ ΔΙΕΘΝΕΣ ΕΜΠΟΡΙΟ: ΥΠΟΔΕΙΓΜΑ HECKSCHER-OHLIN

3. ΠΟΡΟΙ ΚΑΙ ΔΙΕΘΝΕΣ ΕΜΠΟΡΙΟ: ΥΠΟΔΕΙΓΜΑ HECKSCHER-OHLIN 3. ΠΟΡΟΙ ΚΑΙ ΔΙΕΘΝΕΣ ΕΜΠΟΡΙΟ: ΥΠΟΔΕΙΓΜΑ HESHER-OHIN Υπάρχουν δύο συντελεστές παραγωγής, το κεφάλαιο και η εργασία τους οποίους χρησιμοποιεί η επιχείρηση για να παράγει προϊόν Y μέσω μιας συνάρτησης παραγωγής

Διαβάστε περισσότερα

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ 1 ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Β ΤΑΞΗ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ 2 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο - ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ 2.4 Το σοσιαλιστικό σύστημα ή η σχεδιασμένη οικονομία

Διαβάστε περισσότερα

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ. Ενότητα 3: Δισσοί Λόγοι. Παρούσης Μιχαήλ. Τμήμα Φιλοσοφίας

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ. Ενότητα 3: Δισσοί Λόγοι. Παρούσης Μιχαήλ. Τμήμα Φιλοσοφίας ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ Ενότητα 3: Δισσοί Λόγοι Παρούσης Μιχαήλ Τμήμα Φιλοσοφίας 1 Σκοποί της ενότητας 1. Δισσοί λόγοι: τί σημαίνει έχω δίκιο ή άδικο 2. Δίκαιο και εξουσία 1.Τί σημαίνει έχω δίκιο ή άδικο

Διαβάστε περισσότερα

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ 1 ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Β ΤΑΞΗ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ 2 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2Ο 2.3 Η γένεση της οικονομικής σκέψης (Ξενοφών, Αριστοτέλης) 2.3 Η ΓΕΝΕΣΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Ο Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Ο Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Ο Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 4.1 ΤΟ ΚΥΡΙΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ 4.1 ΤΟ ΚΥΡΙΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ 1/7 Το κύριο οικονομικό πρόβλημα Έχει παγκόσμια ισχύ Από αυτό απορρέουν όλα τα άλλα οικονομικά προβλήματα Πώς

Διαβάστε περισσότερα

«Δυνατότητες ανάπτυξης της περιοχής του Πολιχνίτου με το νέο θεσμικό και χρηματοδοτικό πλαίσιο»

«Δυνατότητες ανάπτυξης της περιοχής του Πολιχνίτου με το νέο θεσμικό και χρηματοδοτικό πλαίσιο» «Δυνατότητες ανάπτυξης της περιοχής του Πολιχνίτου με το νέο θεσμικό και χρηματοδοτικό πλαίσιο» Περιεχόμενα της παρουσίασης Ποιος είναι ο στόχος της σημερινής εκδήλωσης Πως βλέπουμε εμείς τον σχεδιασμό

Διαβάστε περισσότερα

Οµιλία του Προέδρου του ΣΕΒ. κ. Οδυσσέα Κυριακόπουλου. «Περιφερειακή Ανάπτυξη και Απασχόληση»

Οµιλία του Προέδρου του ΣΕΒ. κ. Οδυσσέα Κυριακόπουλου. «Περιφερειακή Ανάπτυξη και Απασχόληση» Οµιλία του Προέδρου του ΣΕΒ κ. Οδυσσέα Κυριακόπουλου στην Ηµερίδα της ΓΣΕΕ «Περιφερειακή Ανάπτυξη και Απασχόληση» Θεσσαλονίκη 5 Σεπτεµβρίου 2003 Ηλέκτρα Παλλάς 1 Τα τελευταία χρόνια, παρά την ταχεία ανάπτυξη

Διαβάστε περισσότερα

Συρρικνώνεται η εργατική τάξη; Μέγεθος, έκταση και δυναμική της εργατικής τάξης στην Ελλάδα

Συρρικνώνεται η εργατική τάξη; Μέγεθος, έκταση και δυναμική της εργατικής τάξης στην Ελλάδα Published on Νέο Αριστερό Ρεύμα (http://narnet.gr) Home > Συρρικνώνεται η εργατική τάξη; Μέγεθος, έκταση και δυναμική της εργατικής τάξης στην Ελλάδα Συρρικνώνεται η εργατική τάξη; Μέγεθος, έκταση και

Διαβάστε περισσότερα

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ Β ΛΥΚΕΙΟΥ Α. ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΜΙΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ - ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ Β ΛΥΚΕΙΟΥ Α. ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΜΙΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ - ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ 1 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ Β ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΕΦ. 2 ο : Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ - 2.1.: ΤΟ ΑΕΠ & Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΕΥΗΜΕΡΙΑ Α. ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΜΙΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ - ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ Η οικονομική ανάλυση διακρίνεται σε μικροοικονομική

Διαβάστε περισσότερα

13/1/2010. Οικονομική της Τεχνολογίας. Ερωτήματα προς συζήτηση ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ

13/1/2010. Οικονομική της Τεχνολογίας. Ερωτήματα προς συζήτηση ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ Τμήμα Μηχανικών Οικονομίας και Διοίκησης Οικονομική της Τεχνολογίας Διάλεξη 6 η: Οικονομική Θεωρία και το Ζήτημα της Τεχνολογικής Αλλαγής: & II 1 Ερωτήματα

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9 Η ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΗΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΖΗΤΗΣΗΣ

ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9 Η ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΗΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΖΗΤΗΣΗΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9 Η ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΗΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΖΗΤΗΣΗΣ Η ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΗΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΖΗΤΗΣΗΣ Βασικές έννοιες που προσδιορίζουν τα εθνικά μακροοικονομικά μεγέθη Από

Διαβάστε περισσότερα

Πρώτη ενότητα: «Η ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ»

Πρώτη ενότητα: «Η ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ» Πρώτη ενότητα: «Η ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ» Επιχειρηματίας είναι ο άνθρωπος που κινητοποιεί τους απαραίτητους πόρους και τους εκμεταλλεύεται παραγωγικά για την υλοποίηση μιας επιχειρηματικής ευκαιρίας με σκοπό

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στην Πολιτική Οικονομία

Εισαγωγή στην Πολιτική Οικονομία Εισαγωγή στην Πολιτική Οικονομία Εργασιακή Θεωρία της Αξίας του Μαρξ Σημειώσεις του Λευτέρη Τσουλφίδη Καθηγητή Τμήματος Οικονομικών Επιστημών Ο Νόμος της Αξίας του Μαρξ Ο καπιταλισμός ορίζεται ως το σύστημα

Διαβάστε περισσότερα

Η Γυναίκα στην Αρχαία Αθήνα. Χουτουρίδου Κλαούντια, καθ. κλ. ΠΕ07

Η Γυναίκα στην Αρχαία Αθήνα. Χουτουρίδου Κλαούντια, καθ. κλ. ΠΕ07 Η Γυναίκα στην Αρχαία Αθήνα Χουτουρίδου Κλαούντια, καθ. κλ. ΠΕ07 Η ιδέα Η θέση και ο ρόλος της γυναίκας στο κοινωνικό σύνολο διαφοροποιείται από κοινωνία σε κοινωνία και από εποχή σε εποχή. Είναι πολύ

Διαβάστε περισσότερα

Σημειώσεις Κοινωνιολογίας Κεφάλαιο 1 1

Σημειώσεις Κοινωνιολογίας Κεφάλαιο 1 1 Σημειώσεις Κοινωνιολογίας Κεφάλαιο 1 1 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ Γέννηση της κοινωνιολογίας Εφαρμογή της κοινωνιολογικής φαντασίας Θεμελιωτές της κοινωνιολογίας (Κοντ, Μαρξ, Ντυρκέμ, Βέμπερ) Κοινωνιολογικές

Διαβάστε περισσότερα

Οικονομική Κοινωνιολογία

Οικονομική Κοινωνιολογία Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών Τμήμα Οικονομικής Επιστήμης Εαρινό Εξάμηνο 2016-17 Οικονομική Κοινωνιολογία Διδάσκων: Δημήτρης Λάλλας Μαρξική Οικονομική Κοινωνιολογία: Ο καπιταλισμός στη σκέψη του Καρλ

Διαβάστε περισσότερα

1)Στην αρχαιότητα δεν υπήρχε διάκριση των κοινωνικών επιστημών από τη φιλοσοφία. Σ Λ

1)Στην αρχαιότητα δεν υπήρχε διάκριση των κοινωνικών επιστημών από τη φιλοσοφία. Σ Λ 1.2.1 1)α)Σε ποιους, ας τους πούμε κλάδους, διαιρούσε ο Αριστοτέλης τη Φιλοσοφία (6 μονάδες); β)ποιο ήταν το περιεχόμενο κάθε κλάδου από αυτούς; β)ποιος από αυτούς ασχολούνταν, έστω και έμμεσα, με την

Διαβάστε περισσότερα

«Τα Βήματα του Εστερναχ»

«Τα Βήματα του Εστερναχ» «Τα Βήματα του Εστερναχ» Τοποθέτηση του ΔΗΜ.ΓΚΟΥΝΤΟΠΟΥΛΟΥ στη παρουσίαση του βιβλίου ΑΛΕΚΟΥ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ. ΧΑΤΖΗΓΙΑΝΝΕΙΟ-Λάρισα 16/1/2009 Κυρίες και κύριοι. Σε κάθε βιβλίο, μελέτη,διήγημα η ποίημα ο συγγραφέας

Διαβάστε περισσότερα

Αποταμιεύσεις και Επενδύσεις

Αποταμιεύσεις και Επενδύσεις Αποταμιεύσεις και Επενδύσεις Είτε αποταμιεύουν τα νοικοκυριά είτε όχι, δεν πρόκειται να επενδύσει κανένας στην Ελλάδα όσο η ζήτηση είναι χαμηλή γεγονός που σημαίνει ότι, η ελληνική τραγωδία θα συνεχίζεται

Διαβάστε περισσότερα

Τίτλος Ειδικού Θεματικού Προγράμματος: «Διοίκηση, Οργάνωση και Πληροφορική για Μικρομεσαίες

Τίτλος Ειδικού Θεματικού Προγράμματος: «Διοίκηση, Οργάνωση και Πληροφορική για Μικρομεσαίες ΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ, ΒΑΣΙΚΟΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΑΙΓΑΙΟΠΕΛΑΓΙΤΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ Τίτλος Ειδικού Θεματικού Προγράμματος: «Διοίκηση, Οργάνωση και Πληροφορική για Μικρομεσαίες

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟΜΟΣ Δ ΕΜΠΟΡΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΟ ΕΤΟΣ ΜΑΡΤΙΟΣ 2018 ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΥΛΗΣ : ΒΙΚΥ ΒΑΡΔΑ

ΤΟΜΟΣ Δ ΕΜΠΟΡΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΟ ΕΤΟΣ ΜΑΡΤΙΟΣ 2018 ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΥΛΗΣ : ΒΙΚΥ ΒΑΡΔΑ ΤΟΜΟΣ Δ ΕΜΠΟΡΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΟ ΕΤΟΣ 2017-2018 ΜΑΡΤΙΟΣ 2018 ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΥΛΗΣ : ΒΙΚΥ ΒΑΡΔΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. Οι εμπορικές πράξεις αποτελούν κομμάτι της καθημερινής μας ζωής. Τη στιγμή που κάποιος πωλεί ένα ζευγάρι

Διαβάστε περισσότερα

Η Θεωρία των Διεθνών Μετακινήσεων Εργατικού Δυναμικού

Η Θεωρία των Διεθνών Μετακινήσεων Εργατικού Δυναμικού Η Θεωρία των Διεθνών Μετακινήσεων Εργατικού Δυναμικού Περιεχόμενα Κεφαλαίου Α. Θεωρητική Προσέγγιση των Αιτίων των Μετακινήσεων Εργατικού Δυναμικού Η Κλασική Οικονομική Σκέψη και η Μετανάστευση Η Μαρξιστική

Διαβάστε περισσότερα

Οικονοµία. Βασικές έννοιες και ορισµοί. Η οικονοµική επιστήµη εξετάζει τη συµπεριφορά

Οικονοµία. Βασικές έννοιες και ορισµοί. Η οικονοµική επιστήµη εξετάζει τη συµπεριφορά Οικονοµία Βασικές έννοιες και ορισµοί Οικονοµική Η οικονοµική επιστήµη εξετάζει τη συµπεριφορά των ανθρώπινων όντων αναφορικά µε την παραγωγή, κατανοµή και κατανάλωση υλικών αγαθών και υπηρεσιών σε έναν

Διαβάστε περισσότερα

Επεξεργασία Μεταποίηση. ΝτουµήΠ. Α.

Επεξεργασία Μεταποίηση. ΝτουµήΠ. Α. Επεξεργασία Μεταποίηση ΝτουµήΠ. Α. 1 Επεξεργασία Μεταποίηση Ως επεξεργασία ή µεταποίηση ενός πρωτογενούς γεωργικού προϊόντος χαρακτηρίζεται το σύνολο των χειρισµών και επεµβάσεων µετά τη συγκοµιδή του,

Διαβάστε περισσότερα

ΕΤΑΙΡΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΚΑΙ ΗΘΙΚΗ. Δρ. Γεώργιος Θερίου

ΕΤΑΙΡΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΚΑΙ ΗΘΙΚΗ. Δρ. Γεώργιος Θερίου ΕΤΑΙΡΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΚΑΙ ΗΘΙΚΗ Δρ. Γεώργιος Θερίου Η ΑΓΟΡΑ ΚΑΙ Ο ΠΕΛΑΤΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ: 3 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Επιχείρηση = Ένα σκαμνί με τρία πόδια: πελάτες, κεφάλαιο και εργαζόμενοι. Οι μεταβλητές αυτές προσδιορίζουν την

Διαβάστε περισσότερα

ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΑΤΣΑΚΙΩΡΗ

ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΑΤΣΑΚΙΩΡΗ Προτεινόμενα Θέματα Νεοελληνικής Γλώσσας Β Λυκείου Κείμενο: «Εργαζόμενοι από το σπίτι» Στην εποχή της ταχύτητας που ζούμε οι αλλαγές είναι αναμενόμενες σε πολλούς τομείς. Έτσι και στον εργασιακό χώρο παρατηρούνται

Διαβάστε περισσότερα

ΒΑΣΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ

ΒΑΣΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ V PRC «Συνδικαλισμός, συνδικάτα και συνδικαλιστική συμμετοχή στη συγκυρία της οικονομικής κρίσης», ΒΑΣΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Αντικείμενο της παρούσας έρευνας αποτέλεσε η διερεύνηση του βαθμού συνδικαλιστικής

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ

ΑΡΧΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΑΡΧΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ Κεφάλαιο 1 ο : Βασικές Οικονομικές Έννοιες ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΝΙΚΟΛΑΟΣ Χ. ΤΖΟΜΑΚΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΟΛΟΓΟΣ Πολιτική Οικονομία (Οικονομική Επιστήμη) είναι η επιστήμη που μελετά τα οικονομικά προβλήματα

Διαβάστε περισσότερα

e-seminars Διοικώ 1 Επαγγελματική Βελτίωση Seminars & Consulting, Παναγιώτης Γ. Ρεγκούκος, Σύμβουλος Επιχειρήσεων Εισηγητής Ειδικών Σεμιναρίων

e-seminars Διοικώ 1 Επαγγελματική Βελτίωση Seminars & Consulting, Παναγιώτης Γ. Ρεγκούκος, Σύμβουλος Επιχειρήσεων Εισηγητής Ειδικών Σεμιναρίων e-seminars Πρωτοποριακή Συνεχής Επαγγελματική και Προσωπική Εκπαίδευση Επαγγελματική Βελτίωση Διοικώ 1 e Seminars Copyright Seminars & Consulting Page 1 Περιεχόμενα 1. Τι είναι «διοίκηση» 2. Η «διοίκηση»

Διαβάστε περισσότερα

ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΚΑΙ Ο ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΣΚΟΠΟΣ ΤΟΥΣ;

ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΚΑΙ Ο ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΣΚΟΠΟΣ ΤΟΥΣ; Η επαγγελματική ανάπτυξη και η ανθρώπινη ανάπτυξη συνδέονται. Η εξελικτική πορεία του ατόμου δεν κλείνει με την είσοδό του στο επάγγελμα ή σε έναν οργανισμό αλλά αντίθετα, την στιγμή εκείνη αρχίζει μία

Διαβάστε περισσότερα

1.1. ΟΜΑΔΑ Α. Στις παρακάτω ερωτήσεις να σημειώσετε το χαρακτηρισμό Σ (σωστό) ή Λ (λάθος).

1.1. ΟΜΑΔΑ Α. Στις παρακάτω ερωτήσεις να σημειώσετε το χαρακτηρισμό Σ (σωστό) ή Λ (λάθος). ΑΘ. ΧΑΡΙΤΩΝΙΔΗΣ : ΑΟΘ για ΕΠΑΛ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ο 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1Ο : ΒΑΣΙΚΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ 1.1. ΟΜΑΔΑ Α 1.1.1. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΣΩΣΤΟΥ ΛΑΘΟΥΣ Στις παρακάτω ερωτήσεις να σημειώσετε το χαρακτηρισμό Σ (σωστό) ή Λ (λάθος).

Διαβάστε περισσότερα

Πόσο προϊόν παράγεται συνολικά σε ένα έτος; Πόση η αξία του προϊόντος που παράγεται;

Πόσο προϊόν παράγεται συνολικά σε ένα έτος; Πόση η αξία του προϊόντος που παράγεται; Τελικά (final goods) είναι τα αγαθά που αγοράζονται για τελική χρήση και δεν πρόκειται να ξαναπουληθούν ή να χρησιμοποιηθούν ως πρώτη ύλη στην παραγωγή άλλων εμπορευμάτων. (Το αλεύρι που αγοράζει το νοικοκυριό,

Διαβάστε περισσότερα

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ 1 ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Β ΤΑΞΗ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ 2 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Ο ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ 3.5 Κοινωνική διαστρωμάτωση και κοινωνική κινητικότητα. ΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑ

Διαβάστε περισσότερα

Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΕΩΝ 14 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 15

Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΕΩΝ 14 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 15 Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗΣ Περιεχόμενα ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΕΩΝ 14 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 15 ΜΕΡΟΣ Ι ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ ΙΕΘΝΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΠΡΩΤΟΥ ΜΕΡΟΥΣ 25 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Η

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο Σ/Λ & Πολλαπλής Επιλογής Αντικείμενο μελέτης της μακροοικονομίας είναι (μεταξύ άλλων) η:

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο Σ/Λ & Πολλαπλής Επιλογής Αντικείμενο μελέτης της μακροοικονομίας είναι (μεταξύ άλλων) η: ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ο Σ/Λ & Πολλαπλής Επιλογής 2.1 1. Η συνολική παραγωγή μιας χώρας μελετάται από τη μικροοικονομία. 2. Η φθορά που υφίσταται ο κεφαλαιουχικός εξοπλισμός στην πορεία του χρόνου, αποτιμημένη σε

Διαβάστε περισσότερα

Άριστες κατά Pareto Κατανομές και το Πρώτο Θεώρημα Ευημερίας

Άριστες κατά Pareto Κατανομές και το Πρώτο Θεώρημα Ευημερίας Άριστες κατά Pareto Κατανομές και το Πρώτο Θεώρημα Ευημερίας - Υποθέτουμε μια οικονομία που αποτελείται από: Δύο καταναλωτές 1,. Μία επιχείρηση. Δύο αγαθά: τον ελεύθερο χρόνο Χ και το καταναλωτικό αγαθό

Διαβάστε περισσότερα

Επίπεδο Γ2. Χρήση γλώσσας (20 μονάδες) Διάρκεια: 30 λεπτά. Ερώτημα 1 (5 μονάδες)

Επίπεδο Γ2. Χρήση γλώσσας (20 μονάδες) Διάρκεια: 30 λεπτά. Ερώτημα 1 (5 μονάδες) Γ2 (20 μονάδες) Διάρκεια: 30 λεπτά Ερώτημα 1 (5 μονάδες) Ο φίλος σας έγραψε μία μελέτη σχετικά με τρόπους βελτίωσης της αναγνωστικής ικανότητας των μαθητών. Επειδή, όμως, είναι ξένος, κάνει ακόμη λάθη,

Διαβάστε περισσότερα

1. Με βάση τον κανόνα της ψηφοφορίας με απλή πλειοψηφία, η ποσότητα του δημόσιου αγαθού που θα παρασχεθεί είναι η κοινωνικά αποτελεσματική ποσότητα.

1. Με βάση τον κανόνα της ψηφοφορίας με απλή πλειοψηφία, η ποσότητα του δημόσιου αγαθού που θα παρασχεθεί είναι η κοινωνικά αποτελεσματική ποσότητα. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Ακαδημαϊκό έτος 2013-2014 Τμήμα Οικονομικών Επιστημών Εξεταστική περίοδος Ιουλίου Εξέταση στο μάθημα: Δημόσια Οικονομική Διδασκαλία: Γεωργία Καπλάνογλου Η εξέταση αποτελείται από δύο

Διαβάστε περισσότερα

ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ: Η ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΑΝΙΣΟΤΗΤΩΝ

ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ: Η ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΑΝΙΣΟΤΗΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ: Η ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΑΝΙΣΟΤΗΤΩΝ Ο ρόλος της Δια βίου Μάθησης στην καταπολέμηση των εκπαιδευτικών και κοινωνικών ανισοτήτων. Τοζήτηματωνκοινωνικώνανισοτήτωνστηνεκπαίδευσηαποτελείένα

Διαβάστε περισσότερα

Η ελληνική οικονοµία ως µια αποτυχία της καπιταλιστικής πατριαρχίας & η επιλογή της δυστοπίας

Η ελληνική οικονοµία ως µια αποτυχία της καπιταλιστικής πατριαρχίας & η επιλογή της δυστοπίας 3ο Συνέδριο Επιστηµονικής Εταιρείας Πολιτικής Οικονοµίας «Η Ελληνική οικονοµία &ι ι η πολιτική των Μνηµονίων: κατάσταση & προοπτικές» Πάτρα, 14-15 15 Ιανουαρίου 2014 Η ελληνική οικονοµία ως µια αποτυχία

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ Ο ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΤΙΜΩΝ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ Ο ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΤΙΜΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ Ο ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΤΙΜΩΝ 1. Τι πρέπει να κατανοήσει ο μαθητής Στον προσδιορισμό των τιμών οι συναρτήσεις ζήτησης και προσφοράς (και οι αντίστοιχες καμπύλες) εκφράζουν τις δυνάμεις της

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΔΙΕΘΝΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ

ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΔΙΕΘΝΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ιονίων Νήσων ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΔΙΕΘΝΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Ενότητα 4: Άμεσες Ξένες Επενδύσεις Το περιεχόμενο του μαθήματος διατίθεται με άδεια Creative Commons εκτός και αν αναφέρεται

Διαβάστε περισσότερα

Η άσκηση αναπαράγεται ταυτόχρονα στον πίνακα ανάλογα με όσο έχουν γράψει και αναφέρουν οι φοιτητές.

Η άσκηση αναπαράγεται ταυτόχρονα στον πίνακα ανάλογα με όσο έχουν γράψει και αναφέρουν οι φοιτητές. 1 2 Η άσκηση αναπαράγεται ταυτόχρονα στον πίνακα ανάλογα με όσο έχουν γράψει και αναφέρουν οι φοιτητές. Στόχος: Να αποδείξουν οι φοιτητές από μόνοι τους πόσες πολλές έννοιες βρίσκονται στην τομή των δύο

Διαβάστε περισσότερα

ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΕΧΤΕΛΙΔΗΣ, ΥΒΟΝ ΚΟΣΜΑ

ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΕΧΤΕΛΙΔΗΣ, ΥΒΟΝ ΚΟΣΜΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παιδική ηλικία είναι ένα ζήτημα για το οποίο η κοινωνιολογία έχει δείξει μεγάλο ενδιαφέρον τα τελευταία χρόνια. Από τις αρχές της δεκαετίας του 1980 έως σήμερα βρίσκεται υπό εξέλιξη ένα πρόγραμμα

Διαβάστε περισσότερα

ΙΑΓΩΝΙΣΜΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΛΗΡΩΣΗ ΘΕΣΕΩΝ ΗΜΟΣΙΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΚΑΙ ΝΟΜΙΚΩΝ ΠΡΟΣΩΠΩΝ ΤΟΥ ΗΜΟΣΙΟΥ TOMEΑ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΠΕ ΕΞΕΤΑΣΗ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ: «OIKONOMIKH»

ΙΑΓΩΝΙΣΜΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΛΗΡΩΣΗ ΘΕΣΕΩΝ ΗΜΟΣΙΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΚΑΙ ΝΟΜΙΚΩΝ ΠΡΟΣΩΠΩΝ ΤΟΥ ΗΜΟΣΙΟΥ TOMEΑ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΠΕ ΕΞΕΤΑΣΗ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ: «OIKONOMIKH» ΑΝΩΤΑΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΙΑΓΩΝΙΣΜΟΥ ΙΑΓΩΝΙΣΜΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΛΗΡΩΣΗ ΘΕΣΕΩΝ ΗΜΟΣΙΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΚΑΙ ΝΟΜΙΚΩΝ ΠΡΟΣΩΠΩΝ ΤΟΥ ΗΜΟΣΙΟΥ TOMEΑ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΠΕ ΕΞΕΤΑΣΗ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ: «OIKONOMIKH»

Διαβάστε περισσότερα

Μέθοδοι Έρευνας. Ενότητα 2.1: : Η Διατύπωση του Κεντρικού Ερωτήματος-Προβλήματος. Βύρων Κοτζαμάνης

Μέθοδοι Έρευνας. Ενότητα 2.1: : Η Διατύπωση του Κεντρικού Ερωτήματος-Προβλήματος. Βύρων Κοτζαμάνης ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ Μέθοδοι Έρευνας Ενότητα 2.1: : Η Διατύπωση του Κεντρικού Ερωτήματος-Προβλήματος Βύρων Κοτζαμάνης Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας & Περιφερειακής Ανάπτυξης Άδειες Χρήσης Το

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΕΡΓΙΑ ΟΡΙΣΜΟΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΜΟΡΦΕΣ ΑΝΕΡΓΙΑΣ

ΑΝΕΡΓΙΑ ΟΡΙΣΜΟΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΜΟΡΦΕΣ ΑΝΕΡΓΙΑΣ ΑΝΕΡΓΙΑ ΟΡΙΣΜΟΣ Η κατάσταση έλλειψης εργασίας, κατά την οποία υπάρχει δυσαρμονία μεταξύ προσφοράς και ζήτησης, προσφέρονται λίγες θέσεις εργασίας, ενώ υπάρχουν πάρα πολλοί ενδ9ιαφερόμενοι. Είναι έννοια

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟΝ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ. Εξελίξεις στον Ευρωπαϊκό πολιτισμό κατά τον 20 ο αιώνα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟΝ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ. Εξελίξεις στον Ευρωπαϊκό πολιτισμό κατά τον 20 ο αιώνα ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟΝ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ Εξελίξεις στον Ευρωπαϊκό πολιτισμό κατά τον 20 ο αιώνα ΕΠΟ 41 ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 1 ης ΓΡΑΠΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 2007-2008 ΘΕΜΑ: «Παρουσιάστε τα βασικά σημεία των ιστορικών τρόπων παραγωγής

Διαβάστε περισσότερα

Θέμα: Η εξάπλωση του σχολείου - Η γένεση του κοινωνικού ανθρώπου.

Θέμα: Η εξάπλωση του σχολείου - Η γένεση του κοινωνικού ανθρώπου. Θέμα: Η εξάπλωση του σχολείου - Η γένεση του κοινωνικού ανθρώπου. Επιβλέπων Καθηγητής: Ε. Μαυρικάκης Ομάδα Έ Χαριτάκη Χαρά Ξενάκη Μαρία Παπαδημητράκη Αρετή Πετράκη Κατερίνα Πιτσικάκη Σοφία Ο ρόλος και

Διαβάστε περισσότερα

Ερώτηση:Ποιοι παράγοντες καθορίζουν τη μορφή της αγοράς ;

Ερώτηση:Ποιοι παράγοντες καθορίζουν τη μορφή της αγοράς ; Ερώτηση:Ποιοι παράγοντες καθορίζουν τη μορφή της αγοράς ; Απάντηση: Η μορφή της αγοράς καθορίζεται από μια σειρά παραγόντων. Οι σπουδαιότεροι από τους παράγοντες αυτούς είναι οι εξής: Πρώτον, ο αριθμός

Διαβάστε περισσότερα

Ειδικότεροι σκοποί. Επιμέλεια: Βασιλείου Μάνος Σελίδα 1

Ειδικότεροι σκοποί. Επιμέλεια: Βασιλείου Μάνος Σελίδα 1 Το μάθημα «Πολιτική Παιδεία» (Οικονομία, Πολιτικοί Θεσμοί & Αρχές Δικαίου και Κοινωνιολογία)είναι πρωτίστως μια μαθητεία στη Δημοκρατία. Σκοπός του είναι να διαμορφώσει έναν ελεύθερο και υπεύθυνο πολίτη,

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΑΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ 2019

ΠΑΝΑΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ 2019 ΟΜΑΔΑ ΠΡΩΤΗ Α.1 α Α.1 β Α.1 γ Α.1 δ Α.1 ε Α.2 Α.3 Λάθος Σωστό Λάθος Σωστό Σωστό β γ Β.1 ΟΜΑΔΑ ΔΕΥΤΕΡΗ Σκοπός του κράτους με την επιβολή ανώτατης τιμής διατίμησης σε ένα αγαθό είναι η προστασία του καταναλωτή

Διαβάστε περισσότερα

[Υπόδειξη: Τα αγαθά που χάνουν την υλική τους υπόσταση και τις ιδιότητες τους μετά την πρώτη χρήση τους ονομάζονται καταναλωτά.]

[Υπόδειξη: Τα αγαθά που χάνουν την υλική τους υπόσταση και τις ιδιότητες τους μετά την πρώτη χρήση τους ονομάζονται καταναλωτά.] ΕΡΓΑΣΙΕΣ 1 ου ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ 1 η Ομάδα: Ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής 1. Η χρησιμότητα της Πολιτικής Οικονομίας είναι κυρίως: α) Η δυνατότητα που μας παρέχει να επεμβαίνουμε στο οικονομικό σύστημα για να βελτιώνουμε

Διαβάστε περισσότερα

Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Οικιακή εργασία και πραγματικό ωρομίσθιο των εργαζομένων Γιώργος Σταμάτης

Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Οικιακή εργασία και πραγματικό ωρομίσθιο των εργαζομένων Γιώργος Σταμάτης του Γιώργου Σταμάτη Θα ασχοληθούμε στα ακόλουθα με τη σχέση μεταξύ οικιακής εργασίας και πραγματικού ωρομισθίου των μισθωτών εργαζομένων και θα δείξουμε ότι, όσο αυξάνεται το ποσοστό της οικιακής εργασίας,

Διαβάστε περισσότερα

(γ) Τις μορφές στρατηγικής αλληλεπίδρασης που αναπτύσσονται

(γ) Τις μορφές στρατηγικής αλληλεπίδρασης που αναπτύσσονται Βασικές Έννοιες Οικονομικών των Επιχειρήσεων - Τα οικονομικά των επιχειρήσεων μελετούν: (α) Τον τρόπο με τον οποίο λαμβάνουν τις αποφάσεις τους οι επιχειρήσεις. (β) Τις μορφές στρατηγικής αλληλεπίδρασης

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνιολογία της Αγροτικής Ανάπτυξης

Κοινωνιολογία της Αγροτικής Ανάπτυξης Κοινωνιολογία της Αγροτικής Ανάπτυξης ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ «Ολοκληρωμένη Ανάπτυξη και Διαχείριση του Αγροτικού Χώρου» Ενότητα 2: Αγροτική Κοινότητα και Αγροτικός Μετασχηματισμός (1/2) 2ΔΩ Διδάσκων:

Διαβάστε περισσότερα

Την εποχή που ζούμε αναδεικνύεται η κοινωνική ανάγκη του επαγγέλματος του ΟΙΚΟΝΟΜΟΛΟΓΟΥ.

Την εποχή που ζούμε αναδεικνύεται η κοινωνική ανάγκη του επαγγέλματος του ΟΙΚΟΝΟΜΟΛΟΓΟΥ. Το επάγγελμα του οικονομολόγου: εξελίξεις και προοπτικές - τα επαγγελματικά δικαιώματα τ Την εποχή που ζούμε αναδεικνύεται η κοινωνική ανάγκη του επαγγέλματος του ΟΙΚΟΝΟΜΟΛΟΓΟΥ. Η εξέλιξη της ανθρώπινης

Διαβάστε περισσότερα

ηµόσια ιδιοκτησία και Κοινοκτηµοσύνη

ηµόσια ιδιοκτησία και Κοινοκτηµοσύνη Άντον Πάννεκουκ ηµόσια ιδιοκτησία και Κοινοκτηµοσύνη Πηγή:http://sites.google.com/site/syrizaorizontia/in-thenews/ademosieutastaellenikaarthratouantonpanekouk ( ηµοσιεύτηκε στο περιοδικό Western Socialist,

Διαβάστε περισσότερα

Κυρίες και Κύριοι, Σας ευχαριστώ πάρα πολύ για την τιμή που μου κάνετε να απευθύνω χαιρετισμό στο συνέδριό σας για την «Οικογένεια στην κρίση», για

Κυρίες και Κύριοι, Σας ευχαριστώ πάρα πολύ για την τιμή που μου κάνετε να απευθύνω χαιρετισμό στο συνέδριό σας για την «Οικογένεια στην κρίση», για Κυρίες και Κύριοι, Σας ευχαριστώ πάρα πολύ για την τιμή που μου κάνετε να απευθύνω χαιρετισμό στο συνέδριό σας για την «Οικογένεια στην κρίση», για ένα τόσο εξαιρετικά σημαντικό θέμα που αγγίζει και αφορά

Διαβάστε περισσότερα

Επεξηγήσεις - Αναλύσεις - Ειδικά ζητήματα- Παραδείγματα

Επεξηγήσεις - Αναλύσεις - Ειδικά ζητήματα- Παραδείγματα νόμου αυτού, ότι υπεισέρχεται ως διάδοχος στα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις του προσώπου που μεταβιβάζει. Η διάταξη αυτή δεν έχει εφαρμογή, αν το πρόσωπο που μεταβιβάζει ή το πρόσωπο που αποκτά τα αγαθά

Διαβάστε περισσότερα

Περιεχόμενα. Εισαγωγή... 13

Περιεχόμενα. Εισαγωγή... 13 Περιεχόμενα Εισαγωγή... 13 ΜΕΡΟΣ Ι Η μακρά ετερόδοξη παράδοση της χρηματοπιστωτικής σφαίρας ως αντιπαραγωγικής δραστηριότητας. Μια μαρξ(ιστ)ική αποτίμηση... 21 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. Ο παρασιτικός σταθερά απών ιδιοκτήτης

Διαβάστε περισσότερα

πως θα θα παραχθούν αυτά τα προϊόντα αυτό εξαρτάται από την τεχνολογία που έχει στη διάθεσή της μια κοινωνία

πως θα θα παραχθούν αυτά τα προϊόντα αυτό εξαρτάται από την τεχνολογία που έχει στη διάθεσή της μια κοινωνία 2.1 ΤΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ (σελ 27-28) Η πολιτική οικονομία: είναι κοινωνική επιστήμη μελετάει τα οικονομικά φαινόμενα Το αντικείμενο της πολιτικής οικονομίας είναι η περιγραφή και η ανάλυση

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΓΟΡΑΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΓΟΡΑΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΓΟΡΑΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Δ. ΠΥΛΑΙΑΣ-ΧΟΡΤΙΑΤΗ Απρίλιος 2012 Ανάλυση της Τοπικής Αγοράς Εργασίας 1. Περιγραφή των βασικών χαρακτηριστικών της περιοχής παρέμβασης στην οποία θα εφαρμοστεί το προτεινόμενο

Διαβάστε περισσότερα

Περιβαλλοντική Εκπαίδευση

Περιβαλλοντική Εκπαίδευση ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 5: Η κοινωνική διάσταση της καινοτομίας ως μοχλός της αειφορίας Αφροδίτη Παπαδάκη-Κλαυδιανού Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

FAQ Ποια νομική μορφή να επιλέξουμε για να μπορούμε να θεωρηθούμε φορέας κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας;

FAQ Ποια νομική μορφή να επιλέξουμε για να μπορούμε να θεωρηθούμε φορέας κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας; FAQ Ποια νομική μορφή να επιλέξουμε για να μπορούμε να θεωρηθούμε φορέας κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας; Σύμφωνα με το νόμο η νομική μορφή του εγχειρήματος δε συνδέεται με την αναγνώριση του ως

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΙΕΣ 4 ου ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ. 1 η Ομάδα: Ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής

ΕΡΓΑΣΙΕΣ 4 ου ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ. 1 η Ομάδα: Ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής ΕΡΓΑΣΙΕΣ 4 ου ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ 1 η Ομάδα: Ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής 1. Σύμφωνα με το νόμο της προσφοράς: α) Η προσφερόμενη ποσότητα ενός αγαθού αυξάνεται όταν μειώνεται η τιμή του στην αγορά β) Η προσφερόμενη

Διαβάστε περισσότερα

ΑΓΟΡΕΣ ΧΡΗΜΑΤΟΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. Chapter 4: Financial Markets. 1 of 32

ΑΓΟΡΕΣ ΧΡΗΜΑΤΟΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. Chapter 4: Financial Markets. 1 of 32 ΑΓΟΡΕΣ ΧΡΗΜΑΤΟΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Copyright 2009 Pearson Education, Inc. Publishing as Prentice Hall Macroeconomics, 5/e Olivier Blanchard 1 of 32 4-1 Η Ζήτηση Χρήματος Το χρήμα, το οποίο μπορείτε να χρησιμοποιείτε

Διαβάστε περισσότερα

Η Θεωρία του Διεθνούς Εμπορίου

Η Θεωρία του Διεθνούς Εμπορίου Η Θεωρία του Διεθνούς Εμπορίου 1. Περιεχόμενα Κεφαλαίου Α. Εισαγωγικά: Οι κατευθύνσεις του Σύγχρονου Εμπορίου B. Η Παραδοσιακή Θεωρία του Διεθνούς Εμπορίου Οι Εμποροκράτες Adam Smith: Απόλυτο Πλεονέκτημα

Διαβάστε περισσότερα

ΛΥΜΕΝΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΣΤΟ 2 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ

ΛΥΜΕΝΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΣΤΟ 2 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΛΥΜΕΝΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΣΤΟ 2 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. Έστω συνάρτηση ζήτησης με τύπο Q = 200 4P. Να βρείτε: α) Την ελαστικότητα ως προς την τιμή όταν η τιμή αυξάνεται από 10 σε 12. 1ος τρόπος Αν P 0 10 τότε Q 0 200 410

Διαβάστε περισσότερα

Κείµενο Οι γυναίκες διδάσκουν και οι άνδρες διοικούν

Κείµενο Οι γυναίκες διδάσκουν και οι άνδρες διοικούν 41 Διαγώνισµα 91 Ισότητα των Φύλων Κείµενο Οι γυναίκες διδάσκουν και οι άνδρες διοικούν Το επάγγελµα της εκπαιδευτικού στην Ελλάδα αποτέλεσε το πρώτο µη χειρωνακτικό επάγγελµα που άνοιξε και θεωρήθηκε

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΦΟΡΑ ΤΜΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΡΓΑΤΙΚΗΣ ΤΑΞΗΣ

ΔΙΑΦΟΡΑ ΤΜΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΡΓΑΤΙΚΗΣ ΤΑΞΗΣ ΔΙΑΦΟΡΑ ΤΜΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΡΓΑΤΙΚΗΣ ΤΑΞΗΣ Δεν παραγνωρίζουμε τη διαστρωμάτωση μέσα και γύρω από την τάξη των μισθωτών εργαζομένων, τις δυσκολίες που δημιουργεί στη συνειδητοποίηση των εργατών και τα εμπόδια

Διαβάστε περισσότερα

Αγροτική Κοινωνιολογία

Αγροτική Κοινωνιολογία Αγροτική Κοινωνιολογία Θεματική ενότητα 11: Το αγρο-τροφικό σύστημα 1/2 Όνομα καθηγητή: Χαράλαμπος Κασίμης Τμήμα: Αγροτικής Οικονομίας και Ανάπτυξης Εκπαιδευτικοί στόχοι Η ενότητα αυτή επιχειρεί να συνδέσει

Διαβάστε περισσότερα

Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Οι συνθήκες πραγματοποίησης της παραγωγής στην απλή αναπαραγωγή του κοινωνικού κεφαλαίου Παρασκευάς Παρασκευαΐδης

Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Οι συνθήκες πραγματοποίησης της παραγωγής στην απλή αναπαραγωγή του κοινωνικού κεφαλαίου Παρασκευάς Παρασκευαΐδης του Π, Παρασκευαίδη 1 1. Εισαγωγή Είναι γνωστό ότι στη μελέτη της θεωρίας της αναπαραγωγής που διατύπωσε ο Marx, η βαρύτητα έχει δοθεί στην «αξιοποίηση» τόσο θεωρητικά όσο και εμπειρικά της διευρυμένης

Διαβάστε περισσότερα

Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Οι συνθήκες πραγματοποίησης της παραγωγής στην απλή αναπαραγωγή του κοινωνικού κεφαλαίου Παρασκευάς Παρασκευαΐδης

Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Οι συνθήκες πραγματοποίησης της παραγωγής στην απλή αναπαραγωγή του κοινωνικού κεφαλαίου Παρασκευάς Παρασκευαΐδης του Π, Παρασκευαίδη 1 1. Εισαγωγή Είναι γνωστό ότι στη μελέτη της θεωρίας της αναπαραγωγής που διατύπωσε ο Marx, η βαρύτητα έχει δοθεί στην «αξιοποίηση» τόσο θεωρητικά όσο και εμπειρικά της διευρυμένης

Διαβάστε περισσότερα

14 Δυσκολίες μάθησης για την ανάπτυξη των παιδιών, αλλά και της εκπαιδευτικής πραγματικότητας. Έχουν προταθεί διάφορες θεωρίες και αιτιολογίες για τις

14 Δυσκολίες μάθησης για την ανάπτυξη των παιδιών, αλλά και της εκπαιδευτικής πραγματικότητας. Έχουν προταθεί διάφορες θεωρίες και αιτιολογίες για τις ΠΡΟΛΟΓΟΣ Οι δυσκολίες μάθησης των παιδιών συνεχίζουν να απασχολούν όλους όσοι ασχολούνται με την ανάπτυξη των παιδιών και με την εκπαίδευση. Τους εκπαιδευτικούς, οι οποίοι, μέσα στην τάξη τους, βρίσκονται

Διαβάστε περισσότερα

Μάθημα: ΤΕΧΝΙΚΗ ΠΩΛΗΣΕΩΝ

Μάθημα: ΤΕΧΝΙΚΗ ΠΩΛΗΣΕΩΝ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΑΝΩΤΕΡΗΣ ΚΑΙ ΑΝΩΤΑΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΠΑΓΚΥΠΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ 2007 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΙΙ ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΣΧΟΛΩΝ ΠΡΑΚΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Μάθημα: ΤΕΧΝΙΚΗ ΠΩΛΗΣΕΩΝ Παρασκευή

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Ενότητα 8: Εισαγωγή στην Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Επίκ. Καθηγητής: Νίκος Φωτόπουλος e-mail: nfotopoulos@uowm.gr Τηλ. Επικοινωνίας: 23850-55150

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ. 2. Τι περιλαμβάνει ο στενός και τι ο ευρύτερος δημόσιος τομέας και με βάση ποια λογική γίνεται ο διαχωρισμός μεταξύ τους;

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ. 2. Τι περιλαμβάνει ο στενός και τι ο ευρύτερος δημόσιος τομέας και με βάση ποια λογική γίνεται ο διαχωρισμός μεταξύ τους; Μάθημα: Εισαγωγή στα δημόσια οικονομικά Διδάσκουσα: Καθηγήτρια Μαρία Καραμεσίνη Οι παρακάτω ερωτήσεις είναι οργανωτικές του διαβάσματος. Τα θέματα των εξετάσεων δεν εξαντλούνται σε αυτές, αλλά περιλαμβάνουν

Διαβάστε περισσότερα

Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Ιστορικοί τρόποι παραγωγής, Καπιταλιστικό σύστημα και Γεωργία Γιώργος Οικονομάκης

Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Ιστορικοί τρόποι παραγωγής, Καπιταλιστικό σύστημα και Γεωργία Γιώργος Οικονομάκης ΓΙΩΡΓΟΣ Η. ΟΙΚΟΝΟΜΑΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΤΡΟΠΟΙ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ, ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΚΑΙ ΓΕΩΡΓΙA Εισαγωγή Γιάννης Μηλιός ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ στην Ελπίδα Ευχαριστίες: Στον

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΙΕΣ 4 ου ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ. 1 η Ομάδα: Ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής

ΕΡΓΑΣΙΕΣ 4 ου ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ. 1 η Ομάδα: Ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής ΕΡΓΑΣΙΕΣ 4 ου ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ 1 η Ομάδα: Ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής 1. Σύμφωνα με το νόμο της προσφοράς: α) Η προσφερόμενη ποσότητα ενός αγαθού αυξάνεται όταν μειώνεται η τιμή του στην αγορά β) Η προσφερόμενη

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο Ένα Ο ισολογισμός και η θεμελιώδης αρχή

Κεφάλαιο Ένα Ο ισολογισμός και η θεμελιώδης αρχή 1 Κεφάλαιο Ένα Ο ισολογισμός και η θεμελιώδης αρχή Στοιχεία Ενεργητικού, Στοιχεία Παθητικού και Ισολογισμοί Ο προσωπικός ισολογισμός της Ιωάννας Ο ισολογισμός μιας εταιρείας Το διάγραμμα του ισολογισμού

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο Η έννοια της επιχείρησης. Καζάκου Γεωργία, ΠΕ09 Οικονομολόγος

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο Η έννοια της επιχείρησης. Καζάκου Γεωργία, ΠΕ09 Οικονομολόγος ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο Η έννοια της επιχείρησης 1 Η επιχείρηση αποτελεί ένα σημαντικό στοιχείο της κοινωνίας μας διότι: α) το 1/3 του χρόνου μας το περνάμε εκεί, β) μας προσφέρει προϊόντα και υπηρεσίες για ικανοποίηση

Διαβάστε περισσότερα

Αρχές Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων

Αρχές Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων 1 Ο ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ (Ενότητες : 1.2, 1.3) Ονοματεπώνυμο: Τμήμα: Α Ομάδα Α1. Στις παρακάτω προτάσεις να γράψεις στο τετράδιό σου τον αριθμό της κάθε μιας πρότασης και δίπλα του τη λέξη Σωστό, αν η

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Ενότητα 4: Εισαγωγή στην Κοινωνιολογία Επίκ. Καθηγητής: Νίκος Φωτόπουλος e-mail: nfotopoulos@uowm.gr Τηλ. Επικοινωνίας: 23850-55150 Παιδαγωγικό

Διαβάστε περισσότερα

Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Για την έννοια του συλλογικού εργάτη Ηλίας Ιωακείμογλου

Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Για την έννοια του συλλογικού εργάτη Ηλίας Ιωακείμογλου του Ηλία Ιωακείμογλου Στα δύο προηγούμενα τεύχη των θέσεων ο αναγνώστης μπόρεσε ίσως να παρακολουθήσει μία προσπάθεια προσέγγισης και χρήσης της Εννοίας συλλογικός εργάτης. Ο στόχος αυτής της προσπάθειας

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ : ΟΙ ΛΟΓΟΙ ΤΗΣ ΚΡΑΤΙΚΗΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΥΓΕΙΑΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ : ΟΙ ΛΟΓΟΙ ΤΗΣ ΚΡΑΤΙΚΗΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΚΥΚΛΟΣ ΔΙΑΛΕΞΕΩΝ «ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ» ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ : ΟΙ ΛΟΓΟΙ ΤΗΣ ΚΡΑΤΙΚΗΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΜΙΧΑΛΗΣ ΧΛΕΤΣΟΣ ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗΣ

Διαβάστε περισσότερα