ΕΙΣΗΓΗΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΝΤΟΠΙΕΣ ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ. ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ: Μάρκος Εμμ. Καφούρος Πρόεδρος Ένωσης Συν/σμων Θηραϊκών Προϊόντων.

Transcript

1 ΕΙΣΗΓΗΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΝΤΟΠΙΕΣ ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ ΔΕΥΤΕΡΑ 7 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2013 ΘΕΜΑ: Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΩΝ ΘΗΡΑΪΚΩΝ ΠΡΟΙΟΝΤΩΝ ΣΤΗΝ ΔΙΑΣΩΣΗ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΦΥΤΟΓΕΝΝΕΤΙΚΟΥ ΠΛΟΥΤΟΥ ΤΗΣ ΣΑΝΤΟΡΙΝΗΣ. ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ: Μάρκος Εμμ. Καφούρος Πρόεδρος Ένωσης Συν/σμων Θηραϊκών Προϊόντων. Σαντορίνη, γη άνυδρη και ανεμοδαρμένη, δημιούργημα των σεισμικών δονήσεων και των αλλεπάλληλων ηφαιστειακών εκρήξεων. Τόπος συναρπαστικός, με άγριες ομορφιές και απόκρημνες πλαγιές. Σε αυτόν τον τόπο έφθασε το αμπέλι λίγο πριν το π.χ. και επέλεξε να εγκατασταθεί μόνιμα. Μερικά από τα παιδιά του, το Ασύρτικο, το Αιδάνι, το Αθήρι, η Μαντηλαριά, το Βουδόματο, το Μαυροτράγανο και 30 άλλες ποπικιλίες βρήκαν στις απόκρημνες ηφαιστειακές πλαγιές του νησιού, το πιο φιλόξενο περιβάλλον, ενώ στα χέρια των Σαντορινιών κλαδευτάδων βρήκαν τον πιο στοργικό τρόπο μόρφωσής του, αγκαλιά με την μάνα γη. Σε ανταπόδοση της ζεστής αυτής φιλοξενίας, το Αμπέλι της Σαντορίνης, υποσχέθηκε να δώσει τους πιο γλυκούς του χυμούς για να θρέψει τον Σαντορινιό αγρότη, και να μην εγκαταλείψει ποτέ το νησί ακόμη κι αν έκανε την εμφάνιση του, στους αμπελώνες όλου του κόσμου, το φοβερό έντομο της φυλλοξήρας. Η αμπελοκαλλιέργεια αποτέλεσε έκτοτε την κύρια γεωργική δραστηριότητα των κατοίκων της Σαντορίνης και μέσω της εμπορίας του κρασιού, αναπτύχθηκαν η ναυτιλία, η ναυπηγική και το εμπόριο. Όλα αυτά μέχρι την Οκτωβριανή Επανάσταση, εποχή που κλείνουν οι εκκλησίες και τα λιμάνια στη ρώσικη επικράτεια. Η Σαντορινιά οινοπαραγωγή του Βινσάντο, που έβρισκε διέξοδο στα Δισκοπότηρα των Ορθόδοξων Ρωσικών Εκκλησιών, δέχθηκε ένα τεράστιο πλήγμα, ενώ μαζί της χάθηκε και η παροικία των Σαντορινιών εμπόρων που είχε εγκατασταθεί στα λιμάνια της Οδησσού και του Τανγκαρόγκ Η παγκόσμια οικονομική συγκυρία, δεν επέτρεψε στις αγορές της εποχής όπως ήταν η Μασσαλία, να απορροφήσει όλη την παραγωγή της Σαντορίνης. Έτσι λοιπόν μετά από αιώνες μια νέα καλλιέργεια αυτή της μικρόκαρπης τομάτας, που μόλις πριν μερικά χρόνια είχε κάνει την εμφάνισή της στο νησί, πήρε τα πρωτεία στην καλλιέργεια. Για πρώτη φορά στην ιστορία του νησιού, εκριζώνονται αμπέλια και φυτεύονται με τοματάκι Σαντορίνης. Τα άριστα οργανοληπτικά χαρακτηριστικά του, έχουν καταστήσει το προϊόν πολύ δημοφιλές στις αγορές. Από την χωρική παρασκευή του πελτέ, γρήγορα μεταβαίνουμε στην βιομηχανική, αφού κατασκευάζονται εννέα μεγάλα εργοστάσια παρασκευής τοματοπολτού τα επόμενα σαράντα χρόνια. Παρά τα δύσκολα χρόνια που περνάει παγκοσμίως η εμπορία του κρασιού, ο Σαντορινιός αγρότης δεν αφήνει τη μεγάλη του αγάπη τον αμπελώνα. 1

2 Προκειμένου να ανταπεξέλθει στις πολύ μικρές τιμές που απολαμβάνουν τα σταφύλια, καταφέρνει να αυξήσει το αγροτικό του εισόδημα από τους αμπελώνες, με την συγκαλλιέργεια της φάβας. Η φάβα, ένα γηγενές είδος λαθουριού το Lathyrus clymenum, καλλιεργείται συστηματικά και αποτελεί βασικό είδος διατροφής στη Σαντορίνη πριν από την Μινωική έκρηξη του Ηφαιστείου, σύμφωνα με τα ευρήματα των αρχαιολόγων. Από την συγκαλλιέργεια της φάβας με το αμπέλι, ο Σαντορινιός αγρότης καταφέρνει, αφ ενός να αυξήσει το εισόδημά του κατά 80%, αφ ετέρου να παράγει και εισάγει στην αγορά ένα μοναδικό προϊόν που γρήγορα γίνεται περιζήτητο, χάριν της υψηλής διαιτητικής του αξίας και της μοναδικής γεύσης του. Σε αυτούς τους ρυθμούς κινήθηκε ο πρωτογενής τομέας στη Σαντορίνη μέχρι το 1956, την - εποχή του μεγάλου σεισμού, που κατέστρεψε τις υποδομές και άρχισε το μεγάλο μεταναστευτικό ρεύμα των κατοίκων προς τα αστικά κέντρα και ερήμωσε το νησί. - την ίδια εποχή ξεκινούσαν στην υπόλοιπη Ελλάδα, οι αρδεύσεις, οι χημικές λιπάνσεις και η χρήση φυτοπροστατευικών σκευασμάτων με έμφαση στην ποσοτική παραγωγή και δευτερευόντως στην ποιότητα Σε αυτές τις νέες συνθήκες, οι μικρές παραγωγές της Σαντορινιάς γης φαίνεται ότι δεν είχαν καμία τύχη, αφού δεν μπορούσαν πια να στηρίξουν με κανένα τρόπο το εισόδημα του παραγωγού. Οι παραδοσιακές κάναβες κλείνουν η μία μετά την άλλη. Τα εννέα εργοστάσια τοματοπολτού, κλείνουν το ένα μετά το άλλο και λειτουργούν μόνο τα Συνεταιριστικά εργοστάσια, της Ένωσης Συν/σμων Θηραϊκών Προϊόντων, για να διασώσουν το γενετικό υλικό και τον σπάνιο ποικιλιακό πλούτο. Παράλληλα ο τουρισμός που ξεκίνησε από τις αρχές της δεκαετίας του 70, υποσχόμενος το εύκολο, γρήγορο και κυρίως ξεκούραστο κέρδος, φάνηκε να λειτουργεί πλήρως ανταγωνιστικά προς την γεωργία, αφού απορρόφησε όλο το ανθρώπινο δυναμικό Η ραγδαία και αλόγιστη ανάπτυξη της τουριστικής βιομηχανίας στη Σαντορίνη, δυστυχώς δεν ήταν χωρίς κόστος. - Το πρώτο πλήγμα το δέχθηκε το περιβάλλον. Με την αλόγιστη δόμηση το φυσικό και αγροτικό τοπίο της Σαντορίνης, ο αρχαιότερος αμπελώνας του κόσμου, δέχθηκε ανεπανόρθωτο πλήγμα. - Η γη μένει χέρσα και χάνονται οι παραδοσιακές κοινωνικές ομάδες. - Ψευτίζει το ντόπιο λαογραφικό στοιχείο και υποβαθμίζεται το πολιτιστικό επίπεδο του νησιού.. - Για πολλά χρόνια ελάχιστα παιδιά εισάγονταν στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, ελκυόμενα από το ROOMS TO LET, που υποσχόταν άνετη και ξεκούραστη επιβίωση. Στην πορεία του χρόνου ήρθαν οι μεταπτώσεις στον τουρισμό και μαζί κόντυναν οι προσδοκίες μαζί ήρθαν η αβεβαιότητα, η ανησυχία και η αναζήτηση. Η αφύπνιση συνειδήσεων δημιούργησε ανάγκες για: 2

3 - Νέο πολύπλευρο μοντέλο οικονομικής ανάπτυξης. - Ανάπτυξη του Πολιτισμού. - Ενίσχυση του πρωτογενούς τομέα και διαμόρφωση ενός τοπικού διατροφικού πολιτισμού. - Προστασία του περιβάλλοντος και αειφόρο ανάπτυξη. Η Ένωση Συνεταιρισμών Θηραϊκών Προϊόντων, αφού διέσωσε στα πέτρινα χρόνια όλον τον αγροτικό πλούτο του νησιού, αφού έμεινε μόνη να στηρίζει τη φάβα, τη τομάτα και το αμπέλι, και τις ντόπιες ποικιλίες έβαλε τις βάσεις για έναν στρατηγικό σχεδιασμό: Οι αρχές στις οποίες στηρίχτηκε ο σχεδιασμός ήταν: - Η διάσωση και αξιοποίηση του ντόπιου γενετικού υλικού. - Ο Σεβασμός στην παραδοσιακή τεχνική. - Η Ενίσχυση της Ιδιαιτερότητας και της Μοναδικότητας. - Η Έμφαση στην ποιότητα και όχι στην ποσότητα. - Σεβασμός στην Επιστημονική θεώρηση και στη συνεργασία με τα Ερευνητικά και Επιστημονικά Ιδρύματα Στα στρέμματα της συνολικής επιφάνειας της Σαντορίνης καλλιεργούνται σήμερα: στρέμματα αμπελώνων, όπου διασώζονται περίπου 30 σπάνιες γηγενείς Ελληνικές ποικιλίες αμπέλου στρέμματα σιτηρών (κυρίως κριθάρι) στρέμματα φάβας Σαντορίνης. (Υπερδιπλασιασμός στρεμμάτων την τελευταία τριετία) στρέμματα κηπευτικών, μεταξύ των οποίων το τοματάκι, την άσπρη μελιτζάνα, το στρογγυλό κολοκύθι, το κατσούνι και αρκετά άλλα. Οι δράσεις της Ένωσης Συνεταιρισμών Θηραϊκών Προϊόντων, για την διάσωση και την ανάπτυξη των ντόπιων καλλιεργειών ήταν: Α. Για τον αμπελώνα: - Στηρίξαμε τις τοπικές ποικιλίες σε πολύ δύσκολες περιόδους. Όταν κάποιοι φύτευαν σε όλη την Ελλάδα Cabernet, Sauvignon, Merlot και Syrah, εμείς επιμείναμε στο Ασύρτικο, στο Αιδάνι, στο Μαυροτράγανο και στις άλλες ντόπιες ποικιλίες. Τώρα όλοι αυτοί εκριζώνουν τις κοσμοπολίτικες ποικιλίες και ανακαλύπτουν τις ελληνικές. - Η Κατασκευή σύγχρονου οινοποιείου και η εφαρμογή της σύγχρονης οινοποίησης - Η Δημιουργία φυτωρίου αμπέλου από ντόπιο πιστοποιημένο γενετικό υλικό. - Η Δημιουργία αμπελογραφικής συλλογής από τις γηγενείς ποικιλίες. - Η Δημιουργία Ομάδας Παραγωγών για όλους τους αμπελουργούς του νησιού, για την αξιοποίηση των Εθνικών και κοινοτικών πόρων. - Η αναδιάρθρωσης του αμπελώνα της Σαντορίνης, σύμφωνα με την υπάρχουσα νομοθεσία. - Η Ένταξη του αμπελώνα της Σαντορίνης στα Αγροπεριβαλλοντικά Προγράμματα του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης (Μέτρο 3.15). - Η Βιολογική καλλιέργειας των αμπελώνων της Ένωσης, με σεβασμό στο παραδοσιακό κλάδεμα και στην ήπια καλλιεργητική πρακτική. 3

4 - Η Θεσμικής κατοχύρωση της ονομασίας Βινσάντο. - Η Συμμετοχή σε Ερευνητικά προγράμματα με τα επιστημονικά ιδρύματα της χώρας. - Η Αξιοποίηση των υπολειμμάτων οινοποίησης για την παραγωγή κομπόστ. - Η Λειτουργία σύγχρονου Οινοτουριστικού κέντρου, Συνεδριακού κέντρου, αίθουσας μαθημάτων γευσιγνωσίας εντός του χώρου του οινοποιείο, για την προβολή των κρασιών και του αμπελώνα της Σαντορίνης. - Η Απορρόφηση του 60% της ετήσιας παραγωγής σταφυλιών, το υπόλοιπο 40% απορροφάται από συνολικά δέκα οινοποιεία. - Η Εξασφάλιση υψηλών τιμών παραγωγού, που διασφαλίζουν την βιωσιμότητα του Θηραϊκού αμπελώνα. Β. Για την μικρόκαρπη τομάτα: - Ο Εκσυγχρονισμός και λειτουργία του μοναδικού εργοστασίου επεξεργασίας της τομάτας, που λειτουργεί στη Σαντορίνη από το Η Σχεδίαση και παραγωγή νέων προϊόντων με βάση την παράδοση, σε σύγχρονες συσκευασίες, εναρμονισμένων στις ανάγκες της σύγχρονης αγοράς. Πχ τοματοπολτός τριπλής συμπύκνωσης, προδόρπιο τομάτας, έτοιμη σάλτσα ζυμαρικών, όλα αποτελούν μοναδικά προϊόντα στην αγορά. - Η θεσμική κατοχύρωση της τομάτας ως Προστατευόμενη Ονομασία Προέλευσης (Π.Ο.Π). - Η Ενίσχυση και προώθηση της άνυδρης καλλιέργειας, για παραγωγή προϊόντος υψηλής ποιότητας. - Η Εξασφάλιση υψηλών τιμών παραγωγού, πολλές φορές έως και δεκαπλάσια τιμή από την υπόλοιπη Ελλάδα, προκειμένου να αντισταθμιστεί η μικρή στρεμματική απόδοση. - Η Ένταξη της τομάτας της Σαντορίνης, στις καλλιέργειες των μικρών νησιών του Αιγαίου πελάγους που επιδοτούνται από τον Ευρωπαϊκό κανονισμό 1405/2003. Γ. Για τη φάβα Σαντορίνης: - Η Δημιουργία τμήματος παραλαβής, επεξεργασίας και τυποποίησης των παραδοσιακών προϊόντων, εξοπλισμένο με σύγχρονα μέσα. - Η Δημιουργία μητρώου παραγωγών, αγροτεμαχίων και μεταποιητών, για τον έλεγχο της παραγωγής από τη νοθεία. - Η Τυποποίηση της φάβας, σε σύγχρονη συσκευασία όπου αναγράφεται το όνομα του κάθε παραγωγού. - Η Εξασφάλιση υψηλών τιμών παραγωγού, ως κίνητρο για την συνέχιση της καλλιέργειας. - Η Κατοχύρωση της φάβας ως Προστατευόμενη Ονομασία Προέλευσης (Π.Ο.Π Τα άριστα οργανοληπτικά χαρακτηριστικά των προϊόντων της Σαντορίνης και η πολύ υψηλή τους ποιότητα, τα έχουν καταξιώσει στην συνείδηση του καταναλωτή. Τα τελευταία χρόνια έχουν βγει έξω από τα στενά όρια του νησιού. 4

5 Μάλιστα στα πλαίσια του Εθνικού στρατηγικού σχεδιασμού προώθησης και προβολής του Ελληνικού κρασιού στο εξωτερικό, η Σαντορίνη και το Ασύρτικο αποτελούν πια τον καλύτερο πρεσβευτή της χώρας μας στο εξωτερικό. Μέσα από τη δουλειά μας βάζουμε τις βάσεις, όχι μόνο για την βελτίωση του πρωτογενούς τομέα, αλλά να αναπτύξουμε πολύπλευρα τη Σαντορίνη και να διαφοροποιήσουμε την Σαντορίνη ως τουριστικό προορισμό. Στόχος μας, αφ ενός να αναδείξουμε την Σαντορίνη ως κέντρο παραγωγής ιδιαίτερων και μοναδικών ντόπιων προϊόντων και να την αναδείξουμε σε κορυφαίο γαστρονομικό προορισμό και αφ ετέρου να στηρίξουμε την οικονομία και την κοινωνία του νησιού στις αρχές της πολύπλευρης και πολυδιάστατης ανάπτυξης στη βάση της αειφορίας και του σεβασμού του περιβάλλοντος. Πρότασή μας σήμερα, όλοι μαζί Πολιτεία, και Κοινωνία, να στηρίξουμε το πλούσιο ποικιλιακό πλούτο του τόπου μας, να προάγουμε τις μεθόδους ιχνηλασιμότητά τους, ώστε να τα θωρακίσουμε θεσμικά από παράνομες κερδοσκοπικές ενέργειες, τόσο στην παραγωγή όσο και στην εμπορία. Ήδη κατά παράβαση κάθε νομοθεσίας στην Σαντορίνη και κατά παράβαση της παραδοσιακής γνώσης, έτσι όπως προβλέπεται από το πρωτόκολλο του ΟΗΕ, έχουν παράνομα φυτευτεί ξένες ποικιλίες αμπέλου, έχουν υιοθετηθεί εντατικής μορφής συστήματα καλλιέργειας, γίνονται επεμβάσεις φυτοπροστασίας καθ υπέρβαση του παραδοσιακού τρόπου καλλιέργειας, με προφανή κίνδυνο τον εκφυλισμό των τοπικών ποικιλιών και την διατάραξη του οικοσυστήματος του νησιού Τέλος τεράστιες ποσότητες άγνωστης προέλευσης και κακής ποιότητας, τόσο κρασιού όσο και φάβας εισάγονται κάθε έτος στο νησί, τα οποία πωλούνται ως αγνά τοπικά προϊόντα προκαλώντας τεράστια ζημιά στο εισόδημα του παραγωγού αλλά και τεράστια δυσφήμιση στα τοπικά προϊόντα. Η ενίσχυση και ο σεβασμός του Περιβάλλοντος και της αγροτικής πρακτικής περνά μέσα από μέτρα προστασίας και ενίσχυσης του αγρότη και όχι από οριζόντια μέτρα απαγόρευσης, όπως προβλέπει το πρόσφατο προεδρικό διάταγμα της Θήρας 144/ Δυστυχώς αυτά τα μέτρα σε συνδυασμό με κάποια άλλα, όπως είναι οι υψηλές αντικειμενικές αξίες και η φορολόγηση της αγροτικής γης, φέρνουν το αντίθετοι από το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα. Όσες περισσότερες αγροτικές οικογένειες διατηρήσουμε, τόσα περισσότερα αμπέλια και χωράφια θα διασώσουμε. Κλείνοντας το μικρό αυτό αφιέρωμα για τα προϊόντα της Σαντορίνης και τον ρόλο της Ένωσης Συνεταιρισμών θα ήθελα σε αυτή τη δύσκολή χρονική συγκυρία που περνάει η Πατρίδα μας, να δείξουμε ότι υπάρχει και η άλλη Ελλάδα, η Ελλάδα της ποιότητας, της παραγωγής και της ανάπτυξης που κοιτάζει μπροστά χωρίς ελεημοσύνες και δόσεις, που στηρίζεται στους ανθρώπους της γης. Φίλες και φίλοι όσο υπάρχουν άνθρωποι με πίστη, με αρχές και με αξίες που ποτίζουν τη γη με τον ιδρώτα τους, και έχουν ευαισθησίες και οράματα, τότε και η ελπίδα και η προοπτική για τη χώρα μας θα υπάρχουν. Μάρκος Καφούρος Γεωπόνος. 07/10/2013 5