Τζόκας Γιάννης Γιαννοπούλου Μαρίνα. «Θρέψη και λίπανση της αμπέλου κατά την εφαρμογή βιολογικής καλλιέργειας»

Transcript

1 Επιμέλεια και συγγραφή κειμένου: Ιακωβίδης Μηνάς Τζόκας Γιάννης Γιαννοπούλου Μαρίνα «Θρέψη και λίπανση της αμπέλου κατά την εφαρμογή βιολογικής καλλιέργειας»

2 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η γεωγραφική θέση του Νησιού, η διαφορετική μορφολογία των εδαφών σε συνδυασμό με τους λοιπούς φυσικούς παράγοντες, όπως το κλίμα, μικροκλίμα, ποιότητα εδάφους, χλωρίδα πανίδα, αλλά και με τους λοιπούς ανθρωπογεωγραφικούς παράγοντες συντελούν στην ανάπτυξη μικτής γεωργικής δραστηριότητας, με διαφορετικούς επικρατούντες κλάδους κατά Νομό ή ακόμη και κατά περιοχή, μέσα στα στενά διοικητικά όρια ενός Νομού. Έτσι, στο Ν. Ηρακλείου, ο κλάδος της Αμπελουργίας (Vitis sp. F. Vitaceae) έχει εντατικό χαρακτήρα και μεγάλη οικονομική σημασία, παρά τα σημερινά προβλήματα, ενώ στους λοιπούς Νομούς έχει εκτατικό χαρακτήρα. Οι σπάνιες εδαφοκλιματικές συνθήκες αυτού του Νομού θεωρούνται μεταξύ των άριστων του κόσμου για την ανάπτυξη του κλάδου. Στο Ν. Χανίων, η Αμπελουργία επίσης αποτελεί μια παραδοσιακή καλλιέργεια και ο Νομός θεωρείται ως ο δεύτερος αμπελουργικός Νομός της Κρήτης, μετά το Ν. Ηρακλείου. Στο Ν. Λασιθίου, ο αμπελουργικός κλάδος αντιπροσωπεύει μόνο το 4% του γεωργικού εισοδήματος του Νομού, ενώ βασικοί οικονομικοί κλάδοι είναι η ελαιοκομία, τα κηπευτικά και η κτηνοτροφία, κατά σειρά οικονομικής σημασίας. Στο Ν. Ρεθύμνου, οι σπουδαιότερες καλλιέργειες και εκτροφές κατά σειρά οικονομικής σημασίας είναι η ελαιοκομία, η αιγοπροβατοτροφία, η αμπελουργία και τα κηπευτικά. Στον πίνακα που ακολουθεί παραθέτονται στοιχεία αναφορικά με την καλλιέργεια της αμπέλου ανά νομό κατά τα έτη 1988, 1989, 1990, 1991 και Πίνακας 1: Καλλιέργεια της αμπέλου ανά νομό στην Κρήτη κατά τα έτη Νομοί Στρ. ton Στρ ton Στρ ton Στρ ton Στρ ton Ηρακλείου Λασιθίου Ρεθύμνης Χανίων Σύνολο Κρήτης Πίνακας 2 : Απογραφή των αμπελουργικών εκτάσεων κατά την περίοδο 1998/1999 στη νήσο Κρήτη. Α/Α ΝΟΜΟΙ Αμπελουργική περίοδος: 1998/99 Έκταση (στρ.) Σταφιδοποιήσιμοι Επιτραπέζιοι οίνοι ΣΥΝΟΛΟ οίνοι άγριων υποκειμένων (περιλαμβάνονται και οι οίνοι με γεωγραφική ένδειξη) 1 ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ

3 2 ΛΑΣΙΘΙΟΥ ΡΕΘΥΜΝΗΣ ΧΑΝΙΩΝ ΓΕΝ. ΣΥΝΟΛΟ Πηγή: Υπουργείο γεωργίας- Γεν. διεύθ. Φυτ. Παραγωγής (σ.σ. Συμπεριλαμβάνονται και οι ποικιλίες Διπλής Χρήσης που κατά συνήθεια οινοποιούνται.) Πίνακας 3 : Εκτάσεις καλλιεργειών βιολογικής παραγωγής και καλλιεργειών σε στάδιο μετατροπής κατά το έτος 2001 ανά νομό και οργανισμό ελέγχου πιστοποίησης. ΝΟΜΟΣ / ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ Δ.Η.Ω.(στρ.) Σ.Ο.Γ.Ε.(στρ.) ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΗ(στρ.) ΣΥΝΟΛΟ ΧΑΝΙΑ 3342,33 152,00 0, ,33 ΡΕΘΥΜΝΟ 2534, ,50 0, ,26 ΗΡΑΚΛΕΙΟ 9184, ,00 0, ,33 ΛΑΣΙΘΙ 2030, ,00 0, ,42 Πηγή: Υπουργείο αγροτικής ανάπτυξης και τροφίμων Πίνακας 4 : Αριθμός βιοκαλλιεργειών νομού Ρεθύμνου κατά το έτος 1999 ΕΙΔΟΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΑΡ. ΣΤΡΕΜΜΑΤΩΝ ΑΒΟΚΑΝΤΟ 30 ΑΜΠΕΛΙ 3,5 ΑΜΠΕΛΙ ΟΙΝΟΠΟΙΗΣΙΜΟ 78,5 ΔΙΑΦΟΡΑ ΕΣΠΕΡΙΔΟΕΙΔΗ 10 ΔΙΑΦΟΡΑ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΚΑ 3,5 ΔΙΑΦΟΡΑ ΟΠΩΡΟΦΟΡΑ 4 ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΣΙΤΗΡΑ 15 ΕΛΙΑ 1482,5 ΚΗΠΕΥΤΙΚΑ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟΥ 12,2 ΚΗΠΕΥΤΙΚΑ ΥΠΑΙΘΡΙΑ. 44,5 ΕΛΑΙΟΛΑΔΟ 2284,5 ΜΑΝΤΑΡΙΝΙ 2,5 ΠΟΡΤΟΚΑΛΙ 18 ΣΥΚΟ 1 ΧΕΡΣΟ/ΑΓΡΑΝΑΠΑΥΣΗ 35,8 ΣΥΝΟΛΟ 4025,5 (σ.σ. Ο αριθμός των βιοκαλλιεργητών είναι 90.) Πηγή: Υπουργείο αγροτικής ανάπτυξης και τροφίμων- Γραμμ. Βιολ. Γεωργίας.

4 Πίνακας 5 : Αριθμός βιοκαλλιεργειών νομού Ηρακλείου κατά το έτος 1999 ΕΙΔΟΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΑΡ. ΣΤΡΕΜΜΑΤΩΝ ΑΚΤΙΝΙΔΙΟ 4 ΑΜΠΕΛΙ 211,5 ΑΜΠΕΛΙ ΟΙΝΟΠΟΙΗΣΙΜΟ 464 ΔΙΑΦΟΡΑ ΕΣΠΕΡΙΔΟΕΙΔΗ 116,5 ΔΙΑΦΟΡΑ ΟΠΩΡΟΦΟΡΑ 10 ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΕΤΗΣΙΕΣ 10 ΕΛΙΑ 5167,27 ΚΑΡΠΟΥΖΙ 8 ΚΑΡΥΔΙ 1,5 ΚΗΠΕΥΤΙΚΑ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟΥ 7 ΚΗΠΕΥΤΙΚΑ ΥΠΑΙΘΡΙΑ. 89,05 ΕΛΑΙΟΛΑΔΟ 3479,7 ΛΕΜΟΝΙ 2 ΜΠΑΝΑΝΑ 2,7 ΠΟΡΤΟΚΑΛΙ 42 ΦΑΣΟΛΙ 0,3 (σ.σ. Ο αριθμός των βιοκαλλιεργητών είναι 330.) Πηγή: Υπουργείο αγροτικής ανάπτυξης και τροφίμων- Γραμμ. Βιολ. Γεωργίας. Πίνακας 6 : Αριθμός βιοκαλλιεργειών νομού Λασιθίου κατά το έτος 1999 ΕΙΔΟΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΑΡ. ΣΤΡΕΜΜΑΤΩΝ ΑΜΠΕΛΙ 2,4 ΑΜΠΕΛΙ ΟΙΝΟΠΟΙΗΣΙΜΟ 141,8 ΔΙΑΦΟΡΑ ΕΣΠΕΡΙΔΟΕΙΔΗ 6 ΕΛΙΑ 1434,5 ΚΗΠΕΥΤΙΚΑ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟΥ 2 ΚΗΠΕΥΤΙΚΑ ΥΠΑΙΘΡΙΑ. 1 ΕΛΑΙΟΛΑΔΟ 499 ΜΟΥΣΜΟΥΛΟ 2 ΡΟΔΑΚΙΝΟ 13 ΧΕΡΣΟ/ΑΓΡΑΝΑΠΑΥΣΗ 1 (σ.σ. Ο αριθμός των βιοκαλλιεργητών είναι 59.) Πηγή: Υπουργείο αγροτικής ανάπτυξης και τροφίμων- Γραμμ. Βιολ. Γεωργίας.

5 Πίνακας 7 : Αριθμός βιοκαλλιεργειών νομού Χανίων κατά το έτος 1999 ΕΙΔΟΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΑΡ. ΣΤΡΕΜΜΑΤΩΝ ΑΒΟΚΑΝΤΟ 23 ΑΚΤΙΝΙΔΙΟ 1 ΑΜΠΕΛΙ ΟΙΝΟΠΟΙΗΣΙΜΟ 42 ΑΜΥΓΔΑΛΟ 0,5 ΓΚΡΕΪΠ-ΦΡΟΥΤ 4 ΔΙΑΦΟΡΑ ΕΣΠΕΡΙΔΟΕΙΔΗ 39,9 ΔΙΑΦΟΡΑ ΟΠΩΡΟΦΟΡΑ 3,5 ΕΛΙΑ 1752,75 ΚΑΣΤΑΝΟ 38 ΚΗΠΕΥΤΙΚΑ ΥΠΑΙΘΡΙΑ. 14 ΕΛΑΙΟΛΑΔΟ 79 ΛΕΜΟΝΙ 2,5 ΜΑΝΤΑΡΙΝΙ 31,5 ΜΗΛΟ 7 ΠΟΡΤΟΚΑΛΙ 43,5 ΧΕΡΣΟ/ΑΓΡΑΝΑΠΑΥΣΗ 38 (σ.σ. Ο αριθμός των βιοκαλλιεργητών είναι 43.) Πηγή: Υπουργείο αγροτικής ανάπτυξης και τροφίμων- Γραμμ. Βιολ. Γεωργίας. ΦΥΤΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ - Κατανομή Εκτάσεων ανά καλλιέργεια και ανά στάδιο κατά το έτος 2004 Α/Α ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΕΣ ΕΚΤΑΣΗ (στρ/στάδιο) ΣΥΝΟΛΟ (στρ.) ΠΟΣΟΣΤΟ % Β.Π. Μ.Σ. Κ.Ε 1 Αροτραίες % 2 Αμπέλι % 3 Ελιά % 4 Εσπεριδοειδή % 5 Κηπευτικά % 6 Οπωροφόρα % ΑΘΡΟΙΣΜΑ %

6

7 ΦΥΤΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ Κατανομή Εκτάσεων ανά καλλιέργεια και ανά στάδιο κατά το έτος 2003 Α/Α ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΕΣ ΕΚΤΑΣΗ (στρ / ΣΤΑΔΙΟ) Β.Π. Μ.Σ. Κ.Ε ΣΥΝΟΛΟ (στρ.) ΠΟΣΟΣΤΟ 1 Αροτραίες % 2 Αμπέλι % 3 Ελιά % 4 Εσπεριδοειδή % 5 Κηπευτικά % 6 Οπωροφόρα % ΑΘΡΟΙΣΜΑ ,00% %

8 ΦΥΤΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ - Εκτάσεις ανά περιφέρεια-στατιστικά βιολογικής γεωργίας κατά το έτος 2004 Α/Α ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΕΣ ΕΚΤΑΣΗ (στρ/σταδιο) ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΕΚΤΑΣΗ (στρ) ΕΠΙ ΤΟΥ ΣΥΝΟΛΟΥ % Β.Π. Μ.Σ. Κ.Ε 1 ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ & ΘΡΑΚΗΣ % 2 ΑΤΤΙΚΗΣ % 3 ΒΟΡΕΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ % 4 ΔΥΤΙΚΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ % 5 ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ % 6 ΗΠΕΙΡΟΥ % 7 ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ % 8 ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ % 9 ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ %

9 ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ 10 ΚΡΗΤΗΣ % 11 ΝΟΤΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ % 12 ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ % 13 ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ % ΓΕΝΙΚΟ ΑΘΡΟΙΣΜΑ % ΣΥΝΟΛΙΚΕΣ ΣΤΡΕΜΜΑΤΙΚΕΣ ΕΚΤΑΣΕΙΣ ΕΛΙΑΣ ΑΜΠΕΛΙΟΥ ΕΣΠΕΡΙΔΟΕΙΔΩΝ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΈΤΟΣ ΕΛΙΑ (στρέμ.) ΑΜΠΕΛΙ (στρέμ.) ΕΣΠΕΡΙΔΟΕΙΔΗ (στρέμ.)

10 ΟΛΙΚΕΣ ΣΤΡΕΜΜΑΤΙΚΕΣ ΕΚΤΑΣΕΙΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΩΝ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΕΤΟΣ ΣΤΡΕΜΜΑΤΙΚΕΣ ΕΚΤΑΣΕΙΣ Στοιχεία: Υπουργείο Γεωργίας Γραφείο Βιολογικών Προϊόντων

11 Καλλιέργεια Σουλτανίνας Ποικιλία τριπλής χρήσης με κύρια κατεύθυνση την παράγωγή ξηρής σταφίδας και δευτερευόντως την παραγωγή (5%) επιτραπέζιων σταφυλιών. Ευκαιριακά οινοποιούνται μικροποσότητες. Η ποικιλία καλλιεργείται σε όλον το νομό, εκτός από τις επαρχίες Βιάννου και Πυργιωτίσσης. Στις επαρχίες Καινουργίου, Πεδιάδος και Μονοφατσίου (στον κάμπο της Μεσσαράς) παρουσιάζεται σε μικρή πυκνότητα και εναλλάσσεται στην επαρχία Πεδιάδος με την ελιά, που είναι και κυρίαρχη καλλιέργεια, ενώ στην επαρχία Μονοφατσίου εναλλάσσεται με κηπευτικά, ελιά και φυτά μεγάλης καλλιέργειας. Στις επαρχίες Μαλεβυζίου, Τεμένους και λοιπό τμήμα της επαρχίας Μονοφατσίου, η Σουλτανίνα εναλλάσσεται και πάλι με την ελιά και αποτελεί την κύρια πηγή εισοδήματος. Λόγοι που βοήθησαν τη ραγδαία εξέλιξη της καλλιέργειας Σουλτανίνας. Οι ικανοποιητικές τιμές των παραγόμενων προϊόντων πριν και λίγο μετά το Β Παγκόσμιο πόλεμο. Οι άριστες εδαφοκλιματολογικές συνθήκες που ευνοούσαν την καλλιέργεια και την ποιότητα προϊόντος. Η δυνατότητα ενσωμάτωσης πολλών ημερομισθίων ανά στρέμμα. Η στήριξη των τιμών από την πολιτεία τη δεκαετία του 1960, με την καθιέρωση, το 1955, της τιμής ασφαλείας για τη σταφίδα. Στον πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζονται στοιχεία αναφορικά με την καλλιέργεια σουλτανίνας στις διάφορες επαρχίες του Νομού Ηρακλείου σύμφωνα με το Κτηματολόγιο του ΣΥΝΟΛΟ ΕΚΤΑΣΕΩΝ ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΚΜΕΤ. ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΜΠΕΛΟΤΕΜΑΧΙΩΝ ΣΟΥΛΤΑΝΙΝΑ ΕΠΑΡΧΙΑ Βιάννου 460 στρ στρ. Καινουργίου στρ στρ. Μαλεβυζίου στρ στρ. Μονοφατσίου στρ στρ. Πεδιάδος στρ στρ. Πυργιωτίσσης στρ στρ. Τεμένους στρ στρ. Σύνολο στρ στρ. ( Πηγή: Υπουργείο Γεωργίας ) Εκλογή Υποκειμένου: Στις φυλλοξηρειώσες περιοχές, η εκλογή του κατάλληλου υποκειμένου αποτελεί κρίσιμο παράγοντα επιτυχίας του αμπελώνα. Το υποκείμενο πρέπει να

12 παρουσιάζει καλή προσαρμοστικότητα στο οικολογικό περιβάλλον, απαραίτητη προϋπόθεση για να εκδηλώσει τις ιδιότητες του και συγχρόνως, η συμβίωσή του με την υπό καλλιέργεια ποικιλία πρέπει να είναι αρμονική, ώστε κάθε επίδραση του στην καλλιεργητική συμπεριφορά της ποικιλίας να είναι επωφελής. Πίνακας 2: Συχνά χρησιμοποιούμενα υποκείμενα και ιδιότητες αυτών. Αντοχή Αντοχή Ωρίμανση Αυξημένη Υποκείμενα Ξηρασία CaCo 3 Πρώιμη Ώψιμη καρποφορία 41Β 110R 140R 1103 Paulsen Ferkal Στην Κρήτη όπως και στην υπόλοιπη Ελλάδα, τα πιο συχνά χρησιμοποιούμενα υποκείμενα είναι το 41Β, το 110R, το 140R, το 1103 Paulsen καθώς και το υποκείμενο που φέρει το εμπορικό όνομα Φερκάλ (Ferkal). Πιο συγκεκριμένα: Το 41Β είναι ανθεκτικό στο ασβέστιο, πολύ παραγωγικό και με πρώιμη ωρίμανση. Δεν πρέπει να χρησιμοποιείται σε αργιλώδη και υγρά εδάφη όπου ευνοείται η «φυσιολογική χλώρωση», ιδίως μετά από βροχερή άνοιξη. Στις συνθήκες της Κρήτης χρειάζεται να ποτίζεται. Το 110R έχει μεγάλη ικανότητα για καρποφορία με όψιμη ωρίμανση και πολύ καλή ανθεκτικότητα στην ξηρασία. Ανάπτυξη σ όλα τα εδάφη. Καλό για πλαγιές ή επιφανειακά εδάφη. Μικρή έως μέτρια πρόσληψη Mg και Κ. Το 140R έχει μεγάλη ικανότητα για καρποφορία με όψιμη ωρίμανση και εξαιρετικά ανθεκτικό στη ξηρασία. Δεν πρέπει να χρησιμοποιείται σε βαθιά, γόνιμα και αρκετό νερό εδάφη, λόγω υπερβολικής ξηρότητας. Μικρή πρόληψη Κ και μεγάλη αντοχή στο ενεργό ανθρακικό ασβέστιο. Το 1103 Paulsen έχει τις ίδιες καλές ιδιότητες με το 140R και το υπερβαίνει, αφού είναι επίσης υποκείμενο για κατεξοχήν φτωχά, ξερά εδάφη και με ενεργό ασβέστιο που φτάνει το 35%. Το Φερκάλ (Ferkal) θεωρείται ως ένα υποκείμενο ιδιαίτερα ανθεκτικό στη φυλλοξήρα και σε προσβολές από νηματώδεις. Σε συνθήκες ξηρασίας δίνει αποτελέσματα αντοχής στο ασβέστιο υπέρτερα του 41Β. Εδαφοκλιματικές απαιτήσεις της καλλιέργειας της αμπέλου: Α. Έδαφος:

13 Η επίδραση του εδάφους στην ποσότητα και ποιότητα της σταφυλικής παραγωγής είναι μεγάλη. Οι φυσικές και χημικές ιδιότητες του εδάφους, η γονιμότητά του και η υγρασιακή του κατάσταση, παίζουν σημαντικό ρόλο στην καλλιέργεια της αμπέλου. Τα αμμοχαλικώδη ελαφράς σύστασης και μέτριας γονιμότητας εδάφη, προσφέρονται για ποιοτική αμπελουργία. Στα εδάφη αυτά εξασφαλίζεται καλή στράγγιση, γίνεται καλός εφοδιασμός τους με επαρκή ποσότητα νερού για την κάλυψη των υδατικών αναγκών των φυτών, ζεσταίνονται καλύτερα εξασφαλίζοντας έτσι γρήγορη ανάπτυξη του ριζικού συστήματος και πρωίμηση της ωρίμανσης. Τα μέσης σύστασης εδάφη, στα οποία κυριαρχεί ο πηλός και η άμμος ενώ η περιεκτικότητα σε άργιλο βρίσκεται σε χαμηλά επίπεδα, προσφέρονται για ποιοτική αμπελουργία. Το ανθρακικό ασβέστιο του εδάφους βελτιώνει την περιεκτικότητα του χυμού των σταφυλιών σε σάκχαρα και σε ουσίες. Τα εδάφη βαρέας σύστασης δεν προσφέρονται για ποιοτική αμπελουργία, καθώς ενώ είναι πιο γόνιμα, υποβαθμίζουν σημαντικά την ποιότητα των σταφυλιών λόγω του ότι με την ανεξέλεγκτη ανάπτυξη των ριζών, ευνοούν τη βλαστική ανάπτυξη σε βάρος της καλής ωρίμανσης. Το ph του εδάφους που θεωρείται κατάλληλο για την καλλιέργεια της αμπέλου κυμαίνεται από 6,5 7,5. Β. Κλίμα: Οι κλιματικές συνθήκες που επικρατούν σε κάθε αμπελουργική περιοχή επηρεάζουν σημαντικά την παραγωγή των αμπελουργικών προϊόντων. Η θερμοκρασία, ο άνεμος, οι βροχοπτώσεις και οι άλλες συνιστώσες του κλίματος κάθε περιοχής ασκούν την επίδρασή τους στην καλλιέργεια της αμπέλου. Θερμοκρασία: Οι ανοιξιάτικες θερμοκρασίες είναι σημαντικές λόγω των κινδύνων παγετού ενώ οι καλοκαιρινές είναι αυτές που καθορίζουν την καλή ή όχι ωρίμανση των καρπών. Άνεμος: Μπορεί να οδηγήσει σε καταπόνηση του αμπελιού (λόγω υπερβολικής διαπνοής και μειωμένης φωτοσύνθεσης). Αποτελεί πρόβλημα κυρίως στους νησιωτικούς αμπελώνες. Υγρασία: Στη χώρα μας οι βροχές συγκεντρώνονται κυρίως στη χειμερινή περίοδο. Το αμπέλι όμως έχει τις μεγαλύτερες ανάγκες σε νερό χιλιοστά κατά τη βλαστική του περίοδο και γι αυτό είναι πολύ σημαντικό να αναπληρώνουμε την έλλειψη βρόχινου νερού με άρδευση, όταν χρειάζεται. Περιγραφή ριζικού συστήματος της αμπέλου.

14 Το ριζικό σύστημα της αμπέλου διακρίνεται στην κύρια ρίζα και στις δευτερεύουσες διακλαδώσεις της, δηλαδή τα ριζικά μπράτσα. Από τις δευτερεύουσες χονδρές ρίζες βγαίνουν άλλες λεπτότερες, τα τριχίδια, τα οποία είναι μοιρασμένα σ όλο το χώμα του αμπελιού κι έχουν τη μεγαλύτερη σημασία στη διατροφή του. Επίσης κατά την καλοκαιρινή περίοδο πλέκουν το χώμα σα μαλλί ανεβαίνοντας όσο πάει ψηλότερα μέχρι την επιφάνεια του εδάφους, για αυτό δεν πρέπει να τις καταστρέφουμε, πράγμα που μπορεί να γίνει με τα καλοκαιρινά οργώματα. Όλες μαζί οι ρίζες που βρίσκονται σε ένα ορισμένο βάθος cm αποτελούν το ριζόστρωμα. Κλάδεμα: Χειμερινό κλάδεμα: Ενεργό ριζικό σύστημα cm. Το χειμερινό κλάδεμα άρχιζε από τον Ιανουάριο ή τον Φεβρουάριο με νέο φεγγάρι ή όχι ( «Γενάρη μήνα κλάδευε, φεγγάρι μη κοιτάζεις» ). Στο κυπελοειδές σχήμα το κλάδεύμα συνίσταται στη διατήρηση σε κάθε βραχίονα δύο κεφαλών, οι οποίες περιλαμβάνουν δύο καρποφόρους οφθαλμούς η κάθε μία. Στα γραμμοειδή σχήματα διατηρούνται τρείς έως έξι κεφαλές ανάλογα με το σύστημα μόρφωσης. Χλωρά κλαδεύματα: Τα χλωρά κλαδεύματα έχουν σκοπό τη διόρθωση των λαθών του χειμερινού κλαδεύματος, την εξισορρόπηση μεταξύ βλάστησης και παραγωγής, την εξασφάλιση καλύτερων συνθηκών άνθησης και γονιμοποίησης, την απόκτηση υγιών κληματίδων και εύρωστων πρεμνών με τελικό αποτέλεσμα την καλύτερη ποιότητα των παραγόμενων σταφυλιών. Τα κυριότερα χλωρά κλαδεύματα που γίνονται είναι το βλαστολόγημα και το κορυφολόγημα.

15 Τα αποτελέσματα που αναμένονται γενικά από το κλάδευμα και είναι απαραίτητο να εξασφαλιστούν είναι τα εξής: Έλεγχος του αριθμού των παραγωγικών οφθαλμών Έλεγχος της κατανομής των μελλοντικών βλαστών Προπαρασκευή επάνω στο πρεμνό της ανανέωσης για το επόμενο κλάδευμα. Προσαρμογή του φορτίου στη ζωηρότητα. Αφαίρεση των λαίμαργων βλαστών. Θρέψη Λίπανση: Βασική Αρχή της Βιολογικής Γεωργίας: Ο γεωργός τρέφει το έδαφος και όχι το φυτό. Η ανάπτυξη του φυτού είναι συνάρτηση γενετικών και οικολογικών παραγόντων. Οι γενετικοί παράγοντες είναι δεδομένοι για ένα συγκεκριμένο φυτό και συνεπώς η αύξηση του φυτού επηρεάζεται από τους παράγοντες του περιβάλλοντός του (θερμοκρασία, υγρασία, γονιμότητα εδάφους, κλπ.). Η λίπανση βελτιώνει τη γονιμότητα του εδάφους. Ως γονιμότητα ορίζεται η ικανότητα του εδάφους να παρέχει στο φυτό τα απαραίτητα θρεπτικά στοιχεία σε επαρκείς ποσότητες και με σχετικά γρήγορο ρυθμό, ώστε να ικανοποιούνται οι ανάγκες του φυτού κατά τη διάρκεια της καλλιεργητικής περιόδου. Οι νόμοι και οι αρχές που διέπουν τη λίπανση είναι οι εξής: 1. Νόμος του ελαχίστου (ή νόμος του Liebig). Η απόδοση μιας καλλιέργειας εξαρτάται από το στοιχείο που βρίσκεται στην ελάχιστη ποσότητα σε σχέση με τις ανάγκες του φυτού. 2. Νόμος της μη αναλόγου απόδοσης. Η αύξηση της απόδοσης μιας καλλιέργειας μειώνεται σταδιακά καθώς αυξάνονται οι χορηγούμενες ποσότητες λιπασμάτων. Δηλαδή υπάρχει ένα μέγιστο όριο, πέρα από το οποίο όσο λίπασμα και αν προστεθεί στο έδαφος δεν αυξάνεται η απόδοση. 3. Αρχή της λίπανσης αποκατάστασης. Σύμφωνα με αυτή, θα πρέπει κάθε χρόνο να χορηγούνται, με τη λίπανση, οι ποσότητες των θρεπτικών στοιχείων που αφαιρούνται με τη συγκομιδή. 4. Αρχή της ανταπόδοσης ή λίπανσης συντήρησης. Σύμφωνα με αυτή, θα πρέπει να προστίθενται στο έδαφος ποσότητες θρεπτικών στοιχείων που είναι ίσες με τις ποσότητες που απομακρύνονται με τη συγκομιδή και με τις απώλειες θρεπτικών στοιχείων (έκπλυση, απορροή κλπ.). O ρόλος των θρεπτικών στοιχείων στα φυτά Κάθε απαραίτητο θρεπτικό στοιχείο παίζει στη ζωή των φυτών ορισμένο φυσιολογικό ρόλο. Έτσι, τα στοιχεία C, H, O, N, P και S αποτελούν συστατικά των οργανικών ενώσεων των φυτών, τα μικροστοιχεία έχουν κυρίως καταλυτικό ρόλο είτε συμμετέχοντας στη δομή των ενζύμων, είτε ενεργοποιώντας αυτά και τέλος τα Ca, Mg, K, υπό μορφή κατιόντων, δρουν ως παράγοντες σταθεροποίησης της

16 ειδικής δομής ή του καθορισμού της φυσικοχημικής κατάστασης του πρωτοπλάστη και των οργανιδίων του ή των κυτταρικών τοιχωμάτων (κυρίως το Ca 2 και κατά δεύτερο το Μg 2 ) ή του χυμοτοπίου (κυρίως το Κ και κατά δεύτερο τα Ca 2 και Μg 2 ) Στον πίνακα 2 αναφέρονται τα απαραίτητα θρεπτικά στοιχεία των φυτών, οι μορφές με τις οποίες απορροφούνται, οι συγκεντρώσεις τους, καθώς και μια σύντομη περιγραφή του ρόλου κάθε στοιχείου στα φυτά. Τα απαραίτητα θρεπτικά στοιχεία, οι μορφές με τις οποίες απορροφούνται από τα φυτά, η περιεκτικότητα και ο ρόλος τους στα φυτά. ΑΖΩΤΟ Απαραίτητα θρεπτικά στοιχεία Άζωτο (Ν) Μορφές με τις οποίες απορροφούνται Νιτρικό-Ν (ΝΟ 3 ), Αμμωνιακό-Ν (ΝΗ 4+ ), Ουρία, Αμινοξέα Συγκεντρώσεις στα υγιή φυτά (%, ppm ξηρού βάρους) Ρόλος των θρεπτικών στοιχείων στα φυτά 1-4% Είναι συστατικό του μορίου των αμινοξέων, πρωτεϊνών, πορφυρινών (κυτόχρωμα, χλωροφύλλη α και β), βιταμινών (θειαμίνη, ριβοφλαβίνη, βιταμίνη ΡΡ, βιταμίνη Β 6, παντοθενικό οξύ, φολικό οξύ, βιοτίνη), νουκλοτίδια, νουκλεϊνικών οξέων και αλκαλοειδών. Συντελεί στην αύξηση και παραγωγικότητα των φυτών. Σε περίσσεια επιβραδύνει την ωρίμανση, γιατί παρεμποδίζει την αφυδάτωση των φυτών. Μετακινείται εύκολα μέσα στα φυτά. ΦΩΣΦΟΡΟΣ Απαραίτητα θρεπτικά στοιχεία Φωσφόρος (Ρ) Μορφές με τις οποίες απορροφούνται Η 2 ΡΟ 4, ΗΡΟ 4 2 Συγκεντρώσεις στα υγιή φυτά (%, ppm ξηρού βάρους) Ρόλος των θρεπτικών στοιχείων στα φυτά % Είναι συστατικό των νουκλεϊνικών οξέων, φωσφολιπιδίων, φωσφορυλιωμένων υδατανθράκων, των περισσοτέρων ενώσεων υψηλής ενέργειας [π.χ. αδενοσινο(μονο, δι, τρι)φωσφορικών οξέων (ΑΜP, ADP, ATP), φωσφοενολοπυροσταφυλικού οξέος κλπ.], πολλών ενζύμων και της φυτίνης. Παίζει σπουδαίο ρόλο στην αποταμίευση και μεταφορά της μεταβολικής ενέργειας, στη σύνθεση των υδατανθράκων, των λιπών και των πρωτεϊνών (μεταβίβαση κληρονομικών χαρακτηριστικών). Ευνοεί την ανάπτυξη του ριζικού συστήματος και το σχηματισμό των σπόρων επιταχύνει

17 την ανάπτυξη των φυτών και προάγει την ωρίμανση και την ποιότητα των καρπών. Μετακινείται εύκολα μέσα στα φυτά. ΚΑΛΙΟ Απαραίτητα θρεπτικά στοιχεία Κάλιο (Κ) Μορφές με τις οποίες απορροφούνται Συγκεντρώσεις στα υγιή φυτά (%, ppm ξηρού βάρους) Ρόλος των θρεπτικών στοιχείων στα φυτά Κ+ 0,5-6% Δε συμμετέχει στα μόρια των οργανικών ενώσεων, αλλά βρίσκεται υπό μορφή ιόντων στους φυτικούς ιστούς και ιδιαίτερα μέσα στο κύτταρο. Παίζει σημαντικό ρόλο στη λειτουργία των στοματίων, στη ρύθμιση της ωσμωτικής πίεσης του κυττάρου, επεμβαίνει καταλυτικά σ όλες σχεδόν τις βιοχημικές αντιδράσεις ενεργοποιώντας τα ένζυμα και εξουδετερώνει τα οργανικά οξέα, έτσι ώστε να σταθεροποιείται το Ρ Η μεταξύ 7 και 8 (άριστο Ρ Η για τις περισσότερες ενζυμικές αντιδράσεις) στο κυτταρόπλασμα και στους χλωροπλάστες. Επίσης, προωθεί την ανάπτυξη της ρίζας, βελτιώνει την ποιότητα του παραγόμενου καρπού και αυξάνει την αντοχή των φυτών στις ασθένειες και την ξηρασία. Μετακινείται εύκολα μέσα στα φυτά. ΜΑΓΝΗΣΙΟ Απαραίτητα θρεπτικά στοιχεία Μαγνήσιο (Mg) Μορφές με τις οποίες απορροφούνται Συγκεντρώσεις στα υγιή φυτά (%, ppm ξηρού βάρους) Ρόλος των θρεπτικών στοιχείων στα φυτά Mg 2+ 0,1-0,8% Αποτελεί συστατικό των χλωροφυλλών και των ριβοσωμάτων. Παίζει σπουδαίο ρόλο στην πρωτεϊνοσύνθεση και στο σχηματισμό του πυρηνικού RΝΑ. Ενεργοποιεί διάφορα ένζυμα που δρούν στις διάφορες πλούσιες σε ενέργεια φωσφορικές ενώσεις κατά τη διάρκεια του σχηματισμού των υδατανθράκων και το μετέπειτα μεταβολισμό τους μέσα στα φυτά. Ρυθμίζει τη συγκέντρωση της καρβοξυλάσης της διφωσφορικής ριβουλόζης στο στρώμα των χλωροπλαστών. Μετακινείται εύκολα μέσα στο φυτό.

18 ΑΣΒΕΣΤΙΟ Απαραίτητα θρεπτικά στοιχεία Ασβέστιο (Ca) Μορφές με τις οποίες απορροφούνται Συγκεντρώσεις στα υγιή φυτά (%, ppm ξηρού βάρους) Ρόλος των θρεπτικών στοιχείων στα φυτά Ca 2+ 0,2-3,5% Συμμετέχει στην κατασκευή των κυτταρικών τοιχωμάτων και είναι απαραίτητο για τη διαίρεση και επιμήκυνση των κυττάρων. Αποτελεί βασικό παράγοντα στη ρύθμιση του ηλεκτρικού δυναμικού των κυτταρικών μεμβρανών και στην από φυγή μεγάλων διακυμάνσεών του, όταν αυξομειώνονται οι συγκεντρώσεις των κατιόντων στο εξωτερικό μέσο. Παίζει σπουδαίο ρόλο στον έλεγχο της περατότητας των κυτταρικών μεμβρανών και στη ρύθμιση της πρόσληψης του καλίου, νατρίου και μαγνησίου. Σχηματίζει αδιάλυτα άλατα με τα οξέα (οξαλικό, κιτρικό, τρυγικό), που είναι ενδιάμεσα προϊόντα του μεταβολισμού και τοξικά για το κυτταρόπλασμα όταν υπερβούν κάποια όρια συγκέντρωσης, προφυλάσσοντας το κύτταρο από την τοξική επίδρασή τους. Συμμετέχει στις διεργασίες της απορρόφησης των ιόντων από τα κύτταρα, δραστηριοποιώντας τα ένζυμα που υπεισέρχονται στη διακίνηση των ιόντων από τις κυτταρικές μεμβράνες. Δε μετακινείται εύκολα μέσα στο φυτό. ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΑ ΙΧΝΟΣΤΟΙΧΕΙΑ ΜΟΛΥΒΔΑΙΝΙΟ Απαραίτητα θρεπτικά Μορφές με τις οποίες Συγκεντρώσεις στα υγιή φυτά Ρόλος των θρεπτικών στοιχείων στα φυτά

19 στοιχεία Mολυβδαίνιο (Μο) απορροφούνται (%, ppm ξηρού βάρους) 2 MoO 4 0,1-50 ppm Αποτελεί βασικό συστατικό των ενζύμων: νιτρική ρεδουκτάση, νιτρογενάση και οξειδάση/δεϋδρογονάση της ξανθίνης. Παίζει σπουδαίο ρόλο στην αναγωγή των νιτρικών (ΝΟ 3 ΝΗ 4+ ) και στη δέσμευση του ατμοσφαιρικού αζώτου από τα συμβιούντα με τα ψυχανθή βακτήρια. Μετακινείται εύκολα μέσα στο φυτό. ΒΟΡΙΟ Απαραίτητα θρεπτικά στοιχεία Βόριο (Β) Μορφές με τις οποίες απορροφούνται Συγκεντρώσεις στα υγιή φυτά (%, ppm ξηρού βάρους) Ρόλος των θρεπτικών στοιχείων στα φυτά 3 2 BO 3, B 4 O 7, H 3 BO ppm Είναι απαραίτητο στοιχείο για τη σύνθεση του RNA, των πρωτεϊνών, της ριβόζης και των ριβονουκλεϊνικών οξέων, την αύξηση του φυτού και τη διαίρεση του κυττάρου, καθώς και την ανθοφορία και καρποφορία. Μετακινείται δύσκολα μέσα στο φυτό. ΣΙΔΗΡΟΣ Απαραίτητα θρεπτικά στοιχεία Σίδηρος (Fe) Μορφές με τις οποίες απορροφούνται Συγκεντρώσεις στα υγιή φυτά (%, ppm ξηρού βάρους) Ρόλος των θρεπτικών στοιχείων στα φυτά Fe 2+, Fe ppm Αποτελεί συστατικό της φερρεδοξίνης, των κυτοχρωμάτων και μερικών ενζύμων, (καταλάση, υπεροξειδάση). Είναι απαραί-τητο στοιχείο για τη σύνθεση της χλωροφύλλης, αν και δεν αποτελεί συστατικό του μορίου της. Ενεργοποιεί διάφορα ένζυμα και δρα ως μεταφορέας ηλεκτρονίων στις οξειδοαναγωγικές αντιδράσεις των φυτών. Μετακινείται δύσκολα μέσα στο φυτό.

20 ΜΑΓΓΑΝΙΟ Απαραίτητα θρεπτικά στοιχεία Μαγγάνιο (Mn) Μορφές με τις οποίες απορροφούνται Συγκεντρώσεις στα υγιή φυτά (%, ppm ξηρού βάρους) Ρόλος των θρεπτικών στοιχείων στα φυτά Mn ppm Συμμετέχει, ως μεταφορέας ηλεκτρονίων, στην απελευθέρωση του οξυγόνου στο φωτοσύστημα ΙΙ (φωτόλυση νερού). Ενεργοποιεί ένζυμα του κύκλου του Krebs και του μεταβολισμού του φωσφόρου και των υδατανθράκων. Μετακινείται δύσκολα μέσα στο φυτό. ΨΕΥΔΑΡΓΥΡΟΣ Απαραίτητα θρεπτικά στοιχεία Ψευδάργυρος (Zn) Μορφές με τις οποίες απορροφούνται Συγκεντρώσεις στα υγιή φυτά (%, ppm ξηρού βάρους) Ρόλος των θρεπτικών στοιχείων στα φυτά Zn ppm Συμμετέχει σε πολλές ενζυμικές αντιδρά-σεις, ως συνένζυμο ή ως ενεργοποιητής, που σχετίζονται με το μεταβολισμό των υδατανθράκων και τη σύνθεση των πρωτεϊνών, των αυξινών και του RNA. Μετακινείται δύσκολα μέσα στο φυτό. Από τα παλαιά χρόνια ο άνθρωπος προσπάθησε να αυξήσει τις αποδόσεις των καλλιεργειών με τη χρήση των λιπασμάτων. Στην αρχή χρησιμοποίησε τη ζωική κοπριά και αργότερα, μετά τη διατύπωση της θεωρίας περί ανόργανης θρέψης των φυτών από τον Justus Von Liebig, οι επιστήμονες προσανατολίσθηκαν στην παραγωγή και χρήση ανόργανων λιπασμάτων. Έτσι, το 1842 ο άγγλος J. Lawes ανέπτυξε μια μέθοδο παρασκευής φωσφορικών λιπασμάτων. Αρχικά χρησιμοποίησε τα οστά των ζώων, τα οποία κατεργάζονταν με θειικό οξύ, αλλά αργότερα άρχισε να χρησιμοποιεί τα φωσφορικά ορυκτά. Η μέθοδος αυτή απετέλεσε την απαρχή της βιομηχανικής παραγωγής των ανόργανων (χημικών) λιπασμάτων και συνέβαλε στη βαθμιαία εξάπλωση της εφαρμογής των στις γεωργικές καλλιέργειες. Μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα, τα λιπάσματα εφαρμόζονταν παγκοσμίως σε περιορισμένη κλίμακα, στη συνέχεια όμως άρχισαν να χρησιμοποιούνται ευρύτατα σ όλες τις καλλιέργειες για την αύξηση των αποδόσεων και τη βελτίωση της ποιότητας των γεωργικών προϊόντων.

21 Στη χώρα μας, τα πρώτα λιπάσματα άρχισαν να εφαρμόζονται πριν από το Όμως, το έτος αυτό αποτελεί την απαρχή της προσπάθειας συστηματικής διάδοσης και χρήσης των λιπασμάτων στη γεωργία, καθώς άρχισε να λειτουργεί το εργοστάσιο παραγωγής λιπασμάτων στη Δραπετσώνα. Η χρήση των λιπασμάτων, με την παράλληλη χρησιμοποίηση ποικιλιών σιτηρών που ήταν ανθεκτικές στο πλάγιασμα και επομένως μπορούσαν να δεχθούν μεγάλες ποσότητες αζωτούχων λιπασμάτων, οδήγησε τη χώρα μας στην επίτευξη της πολυπόθητης σιτάρκειας (κάλυψη των αναγκών της χώρας σε σιτάρι από την εγχώρια παραγωγή) στα μέσα περίπου της δεκαετίας του Βέβαια οι ποικιλίες που καλλιεργούνται σήμερα απαιτούν, εκτός από μεγάλες ποσότητες λιπασμάτων και μεγάλες ποσότητες νερού και φυτοφαρμάκων. Σημειώνεται ωστόσο, ότι η λίπανση των καλλιεργειών πρέπει να είναι ισόρροπη, γιατί σε αντίθετη περίπτωση μπορεί να αποβεί επιβλαβής τόσο για τις ίδιες τις καλλιέργειες, όσο και για το φυσικό περιβάλλον. ΟΡΓΑΝΙΚΑ ΛΙΠΑΣΜΑΤΑ Στα οργανικά λιπάσματα συμπεριλαμβάνονται τα υπολείμματα της φυτικής και ζωικής παραγωγής, καθώς και τα παραπροϊόντα της βιομηχανικής επεξεργασίας των διαφόρων φυτικών και ζωικών μερών. Tα οργανικά λιπάσματα προστιθέμενα στο έδαφος, το εμπλουτίζουν σε οργανική ουσία, η οποία επιδρά θετικά: 1. Στις φυσικές ιδιότητες του εδάφους, δηλαδή: Βελτιώνει τη δομή του εδάφους. Αυξάνει το πορώδες του εδάφους. Βελτιώνει την υδατοϊκανότητα και τις συνθήκες αερισμού του εδάφους. Μειώνει τη διαβρωσιμότητα του εδάφους. Αυξάνει τη θερμοκρασία του εδάφους, λόγω του μαύρου χρώματος που του προσδίδει (αυξημένη απορρόφηση ηλιακής ακτινοβολίας). 2. Στις χημικές ιδιότητες του εδάφους, καθώς: Αασκεί ρυθμιστική δράση προστατεύοντς το έδαφος από τις μεγάλες διακυμάνσεις του ph. Αυξάνει την εναλλακτική ικανότητα του εδάφους Δεσμεύει, μέσω των οργανισμών της, το ατμοσφαιρικό άζωτο και το αποδίδει στα φυτά κατάτην αποδόμησή της Παρέχει θρεπτικά στοιχεία στο έδαφος, τα οποία είναι απαραίτητα για την ανάπτυξη των φυτών. 3. Στις βιολογικές ιδιότητες του εδάφους, γιατί: Περιέχει μεγάλο αριθμό μικροοργανισμών. Δημιουργεί τις κατάλληλες συνθήκες για τη δράση και ανάπτυξη των οργανισμών του εδάφους. Οι οργανισμοί αυτοί βοηθούν στη βιολογική καταπολέμιση των παθογόνων που προσβάλλουν το ριζικό σύστημα των φυτών, δρώντας ανταγωνιστικά προς τους παθογόνους μικροοργανισμούς. Από τις παραπάνω θετικές επιδράσεις της οργανικής ουσίας αποδεικνύεται η σπουδαιότητα της οργανικής λίπανσης. Βέβαια, με βάση την εντατικοποιημένη γεωργία και τη χρήση ποικιλιών υψηλών αποδόσεων θα ήταν μάλλον ανεδαφικό να πιστεύουμε στη βελτίωση της γονιμότητας και της παραγωγικότητας των

22 γεωργικών εδαφών μόνο με τη χρήση οργανικών λιπασμάτων. Φυσικά, αυτά συμβάλλουν σημαντικά στην άρση της μείωσης της παραγωγικότητας των εδαφών, αλλά αυτό που απαιτείται είναι η συνδυασμένη χρήση ανόργανων λιπασμάτων μαζί με οργανικά λιπάσματα. Στην Ευρώπη τα οργανικά λιπάσματα παίζουν σημαντικό ρόλο στο θρεπτικό ισοζύγιο των εδαφών και των καλλιεργειών. Στην Ελλάδα όμως ο ρόλος τους είναι πολύ μικρότερος, λόγω περιορισμένου ζωικού κεφαλαίου και φυτικών υπολειμμάτων. Η λιπαντική αξία των οργανικών λιπασμάτων εξαρτάται από την ολική περιεκτικότητά τους σε θρεπτικά στοιχεία (ιδιαίτερα Ν, Ρ και Κ) και από το βαθμό διαθεσιμότητάς τους στα φυτά. Γενικά, τα οργανικά λιπάσματα περιέχουν μικρές ποσότητες θρεπτικών στοιχείων, τα οποία δεν είναι συνήθως άμεσα διαθέσιμα για τα φυτά σε αντίθεση με τα ανόργανα λιπάσματα. Τα θρεπτικά στοιχεία στα οργανικά λιπάσματα βρίσκονται κυρίως υπό οργανική μορφή και με τη δράση των μικροοργανισμών ελευθερώνονται σιγά-σιγά σε μορφές αφομοιώσιμες από τα φυτά (ανοργανοποίηση). Τα σπουδαιότερα οργανικά λιπάσματα είναι η ζωική κοπριά, η χλωρή λίπανση, οι κομπόστες, η ιλύς βιολογικού καθαρισμού, καθώς και τα χουμικά και βακτηριακά λιπάσματα. Zωική κοπριά Η ζωική κοπριά είναι το πιο γνωστό οργανικό λίπασμα. Χρησιμοποιήθηκε από αρχαιοτάτων χρόνων ως πηγή θρεπτικών στοιχείων και ως μέσο βελτίωσης της γονιμότητας, της δομής και της παραγωγικότητας των γεωργικών εδαφών. Ακόμη και στη σύγχρονη εντατικοποιημένη γεωργία αποτελεί ένα πολύτιμο μέσο διατήρησης της γονιμότητας των εδαφών, αν και η εκτεταμένη χρήση των ανόργανων λιπασμάτων τις τελευταίες δεκαετίες περιόρισε σημαντικά τη χρήση της κοπριάς. Σήμερα όμως βρίσκεται πάλι στο προσκήνιο, γιατί το ενδιαφέρον για την οργανική γεωργία και την οργανική λίπανση μεγαλώνει, το κόστος των ανόργανων λιπασμάτων αυξάνεται και η σημασία της επίδρασης της οργανικής ουσίας στη γονιμότητα του εδάφους γίνεται όλο και πιο γνωστή. Η ζωική κοπριά αποτελείται από τα στερεά και τα υγρά απεκκρίματα (ούρα) των διαφόρων αγροτικών ζώων, καθώς και από τη στρωμνή που χρησιμοποιείται στον στάβλο. Τα στερεά απεκκρίματα περιέχουν τα συστατικά των τροφών που δεν υπέστησαν την επίδραση της πεπτικής λειτουργίας (άπεπτα υλικά) και στα οποία τα θρεπτικά στοιχεία βρίσκονται, κυρίως, σε οργανική μορφή και συνεπώς δεν είναι άμεσα διαθέσιμα για τα φυτά. Αντίθετα, τα υγρά απεκκρίματα αποτελούνται από τα συστατικά των τροφών που υπέστησαν την επίδραση της πεπτικής λειτουργίας, χρησιμοποιήθηκαν από τον οργανισμό και στη συνέχεια απεκκρίθηκαν. Όλα τα θρεπτικά στοιχεία στα ούρα βρίσκονται σε διαλυμένη μορφή και είναι άμεσα διαθέσιμα ή καθίστανται εύκολα διαθέσιμα για τα φυτά. Για παράδειγμα το άζωτο στα ούρα βρίσκεται κυρίως σε μορφή ουρίας, καθώς και σε άλλες ενώσεις του, όπως ξανθίνη, κρεατίνη, ουρικό και ιππουρικό οξύ, ενώ στα στερεά απεκκρίματα περιέχεται στις πρωτεϊνες των υπολειμμάτων που δεν έχουν αποικοδομηθεί και στις πρωτεϊνες που έχουν συντεθεί στα κύτταρα των μικροοργανισμών. Η σύσταση της κοπριάς επηρεάζεται από το είδος και την ηλικία του ζώου, το σκοπό εκτροφής του, το είδος του σιτηρεσίου και το είδος της στρωμνής που χρησιμοποιείται στο στάβλο.