Dr. Konstantinos Papakonstantinou Vice President of D.B. of Hellenic Centre for Marine Research

Transcript

1

2 Η δημιουργία ενός μεγάλου και σύγχρονου θαλάσσιου Eνυδρείου στην Κρήτη ήταν μια πρόκληση και ένα όραμα της τοπικής ερευνητικής κοινότητας, αλλά και της κοινωνίας της Κρήτης. Η εντυπωσιακή ανταπόκριση των εκατοντάδων χιλιάδων επισκεπτών του Ενυδρείου Κρήτης, κάθε χρόνο, δικαιώνει τις επίπονες προσπάθειες που καταβλήθηκαν τόσο από το πρώην Ινστιτούτο Θαλάσσιας Βιολογίας Κρήτης όσο και από τον σημερινό ενιαίο φορέα θαλάσσιας έρευνας της χώρας, το Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών (ΕΛ.ΚΕ.ΘΕ.). Το Ενυδρείο Κρήτης () στις εγκαταστάσεις του «Θαλασσόκοσμου» του παραρτήματος ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε. Κρήτης, εγκαινιάσθηκε τον Δεκέμβριο Η μακρόχρονη εμπειρία του Κέντρου στην θαλάσσια έρευνα της Μεσογείου υποστηρίζει την εξειδίκευση του Ενυδρείου στην παρουσίαση των ειδών και των οικοσυστημάτων της Μεσογείου, μιας θάλασσας που συντηρεί θαυμαστή βιοποικιλότητα, που γέννησε πανάρχαιους πολιτισμούς και που υποδέχεται κάθε χρόνο εκατομμύρια επισκέπτες. Στόχος της λειτουργίας του Ενυδρείου είναι να μπορεί ο καθένας να συναντηθεί με τους κατοίκους αυτής της θάλασσας, να μάθει, να γοητευθεί και να συμβάλλει στο βιώσιμο μέλλον της. Έτσι, στο Ενυδρείο Κρήτης το θέαμα συναντιέται με τη γνώση και η εμπειρία με τον προβληματισμό. Οι ερευνητικές δυνατότητες του Ενυδρείου με τη συμβολή των ερευνητικών Ινστιτούτων του Κέντρου καλύπτουν τις σύγχρονες προτεραιότητες της θαλάσσιας έρευνας, όπως οι κλιματικές αλλαγές και οι συνέπειές τους στο περιβάλλον, η οικοσυστημική διαχείριση των θαλάσσιων βιολογικών πόρων και των χρήσεων της θάλασσας γενικότερα, οι τεχνολογικές καινοτομίες στις υδατοκαλλιέργειες κλπ. Το Ενυδρείο αποτελεί ιδανική υποδομή για τη διεξαγωγή πειραματικής θαλάσσιας έρευνας σε ζωντανούς οργανισμούς υπό ελεγχόμενες συνθήκες, ενώ η παρακολούθηση του κύκλου ζωής και συμπεριφοράς διαφόρων ειδών με ή χωρίς εμπορική σημασία γίνονται καθημερινά μέσω on line πειραματικών συστημάτων και στο πλαίσιο διαφόρων διεθνών ερευνητικών προγραμμάτων σε συνεργασία με τα Ινστιτούτα του ΕΛ.ΚΕ.ΘΕ. Η ανάπτυξη του Ενυδρείου και του Θαλασσόκοσμου θα συνεχιστεί με την ίδια δυναμικότητα και τα επόμενα χρόνια, στοχεύοντας τόσο στη ποιοτική αναβάθμιση του τουριστικού προϊόντος της Κρήτης, όσο και στην παραγωγή και διάχυση της γνώσης για το παρόν και το μέλλον των θαλασσών και των ωκεανών που γέννησαν και συντηρούν τη ζωή σ αυτόν τον πλανήτη. Creating a large, modern sea aquarium on Crete was both a challenge and a vision for the local research community and Cretan society. The impressive response on the part of the hundreds of thousands of visitors to CretΑquarium every year has vindicated the strenuous efforts made by the former Institute of Marine Biology of Crete and the successor Hellenic Centre for Marine Research (H.C.M.R.), which is now the unified national body for marine research. As part of facilities at Thalassocosmos, the Cretan branch of the Hellenic Centre for Marine Research, was inaugurated in December The years of experience in Mediterranean marine research accumulated at the Centre assist. in presenting the species and ecosystems of the Mediterranean, a sea which gave birth to ancient civilizations, maintains astounding biodiversity and receives millions of visitors every year. Our operational aim, as an aquarium, is to enable everyone to encounter the inhabitants of that sea, learn and be captivated by them and thus to contribute to a viable future for their home. So here at, viewing and learning, experiencing and thinking go hand in hand. Together with the contribution made by the research institutes at the Centre, s capabilities serve the present-day demands of marine research into areas such as climatic changes and their impact on the environment, ecosystemic management of marine biological resources and sea use more generally, technological innovations in aquaculture etc. The Aquarium offers the ideal infrastructure for experimental marine research on living organisms in controlled conditions, while the life cycle and behaviour of various organisms are monitored daily via experimental online systems, as part of various international research programmes in collaboration with HCMR institutes. and Thalassocosmos will continue to grow at the same dynamic pace over the years to come, aiming both to raise the standard of tourism marketed on Crete and to produce and disseminate knowledge on the present and future of the seas and oceans that gave birth to life on Earth and continue to maintain it. Dr. Konstantinos Papakonstantinou Vice President of D.B. of Hellenic Centre for Marine Research Δρ. Κωνσταντίνος Παπακωνσταντίνου Αντιπρόεδρος του Δ.Σ. του Ελληνικού Κέντρου Θαλασσίων Ερευνών Photo: T.Dailianis

3 Ενυδρείο Κρήτης Με μια ματιά Photo: T.Dailianis Photo: T.Dailianis Στο χώρο του Ενυδρείου λειτουργεί Snack bar, Cafe και εστιατόριο καθώς επίσης και το κατάστημα Αqua Shop, που διαθέτει αναμνηστικά, επιμορφωτικά και έξυπνα δώρα εμπνευσμένα από τον κόσμο της θάλασσας και την προστασία του περιβάλλοντος. On the aquarium premises you ll also find our snack bar, café and restaurant, as well as the Aqua Shop gift shop, offering souvenirs, educational toys and clever gift ideas inspired by the marine environment and the need to protect the environment. At a glance Ένα από τα μεγαλύτερα και πλέον σύγχρονα ενυδρεία της Ευρώπης το Ενυδρείο Κρήτης ιδρύθηκε και λειτουργεί ως τμήμα του ΕΛΚΕΘΕ. Βρίσκεται στο Β.Δ. τμήμα της πρώην Αμερικανικής Βάσης Γουρνών όπου μαζί με τα κτιριακά συγκροτήματα των ερευνητικών ινστιτούτων του ΕΛΚΕΘΕ στην Κρήτη απαρτίζει τον ΘΑΛΑΣΣΟΚΟΣΜΟ, το μεγαλύτερο κέντρο θαλάσσιας επιστήμης και ανά- one of the largest and most modern aquariums in Europe was founded as part of the Hellenic Centre for Marine Research. It is located in the northwest corner of the former American base at Gournes. Together with the HCMR research complex it constitutes Thalassocosmos, the largest marine research centre and venue for showcasing the indigenous marine world in the entire Mediterranean. Στο τέλος της διαδρομής με τα ενυδρεία ο επισκέπτης συναντά μια αίθουσα εξοπλισμένη με σύγχρονα οπτικοακουστικά συστήματα, χωρητικότητας 130 ατόμων, όπου προβάλλονται καθημερινά εντυπωσιακά ντοκυμαντέρ από διάσημες παραγωγές σχετικά με τη θάλασσα. Η ίδια αίθουσα διατίθεται για τη διοργάνωση εκδηλώσεων, συνεδρίων, εκθέσεων και ομιλιών. At the end of the aquarium route, visitors come to a 130-seater function room equipped with state-ofthe-art AV equipment. During normal opening hours this is used to show impressive documentaries on the sea made by major production companies. The same room is available for functions, conferences, exhibitions and lectures. δειξης του μεσογειακού θαλάσσιου κόσμου στην Μεσόγειο. Σύγχρονα οπτικοακουστικά συστήματα και πρωτοπο- At various points along the aquarium visitors route, Το Ενυδρείο Κρήτης υποδέχτηκε τους πρώτους του επισκέπτες τον Δεκέμβριο του Μετά από 3 χρόνια λειτουργίας ολοκλήρωσε πρόσφατα μια εκτεταμένη ανανέωση προσθέτοντας νέα ενυδρεία, είδη, εκπαιδευτικά προγράμματα και καινοτόμες υπηρεσίες. Σήμερα αριθμεί 60 ενυδρεία διαφόρων μεγεθών που κυμαίνονται από λίτρα ως 125 λίτρα και first opened its doors to the public in December Three years on, a major refurbishment involved the addition of new tanks, species, educational programmes and innovative facilities. The aquarium now has 60 tanks, varying in size from 125 to 900,000 litres and holding a total of 1,700,000 litres of sea water, which afford visitors ριακές διαδραστικές εφαρμογές σε info-points με οθόνες αφής που βρίσκονται διάσπαρτα κατά μήκος της διαδρομής των ενυδρείων συμπληρώνουν τη βιωματική εμπειρία του επισκέπτη, ενισχύουν την πληροφόρηση και υποστηρίζουν τη δημιουργία μιας ολοκληρωμένης αντίληψης για τη δομή και τη λειτουργία του μεσογειακού θαλάσσιου οικοσυστήματος. state of the art AV systems and innovative interactive devices at touch screen info points add to the experience, providing supplementary information and helping to create a comprehensive view of how the Mediterranean marine ecosystem functions and is structured. με συνολικό όγκο λίτρα θαλασσινού over 100 observation points. νερού. Έτσι δημιουργούνται για τον επισκέπτη 100 διαφορετικά σημεία παρατήρησης. Photo: Y.Issaris Photo: S.Rapanis

4 Kατάδυση στη Μεσόγειο θάλασσα Οι μεσογειακοί βυθοί με τα είδη τους και τους βιότοπους ξεδιπλώνονται μέσα από μια φαντασμαγορική διαδρομή που διαρκεί περίπου 2 ώρες αν ο επισκέπτης θελήσει να παρατηρήσει και να πληροφορηθεί για το σύνολο των εκθεμάτων. Η διαδρομή ξεκινά από την πρώτη ενότητα ενυδρείων όπου υπάρχουν χαμηλές συνθήκες φωτισμού, με είδη που ζουν είτε σε σχισμές βράχων είτε στα βαθύτερα σημεία της Μεσογείου όπου το φως είναι λιγοστό. Ροφοί, κόκκινα κοράλλια, γοργόνιες, καραβίδες, σελάχια, σκορπιοί, αστακοί και πολλά άλλα είδη κάνουν Παιχνίδια με το Φως. Το σκοτάδι διαδέχεται το φως και ο επισκέπτης αντικρίζει τη φαντασμαγορία της Aνοιχτής Θάλασσας. Μεγάλες δεξαμενές με χωρητικότητες 600m 3 και 400m 3 και με σκηνογραφία συμπλέγματα υφάλων εμπνευσμένα από τους βυθούς των Ματάλων και του Βάι της Κρήτης φιλοξενούν δεκάδες είδη. Οι μεγάλοι θηρευτές της Μεσογείου όπως οι καρχαρίες, τα μαγιάτικα, οι συναγρίδες, οι σφυρίδες, οι σμέρνες, τα λαβράκια, φιλοξενούνται εδώ, και ο επισκέπτης μπορεί να παρατηρήσει τη συμπεριφορά και τις δομές των σωμάτων τους μέσα από τζάμια που φθάνουν και τα 20 τ.μ. Τα κοπάδια των ψαριών των μεσογειακών υφάλων δημιουργούν γοητευτικούς σχηματισμούς ενώ μια θαλάσσια χελώνα Caretta caretta συνυπάρχει μαζί τους. Το σκηνικό συμπληρώνεται από δεκάδες είδη ασπονδύλων. Συνεχίζοντας την περιήγηση ο επισκέπτης γνωρίζει τον αόρατο κόσμο του Φυτοπλαγκτού και των πλαγκτονοφάγων ειδών. Μια σειρά μικρών ενυδρείων και παρουσιάσεων με μικροσκόπιο αναδεικνύει τη σημασία αυτών των οργανισμών για τις τροφικές αλυσίδες της θάλασσας. Η διαδρομή συνεχίζεται ανάμεσα σε ενυδρεία που φιλοξενούν πολυάριθμα είδη και βιοτόπους της Παράκτιας ζώνης. Είναι οι κάτοικοι των αμμωδών βυθών, των υφάλων, της θαλάσσιας βλάστησης όπως οι σκάροι, οι γύλλοι, οι ιππόκαμποι, οι ανεμώνες, τα εχινόδερμα, τα καρκινοειδή, τα νεαρά στάδια πολλών ειδών ψαριών. Τα χρώματα, τα σχήματα, οι προσαρμογές για την ανεύρεση τροφής και την αποφυγή εχθρών είναι ανεξάντλητα. Στο τέλος της ενότητας αυτής, ο επισκέπτης βρίσκεται μπροστά στον Κόσμο του Ζωοπλαγκτού. Μια φαντασμαγορική κυκλική δεξαμενή διαμέτρου 2μ με μέδουσες. Ένα ελαφρύ τεχνητό ρεύμα βοηθά τα αργοκίνητα και αρχέγονα αυτά είδη στην αέναη παλμική τους κίνηση ενώ το διάχυτο μπλε φως αναδεικνύει το εσωτερικό του σώματός τους. Ακολουθεί η τελευταία ενότητα ενυδρείων Πέρασμα στους Τροπικούς που είναι αφιερωμένη στο φαινόμενο της Λεσεψιανής μετανάστευσης κατά την οποία τροπικά είδη πέρασαν και εγκαταστάθηκαν στη Μεσόγειο μετά το άνοιγμα της διώρυγας του Σουέζ. Η Μεσόγειος αλλάζει και «τροπικοποιείται». Στην ενότητα αυτή παρουσιάζονται οι λεσεψιανοί μετανάστες και οι βιότοποι από τους οποίους προήλθαν οι κοραλλιογενείς ύφαλοι, ένας μοναδικός κόσμος στον πλανήτη, γεμάτος χρώματα, σχήματα και πολύπλοκες προσαρμογές επιβίωσης. Μια άμεση επαφή με θαλάσσιους οργανισμούς μπορούν να βιώσουν οι επισκέπτες και ιδιαίτερα τα παιδιά στις «δεξαμενές αφής». Σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο δύο ρηχές δεξαμενές γεμάτες με θαλάσσια ασπόνδυλα όπου μπορεί ο καθένας να αγγίξει, να ψαρέψει, να περιεργαστεί και να μάθει γι αυτά τα είδη. Visitors in particular children can come into direct contact with sea creatures at the touch pools. Housed in a specially designed area, two shallow pools full of marine invertebrates offer everyone the chance to touch, fish, examine and learn about these species. Photo: Y.Issaris Photo: P. Nikiforakis E.FIAP Ακουστική Ξενάγηση Το Ενυδρείο Κρήτης διαθέτει επίσης ένα ολοκληρωμένο σύστημα ατομικής ακουστικής ξενάγησης σε 9 γλώσσες (Αγγλικά, Γαλλικά, Γερμανικά, Ιταλικά, Ολλανδικά, Πολωνικά, Ρωσσικά, Τσέχικα). Μικρές συσκευές χειρός που λειτουργούν απλά όπως το τηλέφωνο δίνουν σε κάθε επισκέπτη τη δυνατότητα να εμπλουτίσει την επίσκεψή του με πολυάριθμες εξηγήσεις, σχόλια και εκλαϊκευμένες πληροφορίες, τις οποίες ακούει στο δικό του ρυθμό και σύμφωνα με τις προτιμήσεις του πληκτρολογώντας απλά το νούμερο της δεξαμενής. Audioguide also offers an individual audioguide system in 9 languages (Greek English, French, German, Italian, Dutch, Russian, Czech, Polish). Small hand-held devices that operate as simply as a mobile phone add to and enrich your visit with explanations, comments and popularized information you can listen to at your own pace and as you prefer, simply by dialling the tank number. Diving to the Mediterranean sea The Mediterranean sea world, its species and habitats come to live along a spectacular route that takes approximately 2 hours to view in full. The first group of tanks feature low light conditions, with species that live in rock crevices or in the depths of the Mediterranean, where little light penetrates. Groupers, red coral, sea fans, prawns, rays, scorpionfish, lobsters and many other species playing Light Games. Darkness gives way to lights as visitors come face to face with the spectacle of the Open Sea. Large 600m 3 and 400m 3 tanks, featuring mock-ups of reef complexes inspired by the sea bed at Matala and Vai on Crete, play host to dozens of species. Large Mediterranean predators such as sharks, greater amberjacks, dentex, white groupers, moray eels and sea bass are held here, allowing visitors to observe their behaviour and body structure through glass surfaces measuring up to 20 square metres. Shoals of Mediterranean reef fish swim in attractive formations, accompanied by a Caretta caretta sea turtle, while dozens of species of invertebrates complete the picture. Continuing their tour, visitors meet the invisible world of Phytoplankton and planktivorous species. The significance of these organisms for marine food chains is highlighted by a group of small aquariums and microscope presentations. The route continues among tanks housing dozens of Coastal zone species and habitats. Here are the inhabitants of sands, reefs and marine vegetation such as parrotfish, wrasse, seahorses, sea anemones, echinoderms, crustaceans and the fry of many fish species. The colours, shapes and strategies for finding food and avoiding predators are innumerable. At the end of this section, visitors encounter the Zooplankton World, a spectacular 2 metre cylindrical jellyfish tank. A weak artificial current assists these slow-moving, ancient creatures in their constant pulsating movement, while diffused blue light illuminates the interior of their bodies. The final group of aquariums Over to the Tropics is dedicated to the phenomenon of Lessepsian migration, involving the transfer of and settlement of tropical species in the Mediterranean after the digging of the Suez Canal. Mediterranean is changing and becoming increasingly tropical. This section presents Lessepsian migrants and the habitats they came from, the coral reefs, in a unique world featuring a wealth of colours, shapes and complex survival strategies. Δύο σημαντικές καθημερινές δραστηριότητες στο ενυδρείο σχετίζονται με την επιβίωση των ειδών και τη διατήρηση του περιβάλλοντος των δεξαμενών. Είναι το τάϊσμα των ζώων και ο καθαρισμός και έλεγχος από δύτες. Οι επισκέπτες μπορούν να παρακολουθήσουν αυτές τις δραστηριότητες σε συγκεκριμένες ώρες και να απολαύσουν τις συμπεριφορές των ζώων που ξετυλίγονται μπροστά τους. Two important activities carried out daily at the aquarium relate to the survival of species and the maintenance of a stable environment in the tank divers feed the animals and clean and monitor the tanks. Visitors can observe these activities at set times, and enjoy watching how the animals behave in front of their eyes.

5

6 Ελληνικό Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών ΕΛ.ΚΕ.ΘΕ. Ποιος γνωρίζει καλύτερα τις ελληνικές θάλασσες; The Hellenic Centre for Marine Research - H.C.M.R. Who knows the Greek seas best of all? Το Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών είναι το μεγαλύτερο ερευνητικό ίδρυμα επιστήμης της θάλασσας στην Ελλάδα και ένα από τα μεγαλύτερα της Ευρώπης. Οι εγκαταστάσεις του βρίσκονται στην Ανάβυσσο Αττικής, στις Γούρνες Ηρακλείου (Θαλασσόκοσμος) και στη Ρόδο. Περίπου 500 άτομα, ερευνητές, τεχνικοί έρευνας και διοικητικό προσωπικό εργάζονται στα 5 Ερευνητικά Ινστιτούτα του Κέντρου: Το ωκεανογραφικό σκάφος «ΑΙΓΑΙΟ» (μήκους 61,5 μ.) απελευθερώνει έναν πλωτήρα του συστήματος «Ποσειδών». To εκτεταμένο αυτό σύστημα πλωτήρων διασκορπισμένο στις ελληνικές θάλασσες στέλνει συνεχώς μέσω δορυφόρου μετεωρολογικά δεδομένα πρόγνωσης καιρού και θαλασσών, αλλά και οικολογικά δεδομένα στο επιχειρησιακό κέντρο του ΕΛ.ΚΕ.ΘΕ. όπου γίνεται η επεξεργασία τους. Οι προγνώσεις διατίθενται ελεύθερα στο διαδίκτυο ( Τhe research vessel AEGAEO, (61,5m in length) releases a buoy belonging to Poseidon system. This extensive system of observation buoys dispersed throughout Greek seas sends a continuous flow of meteorological data via satellite for weather and shipping forecasts, in addition to environmental data. The signals are picked up and processed at the HCMR operational centre, and forecasts are made freely available online. ( - Το Ινστιτούτο Ωκεανογραφίας καταγράφει και μελετά τις φυσικές, γεωλογικές, χημικές και βιολογικές διαδικασίες στο θαλάσσιο οικοσύστημα. Ερευνά και προσφέρει υπηρεσίες στους τομείς της βιογεωχημείας, του παράκτιου περιβάλλοντος, της επιχειρησιακής ωκεανογραφίας, της ωκεανογραφίας ανοικτών θαλασσών, της θαλάσσιας τεχνολογίας καθώς και της μέτρησης και πρόγνωσης της κατάστασης των θαλασσών. - Το Ινστιτούτο Υδατοκαλλιεργειών ασχολείται με την έρευνα της βιολογίας (φυσιολογία, παθολογία, ηθολογία, αναπτυξιακή βιολογία, ανοσολογία, μεταβολισμός, κλπ.). των εκτρεφόμενων ειδών ή των ειδών που μπορούν να εκτραφούν στο μέλλον καθώς και με τις τεχνολογίες εκτροφής τους. - Το Ινστιτούτο Θαλάσσιας Βιολογίας και Γενετικής διεξάγει έρευνα στους τομείς της θαλάσσιας βιοποικιλότητας, της θαλάσσιας οικολογίας, της μικροβιολογίας, της διαχείρισης του θαλάσσιου περιβάλλοντος, και της γενετικής και γονιδιωματικής των θαλάσσιων ειδών. - Το Ινστιτούτο Θαλάσσιων Βιολογικών Πόρων ερευνά τους τρόπους ορθολογικής διαχείρισης των αλιευμάτων. Παρακολουθεί και εκτιμά τα ιχθυαποθέματα αλλά και ερευνά την επιλεκτικότητα και δυνατότητα βελτίωσης των αλιευτικών εργαλείων. - Το Ινστιτούτο Εσωτερικών Υδάτων ασχολείται με την περιβαλλοντική έρευνα των επιφανειακών και υπόγειων νερών, με την επίλυση προβλημάτων σχετικά με την αξιοποίηση και προστασία των υδατικών πόρων καθώς και με την πρόληψη και τον περιορισμό της ρύπανσης. Επίσης στο ΕΛ.ΚΕ.ΘΕ. ανήκουν και τα δύο Ενυδρεία, το και ο Υδροβιολογικός Σταθμός της Ρόδου. Στα 60 χρόνια λειτουργίας του ΕΛ.ΚΕ.ΘΕ., μέσα από τις προσπάθειες των επιστημόνων του, μελετήθηκαν και έγιναν γνωστά τα φυσικοχημικά χαρακτηριστικά των ελληνικών θαλασσών, τα οικοσυστήματα των βυθών και του πελάγους, τα προβλήματα της ρύπανσης και της υποβάθμισης, η ποιότητα και η ποσότητα των αλιευτικών αποθεμάτων, οι νέες τεχνικές υδατοκαλλιεργειών αλλά και τα οικοσυστήματα των γλυκών νερών και των εκβολικών περιοχών. Χιλιάδες είδη ασπόνδυλων, ψαριών και μικροσκοπι- The Hellenic Centre for Marine Research is the largest marine science research foundation in Greece and one of the largest in Europe. The Centre s facilities are located at Anavyssos in Attica, at Gournes by Heraklion (Thalassocosmos) and on Rhodes. Approximately 500 people - researchers, research technicians and administrative staff work at the Centre s 5 research institutes: - The Institute of Oceanography records and studies physical, geological, chemical and biological processes in the marine ecosystem. It carries out research and offers services in the fields of biogeochemistry, the coastal environment, operational oceanography, open sea oceanography and marine technology, in addition to measuring and forecasting sea conditions. - The Institute of Aquaculture researches the biology of reared species or candidate species for rearing (physiology, pathology, animal behaviour, developmental biology, immunity, metabolism etc), as well as rearing technologies. - The Institute of Marine Biology and Genetics carries out research in the areas of marine biodiversity, marine ecology, microbiology, marine environment management, and the genetics and genomics of marine species. - The Institute of Marine Biological Resources researches methods for the rational management of fisheries. It monitors and assesses fish stocks and researches the selectivity and capability of improving fishing gear. - The Institute of Inland Waters is concerned with environmental research into inland surface and underground bodies of water, with solving problems relating to the use and protection of water resources, and with pollution prevention and limitation. Also, under the HCMR umbrella operate the two Greek aquaria the and the Hydrobiological Station of Rhodes. Αριστερά: Το υπερσύγχρονο επανδρωμένο βαθυσκάφος ΘΕΤΙΣ διαθέτει θέσεις για δύο άτομα, έχει επιχειρησιακό βάθος 610 μέτρων και μπορεί να παραμείνει στο βυθό 8-9 ώρες. Left: The state-of the-art two-seater manned submersible THETIS, operational to 610 metres, with a submergence limit of 8-9 hours. Δεξιά: Το Super Achilles ένα μικρότερο και περισσότερο ευέλικτο τηλεκατευθυνόμενο υποβρύχιο όχημα με επιχειρησιακό βάθος 1000μ. Right: The Super Achilles a smaller, more versatile remote-controlled vessel, operational to a depth of 1000 metres. In the 60 years the HCMR has been in operation, scientific effort has made it possible to study and publicize the physiochemical features of the Greek seas; ecosystems on the sea bed and in the open sea; problems associated with pollution and environmental degradation; the quantity and quality of fish stocks; new aquaculture techniques; fresh water and river basin ecosystems. Thousands of species of invertebrates, fish and microscopic planktonic organisms have become known, and now constitute recorded knowledge of the great biodiversity encountered in Greek seas. New challenges for marine research, such as climate change and its consequences, sustainable management of natural resources and technological innovations are 21st century research choices for the HCMR. κών πλαγκτονικών οργανισμών έγιναν γνωστά και συνιστούν σήμερα την καταγραφή και τη γνώση της υψηλής βιοποικιλότητας των ελληνικών θαλασσών. Οι νέες προκλήσεις για τη θαλάσσια έρευνα όπως MaxRover. Με επιχειρησιακό βάθος 2000μ. το τηλεκατευθυνόμενο αυτό υπερσύγχρονο υποβρύχιο όχημα είναι εξοπλισμένο με κάμερες και έναν πολυαρθρωτό βραχίονα για εργασίες στο βυθό. MaxRover.Operational to 2000 metres, this state-of-the art remotecontrolled vessel is equipped with cameras and a multi-articulated arm for working on the sea bed. η κλιματική αλλαγή και οι επιδράσεις της, η βιώσιμη διαχείριση οικοσυστημάτων και βιολογικών πόρων και οι τεχνολογικές καινοτομίες συνιστούν τις ερευνητικές επιλογές για το ΕΛΚΕΘΕ στον 21ο αιώνα. Photo: T.Dailianis

7 Μεσόγειος Θάλασσα Τη θάλασσα, τη θάλασσα, ποιος θα μπορέσει να την εξαντλήσει;» (Γ. Σεφέρης -Μυθιστόρημα Κ ) Στα ανοιχτά της Μεσογείου Περάσαμε κάβους πολλούς πολλά νησιά τη θάλασσα που φέρνει την άλλη θάλασσα, γλάρους και φώκιες. (Γ. Σεφέρης -Μυθιστόρημα Δ ) Περίκλειστη θάλασσα με απότομες βραχώδεις ακτές, μεγάλα βάθη αλλά και δαντελωτές αμμώδεις ακτές με διάφανα νερά καθόρισε όσο καμιά άλλη τον άνθρωπο, την ιστορία του και τον πολιτισμό του. Η ιστορία των μεσογειακών πολιτισμών κουβαλά το αποτύπωμα μιας άλλης ιστορίας, αυτής του φυσικού χώρου όπου οι πολύπλοκες γεωλογικές ανακατατάξεις δημιούργησαν τις χερσονήσους της, τις θέσεις των βουνών, τις στενές διόδους προς γειτονικές θάλασσες και ωκεανούς, τα ηφαίστεια. Η Μεσόγειος επηρεάστηκε και θα επηρεάζεται από τις μετακινήσεις της Αφρικανικής και Ευρασιατικής πλάκας, ενώ το γεωλογικό παρελθόν της περιλαμβάνει μοναδικά φαινόμενα όπως αλλεπάλληλες αυξομειώσεις της στάθμης της. H επικοινωνία της με τους γειτονικούς ωκεανούς έκλεινε, το νερό της εξατμίζονταν, μεγάλες στεριές εμφανίζονταν, που διακόπτονταν από βαθιές αλμυρές λίμνες. Όταν η επικοινωνία της άνοιγε,και ιδιαίτερα από τα σημερινά στενά του Γιβραλτάρ, η Μεσόγειος ξαναπλημμύριζε μέχρι να αποκτήσει τη σημερινή μορφή της. H Mεσόγειος αν και καταλαμβάνει το 1% περίπου της επιφάνειας των ωκεανών του πλανήτη, συντηρεί μια μεγάλη ποικιλότητα ειδών που μπορεί να φθάνει το 10% της παγκόσμιας θαλάσσιας βιοποικιλότητας, ενώ 28% των ειδών της είναι ενδημικά. Σήμερα, στις παράκτιες περιοχές της Μεσογείου ζει περίπου το 19% του συνολικού πληθυσμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ενώ δέχεται ετήσια το 30-40% του παγκόσμιου τουριστικού ρεύματος. Οι ανθρωπογενείς πιέσεις στα φυσικά οικοσυστήματα, στη βιοποικιλότητα, και στην ποιότητα των φυσικών πόρων είναι ιδιαίτερα έντονες. Η κλιματική αλλαγή αποτελεί έναν γρίφο για το μέλλον του μικρού αυτού ωκεανού. Προς το παρόν, αποτελεί ένα από τα καλύτερα οικοσυστήματα μελέτης των φαινομένων της παγκόσμιας κλιματικής αλλαγής. Το Ενυδρείο Κρήτης είναι αφιερωμένο στην ανάδειξη, στην πληροφόρηση και στην επικοινωνία της επιστημονικής γνώσης για το παρόν και το μέλλον του θαλάσσιου Μεσογειακού κόσμου. Γιατί η εμπειρία, η κατανόηση και η γνώση θεμελιώνουν τις αλλαγές των ιδεών και των συμπεριφορών. The Mediterranean Sea The sea, the sea, who will be able to drain it dry? (G. Seferis, Mythistorema XX) An enclosed sea with steep rocky shores plunging to great depths and filigree sandy shores with limpid waters, more than any other sea it has defined human beings, their history and civilisation. The history of Mediterranean civilizations bears the hallmark of another history that of the natural environment, where complex geological upheavals created peninsulas, mountain chains, volcanoes and a mere handful of passages into neighbouring seas and oceans. The Mediterranean has always been influenced by the movements of the African and Eurasian tectonic plates and always will be; its geological past encompasses unique phenomena such as successive variations in sea level. Over time, links with neighbouring oceans were cut off, and water would evaporate to reveal large land masses punctuated by deep saline lakes. Particularly where the Strait of Gibraltar now lies, once links were re-opened the Mediterranean would flood once again, until it acquired its current form. Though Mediterranean only accounts for about 1% of total ocean surface on the planet, supports a great diversity of species, possibly amounting to 10% of global marine biodiversity. 28% of all species are endemic. Today, approximately 19% of the total population in the European Union lives on the coastal zones of the Mediterranean, which receive 30-40% of annual global tourism. Human pressure on natural ecosystems, biodiversity and the quality of natural resources is particularly intense. Climate change poses yet another problem for the future of our miniature ocean. For the time being, it constitutes one of the best ecosystems for studying global climate change phenomena. Στη Μεσόγειο σπάνια δεν ξεχωρίζει ο ναυτικός κάποια ακτογραμμή ή βουνοκορφή μακριά στο βάθος. Ωστόσο, δεν παύει να είναι ένας μικρός ωκεανός με μεγάλα βάθη σε ορισμένα σημεία και διαρκείς μετακινήσεις της μάζας του νερού. Από τα στενά του Γιβραλτάρ εισβάλλουν στη Μεσόγειο νερά του Ατλαντικού σαν ένα επιφανειακό ορμητικό ποτάμι που διασχίζει τη δυτική Μεσόγειο, περνά τη στενή δίοδο ανάμεσα από τη Σικελία και την Αφρική και ξεχύνεται, εξασθενώντας ωστόσο, μέχρι την ανατολική Μεσόγειο στην περιοχή της Λεβαντίνης. Ταυτόχρονα ένα άλλο «ποτάμι» σχηματίζεται βαθύτερα στην ανατολική Μεσόγειο και ρέει προς την αντίθετη κατεύθυνση από ανατολικά προς δυτικά για να εξέλθει από τα στενά του Γιβραλτάρ. Οι σχηματισμοί αυτών των θαλασσίων μαζών είναι χαρακτηριστικοί των μεγάλων ωκεανών και καμιά άλλη ημίκλειστη θάλασσα δεν τα διαθέτει. Αυτή η αέναη κυκλοφορία των θαλάσσιων μαζών της Μεσογείου, παράλληλα με άλλες μετακινήσεις θαλάσσιων μαζών από τη Μαύρη Θάλασσα και την Αδριατική έχουν μεγάλη σημασία για την κυκλοφορία των θρεπτικών συστατικών και τη λειτουργία των τροφικών αλυσίδων. Ωστόσο, ο «ωκεανός» της Μεσογείου περιέχει λιγότερα θρεπτικά στοιχεία από τους άλλους, μεγάλα ποτάμια δεν εκβάλλουν, τα διαλυμένα σωματίδια είναι λίγα και έτσι το άπλετο φως διεισδύει σε μεγαλύτερα βάθη. Το Μεσογειακό σκηνικό με τα διάσημα γαλάζια και διάφανα νερά στήνεται από τις ιδιαίτερες αυτές συνθήκες της φύσης και των νομοτελειών της. Caretta caretta Dasyatis pastinaca. H βατοτρυγόνα συγγενής των καρχαριών, φέρει δηλητηριώδη αγκάθια στην ουρά της. Dasyatis pastinaca. Sting ray is a relative to sharks and has venomous spines along its tail. διαστάσεων. Τα είδη πρέπει να κινούνται συνεχώς ενάντια στην αντίσταση και στην τριβή της τεράστιας μάζας του νερού για να βρίσκουν τροφή, να αναπαράγονται και να αποφεύγουν εχθρούς. Έτσι, τέλεια υδροδυναμικά σχήματα έχουν αναπτυχθεί, τα πτερύγια και τα λέπια εξουδετερώνουν τις αντιστάσεις και γίνονται πλεονεκτήματα κίνησης, από τα σώματά τους δεν υπάρχουν προεξοχές που θα εμπόδιζαν την κίνηση, το μυϊκό σύστημα είναι πολύ αναπτυγμένο. Όσο για τα χρώματα, οι προσαρμογές κάλυψης και αποφυγής εχθρών για τα πελαγικά είδη είναι οι σκούρες ράχες για να μην ξεχωρίζουν από το νερό όταν οι θηρευτές είναι από πάνω τους και οι is dedicated to highlighting, informing and communicating scientific knowledge on the present and future of the Mediterranean marine world - because experience, understanding and knowledge lay the foundations for changes in how we think and behave. Μέσα σ αυτά τα νερά ζουν και κινούνται σε μεγάλες αποστάσεις τα πολυάριθμα κοπάδια των μικρών και μεγάλων πελαγικών ψαριών, των θαλάσσιων θηλαστικών και ερπετών. Οι μεγάλοι σαρκοφάγοι θηρευτές της Μεσογείου όπως οι τόνοι, οι ξιφίες, οι καρχαρίες αλλά και τα δελφίνια και οι φάλαινες είναι εδώ. Ο αόρατος κόσμος του πλαγκτού στα επιφανεια- ανοιχτόχρωμες πλευρές και κοιλιές για να γίνονται ένα με την φωτεινή επιφάνεια του νερού. Ο σχηματισμός κοπαδιών είναι μια άλλη προσαρμογή για ζωή στην ανοιχτή θάλασσα. Ένας αποτελεσματικός τρόπος για προστασία από θηρευτές, επιτυχία στην αναπαραγωγή και εύρεση τροφής. Στο βυθό της ανοικτής θάλασσας στα μεγάλα βάθη κά στρώματα τα υποστηρίζει τροφικά κυρίως όταν κυριαρχούν τα λασπώδη ιζήματα και τη μονοτονία είναι νεαρά. διακόπτουν οι βαθιοί ύφαλοι που είναι μικρές οάσεις Η ζωή στην ανοιχτή θάλασσα είναι ζωή τριών ζωής και καταφύγια για πολλά είδη.

8 Far out in the Mediterranean Mediterranean through the Strait of Gibraltar like a fast-flowing river, crossing the western reaches, passing through the strait between Sicily and Africa and flowing on, though at a slower pace, into the area known as the Levantine. At the same time, The sea, the sea, who will be able to drain it dry? (G. Seferis, Mythistorema XX) another current created at greater depth in the Eastern Mediterranean flows in the opposite direction, from east to west out through the Strait of t is a rare event for a sailor in the Mediterranean Gibraltar. Such flow patterns are typical of large to be unable to pick out a coastline or mountain top oceans and are not found in any other semi-enclosed far in the distance. Yet the Mediterranean will always sea. be a small ocean a vast body of water in constant Together with the movement of other large motion, plunging to great depths at certain points. bodies of water from the Black Sea and the Adriatic, Water from the Atlantic pours into the surface of the the constant circulation of waters in the Mediterranean plays a vital role in the circulation of nutrients and the function of food chains. Nevertheless, the Mediterranean contains fewer nutrients than other oceans. Since no major rivers flow into it and dissolved particle concentration is low, the bright light penetrates to greater depths. The typical Mediterranean backdrop with its famed Photo: G. Bromirakis limpid waters is thus engineered by the conditions and laws of nature. Those same waters are home to numerous shoals of large and small pelagic fish, marine mammals and reptiles. The large carnivorous preda- Schedophilus ovalis. Αυτό το σπάνιο ψάρι, ο ενήλικας μεδουσοφάγος ζει βαθειά μέχρι και τα 700μ. Schedophilus ovalis.this rare f ish the adult imperial blackf ish lives in depths even up to 700m. tors of the Mediterranean such as tuna, swordfish and sharks are to be found here, as are dolphins and whales. Particularly when young, nourishment for them is provided by the invisible world of plankton in surface waters. Life in the open sea moves in three dimensions. Species must constantly resist massive water friction to find food, reproduce and avoid enemies. This has led to the development of perfect hydrodynamic shapes, fins and scales that counteract water resistance and aid movement. The bodies of open- Photo: S.Rapanis sea creatures have no protrusions that would hinder motion, while their muscular system is highly developed. As for colours, adaptations employed by pelagic species for hiding and avoiding enemies are Sparus aurata. Xαρακτηριστικοί σχηματισμοί κοπαδιών τσιπούρας. Sparus aurata. Characteristic school formation by seabream. dark backs so as to blend in when predators are above, and light-coloured sides and underbellies so as to become one with the bright surface of the water. The formation of shoals is a further adaptation to life in the open sea an effective way for species to protect themselves against predators, reproduce and locate food. At great depths, the bed of the open sea is Seriola dumerili. Tα μαγιάτικα είναι δεινοί κολυμβητές και κυνηγοί στην ανοικτή θάλασσα. Seriola dumerili. Greater amberjack is a powerful hunter and fast swimming pelagic f ish. mainly covered by muddy sediments, punctuated by deep reefs which serve as small oases of life and havens for several species. Photo: S.Rapanis Eugomphodus taurus. Ο ταυροκαρχαρίας είναι κοινό είδος των περισσότερων θερμών θαλασσών. Θεωρείται απειλούμενο είδος εξαιτίας του αργού ρυθμού αναπαραγωγής του. Eugomphodus taurus.the sand shark is a common species in most of the warm seas. It is considered vulnerable because of its slow rate of reproduction. Corallium rubrum. To κόκκινο κοράλλι, ενδημικό είδος της Μεσογείου, υπεραλιεύθηκε για την κατασκευή κοσμημάτων και σήμερα θεωρείται απειλούμενο είδος Corallium rubrum. The red coral, a Mediterranean endemic species has been overf ished and now is considered a vulnerable species

9 Παράκτια ζώνη Αμμώδεις ακτές Coastal zone Sandy shores Οι παράκτιες μεσογειακές περιοχές με αμμώδεις παραλίες και βυθούς αποτελούν έναν περιζήτητο τόπο για αναψυχή από τους εκατοντάδες εκατομμύρια κατοίκους και επισκέπτες της Μεσογείου. Είναι τα οικοσυστήματα με τη μεγαλύτερη ανθρωπογενή πίεση, ευάλωτα σε αλλαγές της κυκλοφορίας των νερών που επιφέρουν οι παράκτιες αστικές εγκαταστάσεις όπως τα λιμάνια, οι μαρίνες, οι προβλήτες, οι κοντινοί δρόμοι και οι αμμοληψίες. Η διάθεση πάσης φύσεως αποβλήτων και σκουπιδιών δημιουργεί εντονότερες πιέσεις και αισθητική υποβάθμιση σε έναν χώρο που είναι ο περισσότερο προσβάσιμος από τον άνθρωπο. Μια αμμώδης παράκτια περιοχή σχηματίζεται από τη δραστηριότητα ενός συνδυασμού παραγόντων για χιλιάδες χρόνια. Η διάβρωση των πετρωμάτων, η μεταφορά ιζημάτων από ποτάμια, τα θαλάσ- σχέση με εχθρούς. Εντοπίζεται εύκολα και ξεχωρίζει στο μονότονο αυτό τοπίο. Έτσι, αναπτύχθηκαν προσαρμογές όπως χρωματισμοί που αλλάζουν και γίνονται ένα με το βυθό, γρήγορες κινήσεις, ικανότητες για σκάψιμο και κρύψιμο στο ίζημα. Εκατομμύρια αόρατες μικροσκοπικές στοές δημιουργούν τα βενθικά ασπόνδυλα, επιτρέποντας την κυκλοφορία του νερού και την οξυγόνωση των ιζημάτων. Οι παράκτιοι αμμώδεις βυθοί αυτοί ιδιαίτερα πολύτιμοι για την βιοποικιλότητα. Αποτελούν τόπους προστασίας των νεαρών ατόμων πολλών ειδών. Φιλοξενούν τα λιβάδια των αγγειοσπέρμων θαλάσσιων φυτών και ιδιαίτερα του είδους Posidonia oceanica, που ζει μόνον στη Μεσόγειο. Η σημασία που έχουν τα λιβάδια αυτά στο παγκόσμιο θαλάσσιο οικοσύστημα είναι αντίστοιχος με αυτόν των δασών στη στεριά: παραγωγή οργανικού Coastal areas in the Mediterranean with sandy beaches and sea beds are highly prized recreation areas for hundreds of millions of residents and visitors. As the ecosystems under the greatest pressure from human activity, they are vulnerable to changes in water circulation caused by urban shoreline installations such as harbours, marinas, jetties and nearby roads, as well as sand mining. Disposal of all kinds of waste and garbage only adds to this pressure, while detracting from the beauty of those areas most accessible to humans. Sandy shore areas are created by the interaction of several factors over thousands of years. Erosion, the deposition of river sediment, sea currents, waves and site topography are the main factors determining features in such areas. Regardless of naked eye make up the seabed ecosystem. Their predators are fish of all sizes and other invertebrates, which have no difficulty in using their senses to locate prey. Life on a sandy seabed is difficult when it comes to enemies everything stands out and is easy to pinpoint in such a monotonous landscape. This has led to the development of adaptations such changing camouflage to blend in, fast movements and the ability to dig and hide in sediment. Benthic invertebrates create millions of invisible, microscopic tunnels, thereby facilitating water circulation and sediment oxygenation. Coastal sandy bottoms are of particularly value to biodiversity. They act as nurseries for the young of many species. Furthermore, they play host to meadows of marine angiosperms, above all of the σια ρεύματα, τα κύματα και η τοπογραφία της περιο- υλικού, οξυγόνου, σταθεροποίηση των ιζημάτων, χής αποτελούν τους κυριότερους παράγοντες που προσφορά βιοτόπων αναπαραγωγής και προστασίας διαμορφώνουν τα χαρακτηριστικά σ αυτές τις περιο- για πολλά είδη ζώων. Τα λιβάδια Ποσιδωνείας που χές. Είτε τα ιζήματα αποτελούνται από λεπτόκοκκο σχηματίζονται στις παράκτιες ζώνες της Μεσογείου υλικό είτε από περισσότερο αδρό η εντύπωση που καλύπτουν μια έκταση μεταξύ και km2 δίνουν είναι ότι αποτελούν ερήμους Εκατοντάδες είδη ασπονδύλων και ψαριών βρίσκουν Photo: T.Dailianis χωρίς ζωή, ένα τοπίο καθαρά παραπλανητικό. Η ζωή σφύζει επάνω και ανάμεσα στους κόκκους των ιζημάτων. Εκατοντάδες είδη μικροσκοπικών ασπονδύλων όπως σκουλήκια, καρκινοειδή, μαλάκια αόρατα με γυμνό μάτι αποτελούν το βενθικό καταφύγιο ανάμεσα στο πυκνό φύλλωμα. Τα μεγάλα και πλατιά φύλλα γίνονται υπόστρωμα για την ανάπτυξη φυκών, των επιφύτων, που αυξάνουν την ποικιλότητα και πολυπλοκότητα του οικοτόπου της Ποσιδώνειας. Σήμερα, τα λιβάδια αυτά στη Μεσόγειο είναι προστατευόμενα οικοσυστήματα. Εξαιτίας πολλών Photo: T.Dailianis οικοσύστημα, ενώ οι θηρευτές του ανθρώπινων δραστηριοτήτων έχουν χαθεί μεγάλες μικρά και μεγάλα ψάρια και άλλα ασπόνδυλα τα εντοπίζουν με τις αισθήσεις τους πολύ εύκολα. Η ζωή σε αμμώδη βυθό είναι δύσκολη σε εκτάσεις με λιβάδια, ένα φαινόμενο που απειλεί τη βιοποικιλότητα και τη σταθερότητα των αμμωδών παράκτιων περιοχών. whether the sediment is composed of fine or coarse-grain material, they give the entirely deceptive impression of being deserted landscapes devoid of life. Instead, above and inside the sediment throb Λιβάδι με Posidonia oceanica στον κόλπο Μιραμπέλου Κρήτης. Sea grass bed with Posidonia oceanica in Mirabello Bay, Crete Posidonia oceanica which is unique to the Hippocampus guttulatus. Τα φύλλα Ποσιδωνείας χρησιμεύουν στο ιππόκαμπο για κρύψιμο και ανάπαυση. Hippocampus guttulatus. Posidonia leaves help sea horses to hide and rest. with life. Hundreds of microscopic invertebrates such as worms, crustaceans and mollusks invisible to the Mediterranean. These meadows are just as important to the global marine ecosystem as forests on land: they generate organic matter and oxygen while stabilizing sediments, and offer a habitat for the reproduction and protection of many animal species. The Posidonia meadows formed in the coastal zones of the Mediterranean cover an area ranging between and square kilometres. Thousands of species of fish and invertebrates find refuge in their dense foliage. The large, broad Posidonia leaves provide a layer for the growth of seaweed known as Sepia off icinalis. To ασπόνδυλο με όραση από τις πλέον αναπτυγμένες στο ζωικό βασίλειο, κρύβεται συνήθως σε αμμώδεις βυθούς και λιβάδια με φύκια An invertebrate with eyesight almost unrivalled in the entire animal kingdom, this usually hides on sandy sea bed and seagrass meadows. epiphytes which increase habitat diversity and complexity. Today, these meadows in the Mediterranean are protected ecosystems. Large expanses of meadow have already been lost to human activity, threatening the biodiversity and stability of sandy coastal areas. Solea senegalensis. Προσαρμογές σώματος για ζωή πάνω και μέσα στην άμμο του βυθού. Solea senegalensis. Body adaptations for living on and into the sandy bottoms. Uranoscopus scaber. Κρυμμένος πάντα στην άμμο αυτός ο επιδέξιος θηρευτής εκτινάσσεται και αποκαλύπτεται μόνον όταν πλησιάζει το θήραμά του. Uranoscopus scaber. Hidden in the sand, this skilled predator jumps out to reveal itself only when prey is near.

10 Παράκτια ζώνη Βραχώδεις ακτές - Οάσεις Ζωής Coastal zone Rocky shores Oases of life Ταξιδεύοντας από τα ανοιχτά προς τις ακτές της When travelling from the open sea to the shores compete for a place at these rocky sites, which Μεσογείου ένα σκηνικό επιβλητικών βραχωδών of the Mediterranean, the entire scene is dominated appear to be the most sought after in the ακτών κυριαρχεί. Διακόπτεται που και που από by imposing rocky shores, punctuated here and Mediterranean Sea. αμμώδεις κόλπους και αβαθή νερά. Ιδιαίτερα στο there by sandy bays and shallows. Particularly in the Fish here are multicoloured, with peculiar, highly ελληνικό μεσογειακό τοπίο, στην απέραντη ακτο- Mediterranean landscape around Greece, along the varied body shapes. The adaptive value offered by γραμμή των χιλιομέτρων και στα συμπλέγμα- seemingly endless 18,000 kilometre coastline with its this diversity of colour and shape is obvious. Body τα χιλιάδων νήσων και βραχονησίδων η έντονη γεω- clusters of thousands of islands and outcrops, structures such as spines and eyes protrude, but are λογική δραστηριότητα του παρελθόντος αλλά και intense geological activity in the past and present no hindrance since there is no great need to move του παρόντος άφησε το αποτύπωμά της δημιουργώ- has left its hallmark, creating steep, rocky shores around in the water. Short, pointed teeth and multi- ντας βραχώδεις ακτές με μεγάλες κλίσεις και διά- and scattered submersed reefs an environment coloured body stripes act as strategies for avoiding σπαρτους υποθαλάσσιους υφάλους. Ένα περιβάλλον offering many opportunities for life. enemies, as well as for ambushing and attacking που δημιουργεί πολλές ευκαιρίες ζωής. Το φως και η έκθεση στον κυματισμό κυριαρχούν εδώ ως οι κυριότεροι παράγοντες που οργανώνουν την υποθαλάσσια ζωή της παράκτιας ζώνης. Στη Μεσόγειο το φως διεισδύει πολύ βαθύτερα και Photo: T.Dailianis Light and exposure to wave action are the dominant factors governing underwater life in the coastal zone. Light penetrates much deeper in the Mediterranean than in other seas, permitting the growth of multicoloured green, brown and red sea- prey. επιτρέπει την ανάπτυξη μιας πολύχρωμης βλάστησης πράσινων, καφέ και κόκκινων φυκών μέχρι και σε μεγάλα βάθη. Στις λιγότερο εκτεθειμένες στον κυματισμό βραχώδεις ακτές τα χρώματα της βλάστησης, H σκορπίνα δύσκολα ξεχωρίζει ανάμεσα στο πολύχρωμο περιβάλλον των βράχων. It is hard to distinguish the red scorpionf ish in the multi-coloured environment on the rocks. weed even at great depths. In rocky shores less exposed to wave action, the colours and shadows cast by vegetation together with crevices, holes and all other traces of the rocks geological history have οι σκιές της, οι σχισμές, οι τρύπες και το οποιοδήπο- created sites for a variety of marine life forms to set- Muraena helena. Η νυκτόβια σμέρνα κρύβεται σε σχισμές βράχων. Muraena helena.τhe nocturnal Mediterranean moray is lurking in rock crevices. τε άλλο αποτύπωμα της γεωλογικής ιστορίας των βράχων δημιούργησαν τόπους για να εγκατασταθούν ποικίλες μορφές θαλάσσιας ζωής. Περισσότερα από 1000 είδη εκμεταλλεύονται στις ελληνικές θάλασσες αυτόν τον βιότοπο. Φύκη που πάνω τους αναπτύσσονται άλλα μικρότερα, αόρατα μικρά καρκινοειδή αλλά και άλλα μεγαλύτερα όπως τα καβούρια, σφουγγάρια, σκουλήκια, εχινόδερμα, δίθυρα ανταγωνίζονται για μια θέση σ αυτόν τον βραχώδη τόπο που μοιάζει να είναι ο πιο περιζήτητος της μεσογειακής θάλασσας. Τα ψάρια εδώ είναι πολύχρωμα και τα σχήματα των σωμάτων τους τα πιο ποικίλα και περίεργα. Η προσαρμοστική αξία αυτής της ποικιλομορφίας χρωμάτων και σχημάτων είναι tle. Over 1000 species take advantage of this habitat in Greek seas. Seaweed on which other smaller weeds grow; tiny crustaceans; larger ones such as crabs; sponges; worms; echinoderms; bivalves - all Άποψη της δεξαμενής με το σύμπλεγμα των μεσογειακών υφάλων. Tank view with the complex of Mediterranean reefs. προφανής. Δομές του σώμα- τος προεξέχουν όπως αγκάθια και μάτια. Δεν εμποδίζουν αφού η ανάγκη μετακίνησης στο νερό δεν είναι και τόσο μεγάλη. Μικρά και αιχμηρά δόντια, πολύχρωμες ζώνες στο σώμα, εξυπηρετούν προσαρμογές αποφυγής εχθρών, παραμόνευσης και επίθεσης στις λείες. Οι βραχώδεις ακτές και οι ύφαλοι της Μεσογείου δεν έχουν να ζηλέψουν τίποτα από τους αντίστοιχους υφά- λους των τροπικών. Anemonia viridis. H θαλάσσια ανεμώνη είναι ένα ασπόνδυλο ζώο. Οι κεραίες της φέρουν κνιδοκύτταρα με δηλητήριο. Anemonia viridis. The snakelocks anemone is an invertebrate animal. The tentacles are lined with cnidocysts which are venomous stinging cells. Nωχελικοί κάτοικοι των βράχων οι ροφοί, σήμερα θεωρούνται απειλούμενα είδη εξαιτίας της υπεραλίευσης. Languid dwellers of rock crevices, groupers are now regarded as an endangered species on account of overf ishing. Octopus vulgaris. To διασημότερο και πιο έξυπνο ασπόνδυλο. Octopus vulgaris. The most famous and clever invertebrate. Sciaena umbra. Ο συκιός σπάνια απομακρύνεται από τις σχισμές των βράχων. Sciaena umbra.τhe brown meagre rarely goes away from the rock crevices.

11 Πλαγκτόν Η αόρατη βάση της ζωής Plankton The invisible foundation of life Η κυκλική δεξαμενή με τις μέδουσες Aurelia aurita στο Ενυδρείο Κρήτης. Τhe circular tank with the moon jellyf ish Aurelia aurita at Κάθε σταγόνα νερού είναι γεμάτη ζωή. Χιλιάδες αόρατοι μικροσκοπικοί οργανισμοί αδύναμοι να μετακινηθούν μόνοι τους παρασύρονται από τις κινήσεις της τεράστιας μάζας του νερού. Είναι το πλαγκτόν, οι περιπλανώμενοι των ωκεανών, μια ποικιλία μορφών ζωής που ρυθμίζει σπουδαίες διεργασίες στον πλανήτη. Άλλοι όπως το φυτοπλαγκτόν παράγουν την τροφή τους με φωτοσύνθεση και οξυγόνο για όλο τον πλανήτη, αποτελώντας τη βάση της ζωής των ωκεανών. Άλλοι είναι πολυκύτταροι, μικροσκοπικά αόρατα ζώα και συνιστούν το ζωοπλαγκτό. Και τέλος, τα χρήσιμα μονοκύτταρα πρωτόζωα και βακτήρια που αποικοδομούν την οργανική ύλη. Οι πλαγκτονικοί οργανισμοί δεν είναι όλοι αόρατοι λόγω μεγέθους. Κάποιοι διάσημοι όπως οι μέδουσες περιπλανώνται σε όλες τις θάλασσες του κόσμου. Κάποιοι άλλοι, το μεροπλαγκτό, δεν μένουν για όλη τους τη ζωή στο στάδιο του ζωοπλαγκτού αλλά μεταμορφώνονται καθώς μεγαλώνουν και γίνονται τα γνώριμά μας είδη των ψαριών, των μαλακίων, των εχινοδέρμων. Το πλαγκτόν δεν βρίσκεται παντού αλλά συγκεντρώνεται κυρίως προς τα επιφανειακά στρώματα των ωκεανών όπου η διείσδυση του φωτός επιτρέπει τη φωτοσύνθεση που επιτελεί το φυτοπλαγκτό. Έτσι, το ακολουθούν και οι θηρευτές του το ζωοπλαγκτό και ξεκινά να ρέει η ύλη και η ενέργεια στις τροφικές αλυσίδες όλου του θαλάσσιου οικοσυστήματος. Τα διάφανα και ελκυστικά για αναψυχή νερά της Μεσογείου και ιδιαίτερα της ανατολικής της λεκάνης σχετίζονται με τον ολιγοτροφισμό, την ύπαρξη δηλαδή μικρών ποσοτήτων θρεπτικών στοιχείων με επιπτώσεις για όλη την τροφική αλυσίδα. Η Μεσόγειος και ιδιαίτερα οι ελληνικές θάλασσες είναι από τις πλέον ολιγοτροφικές στον πλανήτη. Οι ποσότητες του πλαγκτού είναι μικρές, γιατί τα απαραίτητα θρεπτικά στοιχεία και ιδιαίτερα ο φώσφορος είναι λίγος σε σύγκριση με άλλες θάλασσες και ωκεανούς. Ωστόσο, η ποικιλότητα, δηλαδή ο αριθμός των ειδών είναι μεγάλος, αριθμώντας στις ελληνικές θάλασσες 530 είδη φυτοπλαγκτού και 370 είδη ζωοπλαγκτού. Η κυκλική δεξαμενή με τις μέδουσες Aurelia aurita στο Ενυδρείο Κρήτης. Τhe circular tank with the moon jellyf ish Aurelia aurita at Every single drop of water is teeming with life. Thousands invisible, microscopic organisms incapable of moving of their own accord, they are swept along by the motion of vast bodies of water. It is plankton, the wanderers of the oceans, a variety of life forms which regulates important processes on our planet. Others, like the phytoplankton, consist of only one cell, produce their own food through photosynthesis and oxygen for the entire planet forming the base of the life in the oceans. Others, the zooplankton are multicellular, tiny invisible animals. Αnd finally, the useful unicellular protozoa and bacteria which decompose the organic matter. Not all planktonic organisms are so small as to be invisible - some well-known examples, such as jellyfish, range over all the world s seas. Others, known as meroplankton, do not spend all of their life at the plankton stage, but metamorphose as they grow up into our familiar species of fish, molluscs or echinoderms. Plankton is not found everywhere but concentrates in the surface layers of oceans, where light penetration permits the photosynthesis carried out by phytoplankton. This is followed by their preadators the zooplankton, initiating the flow of matter and energy in food chains throughout the entire marine ecosystem. Particularly in the Eastern Basin, the waters of the Mediterranean are so limpid and inviting because of oligotrophy, or the low concentation of nutrients, which has consequences for the entire food chain. The Mediterranean and the seas around Greece in particular, are among the most oligotrophic waters on the planet. Plankton concentrations are low because the amount of vital nutrients, especially phosphorus, is lower that that in other seas and oceans. All the same, biodiversity (the total number of species) is high, numbering 530 species of phytoplankton and 370 species of zooplankton in Greek seas. Κοκκολιθοφόρα, φυτοπλαγκτονικά είδη με ασβεστολιθικές πλάκες, που παραμένουν ως μικροαπολιθώματα στους ωκεανούς και δίνουν σημαντικές πληροφορίες για το παρελθόν, το παρόν αλλά και το μέλλον του πλανήτη σχετικά με κλιματικές αλλαγές. Coccolithophores, phytoplanktonic species with calcium carbonate plates, which remain as microfossils in the oceans and give important information for the past, present and the future of the planet related to climatic changes. Photo: Margarita Dimiza & Maria Triantaphyllou, University of Athens, Department of Historical Geology & Paleontology Photo: S.Rapanis

12 Η Μεσόγειος αλλάζει.. The Mediterranean Is Changing.. Η φυσική ιστορία της Μεσογείου είναι συνυφασμένη με διαρκείς μεταβολές στην ποικιλία των ειδών που την κατοικούσαν ως αποτέλεσμα μεγάλων γεωλογικών ανακατατάξεων. Για εκατομμύρια χρόνια ο θαλάσσιος χώρος που σήμερα αποκαλούμε Μεσόγειο ήταν τμήμα της μεγάλης θάλασσας της Τηθύος που εκτεινόταν μέχρι τον σημερινό Ινδικό και Ειρηνικό ωκεανό. Έτσι, σ αυτή την περίοδο επικρατούν είδη τροπικής προέλευσης. Όταν όμως τμήμα αυτής της μεγάλης θάλασσας αποκόπηκε και περιορίστηκε μεταξύ της Ευρασίας και της Αφρικής πριν από 10 περίπου εκατ. χρόνια η επικοινωνία με τον τροπικό Ινδικό ωκεανό χάθηκε. Κατά τη διάρκεια επίσης εκατομμυρίων ετών η Μεσόγειος άλλοτε είχε επαφή με τον Ατλαντικό ωκεανό μέσα από τα στενά του Γιβραλτάρ και άλλοτε απομονώνονταν ώσπου πριν από 5 εκατομμύρια περίπου χρόνια απόκτησε μόνιμη επικοινωνία και σταδιακά έγινε μια θερμή εύκρατη ως υποτροπική στο ανατολικό της μέρος περιοχή. Αυτή η σταθερότητα, όμως, του οικολογικού χαρακτήρα της Μεσογείου των τελευταίων 5 εκατομμυρίων χρόνων φαίνεται ότι τελειώνει και δίνει τη θέση της σε νέες αλλαγές με πρωταγωνιστή όμως αυτή τη φορά τον άνθρωπο και τις τεχνολογικές δυνατότητες που ανάπτυξε τους τελευταίους δύο αιώνες. Στην αρχή ήταν οι ολοένα αυξανόμενες θαλάσσιες μεταφορές, που εκτός από εμπορεύματα και επιβάτες, μετέφεραν και είδη από μακρινά και διαφορετικά οικοσυστήματα. Οι οργανισμοί αυτοί είτε περιέχονταν στο έρμα των δεξαμενών, είτε ταξίδευαν προσκολλημένοι στα ύφαλα των πλοίων, στις άγκυρες και στα δίχτυα. Σημαντικό σταθμό όμως στην αλλαγή του οικοσυστήματος της Μεσογείου και στους δρόμους των θαλάσσιων μεταφορών αποτελεί η διάνοιξη της διώρυγας του Σουέζ που ολοκληρώθηκε το 1869 και ένωσε ξανά τη Μεσόγειο με την τροπική Ερυθρά θάλασσα μετά από εκατομμύρια χρόνια αποκλεισμού. Εκατοντάδες τροπικά είδη άρχισαν να εισβάλλουν στη Μεσόγειο όπως ψάρια, μαλάκια, φύκη, καρκινοειδή. Ονομάστηκαν Λεσεψιανοί μετανάστες προς τιμή του Γάλλου διπλωμάτη Ferdinand de Lesseps που πρωτοστάτησε στην κατασκευή της διώρυγας. Ο ίδιος δεν θα μπορούσε να φανταστεί ότι οργάνωσε το μεγαλύτερο σύγχρονο βιογεωγραφικό γεγονός. Η εξάπλωση και η εγκατάσταση όμως τροπικών ειδών στη Μεσόγειο ίσως δεν θα εξελίσσονταν τόσο γρήγορα αν μια νέα μεταβολή δεν έκανε την εμφάνισή της. Είναι η κλιματική αλλαγή εξαιτίας της αύξησης της θερμοκρασίας του πλανήτη. Από τη δεκαετία του 1980 υπήρχαν ενδείξεις ότι η Μεσόγειος θάλασσα άρχισε να θερμαίνεται. Αξιόπιστοι μάρτυρες οι μετακινήσεις και εγκαταστάσεις ειδών. Θαλάσσια είδη που το εύρος εξάπλωσής τους ήταν στα περισσότερο θερμά νερά της νότιας Μεσογείου άρχισαν να μετακινούνται και να εγκαθίστανται στις βορειότερες και ψυχρότερες περιοχές της Μεσογείου. Το φαινόμενο αυτό υποδηλώνει την αύξηση της θερμοκρασίας των βορειότερων περιοχών της Μεσογείου. Από την άλλη, η εξάπλωση των Λεσεψιανών μεταναστών που για δεκαετίες έβρισκαν οικολογικές θέσεις στην ανατολική κυρίως Μεσόγειο άρχισαν να εξαπλώνονται με επιτυχία βορειότερα και δυτικά. Σήμερα, η Μεσόγειος κατοικείται από εκατοντάδες νέα είδη κυρίως τροπικής προέλευσης και ο προβληματισμός που επικρατεί σχετίζεται με το αν οι νέοι κάτοικοι θα υπερισχύσουν και θα εκτοπίσουν τους παλιούς. Προς το παρόν φαίνεται ότι στην ανατολική, τουλάχιστον, Μεσόγειο υπάρχει χώρος και τροφή για όλους. Νεαρό Young Pomacanthus imperator. Το αυτοκρατορικό αγγελόψαρο τροπικό είδος της Ερυθράς θάλασσας και του Ινδοειρηνικού, επιδεικνύει εκπληκτικές αλλαγές καθώς μεγαλώνει. Pomacanthus imperator.τhe Emperor angelf ish, a tropical species from Red sea and Indo-Pacif ic shows amazing changes as it grows up. Ώριμο Adult Photo: S.Rapanis The natural history of the Mediterranean is bound up with constant changes in the composition and variety of species living within it, as a result of major geological changes. For millions of years the area of sea now known as the Mediterranean was part of the great Sea of Tethys, which extended to the Indian Ocean and the Pacific, so species of tropical origin were dominant. But ten million years ago, when part of that large sea was cut off and confined to the area between Eurasia and Africa, the link to the Indian Ocean was lost. Over the course of several million years, the Mediterranean was sometimes joined to the Atlantic Ocean via the Strait of Gibraltar and sometimes isolated from it, until a point five million years ago when it became permanently linked to the ocean, gradually becoming a warm temperate region, subtropical at its eastern end. That being said, it seems that the stability of Mediterranean ecology over the past five million years is coming to an end and giving way to new changes, driven this time by mankind and the technological capabilities developed over the last two centuries. It all began with an exponential increase in shipping, which carried species from distant, very different ecosystems alongside passengers and cargo. These were either held in ballast water or traveled attached to hulls, anchors and nets. An important milestone in the alteration of shipping routes and the Mediterranean ecosystem was reached with the digging of the Suez Canal. Completed in 1869, it reestablished the link between the Mediterranean and 35 εκατ. χρόνια πριν 35 millions years ago 25 εκατ. χρόνια πριν 25 millions years ago Σήμερα Present the tropical Red Sea, bringing an end to millions of years of mutual isolation. Hundreds of tropical species such as fish, molluscs, seaweed and crustaceans began to invade the Mediterranean. They were named Lessepsian migrants, in honour of the French diplomat Ferdinand de Lesseps, who stood at the forefront of efforts to construct the canal. He himself could never have imagined that in doing so he was engineering the largest biogeographical event in contemporary history. Nevertheless, the spread and settlement of tropical species in the Mediterranean might not have happened so rapidly had it not been for the advent of another change climate change, caused by an increase in the Earth s temperature. Since the 1980s there have been indications that the Mediterranean Sea has begun to grow warmer, as reliably testified by the movements and settlement patterns of various species. Marine species that were once restricted to the warmer waters of the Southern Mediterranean have begun to move and settle in colder areas further north. This phenomenon is indicative of temperature increase in the northern reaches of the Mediterranean. On the other hand, Lessepsian migrants which had mainly found ecological niches in the Eastern Mediterranean have managed to spread further north and west. The Mediterranean is now home to hundreds of new species, most of which are of tropical origin. The main concern is whether these new inhabitants will win the day and displace older species. At least in the Eastern Mediterranean, for the time being, it would seem that there is room and food for all of them. Tα τροπικά ψάρια της Ερυθράς θάλασσας Τhalassoma lunera και Amphiprion clarkii σε συνύπαρξη με την τροπική ανεμώνη Heteractis magnif ica Τhe tropical f ish from Red sea Τhalassoma lunera and Amphiprion clarkii in coexistence with the tropical anemone Heteractis magnif ica Photo: P. Nikiforakis E.FIAP

13 Photo: Y.Issaris Photo: Y.Issaris Photo: S.Rapanis Photo: Y.Issaris Photo: Y.Issaris Photo: Photo: T.Dailianis G. Bromirakis Photo: Y.Issaris Photo: Y.Issaris Photo: Y.Issaris 1. Το Rachycentron canadum(cobia) και η φυτοφάγος πράσινη θαλάσσια χελώνα Chelonia mydas, ένα είδος που απειλείται με εξαφάνιση. 1. Cobia and the herbivorous green turtle, an endangered species. 2. Stephanolepis diaspros. Ένας Λεσεψιανός μετανάστης ο μονόχειρος πέρασε πολύ γρήγορα στη Μεσόγειο μετά το άνοιγμα της διώρυγας του Σουέζ. Σήμερα, είναι κοινό είδος της ανατολικής Μεσογείου. 2. Α Lessepsian migrant the filefish passed very fast to Mediterranean after the opening of the Suez canal. Nowdays, is a common species in the eastern Mediterranean. 3. Diodon holocanthus. Όταν o εχθρός είναι κοντά το αγκαθωτό μπαλονόψαρο φουσκώνει καταπίνοντας νερό ή αέρα. 3. When an enemy is around the balloonfish expands by swallowing water or air. 4. Pterapogon kauderni. O καρδινάλιος του Banggai ζει αποκλειστικά στα νησιά Banggai της Ινδονησίας. 4. The Banggai cardinalfish is restricted to the Banggai Islands of Indonesia. 5. Sparisoma cretense. Ο γνώριμος σκάρος του νότιου Αιγαίου, ένα θερμόφιλο είδος, εμφανίζεται πλέον στις βορειότερες περιοχές της Μεσογείου. 5. Τhe familiar in the south Aegean parrot fish, a thermophilic species, appears now in the northern Mediterranean areas. 6. Thalassoma pavo. To γαϊτανούρι πολύ κοινό θερμόφιλο είδος του νότιου Αιγαίου εμφανίζεται πλέον στις βορειότερες περιοχές της Μεσογείου 6. Rainbow wrasse, a very common thermophilic species in the south Aegean appears now in the northern Mediterranean areas. 7. Amphiprion ocellaris. O διάσημος Nemo, αυτό το ψάρι κλόουν, προτιμά να συμβιώνει με τις τροπικές ανεμώνες σε κοραλλιογενείς υφάλους. 7. The famous Νemo, this clown fish prefers to coexist with tropical anemones in coral reefs. 8. Anampses meleagrides. Αυτός ο στικτός γύλος ζει στην Ερυθρά θάλασσα και τον Ινδικό ωκεανό σε κοραλλιογενείς υφάλους. 8. Spotted wrasse is found in Red sea and Indian Ocean near coral reefs. 9. Νaso lituratus.τροπικό είδος του Ειρηνικού που ζει κυρίως σε κοραλλιογενείς υφάλους. 9. Τropical species from Pacific ocean lives mostly in coral reefs. 10. Siganus rivulatus. O γερμανός, ένας Λεσεψιανός μετανάστης, πολύ κοινό πλέον είδος της ανατολικής Μεσογείου και από τα λίγα που τρέφονται με φύκη. 10. Marbled spine-foot, a Lessepsian migrant, a very common species now in eastern Mediterranean and one of the very few that grazes on algae.

14 Έρευνα στο Ενυδρείο Κρήτης Research at Cretaquarium Το Ενυδρείο αποτελεί ιδανική υποδομή για τη διεξαγωγή πειραματικής θαλάσσιας έρευνας σε τομέα της αλιείας και της διαχείρισης του περιβάλλοντος. Cretaquarium offers the ideal infrastructure for con- ζωντανούς οργανισμούς. Οι σύγχρονες υποδομές του Ιδιαίτερη προσπάθεια καταβάλλεται για την περί- ducting experimental marine ενυδρείου επιτρέπουν τη χρήση δεξαμενών διαφό- θαλψη και την έρευνα απειλούμενων και προστατευ- research into living organ- ρων μεγεθών με ελεγχόμενες φυσικοχημικές συνθή- όμενων ειδών όπως οι θαλάσσιες χελώνες, θαλάσσια isms. Our state-of-the-art κες για την έρευνα και την παρακολούθηση του θηλαστικά κυρίως δελφίνια και μεσογειακές φώκιες, facilities permit the use of κύκλου ζωής των ειδών αλλά και της συμπεριφοράς αλλά και ασπόνδυλα. tanks of varying sizes with τους. controlled physiochemical Οι επιστημονικές παρατηρήσεις Το Ενυδρείο συνεργάζεται με τις αρμόδιες αρχές, conditions for researching and γίνονται τόσο στην διαδρομή επίσκε- τα τοπικά λιμεναρχεία, τους δήμους, μη κυβερνητι- observing the life cycle and ψης των ενυδρείων για το κοινό κές οργανώσεις για τις περιπτώσεις εκβρασμού τραυ- behaviour of the species we όσο και στους χώρους όπου βρί- ματισμένων ή άρρωστων ειδών και ανάλογα αναλαμ- host. σκονται οι καραντίνες συντήρη- βάνει να τα μεταφέρει και να τα περιθάλψει στις Scientific observation is σης. Οι επισκέπτες του ενυ- εγκαταστάσεις του. Τα ζώα που θεραπεύονται και carried out both on the visi- δρείου μπορούν να παρατηρή- μπορούν να επανέλθουν στο περιβάλλον απελευθε- tors route and in the quaran- σουν ότι συχνά έξω από διάφο- ρώνονται. tine areas. Visitors to the ρες δεξαμενές υπάρχουν κάμερες που καταγράφουν συνεχώς Πολύ κοντά στο Ενυδρείο βρίσκονται οι ερευνητικές εγκαταστάσεις Aqualabs του Ελληνικού aquarium will often notice that outside various tanks there are cameras, which την συμπεριφορά συγκεκριμένων Κέντρου Θαλασσίων Ερευνών, που αποτελούν τη record the behaviour of species under study. ειδών που μελετώνται. μεγαλύτερη υποδομή θαλάσσιων πειραματικών δεξα- One of our core activities is research into the for- Μια βασική δραστηριότητα αποτε- μενών στη Μεσόγειο για βασική και εφαρμοσμένη eign species introduced to the Mediterranean, with λεί η έρευνα για τα ξενικά είδη που έχουν έρευνα. Το Ενυδρείο υποστηρίζεται επιπλέον στην special emphasis on those whose arrival is linked to εισαχθεί στη Μεσόγειο και ιδιαίτερα λειτουργία του και στην έρευνα από αυτές τις climate change (Lessepsian migrants) and those γι αυτά που σχετίζονται με την κλι- υποδομές. which have an impact on local food chains. ματική αλλαγή και που επηρεά- Observation of these major changes is bound up ζουν τις τοπικές τροφικές αλυ- with the field of fisheries and habitat management. σίδες. Η παρακολούθηση των Strenuous efforts are also made to carry out σημαντικών αυτών αλλαγών research and care for endangered and protected σχετίζονται άμεσα με τον species such as sea turtles and mammals mainly Ένα νεαρό χταπόδι. Α baby octopus. Nεαρή σουπιά. Α young squid. dolphins and Mediterranean seals as well as invertebrates. Cretaquarium works alongside government authorities, local port police, municipalities and NGOs when sick or injured animals are washed ashore, undertaking to transport them for treatment at the aquarium facilities. Once treated, animals Mια θαλάσσια χελώνα Caretta caretta βρέθηκε στο λιμάνι Ηρακλείου με σοβαρό τραύμα στο κεφάλι. Μετά από επιτυχημένη θεραπεία στο Ενυδρείο ξαναγύρισε στο σπίτι της. A sea turtle Caretta caretta found in Iraklion harbor with a serious wound on the head. After successful treatment at the turtle went back home. capable of returning to the wild are released. Close to Cretaquarium are the Aqualabs research facilities operated by the Hellenic Centre for Marine research. As the largest group of experimental tanks for basic and applied marine research in the Mediterranean, these facilities provide the aquarium with further research and operational backup. Eξωσκελετοί διαφόρων μεγεθών συλλέγονται από τα ενυδρεία με δεκάποδα καρκινοειδή. Δίνουν πολύτιμες πληροφορίες για τα στάδια ανάπτυξης αυτών των ειδών. Exoskeletons of several sizes are gathered from the aquaria with decapod crustaceans. They provide valuable information about the developmental stages of these species. Ένα νεαρό ζωνοδέλφινο, πιάστηκε σε δίχτυα και πέθανε από ασφυξία στον κόλπο Ηρακλείου. Α young stripped dolphin, entangled and suffocated in nets, in Iraklion bay. Μια ασθένεια του αναπνευστικού συστήματος σκότωσε αυτή τη μεσογειακή φώκια Monachus monachus. Α respiratory disease killed this monk seal Monachus monachus.

15 Μινωίτες Οι πρώτοι Θαλάσσιοι Βιολόγοι Μinoans The first Marine Biologists Στα βαθυγάλαζα νερά του Αιγαίου πελάγους, βρίσκεται το άγριο και όμορφο νησί της Κρήτης που γέννησε πολλούς μύθους και ιστορίες: Ο βασιλιάς Μίνωας, κυρίαρχος των θαλασσών και 90 υπέροχων πόλεων, ο Μινώταυρος, μισός ταύρος μισός άνθρωπος, φυλακισμένος στον Λαβύρινθο που σχεδίασε ο μυθικός Δαίδαλος, η μοιραία πτήση του γιου του Ίκαρου. Ο Μινωικός πολιτισμός διήρκεσε πάνω από 1500 χρόνια, από το π.χ. περίπου, καλύπτοντας το διάστημα από την Νεολιθική εποχή μέχρι την πιο εξελιγμένη Εποχή του Χαλκού. Για αιώνες άγγιξε υψηλά επίπεδα ευημερίας πριν την τελική του κατάρρευση. Οι Μινωίτες ήταν πρωτοπόροι κατά την Εποχή του Χαλκού στην Ανατολική Μεσόγειο. Σήμερα, ιστορικοί και αρχαιολόγοι αναγνωρίζουν τη μεγάλη σπουδαιότητα της Εποχής του Χαλκού στην Κρήτη: η πρώτη Σε μια έκρηξη δημιουργικής ενέργειας παράχθηκαν πολυάριθμες λεπτομερείς και σύνθετες αναπαραστάσεις σε μια πλούσια ποικιλία τοιχογραφιών, αγγείων, ρυτών, εργαλείων, κοσμημάτων και σαρκοφάγων. Η μινωική τέχνη δεν ήταν διακοσμητική και μόνο με την λεπτή και καλαίσθητη απεικόνιση της θαλάσσιας ζωής εμπεριέχει όλα τα στοιχεία μιας λεπτομερούς αφήγησης. Με τα ώριμα και εκλεπτυσμένα καλλιτεχνήματά της, η τέχνη αυτή μας καλεί να τη θεωρήσουμε μια ενσυνείδητη προσπάθεια καταγραφής της θαλάσσιας ζωής, κατά τρόπο που ανυψώνει τους Μινωίτες στη θέση προσεκτικών και εκλεπτυσμένων φυσιοδιφών. Πράγματι, μερικά από αυτά είναι τόσο εκλεπτυσμένα, ακριβή και ρεαλιστικά που μετά από χρόνια μπορούμε να αναγνωρίσουμε τον γνωστή ιστορικά ναυτική συγκεκριμένο οργανισμό και να δύναμη, μια γη όπου οι άνθρωποι ζούσαν σε ανοχύρωτες πόλεις σε ειρήνη και ευημερία, με πολιτισμό ικανό να δημιουργήσει και να υποστηρίξει υψηλή τέχνη, από τις μικροσκοπικές λαξευμένες λίθινες σφραγίδες ως τις μεγαλειώδεις στη αποδώσουμε το ακριβές επιστημονικό όνομα σε μια καλλιτεχνική δημιουργία. Επιπλέον, η εξύμνηση αυτή του θαλάσσιου στοιχείου εντοπίζεται σε ένα ευρύ φάσμα σχετικών με τη θάλασσα δραστηριοτήτων: σε τοιχογραφίες με μινωικά λεπτομέρειά τους τοιχογραφίες Αγγείο καμαραϊκού ρυθμού με σύνθετη διακόσμηση πλοία, αλιευτικές εργασίες που διακοσμούν τους από ψάρια, κύματα και δίχτυα. Φαιστός π.Χ και αλιευτικά εργαλεία, Pithos in the Kamares style with a composite design τοίχους των λαμπρών παλατιών. Ο Μινωικός πολιτισμός λεπτομερείς απεικονίσεις καθώς επίσης σε άφθονες of waves, nets and f ish. Phaestos, BC. σημάδεψε πολλαπλά τις γύρω του κοινωνίες, όπως και αυτές που ήρθαν μετά από αυτόν. Μπορεί να χαιρετιστεί ως το πρώτο πείραμα Ευρωπαϊκού πολιτισμού, γιατί δημιούργησε ένα αποτελεσματικό διοικητικό σύστημα, πραγματοποίησε εκτεταμένες εμπορικές δραστηριότητες και είχε μια ανθούσα βιομηχανία αφοσιωμένη στις τέχνες και στα επαγγέλματα. Η θάλασσα γύρω από την Κρήτη επηρέασε επίσης της θαλάσσιας ζωής σε όλο της το μεγαλείο. Πολλοί θαλάσσιοι οργανισμοί που απεικονίζονται στα διακοσμητικά μοτίβα είχαν αξία πρακτική, ως συστατικό της πολυποίκιλης μινωικής διατροφής. Αλλά, μάλλον, εξίσου σημαντικά στην περίπτωση των Μινωιτών είναι τα υπολείμματα οστράκων και ψαριών που βρέθηκαν σε βωμούς, ναούς, ιερά και τάφους, υποδεικνύοντας τον βαθύ πνευματικό συμβολισμό που The wild and lovely island of Crete, set in the deep blue waters of the Aegean Sea, has given birth to many myths and stories: King Minos, ruler of the seas and 90 splendid cities; the Minotaur, half-man, half- bull, confined to the Labyrinth designed by the legendary Daedalus; the doomed flight of his son Icarus. The Minoan civilization lasted over a millennium and a half, from around 3000 BC, spanning the Neolithic to the more sophisticated Bronze Age. It reached a high level of prosperity for several centuries before its final downfall. The Minoans ushered in the Bronze Age in the Eastern Mediterranean. Historians and archaeologists now regard Bronze Age Crete as very important; the first naval power known to history, a land where people lived in unwalled cities in peace and prosperity, its culture able to create and support the finest art, from tiny carved sealstones to the superbly detailed frescoes adorning the walls of the great palaces. The Minoan civilization left its mark on many aspects of the societies around it, as well as those that came after it. It can be hailed as the first experiment in European civilization, because it created an efficient administrative system, it carried out extensive commercial activities, and had a flourishing industry devoted to fine arts and crafts. The sea around Crete also deeply influenced the Minoan civilization and style. Crete became a very considerable maritime power, and its development of maritime technology allowed the Minoans to trade with all the then known world in the eastern Mediterranean, creating important political and cultural bonds. Surrounded as they were by the sea, the marine element had a marked influence on Minoan art, as can be seen from the artifacts discovered during the Marine Style period. In an explosion of creative energy, large numbers of detailed and complex representations in a rich variety of frescoes, jugs, rhytons, utensils, jewels and sarcophagae were produced. Minoan art was not purely ornamental: its subtle and elegant portrayal of marine nature embodies all the elements of a detailed narrative chronicle. We are invited to consider its mature and sophisticated artifacts as a deliberate attempt to record sea life in a way that elevates the Minoans to a position of careful and sophisticated naturalists. Indeed, some of these are so refined and so precise and realistic that after 3500 years we can identify a particular organism and put the exact scientific name to an artistic creation. Moreover this celebration of the marine element is found in a whole range of searelated activities: frescoes of Minoan ships, fishing activities and fishing tackle, as well as abundant and detailed representations of marine life in all its splendour. Many of the decorations which depict marine organisms had not only a practical value (many contributed to the varied Minoan diet), but perhaps equally important for the Minoans, the remains of shells and fish parts recovered from altars, temples, sanctuaries and tombs point to their deep spiritual symbolism in the religion and culture of the Minoan civilization. Today all this material which we contemplate with puzzlement and admiration constitutes a scientific challenge for modern marine biologists, who rightfully consider themselves the keepers and inheritors of such a long maritime tradition. Πήλινη πρόχους διακοσμημένη με αργοναύτες, φύκια, βράχια και μαλάκια. Πόρος, π.χ. Marine style clay jug decorated with argonauts, seaweed, rocks and molluscs. Poros, BC. Αντικείμενα από φαγεντιανή σε σχήμα από χελιδονόψαρα, αργοναύτες, κοχύλια. Κνωσσός 1600 π.χ. Group of faience objects representing flying f ish, argonauts, shellss. Knossos, 1600 BC. βαθειά τον Μινωικό πολιτισμό και ρυθμό. Η Κρήτη έγινε μια σημαντική ναυτική δύναμη και η ανάπτυξη της ναυτικής τεχνολογίας επέτρεψε στους Μινωίτες να αναπτύξουν το εμπόριο με όλους τους τότε γνωστούς λαούς της ανατολικής Μεσογείου, δημιουργώντας σημαντικούς πολιτικούς και πολιτιστικούς δεσμούς. Η θάλασσα που τους περιέβαλλε επηρέασε καθοριστικά τη Μινωική τέχνη, όπως μπορεί να διαπιστωθεί από τα καλλιτεχνήματα της εποχής του Θαλάσσιου Ρυθμού που ανακαλύφθηκαν. κατείχαν στη θρησκευτική και πνευματική ζωή του μινωικού πολιτισμού. Σήμερα, το σύνολο αυτού του υλικού που ατενίζουμε με αμηχανία και θαυμασμό αποτελεί μια επιστημονική πρόκληση για τους σύγχρονους θαλάσσιους βιολόγους, που δίκαια θεωρούν τους εαυτούς τους θεματοφύλακες και κληρονόμους μιας τόσο μακράς θαλάσσιας παράδοσης. 1. Πήλινο ρυτό με διακόσμηση θαλάσσιου ρυθμού από αργοναύτες, βράχια και φύκια. Φαιστός π.χ Clay rhyton decorated in the marine style with argonauts, rocks and seaweed. Phaestos, BC. 2. Πήλινο φλασκί με διακόσμηση θαλάσσιου ρυθμού από χταπόδια, αχινούς, βράχια και φύκια. Παλαίκαστρο π.χ. Clay flask decorated in the marine style with octopus, sea urchins, rocks and seaweed. Palaekastro, BC. 3. Αλαβάστρινο ρυτό σε σχήμα τρίτωνα. Καλύβια, Φαιστός π.χ. Alabaster rhyton in the shape of a triton. Kalyvia, Phaestos, BC Φωτογραφίες: Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου Photographs:Herakleion Archaeological Museum

16 Τα παιδιά στο Ενυδρείο Children at Cretaquarium Εκπαιδευτικά προγράμματα Ένας από τους βασικότερους στόχους του Ενυδρείου Κρήτης είναι η εκλαΐκευση και η διάδοση της επιστημονικής γνώσης για τον θαλάσσιο κόσμο με έμφαση στη Μεσόγειο και στις ελληνικές θάλασσες. Για το σκοπό αυτό έχουν σχεδιαστεί και υλοποιούνται καινοτόμα εκπαιδευτικά προγράμματα για όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης. Προσαρμοσμένα ανάλογα στο επίπεδο των μαθητών και στο αναλυτικό τους πρόγραμμα οι μαθητές όλων των βαθμίδων σε τμήματα των 20 περίπου ατόμων μπορούν να μάθουν για τα πιο σημαντικά φαινόμενα της φυσικής και της βιολογίας της θάλασσας μέσα από βιωματικές προσεγγίσεις και καινοτόμα μέσα διδασκαλίας. Το Ενυδρείο διαθέτοντας τις υποδομές για τη διατήρηση ζωντανών θαλάσσιων ειδών προσφέρει τη δυνατότητα στους μαθητές να τα μελετήσουν ζωντανά σε εργαστηριακές συνθήκες και με τη χρήση στερεοσκοπίων-μικροσκοπίων αλλά και να κάνουν εξειδικευμένες παρατηρήσεις στα μεγάλα ενυδρεία της διαδρομής επίσκεψης με την καθοδήγηση προσωπικού του Ενυδρείου. Οι νέες ψηφιακές τεχνολογίες προσφέρουν μοναδικές δυνατότητες επικοινωνίας και η χρήση web camera φέρνει το θέαμα του Ενυδρείου και στην πιο απομακρυσμένη περιοχή. Έτσι το Ενυδρείο προσφέρει αυτή τη δυνατότητα σε απομακρυσμένα σχολεία της Ελλάδας αλλά και του εξωτερικού. Θαλασσοδημιουργίες Στο Ενυδρείο Κρήτης σχεδιάστηκαν και λειτουργούν δημιουργικές δραστηριότητες για παιδιά και όχι μόνον. Κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, καθημερινά πρωί και απόγευμα, σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο τα παιδιά μπορούν να πλάσουν με πηλό διάφορους θαλάσσιους οργανισμούς με τη βοήθεια συγκεκριμένων καλουπιών. Έπειτα μπορούν να τους χρωματίσουν είτε αντλώντας έμπνευση από τους ζωντανούς οργανισμούς του Ενυδρείου είτε να αφήσουν τη φαντασία τους ελεύθερη. Μπορούν, επίσης, με ζωγραφιά, χειροτεχνία και πολύ φαντασία να δημιουργήσουν ένα δικό τους φανταστικό ζώο το οποίο θα πρέπει να εξοπλίσουν με τα κατάλληλα «εργαλεία» που θα το βοηθούν να επιβιώσει σε συγκεκριμένο περιβάλλον. Μπορούν επίσης να κατασκευάσουν μοναδικές θαλασσινές μάσκες και καπέλα ώστε να «μεταμορφωθούν» σε έναν θαλάσσιο οργανισμό. Οι δραστηριότητες αυτές προσφέρονται και κατά τη διάρκεια του σχολικού έτους τα σαββατοκύριακα και τις αργίες. Υποστηρίζονται από εξειδικευμένο προσωπικό που βοηθά τα παιδιά στις δημιουργίες τους, συζητά και παρέχει γνώσεις για την ποικιλία των μορφών ζωής στη θάλασσα, και τις προσαρμογές τους με στόχο την ευαισθητοποίηση και την ανάπτυξη περιβαλλοντικής συνείδησης. Τα παιδιά μπορούν να συνεχίσουν την ψυχαγωγία τους και έξω από το Ενυδρείο, όπου στην εξωτερική πισίνα τους περιμένουν 4 τηλεκατευθυνόμενα πλοιάρια. Educational programmes One of our fundamental aims here at Cretaquarium is to popularize and disseminate scientific knowledge about the marine world, with special emphasis on the Medite rranean and the seas around Greece. To this end, educational programmes have been designed and implemented at all levels in the education system. The programmes are adapted according to level and curriculum. In groups of around 20, pupils learn about the key phenomena in marine physics and biology via hands-on, innovative teaching methods. In making use of its facilities to preserve living marine species, the aquarium offers pupils the opportunity to study them in live laboratory conditions, using stereoscopes and microscopes, as well as to carry out focused observation in larger tanks on the visitors route, with assistance from Aquarium staff. New digital technology has revolutionised communications; webcameras now make the spectacle on show at the aquarium available to the remotest of areas. Cretaquarium offers this facility to schools in remote areas in Greece and abroad. Seacrafts Here at Cretaquarium we have designed and implemented a series of creative activities for children of all ages. Every day in the summer months, children can spend their morning or afternoon in our purpose-built craft area, using clay moulds to make all kinds of sea creatures. These can then be painted, either by drawing inspiration from the living creatures in the aquarium or by giving their imagination a free rein. Young visitors can also use paints, crafts and plenty of imagination to create their own made-up animal, which they can then equip with the right gear to help it survive in a given environment. On the other hand, they may want to make their very own sea marks and hats and change into a sea creature. These activities are also offered on weekends and national holidays throughout the school year. They are run by specialist staff who help the children with their handicrafts, talk with them and share knowledge so as to raise awareness and develop their eco-conscience. Entertainment for children continues in the pool outside the aquarium building, where four remote-controlled boats await them.

17 Παρασκήνια Behind the scenes Oι καραντίνες. Quarantines. Κάθε μεγάλο ενυδρείο που συντηρεί και εκθέτει χιλιάδες διαφορετικούς οργανισμούς αποτελεί ένα πολύπλοκο συγκρότημα κτιριακών, μηχανολογικών και ερευνητικών υποδομών. Στο Ενυδρείο Κρήτης, οι χώροι που υποστηρίζουν την καθημερινή του λειτουργία, τα "παρασκήνια" της επιβίωσης των ειδών καταλαμβάνουν έκταση τ.μ. Ένα μεγάλο τμήμα τους καταλαμβάνουν οι "καραντίνες", ένα άλλο ενυδρείο μέσα στο ενυδρείο, και αφορούν σε δεξαμενές που εξυπηρετούν και συνδυάζουν διαφορετικούς σκοπούς όπως η προσαρμογή των ζώων και η αποπαρασίτωση, η ανάπτυξή τους ως το κατάλληλο μέγεθος, η περίθαλψη στην περίπτωση παθολογικού προβλήματος, η αναπαραγωγή και ανατροφή του γόνου, η ολοκλήρωση του κύκλου ζωής ορισμένων ζώων προκειμένου να εξασφαλιστεί η διαθεσιμότητα για τις ανάγκες της έκθεσης (π.χ. μέδουσες), η παραγωγή και διατήρηση ζωντανής τροφής (φυτοπλαγκτό, ζωοπλαγκτό, μύδια, φύκια) και η παρατήρηση οργανισμών για επιστημονικούς σκοπούς. Καθημερινά ετοιμάζεται το διαιτολόγιο των ζώων, μια ποικιλία τροφών που αποτελείται από μύδια, γαρίδες, καλαμάρια, ποικιλία ψαριών, βιομηχανική τροφή ανάλογα με τις απαιτήσεις των ειδών. Η παροχή της τροφής από το αρμόδιο προσωπικό του Ενυδρείου γίνεται από τους τεχνικούς χώρους εξυπηρέτησης των δεξαμενών. Ιδιαίτερα σημαντική διαδικασία είναι η εξασφάλιση της διατροφής μεγάλων σαρκοφάγων θηρευτών που συνυπάρχουν και ανταγωνίζονται για τα κομμάτια τροφής. Εξειδικευμένο προσωπικό ελέγχει την ποσότητα που τρώει το κάθε ζώο, μια εντυπωσιακή διαδικασία που μπορεί να παρακολουθήσει ο επισκέπτης καθημερινά σε συγκεκριμένες ώρες και να αντιληφθεί τις διαφορετικές συμπεριφορές και τους ανταγωνισμούς των σαρκοφάγων θηρευτών όπως οι καρχαρίες. Tο φυσικό θαλασσινό νερό του ενυδρείου προέρχεται από γεώτρηση βάθους 200 μ., με σταθερή αλατότητα και θερμοκρασία εξασφαλίζοντας σημαντική εξοικονόμηση ενέργειας. H μεγαλύτερη μάζα του νερού αφού φιλτραριστεί επιστρέφει στις δεξαμενές έκθεσης και μόνο ένα πολύ μικρό ποσοστό νερού ανανεώνεται. H περίσσεια νερού προωθείται, μετά από ειδική επεξεργασία, σε φρεάτιο συλλογής και από εκεί στην ανοιχτή θάλασσα σε απόσταση 400 μ. από την ακτή. H ώρα του ταΐσματος. Feeding time. H κάθε δεξαμενή είναι αυτόνομη ως προς τον καθαρισμό του νερού. Yποστηρίζεται από μηχανικά φίλτρα όπου κατακρατώνται τα φερτά σωματίδια μεγαλύτερου μεγέθους που περιέχονται στο νερό και από βιολογικά φίλτρα όπου κατακρατώνται διάφορα βλαβερά ιόντα καθώς το νερό περνά από στρώματα φυσικού πορώδους υλικού (άμμο κοραλλιού). O καθαρισμός του νερού εδώ εστιάζεται στην απομάκρυνση των τοξικών για τα ζώα ουσιών όπως είναι η αμμωνία (προϊόν μεταβολισμού των ζώων) ή άλλα παράγωγα του αζώτου και επιτυγχάνεται με την βοήθεια βακτηρίων τα οποία τρέφονται και αναπτύσσονται με την κατανάλωση των παραπάνω ιόντων. Επίσης, σχεδόν κάθε δεξαμενή απαιτεί διαφορετική θερμοκρασία εφόσον επιβιώνουν διαφορετικά είδη. Έτσι, σωλήνες ζεστού και κρύου νερού, προϋπολογισμένου μήκους και διατομής χρησιμοποιούνται για την επίτευξη του ορίου της θερμοκρασίας που έχει επιλεγεί σύμφωνα με τις απαιτήσεις της βιοκοινωνίας που φιλοξενείται σε κάθε δεξαμενή. Άλλοι χώροι που καταλαμβάνουν μεγάλο τμήμα στα υπόγεια του Ενυδρείου είναι το αντλιοστάσιο, ηλεκτροστάσιο & HZ, ο χώρος των φίλτρων, οι χώροι αποθήκευσης και παρασκευής της τροφής. Any large aquarium that supports thousands of organisms and puts them on show consists of a complex cluster of buildings, mechanical equipment and research infrastructure. Here at Cretaquarium, the offstage areas that allow the species to survive and support day-to-day operation cover a total of 2,600 square metres. A large portion is taken up by quarantine areas, an aquarium within the aquarium made up of tanks that serve and combine a range of purposes, such as allowing animals to adapt and removing parasites from them; rearing them to the appropriate size; treating illnesses; reproducing and rearing fry; completing the life cycle of certain animals to supply the exhibition (e.g. jellyfish); producing and maintaining life food (phytoplankton, zooplankton, mussels, seaweed); and observing organisms for scientific purposes. The animals diet is prepared on a daily basis. Fodder is made up of mussels, prawns, squid, various fish and processed food, depending on the demands of particular species. The aquarium staff responsible for feeding do so from the areas reserved for technical work on the tanks. One especially important procedure involves ensuring that the large carnivorous predators which live together and compete for pieces of food get enough to eat. Specialist staff control the amount each animal eats, in a spectacular procedure that visitors can watch at set times every day, gaining an insight into different behaviours and competition between carnivorous predators such as sharks. The natural sea water in the aquarium comes from a bore hole at a depth of 200m, at a stable temperature and salinity that saves significant amounts of energy. Most of the water is filtered and returned to the display tanks, so that only a small percentage is refreshed. Surplus water is specially treated before being pumped through a collection pipe into the open sea, 400m from the shore. Each tank has its own independent water cleaning system, assisted by mechanical filters for retaining larger suspended particles, and biological filters that remove harmful ions, as the water passes through layers of natural porous material (coral sand). In the latter case water filtration focuses on removing substances harmful to the animals, such as ammonia (a by-product of animal metabolism) or other nitrogen derivatives, and is achieved with the assistance of bacteria that thrive on the above ions. Furthermore, almost every tank must be kept at a different temperature from the others, since it supports different species. Hot and cold water pipes of set length and diameter are used to achieve the necessary temperature limits, which are chosen to suit the demands of the biocommunity hosted in each tank. Other areas which take up a large part of the basement are the pump house, the electrical distribution room, the generator room, the filter area and the food storage and preparation areas. Photo: S.Rapanis Άποψη μιας μεγάλης δεξαμενής από πάνω με τον φωτισμό και τους διαδρόμους για τεχνικές εργασίες. A view of a large tank from above with lights and the corridors for technical works. Μηχανολογικές εγκαταστάσεις στο υπόγειο του Ενυδρείου. Μechanical infrastructure at the basement

18 Χρήσιμες πληροφορίες / Useful information Περίοδος & Ώρες λειτουργίας Seasons and Opening hours KARTAQUARIUM Kartaquarium Membership Card Το είναι ανοικτό κάθε ημέρα κατά τη διάρκεια όλου του χρόνου καθώς και κατά τις αργίες. Θέση Περίοδος Season Καλοκαιρινή Summer Χειμερινή Winter Το κτιριακό συγκρότημα του - «θαλασσόκοσμος» βρίσκεται στο κέντρο του βόρειου οδικού άξονα του Ν. Ηρακλείου, στο χώρο της πρώην Αμερικανικής Βάσης στις Γούρνες Ηρακλείου. Συνδέεται με εθνική οδό προς όλους τους σημαντικότερους προορισμούς της περιοχής. Μέσα μετακίνησης (Αυτοκίνητο, δίκυκλο, ΚΤΕΛ,ΤΑΧΙ) Μήνες Months Ιούνιος - Ιούλιος - Αύγουστος - Σεπτέμβριος June - July - August - September Οκτώβριος - Νοέμβριος - Δεκέμβριος - Ιανουάριος - Φεβρουάριος - Μάρτιος - Απρίλιος - Μάιος October - November - December - January - February - March - April - May Ο επισκέπτης που διαθέτει ως μεταφορικό μέσο το αυτοκίνητο (ιδιωτικό ή ενοικιαζόμενο) ή το δίκυκλο, διευκολύνεται στην πρόσβασή του προς το Ενυδρείο ακολουθώντας τις ειδικές καφέ πληροφοριακές πινακίδες που βρίσκονται κατά μήκος της εθνικής οδού αλλά και σε πολλούς παράπλευρους επαρχιακούς δρόμους. Τρεις μεγάλοι χώροι στάθμευσης είναι στην διάθεση των επισκεπτών του ενυδρείου. Εάν το μέσο μετάβασης είναι το λεωφορείο - υπεραστικό ή τουριστικό - τότε ο επισκέπτης δεν θα δυσκολευτεί να επιλέξει το δρομολόγιο που τον εξυπηρετεί αφού το Cretaquarium συνδέεται με πυκνό δίκτυο δρομολογίων (κάθε 20 ) τόσο με το Ηράκλειο όσο και με την ευρύτερη περιοχή των Μαλλίων - Χερσονήσου. Επίσης, υπάρχει απευθείας γραμμή Μάλλια - Ενυδρείο, που εξυπηρετεί τους επισκέπτες από Μάλλια, Σταλίδα, Χερσόνησο, Ανισσαρά Χερσονήσου. Το αναλυτικό πλάνο δρομολογίων των ΚΤΕΛ βρίσκεται στην ιστοσελίδα ενώ τα τηλέφωνα επικοινωνίας με τον κεντρικό σταθμό Ηρακλείου είναι τα , και Για τους επισκέπτες τέλος, που επιλέγουν το ΤΑΧΙ ως μέσον μετακίνησης, υπάρχει η δυνατότητα να καλέσουν, ανάλογα σε ποια περιοχή βρίσκονται, τον κατάλληλο σύνδεσμο ράδιο-ταχι. Cretaquarium is open 365 days a year, including all public holidays. Location Ώρες λειτουργίας Opening hours 09:00-21:00 09:00-19:00 The Cretaquarium- Thalassocosmos building complex is located half way along the Heraklion prefecture section of the Crete North Coast Road, in the bounds of the former American Base at Gournes, Heraklion. The national road links us to all the major destinations in the area. Transport (Car, motorcycle, interurban bus, taxi) Visitors coming by car or motorcycle can reach Cretaquarium by following the special brown information signs posted on the national road and several minor roads linked to it. Three large car parks are available for visitor use. Those opting for the interurban bus or tourist coach will have no difficulty in finding the appropriate service, since frequent services (every 20 min) link Cretaquarium both to Heraklion and to the Hersonissos Malia area. There is also a direct interurban bus line MALLIA-CRETAQUARIUM which serves visitors coming from Mallia, Stalida, Xersonisos, Anissaras-Xersonisos. Detailed interurban bus timetables can be viewed online at To contact the main terminus in Heraklion, call , or Lastly, those preferring to come by taxi can call the appropriate radio taxi service. Η κάρτα μέλους του ενυδρείου KARTAQUARIUM προσφέρει απεριόριστη είσοδο στο Ενυδρείο για 1 χρόνο όπως και σημαντικά άλλα προνόμια και εκπτώσεις. Θέαμα στο Ενυδρείο Καθημερινά στο Ενυδρείο, και σε συγκεκριμένες ώρες οι επισκέπτες μπορούν να παρακολουθήσουν το τάϊσμα των οργανισμών, τις εργασίες των δυτών μέσα στις μεγάλες δεξαμενές, μια σειρά προβολών ντοκυμαντέρ για τον θαλάσσιο κόσμο και να επισκεφθεί τις «δεξαμενές αφής» με τα ζωντανά θαλάσσια ασπόνδυλα. Ειδικά για τα παιδιά λειτουργεί το Θαλασσινό Δημιουργικό Εργαστήρι που προσφέρει κατασκευές με πηλό, ζωγραφική και χαρτί. Eπίσης, περιοδικά λειτουργούν εκθέσεις με περιβαλλοντικά θέματα. Για περισσότερες πληροφορίες, τηλ Επικοινωνία Ενυδρείο Θαλασσόκοσμος Πρώην Αμερικανική Βάση Γουρνών P.O. Box 2214, Ηράκλειο Τηλ Fax: thalassocosmos@cretaquarium.gr (για συνεργάτες): crm@cretaquarium.gr Website: Για πληροφορίες / κρατήσεις: , Τηλέφωνο Μελών: Συντελεστές / Contributors Copyright : Cretaquarium, 2009 Κείμενα: Καίτη Σιακαβάρα Ασπασία Στεριώτη (ενότητα παρασκήνια) Αναστάσιος Ελευθερίου (ενότητα Μινωίτες) Μετάφραση: Ben Petre Επιμέλεια έκδοσης: Καίτη Σιακαβάρα Υπεύθυνος έκδοσης: Μιχάλης Παπαδάκης Σχεδιασμός εντύπου: Δημήτρης Γ. Παναγιωτάκης -magnetism.gr Εκτύπωση: ΤΥΠΟΚΡΕΤΑ Ιούλιος 2009 The Kartaquarium membership card offers holders unlimited access to the aquarium for a full calendar year, along with a package of special bonuses and privileges. Show at Every day and on specific hours, visitors are invited to watch the diver s work inside the tanks, the feeding of species, a series of sea world documentaries, as well as the «touch pools» with living marine invertebrates. Especially for children, the Marine Creative Workshop offers constructions with clay, paints and paper. Also, from time to time, there are art exhibitions with environmental themes. For further information call Contact Details CRETAQUARIUM Thalassocosmos Former American Base at Gournes P.O. Box 2214, Heraklion 71003, Crete, Greece Tel Fax: thalassocosmos@cretaquarium.gr (for associates): crm@cretaquarium.gr Website: Contact numbers Information / Bookings: , Telephone Members: Copyright : Cretaquarium, 2009 Texts: Kaiti Siakavara Aspasia Sterioti (unit Behind the Scenes) Anastasios Eleftheriou (unit Minoans) Translation: Ben Petre Editor: Kaiti Siakavara Responsible Editor: Michalis Papadakis Layout : Dimitris G.Panagiotakis - magnetism.gr Printed by : TYPOCRETA July 2009

19