Η ΚΡΙΣΗ ΑΛΛΑΖΕΙ ΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ ΚΑΙ ΤΟ MANAGEMENT

Transcript

1 Η ΚΡΙΣΗ ΑΛΛΑΖΕΙ ΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ ΚΑΙ ΤΟ MANAGEMENT BUSINESS / MANAGEMENT 57

2 ΔΗΜΗΤΡΗΣ Β. ΠΑΠΟΥΛΙΑΣ Η ΚΡΙΣΗ ΑΛΛΑΖΕΙ ΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ ΚΑΙ ΤΟ MANAGEMENT Πρόλογος ΝΙΚΟΛΑΟΣ Β. ΚΑΡΑΜΟΥΖΗΣ E K Δ O Σ Ε Ι Σ Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

3 ΑΠΑΓOΡEYΕΤΑΙ η αναδημοσίευση και γενικά η αναπαραγωγή του παρόντος έργου με οποιονδήποτε τρόπο, τμηματικά ή περιληπτικά, στο πρωτότυπο ή σε μετάφραση ή άλλη διασκευή χωρίς γραπτή άδεια του εκδότη, σύμφωνα με τον Ν. 2121/1993 και τη Διεθνή Σύμβαση της Βέρνης (που έχει κυρωθεί με τον Ν. 100/1975). 1η έκδοση: Νοέμβριος 2009 BUSINESS / MANAGEMENT 57 Δημήτρης Β. Παπούλιας, Η κρίση αλλάζει τη ζωή μας και το management 2009, Εκδόσεις Κριτική ΑΕ Εκδόσεις Κριτική Κεντρική διάθεση: Νευροκοπίου 8, Αθήνα, τηλ.: biblia@kritiki.gr ΙSBN (έντυπο) ΙSBN (e-pub) ΙSBN (pdf)

4 ΠΕΡΙΕΧOΜΕΝΑ Πρόλογος Εισαγωγή ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. Η ΕΚ ΤΩΝ ΥΣΤΕΡΩΝ ΑΝΑΛΥΣΗ Ο χρηματοπιστωτικός τομέας πελώριος και υπερτροφικός Οι χρηματοοικονομικές εξωτερικότητες Οι μηχανισμοί ψυχολογικής αυθυποβολής H εποπτεία του χρηματοπιστωτικού συστήματος Η κρίση είναι διαφορετική από τις κρίσεις του παρελθόντος Ο συντηρητισμός ξεπέρασε τα όριά του Η παγκοσμιότητα και η αντιστροφή της Οι τράπεζες και τα συστήματα risk management Το φιλελεύθερο μοντέλο των ανοικτών αγορών Η κρίση του 1929 και οι ερμηνείες της... 51

5 8 / ΔΗΜΗΤΡΗΣ Β. ΠΑΠΟΥΛΙΑΣ 1.11 H αγορά στεγαστικών δανείων υψηλού κινδύνου στις ΗΠΑ Οι υπεραμοιβές των στελεχών The credit rating agencies Κανείς δεν είδε την κρίση Η ύφεση και τα γράμματα του λατινικού αλφαβήτου ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. ΤΑΑΠΟΤΥΠΩΜΑΤΑ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΕΙΝΑΙ ΔΥΣΔΙΑΚΡΙΤΑ Η υπηρέτηση ευρύτερων σκοπών και νοημάτων Συλλογικότερη ηγεσία Η επάνοδος της πολιτικής στη ζωή των οργανώσεων Τοπικότητα και παγκοσμιότητα Πολυπλοκότητα και απλότητα Modeling versus human being feelings Το mismanagement των κινδύνων Η εμπιστοσύνη πρέπει να επιστρέψει «Foresight oversight insight» ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. ΠΑΡΑΜΕΛΗΜΕΝΕΣ ΚΑΙ ΞΕΧΑΣΜΕΝΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΤΟΥ MANAGEMENT Αλλαγή παραδείγματος Πολυπλοκότητα και συγκρούσεις Οι οπτικές γωνίες θέασης πραγμάτων και καταστάσεων Χάσμα μεταξύ δυνητικού και πραγματικού Η συστημική αντίληψη... 89

6 Η ΚΡΙΣΗ ΑΛΛΑΖΕΙ ΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ ΚΑΙ ΤΟ MANAGEMENT / Απόσταση μεταξύ σχεδίων, εφαρμογής και αποτελεσμάτων Τα καλώς και όχι καλώς ορισμένα προβλήματα Η εννοιολογική μοντελοποίηση και η μετασχηματίζουσα μάθηση Ανάλυση του παρελθόντος με τα μάτια του σήμερα. Λάθος θεώρηση Υπερεκτίμηση και υποεκτίμηση καταστάσεων. Μια ανθρώπινη αδυναμία ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. ΤΙ ΑΛΛΑΖΕΙ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ Τι αλλάζει στη ζωή μας Πολιτική και διοίκηση Διαφθορά στο κράτος και την κοινωνία Τα «πώς» των μεταρρυθμίσεων Η μετασχηματίζουσα μάθηση Γνωρίζουμε ήδη αρκετά Η πρωθύστερη κατάσταση ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5. ΤΙ ΑΛΛΑΖΕΙ ΣΤΟ MANAGEMENT Ο χρόνος και η σημασία των γεγονότων και των πράξεων Διαχείριση ενέργειας και όχι διαχείριση χρόνου Αναθεώρηση της έννοιας της στρατηγικής Ο προγραμματισμός Η δέσμευση στο χώρο της εργασίας Τα τμήματα ανθρώπινου δυναμικού Συνδικάτα. Η συλλογική εκπροσώπηση

7 10 / ΔΗΜΗΤΡΗΣ Β. ΠΑΠΟΥΛΙΑΣ 5.4 Η εταιρική κοινωνική ευθύνη Η αμφισβήτηση της ηγεσίας The leader as a story teller Ηγεσία και γυναίκες Νικηφόρες ομάδες Εκπαίδευση στη μη απληστία Οι αναδιαρθρώσεις αλλάζουν μορφή Επανατοποθέτηση της εμπιστοσύνης Η οργή του κόσμου Οι πλούσιοι του κόσμου Πού ήταν οι υπολογιστές; A country is not a company A new business world Ο πόλεμος των ταλέντων Η αναζήτηση του ταλέντου Η αναζήτηση ταλέντου σε αναδυόμενες αγορές Τα ταλέντα που φεύγουν Brands and branding Online social networks Τα αποτυπώματα της ιστορίας ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6. ETAIΡΙΚΗ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΠΛΗΡΗΣ ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗ Η νέα εταιρική διακυβέρνηση Το Διοικητικό Συμβούλιο (Δ.Σ.) Ποιο είναι το έργο του CEO; Ο πρώτος μεταξύ ίσων Σύνθεση του Δ.Σ Η Γενική Συνέλευση των μετόχων

8 Η ΚΡΙΣΗ ΑΛΛΑΖΕΙ ΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ ΚΑΙ ΤΟ MANAGEMENT / Η νέα εταιρική διακυβέρνηση δεν είναι τόσο νέα Το νέο ήθος των επιχειρήσεων Η ανορθολογική πλευρά του management των αλλαγών Η εταιρεία - η μεγάλη εταιρεία - η μεγάλη οργάνωση του 21ου αιώνα Μπορούν να αλλάξουν οι εταιρείες; Το management ήταν επιθετικό Η διαχείριση των κρίσεων Η διαχείριση της χρηματοοικονομικής κρίσης Ο συνδυασμός εμπειρίας - πράξης και θεωρίας Η εταιρική κοινωνική ευθύνη επανατοποθετείται ως ανταγωνιστικό πλεονέκτημα ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7. EΙΚΟΣΙ ΣΥΝ ΕΝΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Ολοκλήρωση του management και της εταιρικής διακυβέρνησης Επίλογος Παραρτήματα Πινάκων και Σχημάτων Κεφάλαιο 1. Πίνακες - Σχήματα Κεφάλαιο 3. Πίνακες - Σχήματα Κεφάλαιο 5. Πίνακες - Σχήματα Κεφάλαιο 6. Πίνακες - Σχήματα Βιβλιογραφία Ευρετήριο ονομάτων Ευρετήριο όρων

9 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Ευχαριστώ ιδιαιτέρως τους μαθητές μου Γ. Ανδρεάκο, Κ. Θανασούρα, Γ. Ματθαιουδάκη και Β. Τόλια για τη βοήθειά τους στην επεξεργασία του κειμένου, των πινάκων και των σχημάτων όπως και για τις παρατηρήσεις τους επί της ουσίας του παρόντος βιβλίου. Ευχαριστώ, επίσης, τον παλαιό μου φίλο Δ. Γιαννακόπουλο που είχε την υπομονή να διαβάσει το κείμενο και να μου κάνει χρησιμότατες υποδείξεις και παρατηρήσεις. Τέλος, ευχαριστώ τις εκδόσεις Κριτική και ιδιαιτέρως τη Μ. Μίνογλου και τον Γ. Ζηρίνη για την παραγωγική συνεργασία στην έκδοση ενός βιβλίου που είναι επίκαιρο και προάγγελος μελλοντικών εξελίξεων. Ευχαριστίες επίσης στη διορθώτρια του κειμένου, Καίτη Χόρτη, και την επιμελήτρια της έκδοσης, Μάγδα Καραβιώτη.

10 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Δέχτηκα με μεγάλη χαρά την πρόταση του Δημήτρη Παπούλια να προλογίσω το νέο του βιβλίο. Η πρότασή του αποτελεί ιδιαίτερη τιμή για μένα γιατί προέρχεται από ένα συνάδελφο και φίλο που εκτιμώ βαθύτατα. Ο Δημήτρης Παπούλιας είναι διακεκριμένος επιστήμονας, ακαδημαϊκός δάσκαλος, ένα βαθύτατα πολιτικό πρόσωπο που συνδύασε πάντα τη θεωρία με την πράξη, που κράτησε ψηλά και ασυμβίβαστα τη σημαία των αρχών και των αξιών που πρεσβεύει, που τα λεγόμενά του και η ζωή του ήταν πάντοτε σε αρμονία και συνέπεια, που δεν παρασύρθηκε από τα εύκολα ρεύματα της εποχής, που έκανε τις αξίες της αριστεράς τρόπο ζωής και δράσης, που θεωρεί ακόμα και στην εποχή μας πρώτιστο καθήκον την κοινωνική δράση και προσφορά, που έδωσε μεγάλες μάχες με τη διαφθορά, την αναποτελεσματικότητα, τον εφησυχασμό, το βόλεμα, το έλλειμμα οράματος και προοπτικής, όπου και αν προσέφερε τις υπηρεσίες του, σε ηγετικές θέσεις στον ευρύτερο δημόσιο τομέα και το πανεπιστήμιο. Ο Δημήτρης Παπούλιας ήταν πάντοτε στην πρώτη γραμμή των μαχών για μεταρρυθμίσεις, για ανανέωση, για την πολύπλευρη ενίσχυση της εταιρικής και κοινωνικής ευ-

11 16 / ΔΗΜΗΤΡΗΣ Β. ΠΑΠΟΥΛΙΑΣ θύνης, για την επικράτηση αρχών Διοίκησης και Ηγεσίας με ανθρώπινη διάσταση και με κοινωνικό περιεχόμενο. Έγραψε και προώθησε για χρόνια την τέχνη της Διοίκησης και τις ποιότητες της Ηγεσίας, για τις επιπτώσεις της Διοίκησης στη ζωή μας, αλλά κυρίως για το πώς η προσαρμογή της Διοίκησης στις απαιτήσεις της απορύθμισης των αγορών και της αναζήτησης όλο και περισσότερων βραχυχρόνιων κερδοσκοπικών κερδών και αποδόσεων τα τελευταία χρόνια αφυδάτωσε τη Διοίκηση από τους υψηλούς στόχους και τις επιδιώξεις, από την κοινωνική της διάσταση, που περιλαμβάνει τις ιδέες της κοινότητας και της κοινωνίας των πολιτών. Γνωρίστηκα με το Δημήτρη Παπούλια το Νοέμβριο του 1993, όταν ο πρώην πρωθυπουργός και τότε υπουργός Βιομηχανίας κ. Κωνσταντίνος Σημίτης, μας τοποθέτησε υποδιοικητές, μαζί με το Γιώργο Κασμά, στην πολύπαθη και χρεοκοπημένη ΕΤΒΑ. Δώσαμε μαζί μεγάλες και μικρές μάχες για την εξυγίανσή της αλλά και μάχες με συμφέροντα, με ιδιοτελείς επιδιώξεις, με κατεστημένες νοοτροπίες, με την κακοδιαχείριση και τη διαφθορά, που κρατούσαν την Τράπεζα δέσμια και ζημιογόνα. Ζήσαμε από κοντά και στην πράξη τη λεηλασία του δημόσιου χρήματος και της δημόσιας περιουσίας κάτω από τον «προοδευτικό» μανδύα της κρατικής ιδιοκτησίας, της συμμετοχής των εργαζομένων στη Διοίκηση και του αναπτυξιακού σκοπού της Τράπεζας. Από τότε μας δένει ισχυρή φιλία και πιστεύω αμοιβαία εκτίμηση και εμπιστοσύνη. Το νέο βιβλίο του Δημήτρη Παπούλια πραγματεύεται το πώς η διεθνής κρίση αλλάζει τη ζωή μας και τη Διοίκηση. Δεν είμαι ειδικός σε θέματα Διοίκησης και προφανώς

12 Η ΚΡΙΣΗ ΑΛΛΑΖΕΙ ΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ ΚΑΙ ΤΟ MANAGEMENT / 17 δεν θα τολμήσω να σχολιάσω το τμήμα του βιβλίου που ο συγγραφέας περιγράφει με απλό και κατανοητό τρόπο αλλά με επιστημονική τεκμηρίωση το τι αλλάζει στη Διοίκηση λόγω της κρίσης. Συμμερίζομαι την άποψή του ότι η κρίση και όσα συνέβησαν κυρίως στους στόχους, τις επιδιώξεις και τις πρακτικές των διοικήσεων των μεγάλων ξένων τραπεζών καθώς και με τις αποτυχίες των εποπτικών/ρυθμιστικών αρχών, ανατρέπουν οριστικά την παραδοσιακή προσέγγιση στη Διοίκηση. Είναι φανερό ότι δημιουργούνται νέα δεδομένα με ανάδειξη νέων πρακτικών και νέων αντιλήψεων για τον πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό ρόλο της Διοίκησης. Ιδιαίτερα σημαντικές, όπως αναφέρει και ο ίδιος, θα είναι αλλαγές σε θέματα διαφάνειας, εταιρικής και κοινωνικής ευθύνης και λογοδοσίας, μεθόδων αμοιβών στελεχών, εσωτερικής διοίκησης, εποπτείας, λειτουργίας και ελέγχων, και εξωτερικής εποπτείας και διαχείρισης κινδύνων. Αποδείχτηκε ότι οι θεσμοί αγοράς και διοίκησης, ιδιαίτερα στους τομείς της εποπτείας και λειτουργίας του χρηματοπιστωτικού συστήματος, αντίστοιχα, ήταν ανεπαρκέστατοι, ουσιαστικά δεν λειτούργησαν αποτελεσματικά. Αποτέλεσμα, η ανεύθυνη και επιθετική κερδοσκοπική δράση μικρομονάδων στον χαλαρά εποπτευόμενο διεθνή χρηματοπιστωτικό χώρο να οδηγήσουν στη δημιουργία ενός πελώριου, υπερτροφικού παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού τομέα, όπως επισημαίνει σωστά ο συγγραφέας, με ραγδαία ανάπτυξη κερδοσκοπικών πολύπλοκων προϊόντων, όπως οι τιτλοποιήσεις, τα παράγωγα και τα δομημένα προϊόντα. Παράλληλα, τα πολύ χαμηλά διεθνή επιτόκια και η πλε-