ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΗΣ ΠΑΡΑΝΟΜΗΣ ΕΙΣΟΔΟΥ ΤΩΝ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Transcript

1 ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ - ΝΟΜΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΟΜΕΑΣ ΔΙΕΘΝΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΝΟΤΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΗΣ ΠΑΡΑΝΟΜΗΣ ΕΙΣΟΔΟΥ ΤΩΝ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Επιβλέπων Καθηγητής: Αναστάσιος Καρασαββόγλου Επιμέλεια: Παρασκευή Καρασαββαΐδου Α.Μ.:260/11 ΚΟΜΟΤΗΝΗ ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2014

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΥΝΤΜΗΣΕΩΝ... iv ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΩΝ ΠΙΝΑΚΩΝ, ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΕΙΚΟΝΩΝ... v ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ... vii ΕΙΣΑΓΩΓΗ...1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΗΣ ΠΑΡΑΝΟΜΗΣ ΕΙΣΟΔΟΥ ΤΩΝ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ Η Παράνομη Μετανάστευση σε Αριθμούς Η Θεσμική Διαχείριση της Παράνομης Μετανάστευσης Η Συνθήκη του Άμστερνταμ και η Σύνοδος του Τάμπερε Τα Ευρωπαϊκά Συμβούλια του Λάακεν, της Σεβίλλης και της Θεσσαλονίκης Ο Κανονισμός Δουβλίνο ΙΙ Το Πρόγραμμα της Χάγης και της Στοκχόλμης Η Επιχειρησιακή Αντιμετώπιση της Παράνομης Μετανάστευσης Frontex, Eurosur και Ταμείο Εξωτερικών Συνόρων Οι Συμφωνίες Επανεισδοχής Το Ταμείο Επιστροφών Ευρωπαϊκά Προγράμματα: AENEAS, CLANDESTINO, TRIM...26 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. Η ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Δεδομένα και Τάσεις της Παράνομης Μετανάστευσης στην Ελλάδα Η Πορεία της Παράνομης Μετανάστευσης Κοινωνικά και Δημογραφικά Χαρακτηριστικά Ελληνική Μεταναστευτική Πολιτική και Θεσμικό Πλαίσιο Η Περίοδος A. Ο Νόμος 1975/ B. Τα Προεδρικά Διατάγματα 358/1997 και 359/ Η Περίοδος 2001 Μέχρι Σήμερα...43 i

3 A. Ο Νόμος 2910/ B. Ο Νόμος 3386/ Γ. Ο Νόμος 3536/ Δ. Ο Νόμος 3907/ Διαχείριση της Παράνομης Μετανάστευσης Τα Προγράμματα Νομιμοποίησης...48 Α. Το Πρόγραμμα Νομιμοποίησης του Β. Το Πρόγραμμα Νομιμοποίησης του Γ. Το Πρόγραμμα Νομιμοποίησης του 2005 και Οι Συμφωνίες Επανεισδοχής...53 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΝΟΜΗΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗΣ Η Επίδραση της Παράνομης Μετανάστευσης στους Μακροοικονομικούς Δείκτες Ανασκόπηση Διεθνούς Βιβλιογραφίας Ανασκόπηση Ελληνικής Βιβλιογραφίας Σχολιάζοντας την Ελληνική Πραγματικότητα Η Έκταση των Δημοσίων Δαπανών Ο Φράχτης του Έβρου Σχέδιο «Ξένιος Ζευς» Τα Κέντρα Πρώτης Υποδοχής Μεταναστών...71 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. OI ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΝΟΜΗΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗΣ Κοινωνικές Διαστάσεις της Παράτυπης Μετανάστευσης Η Επίδραση στους Παράτυπους Μετανάστες Η Επίδραση στις Τοπικές Κοινωνίες Πολιτικές Διαστάσεις της Παράτυπης Μετανάστευσης ΕΠΙΛΟΓΟΣ ii

4 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ: ΝΟΜΟΙ ΠΡΟΕΔΡΙΚΑ ΔΙΑΤΑΓΜΑΤΑ ΥΠΟΥΡΓΙΚΕΣ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ ΑΠΟΣΑΦΗΝΙΣΗ ΟΡΩΝ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ ΠΙΝΑΚΕΣ ΣΥΝΑΦΘΕΙΣΩΝ ΔΙΜΕΡΩΝ ΣΥΜΦΩΝΙΩΝ ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΗΣ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΕΠΑΝΕΙΣΔΟΧΗΣ ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΚΑΙ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΑΠΟ ΤΑ ΚΕΝΤΡΑ ΚΡΑΤΗΣΗΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ,...96 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ iii

5 ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΥΝΤΜΗΣΕΩΝ CPT Ε.Ε Ε.Ε.Δ.Α. EUROSUR FRA FRIM FRONTEX ΚΕ.Π.Υ Μ.Κ.Ο. Π.Ο.ΣΥ.ΦΥ Π.Ο.Υ Σ.Ε.Ε.Ε. ΥΠ.ΕΞ. Council of Europe s Committee for the Prevention of Torture and Inhuman or Degrading Treatment or Punishment (Επιτροπή του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων και της Απάνθρωπης ή Ταπεινωτικής Μεταχείρισης ή Τιμωρίας) Ευρωπαϊκή Ένωση Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου European Border Surveillance System Agency for Fundamental Rights (Οργανισμός Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης) Fundamental Rights Situation of Irregular Immigrants in the European Union (From French: Frontières extérieures for "external borders") European Agency for the Management of Operational Cooperation at the External Borders of the Member States of the European Union Κέντρο Πρώτης Υποδοχής Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις Πανελληνία Ομοσπονδία Συνοριακών Φυλάκων Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας Στρατιωτική Επιτροπή Ευρωπαϊκής Ένωσης Υπουργείο Εξωτερικών iv

6 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΩΝ ΠΙΝΑΚΩΝ, ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΕΙΚΟΝΩΝ ΠΙΝΑΚΕΣ Πίνακας 1: Εκτιμήσεις Πληθυσμού Παράνομων Μεταναστών στην Ευρωπαϊκή Ένωση, Πίνακας 2: Συλληφθέντες Μη Νόμιμοι Μετανάστες μηνο Πίνακας 3: Συλλήψεις ανά Σημείο Εισόδου, Πίνακας 4: Συλλήψεις μη νόμιμων μεταναστών στα Ελληνοτουρκικά χερσαία και θαλάσσια σύνορα7μηνο μηνο ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ Διάγραμμα 1: Αριθμός Παράνομων Διελεύσεων στα Σύνορα της Ε.Ε. και των Συνδεδεμένων Χωρών Σένγκεν Διάγραμμα 2: Συλληφθέντες Μη Νόμιμοι Μετανάστες & Διακινητές μηνο Διάγραμμα 3: Συλλήψεις μη νόμιμων μεταναστών στα Ελληνοτουρκικά χερσαία σύνορα ανά μήνα, για τα έτη Διάγραμμα 4: Συλλήψεις μη νόμιμων μεταναστών στα Ελληνοτουρκικά χερσαία σύνορα, ανά μήνα, για τα έτη Διάγραμμα 5: Αναλυτικά στοιχεία συλληφθέντων μη νόμιμων μεταναστών για παράνομη είσοδο και παραμονή, ανά υπηκοότητα, από Αστυνομικές και Λιμενικές Αρχές το 2010, 2011, Διάγραμμα 6: Συλληφθέντες μη νόμιμοι μετανάστες, ανά υπηκοότητα, για παράνομη είσοδο & παραμονή, από αστυνομικές και λιμενικές αρχές ΕΙΚΟΝΕΣ Εικόνα 1: Χάρτης Εισόδου Μεταναστών προς την Ε.Ε. το Εικόνα 2: Η Επίτροπος εσωτερικών υποθέσεων C. Malmström με τον Τούρκο Υπουργό Εξωτερικών Ahmet Davutoğlu μετά την υπογραφή της Συμφωνίας Επανεισδοχής...25 Εικόνα 3: Μεταναστευτικές Ροές προς την Ελλάδα...34 Εικόνα 4: Πόσοι πιάστηκαν να παραβιάζουν τα σύνορα της χώρας το 2013 Εθνικότητες παράνομων μεταναστών...37 Εικόνα 5: Σχέδιο Τεχνικού Εμποδίου Φράχτη Έβρου...66 Εικόνα 6: Δημοσκοπήσεις για τον φράχτη του Έβρου στο Έθνος της Κυριακής (αριστερά) και στο Πρώτο Θέμα (Δεξιά)...67 Εικόνα 7: Η «ταυτότητα» εγκληματικότητας παρανομίας στην Αθήνα...79 v

7 Εικόνα 8: Η Ιωάννα Κοτσιώνη, υπεύθυνη για θέματα Μετανάστευσης των Γιατρών Χωρίς Σύνορα περιμένει να της ξεκλειδώσουν οι αστυνομικοί για να επισκεφθεί τους μετανάστες Εικόνα 9: Ο προσωπικός χώρος των κρατουμένων μεταναστών ορίζεται από τις διαστάσεις των κρεβατιών τους Εικόνα 10: Υγρασία στους τοίχους και κατεστραμμένες σωλήνες αποχέτευσης θέτουν σε κίνδυνο την υγεία των μεταναστών Εικόνα 11: Τα γυάλινα μπουκάλια και τα ηλεκτροφόρα καλώδια είναι ο μοναδικός τρόπος για ζεστό νερό. Γεμίζουν τα μπουκάλια με νερό και στη συνέχεια βάζουν τα γυμνά καλώδια μέσα ώστε ο ηλεκτρισμός να «ζεστάνει» το νερό Εικόνα 12: Οι εγκαταστάσεις υγιεινής στην Κομοτηνή...98 vi

8 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Όταν φτάνεις επιτέλους στο τέλος ενός στόχου και κοιτάς πίσω μόνο τότε συνειδητοποιείς την συνολική σου πορεία και τους ανθρώπους που την επηρέασαν. Σε αυτούς θέλω να αναφερθώ σε αυτές τις λίγες γραμμές και να τους ευχαριστήσω θερμά για την σημαντική βοήθεια που μου πρόσφεραν στα διάφορα στάδια αυτής της πορείας. Εν πρώτοις, θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά τον επιβλέποντα καθηγητή μου, κ. Καρασαββόγλου Αναστάσιο, που μου εμπιστεύθηκε την παρούσα διπλωματική εργασία, την βοήθεια για την ανεύρεση βιβλιογραφίας και τις συμβουλές του, καθώς και για την άψογη συνεργασία που είχαμε κατά την διάρκεια υλοποίησης της. Το ενδιαφέρον, την ενασχόληση και την αγάπη μου για τα ζητήματα της μετανάστευσης, τα οφείλω σ αυτόν. Θα ήταν παράλειψη να μην αναγνωρίσω την υποστήριξη, την φροντίδα και την υπομονή του Αντώνη Μουγκρά, καθ όλη την διάρκεια συγγραφής της παρούσας διπλωματικής εργασίας. Η συνεχής ενθάρρυνση και πίστη του στις δυνατότητες μου, διαδραμάτισαν ρόλο καταλυτικό στην συγγραφή και την επιτυχή ολοκλήρωση της. Τέλος, το πιο μεγάλο ευχαριστώ ανήκει στους γονείς μου για την συμπαράσταση τους, ηθική και υλική και την κατανόηση τους σε όλη την διάρκεια αυτής της πορείας και ιδιαίτερα στις δύσκολες στιγμές της. Είμαι ιδιαίτερα ευγνώμων για όσα μου έχουν προσφέρει όλα αυτά τα χρόνια. Θα ήθελα να τους ευχαριστήσω για όλες τις θυσίες που έχουν κάνει ώστε να μου δώσουν την δυνατότητα να ασχοληθώ απερίσπαστη με κάτι τόσο συναρπαστικό, όσο η αναζήτηση της γνώσης. Ιπσουϊτς, Ηνωμένο Βασίλειο Σεπτέμβριος 2014 vii

9 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Από την δεκαετία του 1990 παρατηρήθηκε μια αλματώδης αύξηση στις μεταναστευτικές ροές στην Ευρώπη. Οι πολιτικές αλλαγές στις πρώην σοσιαλιστικές χώρες, οι άθλιες κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες, η ταχεία βιομηχανική αναδιάρθρωση των πρώην κεντρικά σχεδιαζόμενων οικονομιών συνδυασμένη με χαμηλά εισοδήματα, υψηλή ανεργία και κλιμακούμενες βίαιες πολιτικές συγκρούσεις, ο εμφύλιος πόλεμος στην Γιουγκοσλαβία, το Κόσσοβο, το Κουρδικό και ο πόλεμος στο Ιράκ, δημιούργησαν νέες μεταναστευτικές ροές προς στις ευρωπαϊκές χώρες (Γαλάνη, 2010, σελ. 7). Αξιοσημείωτο είναι ότι την περίοδο αυτή οι μεταναστευτικές ροές παρουσιάζουν ένα κοινό χαρακτηριστικό και ο όρος παράνομος μετανάστης ολοένα και κερδίζει έδαφος. Ο Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης, συγκεκριμένα, ορίζει ως παράνομο μετανάστη αυτόν που δεν πληροί τις νόμιμες προϋποθέσεις της χώρας εισόδου ή δε διαθέτει τα απαραίτητα ταξιδιωτικά έγγραφα (διαβατήριο, VISA) προκειμένου να εισέλθει ή να παραμείνει σε μια χώρα (International Organization for Migration, 2004, σελ. 34). Πιο αναλυτικά, σύμφωνα με την Ηρώ Νικολακοπούλου-Στεφάνου (2008, σελ ), ο όρος παράνομος μετανάστης περιγράφει τέσσερις βασικές κατηγορίες: Τους υπηκόους τρίτων χωρών, οι οποίοι εισέρχονται στο ευρωπαϊκό έδαφος παράνομα από ξηρά, θάλασσα ή αεροπορικώς, είτε χρησιμοποιώντας πλαστά έγγραφα είτε δίχως αυτά, με την βοήθεια λαθρεμπόρων και διακινητών που ανήκουν σε κυκλώματα οργανωμένου εγκλήματος. Τους υπηκόους τρίτων χωρών, οι οποίοι αν και εισέρχονται νόμιμα στο ευρωπαϊκό έδαφος, παραμένουν πέραν της λήξης των νόμιμων αδειών ή 1

10 αλλάζουν το λόγο παραμονής τους χωρίς ειδική άδεια - για παράδειγμα από σπουδαστές ή ερευνητές παραμένουν ως παράνομα εργαζόμενοι -. Τους υπηκόους τρίτων χωρών που αν και έχουν νόμιμη άδεια παραμονής, εκπίπτουν της νομιμότητας αυτής για τυπικούς λόγους. Τους αιτούντες άσυλο σε μια ευρωπαϊκή χώρα, οι οποίοι παραμένουν αδικαιολόγητα σ αυτήν και μετά την διοικητική απόρριψη του αιτήματος τους. Πολλές ευρωπαϊκές χώρες, βρέθηκαν αντιμέτωπες με αυτή την πρωτοφανή κατάσταση. Η παράνομη είσοδος, διαμονή και εργασία των μεταναστών κάνει ακόμη δυσκολότερη την κατάσταση, καθώς δημιουργεί διάφορες ανεπιθύμητες καταστάσεις τόσο σε οικονομικό όσο και σε κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο. Οι προκλήσεις που καλούνται να αντιμετωπίσουν οι χώρες υποδοχής είναι πολύπλοκες και κάνουν επιτακτική την ανάγκη υιοθέτησης πολιτικών λύσεων (Καβουνίδη, 2004). Η παρούσα Διπλωματική Εργασία, με τίτλο Το Φαινόμενο της Παράνομης Εισόδου των Μεταναστών στην Ελλάδα - Οικονομικές και Κοινωνικοπολιτικές Διαστάσεις, έχει σαν βασική επιδίωξη την εξέταση και παρουσίαση του φαινομένου της παράτυπης μετανάστευσης στην χώρας μας δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στις οικονομικές του διαστάσεις. Επικουρικά, θα εξετασθούν και ορισμένες σημαντικές κοινωνικοπολιτικές επιδράσεις στοχεύοντας σε μια πιο ολοκληρωμένη αποτύπωση του φαινομένου στην Ελλάδα. Πιο αναλυτικά, το πρώτο κεφάλαιο αφορά την εξέταση του φαινομένου της παράνομης εισόδου μεταναστών στην Ευρώπη. Ξεκινώντας, θα προσπαθήσουμε να προσδιορίσουμε αριθμητικά το μέγεθος του φαινομένου και θα συνεχίσουμε παρουσιάζοντας τις ευρωπαϊκές δράσεις σε θεσμικό και επιχειρησιακό επίπεδο για την πρόληψη και την καταπολέμηση του. Κάνοντας μια αναδρομή στην Συνθήκη του 2

11 Άμστερνταμ και την σύνοδο του Τάμπερε, που αποτέλεσαν τα πρώτα ουσιαστικά βήματα προς την διαμόρφωση μιας ευρωπαϊκής μεταναστευτικής πολιτικής, τα Συμβούλια του Λάακεν, της Σεβίλλης και της Θεσσαλονίκης, τον Κανονισμό Δουβλίνο ΙΙ, θα ολοκληρώσουμε με την παρουσίαση των πιο πρόσφατων Προγραμμάτων της Χάγης και της Στοκχόλμης. Οι δράσεις σε επιχειρησιακό επίπεδο που θα μας απασχολήσουν στο τέλος του κεφαλαίου είναι η δημιουργία του FRONTEX, του EUROSUR και του Ταμείου Εξωτερικών Συνόρων οι Συμφωνίες Επανεισδοχής και το Ταμείο Επιστροφών αλλά και στα Ευρωπαϊκά Προγράμματα AENEAS, CLADESTINO και TRIM, που αποτέλεσαν σημαντικά εργαλεία για την αντιμετώπιση και την διαχείριση των παράνομων μεταναστευτικών ρευμάτων. Στο δεύτερο κεφάλαιο, δεσπόζει η παρουσίαση του φαινομένου της παράτυπης εισόδου των μεταναστών στην Ελλάδα. Πώς διαμορφώθηκε η παράνομη μετανάστευση στην Ελλάδα από την δεκαετία του 1990 μέχρι και σήμερα, ποια ήταν τα κύρια σημεία εισόδου, ποια τα κοινωνικά και δημογραφικά χαρακτηριστικά των παράτυπα εισερχομένων μεταναστών και πως διαχειρίστηκε το φαινόμενο η ελληνική πολιτεία, είναι τα ερωτήματα που θα κληθούμε να απαντήσουμε στο κεφάλαιο αυτό. Ιδιαίτερη έμφαση θα δοθεί στην ανάλυση του θεσμικού πλαισίου που υιοθετήθηκε από την Ελληνική πολιτεία, τα προγράμματα Νομιμοποίησης και τις Συμφωνίες Επανεισδοχής. Στο τρίτο κεφάλαιο, που αποτελεί και το βασικό κεφάλαιο της παρούσας μελέτης, θα τεθούν επί τάπητος, οι οικονομικές διαστάσεις του φαινομένου. Βασιζόμενοι στα διαθέσιμα στοιχεία και μέσα από μια ενδελεχή ανασκόπηση της διεθνούς και ελληνικής βιβλιογραφίας θα κάνουμε μια προσπάθεια εκτίμησης των επιπτώσεων της παράτυπης μετανάστευσης στην ελληνική οικονομία και πώς έχει επιδράσει η παρουσία και η συμμετοχή των παράτυπων μεταναστών στην οικονομική ζωή της χώρας μας. Η προσέγγιση μας θα στηριχτεί στην ανάλυση δύο παραμέτρων: α) την 3

12 επίδραση στους μακροοικονομικούς δείκτες και β) σε θέματα δημοσίων δαπανών. Επιπλέον, κάτω από το μικροσκόπιο θα μπουν τα προληπτικά και κατασταλτικά μέτρα που ελήφθησαν από τις ελληνικές κυβερνήσεις κατά του φαινομένου της παράνομης εισδοχής μεταναστών: ο φράχτης του Έβρου, το σχέδιο «Ξένιος Ζευς» αλλά και τα Κέντρα Πρώτης Υποδοχής Μεταναστών (ΚΕ.Π.Υ). Στο τέταρτο και τελευταίο κεφάλαιο, θα ασχοληθούμε με τις κοινωνικοπολιτικές διαστάσεις της παράτυπης μετανάστευσης. Ξεκινώντας με τις κοινωνικές διαστάσεις, η ανάλυση θα διεξαχθεί σε δύο επίπεδα. Αρχικά, θα παρουσιαστούν οι επιδράσεις που δέχονται οι παράνομα εισερχόμενοι μετανάστες. Η εκμετάλλευση, η καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων τους, οι απάνθρωπες συνθήκες εργασίας και κράτησης τους, η εξάρσεις βίας εναντίον τους είναι τα θέματα που θα μας απασχολήσουν. Έπειτα, θα αναλυθεί η επίδραση που ασκεί η παρουσία τους στις τοπικές κοινωνίες της χώρας μας. Συγκεκριμένα, η απειλή που τίθεται για την δημόσια τάξη και ασφάλεια, για την εθνική ασφάλεια και την δημόσια υγεία αλλά και η ανάπτυξη ξενοφοβικών και ρατσιστικών συμπεριφορών. Στο δεύτερο μέρος, δεσπόζουσα θέση κατέχει η πολιτική διάσταση του φαινομένου και συγκεκριμένα η εκμετάλλευση του από τα ΜΜΕ και τα Πολιτικά Κόμματα για τον αποπροσανατολισμό και την ποδηγέτηση των πολιτών, η ανάδειξη ακροδεξιών ιδεολογιών αλλά και η υπονόμευση του κύρους του κράτους στην κοινή γνώμη τόσο στο εσωτερικό της χώρας όσο και στην διεθνή πολιτική σκηνή. Ολοκληρώνοντας και έχοντας σχηματίσει μια σφαιρική εικόνα για την ποιότητα, την έκταση και τις διαστάσεις του φαινομένου της παράνομης εισόδου των μεταναστών στην Ελλάδα θα είμαστε σε θέση να προβούμε σε συμπεράσματα και να προτείνουμε την καλύτερη δυνατή αντιμετώπιση του. 4

13 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΗΣ ΠΑΡΑΝΟΜΗΣ ΕΙΣΟΔΟΥ ΤΩΝ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ Το φαινόμενο της παράνομης μετανάστευσης συνιστά πρόκληση για την ΕΕ, καθώς επηρεάζει ένα πλήθος ευαίσθητων τομέων, όπως τα ανθρώπινα δικαιώματα, το άσυλο, την κοινωνική συνοχή, την ξενοφοβία, την ανάπτυξη της παραοικονομίας, λειτουργώντας πολλές φορές αποσταθεροποιητικά για την ασφάλεια του χώρου της ΕΕ και των κρατών μελών της (Αβράμη, 2007). Η Ένωση έδρασε και συνεχίζει να δρα σε θεσμικό και επιχειρησιακό επίπεδο με απώτερο στόχο την πρόληψη και την καταπολέμηση της παράνομης μετανάστευσης. Παρακάτω θα εξετάσουμε διεξοδικά τις ευρωπαϊκές δράσεις, αλλά αρχικά θα ήταν χρήσιμο να προσδιορίσουμε αριθμητικά το μέγεθος του φαινομένου αυτού στην Ευρώπη. 1.1 Η Παράνομη Μετανάστευση σε Αριθμούς Εξ ορισμού, και λαμβάνοντας υπόψη ότι οι παράνομοι μετανάστες δεν καταγράφονται από τις αρχές, είναι δύσκολο να προσδιοριστεί με ακρίβεια το μέγεθος του φαινομένου στα κράτη-μέλη της Ε.Ε. Όπως αναφέρει η Αβράμη (2007), οι εκτιμήσεις για την παράνομη μετανάστευση προκύπτουν μόνο από δείκτες, που σχετίζονται με το φαινόμενο, όπως είναι οι αριθμοί των μη εγκεκριμένων αδειών εισόδου και απομακρύνσεων, συλλήψεων παράνομων μεταναστών στα σύνορα ή εντός της χώρας, απορριφθεισών αιτήσεων για άσυλο ή άλλων μορφών διεθνούς προστασίας ή αιτήσεων για εθνικές διαδικασίες νομιμοποίησης. Ο πληθυσμός των παράνομων μεταναστών στην Ευρώπη παρουσίασε μείωση από το 2002, τόσο σε πραγματικούς αριθμούς όσο και ως ποσοστό επί του συνολικού 5

14 πληθυσμού. Αυτό οφείλεται στην επέκταση των συνόρων της ΕΕ ένταξη 12 νέων κρατών-, στην αύξηση των προγραμμάτων νομιμοποίησης σε ορισμένες χώρες, καθώς και στη συνεργασία μεταξύ ΕΕ και τρίτων χώρων για την ανάσχεση της παράνομης μετανάστευσης. Πιο πρόσφατα η πτώση της ζήτησης εργατικού δυναμικού στην Ευρωπαϊκή Ένωση, λόγω της ύφεσης και της αργής ανάκαμψης έχουν επηρεάσει τις μεταναστευτικές ροές. Όπως φαίνεται στον παρακάτω πίνακα, το 2008 σύμφωνα με εκτιμήσεις ο αριθμός των παράνομων μεταναστών στην Ευρωπαϊκή Ένωση των 500 εκατομμυρίων κατοίκων κυμαινόταν μεταξύ κατά μέσο όρο λιγότερο από το 1 τοις εκατό του συνολικού πληθυσμού των κρατών μελών (Morehouse and Blomfield, 2011). Πίνακας 1: Εκτιμήσεις Πληθυσμού Παράνομων Μεταναστών στην Ευρωπαϊκή Ένωση, Πηγή: Clandestino Project, Clandestino Project Final Report, 2009 Επιπλέον, στην αποθάρρυνση και παρεμπόδιση της παράνομης εισόδου αλλοδαπών συμβάλλουν και τα αυστηρά μέτρα που λαμβάνουν τα κράτη μέλη της ΕΕ για τον έλεγχο των εξωτερικών συνόρων της Ένωσης. Το 2007 εντοπίστηκαν άτομα στην προσπάθεια τους να εισέλθουν παράνομα στην Ευρώπη, τα επόμενα χρόνια σημειώθηκε σημαντική μείωση. Όπως φαίνεται στο διάγραμμα που ακολουθεί το 2009, ο αριθμός των ατόμων που εντοπίστηκαν να προσπαθούν να εισέλθουν παράνομα μειώθηκε στα , ένα σημαντικό ποσοστό που αγγίζει περίπου το 36% (Morehouse and Blomfield, 2011). 6

15 Διάγραμμα 1: Αριθμός Παράνομων Διελεύσεων στα Σύνορα της Ε.Ε. και των Συνδεδεμένων Χωρών Σένγκεν Πηγή: Frontex, Press Pack, May 2011 Tο 2012, καταγράφεται ακόμη μια σημαντική μείωση κατά 49% στον αριθμό των μεταναστών που εισήλθαν παράνομα στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Το 2012 εισήλθαν συνολικά παράνομοι μετανάστες, ενώ το 2011 ο αριθμός ήταν διπλάσιος και συγκεκριμένα Επίσης, το 2010 είχαν καταγραφεί παράνομες διελεύσεις μεταναστών. Όπως, μπορούμε να διακρίνουμε στον χάρτη, οι περισσότεροι από τους μετανάστες εισέρχονται στην Ευρώπη μέσω διεθνών αεροδρομίων. To 51% των διελεύσεων παράνομων μεταναστών έγιναν από την Ανατολική Μεσόγειο. Από ξηράς, δηλαδή από την Τουρκία, έχουν γίνει σχεδόν οι από τις συνολικά διελεύσεις (Hmerisia.gr, 2013). 7

16 Εικόνα 1: Χάρτης Εισόδου Μεταναστών προς την Ε.Ε. το 2012 Πηγή: Frontex, Annual Risk Analysis 2013, Designed byhmerisia.gr Η περιοχή αυτή ουσιαστικά αποτελεί την κύρια πύλη εξόδου από χώρες που αντιμετωπίζουν πολέμους όπως το Αφγανιστάν και η Συρία, ενώ από την Ανατολική Μεσόγειο ξεκινούν και τα δουλεμπορικά με τους παράνομους μετανάστες. Η αποτελεσματική αντιμετώπιση των παράνομων μεταναστευτικών ροών ξεκίνησε να απασχολεί την Ευρωπαϊκή Ένωση από την δεκαετία του 1990, όπου και καταγράφονται τα πρώτα δειλά βήματα προς μια ευρωπαϊκή μεταναστευτική πολιτική. Η προσπάθεια, όμως, εντείνεται στα μέσα του 2000, σε θεσμικό και επιχειρησιακό επίπεδο, καθώς ο αριθμός των παράνομα εισερχομένων μεταναστών συνεχίζει την ανοδική του πορεία. 8

17 1.2 Η Θεσμική Διαχείριση της Παράνομης Μετανάστευσης Το 1992, με την Συνθήκη του Μάαστριχτ, γίνεται μια προσπάθεια σε επίπεδο Συνθήκης, προς την πορεία κοινοτικοποίησης της μεταναστευτικής πολιτικής, ανακηρύσσοντας ζητήματα όπως αυτό των θεωρήσεων (visa), της μετανάστευσης και του ασύλου, ως θέματα κοινού ενδιαφέροντος, που εντάσσονται στο τρίτο πυλώνα (Σαρρής, 2008, σελ. 11). Και ενώ οι νόμιμοι μετανάστες, υπόκεινται σε ολοένα αυστηρότερους ελέγχους και ποσοτικούς περιορισμούς, η παράνομη μετανάστευση ανθεί καθ όλη την διάρκεια της δεκαετίας του 1990 (Jandl, 2007, σελ. 291), κάνοντας επιτακτική την ανάγκη λήψης μέτρων για την κοινοτική αντιμετώπιση του φαινομένου και την δημιουργία μιας κοινής μεταναστευτικής πολιτικής Η Συνθήκη του Άμστερνταμ και η Σύνοδος του Τάμπερε Η Συνθήκη του Άμστερνταμ, που τέθηκε σε ισχύ τον Μάιο του 1999, αποτέλεσε το πρώτο ουσιαστικό βήμα στην προσπάθεια διαμόρφωσης μιας ευρωπαϊκής μεταναστευτικής πολιτικής, θεσπίζοντας για πρώτη φορά την κοινοτική αρμοδιότητα όσον αφορά τη μετανάστευση και το άσυλο. H ευθύνη για την ανάπτυξη της πολιτικής που αποτελούσε θέμα διακυβερνητικού συντονισμού του «τρίτου πυλώνα» εντάσσεται στον «πρώτο πυλώνα», αναγνωρίζεται η σημασία των θεμάτων μετανάστευσης και ασύλου σε ευρωπαϊκό επίπεδο, καθώς και η ανάγκη για κοινή προσέγγιση τους (Eur-Lex, 0757 final, 2000). Το άρθρο 62 της Συνθήκης αποτελεί την νομική βάση για τους κανονισμούς που αφορούν τους μεθοριακούς ελέγχους και την πολιτική θεωρήσεων. Στο άρθρο 63 γίνεται ρητή αναφορά στα μέτρα περί παράνομης μετανάστευσης και παράνομης διαμονής, καθώς και του επαναπατρισμού των παράνομα διαμενόντων. Σημαντική 9

18 είναι και η εφαρμογή των διατάξεων περί αστυνομικής και δικαστικής συνεργασίας σε ποινικά θέματα (άρθρα 29,30,31 Συνθήκες ΕΕ), για την πάταξη των οργανωμένων εγκληματικών οργανώσεων και δικτύων που ευθύνονται πολλές φορές για την διευκόλυνση της παράνομης μετανάστευσης (Επιτροπή Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, 2001, σελ. 5). Με την Συνθήκη του Άμστερνταμ προβλέπεται η σταδιακή οικοδόμηση ενός χώρου ελευθερίας, ασφάλειας και δικαίου καθώς και την εναρμόνιση των εθνικών πολιτικών των κρατών που συμμετέχουν στους τομείς του δικαίου, του ασύλου, της μετανάστευσης και του ελέγχου των εξωτερικών συνόρων, εντός χρονικού πλαισίου πέντε ετών μετά την θέση σε ισχύ της Συνθήκης (Σαρρής, 2008, σελ. 13). Επιπλέον, το Συμβούλιο αποκτά την εξουσία να λαμβάνει και άλλα μέτρα στους τομείς της μετανάστευσης, του ασύλου και της προστασίας των δικαιωμάτων υπηκόων τρίτων χωρών. Τον Οκτώβριο του 1999 κατά την διάρκεια της Συνόδου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στο Τάμπερε της Φιλανδίας, οι ηγέτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης προσδιόρισαν τα στοιχεία για μια κοινή μεταναστευτική πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τονίσθηκε ότι η παράνομη μετανάστευση πρέπει να αντιμετωπισθεί στην πηγή της και ότι είναι αναγκαία η αποτελεσματική διαχείριση των μεταναστευτικών κυμάτων σε όλες τους τις φάσεις. Τα κράτη κλήθηκαν να συνεργαστούν πιο σθεναρά για την καταπολέμηση της παράνομης μετανάστευσης και των δικτύων υποβοήθησης της παράνομης εισόδου(επιτροπή Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, 2001, σελ. 5). Το Συμβούλιο αποφάσισε και την λήψη μέτρων (οικονομικών κυρώσεων) κατά των ατόμων που εισάγουν ή εκμεταλλεύονται οικονομικά τους μετανάστες (Σαρρής, 2008, σελ. 14). 10

19 1.2.2 Τα Ευρωπαϊκά Συμβούλια του Λάακεν, της Σεβίλλης και της Θεσσαλονίκης Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Λάκεν τον Δεκέμβριο του 2001, επιβεβαίωσε την προσήλωση του στις πολικές κατευθύνσεις και τους στόχους του Τάμπερε. Παρά την εισαγωγή ορισμένων καινοτομιών, όπως η δημιουργία του Ευρωπαϊκού Ταμείου για τους Πρόσφυγες και ο κανονισμός Eurodac 1, η πρόοδος που σημειώθηκε ήταν περιορισμένη και κρίθηκε αναγκαία η επιτάχυνση των εργασιών και η ανάπτυξη μιας νέας προσέγγισης (Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Λάακεν,2001, σελ. 10). Η υιοθέτηση κοινής πολιτικής στον τομέα του ασύλου και της μετανάστευσης, αποτελεί πλέον δέσμευση για το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και προϋποθέτει την λήψη ορισμένων μέτρων. Η ενσωμάτωση της πολιτικής των μεταναστευτικών ροών στην εξωτερική πολιτική της ΕΕ, το σχέδιο δράσης για την παράνομη μετανάστευση και την εμπορία ανθρώπων, η λειτουργία ευρωπαϊκού συστήματος πληροφοριών για το άσυλο, την μετανάστευση και τις χώρες καταγωγής, η εφαρμογή του Eurodac και της Σύμβασης του Δουβλίνου είναι μερικά από τα μέτρα που είναι απαραίτητο να ληφθούν. Τέλος, απαραίτητη κρίνεται η αποτελεσματικότερη διαχείριση των εξωτερικών Συνόρων της Ένωσης για την καταπολέμηση των παράνομων μεταναστευτικών δικτύων και της εμπορίας ανθρώπων (Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Λάακεν,2001, σελ ). Τον Ιούνιο του 2002 στη Σεβίλλη, στόχος της προεδρίας ήταν η συγκεκριμενοποίηση των κοινών δράσεων στον τομέα της μετανάστευσης. Βαρύνουσας σημασίας για τα κράτη μέλη κρίθηκε ο έλεγχος τον μεταναστευτικών ροών να γίνεται στα πλαίσια της τήρησης του δικαίου και σε συνεργασία με τις χώρες προέλευσης και διέλευσης 1 Το σύστημα Eurodac παρέχει στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) τη δυνατότητα να βοηθάνε στην ταυτοποίηση των αιτούντων άσυλο, καθώς και των ατόμων που έχουν συλληφθεί για παράνομη διέλευση των εξωτερικών συνόρων της Ένωσης. Μέσω της σύγκρισης των δακτυλικών αποτυπωμάτων, οι χώρες της ΕΕ μπορούν να προσδιορίσουν κατά πόσον ο αιτών άσυλο ή ο αλλοδαπός υπήκοος που βρίσκεται παράνομα σε μία χώρα της ΕΕ έχει ήδη υποβάλει αίτηση σε άλλη χώρα της ΕΕ, ή εάν ο αιτών άσυλο έχει εισέλθει παράνομα στο έδαφος της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Europa, 2010). 11

20 των μεταναστών. Το ζήτημα της παράνομης μετανάστευσης και της διαχείρισης των εξωτερικών συνόρων, αποφασίστηκε να αντιμετωπιστεί κατά προτεραιότητα (Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Σεβίλλης, 2002, Σελ. 7). Τα βραχυπρόθεσμα και μεσοπρόθεσμα μέτρα για την κοινή διαχείριση των μεταναστευτικών ρευμάτων είχαν ως επιδίωξη την ορθή ισορροπία μεταξύ της πολιτικής ένταξης των νομίμως εγκατεστημένων μεταναστών και της πολιτικής στον τομέα του άσυλου που θα τηρεί τις Διεθνείς Συμβάσεις, αλλά και την αποφασιστική αντιμετώπιση της παράνομης μετανάστευσης και της εμπορίας ανθρώπων (Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Σεβίλλης, 2002, Σελ. 7). Οι προσπάθειες της Ένωσης πλέον είναι συγκεκριμένες και αφορούν την καταπολέμηση της παράνομης μετανάστευσης, την εισαγωγή βιομετρικών στοιχείων καταγραφής των αιτούντων άσυλο, την συγκρότηση συστημάτων πληροφόρησης και την αυστηρή αστυνομική φύλαξη των ευρωπαϊκών εξωτερικών συνόρων (Σαρρής, 2008, σελ. 16). Στην Θεσσαλονίκη το 2003, η μετανάστευση βρίσκονταν ψηλά στην ατζέντα της Συνόδου και η Ελληνική Προεδρία υπογράμμισε την σημασία και την αναγκαιότητα χάραξης κοινής ευρωπαϊκής μεταναστευτικής πολιτικής. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ζήτησε από την Επιτροπή την σύνταξη ετήσιας έκθεσης για την μετανάστευση που θα περιέχει τα απαραίτητα στοιχεία και πληροφορίες για την χάραξη και την προαγωγή πολιτικών για την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση του μεταναστευτικού φαινομένου. Προτάθηκε η δημιουργία μιας κοινοτικής επιχειρησιακής δομής, προκειμένου να ενισχυθεί η επιχειρησιακή συνεργασία για την διαχείριση των εξωτερικών συνόρων. Τέλος, εξετάζεται η θέσπιση ειδικού κοινοτικού χρηματοδοτικού μέσου για την ορθή εφαρμογή της πολιτικής επιστροφής των προσώπων Πρόγραμμα Δράσης για την Επιστροφή - που διαμένουν παράνομα στην ευρωπαϊκή επικράτεια (Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Θεσσαλονίκης, 2003, σελ. 4-5). 12

21 Η Τρομοκρατία, ο πόλεμος στο Ιράκ και η ανεπάρκεια στην διαχείριση των μεταναστών εντός της ΕΕ, λειτούργησαν ως τροχοπέδη στη προώθηση και περαιτέρω ανάπτυξη των πολιτικών για την ένταξη των μεταναστών. Η κατάσταση παρέμενε στάσιμη και οι πενταετείς στόχοι του Άμστερνταμ και του Τάμπερε δεν επιτεύχθηκαν (Σαρρής, 2008, σελ. 17) Ο Κανονισμός Δουβλίνο ΙΙ Στις 18 Νοεμβρίου του 2003, θεσπίστηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση ο κανονισμός 343/2003, γνωστός και ως «Δουβλίνο ΙΙ». Ο κανονισμός καθορίζει τη χώρα η οποία θα είναι υπεύθυνη για να δώσει άσυλο στον αιτούντα πρόσφυγα. Ο κανονισμός επιτρέπει στα κράτη μέλη να επαναπροωθούν τους αιτούντες άσυλο στην πρώτη χώρα εισόδου τους στην ΕΕ (Europa, 2003). Χαρακτηρίστηκε ως λανθασμένος σχεδιασμός και ως μια πολιτική που φρόντισε να ασφαλίσει τα σύνορα των χωρών του Βορρά, αφήνοντας τις χώρες του Νότου και κυρίως την Ελλάδα να αντιμετωπίσουν τα ολοένα αυξανόμενα κύματα μεταναστών. Η πολιτική αυτή επέτρεψε σε χώρες όπως η Γαλλία, η Γερμανία και άλλες χώρες που αποτελούν ελκυστικούς προορισμούς για τους οικονομικούς μετανάστες να φορτώσουν στην Ελλάδα το καθήκον να αστυνομεύει τα σύνορά της και να φροντίζει για τους μετανάστες, καθήκοντα που οι αδύναμες κυβερνήσεις της χώρας δεν μπορούσαν να φέρουν εις πέρας ούτε τις καλές εποχές πριν την οικονομική κρίση (Coll, 2012). Ο κανονισμός «Δουβλίνο II» επιδείνωσε τον ήδη μεγάλο φόρτο της Ελλάδας σε εκκρεμή αιτήματα ασύλου και προσφυγές, επιβαρύνοντας περαιτέρω τις ήδη υπερπλήρεις εγκαταστάσεις κράτησης της χώρας (Human Rights Watch,2012). Έκτοτε βασική επιδίωξη της Ελλάδας ήταν η ανακατανομή και μετεγκατάσταση των μεταναστών χωρίς ταξιδιωτικά έγγραφα, με δίκαιη αναλογία, σε όλα τα κράτη μέλη της Ευρώπης. 13

22 Στις 21 Δεκεμβρίου 2011 το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο αποφάνθηκε ότι κινδυνεύουν τα ανθρώπινα δικαιώματα των μεταναστών που επιστρέφουν στην Ελλάδα μέσω του Κανονισμού Δουβλίνο ΙΙ. Κατέληξε στο ότι ο κανονισμός δεν θα πρέπει να εφαρμόζεται αυτομάτως, αλλά ότι τα κράτη-μέλη της Ένωσης είναι υποχρεωμένα να εξετάζουν κατά πόσο ένα άλλο κράτος-μέλος σέβεται τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα και σε αντίθετη περίπτωση θα πρέπει τα ίδια να εξετάζουν το αίτημα χορήγησης ασύλου. Η απόφαση του δικαστηρίου χαρακτηρίστηκε ότι ανατρέπει τον κανονισμό Δουβλίνο ΙΙ, θέτοντας τα ευρωπαϊκά κράτη προ των ευθυνών τους (Καρκαγιαννάκης, 2012) Το Πρόγραμμα της Χάγης και της Στοκχόλμης Την 4η και 5η Νοεμβρίου 2004, εγκρίθηκε από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο το Πρόγραμμα της Χάγης με στόχο την ενίσχυση της ελευθερίας, της ασφάλειας και της δικαιοσύνης. Το Πρόγραμμα της Χάγης διαδέχθηκε αυτό του Τάμπερε και αποτέλεσε το πρώτο πολυετές πρόγραμμα που έθετε προτεραιότητες στον τομέα της ελευθερίας, της ασφάλειας και της δικαιοσύνης (Eur-Lex, 0184 τελικό, 2005). Οι κυριότερες προτεραιότητες του Προγράμματος της Χάγης ήταν ο έλεγχος των μεταναστευτικών ροών της Ένωσης και η εμβάθυνση της συνεργασίας για τη μετανάστευση και τον έλεγχο των συνόρων. Συγκεκριμένα τα κράτη μέλη θα δρούσαν από κοινού για την καταπολέμηση της λαθρομετανάστευσης, ειδικότερα δια θαλάσσης, καθώς και για τον αποτελεσματικότερο έλεγχο των εξωτερικών ευρωπαϊκών συνόρων μέσω της δημιουργίας της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Διαχείρισης της Επιχειρησιακής Συνεργασίας στα εξωτερικά σύνορα (FRONTEX). Επιπλέον, αποφασίστηκε, η δημιουργία ενιαίου Ευρωπαϊκού Συστήματος Ασύλου έως το 2010, η καταπολέμηση του οργανωμένου διασυνοριακού εγκλήματος, η επέκταση της αμοιβαίας αναγνώρισης δικαστικών αποφάσεων σε αστικά και ποινικά θέματα καθώς 14

23 και η πληρέστερη αξιοποίηση/αναβάθμιση EUROPOL και EUROJUST. (Υπουργείο Εξωτερικών, 2011). Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υιοθέτησε την πρώτη ετήσια έκθεση αξιολόγησης του Προγράμματος της Χάγη τον Ιούνιο του 2006, δίνοντας έμφαση στην προώθηση της εφαρμογής του σε επίπεδο Κρατών Μελών. Τον Ιούλιο του 2007, υιοθετήθηκε η δεύτερη ετήσια έκθεση και τον Ιούλιο του 2008 η Τρίτη ετήσια έκθεση αξιολόγησης. Η συνολική αξιολόγηση δεν ήταν ικανοποιητική αφού το ποσοστό επίτευξης των στόχων ανήλθε στο 38%, πολύ χαμηλότερο επίπεδο σε συγκρινόμενο με το 2006 που ήταν 53%. Καθυστερήσεις σημειώθηκαν στους τομείς του «τρίτου πυλώνα» και ειδικότερα στην καταπολέμηση του οργανωμένου εγκλήματος, την αστυνομική και τελωνειακή συνεργασία και τη δικαστική συνεργασία σε ποινικές υποθέσεις. Πρόοδος, σημειώθηκε στην καταπολέμηση της τρομοκρατίας και στους τομείς του «πρώτου πυλώνα» με εξαίρεση την πολιτική των θεωρήσεων, που η πρόοδος ήταν περιορισμένη (Υπουργείο Εξωτερικών, 2011β). Την περίοδο αυτή ξεχωρίζουν και δύο οδηγίες της Επιτροπής, οι οποίες στοχεύουν στην εφαρμογή κοινών κανόνων μεταναστευτικής πολιτικής η οδηγία 2008/115/ΕΚ σχετικά με τους κοινούς κανόνες και διαδικασίες στα κράτη-μέλη για την επιστροφή των παρανόμως διαμενόντων υπηκόων τρίτων χωρών και η οδηγία 2009/52/ΕΚ, σχετικά με την επιβολή ελάχιστων προτύπων όσων αφορά τις κυρώσεις και τα μέτρα κατά των εργοδοτών που απασχολούν παράνομα διαμένοντες υπηκόους τρίτων χωρών. Στις 10 Ιουνίου 2009 η Επιτροπή εξέδωσε Ανακοίνωση για το μέλλον των πολιτικών σε θέματα Δικαιοσύνης, Ελευθερίας και Ασφάλειας, η οποία ήταν και η βάση για το νέο πολυετές πρόγραμμα για την περίοδο , γνωστό ως και Πρόγραμμα της Στοκχόλμης (Υπουργείο Εξωτερικών, 2011β). Με το Πρόγραμμα της Στοκχόλμης, υπό το φως της Συνθήκης της Λισαβόνας, καθορίζεται το πλαίσιο της αστυνομικής και τελωνειακής συνεργασίας, των 15

24 υπηρεσιών διάσωσης, της δικαστικής συνεργασίας σε αστικές και ποινικές υποθέσεις, της πολιτικής για το άσυλο, τη μετανάστευση και τις θεωρήσεις, για την περίοδο από το Προτεραιότητα δίνεται, μεταξύ άλλων, στην πρόσβαση στον ευρωπαϊκό χώρο, στην αλληλεγγύη και την συνεργασία σε θέματα μετανάστευσης και ασύλου, καθώς και στην εξωτερική διάσταση του τομέα Ελευθερίας, Ασφάλειας και Δικαιοσύνης (Υπουργείο Εξωτερικών, 2011γ). Πιο συγκεκριμένα, η Ένωση πρέπει να διευκολύνει τη νόμιμη πρόσβαση στην επικράτεια των κρατών μελών, λαμβάνοντας ταυτοχρόνως μέτρα για την αντιμετώπιση της παράνομης μετανάστευσης και του διασυνοριακού εγκλήματος. Για τον σκοπό αυτό το Πρόγραμμα της Στοκχόλμης υπογραμμίζει την ανάγκη ενίσχυσης του ρόλου της FRONTEΧ και του EUROSUR, την έναρξη λειτουργίας του Συστήματος Πληροφοριών Σένγκεν SIS-II 2 και τη σταδιακή λειτουργία του Συστήματος Πληροφοριών για τις Θεωρήσεις (VIS). Δίνεται έμφαση στην Σφαιρική Προσέγγιση της Μετανάστευσης καθώς και στο Ευρωπαϊκό Σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το Άσυλο. Εξέχουσας σημασίας, είναι η καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων, η παράνομη μεταφορά μεταναστών και η προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων ενώ, ως προς το άσυλο, η νεοσυσταθείσα Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Στήριξης Ασύλου αναφέρεται ως εργαλείο για την ανάπτυξη και την εφαρμογή του Κοινού Ευρωπαϊκού Συστήματος Ασύλου (Europa, 2010β). Κλείνοντας, εντείνονται οι προσπάθειες για την ταχεία σύναψη συμφωνιών επανεισδοχής της ΕΕ με την Αλγερία, το Μαρόκο, την Αίγυπτο, το Αφγανιστάν, το Ιράκ και το Μπαγκλαντές. 2 Το SIS είναι ένα σύστημα πληροφοριών που επιτρέπει στις αρμόδιες αρχές των κρατών μελών να διαθέτουν πληροφορίες σχετικά με ορισμένες κατηγορίες ανθρώπων και αντικειμένων. Αποτελεί σημαντικό στοιχείο για την καλή λειτουργία του χώρου ασφάλειας, ελευθερίας και δικαιοσύνης. Το SIS σχεδιάστηκε για 18 κράτη (15 κράτη μέλη, την Ισλανδία, τη Νορβηγία και μία εφεδρική θέση). Η τεχνολογία του είχε πλέον ξεπεραστεί και κατά συνέπεια η υλοποίηση του SIS δεύτερης γενιάς (SIS-II) ήταν απαραίτητη προϋπόθεση για τη συμμετοχή των μελλοντικών κρατών μελών σε χώρο ασφάλειας χωρίς εσωτερικά σύνορα (Europa, 2006). 16

25 1.3 Η Επιχειρησιακή Αντιμετώπιση της Παράνομης Μετανάστευσης Εκτός της λήψης μέτρων σε θεσμικό επίπεδο, η Ευρωπαϊκή Ένωση για να ενισχύσει την «μάχη» της κατά της παράνομης μετανάστευσης, προχώρησε και στην επιχειρησιακή αντιμετώπιση στα σύνορα και στην ενδοχώρα της, με την ίδρυση οργανισμών, την υιοθέτηση μηχανισμών και ευρωπαϊκών προγραμμάτων Frontex, Eurosur και Ταμείο Εξωτερικών Συνόρων Στην προσπάθεια δημιουργίας ενός δικτύου ασφαλείας με στόχο τον έλεγχο των παράνομων μεταναστευτικών ροών στα σύνορα, η Ένωση δημιούργησε τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό για την Διαχείριση της Επιχειρησιακής Συνεργασίας στα εξωτερικά σύνορα των κρατών μελών (FRONTEX), καθώς και το Ευρωπαϊκό Σύστημα Επιτήρησης των Συνόρων (EUROSUR). Επιπλέον, και η ίδρυση του Ταμείου Εξωτερικών Συνόρων είναι εξίσου σημαντική, δίνοντας και αυτό με την σειρά του ώθηση στην αποτροπή της παράνομης μετανάστευσης. Η ανάγκη, λοιπόν, ολοκληρωμένης διαχείρισης των ευρωπαϊκών εξωτερικών συνόρων οδηγεί στην σύσταση του ευρωπαϊκού οργανισμού για την Διαχείριση της Επιχειρησιακής Συνεργασίας στα Εξωτερικά Σύνορα των Κρατών Μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης European Agency for the Management of Operational Cooperation at the External Borders of the Member States of the European Union -, γνωστή και ως Frontex. Παρόλο που τα κράτη μέλη έχουν την αρμοδιότητα του ελέγχου και της εποπτείας των εξωτερικών συνόρων, ο οργανισμός διευκολύνει την εφαρμογή των ισχυόντων και μελλοντικών μέτρων σε επίπεδο ΕΕ, σχετικών με τη διαχείριση αυτών των συνόρων. Ο οργανισμός ανέλαβε καθήκοντα την 1 Μαΐου 2005 με έδρα την Βαρσοβία (Frontex, 2012). 17

26 Στα βασικά καθήκοντα του οργανισμού συμπεριλαμβάνονται ο συντονισμός της επιχειρησιακής συνεργασίας μεταξύ των κρατών-μελών για τη διαχείριση των εξωτερικών συνόρων τους η επεξεργασία ενός προτύπου κοινής και ολοκληρωμένης αξιολόγησης των κινδύνων, καθώς και η παροχή βοήθειας στα κράτη μέλη για την επαγγελματική κατάρτιση των εθνικών συνοριακών φρουρών. Η Frontex συνεισφέρει, επίσης, στην παρακολούθηση της έρευνας στον τομέα του ελέγχου και της εποπτείας των εξωτερικών συνόρων και βοηθά τα κράτη μέλη που αντιμετωπίζουν επείγουσες καταστάσεις στα εξωτερικά τους σύνορα που χρήζουν ενισχυμένης τεχνικής και επιχειρησιακής βοήθειας, αποστέλλοντας ακόμη και τις RABIT 3. Τέλος, στηρίζει τα κράτη μέλη για την οργάνωση κοινών επιχειρήσεων επαναπατρισμού (Europa, 2010γ). Αν και η Frontex είναι νέος σχετικά οργανισμός, ορισμένες αδυναμίες σε επίπεδο οργάνωσης και δραστηριοτήτων έγιναν ορατές από πολύ νωρίς. Αρχικά το γεγονός ότι οι αρμοδιότητες του οργανισμού κινούνται σε πολλαπλά επίπεδα σε συνδυασμό με τον χαμηλό προϋπολογισμό του, μπορεί να οδηγήσει στην αναποτελεσματικότητα του. Επιπλέον, πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι η Frontex δραστηριοποιείται σε ένα πολιτικό περιβάλλον και είναι προϊόν αναλόγων πιέσεων που ασκούνται από τα κράτη μέλη. Η εσωτερική πολιτική σκηνή διαδραματίζει ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο και η Frontex πρέπει να διαχειρίζεται με πολύ προσοχή τέτοιες καταστάσεις. Συχνά, επίσης, η Frontex βρίσκεται αντιμέτωπη με ζητήματα που σχετίζονται με τον έλεγχο των δραστηριοτήτων της αλλά και τους κανόνες περί ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Τέλος, η τακτική που ακολουθείται για την απώθηση των εν δυνάμει μεταναστών στα χωρικά ύδατα τρίτων χωρών, βάσει διμερών συμφωνιών, προκαλούν αμφιβολίες ως προς την τήρηση της Συνθήκης της Γενεύης για το καθεστώς των προσφύγων. Παρά τις προαναφερθείσες «αδυναμίες», δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι η Frontex, αποτέλεσε ένα βήμα βαρύνουσας σημασίας για την εφαρμογή μιας ολοκληρωμένης 3 RABIT Rapid Border Intervention Teams Οι Ομάδες Ταχείας Επέμβασης στα Σύνορα, παρεμβαίνουν κατόπιν αιτήματος ενός κράτους μέλους το οποίο αντιμετωπίζει καταστάσεις που έχουν επείγοντα και εξαιρετικό χαρακτήρα, οι οποίες προκύπτουν από τη μαζική εισροή λαθρομεταναστών (Europa, 2007). 18

27 διαχείρισης των συνόρων με μια θετική συνολική πορεία και με σημαντικές μελλοντικές δυνατότητες (Γαλάνη, 2010). Σε συνέχεια των εργασιών για την δημιουργία επιπρόσθετων επιχειρησιακών μέτρων για την διαχείριση κρίσιμων καταστάσεων σε σχέση με την μετανάστευση, η Επιτροπή εξέδωσε ανακοίνωση για την δημιουργία ενός Ευρωπαϊκού συστήματος επιτήρησης των Συνόρων (EUROSUR), με βασικό στόχο την αποτροπή της παράνομης διέλευσης των συνόρων, την μείωση του αριθμού λαθρομεταναστών που χάνουν την ζωή τους στην θάλασσα και την αύξηση της εσωτερικής ασφάλειας της ΕΕ συμβάλλοντας στην πρόληψη του διασυνοριακού εγκλήματος. Το σύστημα αυτό αναπτύσσεται σε τρεις φάσεις: η πρώτη αποσκοπεί στην διασύνδεση και στον εξορθολογισμό των συστημάτων επιτήρησης των συνόρων σε εθνικό επίπεδο, η δεύτερη αφορά την βελτίωση των επιδόσεων των εργαλείων επιτήρησης σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης και η τρίτη φάση στοχεύει στην δημιουργία ενός κοινού περιβάλλοντος παρακολούθησης και ανταλλαγής πληροφοριών για τον θαλάσσιο τομέα της ΕΕ. Το σύστημα EUROSUR ως φαίνεται αποτελεί, ένα αποφασιστικό βήμα προς την δημιουργία ενός Κοινού Ευρωπαϊκού Ολοκληρωμένου Συστήματος Διαχείρισης των Συνόρων (Europa, 2008). Στα πλαίσια επίτευξης των στόχων της Ένωσης κατά της παράνομης μετανάστευσης, καθίσταται απαραίτητος ένας κοινοτικός μηχανισμός οικονομικής αλληλεγγύης για την υποστήριξη των κρατών μελών. Απάντηση στην ανάγκη αυτή είναι η Απόφαση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την σύσταση του Ευρωπαϊκού Ταμείου Εξωτερικών Συνόρων. Το Ευρωπαϊκό Ταμείο Εξωτερικών Συνόρων, ουσιαστικά, εκφράζει την αλληλεγγύη, μέσω οικονομικών ενισχύσεων, στα κράτη μέλη που εφαρμόζουν τις διατάξεις Σένγκεν για τα εξωτερικά σύνορα (Ε.Α., χ.χ.). 19

28 Στους στόχους του Ταμείου συμπεριλαμβάνονται η διοικητική οργάνωση, οι έλεγχοι, το έργο επιτήρησης και οι μηχανισμοί καταγραφής στα εξωτερικά σύνορα, η διαχείριση της ροής ατόμων και η συνεργασία σχετικά με τα παραποιημένα ή πλαστά ταξιδιωτικά έγγραφα. Στα παραπάνω προστίθεται και η ενιαία εφαρμογή της νομοθεσίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), καθώς και η βελτίωση της δραστηριότητας των προξενικών υπηρεσιών. Από το Ταμείο μπορούν να χρηματοδοτηθούν είτε δράσεις εθνικής διάστασης είτε δράσεις διεθνικής ή κοινοτικής διάστασης. Το Ταμείο, πιο συγκεκριμένα, χρηματοδοτεί τις διεθνικές δράσεις που σχετίζονται με τις υποδομές επίβλεψης των εξωτερικών συνόρων, τους εξοπλισμούς επίβλεψης, τα μέσα μεταφοράς, τις επενδύσεις που αφορούν μέσα προηγμένης τεχνολογίας, την ανταλλαγή και την κατάρτιση προσωπικού, τους εξοπλισμούς και τα συστήματα ανταλλαγής πληροφοριών, τις μελέτες και τα πειραματικά σχέδια όσον αφορά την εφαρμογή αποτελεσματικότερων πρακτικών (Europa, 2010δ) Οι Συμφωνίες Επανεισδοχής Η Ευρωπαϊκή Ένωση στην προσπάθεια της να δράσει κατά της παράνομης μετανάστευσης υπογράφει διμερείς συμφωνίες επανεισδοχής, χρησιμοποίει το Ταμείο Επιστροφής και τα ειδικά προγράμματα αντιμετώπισης της λαθρομετανάστευσης, ως εργαλεία υλοποίησης των πολιτικών της. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει υπογράψει με αρκετές χώρες προέλευσης μεταναστών Συμφωνίες Επανεισδοχής (ΣΕΕΕ). Η Συμφωνία Επανεισδοχής ορίζει την υποχρέωση της χώρας που την υπογράφει να «δεχτεί πίσω» τους μετανάστες που προέρχονται από αυτήν και δεν πληρούν, ή δεν πληρούν πλέον, τις προϋποθέσεις εισόδου και διαμονής, στην Ευρωπαϊκή Επικράτεια ύστερα από αίτημα της ευρωπαϊκής χώρας. Οι ΣΕΕΕ επιβάλλουν αμοιβαίες υποχρεώσεις στα συμβαλλόμενα μέρη για την 20

29 επανεισδοχή των υπηκόων τους, καθώς και, υπό ορισμένες προϋποθέσεις των υπηκόων τρίτων χωρών και των απατρίδων. Καθορίζουν, επιπλέον, λεπτομερώς τα επιχειρησιακά και τεχνικά κριτήρια για την διαδικασία αυτή (Ντόνα, 2011). Τον Σεπτέμβριο του 2000, το Συμβούλιο ενέκρινε μια πρώτη δέσμη οδηγιών για τη διαπραγμάτευση Συμφωνιών Επανεισδοχής με το Μαρόκο, το Πακιστάν, τη Ρωσία και τη Σρι Λάνκα. Το Μάιο του 2001 και τον Ιούνιο 2002 νέες οδηγίες εκδόθηκαν για τη διαπραγμάτευση Συμφωνιών Επανεισδοχής, με το Χονγκ Κονγκ και Μακάο, και με την Ουκρανία αντίστοιχα. Τον Νοέμβριο του 2002, προστέθηκαν οι οδηγίες για την Αλβανία, την Αλγερία, την Κίνα, και την Τουρκία, και ακολούθησαν αυτές για τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, την FYROM, την Μολδαβία, το Μαυροβούνιο και την Σερβία. Στις 28 Νοεμβρίου 2008, το Συμβούλιο έδωσε εντολή για την έναρξη διαπραγματεύσεων με τη Γεωργία. Τέλος, την 4η και 5η Ιουνίου 2009, κατά την συνεδρίαση του Συμβούλιου Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων, εκδόθηκαν δύο αποφάσεις που εξουσιοδοτούσαν την Επιτροπή να ξεκινήσει τις διαπραγματεύσεις για τη σύναψη συμφωνιών επανεισδοχής καθώς και απλούστευσης των διαδικασιών θεωρήσεων εισόδου (short-stay visas), με την Δημοκρατία του Πράσινου Ακρωτηρίου (Giuffré, 2011). Συνολικά, 13 Συμφωνίες επανεισδοχής έχουν υπογραφεί με την Αλβανία, την Βοσνία-Ερζεγοβίνη, την FYROM, την Μολδαβία, το Μαυροβούνιο, την Ουκρανία, την Σερβία, την Γεωργία, το Χονγκ Κονγκ, το Μακάο, την Σρι Λάνκα, το Πακιστάν και προσφάτως με την Τουρκία. Ενδιαφέρον παρουσιάζει, η ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με θέμα την Αξιολόγηση των συμφωνιών Επανεισδοχής της ΕΕ 4, η οποία αναφέρει ότι η διαπραγμάτευση των ΣΕΕΕ, εκτός ορισμένων εξαιρέσεων -χώρες Δυτικών Βαλκανίων, 4 Eur-Lex (2011), ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ Αξιολόγηση των συμφωνιών επανεισδοχής της ΕΕ /* COM/2011/0076 τελικό */, Ανακτήθηκε στις 05/01/2014, από 21

30 Μολδαβία και Γεωργία-, είναι ιδιαίτερα χρονοβόρες. Οι βασικοί λόγοι για τις σημαντικές αυτές καθυστερήσεις και τη δυσκολία προσέλκυσης των εταίρων στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων είναι η έλλειψη κινήτρων αλλά και η σχετική έλλειψη ευελιξίας από τα κράτη-μέλη για ορισμένα τεχνικά ζητήματα (πολλές από τις τρίτες χώρες δεν έχουν κυρώσει τις διεθνείς συνθήκες για τα ανθρώπινα δικαιώματα και δεν τα σέβονται στην πράξη, οπότε η επαναπροώθηση των μεταναστών στις χώρες αυτές είναι ιδιαιτέρως προβληματική). Η ΕΕ συνήθιζε να καλεί τις τρίτες χώρες για διαπραγματεύσεις χωρίς να προσφέρει κάποιο αντιστάθμισμα και καθώς οι Συμφωνίες Επανεισδοχής παρουσιάζουν ελάχιστα οφέλη για τις ενδιαφερόμενες χώρες, οι τελευταίες προσπαθούν κατά κανόνα να λάβουν κάποια αντισταθμιστική προσφορά για τη σύναψη τους. Οι διαπραγματεύσεις με τη Ρωσική Ομοσπονδία και την Ουκρανία, επιταχύνθηκαν μόνο όταν η ΕΕ δεσμεύτηκε να διαπραγματευτεί παράλληλα συμφωνίες διευκόλυνσης των θεωρήσεων εισόδου. Η έλλειψη κινήτρου είναι, επίσης, ο λόγος για τον οποίο η ΕΕ δεν έχει κατορθώσει μέχρι στιγμής να αρχίσει διαπραγματεύσεις με την Αλγερία και την Κίνα και οι δύο χώρες αυτές έχουν αιτηθεί την λήψη «μέτρων για τις θεωρήσεις» αλλά, για διάφορους λόγους, η ΕΕ δεν είναι πρόθυμη να ανταποκριθεί στα αιτήματα αυτά-. Το ίδιο αίτημα προέβαλαν τόσο το Μαρόκο όσο και η Τουρκία (Eur-Lex, 2011). Ένα σημαντικό κίνητρο αποτελεί και η χρηματοδοτική βοήθεια που παρέχεται για την εφαρμογή των συμφωνιών αυτών στις χώρες υποδοχής, αφού η επανεισδοχή των υπηκόων τους και των υπηκόων τρίτων χωρών αποτελεί μεγάλο χρηματοοικονομικό βάρος. Η ΕΕ έχει ήδη χρηματοδοτήσει διάφορα έργα για την υποστήριξη των πολιτικών επανένταξης και των ικανοτήτων υποδοχής ορισμένων τρίτων χωρών με τις οποίες έχει συνάψει ΣΕΕΕ. Η Επιτροπή, τέλος υποστηρίζει ότι πολλές διαπραγματεύσεις παρελκύονται εις το διηνεκές λόγω θεμελιωδών προβλημάτων μεταξύ των δύο μερών για συγκεκριμένα τεχνικά θέματα, μεταξύ των οποίων και οι διαδικασίες διέλευσης 22

31 και η συνοπτική διαδικασία που αφορά τους υπηκόους τρίτων χωρών [transit and accelerated procedures for third country nationals](eur-lex, 2011). Η περίπτωση του Μαρόκου και της Τουρκίας αποτελούν αντιπροσωπευτικά παραδείγματα μακροχρόνιων διαπραγματεύσεων για τις Συμφωνίες Επανεισδοχής. Στην περίπτωση του Μαρόκου, οι διαπραγματευτικές οδηγίες ελήφθησαν το 2000, ο πρώτος γύρος διαπραγματεύσεων διεξήχθη το 2003, ενώ το 2011 οι διαπραγματεύσεις διένυαν τον 15 ο γύρο. Τον Ιούνιο του 2013, ενώ έγινε ένα σημαντικό βήμα με την υπογραφή Εταιρικής Συνεργασίας Κινητικότητας (Mobility Partnership) μεταξύ ΕΕ και Μαρόκου, (Europa Press Releases Database, 2013). Οι δύο εταίροι δήλωσαν από κοινού, ότι θα συνεργαστούν για την καταπολέμηση της παράνομης μετανάστευσης αλλά και για την προώθηση μιας αποτελεσματικής πολιτικής επανεισδοχής (Εuropa, 2013). Στις 4 Οκτωβρίου 2013, η Επιτροπή θέλοντας να υπογραμμίσει την σημασία της συνεργασίας ΕΕ και Μαρόκου πρότεινε την έναρξη των διαπραγματεύσεων για την διευκόλυνση των θεωρήσεων (short-stay visa facilitation). Χαρακτηριστική είναι η δήλωση της Επίτροπου Εσωτερικών Υποθέσεων, Cecilia Malmström: «Αυτό είναι ένα πολύ αποφασιστικό και βαρύνουσας σημασίας βήμα στη συνεργασία μεταξύ της ΕΕ και του Μαρόκου. Η ευκολότερη έκδοση θεωρήσεων θα ενισχύσει την κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη και την αμοιβαία κατανόηση μεταξύ των χωρών και των λαών μας» (Εuropa Press Releases Database, 2013β). Όπως διαφαίνεται, ο δρόμος για την υπογραφή της Συμφωνίας Επανεισδοχής είναι πλέον ανοιχτός. Στην περίπτωση της Τουρκίας, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έλαβε εντολή διαπραγμάτευσης Συμφωνίας Επανεισδοχής το Ο πρώτος γύρος διαπραγματεύσεων πραγματοποιήθηκε στις 27 Μαΐου 2005, στις Βρυξέλλες. Μετά από τέσσερις γύρους 23

32 διαπραγματεύσεων, οι διαπραγματεύσεις πάγωσαν το Το Νοέμβριο του 2009, κατά την επίσκεψη του Αντιπροέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του προεδρεύοντος Σουηδού Υπουργού Μετανάστευσης στην Άγκυρα, η Τουρκία δήλωσε πρόθυμη να συνεργαστεί. Έκτοτε, οι δύο εταίροι ενέτειναν τις επαφές τους, οι διαπραγματεύσεις έφτασαν στο τελικό στάδιο και η Συμφωνία Επανεισδοχής 6 υπεγράφη στις 16 Δεκεμβρίου 2013, στην Άγκυρα. Η Συμφωνία υπεγράφη από την Επίτροπο Εσωτερικών Υποθέσεων Cecilia Malmström και τον Yπουργό Εξωτερικών της Τουρκίας Ahmet Davutoğlu, παρουσία του πρωθυπουργού Tayyip Erdoğan, προβλέποντας την υποδοχή των λαθρομεταναστών που θα απελαύνονται από τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Strategy Reports, 2013). Παράλληλα, υπεγράφη άλλη μία συμφωνία για τη χαλάρωση του καθεστώτος θεωρήσεων 7 για τους Τούρκους πολίτες, που σταδιακά θα οδηγήσει στην πλήρη κατάργησή τους 8. 5 Την περίοδο αυτή παρατηρείται μια γενικότερη επιβράδυνση στις σχέσεις Ε.Ε. Τουρκίας. Ενώ η Τουρκία βρίσκεται υπό το καθεστώς ενταξιακών διαπραγματεύσεων και υπογράφει το Πρωτόκολλο Προσαρμογής (επέκταση του Πρωτοκόλλου για την Τελωνειακή Ένωση της Άγκυρας που θα ίσχυε και για τις δέκα νέες χώρες-μέλη της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένης και της Κύπρου), η δήλωση του Τούρκου Πρωθυπουργού ότι η υπογραφή του Πρωτοκόλλου δεν ισοδυναμεί με αναγνώριση της Κυπριακής Δημοκρατίας, δημιουργεί το πρώτο ρήγμα στις σχέσεις των δύο εταίρων (Βερεμής, 2006). Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο δήλωσε ότι η αναγνώριση όλων των κρατών μελών, συμπεριλαμβανομένης και της Κύπρου, αποτελούσε απαραίτητη συνιστώσα της ενταξιακής διαδικασίας και κάλεσε την Τουρκία να εκπληρώσει τις διατάξεις του Πρωτοκόλλου. Η άρνηση της Τουρκίας να αναγνωρίσει την Κυπριακή Δημοκρατία σε συνδυασμό με την έκθεση προόδου που εξέδωσε η Επιτροπή Εξωτερικών Υποθέσεων υποδεικνύοντας ότι οι μεταρρυθμίσεις στην Τουρκία επιβραδύνθηκαν -ιδίως οι μεταρρυθμίσεις που αφορούσαν την ελευθερία της έκφρασης, την προστασία των θρησκευτικών και μειονοτικών δικαιωμάτων, την επιβολή του νόμου καθώς και την ανεξαρτησία της δικαστικής εξουσίας-, οδήγησαν το Συμβούλιο στην διακοπή των διαπραγματεύσεων. Μεταξύ 2007 και 2011, οι σχέσεις των δύο εταίρων ήταν συγκεχυμένες με πολύ λίγα επιτεύγματα. Οι ευρωπαϊκές φιλοδοξίες της Τουρκίας δέχτηκαν ένα σοβαρό πλήγμα, με την απόφαση της ΕΕ να αναστείλει τις διαπραγματεύσεις σχετικά με ορισμένα βασικά κεφάλαια του κοινοτικού κεκτημένου μέχρις ότου το ζήτημα της Κύπρου να επιλυθεί (Morelli, 2013). 6 Εuropean Commission, EU-Turkey readmission agreement (the official version of the EU-Turkey readmission agreement is only the one that will be published after the signature ) Ανακτήθηκε στις 06/01/2014, από 7 Η Συμφωνία αυτή περιλαμβάνει μέτρα όπως: Βίζα πολλαπλών εισόδων, διάρκειας δύο έως πέντε ετών, σε επιχειρηματίες, καλλιτέχνες, αθλητές, και δημοσιογράφους. Δεν θα εισπράττονται τέλη από συνταξιούχους και παιδιά κάτω των 12 ετών. Οι αιτήσεις για χορήγηση θεώρησης θα διεκπεραιώνονται εντός 15 ημερών. Θα μειωθεί το σχετικό τέλος από 60 σε 35 ευρώ. 24