Ενότητα Γ2 Σύγχρονες αντιλήψεις για τη μάθηση και τη διδασκαλία και η εφαρμογή τους με εργαλεία υπολογιστικής και δικτυακής τεχνολογίας

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Ενότητα Γ2 Σύγχρονες αντιλήψεις για τη μάθηση και τη διδασκαλία και η εφαρμογή τους με εργαλεία υπολογιστικής και δικτυακής τεχνολογίας"

Transcript

1 Ενότητα Γ2 Σύγχρονες αντιλήψεις για τη μάθηση και τη διδασκαλία και η εφαρμογή τους με εργαλεία υπολογιστικής και δικτυακής

2 Ενότητα 2.1 Σύγχρονες θεωρήσεις για τη μάθηση: Συμπεριφορισμός, Γνωστικός κονστρουκτιβισμός, κοινωνικοπολιτισμικές θεωρήσεις μάθησης Επιπτώσεις των θεωρήσεων αυτών στην οργάνωση διδακτικών καταστάσεων και ο ρόλος των ΤΠΕ 2

3 1. Εισαγωγή 2. Γενικά στοιχεία για τη μάθηση - Ορισμός μάθησης: (α) η διαρκής μεταβολή της συμπεριφοράς ενός ατόμου η οποία προκύπτει ως αποτέλεσμα εμπειρίας ή άσκησης (β) η μεταβολή της κατανόησης, στάσεων, γνώσεων, πληροφοριών, δεξιοτήτων, ικανοτήτων του ατόμου. Σύγχρονη αντίληψη: μάθηση είναι η απόκτηση και η μεταβολή γνώσεων, δεξιοτήτων, στρατηγικών, πεποιθήσεων, στάσεων και διάφορων μορφών συμπεριφοράς, δηλ. η διαδικασία κατά την οποία αλλάζει το γνωστικό δυναμικό του υποκειμένου ως αποτέλεσμα των ποικίλων εμπειριών τις οποίες το άτομο επεξεργάζεται. 3

4 3. Σύγχρονες θεωρίες για τη μάθηση - Συμπεριφοριστικές (μάθηση = διαδικασία πρόσκτησης γνώσης) - Γνωστικές κονστρουκτιβισμός (μάθηση = διαδικασία δημιουργίας γνώσης) - Κοινωνιοπολιτισμικές (μάθηση = αποτέλεσμα συμμετοχής σε κοινωνικές ομάδες) 4

5 Συμπεριφοριστικές θεωρίες μάθησης - Μάθηση είναι η τροποποίηση της συμπεριφοράς (behaviorism). - Λαμβάνονται υπόψη μόνο μεταβολές της εξωτερικά παρατηρούμενης συμπεριφοράς. Το μανθάνον υποκείμενο είναι ένα «μαύρο κουτί» του οποίου αγνοούμε το περιεχόμενο. - Μάθηση = σύνδεση ερεθισμάτων ανταπόκρισης. Οι επαναλήψεις ενισχύουν τις συνδέσεις, άρα και τη μάθηση. - Η γνώση είναι οντότητα που μπορεί να μεταδοθεί. - Πρόδρομος αυτής της σχολής ο I. Pavlov. - Βασικοί εκπρόσωποί της οι J.B. Watson, E.L. Thorndike και B. F. Skinner. 5

6 Το μάθημα με βάση το συμπεριφορισμό προϋποθέτει: α) ενεργό συμμετοχή του μαθητή β) ανάλυση διδακτέας ύλης σε επιμέρους τμήματα γ) διδασκαλία επιμέρους τμημάτων με βαθμιαία πρόοδο, από τα απλούστερα στα συνθετότερα δ) ανατροφοδότηση άμεση (θετική ή αρνητική) μέσω των απαντήσεων των μαθητών ε) οι ερωτήσεις που δεν απαντήθηκαν τίθενται εκ νέου με άλλη σειρά ή άλλη διατύπωση μέχρι να απαντηθούν σωστά Με βάση τις θεωρίες αυτές αναπτύχθηκαν μοντέλα διδασκαλίας, όπως η Προγραμματισμένη διδασκαλία και ο Διδακτικός Σχεδιασμός. 6

7 Ο Διδακτικός Σχεδιασμός περιλαμβάνει πέντε στάδια: 1. Ανάλυση αναγκών ομάδας στόχου 2. Σχεδίαση μαθημάτων 3. Ανάπτυξη διδακτικού υλικού 4. Εφαρμογή 5. Αξιολόγηση και επιστροφή στο πρώτο στάδιο. Μοντέλο ADDIE: Analyse, Design, Develop, Emplement, Evaluate Το μοντέλο αυτό εφαρμόζεται στη διαδικασία ανάπτυξης λογισμικού με διδακτικό χαρακτήρα (tutorials). 7

8 Tα Λογισμικά καθοδήγησης, διδασκαλίας (tutorials) και πρακτικής εξάσκησης (drill & practice) βασίζονται σε αυτές τις θεωρίες. Είναι κατάλληλα για εξάσκηση δεξιοτήτων χαμηλού επιπέδου (π.χ. εκτέλεση πράξεων, απομνημόνευση κ.α.), για την αξιολόγηση των μαθητών, για εποπτική διδασκαλία. Επηρέασαν τη σχεδίαση και χρήση των εφαρμογών ΤΠΕ κυρίως με την έμφαση που έδωσαν στην ενεργό συμμετοχή του μαθητή, την ενθάρρυνση και την εξάσκησή του. 8

9 Γνωστικές θεωρίες μάθησης - κονστρουκτιβισμός - Βαρύτητα στις εσωτερικές, νοητικές διεργασίες του ατόμου. - Η μάθηση δε μεταδίδεται αλλά είναι διαδικασία προσωπικής κατασκευής της γνώσης, η οποία εδράζεται σε προγενέστερες γνώσεις. Συνεπώς, η μάθηση απαιτεί αναδιάταξη και αναδόμηση των νοητικών δομών του ατόμου, ώστε αυτές να προσαρμοστούν με τη νέα γνώση. - Jean Piaget ο βασικός εισηγητής του εποικοδομισμού ή δομισμού (κονστρουκτιβισμού). Σύμφωνα με τη θεωρία του η ανάπτυξη της λογικής και επιστημονικής σκέψης του παιδιού είναι εξελικτική διαδικασία με διάφορα στάδια. Η θεωρία του στον αντίποδα του συμπεριφορισμού, γιατί ο μαθητής δεν είναι παθητικός υποδοχέας γνώσεων αλλά κατασκευάζει τη γνώση με δικό του τρόπο. 9

10 Ο J. Bruner εισηγήθηκε ως θεωρία για τη μάθηση την ανακαλυπτική μάθηση. Ο μαθητής ανακαλύπτει τη γνώση μέσα από το πείραμα, τη δοκιμή, την επαλήθευση ή τη διάψευση. Η σταδιακή ανακάλυψη των εσωτερικών δομών, αρχών και νόμων που διέπουν ένα φαινόμενο συντελούν στη βαθύτερη κατανόησή του από το μαθητή. Ο εκπαιδευτικός έχει το ρόλο του εμψυχωτή, του διευκολυντή, του καθοδηγητή στη διαδικασία της ανακάλυψης. Ο μαθητής αντιμετωπίζει προβλήματα που τα επιλύει με την υποστήριξη του εκπαιδευτικού. Η προσπάθεια, εντούτοις, πραγματοποιείται με βάση το ρυθμό, τις αποφάσεις και τις επιλογές του μαθητή. 10

11 Τα εκπαιδευτικά λογισμικά και περιβάλλοντα που στηρίζονται στις γνωστικές θεωρίες μάθησης πρέπει: να υποστηρίζουν την ιδέα της οικοδόμησης της γνώσης από τον ίδιο το μαθητή να ενθαρρύνουν την προσωπική έκφραση των μαθητών και να υποστηρίζουν την προσωπική τους εμπλοκή να παρέχουν, στο μέτρο του δυνατού, πολλαπλές αναπαραστάσεις των εννοιών, σχέσεων και οντοτήτων που είναι υπό διαπραγμάτευση σε κάθε μάθημα, να μην υποδεικνύουν ορθές διαδικασίες αλλά να επιτρέπουν την έκφραση των απόψεων του μαθητή Στην κατηγορία αυτή εντάσσονται τα περιβάλλοντα των ανοικτών μικρόκοσμων (Logo). 11

12 Κοινωνιοπολιτισμικές θεωρίες μάθησης - Η μάθηση συντελείται μέσα σε συγκεκριμένα πολιτισμικά πλαίσια (γλώσσα, στερεότυπα, αντιλήψεις) και δημιουργείται από την αλληλεπίδραση του ατόμου με άλλα άτομα, σε συγκεκριμένες επικοινωνιακές περιστάσεις και μέσω της υλοποίησης κοινών δραστηριοτήτων. - Σημαντικός ο ρόλος της κοινωνικής αλληλεπίδρασης, καθώς το μανθάνον υποκείμενο δεν κατασκευάζει την προσωπική του γνώση σε ένα πολιτισμικό και επικοινωνιακό κενό αλλά πάντοτε μέσα σε ευρύτερα πλαίσια, όπου η γνώση δημιουργείται και σηματοδοτείται. - Βασικοί εκπρόσωποι των θεωριών αυτών: L. Vygotsky, Doise και Mugny. 12

13 Η θεωρία του L. Vygotsky αποδίδει μεγάλη σημασία στη γλώσσα, ως παράγοντα μάθησης και στηρίζεται στην υπόθεση της Ζώνης Επικείμενης Ανάπτυξης (ΖΕΑ). Η ΖΕΑ αποτελεί ένα σύνολο των γνώσεων το οποίο μπορεί να δημιουργήσει ο μαθητής με τη βοήθεια του περιβάλλοντος αλλά όχι ακόμη μόνος του. Συνεπώς, ιδιαίτερα σημαντικός ο ρόλος του εκπαιδευτικού, του σχολείου και του περιβάλλοντος στο οποίο ζει και μαθαίνει ο μαθητής. Οι κοινωνιοπολιτισμικές θεωρίες υποστηρίζουν τη συνεργατική μάθηση σε όλες τις μορφές της. Ένα μάθημα οργανωμένο με βάση αυτές τις θεωρίες πρέπει να είναι σχεδιασμένο έτσι, ώστε να ενθαρρύνει τη συνεργασία μεταξύ των μαθητών και την κοινωνική αλληλεπίδραση. 13

14 Οι κοινωνιοπολιτισμικές θεωρίες -είναι συμβατές με όλη τη νέα γενιά εκπαιδευτικών περιβαλλόντων, τα οποία ενσωματώνουν πλήθος δυνατοτήτων αλληλεπίδρασης και επικοινωνίας των μαθητών. -παρέχουν ένα συγκροτημένο θεωρητικό πλαίσιο για τη διδακτική εκμετάλλευση των δυνατοτήτων που προσφέρει το Web 2.0 και η κοινωνική δικτύωση. - επηρέασαν σημαντικά τον τρόπο με τον οποίο τα εκπαιδευτικά λογισμικά εντάσσονται στη διδασκαλία, καθώς ευνόησαν το μοντέλο των μαθητών που συνεργάζονται με τη βοήθεια των ΤΠΕ με πολλαπλούς τρόπους, αντί να προσπαθούν ατομικά να επιλύσουν τα προτεινόμενα προβλήματα. 14

15 Ενότητα 2.2 Σύγχρονες προσεγγίσεις στη Διδακτική και δημιουργία πλαισίου εκπαιδευτικών σεναρίων δραστηριοτήτων διδακτικού υλικού με τη διαμεσολάβηση των ΤΠΕ όπως: ομαδοσυνεργατική μάθηση, μέθοδος σχεδίου δράσης (project) και επίλυση προβλημάτων (problem solving) Ανάπτυξη μαθησιακών περιβαλλόντων με τη συμβολή των ΤΠΕ 15

16 Χαρακτηριστικά των ρόλων διδασκόντων και μαθητών στα νέα μαθησιακά περιβάλλοντα 1. Εισαγωγή 2. Βασικές έννοιες και ορολογία - Μέθοδος διδασκαλίας: ένα πρότυπο οργάνωσης μαθήματος (pattern) και συμπεριφοράς εκπαιδευτικού, ένα οργανωμένο σύνολο διδακτικών στοιχείων που εφαρμόζεται με συστηματικό τρόπο σε μια σειρά μαθημάτων. - Στρατηγικές διδασκαλίας: ευρύτερη έννοια, περιλαμβάνουν περισσότερες από μια μεθόδους και συνιστούν διδακτικές παρεμβάσεις συγκροτημένες σε μια ακολουθία με βάση κάποιες αρχές. 16

17 - Μοντέλο διδασκαλίας: ακόμη ευρύτερη έννοια, που αποτελεί μια διδακτική πρόταση, η οποία περιλαμβάνει την ιεράρχηση των εκπαιδευτικών προτεραιοτήτων, συγκεκριμένες διδακτικές διαδικασίες και προσδιορίζει τον τρόπο με τον οποίο οργανώνεται η τάξη και γενικότερα η διδασκαλία. - Στη βιβλιογραφία δεν είναι ξεκάθαρη η χρήση των τριών παραπάνω όρων και άλλων παραλλαγών τους και ενίοτε δημιουργείται σύγχυση. 17

18 3. Σύγχρονες διδακτικές μέθοδοι και ΤΠΕ Η ίδια η ύπαρξη των ΤΠΕ στη διδασκαλία «ακυρώνει» έμπρακτα κάποιες παραδοσιακές μεθόδους διδασκαλίας, καθώς διανοίγει νέες δυνατότητες που δεν είναι δυνατό να αγνοηθούν. Για παράδειγμα η πρόσβαση των μαθητών στο Διαδίκτυο καθιστά εύκολη την πρόσβαση σε ένα τεράστιο απόθεμα πληροφοριών για οποιοδήποτε θέμα. 18

19 Δημιουργία άλλων μοντέλων και μεθόδων διδασκαλίας μέσω των ΤΠΕ: - WebQuests ( ) OpenWebQuest( ) Ιστοεξερευνήσεις (μέθοδος, μοντέλο διδασκαλίας) - Ομαδοσυνεργατική μάθηση Πολλά διδακτικά πλεονεκτήματα, κοινωνική αλληλεπίδραση, συνεργατική, ομαδική μάθηση. Τα σύγχρονα περιβάλλοντα εργασίας προσφέρουν πολλές δυνατότητες: -επικοινωνίας (με ήχο, εικόνα, κείμενο), - συνεργασίας (συνεπεξεργασία κειμένων, από κοινού επίλυση προβλημάτων), -διαμοίρασης ψηφιακών πόρων, -συμμετοχής σε Κοινότητες, ιστολόγια, wikis και -ασύγχρονης επικοινωνίας. Η επιλογή αυτή έχει διδακτικό «κόστος» (ομάδες, διδακτικός θόρυβος, ) 19

20 - Σχέδια συνεργατικής έρευνας μέθοδος project (Ι) Δεν αποτελούν μεθόδους διδασκαλίας, αν και οδηγούν σε αποτελέσματα μάθησης. Θεωρούνται οι ομαδικές εργασίες που εκτελούνται για μεγάλο χρονικό διάστημα, αποσκοπώντας στην παραγωγή ενός τελικού προϊόντος, το οποίο αξιολογείται από τα μέλη της ομάδας. Δίνουν τη δυνατότητα στο μαθητή να χρησιμοποιήσει ανώτερες μορφές μάθησης και νοητικών δεξιοτήτων: δημιουργικότητα, ανάλυση, σύνθεση, αξιολόγηση, Τρία σημαντικά πλεονεκτήματα της μεθόδου project : 1. Τονίζει τη σημασία της διαδικασίας και όχι του αποτελέσματος μάθησης 2. Μαθαίνει τους μαθητές να θέτουν στόχους 3. Στηρίζεται στην ομαδική εργασία και συνεργασία 20

21 - Σχέδια συνεργατικής έρευνας μέθοδος project (ΙΙ) Απαραίτητα βήματα διαδικασίας: επιλογή θέματος στοχοθεσία συνεργατικός σχεδιασμός αναζήτηση πηγών εκτέλεση παρουσίαση τελικού προϊόντος αξιολόγηση Η επιτυχία της μεθόδου οφείλεται στο ότι η εργασία των μαθητών κατευθύνεται από εσωτερικά κίνητρα μάθησης. 21

22 - Επίλυση προβλημάτων problem solving Οι σύγχρονες θεωρίες μάθησης θέτουν το πρόβλημα και την επίλυση προβλημάτων στο επίκεντρο των μαθησιακών δραστηριοτήτων. Πρόβλημα: η κατάσταση κατά την οποία το άτομο προσπαθεί να επιτύχει ένα συγκεκριμένο σκοπό και πρέπει να βρει τα μέσα και τους τρόπους, ώστε να τον πετύχει. Επίλυση προβλημάτων: η προσπάθειες που καταβάλλει ένα άτομο, προκειμένου να πετύχει ένα σκοπό, για τον οποίο δεν έχει έτοιμη λύση. Δύο είδη προβλημάτων: σαφώς διατυπωμένα προβλήματα (δίνουν στο λύτη όλες τις απαραίτητες πληροφορίες για την επίλυση) και ασαφώς διατυπωμένα προβλήματα (δε δίνουν επαρκείς πληροφορίες). 22

23 Η συμβολή των ΤΠΕ Σε τρία επίπεδα: α) επίπεδο περιεχομένου Το ψηφιακό υλικό (CD, Διαδίκτυο) αυξάνει τις δυνατότητες για ανεύρεση και συνδυασμό πληροφοριών για διάφορα θέματα β)επίπεδο διεκπεραίωσης και οργάνωσης δεδομένων Ανάλογα με το θέμα, χρήση forum, chat, blog, wiki κ.ά. γ) επίπεδο προέκτασης των καινοτόμων πρακτικών Οι ΤΠΕ δίνουν πολλές δυνατότητες. Για παράδειγμα Webjects (Συνδυασμός Web Quest και Projects) 23

24 4. Διδακτικά σενάρια και διαθεματικότητα - Διδακτικό σενάριο: περιγραφή μιας διδασκαλίας με εστιασμένο γνωστικό αντικείμενο, συγκεκριμένους εκπαιδευτικούς στόχους, διδακτικές αρχές και πρακτικές. Περιγραφή της αλληλεπίδρασης και των ρόλων των συμμετεχόντων, καθώς και των αντιλήψεων των μαθητών. - Σχέδιο μαθήματος: περιγραφή μιας διδασκαλίας από την οποία μπορεί να απουσιάζει η περιγραφή της κοινωνικής αλληλεπίδρασης μεταξύ μαθητών και εκπαιδευτικού. Περισσότερο μηχανιστική περιγραφή των φάσεων/σταδίων μιας διδασκαλίας. Στη σύγχρονη Διδακτική οι δυο όροι τείνουν να ταυτιστούν. 24

25 4. Διδακτικά σενάρια και διαθεματικότητα - Εκπαιδευτικές δραστηριότητες: Η υλοποίηση ενός διδακτικού σεναρίου γίνεται μέσα από μια σειρά εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων. Άρα, είναι τμήματα ενός σεναρίου και μπορούν να είναι απλές, σύνθετες κ.ά. - Διεπιστημονικότητα: εμπλοκή περισσοτέρων από μια γνωστικών περιοχών στη μελέτη ενός φαινομένου (π.χ. το Πυθαγόρειο θεώρημα από μαθηματική και γλωσσική άποψη). - Διαθεματικότητα: επέκταση της ανάλυσης ενός υπό μελέτη αντικειμένου σε σφαίρες που επεκτείνονται πέρα από τα αυστηρά όρια μιας γνωστικής περιοχής, προκειμένου η μελέτη αυτή να εγγραφεί σε ένα γενικότερο πλαίσιο και να διασυνδεθεί με άλλες έννοιες (π.χ. το Πυθαγόρειο θεώρημα: η ιστορία του, ο ρόλος του στα μαθηματικά, η εφαρμογή του στις ανθρώπινες δραστηριότητες). 25

26 Ενότητα 2.3 Χρήση και υποστήριξη Κοινοτήτων Πρακτικής και Μάθησης 1. Εισαγωγή 2. Βασικές έννοιες και ορολογία - Η έννοια της Κοινότητας [Σύνολο ανθρώπων με κοινά (κοινωνικά) χαρακτηριστικά. Ανιχνεύονται: κοινή ορολογία κοινές αξίες, στάσεις, απόψεις, πρακτικές. Ακόμη: δεσμοί, διαπροσωπικές σχέσεις, «κοινωνικό κεφάλαιο».] 26

27 - Η έννοια της Κοινότητας Πρακτικής και Μάθησης [Εκτός από το κοινωνικό κεφάλαιο αναπτύσσεται και γνωσιακό κεφάλαιο. Η συμμετοχή σε Κοινότητες Πρακτικής βασικός παράγοντας μάθησης.] - Οι Ψηφιακές Κοινότητες. Online Κοινότητες και Εικονικές (Virtual) Κοινότητες [Οι Online Κοινότητες στηρίζονται σε ψηφιακά περιβάλλοντα τα οποία επιτρέπουν την επικοινωνία μεταξύ των μελών. Σε ορισμένες περιπτώσεις τα περιβάλλοντα αυτά επιτρέπουν τη σύγχρονη επικοινωνία με ήχο, βίντεο. Οι Η/Υ έχουν διαμεσολαβητική λειτουργία και δεν αποτελούν απλώς μέσα επικοινωνίας. Νέοι ρόλοι: moderator, member, κ.ά.] 27

28 3. Ψηφιακές Κοινότητες: περιβάλλοντα - Skype, Elluminate, - Κοινωνική Δικτύωση Web2.0 και Εκπαίδευση Web2.0 Οι Online κοινότητες μεγάλης σημασίας για τους εκπαιδευτικούς: επικοινωνία σύγχρονη, ασύγχρονη, πολυμεσική, κειμενική πληροφόρηση διαμοίραση υλικού συνεργασία σχεδίαση και υλοποίηση projects για εκπαιδευτικούς σκοπούς 28

29 4. Μερικά σημαντικά στοιχεία από Κοινότητες Πρακτικής και Μάθησης - Επιστημονικές Ενώσεις - Ελληνικές Επιστημονικές Ενώσεις (Για παράδειγμα:) Ελληνική Επιστημονική Ένωση ΤΠΕ στην Εκπαίδευση Ελληνική Ένωση για την αξιοποίηση των ΤΠΕ στην Εκπαίδευση - Διεθνείς Επιστημονικές Ενώσεις (Για παράδειγμα:) International Society for Technology in Education - Συνέδρια, Ημερίδες, Περιοδικά, 29

30 Ελληνικοί ιστοχώροι που σχετίζονται με την εκπαίδευση και τις ΤΠΕ: AlfaVita ( Esos ( Θρανίο ( e-paideia.net ( Εκπαιδευτική Πύλη Νοτίου Αιγαίου ( και άλλοι πολλοί 30

31 Ενότητα 2η Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας!