ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑ: ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΑΣΤΙΚΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ. Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΔΡΑΜΑΣ.

Transcript

1 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΒΑΛΑΣ ΠΑΡ/ΜΑ ΔΡΑΜΑΣ ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΤΟΠΙΟΥ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: Ν. ΣΠΙΤΑΛΑΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑ: ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΑΣΤΙΚΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ. Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΔΡΑΜΑΣ. ΣΠΟΥΔΑΣΤΡΙΑ: ΑΣΠΑΣΙΑ ΜΟΥΖΑΚΙΤΗ ΔΡΑΜΑ 2008

2 Πρόλογος Η εργασία που ακολουθεί συντάχθηκε στα πλαίσια του εκπαιδευτικού προγράμματος του τμήματος Αρχιτεκτονικής τοπίου, ως πτυχιακή εργασία της σπουδάστριας Μουζακίτη Ασπασία. Μετά την ολοκλήρωση της εργασίας αυτής, θεωρώ βαθύτατη υποχρέωσή μου να εκφράσω τις θερμές μου ευχαριστίες στο Αρχιτέκτονα μηχανικό, Χωροτάκτη κύριο Σπιτάλα Νικόλαο και Αρχιτέκτονα μηχανικό κύριο Γουναρίδη Πρόδρομο, που ανέλαβαν την εποπτεία της πτυχιακής μελέτης και για τις πολύτιμες και αποφασιστικές, στην έκβαση της εργασίας, υποδείξεις τους. Επίσης ευχαριστώ τον Δασολόγο Ιστικούδη Ιωάννη για τις πολύτιμες υποδείξεις τους σε θέματα που αφορούν την βλάστηση της πόλης της Δράμας. Επίσης ευχαριστώ το τμήμα τεχνικών υπηρεσιών του Δήμου Δράμας για την προσφορά χαρτών και την συλλογή πληροφοριών που αφορούν την περιοχή μελέτης. 2

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Πρόλογος...Σελ. 2 Περιεχόμενα...Σελ. 3 Περίληψη...Σελ. 7 ΚΕΦΑΛΑΙΟ I. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σκοπός της μελέτης..σελ. 8 Μεθοδολογία Σελ. 8 ΚΕΦΑΛΑΙΟ II. ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ Γενικές έννοιες-ορισμοί για το αστικό τοπίο Σελ. 9 Γενικές έννοιες και ορισμοί για τους αστικούς χώρους.σελ. 9 Πολιτισμική κληρονομιά. Από την Αρχαιότητα εώς τον 20 ο αιώνα.σελ. 9 Οι ορισμοί της πολιτισμικής και φυσικής κληρονομιάς..σελ. 11 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙΙ. ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ Γενική περιγραφή της ευρύτερης περιοχής της πόλης Σύνορα.Σελ. 13 Διοικητική ένταξη Σελ. 13 Γεωγραφικά- Τοπογραφικά χαρακτηριστικά...σελ. 13 Μεταφορική λειτουργία της ευρύτερης περιοχής Σελ. 14 Πληθυσμός του νομού.σελ.15 Η θέση της πόλης.σελ. 15 Πολεοδομική διαίρεση της πόλης Σελ. 15 Πληθυσμός της πόλης..σελ. 15 Γενική περιγραφή της πόλης Πολεοδομική οργάνωση της πόλης. Ιστορική αναδρομή Σελ. 16 Οικονομική και κοινωνική θέση της πόλης Χρήσεις γης στην πόλη Σελ. 20 Ποιότητα ζωής.σελ. 21 Τουρισμός. Δυνατότητες της πόλης της Δράμας.Σελ. 21 Τεχνικές υποδομές στην πόλη Ύδρευση Σελ.22 Αποχέτευση. Σελ. 22 Οδικό δίκτυο Υφιστάμενη Ιεράρχηση Οδικού Δικτύου α. Πρωτεύουσες οδοί...σελ. 23 β. Δευτερεύουσες οδοί Σελ. 23 γ) Κύριες συλλεκτήριες-συνδετήριες οδοί.. Σελ. 23 δ) Τοπικές οδοί.σελ. 23 3

4 Κυκλοφοριακοί φόρτοι οδικού δίκτυου...σελ. 24 Μετακινήσεις...Σελ.24 Συγκοινωνιακό σύστημα Α. Υπεραστική συγκοινωνία Σελ. 25 Β. Αστική συγκοινωνία...σελ. 26 Γ. ΤΑΞΙ Σελ. 27 Στάθμευση Στάθμευση στις περιοχές κατοικίας.σελ. 27 Στάθμευση στην κεντρική περιοχή της πόλης.σελ. 28 Το φυσικό-αβιοτικό περιβάλλον Υδρολογία Σελ. 28 Κλίμα...Σελ. 28 Το φυσικό-βιοτικό περιβάλλον της πόλης Σχηματισμοί βλάστησης..σελ. 28 ΠΕΡΙΟΧΗ ΕΡΕΥΝΑΣ Σελ. 28 Κατάσταση-διαστάσεις οδικού δικτύου.σελ. 29 Δίκτυο πεζοδρόμων Σελ. 31 Βλάστηση-Υποδομές Σελ. 33 Αρχιτεκτονική Μνημεία. Δημόσια-βιομηχανικά κτήρια Βυζαντινό τείχος..σελ. 34 Εκκλησίες 1. Αγία Σοφία...Σελ Ναός των Ταξιαρχών...Σελ Ναός των Εισοδίων της Θεοτόκου..Σελ. 37 Τζαμιά 1. Εσκί τζαμί (Άγιος Νικόλαος)..Σελ. 37 Δημόσια κτίρια 1. Εκπαιδευτήρια Ελληνικής Ορθοδόξου Κοινότητας Σελ. 38 Υδρόμυλοι 1. Υδρόμυλος του Ζώνκε..Σελ Υδρόμυλος Δημηροπούλου.Σελ Υδρόμυλος Παντούλη..Σελ. 39 Καπναποθήκες Σελ Καπναποθήκη όπου εφάπτεται με το μέγαρο Αναστασιάδη...Σελ Καπναποθήκη Αυστραλοελληνικής.Σελ Καπναποθήκη στην οδό Όθωνος.Σελ Καπναποθήκη στην οδό Ε. Χρηστάκη-Γεωργιάδου Σελ Καπναποθήκη στην οδό Πέρδικας και Νίκης..Σελ Καπναποθήκη Πορτοκάλογλου...Σελ. 45 Κτήρια. Τυπολογική-λειτουργική προσέγγιση Σελ. 46 Κτίρια με ιδιαίτερη αρχιτεκτονική αξία 4

5 1. Διώροφο κτίσμα στην οδό Αγίας Βαρβάρας 5 (Μέγαρο Αναστασιάδη).Σελ Διώροφο κτίσμα στην οδό Π. Μελά 10...Σελ Διώροφο κτίσμα στην οδό Κουντουριώτη 16..Σελ Διώροφό κτίσμα στην οδό Βενιζέλου 72.Σελ Διώροφο κτίσμα στην οδό Αγίας Σοφίας 3..Σελ. 49 Μονώροφες κατοικίες 1. Κτίσμα στις οδούς Αγίας Βαρβάρας-Πέρδικας 14..Σελ. 50 Διώροφες μονοκατοικίες 1. Κτίσμα στις οδούς Θερμοπυλών-Βενιζέλου 166.Σελ Κτίσμα στις οδούς Αγ. Βαρβάρας Παγγαίου (πλατεία Ταξιαρχίας).Σελ Κτίσμα στην οδό Κουντουριώτη 18 Σελ Κτίσμα στην οδό Χατζηανέστη 13-Πάροδος...Σελ Κτίσμα στις οδούς Παπαειωακείμ Πέρδικα 10.Σελ. 53 Διώροφες διπλοκατοικίες...σελ Κτίσμα στις οδούς Αιγαίου Αργοναυτών 1..Σελ. 54 Κτήρια μικτής χρήσης...σελ Κτίσμα στις οδού Τενέδου Λήμνου Πέρδικα 19...Σελ. 55 ΚΕΦΑΛΑΙΟ IV. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ...Σελ. 56 ΚΕΦΑΛΑΙΟ V. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Προτεινόμενες χρήσεις Σελ. 60 Γενική περιγραφή επέμβασης για την οδό Περδίκας..Σελ. 61 ΕΡΓΟ 1. Δίκτυο ομβρίων υδάτων..σελ. 61 ΕΡΓΟ 2. Εγκατάσταση αγωγών μεταφοράς ηλεκτρικού ρεύματος...σελ. 61 ΕΡΓΟ 3. Πλακόστρωση..Σελ Καθαίρεση παλαιών τσιμεντένιων πλακών πεζοδρομίου.. Σελ Κατασκευή πλακόστρωσης... Σελ. 61 ΕΡΓΟ 4. Φύτευση.Σελ Διάνοιξη λάκκων...σελ Τοποθέτηση χλοοτάπητα...σελ Επιλογή των κατάλληλων φυτών...σελ. 62 ΕΡΓΟ 5. Κατασκευές..Σελ Καθιστικά...Σελ Φωτιστικά...Σελ Κάδοι απορριμμάτων Σελ Βρύσες...Σελ Συντριβάνι.Σελ. 63 ΕΡΓΟ 6. Αλλαγή όψεων καταστημάτων...σελ. 63 ΠΙΝΑΚΑΣ ΥΛΙΚΩΝ.Σελ. 63 Τεχνική περιγραφή του έργου ΧΡΟΝΟΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΕΚΤΕΛΕΣΗΣ ΤΩΝ ΕΡΓΩΝ...Σελ. 67 5

6 ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ..Σελ. 67 ΕΠΙΛΟΓΟΣ Σελ. 69 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Σελ. 70 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΧΑΡΤΕΣ 1. Χάρτης νομού Δράμας 2. Χάρτης μεταφορικής λειτουργίας της ευρύτερης περιοχής της πόλης 3. Χάρτης γενικής περιγραφής της πόλεως 4. Χάρτης περιοχής μελέτης 5. Χάρτης προτεινόμενων χρήσεων ΣΧΕΔΙΑ 1. Δίκτυο-αποχέτευση ομβρίων υδάτων 2.Γενική περιγραφή επέμβασης για την οδό Περδίκας 3. Τομή 1. Αύλιος χώρος της Καπναποθήκης Πορτοκάλογλου 4. Τομή 2. Άύλιος χώρος της Καπναποθήκης των οδών Περδίκας και Νίκης 5. Εικόνες της οδού πως είναι σήμερα και πως θα είναι μετά την παρέμβαση. 6

7 Περίληψη Το θέμα που πραγματεύεται η πτυχιακή εργασία είναι οι πολιτισμικές αστικές διαδρομές για την πόλη της Δράμας. Θέτουμε ως στόχο την δημιουργία ευχάριστων διαδρομών στο ιστορικό κέντρο της πόλης όπου θα περνούν γύρω από τα ιστορικά μνημεία της. Στο πρώτο κεφάλαιο, της εργασίας γίνεται ανασκόπηση σε βιβλιογραφικές αναφορές. Δίνεται ο ορισμός του αστικού τοπίου. Ο σχεδιασμός και η δημιουργία πρασίνου μέσα στις πόλεις παρουσιάζει ιδιαιτερότητες, λόγω των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του αστικού τοπίου, τα οποία είναι οι χρήσεις γης, η διαθεσιμότητα του χώρου και οι κλιματικές συνθήκες. Στην συνέχεια δίνεται η ιστορική αναδρομή της πολιτισμικής κληρονομιάς. Στο δεύτερο κεφάλαιο, ακολουθεί μια γενική περιγραφή της ευρύτερης περιοχής της πόλης της Δράμας (γεωλογικά χαρακτηριστικά, πληθυσμός, μεταφορική λειτουργία της ευρύτερης περιοχής κ.α.). Στην συνέχεια δίνεται μια γενική περιγραφή της πόλης, όπου δίνονται πληροφορίες για τις κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες της περιοχής, τις τεχνικές υποδομές, το φυσικό αβιοτικό περιβάλλον, το φυσικό βιοτικό περιβάλλον, το συγκοινωνιακό σύστημα, για την ιεράρχηση του οδικού δικτύου, για τις μετακινήσεις, τους κυκλοφοριακούς φόρτους και τις θέσεις στάθμευσης. Στο τρίτο κεφάλαιο ορίζεται η περιοχή έρευνας, όπου είναι το ιστορικό κέντρο της πόλης αναλύονται μέσα από φωτογραφικό υλικό οι διαστάσεις της οδού, το δίκτυο των πεζοδρόμων που ήδη υπάρχει στην περιοχή και τέλος γίνεται με επιτόπια παρατήρηση η καταγραφή της βλάστησης και των υποδομών. Ακολουθεί η ανάλυση των σημαντικότερων μνημείων ή κτιρίων για το ιστορικό κέντρο της πόλης με φωτογραφική τεκμηρίωση που δείχνει τη θέση τους σε σχέση με τον περιβάλλοντα χώρο. Στο τέταρτο κεφάλαιο, από την παραπάνω ανάλυση βγαίνουν κάποια συμπεράσματα, δηλαδή ότι οι αισθητικές επεμβάσεις που έχουν γίνει μέχρι σήμερα στις υποδομές και στη βλάστηση στις οδούς αλλά και στους κοινόχρηστους χώρους γύρω από τα μνημεία και τα αρχοντικά της περιοχής μελέτης είναι μηδαμηνές. Επομένως, στο πέμπτο κεφάλαιο, μέσα από το χάρτη προτεινόμενων χρήσεων γης, οι προτεινόμενες χρήσεις γης που δίνονται για την περιοχή μελέτης μας, είναι δίκτυα από θεματικά πάρκα και πεζόδρομους- διαδρομές, το καθένα από αυτά θα έχουν ένα σημείο αναφοράς. Στην συνέχεια παρουσιάζεται ένας λεπτομερειακός σχεδιασμός (κατόψεις, τομές) για την οδό Περδίκας, όπου δίδεται μια γενική περιγραφή της επέμβασης για την οδό και η τεχνική περιγραφή του έργου, δηλαδή ο οικονομικός προϋπολογισμός του έργου και το χρονοδιάγραμμα εργασιών. Τέλος εξηγούνται οι λόγοι, για τους οποίους οι προτεινόμενες χρήσεις που αναφέρθηκαν παραπάνω, θα ήταν καλό να γίνουν περαιτέρω μελέτες για ορισμένα σημεία του ιστορικού κέντρου. 7

8 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ι. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σκοπός της μελέτης Σκοπός της μελέτης, είναι η ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης της περιοχής μελέτης, (που είναι το ιστορικό κέντρο της πόλης), γιατί σ αυτήν την περιοχή βρίσκονται μνημεία όπως το τείχος αλλά και πολλά αρχοντικά και ταπεινά κτήρια. Μέσα από την ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης της χώρου μελέτης, βγαίνουν συμπεράσματα, και οι παραπάνω ενέργειες οδηγούν τον σπουδαστή στην δημιουργία ασφαλέστερων προτάσεων ανάπλασης για το παλαιό τμήμα της πόλης. Η προτάσεις θα έχουν ως γνώμονα την πολεοδομική και περιβαλλοντική λειτουργία της πόλης και την ανάδειξη του ιστορικού κέντρου της πόλης, καθώς επίσης και την σύνδεσή τους με το υπόλοιπο τμήμα της πόλης. Η ανάδειξη αυτή μπορεί να επιτευχθεί μέσα από την λειτουργική και αισθητική βελτίωση της. Μεθοδολογία Για τη μελέτη απαιτήθηκε συλλογή στοιχείων και χαρτών από της αρμόδιες υπηρεσίες. Οι χάρτες που προμηθευτήκαμε από το Δήμο Δράμας, είναι τοπογραφικός σε κλίμακα 1: 4.000, χάρτης προτεινόμενης κυκλοφοριακής οργάνωσης. Στοιχεία για την ύδρευση και αποχέτευση της περιοχής προμηθευτήκαμε από Δ.Ε.Υ.Α.Δ Δράμας. Η φωτογραφική απεικόνιση της περιοχής έγινε με την προσωπική χρήση ψηφιακής μηχανής. Η αποτύπωση της βλάστησης πραγματοποιήθηκε με προσωπική καταγραφή. Το Γενικό Σχέδιο έγινε με τη βοήθεια του προγράμματος Autocad 2009 σε κλίμακα 1/1000. Για τα επιμέρους σχέδια και χάρτες χρησιμοποιήθηκαν τα προγράμματα Illustrator 2009 και Photoshop

9 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙ. ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ Γενικές έννοιες-ορισμοί για το αστικό τοπίο Κατά τον Ν. Σπιτάλα ως αστικό τοπίο θεωρείται η εικόνα που εμφανίζει κάθε δομημένο περιβάλλον. Αυτό αποτελείται από κτίρια και ελεύθερους χώρους όπως δρόμοι, πάρκα, κτλ. Επίσης στη διαμόρφωση του τοπίου συμβάλουν οι καλλιτεχνικές παρεμβάσεις και το μικροκλίμα. Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της μορφής του αστικού τοπίου είναι: α) Η χρήση γης και η διαθεσιμότητα του χώρου. Αυτή είναι ο τρόπος της εντατικής δόμησης, της εμπορικής ή βιομηχανικής δραστηριότητας που ως αποτέλεσμα έχει τον περιορισμένο διαθέσιμο χώρο για πράσινο και δενδροκάλυψη. Η ανάπτυξη των φυτών και δένδρων επί του εδάφους όπως και υπό το έδαφος (ριζικό σύστημα, κτλ) είναι δύσκολη. β) Τις κλιματικές συνθήκες. Το κλίμα των πόλεων επηρεάζεται από την ρύπανση, την πυκνότητα και την προτεραιότητα σε χώρους πρασίνου. Γενικές έννοιες και ορισμοί για τους αστικούς χώρους Οι αστικοί χώροι αποτελούν χώρους συλλογικούς, δημόσιας δραστηριότητας, χώρους επικοινωνίας. Προσφέρουν ευκαιρίες για την πραγματοποίηση κοινωνικών επαφών, συναντήσεων. Φιλοξενούν μια ή περισσότερες δραστηριότητες που τον συμφιλιώνουν με το περιβάλλον και τέλος γίνονται σημεία αναφοράς και προσανατολισμού μέσα στην πόλη. Ο σχεδιασμός αστικού χώρου επηρεάζεται και κατευθύνεται από την έρευνα και καταγράφει τις ιδιαιτερότητες της τοποθεσίας και του περιβάλλοντα χώρου όχι για να ισοπεδώσει τις δημιουργικές προθέσεις του μελετητή αλλά για να καθοδηγήσει τον σχεδιασμό. Οι αστικοί χώροι αποτελούν σημαντικό μέρος του αστικού ιστού. Οι αστικοί χώροι, συμπληρώνουν το δομημένο περιβάλλον. Ένας δρόμος ή μια πλατεία ορίζεται τις περισσότερες φορές από την εξωτερική επιφάνεια των κτιρίων. Η έλλειψη αυτών των ελεύθερων χώρων οδηγεί στην ιδέα χρησιμοποίησης κάθε είδους λύσης για δημιουργία χώρων για δημιουργία χώρων ανάπαυσης, πρασίνου και κήπων. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ Πολιτισμική κληρονομιά. Από την Αρχαιότητα στον 20 ο αιώνα Τις πρώτες ενδείξεις για βασικές εκδηλώσεις κληρονομικής στάσης τις βρίσκουμε πιθανά στη μέση-ανατολική αρχαιότητα. Καταγωγή, λατρεία των νεκρών και κληρονομιά, πνευματική συγγένεια, ανασκαφές, αποκατάσταση και αρχαιολογική ανάλυση είναι πράξεις που ανάγονται στη διαδικασία αποδοχής της κληρονομιάς. Δείγματα ανάπτυξης μιας κρατικής πολιτικής στο χώρο της πολιτισμικής κληρονομιάς έχουμε ήδη από την εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου και των ελληνιστικών χρόνων. 9

10 Η επικράτηση του χριστιανισμού στο τέλος του 4 ου αι. αποδεικνύει ότι η αποδοχή της κληρονομιάς συνοδεύεται αυθόρμητα από μια διαδικασία επιλογής. Από το Μεσαίωνα μέχρι και την Αναγέννηση, η εκκλησία διατήρησε την ίδια στάση, με αποτέλεσμα ορισμένα στοιχεία της αρχαιότητας, να ενσωματωθούν στη νέα θρησκεία, πολλά άλλα να καταστραφούν, ή και άλλα να διατηρηθούν ως ιστορικά αξιοπερίεργα. Κατά τον 19 ο αι. οι κατάλογοι και τα κατάστιχα προκρίθηκαν ως το καλύτερο μέσο για τον ορισμό, τη συγκρότηση και τη μεταβίβαση της πολιτισμικής κληρονομιάς. Κι έτσι δημιουργήθηκαν κατάλογοι ιδιωτικών και δημοσίων βιβλιοθηκών, έργων τέχνης σε μουσεία και σε συλλογές, έργων λογοτεχνών και φιλολόγων, λίστες από χρηστομάθειες, έγινε ταξινόμηση των ιστορικών μνημείων και, κατά τις τελευταίες δεκαετίες του αιώνα, έγιναν απογραφές του καλλιτεχνικού και αρχαιολογικού πλούτου, καθώς και καταγραφή των εθνολογικών στοιχείων. Με νόμους ενισχύθηκαν τα δικαιώματα του δημοσίου πάνω στα ιστορικά μνημεία που ανήκουν στις τοπικές κοινωνίες, για να ελέγχονται και να επιδοτούνται οι εργασίες αποκατάστασης και συντήρησης. Οι νομοθετικές αυτές ρυθμίσεις δεν περιορίζονται στα αρχιτεκτονήματα και στα έργα τέχνης, αλλά κατά τη διάρκεια του 20 ου αι. επεκτάθηκαν και στις φυσικές τοποθεσίες (1906), στα αστικά συγκροτήματα (1930) και στα αρχαιολογικά ερείπια (1941). Από τη δεκαετία του 70 και μετά, και κυρίως στη δεκαετία του 80, με την εμφάνιση νέων ειδικών, τοπικών υπευθύνων, διαφόρων ιδιωτικών ενώσεων και κοινοτήτων, η πολιτισμική κληρονομιά άρχισε να επεκτείνεται σε όλα εκείνα τα αντικείμενα που είχαν χάσει τη χρηστική τους αξία. Για τη διαμόρφωση μιας πολιτικής για την πολιτισμική κληρονομιά παρεμβαίνουν τρεις κατηγορίες δραστών: το κράτος, οι τοπικές κοινωνίες και το κοινό. Η καθεμιά από τις κατηγορίες αυτές εξετάζει την πολιτισμική κληρονομιά από η δική της σκοπιά. Από την κατάσταση όμως αυτή μπορεί να προκύψουν και παρεξηγήσεις. Κατά τον 18 ο αιώνα, τα μεγάλα ταξίδια των εξερευνητών, με τη συνοδεία επιστημόνων, θα συμβάλλουν σημαντικά στο να γνωρίσουν καλύτερα οι Ευρωπαίοι αρχαίους πολιτισμούς που αναπτύχθηκαν έξω από την Ευρώπη, όπως είναι ο αιγυπτιακός πολιτισμός, καθώς και οι πολιτισμοί της Μέσης και της Άπω Ανατολής. Τα αντικείμενα που φέρνουν οι ταξιδιώτες κατά την επιστροφή τους πίσω στη Δύση, οι διηγήσεις τους και τα σχέδια των καλλιτεχνών θα επιτρέψουν να κατασκευασθεί το εννοιολογικό πεδίο του εξωτισμού που θα εξυπηρετήσει πολλαπλές κοινωνικές και πολιτικές στρατηγικές. Μέχρι τα τέλη του 19 ου αι. η πλειονότητα των πολιτισμικών αντικειμένων ανήκε στην κατηγορία του μνημειώδους. Στην κατηγορία αυτή συμπεριλαμβάνονταν διάφορα επιμνημόσυνα μνημεία (στύλους, αψίδες θριάμβου, κενοτάφια, κλπ.), όπως επίσης και κάστρα, παλάτια, μοναστήρια, θρησκευτικά οικοδομήματα, διοικητήρια, κλπ. Ωστόσο, από τον 20 ο αι. και μετά, όλες οι αρχιτεκτονικές μορφές μπορούν να αποτελέσουν τμήμα της κληρονομιάς. Κι έτσι, προνομιακή θέση σήμερα κατέχουν οι παραδοσιακοί οικισμοί, που επιτρέπουν στους ιστορικούς και τους κοινωνικούς επιστήμονες να μελετήσουν και να αναπλάσουν την παραδοσιακή ζωή των τοπικών πληθυσμών και στους αρχιτέκτονες να εμπνευσθούν νέα αρχιτεκτονικά πρότυπα. Μέσα σε αυτή τη γενικευμένη διαδικασία κληρονομικής αναγνώρισης και κατάταξης, δεν επηρεάζονται μόνον τα αντικείμενα, δηλαδή τα κάθε είδους αρχιτεκτονήματα, αλλά και το περιβάλλον τους. Η «ιστορική πόλη» ή το «ιστορικό 10

11 κέντρο» μιας πόλης αναγορεύονται σε διατηρητέα συγκροτήματα, με ιδιαίτερους κανόνες οδικής κυκλοφορίας, που τείνουν στην προφύλαξη της συνοικίας-μνημείου από τις οποιεσδήποτε τυχόν καταστροφές. Επίσης, η ανάγκη για νέες μορφές «μνημειοποίησης» οδήγησε και σε κληρονομικά είδη που υπερβαίνουν τελείως τις κατηγορίες αντικειμένων. Τέτοια είδη είναι οι Πολιτισμικές Διαδρομές 5, όπως Ο Δρόμος του Μεταξιού ή Οι Δρόμοι του Saint-Jacques de Compostelle, που συνιστούν ιστορικές διαδρομές με διεθνή διάσταση και εμβέλεια, και που πρόσφατα συμπεριελήφθησαν στην παγκόσμια κληρονομιά της ανθρωπότητας. Στο τέλος, του 19 ου αι., και μέσα στο πλαίσιο της κατασκευής των εθνικών ταυτοτήτων, άρχισε να διαγράφεται μια πρώτη φάση εκλαΐκευσης της έννοιας της πολιτισμικής κληρονομιάς. Την ίδια περίοδο (πρώτο μισό του 20 ου αι.), εμφανίζεται στην Ευρώπη ο ορισμός της αγροτικής κληρονομιάς (rural heritage/ patrimoine rural) και αρχίζει να διαγράφεται και η έννοια της περιφερειακής κληρονομιάς (regional heritage/patrimoine regional), έστω και αν στις αρχές χαρακτηριζόταν ως «υποδεέστερη». Σταδιακά, διαμορφώνεται και μια απογραφή όλων των περιφερειακών αρχιτεκτονικών ρυθμών (κυκλαδική αρχιτεκτονική, το βασκικό σπίτι, αλπικοί οικισμοί, κλπ.) που, στη συνέχεια, θα μοντελοποιηθούν και θα αποτελέσουν βάση για σύγχρονες αρχιτεκτονικές μορφές, προσαρμοσμένες στο περιβάλλον (πχ. Ξενοδοχειακά συγκροτήματα ή οικισμοί διακοπών, που κτίζονται σύμφωνα με τα πρότυπα της τοπικής παραδοσιακής αρχιτεκτονικής). Η κληρονομική αυτή αντίληψη για τη συγκρότηση της εθνικής ταυτότητας στη βάση της παραδοσιακής τοπικής κληρονομιάς, αλλά και της νέο-παραδοσιακής μορφής της, θα εξακολουθήσει να είναι κοινωνικά λειτουργική. Στα μέσα του 20 ου αι., κάτω από την επιρροή των μεγάλων διεθνών οργανισμών, η πολιτισμική κληρονομιά υπερβαίνει την εθνική κλίμακα και αποκτά μια πανανθρώπινη διάσταση. Η νέα αυτή προσέγγιση που διαμορφώνεται από την UNESCO, αρχίζει μια εργασία καταγραφής της παγκόσμιας κληρονομιάς σε πλανητικό επίπεδο και διευρύνεται η έννοια της πολιτισμικής κληρονομιάς για να συμπεριλάβει και τη φυσική κληρονομιά. Στη φυσική κληρονομιά εντάσσονται τα φυσικά τοπία «ιδιαίτερου κάλλους», τα καταφύγια για τα απειλούμενα είδη πανίδας και χλωρίδας, τα φυσικά πάρκα ζώων στην Αφρική, όπως και κάθε οικοσύστημα με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Οι ορισμοί της κληρονομιάς 1. Οι ορισμοί της πολιτισμικής και φυσικής κληρονομιάς Άρθρο 1 Σύμφωνα με το παρόν θέσπισμα ως «πολιτισμική κληρονομιά» θεωρούνται: Μνημεία: αρχιτεκτονικά έργα, μνημειώδη έργα γλυπτικής και ζωγραφικής, στοιχεία ή δομές αρχαιολογικού χαρακτήρα, επιγραφές, σπηλιές ή ομάδες στοιχείων, που έχουν εξαιρετική παγκόσμια αξία από ιστορική, καλλιτεχνική ή επιστημονική σκοπιά. Σύνολα: μεμονωμένα ή συνενωμένα κατασκευαστικά συμπλέγματα που, λόγω της αρχιτεκτονικής τους, της ενότητάς τους ή της ενσωμάτωσής τους στο 11

12 τοπίο, έχουν εξαιρετική παγκόσμια αξία από ιστορική, αισθητική, εθνολογική ή ανθρωπολογική σκοπιά. Θέσεις (τοπία): έργα από ανθρώπινα χέρια ή έργα από τη φύση και τον άνθρωπο, όπως επίσης και οι αρχαιολογικοί χώροι ή τοποθεσίες, που έχουν εξαιρετική παγκόσμια αξία από ιστορική, αισθητική, εθνολογική ή ανθρωπολογική σκοπιά. Άρθρο 2 Σύμφωνα με το παρόν θέσπισμα ως «φυσική κληρονομιά» θεωρούνται: Φυσικά μνημεία που δημιουργούνται από φυσικές ή βιολογικές μορφοποιήσεις ή από ομάδες τέτοιων μορφοποιήσεων και που έχουν εξαιρετική παγκόσμια αξία από αισθητική ή επιστημονική σκοπιά. Γεωλογικές ή φυσιογραφικές μορφοποιήσεις, καθώς και οι απόλυτα οριοθετημένες ζώνες που αποτελούν καταφύγια για απειλούμενα ζωικά ή φυτικά είδη και που έχουν εξαιρετική παγκόσμια αξία για την επιστήμη και την διατήρηση των ειδών. Γεωλογικές φυσικές τοποθεσίες ή αυστηρά οριοθετημένες φυσικές ζώνες, που έχουν εξαιρετική παγκόσμια αξία για την επιστήμη και την διατήρηση των ειδών ή τη φυσική ομορφιά. Κατά το άρθρο 2 του πολιτιστικού ν. 3028/2002 ως νεότερα μνημεία, κατά αντιδιαστολή προς τα αρχαία μνημεία ή αρχαία, νοούνται τα πολιτιστικά αγαθά που είναι μεταγενέστερα του 1830 και των οποίων η προστασία επιβάλλεται λόγω της ιστορικής, καλλιτεχνικής ή επιστημονικής σημασίας τους. Ως τη θέσπιση αυτού του νόμου εφαρμόζονταν οι διατάξεις του ν. 1469/1950 «Περί προστασίας ειδικής κατηγορίας οικοδομημάτων και έργων τέχνης μεταγενέστερων του 1830», προκειμένου να ενταχθούν σε μία ειδική κατηγορία διατηρητέων κτίρια, επειδή αποτελούσαν «έργα τέχνης, χρήζοντας ειδικής προστασίας» ή επειδή είχαν «ιστορική σπουδαιότητα». Στο πλαίσιο αυτό ερμηνευόταν ότι έργα τέχνης θεωρούνται τα οικοδομήματα που συγκεντρώνουν τα ιδιαίτερα εκείνα στοιχεία, τα οποία προσδίδουν σε αυτά το χαρακτήρα έργου τέχνης, δηλαδή ανθρώπινα δημιουργήματα με καλλιτεχνική ιδιαιτερότητα, που προκαλεί στο θεατή αισθητική απόλαυση. Στην κατηγορία κατά την οποία τα οικοδομήματα που έχουν σπουδαιότητα για την ιστορία της αρχιτεκτονικής. ανήκουν τα αρχοντικά. 12

13 ΚΕΦΑΛΑΙΟ III Γενική περιγραφή της ευρύτερης περιοχής μελέτης Στο χάρτη του νομού Δράμας φαίνονται τα σύνορα, τα γεωγραφικάτοπογραφικά της περιοχής τα όρια του νομού κ.λ.π. (βλέπε παράρτημα). Παρακάτω γίνεται μια γενική περιγραφή του νομού Δράμας με τα παραπάνω στοιχεία, αλλά αναφέρονται ακόμα η διοικητική ένταξη και ο πληθυσμός του νομού. Σύνορα Στο βορειοανατολικό άκρο της Μακεδονίας στα σύνορα με την Βουλγαρία, βρίσκεται ο νομός Δράμας. Ανήκει στο γεωγραφικό διαμέρισμα της Ανατολικής Μακεδονίας και έχει έκταση τετ. χλμ. Συνορεύει στα βόρεια με την Βουλγαρία, στα δυτικά με το νομό Σερρών, στα νότια με το νομό Καβάλας και στα ανατολικά με τη Δυτική Θράκη (νομός Ξάνθης). Περικλείεται στα βόρεια από τα βουνά της Ροδόπης, στα δυτικά από τα βουνά Μενοίκιο και Όρβηλος, στα νότια από το όρος Παγγαίο και στα ανατολικά από τα όρη της Λεκάνης. Διοικητική ένταξη Διοικητικά ο νομός Δράμας υπάγεται στην Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης. Σύμφωνα με το Νόμο 2539/ , για τη «Συγκρότηση της Πρωτοβάθμιας Τοπικής Αυτοδιοίκησης» ο νομός διαιρείται σε οκτώ δήμους (Δράμας, Κάτω Νευροκοπίου, Προσοτσάνης, Νικηφόρου, Παρανεστίου, Δοξάτου, Σιταγρών, και Καλαμπακίου) και μία κοινότητα (Σιδηρονέρου). (Βασλή Δήμητρα 2002) Γεωγραφικά- Τοπογραφικά χαρακτηριστικά Τα μορφολογικά χαρακτηριστικά της περιοχής της Δράμας, χαρακτηρίζονται από τους τραχείς και δύσβατους ορεινούς όγκους του Ορβήλου και της Ροδόπης. Οι οροσειρές αυτές περιβάλουν τα δύο μεγάλα λεκανοπέδια των Σερρών και της Δράμας. Το υδάτινο δυναμικό για το λεκανοπέδιο της Δράμας, σχηματίζεται ανάμεσα στο Φαλακρό όρος (Μπόζ Ντάγ) προς τα Α και το Μενοίκιο προς τα Δ. Ο ποταμός Αγγίτης διασχίζει την επιφάνεια του λεκανοπεδίου Δράμας και αποτελείται από δύο βραχίονες, όπου αυτοί διακλαδίζονται μετά την κωμόπολη Συμβολή. Αυτός που διασχίζει το βόρειο τμήμα του λεκανοπεδίου έχει μεγάλο μήκος και δημιουργείται από τα ρέματα που κατεβαίνουν από τις νότιες πλαγιές του Φαλακρού όρους και τις ανατολικές του Μενοικίου. Ο βραχίονας του Αγγίτη που περνά το νότιο τμήμα του λεκανοπεδίου διαχωρίζεται επίσης σε δύο κλάδους. Στον έναν συγκεντρώνονται τα ρέματα που κατέρχονται από την κατεύθυνση της Δράμας και στο άλλο αυτά που προέρχονται από τους Φιλίππους. Ο Αγγίτης και οι παραπόταμοί του ονομάζονται ποταμοί, χαρακτηρισμός που οφείλεται κυρίως στο μεγάλο τους μέγεθος. 13

14 Μεταφορική λειτουργία της ευρύτερης περιοχής Από τον χάρτη της «μεταφορικής λειτουργίας της ευρύτερης περιοχής» παρατηρούμε το πρωτεύον οδικό δίκτυο, το δευτερεύον και τα Δημοτικά διαμερίσματα Δράμας. (βλέπε παράρτημα). Όπως φαίνεται από τον χάρτη της μεταφορικής λειτουργίας της ευρύτερης περιοχής της πόλης, η Δράμα θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί ως κόμβος μιας σειράς σημαντικών εθνικών και επαρχιακών δρόμων, που εξυπηρετούν τις μετακινήσεις εντός και εκτός του νομού. Οι βασικότεροι από αυτούς είναι οι ακόλουθοι: Η εθνική Οδός Δράμας-Καβάλας που συνδέει μέσω της Καβάλας την Δράμα με την υπόλοιπη Ανατολική Μακεδονία, τη Θράκη και την Τουρκία. Ο δρόμος αυτός βρίσκεται σε καλή κατάσταση από πλευράς οδοστρώματος, τα γεωμετρικά του όμως χαρακτηριστικά δεν είναι γενικά επαρκή και σε ορισμένα σημεία απαιτείται βελτίωσή τους. Νοτιοδυτικά της πόλης ξεκινά η οδός σύνδεσης της Δράμας με την Ε.Ο. Θεσσαλονίκης-Αλεξανδρούπολης. Παρά τα φτωχά της γεωμετρικά στοιχεία εμφανίζει υψηλούς κυκλοφοριακούς φόρτους, ενώ διέρχεται και μέσα από οικισμούς όπως Ν. Αμισσό, Κουδούνια, Μαυρολεύκη και Ροδόλιθος. Βορειοδυτικά της Δράμας ξεκινά μία ακόμη σημαντική οδός που 4 Km περίπου εντός της πόλης διακλαδίζεται και το ένα σκέλος της αποτελεί την Εθνική Οδό Δράμας-Σερρών ενώ το δεύτερο συνδέει τη Δράμα με Προσοτσάνη, Νευροκόπι για να καταλήξει τελικά στη Βουλγαρία. Προς βορειοανατολικά της πόλης υπάρχει ο επαρχιακός οδικός άξονας που κατευθύνεται προς Σιδηρόνερο και το δάσος Καρά Ντερέ. Η σύνθεση της κυκλοφορίας του δρόμου αυτού είναι κατά κύριο λόγο, φορτηγά που μεταφέρουν ξυλεία και επιβατικά αυτοκίνητα τουριστών που επισκέπτονται το δάσος. Στα βόρεια της Δράμας ξεκινά η επαρχιακή οδός προς τους οικισμούς Μοναστηράκι και Βαθύλακκος, που εξυπηρετεί και τα λατομεία μαρμάρου που βρίσκονται στο Φαλακρό Όρος. Ο δρόμος αυτό διέρχεται στην αρχή του και από το Γενικό Νοσοκομείο της Δράμας. Στα νότια τέλος της πόλης υπάρχει ένας ακόμη επαρχιακός δρόμος που εξυπηρετεί μια σειρά οικισμών όπως το Μικροχώρι, τη Φτελιά και το Καλαμπάκι. Πληθυσμός του νομού Δράμας Ο Νομός Δράμας, σύμφωνα με την απογραφή του 2001 έχει κατοίκους. Η θέση της πόλης Η πόλη της Δράμας είναι κτισμένη στις νότιες υπώρειες του λόφου Κορυλόβου που ανήκει στο Φαλακρό όρος και καταλαμβάνει έκταση 600 περίπου εκταρίων. Ο δομημένος χώρος της πόλης εκτείνεται στα χαμηλά υψόμετρα του λόφου. Αναπτύσσεται μεταξύ των ισοϋψών 95 μ. που ισχύει για το χαμηλότερο τμήμα της πόλης και φθάνει μέχρι και τα 135 μ. για το υψηλότερο που ανεβαίνει στις πλαγιές. Έτσι οι κλίσεις του εδάφους μέσα στην πόλη είναι 3% περίπου για το κατώτερο τμήμα της και 10-15% για το ανώτερο. 14

15 Πολεοδομική διαίρεση της πόλης Όπως φαίνεται από τον χάρτη της «μεταφορικής λειτουργίας της ευρύτερης περιοχής της πόλης» (βλέπε παράρτημα), η πόλη είναι χωρισμένη με το Γ.Π.Σ. του 1984 σε 39 γειτονιές συνοικίες, συν τρεις ακόμη δορυφορικούς οικισμούς (Αμπελάκια, Ταξιάρχες, Νέα Σεβάστεια), που αποτελούν πιο ομοιογενείς πολεοδομικές ενότητες. Ο Καποδιστριακός Δήμος Δράμας αποτελείται από τα εξής Δημοτικά Διαμερίσματα: Μοναστηράκι, (Βαθύλακκος), Ξηροπόταμος, Μυλοπόταμος, Καλός Αγρός, Κουδούνια, Μαυρόβατος, Χωριστή και Καλίφυτος. Οι κύριες συνοικίες στις οποίες διαιρείται η πόλη είναι: η Νέα Κρώμνη, ο Κεντρικός συνοικισμός, η Αγία Βαρβάρα, η Αγία Τριάδα, τα Κρατικά, το Προάστειο, η Στενήμαχος, οι Αμπελόκηποι, ο Αρκαδικός και η Νέα Αμισός. Πληθυσμός της πόλης Σύμφωνα με την απογραφή της ΕΣΥΕ που έγινε το 2001, ο πληθυσμός της πόλης της Δράμας είναι κατοίκους. Γενική περιγραφή της πόλης της Δράμας Παρακάτω γίνεται μια αναφορά στην ιστορική αναδρομή της πολεοδομικής οργάνωσης της πόλης, στην οικονομική και κοινωνική θέσης της πόλης, δηλαδή για την ποιότητα ζωή των κατοίκων της πόλης, αλλά και τις δυνατότητες τουρισμού. Επιπλέον δίνονται πληροφορίες για την υφιστάμενη ιεράρχηση του οδικού δικτύου της πόλης, τους κυκλοφοριακούς φόρτους που έχει, δίνονται στοιχεία για τις μετακινήσεις, για την συγκοινωνιακό σύστημα της πόλης, για την στάθμευση, και τέλος για το φυσικό αβιοτικό περιβάλλον (υδρολογία, κλίμα) και για το φυσικό αβιοτικό περιβάλλον (σχηματισμοί βλάστησης). Μέσα από τον χάρτη «γενική περιγραφή της πόλης» (βλέπε παράρτημα) της Δράμας παρουσιάζονται ορισμένες από τις παραπάνω πληροφορίες για την υφιστάμενη κατάσταση της πόλης (που επεξεργαστήκαμε από τον τοπογραφικό χάρτη της πόλης της Δράμας. Πολεοδομική οργάνωση της πόλης της Δράμας. Ιστορική αναδρομή Η μορφολογία του σύγχρονου αστικού ιστού της Δράμας είναι η κατάληξη των διεργασιών και των επεμβάσεων που σημειώθηκαν στη δομή και στην οργάνωση της πόλης κατά τη διάρκεια της μακράς παρουσίας της στο συγκεκριμένο χώρο. Οι διαδοχικές φάσεις της εξέλιξής της διαφαίνονται από τα μνημεία που διατηρούνται μέχρι σήμερα στην πόλη, όπως και από αυτά που πρόσφατα αποκαλύφθηκαν. Οι γραπτές μαρτυρίες που αναφέρονται σ αυτήν αποτελούν τεκμήρια για τον προσδιορισμό της σχετικά όψιμης πολεοδομικής συγκρότησης. Οι μέχρι τώρα ενδείξεις δεν επαρκούν για τον προσδιορισμό της έκτασης και του μεγέθους του οικισμού των προϊστορικών και ιστορικών χρόνων. 15

16 Η κατασκευή της πρώτης οχύρωσης στη βυζαντινή περίοδο πιστοποιεί τη θέση και τα όρια του οικισμού την εποχή αυτή. Το τείχος στην πορεία του ακολουθεί τη μορφολογία του εδάφους. Το περίγραμμά του καθορίζεται με σχετική ακρίβεια από τα τμήματα που υπάρχουν. Είχε δύο πύλες από τις οποίες η μία ήταν στην ανατολική πλευρά και η άλλη στη δυτική. Η περίμετρος του βυζαντινού περιβόλου είναι καθοριστική για το μέγεθος του οικισμού. Η έκταση που περικλείει έχει εμβαδόν σχεδόν 40 στρέμματα. Σ αυτήν αναλογούν κατοικίες που αντιστοιχούν σε κατοίκους περίπου. Οι δύο βυζαντινές εκκλησίες που διατηρούνται ακόμη γειτνιάζουν με το τείχος. Ο ναός των ταξιαρχών είναι χτισμένος σε επαφή με την νοτιοανατολική πλευρά του, ενώ ο ναός της Αγίας Σοφίας βρίσκεται προς τη βορειοανατολική γωνία. Εικόνα 1. Γραφική αποκατάσταση του βυζαντινού περιβόλου και τοπογραφικό της ευρύτερης περιοχής. Εικόνα 2. Βυζαντινός περίβολος. Γραφική αποκατάσταση και η σχέση του με τον παραδοσιακό ιστό. 16

17 Το 14 ο αι. η παρουσία και η δυνατότητα παραμονής της αυτοκράτειρας Ειρήνης υποδηλώνουν ότι η πόλη διαθέτει την εποχή αυτή κατάλληλη υποδομή και τον απαιτούμενο βαθμό εξοπλισμού και ανάπτυξης για την φιλοξενία μιας αυτοκράτειρας. Η χρήση του κάστρου για την άμυνά της έπαψε να υφίσταται μετά την κατάληψή της από τους Οθωμανούς. Στα μέσα του 17 ου αι. η πόλη είχε επεκταθεί εκτός των τειχών. Η πολεοδομική της συγκρότηση περιλαμβάνει την περιοχή κατοικίας, την αγορά και το χώρο αναψυχής των κατοίκων. Η περιοχή κατοικίας διακρίνεται σε δύο οικιστικές ενότητες που διαχωρίζονται μεταξύ του από τον χείμαρρο. Η μία ενότητα περιβάλλεται από τα τείχη όπου ο χριστιανικός πληθυσμός κατοικεί εντός των τειχών, που είναι ο παλαιότερος πυρήνας σ αυτήν την περιοχή και περιλαμβάνει τα βυζαντινά κτίσματα καθώς και τη Αρχιεπισκοπή. Η δεύτερη ενότητα βρίσκεται προς την ανατολική επέκταση της πόλης που αναλογεί στην επέκτασή της και εκτός των τειχών όπου ο μουσουλμανικός πληθυσμός κατοικεί σε αυτόν. Η έκτασή της είναι μεγαλύτερη από αυτήν που κατέχει ο εντός των τειχών συνοικισμός και περιλαμβάνει περισσότερα και μεγαλύτερα σπίτια. Η αγορά αναπτύσσεται παράλληλα με το χείμαρρο Τσάι ( οδός Κέννεντυ- 19ης Μαΐου) που διασχίζει την πόλη και τη χωρίζει σε δύο τμήματα. Η κοίτη του ήταν λιθόστρωτη. Η περιοχή αναψυχής των κατοίκων βρίσκεται στο νότιο τμήμα της πόλης, κοντά στο «Εσκί τζαμί». Η επιλογή της θέσης οφείλεται στα νερά που υπάρχουν άφθονα εκεί. Η οικονομική ανάπτυξη της περιοχής στα μέσα του 19 ου αι. συμβάλει στην ανάδειξη της πόλης ως οικονομικό, στρατιωτικό και διοικητικό κέντρο της ευρύτερης περιφέρειας. Το κατασκευάζεται ο σιδηροδρομικός σταθμός στα νότια της πόλης. Ο εκσυγχρονισμός της συγκοινωνιακής υποδομής και η ένταξή της στο δίκτυο σιδηροδρόμων της χώρας βελτιώνει τις συνθήκες διακίνησης των ατόμων και προϊόντων. Οι κάτοικοί της ασχολούνται κυρίως με το εμπόριο και τη βιοτεχνία. Μεγάλος είναι και ο αριθμός ξενοδοχείων και πανδοχείων που λειτουργεί στην πόλη. Στο τέλος του 19 ου αι. με στόχο την αναδιάρθρωση και τον εκσυγχρονισμό του κράτους, ανεγείρονται στη Δράμα από την τουρκική κυβέρνηση μεγάλα δημόσια κτίρια, όπως είναι το Διοικητήριο (1884) και το Δημαρχείο, οι Φυλακές (1906), το Ορφανοτροφείο και το Στρατιωτικό νοσοκομείο ως σχολεία της Τουρκικής Κοινότητας (αρχές 20 ου αι.), το Δημοτικό Νοσοκομείο (1901), το Τουρκικό Διδασκαλείο (πριν από το 1892). Όλα τα δημόσια κτίρια κατασκευάζονται στην περιοχή εκτός των τειχών, πάνω σε δρόμους που πλαισιώνουν περιμετρικά τη μουσουλμανική κατοικία. Μόνο το κτίριο του Δημαρχείου τοποθετείται στο κέντρο της πόλης στο χώρο της αγοράς. Ο πολεοδομικός σχηματισμός της πόλης στις αρχές του 20 ου αι. διατηρεί τα βασικά του χαρακτηριστικά, όπως αυτά έχουν επισημανθεί ήδη από το 17 ο αι. Οι κρατικές παρεμβάσεις, που σημειώνονται στον παραδοσιακό πυρήνα, αφορούν κυρίως την ανέγερση των δημόσιων κτηρίων κοινής ωφελείας και στη διαμόρφωση των αντίστοιχων οδών για την εξυπηρέτησή τους. Έτσι η πολεοδομική ενότητα της Δράμας κατά την τελευταία περίοδο της Τουρκοκρατίας, περιλαμβάνει τις δύο περιοχές κατοικίας, διακεκριμένες μεταξύ τους, που καταλαμβάνουν το ανατολικό και δυτικό τμήμα της πόλης. Ανάμεσά τους αναπτύσσονται το εμπορικό και διοικητικό κέντρο της πόλης που εκτείνεται γραμμικά κατά μήκος του χειμάρρου που διαχωρίζει τις δύο οικιστικές ενότητες. Η επικοινωνία των κατοίκων διασφαλίζεται με τις «λίθινες» γέφυρες που ενώνουν τις όχθες του χειμάρρου. Σπουδαιότερη από 17

18 αυτές είναι εκείνη της οδού Βενιζέλου. Διακρίνονται δύο κύριοι οδικοί άξονες που διασχίζουν την πόλη. Ο ένας είναι αυτός της οδού Βενιζέλου, που διαπερνά εγκάρσια τη δυτική συνοικία με άξονα Α-Δ, και ο άλλος της οδού Μεγάλου Αλεξάνδρου, που διέρχεται κατά μήκος της δυτικής πλευράς της ανατολικής συνοικίας με άξονα Β-Ν. Ένας τρίτος οδικός άξονας με κατεύθυνση Β-Ν δημιουργείται στα νότια της πόλης και τη συνδέει με το σιδηροδρομικό σταθμό. Η μορφολογία του αστικού ιστού της πόλης διατήρησε τα βασικά χαρακτηριστικά της στα πρώτα χρόνια μετά την απελευθέρωση από τον τουρκικό ζυγό. Ο παράγοντας όμως που επηρέασε καθοριστικά την πολεοδομική οργάνωση της πόλης ήταν οι έντονες πληθυσμιακές ανακατατάξεις που σημειώθηκαν στη Δράμα μετά τους Βουλγαρικούς πολέμους και ιδιαίτερα μετά την Μικρασιατική καταστροφή και την ανταλλαγή των πληθυσμών που ακολούθησε. Ο μεγάλος αριθμός των προσφύγων που κατέφυγε στην πόλη οδήγησε στην ξαφνική και αλματώδη αύξηση του πληθυσμού της. Η μεγάλη απόσταση των προσφυγικών συνοικισμών από το παραδοσιακό πυρήνα της πόλης αυξάνει την έκτασή της και δημιουργεί ασυνέχεια στο πολεοδομικό ιστό. Η ανοικοδόμηση στον παραδοσιακό πυρήνα της πόλης ακολουθεί την υφιστάμενη ρυμοτομία. Σ αυτήν σημειώνονται μικρής κλίμακας επεμβάσεις που αφορούν κυρίως διανοίξεις ή διαπλατύνσεις οδών και δεν υπάρχει καμία πρόβλεψη για ειδικούς όρους δόμησης. Η πρώην μουσουλμανική συνοικία έχει εγκαταλειφθεί από τον πληθυσμό της. Παραμένει ακατοίκητη γιατί υπάρχουν προβλήματα στον εποικισμό της. Η ανάγκη αναθεώρησης της υφιστάμενης ρυμοτομίας και η προσαρμογή της στις σύγχρονες πολεοδομικές αντιλήψεις προκαλούν την κρατική παρέμβαση. Από το 1923 έχει θεσπιστεί από την πολιτεία το διάταγμα που καθορίζει τους κανόνες και τους όρους δόμησης για την πολεοδομική και κτιριακή ανανέωση των πόλεων του ελληνικού κράτους και επιβάλλεται η σύνταξη νέων σχεδίων για τις πόλεις, οι οποίες η δόμησή τους είναι ανεπαρκής σύμφωνα με τους παραπάνω κανόνες και όρους. Ο επανασχεδιασμός της πόλης με στόχο τη μετάπλαση και την ποιοτική της αναβάθμιση αγνοεί τη μορφολογία του υπάρχοντος παραδοσιακού ιστού, καθώς και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του που αναπτύχθηκε από την συνεχή παρουσία και την αστική παράδοση της πόλης. Το πολεοδομικό συγκρότημα οργανώνεται κεντροβαρικά ως προς τη κεντρική πλατεία που αυξάνεται δυσανάλογα με την έκταση της πόλης. Διανοίγονται δρόμοι μεγάλου πλάτους που ξεκινούν σε ακτινωτή διάταξη από αυτήν. Υποβαθμίζεται ο άξονας της σημερινής οδού Βενιζέλου, που υπήρξε η κύρια οδική αρτηρία της πόλης για πολλούς αιώνες. Προτείνεται η διάνοιξη νέας οδού, της σημερινής Αγ. Σοφίας, που προκύπτει μετά τη ρυμοτόμηση πολλών κτισμάτων καθώς και τμήματος του τείχους. Επίσης κατεδαφίζονται άπαντα τα καταστήματα και οικήματα από του φαρμακείου Βαλάνη μέχρι της Αγ. Σοφίας ευτυχώς μη συμπεριλαμβανομένης. Τα μνημεία της πόλης αγνοούνται στη νέα ρύθμιση. Πολλά μουσουλμανικά τεμένη ρυμοτομούνται. Μόνο η Αγία Σοφιά προβάλλεται στον άξονα της ομώνυμης αρτηρίας. Στον παραδοσιακό πυρήνα επιβάλλεται νέα μορφή πολεοδομικού ιστού. Στη χριστιανική συνοικία και στην περιοχή της αγοράς, η νέα γεωμετρική χάραξη ακολουθεί σχετικά τη μορφή του υπάρχοντος. Στη μουσουλμανική συνοικία η προτεινόμενη επέμβαση είναι ισοπεδωτική. Δημιουργείται νέο πλέγμα αστικού ιστού με ορθογωνικού σχήματος οικοδομικά τετράγωνα και κάθετες διασταυρώσεις οδών. Δεν διατυπώνονται παρατηρήσεις για την οργάνωση της πόλης και για τα μνημεία της 18

19 τα οποία πρόκειται να κατεδαφιστούν. Τον Απρίλιο του 1930 εγκρίνεται η τελική μελέτη ενός νέου σχεδίου, που θα εκπληρώνει όλους τους όρους της νεότερης Αρχιτεκτονικής. Μετά από εισήγηση της Δημοτικής αρχής καθορίζονται σε κάθε περιοχή το σύστημα δόμησης, το ελάχιστο εμβαδό και οι ελάχιστες διαστάσεις των οικοπέδων. Συνέπεια του αδιεξόδου που δημιουργήθηκε από την αδυναμία εφαρμογής του σχεδίου πόλεως ήταν οι συνεχείς και μέχρι σήμερα τροποποιήσεις του για το σεβασμό και την προσαρμογή του στην υπάρχουσα κατάσταση. Το αποτέλεσμα είναι η διάσωση ορισμένων μνημείων της πόλης και η διατήρηση ενός σημαντικού και αξιόλογου τμήματος του κτηριακού της δυναμικού. Οικονομική και κοινωνική θέση της πόλης. Χρήσεις γης στην πόλη Στον χάρτη «της γενικής περιγραφής της πόλης» (βλέπε παράρτημα), παρουσιάζονται διαγραμματικά μερικές από τις χρήσεις γης που υπάρχουν στην πόλη της Δράμας. Οι βασικές χρήσεις γης (υπηρεσίες, εμπόριο, αναψυχή) έχουν αναπτυχθεί κυρίως στην ευρύτερη περιοχή του κέντρου (Εθνικής Αμύνης, Λαμπριανίδη, 19 ης Μαΐου, Βενιζέλου, Βεργίνας κτλ.) και κατά δεύτερο λόγο κατά μήκος των βασικών αξόνων σύνδεσης με την περιφέρεια και την ενδοχώρα (1 ης Ιουλίου, Ευξείνου Πόντου). Κάποιες βασικές εξυπηρετήσεις (λιανικό εμπόριο) παρατηρούνται και στην περιφέρεια (τάση που επιδιώκεται και από το Γ.Π.Σ.) στα κέντρα των παραδοσιακών γειτονιών συνοικιών, η πόλη όμως είναι κατά βάση εξαρτημένη από το κέντρο. Αποκέντρωση λειτουργιών παρατηρείται κυρίως σε κοινόχρηστες/ κοινωφελείς χρήσεις όπως σχολεία, αθλητικές εγκαταστάσεις, υγεία πρόνοια, πράσινο αναψυχή. Για παράδειγμα, στο βόρειο τμήμα της πόλης συγκεντρώνονται εκτός των άλλων το Γενικό Νοσοκομείο, το Γηροκομείο, το Ορφανοτροφείο, η Σχολή Νοσηλευτικής, το μικρό κλειστό γυμναστήριο, το Κολυμβητήριο και το Εθνικό Στάδιο Δράμας, ενώ το μεγάλο κλειστό γήπεδο «Κραχτίδη» βρίσκεται στα ανατολικά όρια της πόλης. Στον τομέα της εκπαίδευσης, αν και την τελευταία εικοσαετία υπάρχουν σημαντικές βελτιώσεις, εντούτοις δεν έχουν εξαλειφθεί εξολοκλήρου οι αδυναμίες, καθώς υφίστανται ακόμα προβλήματα κτιριακής υποδομής και εξοπλισμού σε σχολεία με μεγάλη ακτίνα εξυπηρέτησης μαθητών, σε περιπτώσεις συστεγάσεων σχολείων (π.χ. το 13 ο Δημοτικό Σχολείο με το 22 ο Νηπιαγωγείο, όπως επίσης και το 2 ο με το 5 ο Γυμνάσιο) και σε ελλείψεις επαρκών χώρων προαυλίου (π.χ. 1 ο και 19 ο Νηπιαγωγείο όπως επίσης το 7 ο Δημοτικό Σχολείο). Αξίζει πάντως να σημειωθεί η λειτουργία του Παραρτήματος Δράμας του Τεχνολογικού Εκπαιδευτικού Ιδρύματος (Τ.Ε.Ι.) Καβάλας με δύο τμήματα, το μεν Τμήμα Δασοπονίας βρίσκεται στον οικισμό Ρούδινα, δίπλα στις νέες εργατικές κατοικίες του Προαστείου, και το Τμήμα Αρχιτεκτονικής Τοπίου στη συμβολή των οδών Χρυσοβέργη και Κασσάνδρου. Στην περιφέρεια του κέντρου και κατά μήκος σημαντικών οδικών αξόνων (π.χ. Τέρμα Ευξείνου Πόντου και στην εθνική οδό Δράμας Καβάλας) μεταφέρονται σταδιακά μεγάλες εμπορικές μονάδες, όπως υπεραγορές (super market) και αντιπροσωπείες αυτοκινήτων, επιδιώκοντας καλύτερη πρόσβαση και καλύτερες συνθήκες στάθμευσης. 19

20 Μια σειρά οχλουσών χρήσεων (συνεργεία αυτοκινήτων, ξυλουργία, μηχανουργεία), αλλά και χρήσεων που παράγουν βαριά κυκλοφορία (αποθήκες, χονδρεμπόριο, μεταφορικές εταιρίες) παραμένουν στην ευρύτερη περιοχή του κέντρου, συνεισφέροντας σημαντικά στην εμφάνιση σημαντικών κυκλοφοριακών προβλημάτων στην πόλη. Στην δημιουργία βέβαια σημαντικών προβλημάτων στην κυκλοφορία συνεισφέρουν και οι κύριες υπηρεσίες της πόλης που στην συντριπτική τους πλειοψηφία συσσωρεύονται στην περιοχή γύρω από την κεντρική πλατεία (τράπεζες, Ο.Τ.Ε., δημόσια και δημοτικά καταστήματα, κλπ.) καθώς και αρκετές υπεραγορές (super market) που τα περισσότερα λειτουργούν χωρίς καμία απολύτως υποδομή για στάθμευση και φορτοεκφόρτωση εμπορευμάτων. Ένα σημαντικό τμήμα των χρήσεων της ψυχαγωγίας των νέων (μπαρ, καφετέριες, κλπ.) έχει εγκατασταθεί στην περιοχή νοτιοανατολικά της κεντρικής πλατείας, στις οδούς Περ. Κάβδα, Εφ. Αξιωματικών, Ηπείρου κλπ., με τάσεις μικρής αλλά σταθερής επέκτασης. Ποιότητα ζωής Η πόλη της Δράμας, σήμερα, με τους κατοίκους, εκτός από οικονομικό και εμπορικό κέντρο που έχει την ευκαιρία να προβάλλει τα προϊόντα του στη σημαντική ετήσια εμπορική έκθεση, αποτελεί ακόμη πνευματική κυψέλη και κέντρο ψυχαγωγίας. Κάθε χρόνο οργανώνονται εκδηλώσεις λόγου και τέχνης, με πολλές εκθέσεις καλλιτεχνών από τις βαλκανικές χώρες. Στα τέλη Ιουνίου, ντόπιοι και φιλοξενούμενοι καλλιτέχνες συμμετέχουν στις γιορτές της πόλης, στα "Ελευθέρια", με πιο χαρακτηριστική την καθιερωμένη χορωδιακή συνάντηση. Στα μέσα Σεπτεμβρίου, συνεχίζεται από το δήμο Δράμας ο πετυχημένος θεσμός του Φεστιβάλ Ταινιών Μικρού Μήκους, που εμπλουτίστηκε τα τελευταία χρόνια με το διεθνές τμήμα και πολλά αφιερώματα. Ο επισκέπτης, όμως, έχει την ευκαιρία να ψυχαγωγηθεί με πολλούς ακόμη τρόπους στη Δράμα. Σε μια πόλη όπου λατρεύτηκε το ποδόσφαιρο χάρη στην ιστορική ομάδα "Δόξα Δράμας" και αναπτύσσονται σήμερα κυρίως τα αθλήματα του βόλεϊ, του μπάσκετ και του χάντμπολ, ο αθλητισμός για πολλούς είναι τρόπος ζωής. Οι φίλοι της άθλησης μπορούν να γυμναστούν στις εγκαταστάσεις του Εθνικού Σταδίου ή να απολαύσουν το βάδισμα στον Κορύλοβο μέσα στα πεύκα και στα πάρκα της πόλης. Επίσης υπάρχουν δημοτικές εγκαταστάσεις για τένις, οργανωμένοι ιδιωτικοί χώροι για "μίνι" ποδόσφαιρο, πίστες για ανεμοπτερισμό στον Κορύλοβο και "καρτ" στην ανατολική είσοδο της πόλης. Η Δράμα, όμως, είναι ιδιαίτερα γνωστή για τη νυχτερινή διασκέδαση, καθώς οι κάτοικοι διακρίνονται για τη ζωντάνια τους και την έφεση στο χορό και στο τραγούδι. Τουρισμός. Δυνατότητες της πόλης της Δράμας Η ίδια η πολιτεία της Δράμας, που είναι κτισμένη στα νερά της Αγίας Βαρβάρας, είναι πόλος έλξης για τους τουρίστες. Τα πολιτισμικά μνημεία της νεότερης ιστορίας, τα τείχη της Δράμας, το αρχαιολογικό μουσείο, το εκκλησιαστικό μουσείο, τα διάφορα κτίρια που βρίσκονται κυρίως στον παραδοσιακό ιστό της πόλης που καλούνται ως έργα τέχνης, τα θρησκευτικά μοναστήρια της παραδοσιακής ορθοδοξίας μιλούν για περιηγητικό και μορφωτικό τουρισμό. 20

21 Από πολιτισμική πλευρά διαθέτει ένα πλήθος των λαϊκών χορών από τους πολλούς πολιτισμικούς συλλόγους εγγυάται για ψυχαγωγία ποιότητας. Ύδρευση Τεχνικές υποδομές Το δίκτυο των σωλήνων ύδρευσης έχει μήκος 120 χλμ. και το μεγαλύτερο ποσοστό τους αποτελείται από αμιαντοσωλήνες. Το πόσιμο νερό ελέγχεται καθημερινά για την ποιότητά του και την συγκέντρωση χημικών στοιχείων, όπως για παράδειγμα το χλώριο (Cl). Στην περιοχή ευθύνης της επιχείρησης υπάρχουν εγκατεστημένα υδρόμετρα, τα οποία μετρούν την κατανάλωση νερού. Αποχέτευση Στα νότια της πόλης, στο 4 χλμ. της Εθνικής Οδού Δράμας - Θεσσαλονίκης λειτουργεί από το 2003 δοκιμαστικά και από το 2004 κανονικά ο βιολογικός καθαρισμός του Δήμου Δράμας. Ο βιολογικός καθαρισμός εξυπηρετεί κατοίκους, δηλαδή την πόλη της Δράμας, το Μοναστηράκι, την Καλλίφυτο και τμήμα του Ξηροποτάμου. Η διοχέτευση των λυμάτων στον βιολογικό καθαρισμό γίνεται μέσω ενός συλλεκτήριου αγωγού. Οδικό δίκτυο Υφιστάμενη Ιεράρχηση Οδικού Δικτύου Στη Δράμα όπως και στις περισσότερες Ελληνικές πόλεις, όπου το πραγματικό αρτηριακό δίκτυο είναι περιορισμένο και οι δυνατότητες επεκτάσεως του μικρές, πολλές δευτερεύουσες οδοί που θα έπρεπε σε κανονικές συνθήκες να χαρακτηρισθούν ως συλλεκτήριες ή ακόμα και σαν τοπικές, λειτουργούν ως αρτηρίες για διαμπερείς μετακινήσεις, με όλες τις δυσμενείς συνέπειες από άποψη ασφάλειας, διάσπασης του οικιστικού συνόλου και υποβαθμίσεως του περιβάλλοντος. Συνοψίζοντας, οι δρόμοι της πόλης κατατάσσονται όπως φαίνεται στον πίνακα που ακολουθεί: ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΕΣ ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣ ΑΡΤΗΡΙΕΣ ΑΡΤΗΡΙΕΣ 1 ης Ιουλίου Ινστιτούτου ΤΟΠΙΚΕΣ ΟΔΟΙ Εθνικής Αμύνης (από 1 ης Ιουλίου έως Πλατείας Ελευθερίας) Λεωφόρος Στρατού Οι υπόλοιπες οδοί Πατριάρχου Διονυσίου Παγγαίου Κεφαλληνίας Σαγγαρίου Κεφαλληνίας Δορυλαίου) (από ως 21

22 Ευξείνου Πόντου Οδυσσέως Αγίας Βαρβάρας (από Πλατεία 25 ης Ταξιαρχίας έως Στάδιο Δόξας Δρ.) Γαληνού (από Φιλίππου ως Σκρα) Φιλίππου Βεργίνας Χρυσοβέργη Θεμιστοκλέους Γ. Παπανδρέου Εθνικής Αμύνης (από Αθανασιάδη έως Αγίας Σοφίας) Δ. Γούναρη. Αγίας Σοφίας (από Μ. Αλεξάνδρου έως 19 ης Μαΐου) Λαμπριανίδη Μ. Αλεξάνδρου Εθνικής Αντίστασης Ιπποκράτους (από Ακροπόλεως έως έξοδο πόλης) Αντιγόνου 19 ης Μαΐου Αθανασιάδη Γ. Σταύρου Καραϊσκάκη (από 19 ης Μαΐου έως Κύπρου) Ηφαιστίωνος 22

23 Παλαιολόγου Ν. Καζατζάκη (από Κ. Παλαιολόγου έως Γ. Παπανδρέου) Βενιζέλου Ιουστινιανού Κυκλοφοριακοί Φόρτοι Αστικού οδικού δικτύου Με βάση τα αποτελέσματα των κυκλοφοριακών ρυθμίσεων και την έρευνα της κυκλοφορίας που έγινε από το Δήμο Δράμας (Μελέτη οργάνωσης της κυκλοφορίας και της στάθμευσης και μελέτη εφαρμογής αυτών για την πόλη της Δράμας), αναφέρονται τα ακόλουθα συμπεράσματα: Το βασικό οδικό δίκτυο διακινεί μεν αυξημένους ημερήσιους κυκλοφοριακούς φόρτους όχι όμως απαγορευτικούς για μία πόλη της κλίμακας της Δράμας. Το πρόβλημα εντοπίζεται στο ότι πρακτικά όλοι οι βασικοί άξονες στο κέντρο, λόγω του μικρού πλάτους, διαθέτουν μια μόνο κυκλοφοριακή λωρίδα ανά κατεύθυνση, οπότε λόγω της παρόδιας στάθμευσης παρουσιάζεται έντονο πρόβλημα ροής στις ώρες αιχμής. Το πλέον προβληματικό κυκλοφοριακό σημείο της πόλης είναι η πλατεία Ελευθερίας, η κεντρική πλατεία της Δράμας, όπου καταγράφηκαν μία από τις υψηλότερες κυκλοφορίες για την πόλη. Οι πλέον φορτισμένοι οδοί του αστικού δικτύου είναι η Εθνικής Αμύνης, η Πατριάρχου Διονυσίου και η 1 ης Ιουλίου, η Πατριάρχου Διονυσίου από το κόμβο με την 19 ης Μαΐου παρατηρήθηκαν οι μέγιστες μετρήσεις. Στην συνέχεια σημαντικές φορτίσεις εμφανίζουν και οι οδοί Οδυσσέως, Μεγ. Αλεξάνδρου, Αντιγόνου και Ιουστινιανού, καθώς φυσικά και όλες οι οδοί που οδηγούν σε πύλες εισόδου και εξόδου της πόλης (Ευξείνου Πόντου, Λεωφόρος Στρατού, Παγγαίου, Φιλίππου). Εικ. 4.Άποψη της πλατείας Ελευθερίας. Εικ. 5.Οδός Πατριάρχου Διονυσίου. Μετακινήσεις 23

24 Σχολιάζοντας τα στοιχεία από την μελέτη μετακινήσεων που έγινε από το δήμο Δράμας σύμφωνα το 2001 (Μελέτη οργάνωσης της κυκλοφορίας και της στάθμευσης και μελέτη εφαρμογής αυτών για την πόλη της Δράμας), το ποσοστό των μετακινήσεων με Ι.Χ., ανεξαρτήτως σκοπού, είναι μεγάλο (44.3%), γεγονός που πιστοποιεί ότι οι Δραμινοί χρησιμοποιούν το Ι.Χ. τους αυτοκίνητο ακόμα και για πολύ μικρού μήκους μετακινήσεις, με αποτέλεσμα την όξυνση των κυκλοφοριακών προβλημάτων στο κέντρο της πόλης. Σε αντίθετη αναλογία με το προηγούμενο, το ποσοστό των μετακινήσεων με τα πόδια (34,4%) πρέπει να θεωρηθεί χαμηλό. Το ποσοστό αυτό (κατανοητό εν μέρει, λόγω της ανυπαρξίας δικτύου πεζοδρόμων) μπορεί να αυξηθεί αρκετά με κατάλληλες ρυθμίσεις που κάνουν τη πεζή μετακίνηση ελκυστικότερη. Το συνολικό ποσοστό των μετακινήσεων με λεωφορεία δεν ξεπερνά το 8%, είναι δηλαδή ιδιαίτερα χαμηλό για μια πόλη με μέσες και μεγάλες αποστάσεις όπως η Δράμα. Συγκοινωνιακό σύστημα Α. Υπεραστική συγκοινωνία Η πόλη συνδέεται με τα μεγάλα αστικά κέντρα της χώρας (Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Καβάλα, Ξάνθη, Σέρρες) με τα λεωφορεία του ΚΤΕΛ Νομού Δράμας, με δρομολόγια σχετικά συχνά και αξιόπιστα ωράρια. Η επιλογή πάντως του χώρου στάθμευσης και αφετηρίας των λεωφορείων δεν θεωρείται η ενδεδειγμένη. Η χωροθέτησή του σε οικοδομικό τετράγωνο στην κεντρική περιοχή της πόλης, σε συνδυασμό με την κίνηση των οχημάτων στους παρόδιους δρόμους, δημιουργεί συχνά κυκλοφοριακά προβλήματα και προκαλεί περιβαλλοντική υποβάθμιση μίας περιοχής που γειτνιάζει με τον Δημοτικό κήπο Δράμας. Εικ. 6. Υπεραστική συγκοινωνία. Άποψη. Εικ. 7. Άποψη της οδού Βίτσι. Εικ. 8. Το κτίριο. Κύρια όψη. Εικ. 9. Πλάγια όψη. 24

25 Εικ.10. Άποψη της οδού Γ. Σεφέρη. Εικ.11. Αρχή της οδού Γ. Σεφέρη. Είσοδος των λεωφορείων στο χώρο. Β. Αστική συγκοινωνία Η συγκοινωνιακή κάλυψη της πόλης καθώς και των γειτονικών οικισμών του περιαστικού χώρου, γίνεται από το αστικό ΚΤΕΛ Δράμας. Η οργάνωση των διαδρομών συνίσταται σε 11 γραμμές, που όμως δεν καλύπτουν ικανοποιητικά όλον τον αστικό ιστό. Αναλυτικότερα, για κάθε μία από τις λεωφορειακές γραμμές αυτές, αξίζει να αναφέρουμε τα εξής: Γραμμή αστικού ΚΤΕΛ Α. (Σταθμός Κομνηνών-Βιομηχανική Ζώνη-Τμήμα Συγκοινωνιών-ΚΤΕΟ): Αυτή η γραμμή έχει την αφετηρία της στον Σιδηροδρομικό Σταθμό και τερματίζει στο Τμήμα Συγκοινωνιών στη Βιομηχανική Ζώνη της Δράμας. Χρησιμοποιεί βασικούς οδικούς άξονες της πόλης (Εθνικής Αμύνης, Αθανασιάδη, Βενιζέλου). Κατά την επιστροφή ακολουθείται η ίδια περίπου διαδρομή, με την Βενιζέλου να αντικαθίστανται από την Πέρδικα. Γραμμή αστικού ΚΤΕΛ Β. (Αμπελόκηπων-Τ.Ε.Ι.). Η αφετηρία της βρίσκεται στην 19 ης Μαΐου, διασχίζει την κεντρική περιοχή της πόλης μέσω των δρόμων Γ. Σταύρου, Αθανασιάδη και Εθνικής Αμύνης, για να καταλήγει στην 1 ης Ιουλίου. Η επιστροφή στην 19 ης Μαΐου γίνεται με την Πατριάρχου Διονυσίου. Γραμμή αστικού ΚΤΕΛ Γ. (Μαυροβάτου-Σεβάστειας): Έχει αφετηρία στην 19 ης Μαΐου και καλύπτει γραμμές σε οικισμούς νότια της Δράμας. Χρησιμοποιεί τις οδούς εντός πόλης Γ. Σταύρου, Αθανασιάδη και Εθνικής Αμύνης. Γραμμές αστικού ΚΤΕΛ Δ (Καλλιφύτου) και Ζ (Κ. Αγρού). Έχουν επίσης αφετηρία στην οδό 19 ης Μαΐου και προορισμό τους οικισμούς Καλλίφυτος και Χωριστή στα ανατολικά της πόλης. Γραμμές αστικού ΚΤΕΛ ΣΤ (Κουδουνίων) και (Κ. Αγρού): Η αφετηρία τους βρίσκεται στην οδό 19 ης Μαΐου και μέσω της Πατριάρχου Διονυσίου και της Παγγαίου κινείται και καλύπτει του οικισμού Κουδούνια και Καλός Αγρός που υπάρχουν στα νότια της πόλης. Γραμμές αστικού ΚΤΕΛ Η (Μυλοποτάμου) και Θ (Ξηροποτάμου): Έχουν και αυτές αφετηρία στην 19 ης Μαΐου και διασχίζοντας τον οδικό διάδρομο Βενιζέλου-Γούναρη-Ευξείνου Πόντου, εξέρχονται από την πόλη με προορισμό τους οικισμούς Μυλοπόταμος και Ξηροπόταμος στα βορειοδυτικά της Δράμας. Γραμμή αστικού ΚΤΕΛ Ι (Μοναστηρακίου και Βαθύλακου): Έχει επίσης αφετηρία στην 19 ης Μαΐου και προορισμό τους οικισμούς Μοναστηρακίου και Βαθυλάκκος βορείως της Δράμας. Η γραμμή διέρχεται από τις οδούς Γ. Σταύρου, Αθανασιάδη, Εθνικής Αμύνης, Λαμπριανίδη, Μ. Αλεξάνδρου για να εξέλθει από την πόλη μέσω της Εθνικής Ιπποκράτους. 25

26 Γραμμή αστικού ΚΤΕΛ Κ (Κρατικών): Έχει αφετηρία επί της Εθνικής Αμύνης (έμπροσθεν της Εμπορικής Τράπεζας) και χρησιμοποιεί την οδό Παπανδρέου και την Λεωφόρο Στρατού για να καταλήγει στην περιοχή της Δράμας Κρατικά. Εικ. 12. Οδός 19 ης Μαΐου. Αφετηρία των αστικών λεωφορείων. Γ. ΤΑΧΙ Στη Δράμα υπάρχουν σήμερα περίπου 125 αυτοκίνητα ταξί. Διατηρούν δέκα «πιάτσες», κυρίως σε κεντρικά σημεία της πόλης, με σημαντικότερες αυτές των οδών Αθανασιάδη, Εθνικής Αμύνης (Πλατείας Ελευθερίας) και Κύπρου (αφετηρία ΚΤΕΛ). Στάθμευση Στάθμευση στις περιοχές κατοικίας Με βάση την απογραφή όλων των χώρων στάθμευσης εκτός οδού που έγινε από το Δήμο Δράμας, υπάρχουν περίπου ιδιωτικές θέσεις στάθμευσης για την εξυπηρέτηση ενός συνόλου οχημάτων. Ένα ποσοστό δηλαδή περίπου 30% οχημάτων των κατοίκων σταθμεύουν σε χώρους στάθμευσης εκτός οδού, και το υπόλοιπο 70% είναι αναγκασμένο να αναζητήσει θέσεις στάθμευσης επί της οδού. Στάθμευση στην κεντρική περιοχή της πόλης Εντονότερο εμφανίζεται το πρόβλημα της στάθμευσης στην ευρύτερη ζώνη της κεντρικής περιοχής της Δράμας. Η επιτόπια έρευνα που έγινα από την ομάδα μελέτης του Δήμου Δράμας, οδήγησε στα ακόλουθα αποτελέσματα: Διατίθενται δηλαδή, συνολικά περίπου θέσεις στάθμευσης στην ευρύτερη περιοχή του κέντρου, εκ των οποίων οι 725, δηλαδή το 22%, βρίσκονται σε χώρους εκτός οδού. Από τις υπόλοιπες θέσεις παρά την οδό, οι 799 (ποσοστό 31%) είναι παράνομες, αφορούν θέσεις με καθεστώς εκ περιτροπής στάθμευσης ή παντελούς απαγόρευσης και χρησιμοποιούνται συστηματικά, χωρίς να επιβάλλονται κυρώσεις. Το φυσικό-αβιοτικό περιβάλλον Υδρολογία 26