ΕΧ ΙΚΗ ΕΠΕΤΗΡΙΣ ΤΟΜΟΣ Α' ΑΘΗΝΑΙ. ΤΕΧΝlκον ΕΠIΜΕΛΗΤΗρlον ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ. τενχοσ 11

Transcript

1 ΕΧ ΚΗ ΕΠΕΤΗΡΣ ΤΗΣ ΛΑΔΟΣ ΤΟΜΟΣ Α' τενχοσ 11 Ε ΤΕΧΝlκον ΕΠIΜΕΛΗΤΗρlον ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΑΘΗΝΑ

2 ΚΕΦ Γ ΣΧΕΔΑ ΠΟΛΕΩΝ. ΠΟΛΕΟΔΟΜΑ ΕΝ Ε.ΛΛΑΔ "'Υπό.ANAPr. ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΠΟVΛΟV,Δ.εuituvτου ΣχεδroΥ Πόλεων του "'Υπουργ. Σuyκoνωoνία;. Η ΔοκησςτοΟ ΤεχνκοΟ Επμελητηρόυ μό &νέθηκε τήν έντολήν νά 1tραγματευθωτό κεφάλαον '[οοτο της Έπετηρδος. "Ενόμσα,' δτ t συμ.. _βολή μου θ &ποβό ώφελμωτέρα, έαν δώσω aς αότήν περσσοτέραν οόσασ.τκήν μορφήν.. Επ. ζητημάτων ώς τό δπ' δψν, t ξηρα λεπτομερεακή μνεία. των γεγονότων, χωρς ναετνα d:μελητέα, όσάκς πρόκετα όπλως να στορηθώ τό 1t.αρελθόv, δέν &ρκεί,. ίνα έξαχθοον σαφη συμπεράσματα.. Κα τα συμπεράσματα ')tστεύω, δτ ένδ~αφέρoυν περσσότερον, gστω κα liv. ένδεχομένως δημουργοον παθητκόν δα τας έποχας, ες τας δποας &';αφέρετα t. έξστόρησς των γεγον6των, δότ οδτως &ρυόμεθα πολύτμα δδάγματα δα τό μέλλον.. Έν &ρχό 1:ης πραγματεας μου 'έκτθεντα, έν συντoμς:t σκέψες τνές γενκα, αίτvες δέν gxouv {Χμεσον σχέσν μέ τόν σκοπόν αότης. Εθεώρησα δμως ταύτας &ναγκαας πρός καθορσμόν ώρσμένων θέ,σεcoν ες τας δαφόρους &πόψες των' πολεοδομκων ζητημάτων; δστς καθστατ:α χρήσμος. δα τήν περάτέρω συγκρτκήνgρευναν των πεπραγμένων έν "Ελλάδ κατα τήν παρελθοοσαν tkatovtaettq:v.,"ακόλουθεί" βραχεiαέξστόρησς, των πεπραγμένων. τούτων κατα χρονολογκήν σεραν &πό της c;7υστάσεως τοο έλεύθέρουκράτουc; 'κα κατόπν έξετά:.ζοντα εδk~τερoν ώρσμένα. σχετκά θέματα. Α "Αθηνα,,t θεσσαλονκη κα δ:λλα τνές 1τόλες &ποτελοογ!δα κεφάλαα, έπεδή t σπουδαότης των πόλεων' tj t σοβαρότης κα 'liρωτοτυπα των ες αότας έφαρμοσβέντων. πολεοδομκων μέτρων, &πήτουν gpeuvav. Επεδή δέ. t παροοσα σύντομος gpeuva' έκτενετα κα ες κρσες, ίνα δα :rέραν αδτη εχη &πολύτως &ντκεμενκόν χαρακτηρα. &πέφυγα κατα τό δυνατόν τήν μνεαν ζώντων προσώπων, &ναμχθέντων καθ οονδήποτε τρόπον ες τήν πολεοδομκήν κνησν της χώρας. Πστεύωliλλωςτε, δτ, t έξέτασς της έπ έκατονταεταν έξελξεως τοαύτης φύσεως ζητήματος, δέν 1tρέπε να δ:γη ες τήν κρσν της καλης tj κακης δράσεως όλγων προσ,ώπων, t όποα &ποτελεί δ:λλο θέμα, άλλο ες τήν άνασκόπησν. της συνσταμένης 'δλων των ένεργεων, "τς κα ένδαφέρε κυρ,ως.

3 360. ΓΕΝIΚλ ΣΚΕΨΕΣ CH πόλς, απ=' αύτη; της πρώτης ύποτυπώ δους συστάσεώς της κατα τους προ'ίστορ<ους χρόνους της αν3ρωπότητo~, δείπετο πάντοτε ύπο κανόνων (αρχων), αποσκοπούντων τήν εξυπηρέτησ" των κονων κα ατομκων αναγκων τοϋ πλη3υσμοϋ, Οϊ κανόνες ο-δτοί, απορρέοντες κατα τας'6εμ.ελώδες. βασκας αρχάς των εκ φυσ~kων λόγων, ύφίσταντο, προ'ίόντος τοϋ χρόνου, εξέ. 1ξν παράλληλον προς την εξέ'.ξν των ανωτέρω αναγκων κα την συναφη "=" t:... _ά,, c"=, λλ λ'ζ "λ αναπτυsν του αννρωπνου πνευματος, ητς επο απ ασα ε κα ετε εοποίε δαρκως τα μέσα, τα όποία ό αν3ρωπος δέ3ετε δα την αντμετώπσν των άναγκων του. Κατ' αρχας άστά3μητο κα α~α3όρστo, οϊονε εξ ενστίκτου επβαλλόμενο. συν τiί προόδφ τοϋ άν3ρώπου, δεμορφοϋντο μκρον κα κατ όλίγον ες.σαφείς προδαγεγράμμένους κανόνας, Μεταβλητοοϋτω, οί ανωτέρω κανόνες κατα τόπον κα χρόνον (αναλόγως των κρατουσων κονωνκων κα '6ρησκευτκων αντλήψεων, της πνευμα. τκης άναπτύξεως τοϋ λαοϋ, τοϋ είδους τοϋ πο1tτεύματος, των ασχολων tωv. κατoίsων, των φυσκων το πκων δρων, τωυ σύγk~νωναkων συον3ηκων, της επδωκομένης αμύνης κατα προσβολης ξένων λαων, των Kατακ~ήσεων της επστήμης; των οίκονομκων μέσαν κ.τ. τ.) το μεν κα3ώρσαν ώρσμένας μορφας κα τρόπον λετουργίας (αδάφορον όρ30ν η 01) δα την σημερνην αντίληψν) ες τας κτσ3είσας πόλες κα τα; ούσώδες προρ3ήκας επί παλαων πόλεων, το δε επέδρασαν πολλάκς επί της περατέρω αναπτύξεως προϋφσταμένων πόλεων. προδαγράψαντες ες. αύτας δαφόρους μεταβολάς. Οϊ εν λόγφ κανόνες δεν εξήντλησαν "άντοτε ο θέμα της όμαλης άναπτύξεως κα λετουργίας της πόλεως, εν σχέσε προς τας ανάγκας της.. Δηλαδη: 0.) δεν άπετέλουν έναίον όρ-θολόγστκον σύστημ.α προσηρμοσμένον ες την ύπάρχουσαν η προβλεπομένην OΚOνOμKTtν δυναμκότητα τοϋ συνό 10υ κα αποβλέπον είς την μεγαλετέραν της τελευταίας "άπόδοσν, β) δεν εχον πλήρη τελκον αντκεμενκον σκοπόν δα σαφους; προδαγραφης, το με" του άπδ πάσης απόψεως μεγίστου όρίου της πόλεως, (δπερ Kα3στίi νοηην ταύτην ώς όργανσμόν, ο-δ δύνατα να μελετη3iί f κατάλληλος" σ~ν3εσς δα την καλυτέραν λετουργίαν), το δε των λύσεων, attlves θα εδε ν=' άναζητηf}oϋν είς περίπτωσν περατέρω αύξήσεως τ~ϋ πλη3υσμο.u κα γ) δεν ύφίσταντο πολυ την επίδρασν άντλήψεων εύρυτέρας: κ~νωνkης; άλληλεγγύης. Επεχερή3η δ' ενίοτε μονομερης εκ των ύστερων κάλυψς των εκ των άνωτέρω ελλείψεων κενων. ΤΟ νεώτερον πνεϋμα,εχον εκ των ύστερων προ όφ3αλμων ώρσμένας δυσμενείς πραγματκότητας κα εξετάζον τα πράγματα άπο περωπης, ες ην ίjγαγεν έαυτό f εξέλξς του, αντλαμβάνετα δαφόρως η ε, το παρελ30ν τα των πόλεων. ='Ακολου30ϋν δε σαφεστεραν όδόν κα πληοεστερανεχον συνε(-

4 δησν της πόλεως ώς όργανσμοϋ αποβλέποντος προς ώρσμένος σκοπους, ους όφείλε να εξυπηρε1ϋ επ. τiί βάσε οίκονομκων, κονωνκων κλπ; δεδομένων, επδώκε την συν3ετκην δάταξν.τοϋόρυανσμοϋ τούτου ~ίς τρόπον μεοϋντα είς το ελάχστον τάς πα3ητκάςαντστάσες κα εγγυώμενον την όμαλωτέραν του λετουρυίαν, με την πλ~oν εντατκην προσπά3εαν της καλ τέρας εξυπηρετήσεως της -υγενης τοϋ κονοϋ χα των.η3κων αύτοϋ απο αύσεων. Κα δεν παραβλέπε πλέον, οτ ή αντμετώπσ..ς τοϋπροβλήματο; μόνον τηςπόλεως δεν άποτελεί πάντοτε λύσν κα οητο ζήτημα εχε ένίοτε Υεν-. 'Χωτέραν μορφην'. ή όποία ε:jtβάλλε την εκτασν ηςερεύνης είς όλόκληρον την περοχήν, εν ύ ή γεωρυκη κα βομηχανκη παραγωυηη καί άλλο οίχστκο λόγο δύναντα ν" άσκήσουν συν τφ χρόνφ την Επίδρασίν των. *... '* eh" β 1.0. "'δ, "',...,,,,.0.' εκ αυρων ρυσς νεων ΠΟΛεων αποτελε ουχ την συνηυεστερανπε-, :t,~:t,e, ή",3,.".0.' "" 'β" οπτωσν, εν ψ αφ. ετερο', εφαρμου Ορυοτερων αντληψεων προς ελτ- <.οσν των ύφσταμένων παλαων πόλεων, δ" ην -υπάρχε αφ30νία -υλκο;;. προς μελέτην κα εργασίαν, παρουσάζε ποκλίανδυσχερεων κα3στωσων το πρόβλημα περσσότερον πολύπλοκον, ο-δ ή όλοκληρωτκη επίλυσς ετνα tήτημα πολλοϋ χρόνου κα τόσον μάλστα περσσοτέρο110σον, ρζκώτερα ενα τ" απατούμενα μέτρα..τοϋτο δε ετνα. κα το Άαχαρσημείον.της πολεοδομίας εν τiί πρακτκϋ εφαρμoyiί, δότ δεν πρέπε να παρορα3ϋ, ΟΤ καταρτίζοντε'ςσήμερον άρτον πρόγραμμα ρζκης αναδημουργίας πεπαλαω.μ~νων πόλεων η συυκροτημάtων πόλεων, δεν δυνάμε3α ώς εκ τοϋ dvwteqm. όγου να είμε3α πάντοτε βέβαο, οη ελύσαμεν όρστκως ολα τά προβλήμαfά των. Κα3ίστατα φύσε άδύνατον να προεξοφλήσω μεν &πο τοϋδε την ",,,., ", "ξ" ξ _,.,e,, β.ες το απωτατον μ,ελλον ε ελl ν των παραυοντων, τους οποους Λαμ ανομεν σήμερον ώς δεδομένους. eh εκ δαφόρων λόυων προϊοϋσα αυξησςτοϋ πλη.f}υσμοϋτης Υης, τα εν ίσχύϊ οίκονομκα συστήματα με τας θλβεράς" των 1JUVEItECag, ή εύρυτέρα δάδοσς των φώτων της επστήμης καί αί συνεχείς -αύτης κατακτήσες, πρέπε τούναντίον νό. πείσουν αδστάκτως, οτ. ούδεμ(α iυυύησς -υπάρχε.περί της εύστα3είας των δεδομένων τούτων. eh αποψς α~τη βεβαίως δέν επτρέπετα να εμβάλλτ, ήμας είς δσταυμουςπρος. εφαρμουην λύσεων, α δποία σήμερονκρ(νοντα όρ3~ί, βστω χα αν α~τη επα~ -, β,ο., δ' -, Δ' L..,, φετα να Υντ αυμηυον α του χρονου. εν.πρ~πε ομως να ηστευωμεν,.ο,, o~τω αποφασίζοντες, είμε3α ο θεμελωτα μας όρστχης χαταστάσεως f όποία. δεν θα ανατραπϋ είς::ο μέλλον κα ίσως είς το οχ πολυ απώτερον μέλλον, "Εαν ληφ3ϋ -υπ' οψν ση ί. πόλες ετνα τ6σον αλληλένδετο με τον 'τρόπον της ζωης τοϋ αν3ρώπου, ή όποία εφ" σσον ό χρόνος παρέρχετα ύφ( στατα χα ταχυτέραν εξέλξν.... * τα πολεοδομκά ομως tητήματα δενετνα μόνον άντχείμενον επστη...

5 '., μονκης ερεύνης. Δέν άρκεί δηλαδτ μόνον f μεία μελέτην' εξεύρεσς των άρ '(ίων Λύσεων δα να εξασφαλίσn τήν πρέπουσαν ρημσν της ζωης των πό Λεων. Το κέντρον βάρους πίπτε ες ττν πραυμάτωσν των Λύσεων καί Εκεί πολλάκς συναντωντα ατ.μευαλείτερα δυσχέρεα. Ή εξέλ.ξς των δαφόρων φάσεων τίίςπο~'tείας κα της άκνήtου ίδοκτησίας μέχρςο-δ'α-δτα φθάσουν ες ττν σημερνήν '(ων μορφήν, ~τόμία άυνεχτς αϋξησ.; των ~υσxερεων δα ίην εκτελεσν σοβαρων άναχαν(σεων είς '(ας πόλες, f άναυνώρσς της άνάυκης των όποίων σχεδόν :rko Λού6ε πάντό'tε '(ην εξέλξν ταύτην κα EKdatotE εύρίσκετο άνtμέ'tωπος δη-. μουρυηθεσων ηδη δυσχερεων. CH μορφή της noll'teiag, άφ8 ο-δ 'δηλθεν δαφόρους φάσες, ~φθα~εν.. ες '(ην σημερίνήν '(ης' δαμ6ρφnσν,xa'ti'ttv εννοαν '(ης όποίας ετνα αϋ1'η,. οτονε\ πρόσωπον ενδαφερόμενον άποκλεστκως κα μόνον δα ττνό1ότll'tα χα επβαλλόμενον επ των ~αθ8 εκαστον άτόμων χάρν τοϋ κονον συμφέροντος.' 1:8 ακίνητος δοκτησία' άφοί ετέρου, μετα ποκίλην έξέλςν, προσέλαβε ττν μορφτν της άτομκης δοκτησίας, ητο άνευνωρίσθη το άποκλεσηκόν' δκαίωμα τot άτόμου επί του άκνήτου, το όποίον κακατωχυρώ3η ~λήρως: ώς πρός' τας μεταξυ Πολτείας κα άτόμων σχέσες δά της άνακηρύξεφς '(ων- δκαωμάτων τοϋ άνθρώπου κα '(ου noattou'tijg 26 Aύyo~στ()υ '(ου eh θέσ~ αϋtη.της. tδokτησία; παρεμβάλλε, ώς εύνόη'tον, δυσχερείας ες '(ην' πραυμά'tωσν των υποχρεώσεων '(ης no~l'teia; πρός έφαρμoy~ν πολεοδομ'κων μεταρρυθμίσεων δα ττν εξυπηρέτηcν '(ων σνυχρόνών άναυκων τοϋ κο-. νoϋ~ δόη '(οαυτα μεταρρilθμίσες συναντοϋν άνα παν βημα.'tην άκίνητον tδokτησίάν Κάί' δημουρυουν οίκόνομκά προβλήμ.ατα. Τά προβλήμαtα '(αυτ~ συναντωντα οχ μόνον κατά τας. μεταρρυθμίσες παλαων, άλλα κα. ες '(Τν. Τδρυσ,ν νέων πόλεων,οτονεί επί παρθένου εδάφους, άλλ 8 ύπό άπλουστέοαν'. s;.,, εκε μορφην. Πρός '(οϊς ανω, πρέπε να ύπoμνησθiί, oηf σύγχρονος noll'teia χατά: 'οςτν δαχείρσν '(ων πολεοδομκων ζητημάτων δέν δύνατα νά περορίζετα. ες ττν επβολην της επκρατήσεως' τοϋ δημοσίου συμφέρoντo~ εναντ τού' δωτχόϋ μόνον ποός εξασφάλσν της EK'tEAEosm; των Υενκης lξυπηρε'tήσεως. ερυων, (π. χ. νά πραyματoπoiί ρυμοτομήσες η να εξασφαλίζu ττν εφαρμόυτν ενος yeylxm'teoou πολεοδομκοϋπρουράμματος. άφίνουσα Τν στέυασ,ν slg'ttv άπόλu'tον δωηχτν πρω'tοβουλίαν), άλλ8 οφείλε' πολλάκς νά IKtEivn τάς φοονίδας της χά είς ττν εξυπηρέτησν της ά'tομκης στέυης το;;' χονοϋ, f κονωνχη δ 8 αϋτ πρόνοα κα3στα' ε περίπλοχον τον' ρό- 10ν της. 11: * CΗΟ1CονομκοτεχνκΤ μελέτη ~ων πολεοδομκων ~ρoβλημάτων δίδε χαί. οςά;λύάες. Α-δτα ετνα συνή3ως άπλαί κα ταχείας εφαρμουης προχείμενο""

6 363 -,.;ερ ίδρύσεως νέων πόλεων, πολυπλοκώτερα δε κα βαθμαία; χατα ο ~λεί.; στον εφαρμογης δα ας μεταρρυ-θμίσες παλαων πόλεων, σπου ποόκεα να {}Lvii f ύφσαμένη οίκοδομκη χαάσασς.' saaax δεν άρχεί μόνον f άρτία οίκονομκοτεχνκη μελέτη. Αϊ δυσχέρεα. -εν tii npaxtlxii εφαρ)j.ογii ων λύσεων δεν περορίζοντα μόνον είς ο"ς οί 1(ονομl,κους λόγους. Πολλάκς κα αύτων ων ατόμων' f θέλησς κα αϊ συνηθεα παρεμβάλλουν F.μπόδα ολως ασxετ~ πρός ην οίκονομκην αποψν, παρεμβάλλουν δέ εμπόδα καί lv tii εφαρμογii 'πολεοδομκων κανόνων,μη άπαούντων οίκονομκά μέσα κα άναφερομένων, είς ίσοβαρείς νομίμους περορσμους της ίδοκτησίας μ'i). εχονας σχέσν' προς άπαλλοτρωσες η αλλας παρεμφερείς ρζκα; μεταρρυ-θμίσες αύτης, ενευθεν δε 1(α ii άνάγκη των,δαφόρων πονκων κυρώσεων. κα ο;; ελέγχου δ S είδκης άστυνομίας οίκοδομων' η αλλως πως. O~τω, f εφαρμογη των ενδε'δεγμένων 'Κα δυνατων πολεοδομκων μέρων (άσφαλως δε κα f προαπατουμένη αύ 'των μελέτη), f κα άρχην ασκησς κονωνκης πολτκης δα '(ην στέυασ" 'το;; Χονο;; κα f εφαρμογη αύτης κατα ον πολεοδομκως ορθότερον ρόπον,. f πστη εφαρμογη κα αύτων των άπλουσέρων πολεοδομκων κανόνων, f καλη ασκησς ο;;σχετκο;; έλέγχουα... _. f εφαρμογη ~ ων συναφων κυρώσεω,ν ~'... το;; νόμου ετνα κυρίως άντκείμενον καλης δοκήσεως ο;;.κράτους. ) * * * τα πολεοδομκά ζητηματα γενκως χερίζονα οί Δημρ, άλλαχο;; με. ~νρυτέραν κα &λλαχο;; περωρσμένην δκαοδοσίαν. ΤΟ Κράτος επεμβαίνε αμέσως σπανώτερον κα είς ώρσμένας μόνον περπώσες,,άλί ο όεμμεσος αύτο;; παρεμβατσμος iφίάτατα. πάντοτε iπo δαφόρους εκάσοε μορφάς: Εκ ούτόυ δεν δύναα να έξαχθii ο 'συμπέρασμα, στ ό ρόποςτηςδα- : χερήσεως των πολεοδομκων ζητημάτων δεν ανανακλα κα εί~' ~o Κράτος κα ση το;;τοεlνα άπηλλαγμένον εύθυνων κα -υποχρεώσεων, σταν f δαxε~ ρσς ενα άνώμαλος, δότ, εαν Ο Δημο, οίτνες αποτελουνεντων σπου... δαοτέρων στοχείων'τηςλετουργίας του, δεν ετνα, εί~ τ:> ύψος των ώς' αν τ"; ληπτόρες των πόλεων,,iφ(σiατα περίπωσς αμεσωέρας κα γενκφτερας επεμβάσεως το;; Κράτους. ch σκ~ψς ~μως αύτη δεν ετναάπ6λυος, δότ οαν ώς πρός τε την δοίκησν το;; Κράτους κα το;;,δήμου iφίσταiα,f αρχη της αύτoδoκ~σεως το;; λαο;;, f άπόδοσς ευα' σχεδον f α'ίη κα αί ελ.λείψες παράλληλο. Κα εν tii περπτώσε tautn, f εννοα ης άνωτέρω επεμβάσεως ο;; Κρά9υς π-ρέπε να etval πολυεύουτερα κα ρζκωέρά ;η; άπλης" iπo τον συνήθη ρυθμόν, Κρατκοποήσεως των Δημοτκων εξουσων., πρέπε δηλαδη y S aποβλέπn είςτην δημουργίαν ενος αύονόμου δαχερστο;; των πολεοδομκών 'πραγμάων, τϋ συ'μπράξε Κράους κα Δήμου, απηλλαγμένου ων πολτκων πέσεων'. Άλλα καί το μέρον το;;ο δεν δύνα-

7 - 364-, ', :,,. si '11 ~, δ', : s,, τα Ί) να εχτ πεοαματκ.ν' μορφην, πρεπε ε προσφευγονες ες αυτο να ~πoλo'y.ίζωμεν καί είς ενδεχομένην άποτυχίαν δότ καί πάλν δεν παύουν '6φστάμενο οί {}εμελώδε; λ6γο είς ους οφείλετα f άδυναμία Κράτους καί Δήμο προςάποτεlεσματκην ενέργεαν. "Άλλως βεβαίως εχουν τα πράγ-, ματα, οταν δεν ~πάρxτ f Χρχη της αύτοδοκήσεως, άλλα τοαύτη {}έσς δεν δύνάτα νάσυζητη{}ϋ, δότ γενκώς σήμερον τα κρατουντα είς τάς δαφόρους χώρας δοκητκα συστήματα στηρίζοντα επί της εν λόγφ άρχης. * * * CΗμελέτη καί εφαρμογη των πολεοδομκων λύσεων,όαδήποτε καί αν ετνα αύτα, προαπατεί πάντοτε τεχνκα στοχεία ώρσμένου βα{}μ.ου άχρβείας, των οποίων f φύτς κα' f άχρίβεα ~πηρξε' πάντοτε άνάλογος προς την πρόοδον των τεχνκών επστημών. 'Ή εκτίμήσς της άξία ς των στοχείων ούτωνεναπόκετα μόνον είς τους τεχνκους κα πολλάκς κα{}(σταντα {}εμελώδη κα άπαρα:τητα εκείνα, τό όποία οίμη τεχνκοί {}εωρουν ώς περττά., Μελέτα, μη στηρζόμενα επί τών άπαρατήτων τούτων στηχείων, ετνα πάντοτε ελλπείς καί πρακτκως δυσεφάρμοστο. Ύπο 'των μητεχνκων δατυπουντα ενίοτε δσταγμοί ώς προς το σκόπμον των δαπανων δα την συγκέντρωσν τωνάναγκαίων προπαρασκευαστκων στοχείων, οτόν στατστκών, τοπογραφ1cών χαρτών άκρβείας κ.τ.τ. καί πολλάκς συνετάχ{}ησαν πολεοδομκαί μελέτα με ελλπη τοαυτα μέσα, άλλ~ f πρακηκη εφαρμογη επστοποίησε πάντοτε την άνάγκην πλήρων τεχνκών στοχείων. * * * "Εν τοίς άνωτέρω δετυπώ3ή ή αποψς, ΟI πολεοδομκαίλύσες άποβλέπουσα είς τηνκαλλτέραν δαρρύ{}μσν παλαών πόλεων, καί ο'αν ετνα οίκονομκως εφαρμόσμο. δεν δύναντα να εφαρμόζωντα άμέ<jως καί' όλοκληρωτκώς άλλα βα{}μαίως δα του χρόνου. eyπάρχουν βεβαίως κα περπτώσες. κα3' ας δύναντα να επτυ'χάνωντα οίκονομολογκtl συνδυασμοί. συνυφασμένο με αντας τας λύσες κα επτρέποντες την αμεσον αύτον όλοχλήρωσν, άλλ" ανταί δεν ετνα ατ συνη6έστερακα άναφέροντα είς μεμονω- μένα ζητήματα των πόλεων. ch πρώτη περίπτωσς ετνα f συνη{}εστέρα. κα Kατ~ αντην δεν πρέπε νά παρορωντα αί εκ της σημερνης {}έσεως της Πολτείαςκαί της ί~oκτησίας συνέπεα, 11ΤΟ το μη δυνατον της άπερορίστου δεσμεύσεως της δοκτησίας. το όποίον δα του χρόνου ενδέχεtα νό δημουργϋ, κατάστασίν δυσεραίνουσαν την εφαρμογην τών λύσεων. ~Eντευ 3εν επετα, οη το πρόγραμμα το προδαγράφον τας βα3μαίώς εφαρμοστέας λύσες πρέπε να εχτ μελετε6ϋ άπο οίχονομκης άπόψεως οχ μόνον "πολύτως,άλλα καί εν σχέσε' προς τον χρόνον εντος του όποίου δύναντα νό εξευρε{}ουν βα{}μί)δον τα προβλεπόμενα οίχονομκα μέσα. Πρέπε επί πλέον f βα3μαία αυτί) εφαρμογη Τ κα το τυχον άπρόοπτον τον δυνάτου της συνεχίσεώς της να μη παρεμβάλλουν σ,οβαρα προσκόμματαείς την εν τφ. μεταξυ εστω κα άελη λετουργίαν -ης παλαάς πόλεως.

8 οίκονομκό; παράγων ενέχέ ολω; εξαρετκην σημασίαν εν τ~ πολεοδoμί~. Εί; πασαν πόλν κα εί; πaσαν εποχην ϋπηρξεν ετ; των σπουδαοτέρων ρυ'3μστων της κα~ασ~άσεω;, πρέπε δε να ηνα ό απαραίτητο; όδηγό; των μελετων μα; δα να εχουν α-δταπρακτκην άξίαν. Τά οίκονομκά μ~σα δά την βελτίωσν κα την συνiήρησν εκάστης πόλεως προέρχοντα εξ αύτη; ταύτης καί το;; περβάλλοντος το όποίον α~τη εξυπηρετεί. =Άλλά. δ 5 ώρσμένσ.; πόλε; κα περπτώσες δκαολογείτα κα το;; ΚΡάτους (της όλότητος το;; πλη'3υσμο;; τη; χώρας) f οίκονομκη συμβολη οταν εκ ταύτης προκύπτ'd δα τό. ολον Κράτος άμεσος η ~μμεσoς άπόδοσς. Τά οίκονομκα τα;;τα μέσα αποτελο;;ν κάτά βάσν είσφοραν' τη; ολότητος εναντ της εκ των πολεοδομκων εργων προκυπτούσης εξυπηρετήσεω; (ώφελείας), f όποία καταβίίλλετα άμέσω; η εμμέσω; EttE ύπό την μορφην της προεξοφλήσεως της προβλεπομένης ώφελείας,εtτε μετα την πραγμάτωσν αύτη;, ettb χα ώς συνή'3η; φόρg; χωρς άμέσω; αίσ'3ητόν τόν αντκεμενκόν σκοπόν. 5Αλλ 'at 5 είσφορα α-δτα δεν εναποτε δυνατόν νά ύπερβαίνουν ώρσμένα ορα εξηρτημένα εκ' της μέση; στά'3μης της οίκονομκης δυναμκότητο; το;; πληθυσμου, οστς ύποχρεο;;τα νά άντμετωπίζτ κα. τας άλλας άνάυκας της χώρας. Δα τοϊϊτο αί πόλες βχουν κα ορα ες την πρόοδόν των εν εκάσττ χρονκϋ περόδφ. 51δατέραν άξίαν ενέχουν οτ οίκονομκο πόρο οί όφελόμενο είς την ύπερτίμησν της άξίας της γης τη; όφελομένης εί; την. αυξησν το;; πλη'3υσμοϊϊ, είς την Εκτέλεσν πολεοδομκων βργων συνεπαγομένων προφανη ώφέλεαν κα' γενκώτερον ε; την εξ οίουδήποτε λόγου άνύψωσν της μέσης στίx'3μη~ της οκονομκτίς δυναμκότητο; τη; όλότητος. Κα εχουν ίδατέραν "ξ' "δ.3. "λ Νδ"...,,,, α αν, επε.1 κατα τοπ εστον υναν.τα να πραγματοποουντα με ασφαλεαν κα χωρ; να φέρουν την μορφην τη; πραγμακη; φορόλόυκη; επβαρύνσεως το;; πλη'3υσμο;;. "Αλλ" η πραυματοποίησς α~τη προϋπό'3εσν ~xε προηυμένην κα χαλως ΆετουΡΥοϋσαν Δοίκησν, δότ απατεί επδίωξν oί~ κονομολουκων συνδυασμων πρός εξασφάλσν. των αναγκαίων κεφαλαίων κνήσεως,.πρόβλεψν, ΠΡΟΥραμματκότητα ενεργεων κα άποφασστκότητα, ωστ~ νά κα'3ίστατα δυνατή f Εγκαρος, οίον ε προληπτκή, απαλλοτρίωσς των ακνήτων 'lbv προβλέπετα ή 'ίπερτίμησς. Τό μέτρον δετοϋτο εκτός της εξαqφαλίσεω; πόρων ανηκόντων είς' τήν όλότητα, οί όποίο βραδύτερον ενα αδύνατον νά μη δαφύυουν ες τα -θυλάκα 'των κερδοσκόπων,,ενέχε επ πλέον κα τό π~εoνέκτημα οη επτρέπε την πραγματοποίησν καλλλτέρων πολεοδομκών λύσεων κα συνστατα ίδίως εί; περπτώσες επεκτάσεως πό-. λεων, Τδρύσεως νέων πόλεων κα συνοκσμων, ταύτοχρόνου ανακανίσεως τμημάτων παλαων πόλεων καί εκτελέσεως εν Υένε βρυων συνεπαυομένων ϋπολουσίμους μεταβολας ες τας αξίας των ακνήτων. "Εν Υένε παρατηρητέον, οτ, εν τϋ πράξε ενα δύσκολος Τ συνύπαρξς ολων των αναγκαίων προϋπο'3έσεων δά την εκ των προτέρων' εξασφάλσν τοϋ κεφαλαίου της ύπερτμήσεως (είς ην νοοϋντα ολα α xaix τόν βίον

9 , ~ '. μα; πόλεως δαδοχκαί πραγματκαίύπερτμήσές) ύπερ τη; δλ6τητο;, είς e\,..,.. e,... λό '.3. - ~.. - ην φυσε ανηκε ~o υπερημημα το οφε μενον ε.; τν συνσταμ:νην των ενεργεων α"της. Ή δέ εκ των -δστέρων. (μετά ~ην ύπερτίμησν) σύλληψς. oiτoϋ, μόνον "εν μέρε κα3ίστατα δυνατή, πάντω; δε ο"χ ανευ δυσχερεων, Μεταξυ των πόρων τη; πόλως συγκαταλέγοντα τέλος κα τά κέρδη εξ εκμετα λλεύσεως εργων μη επβαρυνόντων τό κονόν, άλλ' ii περίπτωσςαϋτη δεν.ετνα f συνή3ης. Ό οίκονομκός παράγων ετνα άμείλκτο; κα τάσσε ορα είς την εφαρμογην των ενδεδεγμένων πολεοδομκων μέτρων. Πάντως ομω; Δοίχησ; εύ-,.,.. CI δ '....,.3. λλ''''δ ρσκομενη ε; '10 υψο; τη; υνατα να επτυγχαντ ~ν κα τεραν απο οσν των δατ3εμένων πενχρων μέσων κα νά χαλύπττ πολλα κενά (ίδίω; άπό της άπόψεως εξυπηρετήσεως της -δγεία; τοϋ λαοϋ) κα εντός τοϋ ύφσταμένου άτελοϋς πολεοδο;.κοϋ πλασ(ου. Δύνατα επίσης να εξασφαλίζτ κα δα 'τοϋ μακροϋ χρόνου τας οίκονομκας κα αλλας προ'ϋπ03έσες εiρυ'tέρων τνων πολεοδομκ.ων μέτρων, χωρ; βεβαίως να ηνα δυνατόν να άποφευχ30ϋν εν τϋ περπτώσε ταύττ εντεω; αί δυσμένεα _'των κa3υστερημένων ενεργεων κα των μετρίων λύσεων. * * * Συνοψίζοντε; τα; άνωτέρω σκέψες, παοατηροϋμεν, οτ, ii πός άείποτε ύπηρξεν οργανσμός εξυπηρετήσεως ώρσμένων άναγκων ενέχων εν τϋ συν3έσε κα Λετουργ(Q του ολας τας άτελ:ία; των άν3ρωπίνων άντλήψεων καί των μέσων της εποχης του, από τά; δποίας ένίοτε εκνδύνευσε να χάστ κα την δυνατότητα εξυπηρετήσεως τοϋ σ.κοποϋ του. Έν Φ τό άν6ρώπνον πνεϋμα.προήγετο κα ή εννοα της κονωνκης.άλληλεγγύης κα3ίστατο εiρυτέρα, εγίνετο επί μαλλον κα μα'.λον άντληπτη ii αλλoτεάσφίlκτκή~ άλλοτε δπερτροφκη, αλλοτε σπάταλο; κα εν γέν.ε νοσηρά κατάστασς τοϋ παλαοϋ οργανσμοϋ της πόλεως. Κα επεζητή3η f εξυγίανσς α"τοϋ, κατ' άρχας μεν με: ημίμετρα κα μονοπλεύρους 'επεμβάσες Κράτους κα Δήμου, βραδύτερον δέ δα γενκωτέρου άνακανστκοϋ προγράμματος με άλη3εί; άντλήψεςτη; πραγματχης ζωης, με γενίχευσν τη; 3έσεως 'τοϋ οκστκοϋ προβλήματος εντϋ χώρq κα με πνεϋμα μας άνωτέρας κονωνκης άλληλεγγύη; εντός των κόλπωυτη;.ό16τητος. ~Ήx3ημεν δ'" οϋτω βα3μηδ όν είς την εννωαν της κλη 3είσης oργαvκης η ετουργκης πόλεως, τα πολεοδομκα προβλήματα ετνα οίκονομκοϋ, δοκητκοϋ κα τεχν κου περεχομένου. cyπα τα κρατοϋντα σήμερον εί; τας δαφόρους χώρας οίκονομίκα συστήματακα συστήματα δοκήσεως; μόνον ταοίκονόμκα μέσα κα ή Δοίκησς δύναν'tα να δημουργήσουν 'ό άναγκαίον πλαίσον εντό; τοϋ δποίου κνουμένη f Τεχνκηεύρίσκε κα εφαρμόζε τας άναγκαία; λύ σέίς. Κα ό παράγων τη, Δοκοήσεως ετνα κεφααώδης κα πρωτευούσης σημασία-ς είς τήν επίλυσν των πολεοδομκων προβλημάτων, υπό προηγμένην.. \ j i~

10 ~'Δ ' ", "σ.",'ε δ ',.. 'υε οκησν κα τα πενχρα ακ μη οκονομκα μ σα υναντα να εχουν σχετκην άπσδοσν, εν Φ οταν 1\ Δοίκησς τοϋ τσπου ετνα χα6υστερημένηχα 'τά "φθονα άκσμη μέσα Πόλλακ; άπoβαίνoυ~δώρoν άδωρον. "Αλλα κατά τα κρατοϋντα σήμερον εί;' τα; δαφσρους χώρα; συστήματα -δοκήσεω;. τά όποίαεχούν ώς βάσν την αύτοδοίκησν τοϋ λαοϋ. ~ εννοα -της Δοκήσεως δεν ετνα τί το ασχετον με την όλστητα. δεν ετνα τρίτη' τς δύναμς επβαλλομένη κα δευθύνουσα παρά την γνώμην της όλστητος. O{Jtw δ σ άγσμεθα είς την σχέτσν των πολεοδομκών ζητημάτων με τον,βαθμον τη; κoνωvκης άναπτύξεω; 1\ όποία κ~τά βάθο; δίδε τάς κατε'uθύν -σες προ; ταςδαφσρου; εμπράκτους.εκδηλώσε;. Κα άντστρέφονες.ην -σχέσν αύην όφείλομεν να συμπεράνωμε\', οη, f κατάστασς της πσλεως :αρεχε κα το υετρον της' μέσης στάθμης τοϋ πολτσμοϋ ;;οϋ συνσλου. Δα' νά μη είμεθα ομroς "δκο. όφείλομεν να πρoσθέ~ωμεν. οτ,' είςχώρας αί όποία δεν ύστεροϋν ες κεφάλαον δανοουμένης- τάξεως, δυσχερε'ίς oίκoνoμ~ χασυνθηκα άσκοϋν δυσμενη επίδρασνχα επ σ αύτη; της προοδευτκη; κονωνκης εξελίξεως τη; όλστητο;. cyπαρχουν βεβαίως κα α εύκαρία προς πραγμάτωσν ώρσμένων πολεοδομκών μfτρων άνεξαρήτω; '(η; χααστασεως της Δοκήσεως τοϋ τσπου,άλλσα-δτα δεν άποτελοϋν τον κανσνα κα δεν άνατρέπουν τα; προεχε- 3είσα~ άρχάς, δστ δεν καθεροϋν παγίαν πολεοδομκην πολ'ηκήν, όμοϋ δε με ά; εύκαρίας naoepxetal καί 1\. πρσσκαρος δράσς καί εταπίπτoμε~ πά-. λ\' είς τού πρότέρον επίπεδόν. O{Jtm f βελτίωσς των πσλεων, ή ~φαρμoγη άρ ίων λύσεων κατα την Τδρυσν νέων πσλεων, κατά το πλε'ίστον δεν δύνατα νά 3εωρη{}ii άντχείμενον μσνον μελέτης ένο; εύσυνεδήτου κα οίκονομίχώς πραγμ.α.τοποησίμου προγραμματος, άλλ σ ετνα εξηρτημένη κα εκ της XQLVWνχη; προσδου τη, όλστητο; κα συνεπω; δένδύνατα η ναβαίνt. χα. α{jτη εξελκ.ίκως Η ΕΝ ΕΛΛΑΔ. ΚΑΤΑΣΤΑΣΣ ΜΕΤ Α ΤΗΝ' ΑΠΕΛΕVθΕΡgΣIΝ " "Οτε f ΕΛλα; άπηλλάγη όρσκω; τοϋ ξένου ζυγοϋ χαίάπετελεσεν αύ 'σνομον Κράτος, f κατ~στασ; τών. περσσοτέρων. αύτη; πσλεων ητο οίκτροτάτη. Σχεδόν επρσκετο περί χωρίων χα όχ πσλεων.είς; τα όποία ~π πολ" δετηρή3ησαν εκδηλά τά Τχνη τοϋ πρλυετοϋ; άγώνος. Α κατό τ-ην επανάστασν επδρoμα~ το;; εχθροϋ. αί ερημώσες κα f συμπλήρωσς :τη; καταστροφης, ην επέφερεν ή είσβολη τη; στρατα; τοϋ Ίμπραίμ, ενέπνεον;;-ην. θλ'ίψν χ ' την άπογοήτευσν κα μσνη άνακούφσ; των κατοίκων' εν tii' δύστυ ~x ~~τ..-'" :~τo το ατσ3ημα τη; άπαλλαγη; άπό τόν σκληρόν τύραννον.., '....J Αϊ περ των πσαεων άνταήψε; κατά πολ" βεβαίως άφίσ " στε' τώ~.σημερνων. co ΚΡ«;1ΤΚΟ; παρεμβατσμό; εχεν. άρχίσε εκδηλ.~ ο; π~~~\~\\ λoτρoπr.ός εί; την οίκοδομήν των πσλεων, μονομερή; Ομω;. κα Θ ; δfaω~t.. ~ ~.~~.-----

11 \ νας κατευ3ύνσες, ε\, φ αί επσtημονκα άντλήψες εφέρονtο εδώ κα εκεί άκα3όρστο, πόρρω.άπέχουσα άπο την σύγχρουον 3έσν. ch εν CΕλλάδκατάσtασς ητο άπο πάσης άπόψεως άπρόσφορο; δα τ.ην πστην εφαρμογην τω\, ορ3ων δα την εποχην εκείνην πολεοδομκων μέτρων. Τόπος πάμπτωχος κα εστερημένος πηγων δε~τκφν ταχείας πλουτοπαραγωγκης άναπτύξεω~ λαος κα3υστερημενος είς την Πάδείαν, οί εύάρ3μο δαν νοούμενο η κα άπλως ίσχυρο παρα τφ λφ συνεχω'ς ερίζοντες κα πoλυ~ πραγμονοϋντες περ τα ποληκα κα Τ ελληψς ασ3ήματοςνομμοφροσύνης κα πε3αρχίας προς το ΚράΤΟ!ί(κυρίω; ώς εκ τοϋ τρόπου, κα3" ον δεξήχ3η ό μακρος άγων της άπελευθερώσεο.'ς) άπετέλουν περβάλλον τα μάλστα άχα-. τάλληλον 'δά την ταχείαν εμπέδωσν' μέτρων άποβλεπόντων ε:ς την βελτίωσν της καταστάσεως των πόλεων. Είς οαύτην καταστασν πραγμάτων εκλή3ησαν αl πρωτα Κυβερνήσες,ης CΕλλάδοςνα Βέσουν τας βάσες της άνορ3ώσεως κα της προόδου των πόλεων. Το πρόβλημα ητο εξόχως δυσχερές, εάν ληφ30ϋν ;'π" οψν κα τα τόσα άλλα ζητήμ.ατα, ατνα τότε ωφελε Υ" άντμετωπίστ το Κράτος, κα τα όποία δεν επέτρεπον' ταχείαν δράσν εν τφ κύκλφ' των πολεοδομκων ύπο- 3έσεφν. θο ητο δυνατον μετα την πάροδον της οξύτητοςτης κρίσεως να τε30ϋν μκρόν κα κατ" ολίγον 3εμελώδες τνές Βάσες κα νά κα3ερω3ό σύστημά τ εργασίας, το όποίον νά: προαχ3ϋ β13μηδόν, άλλαδέν κατεβλu3ησαν προσπά3εα οργανωτκαί κααί καταβλη{}είσα εθξαν μόνον την επφάνεαν των πραγμάτων. Κα τα πολεοδομκα ζητήματα επίσεραν πολλων δεκαετηρίδων ελύοντο μονομερως, σπασμωδκως κα εκ των ενόντων.. ch οξύτης τη; κρίσεως παρηλ3εν κα το χάος μετεβλήθη τέλος είς Κράτος, το όποίον κα εστηqίχθη όπωσδήποτε οκονομκως, άλλά κατα τα λοπα Τ κατάστασς ελάχστα' μετεβλή3η. "Ατυχως δεν εδό3η άπα της πρώτης στγ μη; η άνάλογος προς την κατάστασν τοϋ λαοϋ σημασία είς την βασκην αύτοϋ εcπαίδευσν κχί δεν' άνεπτύχ3η παρ" αύτφ f άντίληψς εύρυτέρας τνος κο'νωνκης αλληλεγγύης, f όποία.προαπατείτα δα την εφαρμογην ορ3ων πολεοδομκων μέτρων Α πρατ Α ΕΝΕΡΓΕΑ ΜΕΤ Α ΤΗΝ ΑΠΕΛΕΥθΕραΣIΝ Έκ των πρ,>των εκδηλώσεων εφαρμογης πολεοδομκωνμέτρων εν cea-: λάδ μβτα την άπελευ3έρωσν (παραλεπομένη; της CΕπτανήσου, ητς τελoίiσα τότε ύπο ξένην κατοχην δέν άποτελεί Βέμα της παρούσης εξστορήσεως) ενα η εν ετε 1828 ληφ3είσα παρα τοϋ Κυβερνήτου άπόφασς περ της ίδρύσεως της νέας πόλεως των Πατρων. Προς τουτο κατηρτίσθη σχέδον προβλέπον την δαρρύttμσν της παλαάς πόλεως καί την επέκτασν αύης μέχρ της παραλίας επί τφ σκοπφ σπως (κατα τη" φράσν τοϋ Κυβερνήτου)«επαγγέλλητα δσον το δ~νατόν ίελεότερα άγαθα ώς προς το εμπόρον κα την συγ

12 κονωνίαν με τα άλλα εθνη κα ώς προς την ύγενην του "ό,.;ο,,». Το σxέ~ δον τoύ~o δεν φαίνετα να εμελετή3η ύψομετρκώςίαλλα μόνον εν όρζοντoγραφί~. εφαρμοσffέντος τού συστήματo~ τη~ χαράξεως τών όδών κατα ορθογώνα μέ ενδαμέσους πλατείας κα με προσανατολσμοναύτών Β.Α. κα Ν.Α. κα κατα το δυνατον παραλληλσμον προς την παραλ(αν. Δεν δ'ύνατα να θεωρη{}'ο καλώς μελετη{}έν,.δεν δαγράφε προβμψες εξελίξεως ης πόλεως. ώ{}εl άνευ αποχρώντος λόγου τους οκοδομησίμους χ.ώρους προς την άκτήν κα δέπετα ύπο πνεύματος ύπαγωυης τών οίκοδομών ες άπλην τάξν Εν όρζoντoγραφί~. άνευ βαθυτέρων βλέψεων. Προς τφ τοπογραφκφ χάρττ κατηρτίσ3η καί κτηματολόγον ολων των δnκτησών. αίτνες συμπερελήφ{}ησαν εν τφσχεδίφ, άγνωστος ομως ετνα -η τεχνκη αύτού άκρίβεα.. Δα τήν εφ~ρμoγην τούανω σχεδίου δεν εγναν άπσλλοτρώσες, αλλ" άνταλλαγη ίδοκτησων. "Αnεφασίσ3η να δ030ύν είς τουςίδ()χτήτας ρυμοτομουμέ~ων οίκοπέδων άλλα σάξα. f δ.ε προς τον σκοπον τουτον δατεθείσα ίδοκτησίατού Δημοσίο". ηtς συμπερελήφθη είς 'το σχέδον. δηυκόλυνε την εφαρμογήν τού μέτρου. ΤΟ σύστημα τούτο ανταλλαγης-ύπήχ3η είς;πολ'ύπλοκον δαδκασίαν. λόγφ κυρίως των μεταξυ τών ίδοκτητών άναφυεσων δαφορών, ητς. αρξαμένη κυρίως απο τού ετους 1830 δα της ύπ'" άρθ δαταγης τού Κυβερνήτου ύπέστη μεταγενεστέρας τροποποήσες κα εξηκοαού3ησεν επ πολλα ετη κατόπν, εθεσε δε τέρμα είς αύτην Ο νόμος Υ.Ν.Σ. τοϋ 1858, OJτς Εκύρωσεγενομένην ανταλλαγηνκαίάνήγαγε τας δαφορας είς χρημαiκrν αποζημίωσνύποκεμένην τελκώς είς' δκαστκην ρύ3μσν. Δα της ανωτέρω δαταγης τού Κυβερνήτου εθεσπίσθησαν καί δατά- 1: ' " β" ",,,...,,,, ", ό :ες τνες,. απο Λεπουσα ες την απο του πυρος ασφαλεαν, ες την στερε - τητα κα ες την ύγενην της νέας πόλεως τών Πατρών. ουτω, άπεκλείσ3η-.. 51, C,I -,." βλ'j1 C ή " " " σαν -ευφλεκτα ηυα "",κα, επε ηυη η κατασκευ αποχωρητηρων κα αγωγών κα f επτήρησς τού τρόπου κατασκευης των κτρίων ύπο μηχανκού προς έξασφάλσν της στερεότητος κα των ορων τη~ ύγενης. "Επίσης. "δ '.0. ί \" \ "_ο. '" δ'" β".0. ", " ε ο υη σημασ α κα ες την ασυητκην αποψν. οτ επε Ληυη ες τους οκοδομουντας ύποχρέωσς να λαμβάνουν οδηγίας απο τον μηχανκον περ τού σχεδίου της προσόψεως των κτρίων. * ** "Εν ετε 1829 ενεκρίθη το σχέδον της Μεθώνής. ώ; σχέδον μκρο;; συνοκσμο;; πλησίον του ομωνύμου φρουρίου. Το σχέδον κατηρτίσση επ t'o βάσε τοπογραφκού κα χωροσταθμκο;; χάρτου, αλλ" ούδόλως έλήφ3η ύπ" οψν f ύψομετρκή μορφη τούεδάφος. ~Eλήφθησαν εν μέρε ώς δεδομένα φυσκαί οδοί άγουσα είς Κορώνην, Ναυαρίνον κα είς τους πέρξ συνοκσμο'ύς. εν Φ αφ" ετέρου παρωράθη f τύχη μκρού ρύακος δασχ.ίζον-

13 ,( \ 3ίΟ τος 'ήν περοχήν κα έφηρόσ-θη σούστημα χαράξεω; όδκον δκτoύ~υ κα'lά όρ-θογώνα μέ προσανα'lολσμον των όδων Β.Α. καί Ν.Α. ch μελέτη τον σχεδίου τοούτου oiδεν σοβαρον στοχείον ενέχε. * * * IΕν ετε 183) ενεκρί-θησαν υπο 'ον Κυβερνήτοv τά σχέδα,10;; Ναυαoί~oυ κα 'ον.,αργους. Το σχέδον Ναυαρίνου OUVE'ldx3Il επί 'Iii βάσε 'οπογραφκων καί χωροστα3μκον x&qtov. ch ύψομετρκή κατάστασς oiδωλω; ελήφ3η υπ οψν κατά τήν χάραξν το;; σχεδίοv, κατεβλή3η δ ll άπλω; φροντίς νά xαραx3iί έστερημένον 'οίασδήποτε ενότητος όδκον δίκτυον προς δάσωσν των υφσταμένων Οίκοδομών.,Το σχέδον SAoyovr; προfβλεψε το μεν τήν δαρρύ3μσν της πα1.αας,πόλεως, το δέ τ~ν επέκτασν άiτης. Το σχέδον της παλαας πόλεως, εξαρέσε της μχρας δεv-θετήσεως δούο αρτηρων, κατά τάλοπά oiδόλως μετα- " 'c 11, Ε' 'δ β.. 11 αλλε, την υφσταμενην, ανωμαλον κοταστασν. ς το σχε ον της επεχτα-, 11 I.Q Cδ ' δ, S.Q..,$,, ξ σεως εφηρμοσυη ο 'κον κτυον κατα Ορυογωνα, ου ' κακοτεχνος χαρα ς προδίδε παντελη ελλεψν οασδήποτε μελέτης κα γνώσεως περί τάπολεοδομχά. ' ' * * * Μεταξυ των υπέρ ττίς βελτώσεως των πόλεων προσπα3εων το;; Κυβερνήτου δέον νά συγκαταλεx3iί ~ ανατε3είσα υπο τούτου είς τον μηχανκον Σ. Βούλγαρην εξυγίανσ; τού Να~πλίοv, ό δορσμος είς τήν υπηρεσίαν τού Κράτοv;, των αρχτεχτόνων Σ. Κλεάν3ου; κα IΕδ., Σάουμπερτ, γνω-,, στων εκ της μετέπετα ες τά το;; σχεδίοv 11 Α3ηνων αναμίξεώς των, είς ο\)ς', ομως δεν εδό3η τότε πρωτοβοvλία χερσμο;; πολεοδομκων ζητημάτων κα '10 ψήφσμα αύτο;;, το εκδ03εν εν ετε 1831 περ συνοκσμού των Κρητων εν 'Ελλάδ, το όποίον επέχε επίσης απο εποκστκης απόψεως πολεοδομκήν σημασίαν καί υπτίρξεν οίονεί απαρχή γενκωτέρου μέτρου δανομτίς των 8Ε3νκων γαων είς τον λαον, το όποίον ετχεν υπ οψίν του ό Κvβερνήτης. Έκ το;; συνόλου δε των πληροφορων ττίς lποχijς εκείνης δυνάμε3α να συμπεράνω μεν, ση ύπτίρχε παρll αύτφ σκέψς μεγαλετέρας δράσεως. Το περωρσμένον των πολεοδομκων εργασων κατά τήν πρώτην ταύτην, περίοδον το;; 8ΕΑληνχο;; Kodtour; ετνα άπολύτως Ττlολογημένσν. 0 Κυβερνήτης, ευρεθείς εν μέσφ λαοϋ λμώττοντος κα χαώδους καταστάσεως, τήν όποαν προσεπά3ησε νά μεταβάλο εί; Κράτος ανεο των χαταλλήλων επτε-, Λεων, κα " '," αντμετωπ~ων "'Ο \ ' αλλα σο β αρα'''ξ ε ωτερκα'β' προ Ληματα δ'" εν ητο δ υνα- 'Σον ν 8 αποδώσο ΠΕρσσότερα κατά το βραχυ δάστημα ττί; δράσεώς του.

14 - Β'11 -. ν. Η ΕΠΟΧΗ τον ΟθαΝΟΣ Α. αοα8060μ&χ Χ",/",,..,1"8'. Μετα τήν δολοφονίαντο;; Κυβερνήτου,. προσωρνή Kυ~έρνησς δεν,προέβη είς άξοσημείωτον τνα ένέργεαν. Τό άξον μνείας γεγονό; τη;εποχης ταuτης (ετος 1832) etval ή υπό της εν λόγφ Κυβερνήσεως δ03είσα εντολή εί; το"; άρχτέκτονας Κλεάν3ην καί Σάουμπερτ, οττνες ετχον ηδη παρατη3ii της Κρατκης υπηρεσίας, να μελετήσουν τό νέον σχέδον των 5Α3η: νων., Ή εντολή αϋτη,φαίνετα στ δεν οφείλετα είς Κυβερνητχήν πρωτοβουλίαν, δότ άκόμη δ'εν ετχεν άπoφάσσ3iί, πο;; 3α γίνll όρστχως ή πρωτεύουσα το;; ΚΡάτους, άλλ 5 εξεμαεu3η ύπό των άνω άρχτεκτόνων. 5Εαν ληφ6iί εππροσ3έτως υπ 5 οψν f εξέλξς, ην Jκολοu3ησε μετά τνα χρόνον, ή υπό3εσς to;; σχεδίου A3ηνων~ τό άνωτέρω γεγονός πρέπε να 3εωρη3n κατ 5 ουσίαν ouxl ώς εκδήλωσς Kραtκης ενεργείας, άλλ' ώς άξόλογον φω '(ενόν σημείον cελληνκης επστημονκης Eργα~ία~ είςτό. σκότος της εποχη; εκείνης. Μ ' ή ".,... "O,n,... " β " "CE' ετα τ ν εγκαταστασν του υωνος κα τη; αντ ασλεας του εν Λ- λάδ (κατα -ανουάρον το;; 1833) ηρξατο εκδηλο,μένη μεγαλετέρα κίνησ; neql-ttv βeλτίmσν των πόλεων. Έκτός το;; σχεδίου της 'πρωτεuοuσης, ό όποίον 't6te άπετέλεσε θέμα εuρutάτης συζητήσεως κα δα τό όποίον β άσχολτ6ωμεν δ" ολίγων είς Τδον κεφάλαον, εμελετή3ησαν σχέδα άνοχομήσεως κα άνακαν(σεως δαφόρων άλλων πόλεων;, Outro κατα '(ό 1834 κατηρτίσ3ησαν κα ενεκρί3ησαν δα δαταγμάτων α σέδα Ναυπλίου, νέου Αίγίου,, (κατ 5 επέκταjν της παλαας' πόλεως). 5Ερετρείας, Τρπόλεως.' Κάτά τό 1835 τό σχέδον Χαλκίδος. Κατα τό 1836 '(ό σχέδον Moνεμβασία~.' Κατα τό 1837 τα σχέδα Σνάνου, -Ερμουπόλεως, -Αδάμανtος. Κατα τό 1838 τό σχέδον Ναυπάκτου. Κατα τό 1840 τό σχέδον Περσως. Κατα το 1842 τα σχέδία Καρύστου,' 8ηροχωρ(ου, Κορώ "ης. Κατα τό 1843 το σχέδον CΥπάτης. Κατα το 184'1 το σχέδον Μεσολογγίου. Κατα το 1849 τα σχέδα Γαυρίου, Λευκάδος. Κατα τό 1850 τα σχέδα θηβων, Λεβαδείας. - Κατα τό 1852 τα 'σχέδα 'Αγρνίου, "Ωρεων, Μύλων,,Σπάρης. Κατα τό 1856 τα σχέδα Νέων Λοσίων" 5Αμφλοχίας. Κατά το 1858 τα σχέδα Λαμίας, Στυλίδος, Κορίνθου. Κατά τό 1859 'το σχέδον Μσρά30υ. Κατά το 1860 τα σχέδα Λάλα, Καλαμων, Τήνου, Καλαμακίου (Κορνθίας), Έλατείας. Κατά το 1861 τά σχέδα Κατακώλου, ' Αλονήσου, Γυ3είου, ΛαρUμνης. Κατά το 1862,-iltot κατά το τελευταίον EtOC; ~η; Βασλείας το;; "Οθωνοςί τα σχέδα Πύργο", Π600", Γαλατcί, 5Ασταχο;;..

15 ~E ' δ' 'J. ~ J. ' δ ' δ ~. ~, ~ γενοντο ε κατατν αυτν περο ον κα αφορο τροποποησες κα επεκτάσες εγκρ06έντων σχεδίων.,,. * * * ~Eπίσης ενέχουν κα πολεοδομκτν σημασίαν αϊ δποκστκα προσπά 06εα αϊ καταβλη3είσα κατα την περίοδον της Βασλείάς το-ϋ "03ωνος κα άποβλέψασα,είς την εν τϋ ελευ06έρlj CΕλλάδ εγκατάστασν των εκτος των όρίων αύτης εγκαταλεφ3έντων CΕλλήνων ώς κα εκείνων οτνες ύπέστησανμεοκίσες κατα τηνδχρκεαν το-ϋ άγωνος. Οϋτω δά δαφόρων νόμων _κα δαταγμάων κα{}ωρίσ{}ησαν.τά το-ϋ συνοκσμο-ϋ Χίων κα evδραίων είς Περαά, Σαμίων ες Χαλκίδα, Βοεμων ('Α3γγάνων) παρά ττν Λαμίαν, Σαρακατσαναίων είς Φ6ώτδα, τά της άνεγερσ~ως τηςν,έας Σπάρτης, τά της άνεγέρσεως νέων συνοκσμων προς εγκατάστασν εποίκων είς ΚυλΛήν ην, ~Eλαφόνησoν, Βάλον, Λάλα (Ήλείας), Kατάκωλoν~$τέαν, ~Άστακόν, Σουλωτων είςrαγρίνον κα Ναύπακτον, Λακώνων ες Πεταλίδ, Κρητων ες Άδάμαντα, Μνώαν κα Με{}ώνην, Μακεδόνων είς Άταλάντην, Ψαοανων ες $Ερέτραν κλπ.. CH εποκστκη αϋτη εργασία' εσυνεχίσ06η κα μετά ττν εκπτωσν το-ϋ "'03ωνος, σχετκοί δε ετνα κα οϊ μεταγενέσερο νόμο Ρ Μ Θ το-ϋ 1866 κα ~ Ο Η το-ϋ 1882 οίτνες πραγματεύοντα το ζήτημα, γενίκώερον.,co εποκσμ>ς οοοτος εγένετο εττε εντος τφν σχεδίων των πολεων, ετε κα ύπο μορφην συσάσεως ίδίων συνοκσμων, δεέ{}ησαν δε δ$ αύτον, καά' προτίμτσν, γήπεδα τοϋ Δημόσίου. ίά όποία περηλ{}ον' ες αύτο ώς δάδοχον τοϋ $ο{}ώμανκοϋ Κράτους κα Μονασηρακά. "Όπου Ομ.ως δεν ίπηρχον τοαϋα, έγ~νoνio κα άπαλλοτρώσες ίδωηκών άκrνήiων. Κατα την ~πoκσηκην ταύην προσπά8εαν παρατηρο-ϋμεν πολλάκς λελογσμένην πρόνοαν, άποβλέπουσαν το μεν είς την άποσόβησν πάσης ΚΕρδοσκοπίας κα την εξασφάλσν πραγματώσεως το-ϋ σκοπο-ϋ, το δε είς την κάλυψν των κεφαλαίων" τα όποία δ.έ{}ετε το Κράτος εκ τηςπερουσίας του.άπο τεχνκη;. ομως dποψεως δεν εδόθη ίδατέρα τς σημασία πέραντο-ϋ κονοϋ ρυ-θμοϋ,οστς ηκολου-θείτο κατά ττν εποχην Εκείνην ες τα ζητήμαtα '(α-ϋτα. Τό ενδαφέρον περωοίζεtο χυρίmς είς λύσν γεωμεtρχο-ϋ, προβλήμnτος δανομ.ης.οίκοπέδων xata τον άπλούστερον τρόπον της χατανομης της δανεμητέας εκτάσεως είς όρ{}ογώνα δά της παοεμβολης ορ-θογωνίου συστήματος όδων. "Ασχέτως δε προς ττν, τεxνxηναπdψν ό εποχσμος δέύ δfίπετο ύπουενκων χατευ{}ύνσεmν κα της dντλήψεως -της καλλτέρα; εξυπηρετήσεως της χώρας djtq παραγφγχης dπόψεώς. CH εξέτασς ων σχεδίων των πόλεmν. 'α όποία έμελετή{}ησαν χα ενεχρί{}ησαν χατα την υπ" όψν περίοδον, γενχως δεν dποδεχνύε σύστημα

16 έργάσίας' κα επδίωξν ενρυτέρων σκοπων, γεγονος όπερ άλλωστε παρατηρείτα κα κατα του; μετέπετα χρόνου;. τα τεχνκα στοχεία, επ\ τϋ βάσε, τών όποίων κατηρτίσ3ησαν ατ μελέτα, αλλάχοϋ ετνα πλήρη, εκτενόμενα έκτο; τη; τoπoη~αφκης κα χωροσταθμκηςαποτυπώσεω;κα ε; κτηματογράφησν, αλλαχοϋ δε \ ~. έλλπη,πεοορζόμενα μόνον ες άπλου;. τοπογραφ- κου;χαρτα;. Έκ τών δασωζομένων στοχείων δαπστοϋτα, στ, κατα την σύνταξν τνων εκ των ανωτέρω σχεδίων, κατεβλήθη ενσννεδήτο; προσπάθεα αρτίας μελέτης. Ούτως εναχου παρατηρουμεν οπογραφκας λεπτομερείας dvuyxaia;, δα μίαν καλην μελέτην σχεδίου πόλεως, των όποίων στερουντα τά μεταγενέστερα σχέδα μεγάλων πόλεων. Παρατηροϋμεν, στ ό καθορσμος οκοπέδων δά δημόσα κα κονη; ώφελείας κτίρα δενύπηρξε τυχαίος. Παρατηροϋμεν ερευναν του πληθυσμου, των επαγγελμάτων. των κατοίκων κα στατστκην κα' ετδος επαγγέλματος κλπ. Παρα τα'ί1τα σμως,τ' ανωτέρω σχέδα ώς προς το πολεοδομκον, μέρος δέποντα ύπο ατελεων, ατtίνες δεν συγχωρουντα κα δατήν εποχην εκείνην. Έπ πλέον, συν τϊϊ παρελεύσε του χρόνου. σημεουτα προ'ίουσα μείωσς της ανωτέρα) ενσυνεδήτου προσπαθείας. -π οίκοδομκη κατάστασς των πλείστων' των πόλεων Ες τάς όποίας αναφέροντα τά ύπ' οψνσχέδα ητο τότε τοαύτη, ωστε επέτρεπε,ην δά τών σχεδίων πρ6βλεψν ύγεστέρας ανακανίσεως. 'Αλλ' αντ τούτου επροτμήθη 11 παρακολούθησς τηςύφσταμένης ο[κοδομκης καταστάσεφς κα μορφης της δοκτησίας, μάλστα δε κα εκεί, σπου ή ρυμοτόμησς δεν.. 3α εθγεκτίρα αλλ' άπλως 3α συνεπήγετο μ,ίαν'προς άύτην αναπροσαρμογήν ίδοκτησων. 'Ως ονσώδης παράλεψς πρέπε νά χαρακτηρσθϊϊ κα 11 μη πρόβεψς ενρυτέρων κονοχρήστων χώρων (δημοσίων αλσων κλπ.) δά τήν αναψυχην του κονου, ή προώθησς τών οκοδομητέωνύπο δωτων χώρων ες τας παραλίους πόλες μέχρ της Χκτης κα ή ελλεψς προνοίας δα τήν ύψομετρκην μελέτην τοϋ άδκου δκτύου. Είς τα σχέδατά προβλέποντα επεκτάσες πα~ 'λαών πόλεων η την Τδρυσν νέων συνοκσμων παρατηρουντα επίσης, ώς ετπομεν, ατέλεα, επκρατεί δ' εν αντοίς όδκον δίκτυον κατά το όρθογώ.. νον σύστημα με ενδαμέσους πλατείαςχα σπα\ ώτεραετνα ατ περπτώσες προβλέψεως καλlτέρα~ εσωτερκης συγκονωνακης,εξυπηρετήσεως δ, Χρτηρών εκφευγουσών του κανόνος το;; όρθογωνίου. Πάντως ομως είς πολλά τών. σχεδίων τούτων χα30ρίζοντα ώς 'στοχεία το;; σλου όργανσμου'των ατ 3έσες δά δημόσα κτίρα καί άλλα; κονωφελείς εγκαταστάσες. Σήμερον, κρίνοντες 'E'C των 'ύστέρων τά γεγονότα, 3ά 'ί}γόμε3α ες'"τό συμπέρασμα, οτ ετς τνας περ~πτώσeς., αντί της προσπαθείας καταρτσμο;; σχεδίου Χποβlέποντος είς'μετρωτάτη; άξίας Χνακα(νσναναξίων λόγου ερεπωμένων οίκοδομκων συγκροτημάτων, 3ά fίτoxσυγκρ(τφ τφ Λόγφ καλέρα f πρόβλεψς δρύσεως ολω; νέας π61εως είς, παρακεμέvην καταλληλοτέgαν άχdλυπτον -θέσν. θά fίτo ομως πολυ να άξώσωμεν επκράτησν τοούτων'

17 .. ; 11. '! : \ άντλήψεων την ~πoxην εκείνην κα μίλσα την πραυμίωσν τοόύτα/ν ρζκών μεταβολων. SΑσχέως προς 'td; λεπτομερε(ας των σχεδίων -Βά εχε τς εππρoσjέτως: νά σημεώdt1, οη δέν ύπηρξελουκη ΠΡΟΥραμματκη σερά είς την καίρτσν αοϋων βάσε ης σπουδαόtηοc; των πόλεων 1\ τη; προβλεπομένης άνα 'πτύξεώς των. "Η άταξία α~τη οφείλεα μέν ίσως εν μέρε είς την προτίμησν συντάξεως σχεδίων εκεί, εν3α επρόκετο νά ytv'q εποκστκη ΕΥκατάσα" σς, άλλs εν τφ συνόλφ της ετνα άπόρροα της ελλείψεως οασδήποε οργανώσεως εν τφ Κράτε κα των Υενκ nv συν3ηκών, τάς.οποίας εν προηγουμένφ, κεφαλαίφ εμνημονε'ύσαμεν. r' r.pikijiella. nο1eο&ομχ1 μ'llσ \ \. e'h ' δ ~, "" δ J. C, '". ΠΟΛεο ομκll μερμνα κα κατα την περο ον, τ.ν οποαν ανασκοποϋμeνj δέν ήδύνατο νά εξαντληjiί δά της ευκρίσεως ενα; ρυμοτομκοϋ' σχεδίου Κα ΤΟ,αρτον άκόμη ώς ορζοντουραφία σχέδον δέν άρκεί δά ην εξυπηρέτησν των άναυχων '(οϋ κοίνοϋ, εάν δέν συνδυασ3iί μέ CiAAov; κανονσμους δέ. ποντας "ην οlκοδομκην κίνησν 'άπο άπόψεως ύυενης. άσφαλείας κλπ. κα ποοδαυράφον'(α; τά άπαραίτητα γενκης εξυπηρετήσεως εργα. '",Απο της άπόψεως δέ '(αύτης ή βασλέία τοϋ "Ο3ωνος δέν ύπηρξεν αυονος. Καίπρέπε νά xαρακτηρσ3iί lδατέρω; το ΥεΥονο;, (ο δf χαρακτηρσμος ο-δτος ετνα. ες βάρος τ~ς δοκήσεως τοϋ Κράτους), στ επί πολλάς δεκσεηρίδας τά: πολεοδομκάζητήμαiα ~ης χώρας δείποντο μόνον ύπα 'ων' εμβρυωδών' μέτρων 'ά οποία εθεσπίσ3ησαν καά τηνεποχην εκείνην. '. Δά '(οϋ άπο 3 ''Απρλίου 1835 Δ)τος, κα~ωρίσ3ησαν γενκοί τνές πολεοδομκοί κανόνες., άναφερόμενο ες την οδυενην "ων πόλεων, "όσον άπα άπόψεως δρύσεως, οσον κα. λετουρυίας αοϋτων. οί οποίο ~λάμβανoν ;'π" ~Ψν τάς τότε κρατούσας'εν Ελλάδ συν3ήκα; καί εχον μάλλον την εννοαν ύπoδείξεrόν η ύποχρεωκων μέρων. "Άξον ίδατέρα; μνείας ενα ΟΤ δα τοϋ Δ}το; τούου άνευνωρίσ3η ο) άνάυκη της συντάξεως των σχεδίων των οίκοδομων ύπα εδκων '(εχνκων άνθρώπων. IΑλλά Υνωστον ενα πόσον συν τφ χρόνφ ~ξεφυλίσ3η ή εννοα της δαiάξεως ταύτης κα πωςώρυίασεν ό ~μπερσμoς εν "Ελλάδ, κατορθώσα; νά Ex'(o~tat1 επί σεράν δεκαε'(ηρίδων την επστήμην άπα '(ην οlκοδομκην κίνησν '(ης χώρας Δά το;; "πα 28 Μαρ'(ίο-υ 1834 Δ)το;. Ετέ3ησαν κανάν.ε; τνές άποβλέ.. χονε; εί; '(ην θέσν δρύσεως των νεκροταφείων ώ; προς '(άς κατωκημένα; περοχας 'καί την φύσν το;; εδάφους. Δά το;; άπα,5 'ουυίου 1842 Δ)'(ο; κα3ερώ3η σοχεώδη; οονε οίκοδομκας κανονσμός (κατ επέκτασν δα'(άξεα/ν'6εσπσ'3εσωνάρχκως. δά των άπα 9 'Απρλίου 1836 καί 3 8Jovviov 1842 Δ)των μόνον δά ίήν πρωτεύουσαν). Δά τούτου πόοεβλέποντο το ύποχοεωτκον της τηρήσέωςίων ρυμοτομκων (t' των οίκοδομκων) γραμμων το;; σχεδίου, τα ύπoxoεωτκ~ν

18 το;; ορθουωνσμο;; κα μεταρρυθμίσεω; των δοκτησων,(~ εμβρυώδη; μοοφη τη; άναπροσαρμουη; των δοκτησων προ; το σχέδον f\ τακτοποησεω;), ορο άσφαλεία; δα τα; καπνοδόχου; κα εστία; κα άπαυόρεvσ; τοποθετησεω; -υπέρ την μίαν βαθμίδα ε; τα; όδον; fί άλλων αύτων καταλ~ψεων -υπα των οίκοδομούντων. Δα το;; άπα 10 Φεβρουαρίου 1838 Δ)το; επεξετάθη ε; ολα; τα; πόλε; το;; KodIOV; ό τρόπο; άπoζημ~ώσεω; των κατ' εφαρμουην το;; σχεδίο" άπαλλοτρουμένων δοκτησων. οστ; καθωρίσθη δα το;; απο 12 Νοεμβρίο" 1836 Δ)το; δα τα; Άθηνα;. Δά το;; άπα 20 Σεπτεμβρίου 1852 Δ)το; καθερώθη f άναυκαστκη επέμβασ; τη; τεχνκη; -υπηρεσία; το;; Κράτου;προ; άρσν ύφστcμένo" κνδύνου επ οκοδομων. Δα το;; άπο 9 'Οκτωβρίου 1852 Δ)το; καθερώθη όμοία επέμβασ; δά τα; οίκοδομα; τα; άνευερομένα; κατά παράβασν το;; σχεδίοv. Δά το;; νόμο" Τ Ν Η το;; 1856 καθωρίσθησαν τσ τη; xata~xevij; κεζοδρομίων κα ύπονόμων άπο άπόψεω; κυρίω; των εί;.τον; δoκτητ~; επβαλλομένων ύπoxρεώσsων. το τη; ύποχρεωτκη; περφράξεως των ~ί.xoκέδων, "α τη; ίδρύσεω; δενδροστοχων. τα τη; καλη;σvντηρησεω; το;; εξωτερκο;; χρωματσμο;; των οίκοδομων. οτ περορσμοί οτ δέποντε; την.. κατασκεvην εξωστων κα οτ ορο άνευέρσεω; οίκοδομων επ των μευάλων άρτηρων εκτο; των σχεδίων των κόλεων. Μία θεμελώδη; δάταξ;. εκβληθ~ίσα δα το;; νόμου τούτου, ετνα κα f τη; ζώνη; των κόλεων" ητο το δχαίωμα τη; άπαυορεύσεω; κατασκευη; οκοδομων κέρξ των σvυκεκροτημένων κ6λεων κα μέχρ; άποστάσεω; άπο τούτων 1500 μέτρων. Δα των άπα 9 Όκτωβρίου 1856 κα 31 Ίουλίοu 1858 Δ)των καθωρίσθησαν αί τεχνκα XVQEm; λεκτομέρεα τη; εφαρμουης το;; άνωτέρω νόμου, ατ ώ; προ; τα πεζοδρόμα κα τα; περφράξε; οίκοκέδων δατάξε; το;; όποίο" άφεώρων μόνον. τας κρωτευούσας. νομων κα επαρχων. Τέλο; δα των κατα την περίοδον τα'ύτην θεσπσθέντων κερ δρύσεως Άστvνομία; κα Νομαρχων μέτρων, εδόθη εί; τα ΟΡΥανα τα-υτα τη; δοκη ~εω; δκαίωμα παρεμβάσβω; επ δαφόρων πολεοδομκων ζητημάτων. *** CH πρωτεύοvσα κα f 8Ερμούπολς (Σϋρος) ετυχον "δατέρα; μερίμνη; εν σχέσε προς τας. λοχα; κόλε; τη; Έλλάδος. Δ' άμφοτέρας τα; κόλες ταύτα; ό οτονε οί.χοδομχο; κανονσμό; επεξετάθη κα επ άλλων τνων θεμάτων κέραν των χατά τ άνωτέρω, δ' απαν το Κράτο;' προβλεπομένων, εκδοθέντων, δα μεν την πρωτεύουσαν των άπό 9 Άπρλίου Νοεμβρίου Σεπτεμβρίου 1837 κα 3 'ουνίου 1842 σχετχων Δ)των, δα δε την CΕρμούπολν των άπο 18 ΑύΥούστο" 1837, 2 ΑύΥούστου Φεβρουαρίο" Matou 1840 κα 20 Νοεμβρίο" 1842 τοούτων. 25

19 Ί Παρατηρητέον. οη δα των Ίνωτέρω δατάξεων εχανονίσ3ησαν κα τα των Ίπαλλοτρώσεων ζητήματα. άλλα τό 3έμα το-υτο λ6γφ τη; σπουδα6τητ6; το" 3έλε άποτελέσε Τδον κεφάλαον. οαξον ίδατέρα; παρατηρήσεως ετνα" ΟΤ ατ εί; τό σχέδον ~Eρμoυπ6 λεω; άναφερ6μενα δατάξε; προέβλεπον κα προγραμματκην τνα εφαρμογην ώρσμένων iμημάτων το-υ σχεδίου, προδαγράφουσατα; γενησομένας ενεργείας εντος τακτοον πρ03εσμων. Δ' r,vihl aviineq6.aiia"a Ή ΠCίλεoδoμKη κίνησ; εν τϊί χώρlj κατα την περίοδον της βασλεία; το-υ,"ο3ωνος εσημε(ωσεν εντατκην κίνησν με ελπίδα; περατέρω αναπτύ ;ε,οο;. ~Από ποοτκης ομω; άπ6ψεως ήτο ελλπη~ κα εστερείτο σ,!στήματος είς τας δαφ6ρους αύτης εκδηλώσες. 8Η " " δ " ", L ~ ', j1.s." β ανσμορφωτκη κα ημουργκη εργασα, ~ επεληφυη.1 αντ ασλεία &μα τϊί εγκαταστάσε της εν ~Eλλάδ, πεί3ε, δη κα το ζήτημα τοϋτο δεν Βα εγκατελείπετο είς την τύχην του, άλλ~ f ταχεία άντκατάστασς των ; " ',~ f 'ο r προσώπων, &τνα ηρξαντο τοϋ εργου. f τρβη της άντβασλείας κα εν συ-, - β ' ' "O-Q e λ ' ", δ ' e,vexelij του ασλεως υωνο;. α πο τκα εσωτερκα αμαχα, η γενκωτέρα εσωτερκη δυσπραγία κά f προ'ίοϋσα συν τϊί άνδρώσε των Δήμων Όυσασtκωτέρα αυτων άνάμξς είς τα των πολεοδομκων' υπο{}έσεων. (εί;. Ο. τ άφεώρα τό ποοτκον μέρος). άνέκοψαν πασαν συστηματκην πρ60δονr ~ατ~ άρχας παρατηρείτα ευσυνείδητος προσπά3εα είς την σύνταξν των, μελετων κα μετα της προσηκούσης επμελείας κα, άκρβείας καταρτίζοντα τα άναγκαία τεχνκα στοχεία. ητ9 τοπογραφκο χάρτα κλπ. άλλ~ f προσπά3εα ~ντη συν τφ χρ6νφ μεο-υτα κα πολλάκς δαδέχετα ταύτην " προχερολογία,. Α πολεοδομκοί λύσες δέποντα υπω άπολύτου συντηρητκ6τητος ώς προς την μεταρρύ3μσν των παλαων π6λεων κα ετνα άτελείς Τ κα πλημμελείς ώς πρός την επέκτασν αύτων Τ την tδρυσν νέων π6λεων κα συνοκσμων. ~Aκαταλληλ6της το'ί' άσχολη-θέντος με τα ζητήματατα-υτα προσωπκοϋ (εκ ποκλίας, στρατωτκων, γεωμεtρων κα ελαχίστων επσtημ6νmν είδκης πείρας), ελλεψς δευ3ύνσεως τοϋ προσωπκοϋ τούτο" υπό επστημονος κεκτημένου την άπαtουμένην εμπερίαν. προσπά3εα άποφυγης παρα-. π6νων άπό μερουςτο-υ κονο-υ, τσως δε καί f επρροη ην ησκησεν f τ6τε κατάστασ; των π6λεωντης CΕλλάδος,.είς ην ενδεχομνως δεν δέβλεπαν πολλας έλπίδας προ6δου καί άναπτύξεως οτ άσχοληβέντες με αυτά;, ετνα' οί σπο,, δα6τερο λ6γο είς,ους οποίο,,; οφείλοντα τα παρατηρούμενα κενά.

20 v. Η ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΒΑΣΛΕΑΝ ΤΟΥ οeqνοσ ΠΕΡΟΔΟΣ ΜΕΧΡ ΤΟΥ ~ypαπatkoy ΠΟΛΕΜΟΥ Κατα -Εην επακολόυ-θήσασαν την εξωσν το;:; Ό6ωνο; μεσοβασλείαν ο,, δεμία πολεοδομκη κίνησς εσημεώ3η, άπό δε το;:; 1864 καί εφεξη; εσυνεχίσ-θη α~τη,εφ ών βάσεων ηρξατο επί τη; πρώτη; βασλείας. Κατα την περίοδον τα,;τηv κατηρτίσθησαν κα ενεκρί3ησαν τα σχέδα πολλων πόλεων το;:; Κράτους. co κ<1τω3 πίναξ εμφαίνε ταύτα; κατ α ετη iγκρίσεω; των σχεδίωντων Κυλλήνη, Γαστούνη, Κόρθον, Βοί, 11Αστρος Ανδρος.!σταία Ξηροχωρ), 5Αχαρναί (Μενίδ),Ατωλκόν Τύρυν30ς. Ληξούρον. ΑΊγνα, Λαύρον, Σπέτσα Καλάβρυτα, 'Ί3άκη Νέον Φάληρον. 11Αμφσσα. Κέρκυρα (ενός τμήματος) Σ)(υων (Κάτον), Λίμνη. Πλύτρα Μπούκα, άκυν-θο;, Κύ3ηρα Κίρρα, Ενρύσ-θενα. Κάστρώτκα Λάκα Λεωνίδον. Επτάλον (Αγουλνίτσά) Βόντσα. Μέγαρα, Μεσσήνη, Φλατρά. Άμαλας Παραλ(α Λαχανάδο; (Ταβέρνα) Κυπαρσσία. Αράχωβα. Χρυσσό;. Συνοκσμό; Βουραίτων Αργοστόλον, Φσκάρδο;. 5Ελευσίς, Ξυλόκαστρον cay. Ενψημία Βασλκη Λουτράκ Αανοκλάδ Παραλία Μεσσήνης, Κηφσσία, Δαφνί. Ποταμό; (Κη-θύρων). Βόλο;, Κοκλάκα. Καρδίτσα. Γαλαξείδ Λάρσσα, τέα Κύμη, Αίδηψο; (Λουτρα). 81Αρτα. Αλβέρον, 5σ-θμία. ΠoσEδω~ νία. Καλλ3έα Τρίκκαλα ΑσποόπυΡΥΟ; (Καλύβα Χασά;). Σαλαμίς, Βά3εα ΓαΡΥαλάνο. Μέ3ανα. Κάτω 8Axata. Φάρσαλα, Θέρμον (Κεφαλ6 βρυσον),. Καστέλλα, 8Αμαόούσον.

21 " f : ; ί: " 1 1 :!;, "~ Χώρα (ΛΥο"δστα),"Αlμνρός, Βεεστίνον. 1889" - Καρδαμύη Μάνδρα. 'Ανδρίτσανα. Καστανά ' ΑμΟΡΥός Δβφοί.. Κρέκο"κον ('Ερν3ραί), Κααμπάκα ~ Μενίδον, Βάτα. Κέα, Πα~. Φάηρον. Κερατέα, Μπραχάμ (CA'V'h Δημήτρος) Έρατενή, ΟΑταάντη, Μάζ (Πενκοχωρ). Μαεσίνα, Λεβανάτα.. Προσκννα κα Κυπαρσσίον, ΟΕμίρ Μπέη, Μαρτίνον Τ"ρναβος, ΠετρομαΥούlα Νεοχώρον, Κάραβος, "'Ύδρα, Σκρποϋ, Λεχανά CAy. Μαρίνα, Άνδραβίδα. ΑΥ. Νκόαος ΟΑντκύρρα. Γεροlμένας, Μαρμάρον Καά Νερά. Πετρα'ίδώνα, Κρέστανα (Σενοϋς), Ν. Καρ1όβασ ΜεΥαα. Χανά ΠνΡΥάκ, Κονκονβάοννες, chodxleiov (Κρήτης) Χαάνδρ, ~ΑΥρά. Δεσφίνα, 'Ακράτα, θονρία Τοπόλα (Έεώνας), Ε-ϋπάον (Σονe), ~oφάδε; Αίδηψός CAy. Νκόλαο;,, Δερβένα (ΟΑκταίον). CAy. ΟΑνδρέας. ΛΟΥΥα. Κηφσσοχωρον Μοσχάτον. ΛΟΥα. CAy. θεόδωρο, Κατο"να, Πελόπον (Κρεκούχοντ Ν. ΟΑεξάνδρεα. Δομοκός Μανωλάδα. ''νχκόν. Κα0Υρέζα, Κορωπ Δαδ(ον ('Αμφίκλεα). Καρπενήσον, Σίφνος, Καχοχώρον (Δάφνσ)h Χάβαρ Μαναστηράκ, Ροδοδάφνη (Μονρα) Όλνμπία, Λεβέτσοβα ~ CΕρμόνη, Καάμα CAy. Βαρβάρα, Σααμίς (Παλούκα) Γρεβενά, Mαρκόπoνλoν~ :... Βα3", ' Αμπελών (Καζακλάρ). 'Επίσης ευένονο πλείσα ροποποήσες ευκεκρμένων σχεδίων κατα. ό δάστημα τοϋτο. * * * Ή μελέτη "Εων σχεδίων κατα "Ετν μακραν "Εαύτην περίοδον άπα ποοκης άπόψεως δεν άφίσταντα ης πρώτης :raρόδοv. καίτο ενετά-θη σημαντ ; κως κατ Ο άρ3μόν. συπάρχονν περπώσες ηνες σχεχης επνχίας. άλλα: σνναντωντα κα εππολαότητες άχαρακήρστο. 'δίως δε παρατηρο;;ντα. ενίοτε σοβαραί ελλείψες καί άνακρίβεα είς α"τά τα;;τα τά 3εμεΛώδη ~τεχνκα στοχεία -της μελέτης (ΤΟΠΟΥραφχους καί χωροστα3μκους χάρτας κλπ.).,;; οτα δεν σνναντωντα καα τα; προηυονμένας περόδον;.

22 Κατα την α-υτήν περίοδον εσ"νεχίσθησαν 'Κα α cixq τη; εποχη; το;; κ"βερνήτο" ciρξάμεναl επο'κστ'κα ερυασία. εγένοντο δε 'Καί νέα τοαύτα, αί δποτα 3α ητο δυνατόν να εχο"ν δαίτερον π01εοδομ'κόν ενδαφέρον..(){;τω; ίδρύθησαν 0100; νέο σ"νο'κσμοί, συναφετ; 'Κατ α τό π1ετστον με γεωρ Ύ'Κην εγκατάστασν. ων άξο μνεία; ετνα οί εν eeaaa).,(cj ciνεγερθέντε; πρό; 'εγκατάατασντων εκ Βο,,1γαρία; 'Καταφ"γόντων εν Έ1άδ 'Κατα τό 1906 >CΕ1ήνων προσφ'ύγων a"vexe(cj το;; 'Κατ- αύτων Εκεί δωγμο;;. Έπ(ση; εγέ '\'οντο επο'κστίχα εργασία "οό; εγκατάστασν Έ11ήνων προσφ'ύγωου.. ο.οποίο ήθον εντα;;θα δαρχο'ύντων των Βακανκων :n:οlέμmν. Α εργασία α~τα παρουσίαζον δαίτερονενδαφέρον, τό μεν δότ ~σαν σ"νδεδ"ασμένα με γεωργχην εγκατάστασν. τό Ύ δε δότ τό Κράτο; ποuάκ; κατεσχε'ύασεν εξ ό10κ1ήρο" του; σ"νοκσμου; επί τiί βάσε &Ρ~ σμένο" τεχνκο;; 'Κα οίκονομκο;; προγράμματο;. Δα τό Κράτο; ~μων. μ JtQov καί civooydvmtov. τα εργα ταϋτα καί δίω;f εγκατάστασ; των.ίχ Βο"lγαρία; προσφ'ύγων. ητ; εγένετο -υπό σ"ν3ήκα; ερήνη; κα ~σ"ltία; εν τφ τόπφ. ενείχον ε; την εποχήν των ατέραν σημασίαν. Π1ην δεν εδόθη f πρέπο"σα προσοχη ε; τό π01εοδομ'κόν μέρο;, τό όποiον ητο ποl"ποκ Αώτερον τη;,εφαρμoγη~ ενό; σχεδίο" άπ1η; δανομη; οίκοπέδων. '.Η γενκωτέρα π01εοδομκη πο1τκη τοϋ Κράτο,,; κατά τήν :n:έρ[οδον τα'ύτην των 53 ετων -υπηρξεν ciμετάβ1ητο;. Στηρχθείαα επ των βάσεων. αττνε; ετέθησαν κατά την πρώτην βασ1είαν. κατ- ο-υδεν ενεωτέρσεν.. το-υναντίον δε εφάνη όπσθοδρομκη ετ; τνα σημεία. &; θέ1ε προκ'ύψn εκ των χατωτέρω εχτ3εμένων. Τό 1867 εψηφίσθη ό Νόμο; Σ.Κ.Β. «περ εκτε1έσεω; των σχεδίων των πό1εων κα κωμων το;; Βασ1είου». οστ; 'Κα cixote1el την σπουδαοτέραν Κρατχην ενέργεαν χατα την περίοδον' τα'ύτην. Δ l α-υτο;; σ"νεπ1ηρώθη ό δα τοϋ ci~o 5 'ο"νίου 1842 Δατάγματο; θεσπσθεί; οίονεί οκοδομκό; κανονσμο; επεκταθεσων εί; 01α; τα; πό1ε; το;;.. Κράτο,,; δατάξεων τνων, ατνε; άφέώρων εδκω; τα; IΑθήνα; κα την CΕρμο'ύπ01ν, επεξετάθησαν ε; 01ας τα; πόαε; αί KF.Ql κατασχε"η;' πεζοδρομίων 'Κα ύπονόμων δατάξε;. αί όπoiα Τσχυον μέχρ τη; εποχη; εκείνη; μόνον δα τα; ποωτευό'ύσα; των νομων κα επαρχων 'Κα ετέ3ησαν νέα βάσε; το;; τοόπο" ίχτμ.ήσεω; των δα την εφαρμογην τοϋ σχεδίου ciπα110τρωτέων γηπέδων, ζητήματο;. περί o~ 3έ1ε Υ(νε ί.δατέρω; 1όγο; εί; τό κεφά1αο\' των cixa1 10τρώσεα/ν. IΕπ τiί βάσε τοϋ civmtiom νόμο" επηκ010'ύ3ησε βαθμηδόν κατ α τα επόμενα ετη '" εκδοσ; Δ/των. δ l ων κα3ωρζοντο τό ελάχστα οοα το;; εμβαδο;; κα των δαστάσεων των οί.κοπέδων εκάστη; πόλεω;, εχο'ύση; εγχεχρμένον σχέδον. Δα τοϋ cixq 26 Α-υγο'ύστο" 1882 Δ/το; επεβ).ή3η f.τήρησ; &ρσμέ-