ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΤΜΗΜΑ Β ΕΤΟΥΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΘΕΜΑ: «ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΟΣΟΝ ΑΦΟΡΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΣΥΜΦΩΝΟΥ ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΑΠΟ ΤΑ ΚΡΑΤΗ ΜΕΛΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΖΩΝΗΣ» ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ : ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΜΠΑΡΜΠΑΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ : ΤΣΙΑΡΑΠΑ ΜΑΡΙΑ ΙΟΥΝΙΟΣ 2010

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΗ ΕΝΩΣΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ ΟΙ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ ΤΗΣ ΣΥΝΘΗΚΗΣ ΤΟΥ ΜΑΑΣΤΡΙΧΤ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΝΕ ΤΜΗΜΑ ΠΡΩΤΟ ΤΙ ΠΡΟΗΓΗΘΗΚΕ ΤΗΣ ΥΠΟΓΡΑΦΗΣ ΤΗΣ ΣΥΝΘΗΚΗΣ ΤΟΥ ΜΑΑΣΤΡΙΧΤ ΤΜΗΜΑ ΔΕΥΤΕΡΟ Η ΣΤΑΔΙΑΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΑΙ ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ Ι. ΠΡΩΤΟ ΚΑΙ ΔΕΥΤΕΡΟ ΣΤΑΔΙΟ ΤΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΕΝΤΑΞΗΣ ΣΤΗΝ ΟΝΕ Α. Το κριτήριο της δημοσιονομικής πειθαρχίας ειδικότερα ΙI. TΡΙΤΟ ΚΑΙ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ ΣΤΑΔΙΟ ΣΕ ΠΟΙΕΣ ΑΡΧΕΣ ΥΠΑΓΕΤΑΙ Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΚΡΑΤΩΝ ΜΕΛΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ Η ΑΡΧΙΚΗ ΜΟΡΦΗ ΤΟΥ ΣΥΜΦΩΝΟΥ ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΜΗΜΑ ΠΡΩΤΟ ΓΙΑΤΙ ΚΑΙ ΠΩΣ ΥΙΟΘΕΤΗΘΗΚΕ ΤΟ ΣΥΜΦΩΝΟ ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΜΗΜΑ ΔΕΥΤΕΡΟ Η ΝΟΜΙΚΗ ΚΑΤΟΧΥΡΩΣΗ ΤΟΥ ΣΥΜΦΩΝΟΥ ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΙ 1466/97, 1467/97 ΚΑΙ ΨΗΦΙΣΜΑ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΤΗΣ 17 ΗΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 1997 ΓΙΑ ΤΟ ΣΣΑ Ι. ΠΡΟΛΗΠΤΙΚΟ ΣΚΕΛΟΣ ΕΠΟΠΤΕΙΑ ΤΩΝ ΔΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ 2

3 ΙΙ. ΚΑΤΑΣΤΑΛΤΙΚΟ ΣΚΕΛΟΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΥΠΕΡΒΟΛΙΚΟΥ ΕΛΛΕΙΜΜΑΤΟΣ ΙΙΙ. ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΣΚΕΛΟΣ ΨΗΦΙΣΜΑ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΤΟΥ ΑΜΣΤΕΡΝΤΑΜ ΓΙΑ ΤΟ ΣΥΜΦΩΝΟ ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ. ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ ΟΙ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΟΣΟΝ ΑΦΟΡΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΣΥΜΦΩΝΟΥ ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΑΠΟ ΤΑ ΚΡΑΤΗ ΜΕΛΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΖΩΝΗΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ ΠΩΣ ΕΦΑΡΜΟΣΤΗΚΕ ΤΟ ΣΥΜΦΩΝΟ ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΑΠΟ ΤΑ ΚΡΑΤΗ ΜΕΛΗ ΜΕΧΡΙ ΤΟ 2005, ΕΤΟΣ ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗΣ ΤΟΥ ΤΜΗΜΑ ΠΡΩΤΟ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΑ ΠΡΩΤΑ «ΜΑΥΡΑ ΣΥΝΝΕΦΑ» ΠΑΝΩ ΑΠΟ ΤΟ ΣΥΜΦΩΝΟ ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Ι. ΕΤΗ 1998, 1999, 2000 ΤΟ ΣΣΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΚΑΙ ΣΥΜΦΩΝΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΑΙ ΟΧΙ ΜΟΝΟ ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑΣ ΙΙ. ΕΤΟΣ 2001 ΠΩΣ ΕΠΗΡΕΑΣΕ Η ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΗΣ ΥΠΑΡΞΗΣ ΔΙΑΦΟΡΩΝ ΔΙΑΡΘΡΩΤΙΚΟΥ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΚΡΑΤΩΝ ΜΕΛΩΝ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΣΣΑ ΙΙΙ. ΕΤΟΣ 2002 ΓΙΑΤΙ ΤΟ ΣΣΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΗΚΕ «ΒΛΑΚΩΔΕΣ» ΚΑΙ ΑΝΑΖΗΤΗΘΗΚΕ ΕΝΑ ΠΙΟ «ΕΥΕΛΙΚΤΟ» ΕΡΓΑΛΕΙΟ ΔΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΔΕΥΤΕΡΟ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΠΟΙΕΣ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΣΥΜΦΩΝΟΥ ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑΣ ΑΠΟ ΤΑ ΚΡΑΤΗ ΜΕΛΗ ΟΔΗΓΗΣΑΝ ΣΤΗΝ ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ. Ι. ΕΤΟΣ 2003 ΠΟΙΟ ΗΤΑΝ ΤΟ «ΕΓΚΛΗΜΑ» ΤΗΣ ΓΑΛΛΙΑΣ ΚΑΙ ΓΕΡΜΑΝΙΑΣ ΙΙ. ΕΤΟΣ 2004 Η ΑΝΑΓΚΗ ΓΙΑ ΕΝΑ ΕΥΕΛΙΚΤΟ ΣΥΜΦΩΝΟ ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ, ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΜΕΤΑ ΤΗ ΔΙΕΥΡΥΝΣΗ ΤΗΣ Ε.Ε. ΥΠΟΘΕΣΗ C-27/04 3

4 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ Η ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΣΥΜΦΩΝΟΥ ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΜΗΜΑ ΠΡΩΤΟ ΠΟΙΑ ΗΤΑΝ ΤΑ «ΒΗΜΑΤΑ» ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗΣ ΤΟΥ ΣΣΑ ΜΕΧΡΙ ΤΗΝ 20ή ΜΑΡΤΙΟΥ 2005 ΤΜΗΜΑ ΔΕΥΤΕΡΟ Η ΕΚΘΕΣΗ TOY ECOFIN ΤΗΣ 20ής ΜΑΡΤΙΟΥ ΚΑΙ Η ΥΙΟΘΕΤΗΣΗ ΤΗΣ ΑΠΟ ΤΟ ΕΑΡΙΝΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ( 22-23/4/2005 ) ΤΜΗΜΑ ΤΡΙΤΟ Η ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΚΑΝΟΝΙΣΜΩΝ ( ΕΚ ) ΑΡΙΘ. 1466/97 ΚΑΙ 1467/97 Ι. ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ( ΕΚ ) ΑΡΙΘ. 1055/2005 ΙΙ. ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ( ΕΚ ) ΑΡΙΘ. 1056/2005 ΙΙΙ. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΩΝ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΕΩΝ ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΣΥΜΦΩΝΟΥ ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΑΠΟ ΤΑ ΚΡΑΤΗ ΜΕΛΗ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ ΠΩΣ ΕΦΑΡΜΟΣΤΗΚΕ ΤΟ ΣΥΜΦΩΝΟ ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΑΠΟ ΤΑ ΚΡΑΤΗ ΜΕΛΗ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΤΜΗΜΑ ΠΡΩΤΟ Η ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΑΠΟ ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΕΤΟΣ ΤΟΥ ΑΝΑΜΟΡΦΩΜΕΝΟΥ ΣΣΑ 4

5 ΤΜΗΜΑ ΔΕΥΤΕΡΟ ΕΤΟΣ 2007 Η «ΔΥΣΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ» ΤΟΥ ΠΡΟΛΗΠΤΙΚΟΥ ΣΚΕΛΟΥΣ ΤΟΥ ΣΥΜΦΩΝΟΥ ΤΜΗΜΑ ΤΡΙΤΟ ΕΤΟΣ 2008 Η ΧΡΗΜΑΤΟΠΙΣΤΩΤΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΦΩΝΟ ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΜΗΜΑ ΤΕΤΑΡΤΟ ΕΤΟΣ 2009 ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΔΕΙΓΜΑΤΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΣΤΑΘΕΡΟΠΟΙΗΣΗΣ Η ΑΝΑΓΚΗ ΔΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΗΣ ΕΞΥΓΙΑΝΣΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΤΜΗΜΑ ΠΡΩΤΟ Η «ΟΔΥΣΣΕΙΑ» ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΗΠΩΣ ΕΦΤΑΣΕ Η ΩΡΑ ΓΙΑ ΤΗ ΔΕΥΤΕΡΗ ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΣΥΜΦΩΝΟΥ ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ; ΕΠΙΛΟΓΟΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΞΕΝΗ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΞΕΝΗ ΑΛΛΕΣ ΠΗΓΕΣ 5

6 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η δημοσιονομική πολιτική είναι το πεδίο όπου οι διαφορές των κρατών μελών είναι οι πιο έντονες. Aυτό οφείλεται στο γεγονός ότι ο προϋπολογισμός είναι η πιο χαρακτηριστική εκδήλωση της εθνικής κυριαρχίας στο οικονομικό πεδίο. O προϋπολογισμός είναι πράγματι το κύριο μέσο προσανατολισμού της οικονομίας γενικά και των ειδικών κυβερνητικών πολιτικών ειδικά, όπως η περιφερειακή, η κοινωνική, η βιομηχανική, κλπ. Aπό την πλευρά των δαπανών, ο προϋπολογισμός επηρεάζει άμεσα τις δημόσιες επενδύσεις και έμμεσα, μέσω των διαφόρων κρατικών ενισχύσεων, τις ιδιωτικές επενδύσεις. Aπό την πλευρά των εσόδων, ο προϋπολογισμός ενεργεί επί της αποταμίευσης και της κυκλοφορίας του χρήματος. H δημοσιονομική πολιτική ενός κράτους μπορεί να επιδιώκει συγκυριακούς στόχους (την αποφυγή της ύφεσης ή τον περιορισμό του πληθωρισμού) ή στόχους διαρθρωτικής βελτίωσης της εθνικής οικονομίας μέσω των παραγωγικών επενδύσεων. Aλλά εάν, γι' αυτούς τους λόγους, ο συντονισμός των δημοσιονομικών πολιτικών είναι πολύ δύσκολος, είναι συγχρόνως απαραίτητος για την οικονομική σύγκλιση, την οποία επιδιώκει η Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Κοινότητα, καθώς και για τη συμμετοχή ενός κράτους μέλους στο τρίτο στάδιο της ΟΝΕ. Όμως, από τα πρώτα χρόνια της εφαρμογής της ΟΝΕ έγινε γρήγορα αντιληπτό ότι τα κράτη μέλη κατέφευγαν εκτεταμένα στη δημοσιονομική πολιτική για να δημιουργήσουν ευνοϊκές οικονομικές συνθήκες, με αποτέλεσμα να προκαλούνται σοβαρές πιέσεις στην ευρωπαϊκή οικονομία και στην εκπλήρωση των κριτηρίων της Συνθήκης του Μάαστριχτ. Έτσι, οι εθνικές δημοσιονομικές πολιτικές στα πλαίσια της ΟΝΕ θα έπρεπε να βρουν μια ισορροπία ανάμεσα σε δύο αντικρουόμενες απόψεις.η πρώτη αναφέρεται στην ευελιξία των δημοσιονομικών πολιτικών.όταν λείπει το εργαλείο της συναλλαγματικής ισοτιμίας, οι εθνικοί κρατικοί προϋπολογισμοί ( με τον ρόλο των αυτόματων σταθεροποιητών ) είναι τα μόνα διαθέσιμα εργαλεία των κρατών μελών για την αντιμετώπιση των ασύμμετρων διαταραχών.η δεύτερη θέση έχει σχέση με τις μεταδοτικές επιπτώσεις των μη διατηρήσιμων εθνικών χρεών και ελλειμμάτων μιας χώρας μέλους, τα οποία μπορούν να βλάψουν άλλα κράτη μέλη και ενδεχομένως να ασκήσουν αδικαιολόγητες πιέσεις στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα... Προκειμένου να ενισχυθεί η άσκηση της ενιαίας νομισματικής πολιτικής και η εύρυθμη λειτουργία της νομισματικής ένωσης, προκειμένου να εξασφαλιστεί και να συντονιστεί καλύτερα η εφαρμογή υγιών, βιώσιμων και συνεπών εθνικών δημοσιονομικών πολιτικών, και να προαχθεί ένας υψηλότερος ρυθμός αύξησης του προϊόντος και της απασχόλησης, είναι απαραίτητη η θέσπιση ενός πλαισίου άσκησης της οικονομικής πολιτικής. Το πλαίσιο αυτό αποτελείται από ένα σύνολο θεσμών, καθώς και από κοινούς προσανατολισμούς πολιτικής, κανόνες και διαδικασίες, που ήδη έχουν τεθεί σε εφαρμογή.μεταξύ αυτών συμπεριλαμβάνεται και το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης. 6

7 Ο τελευταίος αυτός θεσμός, δηλ. το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης, και, ειδικότερα, οι εξελίξεις όσον αφορά την εφαρμογή του από τα κράτη μέλη της Ευρωζώνης, θα αποτελέσει το αντικείμενο της παρούσης εργασίας.προτού όμως προβούμε σε οποιαδήποτε αναφορά σχετικά με το Σύμφωνο αυτό, χρήσιμη θα ήταν μια σύντομη μνεία ορισμένων βασικών χαρακτηριστικών της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης. ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΗ ΕΝΩΣΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ ΟΙ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ ΤΗΣ ΣΥΝΘΗΚΗΣ ΤΟΥ ΜΑΑΣΤΡΙΧΤ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΝΕ ΤΜΗΜΑ ΠΡΩΤΟ ΤΙ ΠΡΟΗΓΗΘΗΚΕ ΤΗΣ ΥΠΟΓΡΑΦΗΣ ΤΗΣ ΣΥΝΘΗΚΗΣ ΤΟΥ ΜΑΑΣΤΡΙΧΤ Μετά τον Β Παγκόσμιο πόλεμο και για ένα περίπου τέταρτο του αιώνα, ο κόσμος έζησε με ένα σύστημα σταθερών μεν, αλλά κυμαινόμενων συναλλαγματικών ισοτιμιών, το οποίο βασίστηκε στις διεθνείς συμφωνίες του Bretton Woods το 1944.Το σύστημα αυτό, το οποίο είχε υποστεί πολλές πιέσεις στο τέλος της δεκαετίας του 1960, σχεδόν εξέπνευσε στο τέλος του 1971 και τελικά χρεοκόπησε τον Μάρτιο του 1973, ύστερα από μια σειρά κρίσεων συναλλαγματικών ισοτιμιών* 1. Η περίοδος από τον Μάρτιο του 1973 και έως τον Μάρτιο του 1979 ( έναρξη λειτουργίας του Ευρωπαϊκού Νομισματικού Συστήματος, ΕΝΣ ) χαρακτηρίζεται από ουσιώδεις διακυμάνσεις στις συναλλαγματικές ισοτιμίες μεταξύ των νομισμάτων του δολαρίου, του γιεν και αυτών των χωρών μελών της Ευρωπαϊκής Κοινότητας.Αλλά οι διακυμάνσεις στις συναλλαγματικές ισοτιμίες προκαλούν κινδύνους στην ομαλή λειτουργία του διεθνούς εμπορίου. 1 Από τον Μάρτιο του 1973, ο κόσμος, εκτός από τις χώρες του «Ευρωπαϊκού Νομισματικού Φιδιού», ζει με το σύστημα των κυμαινόμενων συναλλαγματικών ισοτιμιών.η συμβολή του συστήματος αυτού στη μείωση της ανισορροπίας του ισοζυγίου των εξωτερικών συναλλαγών, αν και σημαντική, επέδρασε βραδέως και με λιγότερη βεβαιότητα απ ότι αναμενόταν κι ακόμη συντελέστηκε σε βάρος υψηλών πληθωριστικών πιέσεων.έτσι, οι διακυμάνσεις των συναλλαγματικών ισοτιμιών που ακολούθησαν διατηρήθηκαν σε ανεκτά περιθώρια, ύστερα από νομισματικές παρεμβάσεις των κεντρικών τραπεζών στις αγορές συναλλάγματος. 7

8 Υπό τις συνθήκες αυτές, αναβίωσε η σφοδρή επιθυμία για την εξασφάλιση της νομισματικής σταθερότητας.το ευρωπαϊκό Νομισματικό Σύστημα ( ΕΝΣ ) αποτελεί τη δεύτερη προσπάθεια* 1 της ΕΚ μετά την αποτυχία της πρώτης για τη δημιουργία μιας ζώνης νομισματικής σταθερότητας.το ΕΝΣ άρχισε να λειτουργεί στις 13 Μαρτίου Το Ευρωπαϊκό Νομισματικό Σύστημα, λοιπόν, θέτει τα θεμέλια της Ευρωπαϊκής Νομισματικής Ένωσης, που υλοποίησε αργότερα η συνθήκη του Μάαστριχτ.Ακολουθεί η Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη το 1985, η οποία ορίζει το έτος 1992 ως έτος ολοκλήρωσης της Ενιαίας Εσωτερικής Αγοράς, δηλαδή θέτει τα θεμέλια της Οικονομικής Ολοκλήρωσης στην Ευρώπη. Ειδικότερα, η Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη έθεσε ως στόχο την ολοκλήρωση της εσωτερικής αγοράς της Κοινότητας.Για τα προϊόντα και τις υπηρεσίες αυτό σήμαινε την κατάργηση των φυσικών, τεχνικών και δημοσιονομικών εμποδίων μέσα στον χώρο της Ευρωπαϊκής Κοινότητας* 2. Επιπλέον η Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη καθιέρωσε τον Ευρωπαϊκό Χρηματοδοτικό Χώρο.Ο τελευταίος βασιζόταν σε δύο κατηγορίες μεταρρυθμίσεων.η πρώτη αναφερόταν στην πλήρη απελευθέρωση της κίνησης του κεφαλαίου στον χώρο της Κοινότητας, δημιουργώντας με αυτόν τον τρόπο μία ενιαία αγορά χρηματοδοτικών κεφαλαίων.η δεύτερη αναφερόταν στον ελεύθερο ανταγωνισμό παροχής χρηματοδοτικών υπηρεσιών* 3. Η Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη ήταν η πρώτη σημαντική αναθεώρηση της Συνθήκης της Ρώμης.Θέσπιζε σημαντικές μεταβολές στη στρατηγική της Κοινότητας για την προώθηση της ολοκλήρωσης της ενιαίας εσωτερικής αγοράς του 1992.Η ελευθέρωση στην κίνηση κεφαλαίων και η ολοκλήρωση των χρηματοπιστωτικών αγορών περιόριζαν αποφασιστικά τη δυνατότητα άσκησης αυτόνομης νομισματικής πολιτικής.επί πλέον, στένεψαν και τα περιθώρια άσκησης αυτόνομης δημοσιονομικής πολιτικής, αφού τα δημοσιονομικά ελλείμματα, όταν «χρησιμοποιηθούν», επιβαρύνουν σημαντικά τη νομισματική πολιτική.γίνεται, επομένως, προφανές ότι η χρηματοπιστωτική ολοκλήρωση της Ευρώπης αύξανε την αλληλεξάρτηση των χωρών μελών του ΕΝΣ, όχι μόνο στον χώρο της νομισματικής πολιτικής, αλλά και της δημοσιονομικής πολιτικής.απαιτούνταν, δηλαδή, μεγαλύτερος συντονισμός στη χάραξη της νομισματικής και δημοσιονομικής πολιτικής* 4. 1 Το Ευρωπαϊκό Νομισματικό Φίδι αποτελεί την πρώτη προσπάθεια 2 Τα αναλυτικά μέτρα που ελήφθησαν, αναφορικά με τα προαναφερθέντα μη φορολογικά εμπόδια, εμπεριέχονται στη λεγόμενη Λευκή Βίβλο, η οποία προκαθορίζει το ακριβές πρόγραμμα, μέσω του οποίου θα οδηγηθούμε στην ενιαία εσωτερική αγορά, η οποία θα χαρακτηρίζεται από την ελεύθερη κινητικότητα αγαθών, υπηρεσιών, εργασίας και κεφαλαίου. 3 Και οι δύο κατηγορίες μεταρρυθμίσεων ετέθησαν σε ισχύ από την 1 η Ιουλίου 1990, με εξαίρεση την Ελλάδα και την Πορτογαλία. 4 Σε ομιλία του προς τις ξένες αντιπροσωπείες του ECOFIN ( 5/4/2003 ), ο πρώην Διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδας, κ. Ν.Γκαργκάνας, παραλλήλισε την ΟΝΕ με τους Ολυμπιακούς Αγώνες.Χαρακτηριστικά ανέφερε ότι «τόσο οι Ολυμπιακοί Αγώνες όσο και η ευρωπαϊκή ενοποίηση εδράζονται στην πίστη στις αξίες της ανοικτής κοινωνίας και του συναγωνισμού. Το πνεύμα του συναγωνισμού που καλλιεργούσαν οι Ολυμπιακοί Αγώνες επεκτάθηκε και σε άλλους τομείς του 8

9 Έτσι, το θέμα της μορφής της οικονομικής και νομισματικής ενοποίησης έλαβε σημαντική έκταση στις συζητήσεις που έγιναν στο χώρο αυτόν από πολιτικούς, ακαδημαϊκούς και διευθυντικά στελέχη διεθνών οργανισμών και κεντρικών τραπεζών.ετέθη, δηλαδή, «επί τάπητος» το θέμα της οικονομικής και νομισματικής ενοποίησης της Ευρώπης, μέχρι του σταδίου της υιοθέτησης ενιαίου νομίσματος. Στο πλαίσιο αυτό, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Ιουνίου 1988 αναθέτει στην Επιτροπή Delors την εκπόνηση μελέτης καταγραφής των διαδοχικών σταδίων έως την ολοκλήρωση της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης.Η Έκθεση Delors υιοθετείται από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Μαδρίτης τον Ιούνιο του Η Έκθεση αυτή πρότεινε μια σταδιακή διαδικασία νομισματικής ολοκλήρωσης της Ευρώπης, που θα εξελισσόταν σε τρία στάδια και θα επικεντρωνόταν σε τρεις στόχους ως προς τον τρόπο χάραξης της νομισματικής πολιτικής συντονισμός εναρμόνιση συγκεντροποίηση. Θα πρέπει να τονιστεί ότι η Έκθεση Delors δεν καθόριζε ούτε συγκεκριμένες ημερομηνίες για την έναρξη και το τέλος λειτουργίας των δύο τελευταίων σταδίων της ΟΝΕ* 1 αλλά ούτε και συγκεκριμένα οικονομικά κριτήρια εισόδου μιας χώρας μέλους στην ΟΝΕ. Το κενό των δύο αυτών προσδιοριστικών όρων ήρθε να συμπληρώσει η Συνθήκη του Μάαστριχτ, τον Δεκέμβριο του 1991, την οποία και εξετάζουμε στη συνέχεια. ελληνικού βίου. Όπως οι αθλητές συναγωνίζονταν για το έπαθλο της τιμής, έτσι συναγωνίζονταν στην αρχαία ελληνική κοινωνία για αναγνώριση και οι μουσικοί, οι ποιητές, οι ζωγράφοι και οι γλύπτες, και μάλιστα επί ίσοις όροις. Αλλά και στην ΕΕ, οι εμπνευστές της διαδικασίας ενοποίησης εμφορούνταν από την πεποίθηση ότι τα κράτη μπορούν να βελτιώσουν την ευημερία των πολιτών τους. Σε μια οικονομική και νομισματική ένωση, τέτοια οφέλη μπορούν να προέλθουν από διάφορες πηγές, όπως, πρώτον, αυτά που απορρέουν από το ενιαίο νόμισμα, στα οποία συγκαταλέγεται η εξάλειψη του συναλλαγματικού κόστους, των διακυμάνσεων των συναλλαγματικών ισοτιμιών και του διαφορισμού τιμών που υφίστατο λόγω της χρήσης διαφόρων νομισμάτων, δεύτερον, τα οφέλη από την αύξηση της παραγωγής χάρη στην εξειδίκευση ανάλογα με τα ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα κάθε χώρας και στις οικονομίες κλίμακος και, τρίτον, τα οφέλη από την αύξηση της αποτελεσματικότητας λόγω του ανταγωνισμού στο πλαίσιο της ένωσης και από την κάλυψη της ανάγκης επιβίωσης σε έναν κόσμο όπου κυριαρχούν όλο και περισσότερο οι ανοικτές, ανταγωνιστικές οικονομίες. 1 Ενώ τη χρονική στιγμή ενάρξεως του πρώτου σταδίου την προτείνει για την

10 ΤΜΗΜΑ ΔΕΥΤΕΡΟ Η ΣΤΑΔΙΑΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΑΙ ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ Ι. ΠΡΩΤΟ ΚΑΙ ΔΕΥΤΕΡΟ ΣΤΑΔΙΟ ΤΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΕΝΤΑΞΗΣ ΣΤΗΝ ΟΝΕ Όπως προαναφέρθηκε, η ΟΝΕ αποτελεί μία μετεξέλιξη των ήδη υπαρχόντων κοινοτικών θεσμών.αποτελεί το τελευταίο στάδιο μιας διαδικασίας, η οποία άρχισε το 1951 με την Κοινοπραξία Άνθρακα και Χάλυβα προχώρησε με τη Συνθήκη της Ρώμης ακολούθησε η υιοθέτηση και λειτουργία του Ευρωπαϊκού Νομισματικού Συστήματος συνέχισε με την Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη το 1986, η οποία όριζε το 1992 ως έτος ολοκλήρωσης της ενιαίας εσωτερικής αγοράς και κατέληξε στη Νομισματική Ένωση.Η νομισματική ενοποίηση ( ΝΕ ) διήλθε και αυτή από διάφορα στάδια, το τελευταίο των οποίων συνίστατο στη δημιουργία μιας Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. Συγκεκριμένα η Οικονομική και Νομισματική Ένωση πραγματοποιήθηκε σε τρία στάδια.το πρώτο άρχισε ήδη την 1 η Ιουλίου 1990 με την κατάργηση των περιορισμών στην ελεύθερη κυκλοφορία κεφαλαίων* 1.Κατά την διάρκεια του πρώτου αυτού σταδίου εντάθηκε η οικονομική και νομισματική συνεργασία και ο συντονισμός μεταξύ των κρατών μελών, ενισχύθηκε το Ευρωπαϊκό Νομισματικό Σύστημα και ο ρόλος του ECU και διευρύνθηκε το έργο της Επιτροπής των Διοικητών των εθνικών κεντρικών τραπεζών, του Ευρωπαϊκού Ταμείου Νομισματικής Συνεργασίας και της Νομισματικής Επιτροπής. Το δεύτερο στάδιο άρχισε την 1 η Ιανουαρίου 1994 με την ίδρυση του Ευρωπαϊκού Νομισματικού Ιδρύματος ( ΕΝΙ ) που αντικατέστησε την Επιτροπή των Διοικητών και το Ευρωπαϊκό Ταμείο Νομισματικής Συνεργασίας.Ταυτόχρονα τα κράτη μέλη υποχρεώθηκαν να ολοκληρώσουν τα οικονομικά προγράμματα σύγκλισης των οικονομιών τους.η σύγκλιση απέβλεπε στους εξής στόχους στη σταθερότητα των τιμών στη μείωση των ελλειμμάτων του δημόσιου τομέα στη μείωση των διαφορών επιτοκίων μεταξύ των χωρών στη μη χρηματοδότηση των ελλειμμάτων του δημόσιου τομέα με την έκδοση νέου χρήματος* 2 1 Με ορισμένες εξαιρέσεις για την Ελλάδα και την Πορτογαλία 2 Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο κ. Μπάρμπας στο βιβλίο του «Στοιχεία Δημοσιονομικού Δικαίου», κεφ.γ, σελ.197, «σύμφωνα με τις αντιλήψεις της δημοσιονομικής επιστήμης, η κάλυψη των δημοσίων αναγκών με τη μέθοδο της έκδοσης πληθωριστικού νομίσματος αποτελεί έμμεση εισφορά των ιδιωτών προς το κράτος, με την οποία αυξάνει το μερίδιο του κράτους και αντίστοιχα μειώνεται το μερίδιο των ιδιωτών στο συνολικό εθνικό εισόδημα. Εξάλλου, η μέθοδος αυτή χρηματοδοτήσεως των δημοσίων ελλειμμάτων είναι ασυμβίβαστη με την άσκηση υγιούς δημοσιονομικής πολιτικής, γιατί συνεπάγεται την αύξηση του πληθωρισμού, την άνιση κατανομή των δημοσίων βαρών σε βάρος των φυσικών προσώπων που αποκτούν εισοδήματα από μισθούς και συντάξεις, την αύξηση των 10

11 στη μη χρηματοδότηση από την Κεντρική Τράπεζα των δημόσιων επιχειρήσεων και οργανισμών.* 1 Για την είσοδο χώρας μέλους στην ΟΝΕ, δηλαδή, κατά την πορεία προς το τρίτο στάδιο της ΟΝΕ και έως , καθορίστηκαν από τη Συνθήκη του Μάαστριχτ οικονομικά κριτήρια, τα κριτήρια συγκλίσεως* 2, που αναφέρονταν στη σταθερότητα των τιμών, στην έλλειψη υπερβολικού δημοσιονομικού ελλείμματος, στην πορεία του συναλλάγματος και στα μακροπρόθεσμα επιτόκια.κατά τα κριτήρια αυτά το δημοσιονομικό έλλειμμα δεν έπρεπε να υπερβαίνει το 3% του ακαθάριστου εθνικού προϊόντος ( ΑΕΠ ), ενώ, το κρατικό χρέος δεν έπρεπε να ξεπερνά το 60% του ΑΕΠ ο πληθωρισμός του τελευταίου έτους δεν έπρεπε να απέχει περισσότερο από μιάμιση μονάδα από τον πληθωρισμό των τριών κρατών μελών με τις καλύτερες επιδόσεις από άποψη σταθερότητας τιμών το μακροπρόθεσμο επιτόκιο του τελευταίου έτους δεν έπρεπε να υπερβαίνει περισσότερο από δύο ποσοστιαίες μονάδες το επιτόκιο των τριών κρατών μελών με τις καλύτερες επιδόσεις από άποψη σταθερότητας των τιμών. οι διακυμάνσεις της συναλλαγματικής ισοτιμίας του εθνικού νομίσματος έπρεπε να παραμείνουν εντός των στενών όρων διακύμανσης που προέβλεπε ο Μηχανισμός Συναλλαγματικών Ισοτιμιών ( ΜΣΙ ) του ΕΝΣ για δύο τουλάχιστον χρόνια πριν από την , και με την προϋπόθεση της μη υποτίμησής του στο διάστημα αυτό* 3. Α. Το κριτήριο της δημοσιονομικής πειθαρχίας ειδικότερα ελλειμμάτων του ισοζυγίου εξωτερικών πληρωμών και συνήθως καταλήγει στη μείωση της αξίας των εθνικών νομισμάτων έναντι των νομισμάτων των άλλων κρατών». 1 Σύμφωνα με τον κ. Μπάρμπα, βλ. παραπάνω, «Οι εθνικές κεντρικές τράπεζες ήταν εξουσιοδοτημένες από τις κεντρικές κυβερνήσεις των κρατών μελών να ασκούν την εθνική νομισματική πολιτική, να εκδίδουν το νόμισμα και να ελέγχουν την κυκλοφορία αυτού, να διαπραγματεύονται και να συνάπτουν τα δάνεια για λογαριασμό του Δημοσίου και να δανείζουν στον ευρύτερο κυβερνητικό τομέα στις περιπτώσεις που τα έσοδα του κρατικού προϋπολογισμού δεν επαρκούσαν για την ικανοποίηση των τρεχουσών αναγκών. Στο μέτρο όμως που προχωρούσε η ίδρυση της ΟΝΕ, οι παραπάνω αρμοδιότητες των εθνικών κεντρικών τραπεζών έπρεπε να μεταβιβασθούν σύμφωνα με το κοινοτικό δίκαιο στο Ευρωπαϊκό Σύστημα Κεντρικών Τραπεζών με επικεφαλής τη Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα που συστάθηκε με τη Συνθήκη του Μάαστριχτ.Το παραπάνω σύστημα, στο οποίο συμμετέχουν και οι εθνικές κεντρικές τράπεζες των κρατών μελών, είναι αρμόδιο να λαμβάνει αποφάσεις ως συλλογικό όργανο για τη χάραξη της νομισματικής πολιτικής σε κοινοτικό επίπεδο». 2 Πρώην άρθρο 109 Ι ΣυνθΕΚ.Βλ. επίσης το υπ αρ.21. πρωτόκολλο της ΣυνθΕΕ για τα κριτήρια συγκλίσεως που αναφέρονται στο άρθρο 109 Ι ΣυνθΕΚ. 3 Κατά πολλούς το κριτήριο της σταθερότητας των συναλλαγματικών ισοτιμιών ήταν το σημαντικότερο, γιατί σ αυτό ουσιαστικά εκπληρώνονταν τα άλλα.επίσης, κατά την ίδια άποψη, μόνο η ικανοποίηση του κριτηρίου αυτού μπορούσε να επιτρέψει τη δημιουργία μιας νέας νομισματικής ένωσης με ενιαίο νόμισμα. 11

12 Όπως προαναφέραμε, τα κράτη μέλη όφειλαν, προκειμένου να εισαχθούν στο τρίτο και τελευταίο στάδιο της ΟΝΕ, να «διαμορφώσουν» κατάλληλα όχι μόνο τη νομισματική τους πολιτική, αλλά και ένα σημαντικό μέρος της δημοσιονομικής πολιτικής τους.είναι άλλωστε δεδομένο ότι τα δημοσιονομικά μεγέθη ( έσοδα έξοδα του κράτους ) είναι άμεσα συννυφασμένα με τη νομισματική σταθερότητα και, κατ επέκταση, με την καλή και αρμονική λειτουργία της ιδρυόμενης Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης. Κατά τη διάρκεια, λοιπόν, του δεύτερου, προπαρασκευαστικού σταδίου της ΟΝΕ, σύμφωνα με τη Συνθήκη του Μάαστριχτ, και, ειδικότερα, σύμφωνα με το άρθρο 104 παρ 2 αυτής, η Επιτροπή ανέλαβε να παρακολουθεί την εξέλιξη της δημοσιονομικής κατάστασης και το ύψος του δημοσίου χρέους στα κράτη μέλη προκειμένου να εντοπίζει τις μεγάλες αποκλίσεις.ειδικότερα, εξέταζε την τήρηση της δημοσιονομικής πειθαρχίας, με βάση τα εξής δύο κριτήρια α) κατά πόσον ο λόγος του προβλεπομένου ή υφισταμένου δημοσιονομικού ελλείμματος υπερβαίνει το 3%* 1 του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος* 2, εκτός εάν - είτε ο λόγος αυτός σημειώνει ουσιαστική και συνεχή πτώση και έχει φθάσει σε επίπεδο παραπλήσιο της τιμής αναφοράς ( 3% ) - είτε, εναλλακτικά, η υπέρβαση της τιμής αναφοράς είναι απλώς έκτακτη και προσωρινή και ο λόγος παραμένει κοντά στην τιμή αναφοράς. β) κατά πόσον ο λόγος του δημοσίου χρέους υπερβαίνει το 60% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος, εκτός εάν ο λόγος μειώνεται επαρκώς και πλησιάζει την τιμή αναφοράς με ικανοποιητικό ρυθμό* 1. 1 Οι εν λόγω τιμές αναφοράς, 3% για το δημόσιο έλλειμμα και 60% για το δημόσιο χρέος, ορίζονται στο πρωτόκολλο για τη διαδικασία του υπερβολικού ελλείμματος, το οποίο προσαρτήθηκε στη συνθήκη του Μάαστριχτ. Ο κ.διονύσιος Χιόνης, καθηγητής Οικονομικών στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, αναφέρει σε άρθρο του στην Καθημερινή ότι «έχει ενδιαφέρον να επισημανθεί ότι στα μέσα της δεκαετίας του 1990, όταν σχεδιάζονταν τα παραπάνω κριτήρια, η προβλεπόμενη ονομαστική αύξηση του ΑΕΠ για την ευρωζώνη ανερχόταν στο 5%. Με προβλεπόμενη ανάπτυξη 5% η διατηρησιμότητα του επιπέδου του χρέους στο 60% απαιτεί το ύψος του δημοσιονομικού ελλείμματος να είναι 3%. Με αυτόν τον απλό τρόπο προέκυψε το κριτήριο του 3% χωρίς καμία θεωρητική ή εμπειρική τεκμηρίωση για τις οικονομίες που θα λάμβανε χώρα». 2 Η οδηγία 89/130/ΕΟΚ, Ευρατόμ του Συμβουλίου της 13 ης Φεβρουαρίου 1989 «για την εναρμόνιση του καθορισμού του ακαθάριστου εθνικού προϊόντος σε τιμές αγοράς», περιλαμβάνει κατάλληλο και αναλυτικό ορισμό του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος σε τιμές αγοράς. 12

13 Εάν ένα κράτος μέλος δεν εκπληρώνει τους όρους ενός από τα κριτήρια αυτά ή αμφοτέρων των κριτηρίων, η Επιτροπή συντάσσει έκθεση.η έκθεση της Επιτροπής λαμβάνει επίσης υπόψη το κατά πόσον το δημόσιο έλλειμμα υπερβαίνει τις δαπάνες δημοσίων επενδύσεων καθώς και όλους τους άλλους σχετικούς παράγοντες, συμπεριλαμβανομένης της μεσοπρόθεσμης οικονομικής και δημοσιονομικής κατάστασης του κράτους μέλους* 2. Η Επιτροπή μπορεί επίσης να συντάξει έκθεση εάν, μολονότι εκπληρώνονται οι όροι των κριτηρίων, θεωρεί ότι υπάρχει σε ένα κράτος μέλος ο κίνδυνος υπερβολικού ελλείμματος. Εάν η Επιτροπή κρίνει ότι υπάρχει ή ότι μπορεί να εμφανισθεί υπερβολικό έλλειμμα σε ένα κράτος μέλος, τότε απευθύνει τη γνώμη της στο Συμβούλιο, το οποίο είναι τελικά το όργανο εκείνο το οποίο, μετά από συνολική εκτίμηση, θα αποφασίσει εάν υφίσταται ή όχι υπερβολικό έλλειμμα.εάν αποφασίσει κάτι τέτοιο, απευθύνει συστάσεις στο εν λόγω κράτος μέλος, οι οποίες, εάν διαπιστωθεί ότι δεν ανελήφθη αποτελεσματική δράση σε εφαρμογή τους εντός καθορισμένου χρονικού διαστήματος, ανακοινώνονται δημόσια* 3. 1 Οι ορισμοί των όρων «δημόσιος», «έλλειμμα», «χρέος» και «επένδυση» προσδιορίζονται στον Κανονισμό (ΕΚ ) αριθ. 3605/93 του Συμβουλίου της 22ας Νοεμβρίου 1993 «για την εφαρμογή του πρωτοκόλλου σχετικά με τη διαδικασία του υπερβολικού ελλείμματος», στον οποίο γίνονται συχνά παραπομπές στο Ευρωπαϊκό Σύστημα Ευρωπαϊκών Λογαριασμών ( ΕΣΟΛ).Σύμφωνα με τον κανονισμό αυτό, ως δημόσιος τομέας θεωρείται ο ευρύτερος κυβερνητικός τομέα ή η Γενική Κυβέρνηση, στην οποία υπάγονται τόσο η Κεντρική Κυβέρνηση, δηλαδή το Δημόσιο με τη στενή του όρου έννοια, όσο και τα Ασφαλιστικά Ταμεία, οι Ο.Τ.Α. και τα άλλα Ν.Π.Δ.Δ.Δεν υπάγονται στη Γενική Κυβέρνηση οι δημόσιες επιχειρήσεις και οι οργανισμοί.επομένως, ως δημόσιο έλλειμμα θεωρείται το έλλειμμα του κρατικού προϋπολογισμού. Όπως μας πληροφορεί ο κ. Νικόλαος Μπάρμπας στη μελέτη του «Τα υπερβολικά δημοσιονομικά ελλείμματα», Τιμητ.Τόμος για τα 170 χρόνια του Ε.Σ, σελ 649, «οι λόγοι που υπαγόρευσαν τον περιορισμό των ελλειμμάτων του ευρύτερου κυβερνητικού τομέα και όχι μόνο της Κεντρικής Κυβέρνησης ήταν να παρασχεθεί η σχετική ευελιξία στα κράτη μέλη κατά την άσκηση της εσωτερικής δημοσιονομικής τους πολιτικής προκειμένου να επιτύχουν τους παραπάνω στόχους.δηλαδή, ανάλογα με τη δομή του πολιτικού τους συστήματος, συγκεντρωτικού ή ομοσπονδιακού, να έχουν την ευχέρεια να επιλέξουν το είδος εκείνο των εσόδων που κρίνουν αναγκαίο για να περιορίσουν τα υπερβολικά δημοσιονομικά τους ελλείμματα, π.χ. είτε επιβάλλοντας φόρους είτε εισπράττοντας εισφορές κοινωνικής ασφάλισης». 2 Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο κ. Μπάρμπας, πρβλ. παραπάνω, «αυτό σημαίνει ότι ένα δημόσιο έλλειμμα που οφείλεται σε δαπάνες επενδύσεων, π.χ. σε δαπάνες για τη βελτίωση του οδικού δικτύου της χώρας, δεν θεωρείται κατ αρχήν κακό έλλειμμα. Αν όμως το έλλειμμα οφείλεται σε καταναλωτικές δαπάνες του κράτους, θα θεωρηθεί επιβαρυντικό στοιχείο κατά την εκτίμηση της δημοσιονομικής κατάστασης του κράτους αυτού στην έκθεση της Επιτροπής». 3 Στο σημείο αυτό, θα πρέπει να σημειωθεί ότι σύμφωνα με τη μεταβατική διάταξη 116 (πρώην 109 Ε) της συνθήκης του Μάαστριχτ, οι παράγραφοι 1, 9, 11 και 14 του άρθρου 104 της ίδιας Συνθήκης, δεν εφαρμόζονται πριν από την έναρξη του τρίτου σταδίου της ΟΝΕ.Συνεπώς, το Συμβούλιο δεν μπορεί σε αυτό το στάδιο ακόμη να ζητήσει από κράτος μέλος να υποβάλλει εκθέσεις, να απαιτήσει από το εν λόγω κράτος μέλος να καταθέσει ατόκως στην Κοινότητα ποσό κατάλληλου ύψους, να επιβάλει πρόστιμα εύλογου ύψους, κλπ. 13

14 Η υιοθέτηση των εν λόγω δημοσιονομικών κανόνων, κατά τη διάρκεια του δεύτερου, προπαρασκευαστικού σταδίου της ΟΝΕ, κρίθηκε αναγκαία για τους εξής λόγους α) Η μείωση του δημόσιου χρέους και των δανειακών αναγκών του δημόσιου τομέα ως ποσοστό του ΑΕΠ, έπρεπε να λάβει χώρα πριν από την είσοδο της ΟΝΕ, γιατί διαφορετικά οι χώρες μέλη θα ασκούσαν πολιτικές πιέσεις προς την ΕΚΤ για χρηματοδότηση τους χρέους τους με την έκδοση νέου χρήματος, με αποτέλεσμα την αύξηση του πληθωρισμού και κατ επέκτασιν τη μείωση της αξιοπιστίας της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. β) Η μη ύπαρξη δημοσιονομικών κανόνων θα μπορούσε να ωθήσει μία χώρα μέλος της ΟΝΕ να αυξήσει το δημόσιο χρέος της και να οδηγήσει στη συνέχεια τις άλλες χώρες μέλη της Ένωσης στην ανάγκη να της το ξεχρεώσουν. γ) Στην περίπτωση αποκλεισμού των δύο πιο πάνω περιπτώσεων, ένα υψηλό επίπεδο δημοσίου χρέους θα μπορούσε να οδηγήσει μία χώρα μέλος στον κίνδυνο της χρεοκοπίας, η οποία στη συνέχεια θα μπορούσε να οδηγήσει στην κατάρρευση του τραπεζικού συστήματος και άλλων ιδρυμάτων στα όρια της ΟΝΕ. Ωστόσο, παρά τους ανωτέρω κινδύνους, διατυπώθηκε η άποψη ότι οι δημοσιονομικοί κανόνες του τύπου Μάαστριχτ δεν ήταν αναγκαίοι, διότι πρώτα απ όλα ήταν αυθαίρετοι και επί πλέον άφηναν τις εθνικές κυβερνήσεις των χωρών μελών της ΟΝΕ ουσιαστικά αδύναμες να αντιμετωπίσουν τις εσωτερικές τους οικονομικές διαταραχές, αφού «δεσμευόταν» από αυτές - κατ αυτόν τον τρόπο - το μέσο της άσκησης της δημοσιονομικής πολιτικής.άλλωστε, όπως είναι γνωστό, στο πλαίσιο της ΟΝΕ, η νομισματική πολιτική ασκείται αποκλειστικά από την ΕΚΤ και, επομένως, η άσκηση δημοσιονομικής πολιτικής παραμένει το μόνο μέσο πολιτικής στα «χέρια» των εθνικών κυβερνήσεων.ταυτόχρονα, τα παραπάνω κριτήρια δημοσιονομικής πειθαρχίας, θεωρήθηκαν από ορισμένους κύκλους υπερβολικά για ορισμένα κράτη μέλη με μεγάλα δημοσιονομικά ελλείμματα, όπως π.χ. η χώρα μας. Για όλους τους παραπάνω λόγους, στους κόλπους του Συμβουλίου επικράτησε η άποψη ότι τα κράτη μέλη όφειλαν μεν να μειώσουν το έλλειμμα μέχρι το 3% του Α.Ε.Π., αλλά όσον αφορά την ικανοποίηση του κριτηρίου του δημόσιου χρέους δεν ήταν αναγκαία η μείωσή του στο ύψος της τιμής αναφοράς, δηλαδή μέχρι το 60% του Α.Ε.Π., αρκεί να υπήρχε τάση μείωσης και φυσικά να μην αυξάνεται.κατ άλλους, για το λόγο ότι η Συνθήκη υπήρξε λίγο ασαφής όσον αφορά τον αυστηρό προσδιορισμό των δημοσιονομικών κριτηρίων* 1, μια χώρα μέλος δε θα αποκλειόταν από την ΟΝΕ ακόμη και εάν δεν πληρούσε επακριβώς οποιοδήποτε από τα δύο αυτά κριτήρια.η ένταξή του ή μη, θα εξαρτιόταν από το εάν η Επιτροπή και το Συμβούλιο έκριναν ότι η εν λόγω χώρα μέλος ακολουθούσε ικανοποιητική πολιτική περιορισμού των δημοσιονομικών ελλειμμάτων και του δημοσίου χρέους. 1 Σύμφωνα με τον κ.μπάρμπα «από την εξέταση της διαδικασίας ελέγχου για τη διαπίστωση της υπάρξεως και της καταστολής υπερβολικού δημόσιου χρέους που προβλέπουν οι διατάξεις του άρθρου 104 ΣυνθΕΚ, διαπιστώνεται ότι η σχετική διαδικασία έχει ήπιο και προοδευτικό χαρακτήρα, υπό την έννοια ότι παρέχει πολλά περιθώρια και ευκαιρίες στα κράτη μέλη μέχρις ότου αυτά καταλήξουν στην συμμόρφωσή τους προς τις διατάξεις της Συνθήκης ή ληφθούν σε βάρος μέτρα από το Συμβούλιο σε περίπτωση που εξακολουθούν να μην συμμορφώνονται προς τις υποδείξεις αυτού». 14

15 ΙI. TΡΙΤΟ ΚΑΙ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ ΣΤΑΔΙΟ ΣΕ ΠΟΙΕΣ ΑΡΧΕΣ ΥΠΑΓΕΤΑΙ Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΚΡΑΤΩΝ ΜΕΛΩΝ Από την η Οικονομική και Νομισματική Ένωση έγινε πραγματικότητα.η ένωση αυτή, όπως προαναφέρθηκε, έγκειται στον αμετάκλητο καθορισμό των συναλλαγματικών ισοτιμιών μεταξύ των νομισμάτων των κρατών μελών και στην εισαγωγή ενός ενιαίου και σταθερού νομίσματος και τη σύσταση μιας Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, καθώς και στον καθορισμό και στη διεξαγωγή ενιαίας νομισματικής και συναλλαγματικής πολιτικής, οι οποίες αποσκοπούν και οι δύο κυρίως στη σταθερότητα των τιμών, στο πλαίσιο αμοιβαίας συνδρομής, αλλά και συνεχούς αξιολογήσεως από το Συμβούλιο των εθνικών οικονομιών με βάση προκαθορισμένα κριτήρια συγκλίσεως. Στο πλαίσιο της πραγματοποιημένης, λοιπόν, ΟΝΕ, η Συνθήκη του Μάαστριχτ περιέχει πλέον μια σειρά νέων κανόνων που εναρμονίζουν την οικονομική πολιτική των κρατών μελών και την ενσωματώνουν σε αυξανόμενο βαθμό στην οικονομική πολιτική της Κοινότητας.Περιέχει επίσης τη δυνατότητα ρυθμίσεων και ελέγχων, στους οποίους υπάγεται η οικονομική πολιτική των κρατών μελών. Συγκεκριμένα, η οικονομική πολιτική των κρατών μελών υπάγεται σε ορισμένες αρχές* 1 κατοχυρωμένες στην Συνθήκη Κατά την αρχή της προσαρμογής στους στόχους της Κοινότητας, τα κράτη μέλη οφείλουν να διεξάγουν την οικονομική τους πολιτική με σκοπό να συμβάλουν* 2, στο πλαίσιο των «γενικών προσανατολισμών» του νέου άρθρου 99 παρ.2 ΣυνθΕΚ στην επίτευξη των στόχων της Κοινότητας, όπως καθορίζονται στο άρθρο 2 ΣυνθΕΚ. Κατά την αρχή της οικονομίας της ανοικτής αγοράς με ελεύθερο ανταγωνισμό* 3, τα κράτη μέλη και η Κοινότητα δρουν σύμφωνα με την αρχή της οικονομίας της ανοικτής αγοράς ( ελευθερία προσβάσεως ) με ελεύθερο ανταγωνισμό, ευνοώντας την αποτελεσματική χρησιμοποίηση των πόρων και διασφαλίζοντας υγιή δημόσια οικονομικά, υγιείς νομισματικές συνθήκες και σταθερό ισοζύγιο πληρωμών* 4.Τα συστήματα της κρατικώς διευθυνόμενης οικονομίας και του δεσμευτικού οικονομικού προγραμματισμού είναι ασυμβίβαστα με την αρχή αυτή. 1 Σε άρθρο του Rene Smits στο περιοδικό Legal Issues of Economic Integration με τίτλο Some Reflections on Economic Policy, η Oικονομική Ένωση περιγράφεται με 4 «P» s.α) the basic principles, άρθρα 4 και 98 ΣυνθΕΚ, β) the three fundamental prohibitions, άρθρα ΣυνθΕΚ, γ) the major provisions working these out, άρθρα 99 και 104, δ) the procedure established on the basis of the two former provisions the multirateral surveillance and the excessive deficit procedure. 2 Άρθρο 98 ( πρώην άρθρο 102 Α ). 3 Άρθρο 98 εδ.2, 105 παρ.1 ΣυνθΕΚ. 4 Άρθρο 4 παρ. 3 ( πρώην άρθρο 3 Α ) ΣυνθΕΚ. 15

16 Κατά την αρχή της συνεργασίας και του συντονισμού του Συμβουλίου* 1, η Συνθήκη του Μάαστριχτ δεν περιορίζεται να ορίσει ότι επιβάλλεται η συνεργασία των κρατών μελών ως προς την οικονομική τους πολιτική, αλλά επιβάλλει πλέον τον συντονισμό στα πλαίσια του Συμβουλίου.Ο συντονισμός αυτός συμπληρώνεται αφενός με την έκδοση «γενικών προσανατολισμών» και αφετέρου με την άσκηση «πολυμερούς επιτηρήσεως» και, ενδεχομένως, με την επιβολή ορισμένων κυρώσεων. Οι «γενικοί προσανατολισμοί»* 2, αναφέρονται στην οικονομική πολιτική τόσο των κρατών μελών όσο και της Κοινότητας.Εκδίδονται από το Συμβούλιο με ειδική πλειοψηφία, αλλά, κατά παρέκκλιση από τα γενικώς ισχύοντα, όχι ύστερα από πρόταση, αλλά απλή σύσταση της Επιτροπής, από την οποία το Συμβούλιο μπορεί να αποκλίνει, χωρίς να χρειάζεται ομοφωνία.το σχέδιο των «γενικών προσανατολισμών» συντάσσεται από το ίδιο το Συμβούλιο και υποβάλλεται σχετική έκθεση στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο.Βάσει εκθέσεως αυτής το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο διεξάγει συζήτηση για τη διατύπωση ενός συμπεράσματος.βάσει αυτού του συμπεράσματος, το Συμβούλιο υιοθετεί με ειδική πλειοψηφία μια σύσταση που περιέχει τους γενικούς προσανατολισμούς και πληροφορεί σχετικώς το Κοινοβούλιο. Η «πολυμερής εποπτεία»* 3 συνίσταται στην παρακολούθηση από μέρους του Συμβουλίου, βάσει των εκθέσεων που του υποβάλλει η Επιτροπή βάσει των πληροφοριών που οφείλουν να της παρέχουν τα κράτη μέλη, της οικονομικής εξέλιξης σε κάθε κράτος μέλος και στην Κοινότητα, καθώς και του συμβατού καθεμιάς οικονομικής πολιτικής με τους «γενικούς προσανατολισμούς».η εποπτεία αυτή αποσκοπεί να εξασφαλίσει αφενός τον στενότερο συντονισμό της οικονομικής πολιτικής των κρατών μελών και της Κοινότητας, και, αφετέρου μια σύγκλιση διαρκείας των οικονομικών επιδόσεων των κρατών μελών. Αν διαπιστωθεί ότι η οικονομική πολιτική ενός κράτους μέλους αντιβαίνει στους «γενικούς προσανατολισμούς» ή ότι ενδέχεται να θέσει σε κίνδυνο την καλή λειτουργία της οικονομικής και νομισματικής ενώσεως, το Συμβούλιο μπορεί, με ειδική πλειοψηφία, ύστερα από απλή σύσταση της Επιτροπής, να απευθύνει τις αναγκαίες συστάσεις προς το ενδιαφερόμενο κράτος.ύστερα από σύσταση της Επιτροπής το Συμβούλιο μπορεί να αποφασίσει, με ειδική πλειοψηφία, να δημοσιεύσει τις συστάσεις του.ταυτόχρονα η Συνθήκη περιέχει εξουσιοδότηση προς το Συμβούλιο να εκδώσει λεπτομερείς κανόνες για τη διαδικασία της πολυμερούς εποπτείας, ακολουθώντας τη διαδικασία συναποφάσεως του άρθρου 189 Γ ΣυνθΕΚ* 4. Στο πλαίσιο της πολυμερούς αυτής εποπτείας και με τη διαδικασία αυτή της «συναποφάσεως», προκειμένου να ενισχυθεί η εποπτεία της δημοσιονομικής κατάστασης, η εποπτεία και ο συντονισμός των οικονομικών πολιτικών καθώς και η 1 Άρθρο 99 ( πρώην άρθρο 103 ) παρ. 1 ΣυνθΕΚ. 2 Άρθρο 99 παρ.2 ΣυνθΕΚ. 3 Άρθρο 99 παρ.3 ΣυνθΕΚ. 4 Νυν 252 ΣυνθΕΚ. 16

17 επιτάχυνση και η διασαφήνιση της εφαρμογής των διατάξεων περί υπερβολικού ελλείμματος, πριν από την έναρξη του τρίτου σταδίου αποφασίστηκε το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης, το οποίο θα εξετάσουμε ευθύς αμέσως. ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ Η ΑΡΧΙΚΗ ΜΟΡΦΗ ΤΟΥ ΣΥΜΦΩΝΟΥ ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΜΗΜΑ ΠΡΩΤΟ ΓΙΑΤΙ ΚΑΙ ΠΩΣ ΥΙΟΘΕΤΗΘΗΚΕ ΤΟ ΣΥΜΦΩΝΟ ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Όπως είδαμε, για να συμμετάσχει μία χώρα στην Ευρωζώνη έπρεπε να πληρεί ορισμένα κριτήρια, τα οποία θα οδηγούσαν στη σύγκλιση της οικονομίας της με εκείνες των άλλων χωρών μελών της «ζώνης». Από το 1992, ημερομηνία υπογραφής της Συνθήκης του Μάαστριχτ πολλοί είχαν υποστηρίξει ότι η σταθερότητα και η ανάπτυξη της ευρωπαϊκής οικονομίας απαιτούσε έναν ευέλικτο μηχανισμό συντονισμού μεταξύ της νομισματικής αρχής, η οποία είναι υπεύθυνη κυρίως για τη σταθερότητα των τιμών, και της δημοσιονομικής αρχής, που είναι υπεύθυνη κυρίως για την απασχόληση και την ανάπτυξη. Με τη Συνθήκη αυτή, λοιπόν, ναι μεν περάσαμε στην κοινή νομισματική πολιτική, η ευθύνη εντούτοις της δημοσιονομικής πολιτικής αφέθηκε στα κράτη-μέλη. H θεσμική διάσταση ανάμεσα στην αντιπληθωριστική πολιτική από τη μια μεριά και την πολιτική απασχόλησης και ανάπτυξης από την άλλη, θεωρήθηκε ως βραδυφλεγής βόμβα στα θεμέλια της ΟΝΕ. Το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης προτάθηκε από τον Γερμανό Υπουργό Οικονομικών, Theo Waigel, ως μέσο για να διασφαλιστεί η υγεία της δημόσιας οικονομίας και, επομένως, να περιοριστεί ο κίνδυνος πληθωρισμού, σε συμφωνία με τα κριτήρια σύγκλισης του Μάαστριχτ.Πιο συγκεκριμένα, οι χώρες της Βόρειας Ευρώπης ειδικότερα η Γερμανία* 1 και η Ολλανδία παραδοσιακά «κατάφερναν» να διατηρούν χαμηλό δημόσιο χρέος ως ποσοστό του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος και σχετικά χαμηλά επιτόκια. Αυτές οι χώρες είδαν ότι οι χώρες της 1 Κατ ουσίαν, το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης έγινε τελικά αποδεκτό, γιατί προβλήθηκε ως προϋπόθεση προκειμένου να δεχθεί η Γερμανία να υιοθετήσει το ευρώ.πράγματι, η Γερμανία, φοβούμενη ότι το ευρώ θα μπορούσε να αποδειχθεί ένα ασθενές νόμισμα σε σύγκριση με το μάρκο, αν η δημοσιονομική πολιτική των κρατών μελών αφηνόταν στη διακριτική ευχέρεια των κυβερνήσεων, επέμεινε να θεσπιστούν άκαμπτοι κανόνες δημοσιονομικής πειθαρχίας. 17

18 Νότιας Ευρώπης - όπως η Ιταλία και η Ελλάδα - είχαν παραδοσιακά υψηλό δημόσιο χρέος και σχετικά υψηλότερα ονομαστικά επιτόκια, λόγω της ροπής τους προς υψηλά επίπεδα πληθωρισμού. Το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης είχε, δηλαδή, ως στόχο να διατηρήσει το δημόσιο χρέος, στις χώρες της Νότιας Ευρώπης, σε χαμηλά επίπεδα* 1 καθότι οι χώρες της Βόρειας Ευρώπης φοβούνταν ότι η αύξηση των δημοσιονομικών δαπανών θα οδηγούσε σε πληθωρισμό και, συνεπώς, σε υψηλότερα επιτόκια. Πέραν όμως του παραπάνω λόγου* 2, η θέσπιση του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης, κρίθηκε αναγκαία για μια σειρά σημαντικών λόγων, οι οποίοι είναι συνυφασμένοι με την άρτια και ανεμπόδιστη λειτουργία μιας νομισματικής ένωσης.κάποιοι από αυτούς έχουν ήδη ειπωθεί, όταν εξετάζαμε τα δημοσιονομικά κριτήρια ένταξης στο τρίτο στάδιο της ΟΝΕ.Η επιχειρηματολογία, λοιπόν, υπέρ της επιβολής δημοσιονομικών κανόνων στη ζώνη του ευρώ και, συνεπώς, η επιχειρηματολογία υπέρ της επιβολής του Συμφώνου επικεντρώθηκε στα εξής σημεία Διατηρησιμότητα του δημοσίου χρέους Η άμεση σχέση ανάμεσα στο έλλειμμα του κρατικού προϋπολογισμού και το δημόσιο χρέος αποτελεί έναν από τους κύριους παράγοντες για την επιβολή δημοσιονομικών κανόνων.ένα έλλειμμα του προϋπολογισμού οδηγεί σε αύξηση του δημοσίου χρέους, το οποίο θα πρέπει να εξυπηρετηθεί στο μέλλον.αν το επιτόκιο του δημοσίου χρέους υπερβαίνει το ρυθμό μεγέθυνσης της οικονομίας τίθεται σε κίνηση μια δυναμική χρέους που οδηγεί σ ένα διαρκώς αυξανόμενο κρατικό χρέος σε σχέση με το ΑΕΠ. Για να αποφευχθεί μία τέτοια κατάσταση, θα πρέπει είτε να εμφανιστεί ένα επαρκώς υψηλό πλεόνασμα στον προϋπολογισμό είτε να υπάρξει αρκετά μεγάλη δημιουργία χρήματος που να σταθεροποιεί το λόγο του χρέους προς το ΑΕΠ.Όμως η τελευταία πολιτική δημιουργεί υψηλό πληθωρισμό και αντιστρατεύεται τη σκληρή νομισματική πολιτική που ακολουθεί η ΕΚΤ.Έτσι, το παραπάνω πρόβλημα επιλύεται με την υιοθέτηση του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης. Προστασία από την ύπαρξη εξωτερικοτήτων Μια χώρα που διαπιστώνει ότι βρίσκεται σε μη διατηρήσιμη πορεία αυξανόμενου δημοσίου χρέους δημιουργεί αρνητικές εξωτερικές επιπτώσεις στις υπόλοιπες χώρες της νομισματικής ένωσης* 3.Κι αυτό, διότι η συγκεκριμένη χώρα αναγκάζεται να καταφεύγει όλο και πιο συχνά στις διεθνείς κεφαλαιαγορές, με αποτέλεσμα να ωθεί 1 Οπως χαρακτηριστικά ανέφερε ο κ. N. Χριστοδουλάκης, «ακόμη και αν δεν υπήρχε το Σύμφωνο Σταθερότητας θα έπρεπε να το είχαμε εφεύρει τουλάχιστον για να ισχύει στις χώρες της Μεσογείου». Και αυτό διότι, όπως εξήγησε, οι χώρες αυτές συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας, χρειάζονται το φόβητρο των αυστηρών κανόνων του Συμφώνου για να βάλουν μια τάξη στα δημόσια οικονομικά. 2 Ο οποίος έχει να κάνει με τη γνωστή μας έκφραση «η Ευρώπη των δύο ταχυτήτων». 3 Με πιο πρόσφατο παράδειγμα αυτό της χώρας μας. 18

19 προς τα πάνω το επιτόκιο που ισχύει στην Ένωση.Με τη σειρά της, η αύξηση στο επιτόκιο της Ένωσης αυξάνει το βάρος των κρατικών χρεών των άλλων χωρών.αν οι κυβερνήσεις των χωρών επιλέξουν να σταθεροποιήσουν το λόγο χρέους προς ΑΕΠ, θα αναγκαστούν να ακολουθήσουν πιο αυστηρή δημοσιονομική πολιτική.συνεπώς, η μη διατηρήσιμη αύξηση του χρέους μιας χώρας αναγκάζει τις υπόλοιπες να ακολουθήσουν περισσότερο αντιπληθωριστικές πολιτικές.έτσι, θα είναι προς το συμφέρον των άλλων χωρών να υπάρχει ένας μηχανισμός ελέγχου που θα περιορίζει το μέγεθος των ελλειμμάτων του προϋπολογισμού. Μείωση της αναγκαιότητας χρηματοδοτικής στήριξης χωρών με δημοσιονομικά προβλήματα Η παροχή επιπλέον προστασίας στην ΕΚΤ από πιέσεις για χρηματοδοτική στήριξη χωρών με προβλήματα χρέους είναι ίσως το πιο σημαντικό και επιτακτικό επιχείρημα για το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης.Σε μια χώρα με ασταθή πορεία χρέους, οι αγορές αναμένουν ενδεχόμενη αδυναμία πληρωμών.οι επενδυτές, βλέποντας τον ενδεχόμενο κίνδυνο, ρευστοποιούν τα ομόλογα της εν λόγω χώρας που έχουν στο χαρτοφυλάκιό τους, με αποτέλεσμα την κατακόρυφη πτώση των τιμών τους.η κρίση μεταδίδεται στο εγχώριο τραπεζικό σύστημα, αφού οι τράπεζες που έχουν επενδύσει σημαντικό τμήμα του ενεργητικού τους σε κρατικά ομόλογα εμφανίζουν ζημιές, με αποτέλεσμα οι αποταμιευτές να ζητούν άμεση ρευστοποίηση των τραπεζικών τους καταθέσεων.η κρίση μεταδίδεται και στις άλλες χώρες της ΕΕ, αφού οι τράπεζες των εν λόγω χωρών ενδέχεται να έχουν στο χαρτοφυλάκιό τους ομολογιακούς τίτλους του Δημοσίου της χώρας αυτής ή απαιτήσεις από το τραπεζικό της σύστημα. Εν όψει αυτού του κινδύνου, η ΕΚΤ είναι πιθανό να παρέμβει, αγοράζοντας ομόλογα της παραπάνω χώρας, με αποτέλεσμα να αυξηθεί η ρευστότητα του συστήματος και να δημιουργηθούν πληθωριστικές πιέσεις. Ομαλή λειτουργία της νομισματικής ένωσης Σε περίπτωση που υφίσταται μια νομισματική ένωση και υπάρξει δημοσιονομική επέκταση θα πρέπει να γίνει αναπροσαρμογή της νομισματικής πολιτικής για να κρατηθεί η συναλλαγματική ισοτιμία σταθερή.μια τέτοια όμως εξέλιξη θα ασκούσε πληθωριστικές πιέσεις, κάτι που θα έθετε την ίδια τη νομισματική ένωση σε κίνδυνο. Διατήρηση σταθερότητας και αξιοπιστίας του ευρώ Ο αυστηρός, ακριβής και σκληρός περιορισμός στα ελλείμματα είναι μια από τις σημαντικότερες συνθήκες που πρέπει να ικανοποιούνται για να γίνει το ευρώ ένα σταθερό και αξιόπιστο νόμισμα. Στο υπάρχον νομισματικό σύστημα, επαναλαμβανόμενα ελλείμματα προϋπολογισμού θα δημιουργούσαν προβλήματα στο κοινό νόμισμα και κατ επέκταση στη χρηματαγορά.η αντίληψη αυτών των κινδύνων θα είχε δυσμενείς επιδράσεις στην επένδυση, καταστρέφοντας έτσι τις προοπτικές για οικονομική ανάπτυξη και δημιουργία θέσεων εργασίας στην περιοχή του ευρώ.ο περιορισμός των ελλειμμάτων μαζί με το συνεχιζόμενο δημοσιονομικό ανταγωνισμό μεταξύ των φορολογικών συστημάτων ορισμένων κρατών μελών συνιστά μια από τις 19

20 εναπομείνασες ασφαλιστικές δικλείδες εναντίον των υπερβολικών κυβερνητικών δαπανών και της εκτόπισης της ιδιωτικής επένδυσης στην περιοχή του ευρώ. Μηχανισμός προώθησης συντονισμού των εθνικών δημοσιονομικών πολιτικών Το ΣΣΑ, εντείνοντας τους δημοσιονομικούς περιορισμούς της Συνθήκης του Μάαστριχτ, ενισχύει τη δημοσιονομική πειθαρχία, καθώς απαιτεί η προσπάθεια δημοσιονομικής εξυγίανσης από τις συμμετέχουσες χώρες στο τρίτο στάδιο της ΟΝΕ να χαρακτηρίζεται από συνέχεια.η υποχρέωση, λοιπόν, συντονισμού των εθνικών δημοσιονομικών πολιτικών οδηγεί τις χώρες προς μια ισορροπία που αντιστοιχεί σε υψηλότερο επίπεδο ευημερίας. Περιορισμός πιθανότητας διακριτικής δημοσιονομικής πολιτικής για πολιτικούς λόγους Αυτό το επιχείρημα σχετίζεται με τον περιορισμό της τάσης της κυβέρνησης να ασκεί επεκτατικές δημοσιονομικές πολιτικές και κατ επέκταση να δημιουργεί ελλείμματα για την ικανοποίηση των προτιμήσεων των σημερινών της ψηφοφόρων, επιβαρύνοντας όμως τις μελλοντικές γενιές που θα κληθούν εν τέλει να πληρώσουν το υψηλό δημόσιο χρέος της τρέχουσας γενιάς.χρόνια ελλείμματα φορτώνουν την κυβέρνηση με λόγο χρέους προς ΑΕΠ πάνω από την τιμή αναφοράς ( 60% ), με αποτέλεσμα να δημιουργείται μακροπρόθεσμα δημοσιονομική αστάθεια. Συνεπώς, για την ενίσχυση των μακροπρόθεσμων αναπτυξιακών επιδόσεων της ευρωπαϊκής οικονομίας, θεωρήθηκε ιδιαίτερα σημαντική η θέσπιση ενός αποτελεσματικού και αξιόπιστου Συμφώνου ως πλαισίου που θα μπορούσε να εξασφαλίσει υγιή δημόσια οικονομικά μεσομακροπρόθεσμα. ΤΜΗΜΑ ΔΕΥΤΕΡΟ Η ΝΟΜΙΚΗ ΚΑΤΟΧΥΡΩΣΗ ΤΟΥ ΣΥΜΦΩΝΟΥ ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΙ 1466/97, 1467/97 ΚΑΙ ΨΗΦΙΣΜΑ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΤΗΣ 17 ΗΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 1997 ΓΙΑ ΤΟ ΣΣΑ* 1. 1 Το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης βασίζεται σε τρία βασικά στοιχεία: - Στην πολιτική δέσμευση των εμπλεκόμενων μερών του Συμφώνου (Επιτροπή, κράτη μέλη, Ευρωπαϊκό Συμβούλιο) που συνίσταται στη διάθεση και έγκαιρη εφαρμογή της ενίσχυσης της διαδικασίας εποπτείας του προϋπολογισμού και συντονισμού των οικονομικών πολιτικών των κρατών μελών - Στην προληπτική δράση εποπτείας, ώστε να προληφθεί η πιθανότητα τα δημόσια ελλείμματα να υπερβούν το όριο αναφοράς του 3 % του ΑΕΠ. Στο πλαίσιο αυτό θεσπίστηκε ο Κανονισμός του Συμβουλίου 1466/97 για την ενίσχυση της πολυμερούς εποπτείας της δημοσιονομικής κατάστασης και την εποπτεία και τον συντονισμό των οικονομικών πολιτικών, προβλέποντας, για κάθε κράτος μέλος της ΟΝΕ, τη διάθεση του δικού του Προγράμματος Σταθερότητας και Ανάπτυξης που θα υποβάλλεται προς έγκριση στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο 20

21 Ι. ΠΡΟΛΗΠΤΙΚΟ ΣΚΕΛΟΣ ΕΠΟΠΤΕΙΑ ΤΩΝ ΔΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ Ο κανονισμός ( ΕΚ ) αριθ.1466/97 του Συμβουλίου της 7 ης Ιουλίου 1997 «για την ενίσχυση της εποπτείας της δημοσιονομικής κατάστασης και την εποπτεία και τον συντονισμό των οικονομικών πολιτικών», αποτελεί ένα προληπτικό μέτρο με σκοπό την εξασφάλιση της δημοσιονομικής πειθαρχίας που ήταν ( και είναι ) αναγκαία για την καλή λειτουργία της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης.Για το σκοπό αυτόν, ο κανονισμός προβλέπει προγράμματα σταθερότητας και ανάπτυξης ( για τα κράτη μέλη που συμμετέχουν στο ευρώ ) και τα προγράμματα σύγκλισης ( για τα κράτη μέλη εκτός ζώνης ευρώ ) που τα κράτη μέλη υποβάλλουν στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Σύμφωνα λοιπόν με τον παραπάνω κανονισμό* 1, τα προγράμματα σταθερότητας ή σύγκλισης περιλαμβάνουν 1) έναν μεσοπρόθεσμο δημοσιονομικό στόχο, καθώς και την πορεία προσαρμογής, η οποία οδηγεί στην επίτευξη αυτού του στόχου όσον αφορά το πλεόνασμα ή το έλλειμμα και την προβλεπόμενη εξέλιξη του λόγου του δημόσιου χρέους προς το ΑΕΠ.Ακόμη, τα προγράμματα σύγκλισης διατυπώνουν τόσο τη σχέση μεταξύ των στόχων αυτών και της σταθερότητας τιμών και συναλλαγματικών ισοτιμιών όσο και τους μεσοπρόθεσμους στόχους της δημοσιονομικής πολιτικής. 2) τις κυριότερες παραδοχές για τις αναμενόμενες οικονομικές εξελίξεις (ανάπτυξη, απασχόληση, πληθωρισμός και άλλες σημαντικές μεταβλητές ). 3) αξιολόγηση και λεπτομερή ανάλυση των δημοσιονομικών και των άλλων ληφθέντων ή σχεδιαζόμενων μέτρων οικονομικής πολιτικής που είναι σκόπιμα για την επίτευξη των στόχων του προγράμματος, όπως διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις μείζονος σημασίας. 4) ανάλυση του κατά πόσο τυχόν μεταβολές των κύριων οικονομικών παραδοχών θα επηρέαζαν την κατάσταση των δημόσιων οικονομικών και το χρέος. - Στην αποτρεπτική δράση, μέσω της οποίας, στα κράτη όπου υπάρχει κίνδυνος υπερβολικού ελλείμματος, αποστέλλεται έγκαιρη προειδοποίηση (early warning) ότι υφίσταται κίνδυνος υπερβολικού ελλείμματος, ούτως ώστε το εν λόγω κράτος να υιοθετήσει τα κατάλληλα διορθωτικά μέτρα. - Για τις χώρες που παρουσιάζουν όντως υπερβολικό έλλειμμα ενεργοποιείται η "διαδικασία υπερβολικού ελλείμματος", που όταν ολοκληρωθεί χωρίς να διορθωθεί το έλλειμμα από την υπό εξέταση χώρα- προβλέπεται η εφαρμογή κυρώσεων που μπορεί να φτάσει το 0,5 % του ΑΕΠ. 1 Άρθρο 3 παρ.1 και 2 ( για τα προγράμματα σταθερότητας ) και άρθρο 7 παρ. 1 και 2 ( για τα προγράμματα σύγκλισης ). 21

22 5) εάν χρειάζεται, εξηγήσεις των αποκλίσεων από την πορεία προσαρμογής που απαιτείται για την επίτευξη του μεσοπρόθεσμου δημοσιονομικού στόχου. Τα προγράμματα σταθερότητας και σύγκλισης υποβάλλονται πριν από την 1 η Μαρτίου 1999.Μετά την ημερομηνία αυτή, υποβάλλονται αναπροσαρμοσμένα ετήσια προγράμματα.τα κράτη μέλη δημοσιεύουν τα προγράμματα σταθερότητας και τα αναπροσαρμοσμένα προγράμματά τους* 1..Με βάση τις εκτιμήσεις της Επιτροπής και της οικονομικής και δημοσιονομικής επιτροπής, το Συμβούλιο εξετάζει, εντός του πλαισίου της πολυμερούς εποπτείας του άρθρου 99, κατά πόσον ο μεσοπρόθεσμος δημοσιονομικός στόχος των παραπάνω προγραμμάτων προνοεί για ένα περιθώριο ασφαλείας προκειμένου να αποφευχθεί η εμφάνιση υπερβολικού ελλείμματος, κατά πόσον το πρόγραμμα βασίζεται σε ρεαλιστικές οικονομικές παραδοχές και κατά πόσον τα μέτρα που λαμβάνονται ή/και προτείνονται επαρκούν για την επίτευξη της προσαρμογής προς το μεσοπρόθεσμο δημοσιονομικό στόχο. Το Συμβούλιο εξετάζει περαιτέρω αν το περιεχόμενο των προγραμμάτων διευκολύνει το στενότερο συντονισμό των οικονομικών πολιτικών και αν οι οικονομικές πολιτικές του συγκεκριμένου κράτους μέλους συμβιβάζονται με τους γενικούς προσανατολισμούς της οικονομικής πολιτικής.. Στη συνέχεια και στο πλαίσιο πολυμερούς εποπτείας σύμφωνα με το άρθρο 99 παράγραφος 3, το Συμβούλιο παρακολουθεί την εφαρμογή των προγραμμάτων σταθερότητας και σύγκλισης με βάση τα στοιχεία που γνωστοποιούν τα συμμετέχοντα κράτη μέλη και τις εκτιμήσεις της Επιτροπής και της οικονομικής και δημοσιονομικής επιτροπής, προκειμένου ιδίως να εντοπίσει τις πραγματικές ή αναμενόμενες σημαντικές αποκλίσεις της δημοσιονομικής κατάστασης από το μεσοπρόθεσμο στόχο ή από την πορεία προσαρμογής για την επίτευξή του, όπως καθορίζονται στο πρόγραμμα σταθερότητας ( ή σύγκλισης ) σχετικά με το δημόσιο πλεόνασμα/έλλειμμα. Εάν το Συμβούλιο διαπιστώσει σημαντική απόκλιση της δημοσιονομικής κατάστασης από το μεσοπρόθεσμο δημοσιονομικό στόχο ή από την πορεία προσαρμογής για την επίτευξή του, τότε, για να προειδοποιήσει εγκαίρως προκειμένου να προληφθεί η εμφάνιση υπερβολικού ελλείμματος, απευθύνει σύσταση, σύμφωνα με το άρθρο 99 παράγραφος 4, στο ενδιαφερόμενο κράτος μέλος ώστε να λάβει τα αναγκαία μέτρα προσαρμογής. Εάν το Συμβούλιο κατά την παρακολούθηση της κατάστασης κρίνει ότι η απόκλιση της δημοσιονομικής κατάστασης από το μεσοπρόθεσμο δημοσιονομικό στόχο ή από την πορεία προσαρμογής για την επίτευξή του συνεχίζεται ή επιδεινώνεται, τότε, σύμφωνα με το άρθρο 103 παράγραφος 4, απευθύνει σύσταση στο ενδιαφερόμενο κράτος μέλος να λάβει άμεσα διορθωτικά μέτρα και μπορεί, σύμφωνα με το άρθρο αυτό, να ανακοινώσει δημοσία τη σύστασή του* 2. 1 Άρθρο 4 παρ. 1 και 2, άρθρο 8 παρ. 1 και 2. 2 Άρθρα 5 παρ.1, 6 παρ. 1, 2, 3, 9 παρ.1, 10 παρ. 1, 2, 3 του Καν.1466/97. 22