«Εισαγωγή στην Οικονομική Ανάλυση»

Transcript

1 Εθνικό & Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Σχολή Οικονομικών & Πολιτικών Επιστημών Τμήμα Οικονομικών Επιστημών Τομέας Πολιτικής Οικονομίας ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ «Εισαγωγή στην Οικονομική Ανάλυση» Νίκος Θεοχαράκης Ιανουάριος 2014

2 Σημείωση Οι ανά χείρας σημειώσεις δεν αποτελούν αυτοτελές κείμενο. Συμπληρώνουν το διδακτικό εγχειρίδιο που θα επιλέξετε για τη μελέτη του μαθήματος με κάποια θέματα που αναφέρθηκαν στις διαλέξεις και αποτελούν μέρος της εξεταστέας ύλης του μαθήματος στις εξεταστικές περιόδους του τρέχοντος ακαδημαϊκού έτους. Βασική πηγή της μελέτης σας πρέπει να είναι οι σημειώσεις που κρατήσατε από τις διαλέξεις του μαθήματος. Οι σημειώσεις αυτές διατίθενται δωρεάν φυσικά από την ηλεκτρονική τάξη του μαθήματος στο Τμήμα Οικονομικών Επιστημών του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Εκεί θα βρείτε επίσης και τις διαφάνειες των διαλέξεων του μαθήματος. Τα αρχεία είναι σε μορφή PDF (Portable Document Format). Για να μπορέσετε να τα διαβάσετε θα χρειαστείτε το δωρεάν διανεμόμενο λογισμικό Acrobat Reader το οποίο μπορείτε να κατεβάσετε από την ιστοσελίδα Οι σημειώσεις αυτές γράφτηκαν τον Μάρτιο του Επειδή όμως το πρώτο κεφάλαιο που αφορά σε οικονομικά μεγέθη ήταν ξεπερασμένο, ιδιαίτερα δε μετά την οικονομική κρίση του 2008 τα στοιχεία άλλαξαν ριζικά, το ενημέρωσα και το τροποποίησα τον Ιανουάριο του Τα υπόλοιπα κεφάλαια που αφορούν στην οικονομική θεωρία καθώς και οι ασκήσεις παραμένουν τα ίδια. Για τις σημειώσεις αυτές διατηρώ το copyright, αλλά επιτρέπω ελεύθερα την αναπαραγωγή και διανομή τους για εκπαιδευτικούς σκοπούς και υπό την προϋπόθεση ότι η διανομή τους γίνεται με το κείμενο χωρίς προσθήκες, αφαιρέσεις και μεταβολές εντελώς δωρεάν και μέσα στο πλαίσιο δημόσιων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων στα οποία η εκπαίδευση παρέχεται δωρεάν. Αθήνα, 10 Ιανουαρίου 2014 Νίκος Θεοχαράκης Αναπληρωτής καθηγητής Τμήμα Οικονομικών Επιστημών ΕΚΠΑ

3 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Οικονομικά μεγέθη και μεταβλητές 1. Αποθέματα και ροές Μια βασική διάκριση των οικονομικών μεγεθών είναι αυτή μεταξύ αποθεμάτων και ροών Το απόθεμα (αγγλ. stock) δείχνει την τιμή μιας μεταβλητής σε μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή. Η ροή (αγγλ. flow) αφορά σε μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο. Τα αποθέματα μεταβάλλονται μέσω των ροών. Αν είχα χτες το πρωί στις 9:00 (χρονική στιγμή), 150 τεμάχια συγκεκριμένου εμπορεύματος στο ράφι και παρέλαβα 20 τεμάχια ενώ πώλησα 10 μέσα στην χθεσινή μέρα (χρονική περίοδος), το απόθεμά μου σήμερα το πρωί στις 9:00 θα είναι 160. Αντίστοιχα ο πληθυσμός μια χώρας [ο οποίος σημειωτέον απογράφεται κάθε δεκαετία] την ημέρα της απογραφής αποτελεί απόθεμα. Θα μεταβληθεί μέσα από ροές θετικά (δηλ. θα αυξηθεί) από τις γεννήσεις και από την μετανάστευση προς την χώρα αυτή και θα μεταβληθεί αρνητικά (δηλ. θα μειωθεί) από τους θανάτους και από την μετανάστευση σε άλλες χώρες. Παραδείγματα. 1. Τα στοιχεία που εμφανίζονται στον ισολογισμό μιας εταιρίας είναι συνήθως αποθέματα: Για αυτό βλέπουμε τον ισολογισμό που αφορά σε μια εταιρική χρήση, π.χ., την χρήση από 1/1/2013 έως 31/12/2013 να αναφέρεται στην 31η Δεκεμβρίου 2013, δηλαδή την ημέρα που κλείνει η χρήση. Το Ενεργητικό, το Παθητικό και η Καθαρή Θέση είναι αποθέματα. Εγγραφές στον ισολογισμό όπως «αποθέματα» ή «διαθέσιμα» ή «ταμείο» ή «καταθέσεις όψεως και προθεσμίας» «μακροπρόθεσμες υποχρεώσεις» «απαιτήσεις» είναι σαφώς αποθέματα. Οι αποσβέσεις όμως που αφαιρούνται από την «αξία κτήσεως» ενός παγίου για να την μετατρέψουν σε «αναπόσβεστη αξία» (απόθεμα) είναι ροές. Αντίθετα η «Κατάσταση Λογαριασμού Αποτελεσμάτων Χρήσεως 1/1/ /12/2013» περιέχει ροές όπως «Κύκλος εργασιών» «πωλήσεις» «έξοδα διάθεσης» «κέρδη / ζημιές χρήσεως». Τα αποθέματα μεταβάλλονται μέσα στην χρήση. Με τον ισολογισμό παίρνουμε μια «φωτογραφία» στο κλείσιμό της. Για να μπορέσουμε να παρακολουθήσουμε τι έγινε οι ισολογισμοί παραθέτουν και τα αντίστοιχα στοιχεία την ημέρα που έκλεινε η προηγούμενη χρήση, ώστε να αντιληφθούμε πως άλλαξε η οικονομική κατάσταση της επιχείρησης. Αντίθετα στα Αποτελέσματα Χρήσεως, βλέπουμε τα έσοδα και της δαπάνες ανά κατηγορία της επιχείρησης μέσα στην χρήση και τα κέρδη ή της ζημίες της. Προκειμένου να αντιληφθείτε την πολυπλοκότητα των οικονομικών στοιχείων μιας σύγχρονης επιχείρησης επισκεφθείτε ως παράδειγμα τον δικτυακό τόπο της εταιρείας τσιμέντων ΤΙΤΑΝ ( και διαβάστε το ετήσιο δελτίο στο οποίο συμπεριλαμβάνονται οι οικονομικές καταστάσεις για το οικονομικό έτος 2012 (από την σελ. 40 και μετά). Η ηλεκτρονική διεύθυνση για το δελτίο είναι: Νίκος Θεοχαράκης ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ - 1 -

4 Φυσικά δεν περιμένω να καταλάβετε και πολλά πράγματα, ίσως το μάθημα της Λογιστικής σας βοηθήσει κάπως, αλλά μπορείτε να πάρετε μια ιδέα και θα πρέπει να μπορείτε να πείτε ποια μεγέθη είναι ροές και ποια αποθέματα. Από τις παρατηρήσεις επίσης μπορείτε να καταλάβετε πόσο πολύπλοκη είναι η κατασκευή ενός οικονομικού μεγέθους και ότι στηρίζεται πάνω σε πλείστες όσες υποθέσεις. 2. Η δήλωση «ήπια δύο πορτοκαλάδες χθες», δηλ. «όλη την χθεσινή ημέρα κατανάλωσα δύο πορτοκαλάδες» αφορά σε ροή, ενώ η δήλωση «έχω δύο πορτοκαλάδες στο ψυγείο» (τώρα ή χθες το μεσημέρι) αφορά σε απόθεμα. 3. Η ανεργία αποτελεί απόθεμα. Εκφράζει μια οικονομική έννοια. Πρόκειται για τα άτομα που μπορούν και επιθυμούν να εργαστούν με τις επικρατούσες συνθήκες στην αγορά εργασίας αλλά δεν βρίσκουν δουλειά. Οι στατιστικές υπηρεσίες των διαφόρων κρατών και άλλοι οργανισμοί προσπαθούν να μετρήσουν αυτό το μέγεθος. Ο τρόπος μέτρησης διαφέρει και πολλές φορές προκύπτουν διαφορετικά στοιχεία. Για αυτό πρέπει πάντοτε να έχουμε κατανοήσει καλά πως μετρείται ένα μέγεθος πριν το χρησιμοποιήσουμε. Πρέπει επίσης να γνωρίζουμε αν άλλαξε ο τρόπος μέτρησης του από την μια χρονική στιγμή στην άλλη. Στην περίπτωση της ανεργίας στην Ελλάδα η Ελληνική Στατιστική Αρχή (ΕΛ.ΣΤΑΤ) [πρώην Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος (ΕΣΥΕ)] στην Έρευνα του Εργατικού Δυναμικού εφαρμόζει την μέθοδο που ισχύει και στις υπόλοιπες χώρες της ΕΕ [επισκεφθείτε τον δικτυακό της τόπο στο Η ανεργία λοιπόν μετρείται ως ο αριθμός των ικανών προς εργασία ατόμων σε μία συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή ηλικίας 15 ετών και άνω τα οποία δεν εργάσθηκαν πάνω από δύο ώρες την προηγούμενη εβδομάδα και τα οποία επιθυμούσαν να εργασθούν (εννοείται με τον μισθό και τις συνθήκες της αγοράς) και έψαξαν ενεργά να βρουν εργασία στις προηγούμενες 4 εβδομάδες και ήταν διαθέσιμα να εργασθούν μέσα στις επόμενες 2 εβδομάδες. Μπορεί κανείς να έχει αντίρρηση για τον τρόπο μέτρησης (π.χ., γιατί δύο ώρες και όχι δέκα; Γιατί έπρεπε να ψάξουν ενεργά να βρουν εργασία, αν οι προηγούμενες προσπάθειες τους απέτυχαν συστηματικά;) αλλά το μέγεθος έτσι όπως ορίζεται αποτελεί απόθεμα. Η μεταβολή της ανεργίας γίνεται μέσω ροών. Το παρακάτω διάγραμμα ξεκαθαρίζει κάπως τα πράγματα. Ο πληθυσμός μιας χώρας είτε ανήκει στο εργατικό δυναμικό (Ε.Δ.) είτε είναι εκτός Ε.Δ. Όσοι είναι στο εργατικό δυναμικό είναι είτε απασχολούμενοι, έχουν δηλ. δουλειά, είτε επιθυμούν να βρουν εργασία, είναι δηλ., άνεργοι. Υπάρχουν δηλ., τρεις κατηγορίες: οι απασχολούμενοι, οι άνεργοι και οι εκτός Ε.Δ. Κάθε μία κατηγορία αντιπροσωπεύει ένα απόθεμα. Υπάρχει όμως μεγάλη κινητικότητα μεταξύ αυτών των κατηγοριών και κάθε στιγμή άτομα μετακινούνται από την μία κατηγορία στην άλλη. Οι μετακινήσεις αυτές αντιπροσωπεύουν ροές που στο διάγραμμα παριστάνονται με βέλη. Οι αριθμοί σε παρένθεση είναι εκατομμύρια άτομα και τα στοιχεία αφορούν στις ΗΠΑ το [Έτσι το 2003 είχαμε σε αποθέματα 137,1 εκ. 1 Πηγή: Bruce E. Kaufman & Julie E. Hotchkiss, The Economics of Labor Markets, 7th edition, Thomson, South-Western, 2006, σσ (Από αδημοσίευτα στοιχεία (μηνιαίοι μέσοι όροι) του Bureau of Labor Statistics των ΗΠΑ). Νίκος Θεοχαράκης ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ - 2 -

5 απασχολούμενους, 8,8 εκ. άνεργους, ενώ 74,7 άτομα ήταν εκτός εργατικού δυναμικού.] Έτσι έχουμε τις εξής ροές (κατάταξη με αριθμό βέλους) 1. Απώλεια θέσης εργασίας λόγω απόλυσης ή παραίτησης με είσοδο στην ανεργία. 2. Απώλεια θέσης εργασίας με έξοδο από το Ε.Δ. (π.χ., σύνταξη, γάμος χωρίς μισθωτή απασχόληση, σπουδές ή ανικανότητα για εργασία) 3. Εύρεση εργασίας και έξοδος από την ανεργία 4. Έξοδος από την ανεργία χωρίς να είναι στο Ε.Δ. (π.χ., «αποθαρρυμένος» εργάτης που κουράστηκε να ψάχνει για δουλειά). 5. Κίνηση από εκτός δυναμικού στην ανεργία (π.χ., νεοεισερχόμενος στην αγορά εργασίας μετά τις σπουδές) που είναι άνεργος ή γυναίκα που επιστρέφει στην αγορά εργασίας όταν τα παιδιά έχουν φθάσει σε κάποια ηλικία και ψάχνει για δουλειά). 6. Κίνηση από εκτός Ε.Δ. στην άμεση απασχόληση (π.χ., συνταξιούχος που επιστρέφει, ή άτομο εκτός Ε.Δ. που αποφασίζει να εργασθεί επειδή παρουσιάστηκε ευκαιρία απασχόλησης). Διάγραμμα 1: Αποθέματα και ροές στην αγορά εργασίας Απασχολούμενοι (137,1) 1 (1,9) 3 (2,1) Άνεργοι (8,8) 2 (3,9) 6 (3,6) Εκτός Εργατικού Δυναμικού. (74,7) 4 (2,0) 5 (1,9) 4. Αντίθετα το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν που μετρά την αξία των αγαθών και υπηρεσιών που παρήχθησαν μέσα στα σύνορα μιας χώρας σε ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, συγκεκριμένα μέσα σε ένα έτος, αποτελεί ροή. Το ίδιο μέγεθος μπορεί να το προσεγγίσουμε με διαφορετικούς τρόπους. Έτσι το ΑΕΠ, προσπαθούμε να το συλλάβουμε μέσα από τρεις διαφορετικές διαδικασίες: (α) την παραγωγή (β) την δαπάνη και (γ) το εισόδημα. Το ΑΕΠ είναι μια κλασική περίπτωση οικονομικού Νίκος Θεοχαράκης ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ - 3 -

6 μεγέθους που ενώ εκφράζεται από έναν αριθμό, γίνονται πολλές και διαφορετικές υποθέσεις για την μέτρησή του. Για παράδειγμα η οικιακή εργασία δεν περιλαμβάνεται στο εθνικό εισόδημα. Ο διάδοχος του Alfred Marshall στο Πανεπιστήμιο του Cambridge, Arthur C. Pigou έγραφε: «Οι υπηρεσίες που παρέχουν οι γυναίκες περιλαμβάνονται στο εθνικό προϊόν όταν παρέχονται έναντι μισθού, στο εργοστάσιο ή στο σπίτι. Δεν περιλαμβάνονται όμως όταν παρέχονται δωρεάν από τις μητέρες και τις συζύγους στις οικογένειες τους. Έτσι, αν ένας άνδρας παντρευτεί την οικονόμο του ή την μαγείρισσα του, μειώνεται το εθνικό εισόδημα». 2 Θυμηθείτε επίσης την πολιτική διαμάχη που είχε ξεσπάσει στην Ελλάδα μεταξύ κυβέρνησης και αντιπολίτευσης για την «αναθεώρηση» του ΑΕΠ. Η ΕΕ έχει εκδώσει ειδικό κανονισμό για τους εθνικούς λογαριασμούς τον ESA2010 ο οποίος θα αρχίζει να εφαρμόζεται από το Μπορείτε να τον βρείτε (στα αγγλικά, στα γαλλικά και στα γερμανικά) στην εξής ηλεκτρονική διεύθυνση: Στην επόμενη σελίδα θα δείτε το ΑΕΠ της Ελλάδας όπως αποτυπώθηκε από την ΕΛ.ΣΤΑΤ. Παρατηρείστε ότι η ΕΛ.ΣΤΑΤ. αναφέρει το ΑΕΠ και σε τρέχουσες και σε σταθερές τιμές του προηγουμένου έτους. 2 «Yet again, the services rendered by women enter into the dividend when they are rendered in exchange for wages, whether in the factory or in the home, but do not enter into it when they are rendered by mothers and wives gratuitously to their own families. Thus, if a man marries his housekeeper or his cook, the national dividend is diminished. These things are paradoxes.», Arthur C Pigou,. The Economics of Welfare. London: Macmillan and Co., 1932 (4η έκδοση). [1η έκδοση 1920], Pt I, Ch. III. Ηλεκτρονική έκδοση Νίκος Θεοχαράκης ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ - 4 -

7 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΑΡΧΗ ΑΚΑΘΑΡΙΣΤΟ ΕΓΧΩΡΙΟ ΠΡΟΪΟΝ GROSS DOMESTIC PRODUCT Σε εκατομμύρια In mllion Κωδ. ESA I. Τρέχουσες τιμές * 2009* 2010* 2011* 2012* I. Current prices ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ PRODUCTION APPROACH P.1 Παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών (σε βασικές τιμές) Output of goods and services (at basic prices) P.2 Ενδιάμεση ανάλωση (σε αγοραίες τιμές) Intermediate consumption (at purchasers' prices) B.1 Ακαθάριστη προστιθέμενη αξία (σε βασικές τιμές) Gross value added (at basic prices) D.21 Φόροι επί των προϊόντων Taxes on products D.31 Επιδοτήσεις επί των προϊόντων Subsidies on products ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΔΑΠΑΝΗΣ EXPENDITURE APPROACH P.3 Τελική καταναλωτική δαπάνη Final consunmption expenditure Νοικοκυριών Households ΜΚΙΕΝ PNPISH Γενικής Κυβέρνησης General Government P.5 Ακαθάριστος σχηματισμός κεφαλαίου Gross capital formation P.51 Ακαθάριστος σχηματισμός παγίου κεφαλαίου Gross fixed capital formation P.52 Μεταβολή αποθεμάτων Changes in inventories P.6 Εξαγωγές αγαθών και υπηρεσιών Exports of goods and services P.7 Εισαγωγές αγαθών και υπηρεσιών Imports of goods and services ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΟΣ INCOME APPROACH D.1 Αμοιβές εξαρτημένης εργασίας Compensation of emloyees B.2 Ακαθάριστο λειτουργικό πλεόνασμα / μικτό εισόδημα Gross operating surlplus / mixed income D.2 Φόροι επί της παραγωγής και των εισαγωγών Taxes on production and imports D.3 Eπιδοτήσεις Subsidies B.1*g ΑΚΑΘΑΡΙΣΤΟ ΕΓΧΩΡΙΟ ΠΡΟΙΟΝ σε αγοραίες τιμές GROSS DOMESTIC PRODUCT at market prices II. Σταθερές τιμές προηγούμενου έτους * 2009* 2010* 2011* 2012* II. Constant prices of the previous year ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ PRODUCTION APPROACH P.1 Παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών (σε βασικές τιμές) Output of goods and services (at basic prices) P.2 Ενδιάμεση ανάλωση (σε αγοραίες τιμές) Intermediate consumption (at purchasers' prices) B.1 Ακαθάριστη προστιθέμενη αξία (σε βασικές τιμές) Gross value added (at basic prices) D.21 Φόροι επί των προϊόντων Taxes on products D.31 Επιδοτήσεις επί των προϊόντων Subsidies on products ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΔΑΠΑΝΗΣ EXPENDITURE APPROACH P.3 Τελική καταναλωτική δαπάνη Final consunmption expenditure Νοικοκυριών Households ΜΚΙΕΝ PNPISH Γενικής Κυβέρνησης General Government P.5 Ακαθάριστος σχηματισμός κεφαλαίου Gross capital formation P.51 Ακαθάριστος σχηματισμός παγίου κεφαλαίου Gross fixed capital formation P.52 Μεταβολή αποθεμάτων Changes in inventories P.6 Εξαγωγές αγαθών και υπηρεσιών Exports of goods and services P.7 Εισαγωγές αγαθών και υπηρεσιών Imports of goods and services B.1*g ΑΚΑΘΑΡΙΣΤΟ ΕΓΧΩΡΙΟ ΠΡΟΙΟΝ σε αγοραίες τιμές GROSS DOMESTIC PRODUCT at market prices *προσωρινά στοιχεία *provisional data Τα δεδομένα του ΑΕΠ και των συνιστωσών του για την περίοδο έχουν αναθεωρηθεί με έτος βάσης το Οι εργασίες αναθεώρησης των δεδομένων για την περίοδο δεν έχουν ακόμη ολοκληρωθεί (εκτός της εφαρμογής της νέας ταξινόμησης NACE Αναθ.2) και ως εκ τούτου υπάρχει διακοπή της χρονοσειράς μεταξύ των μη αναθεωρημένων δεδομένων της περιόδου και των αναθεωρημένων της περιόδου The GDP (and components) data for have been revised with 2005 as benchmark year. The revision works for have not yet been completed (except from the implementation of the new classification NACE Rev.2) and thus there is a break in the series, between the unrevised data of provided here and the revised data of shown in the same table.

8 2. Χρονολογικές σειρές, διαστρωματικά δεδομένα, panel data και αριθμοδείκτες Μια άλλη διάκριση μεταξύ οικονομικών στοιχείων είναι αυτή που αφορά την διάκριση σε χρονολογικές σειρές, διαστρωματικά δεδομένα, panel data και αριθμοδείκτες Χρονολογικές σειρές (time series) Μια χρονολογική σειρά δείχνει τις διαδοχικές μετρήσεις μιας μεταβλητής σε διαφορετικές χρονικές στιγμές ή σε διαφορετικές χρονικές περιόδους. Μπορεί να έχουμε χρονολογική σειρά από ροές (π.χ., την εξέλιξη του ΑΕΠ ανά έτος) ή αποθέματα (π.χ., την εξέλιξη της ανεργίας ανά ). Μπορεί να αφορά στην μέση τιμή ενός μεγέθους σε μία χρονική περίοδο (π.χ., την μέση τιμή του ασημιού σε ένα μήνα). Οι χρονολογικές σειρές αφορούν σε συγκεκριμένες χρονικές περιόδους ή διαστήματα. Μπορεί να είναι ημερήσιες (π.χ., η τιμή μιας μετοχής ή ενός μετάλλου ή μιας νομισματικής ισοτιμίας), εβδομαδιαίες, μηνιαίες, τριμηνιαίες ή ετήσιες. Συχνά είναι μέσοι όροι (π.χ., η μέσος όρος της ημερήσιας τιμής κλεισίματος του χρυσού ανά μήνα το 2005). 3 Παράδειγμα χρονολογικής σειράς είναι ο παρακάτω πίνακας από την Έρευνα Εργατικού Δυναμικού της ΕΛ.ΣΤΑΤ. που δείχνει τον αριθμό (σε χιλιάδες) των ανέργων ηλικίας 15 ετών και άνω κατά διάρκεια ανεργίας ανά για τα έτη (Γ ). Προέρχεται από τον δικτυακό τόπο της ΕΛ.ΣΤΑΤ. [ Πολλές φορές ένα μέγεθος από μόνο του δεν αρκεί. Στην περίπτωση της ανεργίας μας απασχολεί και η σύνθεσή της. Για τον λόγο αυτό συλλέγουμε στοιχεία για την διάρκειά της. Μας απασχολεί περισσότερο ένας μακροχρόνια άνεργος, δηλ., κάποιος που είναι άνεργος πάνω από 12 μήνες, από κάποιον που έχει μείνει άνεργος για τρεις μήνες. 4 Ειδικό ενδιαφέρον υπάρχει για την ανεργία των νέων (κάτω των 25 ετών) ή των ατόμων ηλικίας άνω των 50 ή των γυναικών. Ενδιαφέρον επίσης υπάρχει για την ανεργία ανά γεωγραφική περιφέρεια ή ανά εκπαιδευτικό επίπεδο. Η διάρθρωση ενός μεγέθους μπορεί να μας πει πολλά για το τι πολιτικές πρέπει να εφαρμόσουμε. 3 Μπορεί ακόμα σε ορισμένες περιπτώσεις οι χρονικές στιγμές που μετρήθηκε μια μεταβλητή να μην απέχουν το ίδιο μεταξύ τους (π.χ., ανώτατη τιμή ασημιού μέσα στο έτος. Σε αυτήν την περίπτωση μπορεί η ανώτατη τιμή το 2005 να ήταν τον Δεκέμβριο, το 2006 τον Ιανουάριο και το 2008 τον Φεβρουάριο). Βεβαίως οι μετρήσεις γίνονται μέσα σε δεδομένα και ίσα χρονικά διαστήματα. 4 Ας σημειωθεί ότι πρέπει να καταλαβαίνουμε τι μετράμε. Η διάρκεια της ανεργίας εδώ σημαίνει πόσους μήνες είναι κάποιος άνεργος όταν ρωτήθηκε. Αυτό είναι εντελώς διαφορετικό από το πόσο διάστημα θα μείνει άνεργος μέχρι να βρει δουλειά ή να αποχωρήσει από το εργατικό δυναμικό. Είναι διαφορετικό να ρωτάς τους επιβάτες στην στάση του λεωφορείου πόσην ώρα περιμένουν και διαφορετικό να ξέρεις πόσην ώρα θα χρειαστεί να περιμένουν μέχρι να έρθει το επόμενο λεωφορείο. Βλ. George A Akerlof & Brian G. M. Main, «Unemployment Spells and Unemployment Experience», American Economic Review, τόμος 70, τεύχος 5, σσ , Δεκέμβριος Νίκος Θεοχαράκης ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ - 6 -

9 Πίνακας 6: Άνεργοι (σε χιλιάδες) ηλικίας 15 ετών και άνω κατά διάρκεια χρόνου ανεργίας, για τα έτη ανά ΠΗΓΗ: ΕΛ.ΣΤΑΤ, ΕΡΕΥΝΑ ΕΡΓΑΤΙΚΟΥ ΥΝΑΜΙΚΟΥ ιάρκεια Χρόνου Ανεργίας Α 1998 Β 1998 Γ Α 1999 Β 1999 Γ Α 2000 Β 2000 Γ Α 2001 Β 2001 Γ Α 2002 Β 2002 Γ Α 2003 Β 2003 Γ ΣΥΝΟΛΟ 532,1 489,2 491,3 519,0 558,9 543,3 536,4 580,4 565,0 519,3 504,7 504,9 515,4 478,4 468,6 513,4 524,0 462,1 458,9 476,0 487,7 441,8 439,2 471,1 Εχει βρει μία εργασία που θα αναλάβει αργότερα 0,9 1,1 1,9 0,7 7,0 5,5 5,3 7,7 1,8 2,2 3,3 7,3 5,8 4,2 5,2 8,5 3,7 3,1 2,2 3,3 3,8 1,3 1,6 2,7 εν άρχισε ακόμη να αναζητά εργασία 20,0 10,0 8,9 16,2 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Λιγότερο από 1 μήνα 21,6 19,3 23,7 23,2 19,0 20,4 24,4 31,8 15,2 17,8 24,7 29,6 28,8 23,4 25,4 40,3 16,7 15,0 21,3 31,7 17,6 14,4 17,6 24,7 1-2 μήνες 43,4 31,0 41,3 50,2 45,8 37,2 48,2 56,8 45,2 42,6 51,8 61,3 69,8 59,0 56,0 76,4 53,9 35,5 42,8 54,3 48,6 34,5 38,6 54,0 3-5 μήνες 78,5 60,2 51,4 66,6 95,3 65,5 52,1 69,2 94,9 68,7 56,9 61,9 69,3 59,0 53,6 60,5 95,1 67,7 59,3 59,8 83,1 56,0 50,1 56, μήνες 81,9 90,9 88,9 77,3 88,8 97,0 89,9 89,8 88,2 85,1 79,8 71,7 72,7 73,2 72,4 71,4 88,3 86,9 82,8 76,7 75,8 77,7 72,6 68,0 12 μήνες και άνω 285,9 276,7 275,2 284,8 302,9 317,8 316,5 325,0 319,6 303,0 288,2 273,2 269,0 259,6 256,0 256,3 266,4 253,8 250,6 250,2 258,9 257,8 258,8 265,7 ΝΕΟΙ 250,7 241,1 245,6 242,7 232,8 257,6 256,8 261,3 247,3 240,4 241,4 233,1 238,2 229,7 230,6 228,2 206,2 190,7 197,1 193,5 189,7 184,0 192,2 194,3 Ποσοστό (%) Νέων Ανέργων 47,1 49,3 50,0 46,8 41,6 47,4 47,9 45,0 43,8 46,3 47,8 46,2 46,2 48,0 49,2 44,5 39,4 41,3 43,0 40,7 38,9 41,6 43,8 41,2 Ποσοστό (%) Μακροχρόνια Ανέργων 53,7 56,6 56,0 54,9 54,2 58,5 59,0 56,0 56,6 58,3 57,1 54,1 52,2 54,3 54,6 49,9 50,8 54,9 54,6 52,6 53,1 58,4 58,9 56,4 ιάρκεια Χρόνου Ανεργίας Α 2004 Β 2004 Γ Α 2005 Β 2005 Γ Α 2006 Β 2006 Γ Α 2007 Β 2007 Γ Α 2008 Β 2008 Γ Α 2009 Β 2009 Γ ΣΥΝΟΛΟ 543,8 492,7 485,9 500,4 502,4 466,9 469,8 470,9 473,1 427,4 408,3 429,1 445,7 398,0 387,5 396,5 406,5 357,1 355,1 392,7 462,3 442,6 465,1 514,4 Εχει βρει μία εργασία που θα αναλάβει αργότερα 3,9 4,5 4,2 5,6 5,0 3,6 4,7 5,9 2,8 1,5 2,4 3,4 3,5 3,3 3,4 3,9 3,5 2,5 2,5 3,7 4,1 3,5 5,5 5,5 εν άρχισε ακόμη να αναζητά εργασία 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Λιγότερο από 1 μήνα 26,0 16,3 19,1 27,3 22,2 21,0 22,9 26,6 11,4 11,9 12,2 20,1 18,1 16,0 19,0 21,0 21,1 16,7 19,8 25,2 27,7 21,6 26,9 33,6 1-2 μήνες 55,2 35,3 44,3 55,3 54,2 41,7 44,8 51,2 39,1 28,8 32,3 50,8 57,6 45,9 43,8 57,2 63,9 43,6 44,4 65,5 76,9 67,9 71,0 85,3 3-5 μήνες 92,4 62,1 50,4 54,8 71,1 56,5 53,9 60,1 83,8 58,5 50,5 49,6 75,7 54,8 47,6 56,9 70,2 51,9 43,0 50,9 91,9 78,1 66,1 72, μήνες 93,4 96,2 88,1 78,3 80,2 82,4 84,5 82,2 82,3 80,9 72,1 70,0 72,1 69,7 61,3 55,3 54,1 58,6 60,0 62,7 71,0 81,3 93,1 94,8 12 μήνες και άνω 272,9 278,3 279,7 279,0 269,7 261,6 259,0 244,9 253,6 245,9 238,8 235,2 218,6 208,2 212,5 202,1 193,7 183,8 185,4 184,6 190,8 190,1 202,6 222,6 ΝΕΟΙ 217,6 212,6 206,3 203,7 186,9 178,6 175,7 171,0 158,6 156,8 155,4 153,7 148,0 139,9 143,6 141,1 135,6 130,3 131,7 133,4 134,9 129,7 130,7 132,8 Ποσοστό (%) Νέων Ανέργων 40,0 43,1 42,5 40,7 37,2 38,2 37,4 36,3 33,5 36,7 38,1 35,8 33,2 35,2 37,1 35,6 33,4 36,5 37,1 34,0 29,2 29,3 28,1 25,8 Ποσοστό (%) Μακροχρόνια Ανέργων 50,2 56,5 57,6 55,8 53,7 56,0 55,1 52,0 53,6 57,5 58,5 54,8 49,1 52,3 54,8 51,0 47,6 51,5 52,2 47,0 41,3 43,0 43,6 43,3 A0101_SJO01_TS_QQ_01_1998_03_2013_06_F_GR:Τ6_ΑΝΕΡ_9811

10 Πίνακας 6: Άνεργοι (σε χιλιάδες) ηλικίας 15 ετών και άνω κατά διάρκεια χρόνου ανεργίας, για τα έτη ανά ΠΗΓΗ: ΕΛ.ΣΤΑΤ, ΕΡΕΥΝΑ ΕΡΓΑΤΙΚΟΥ ΥΝΑΜΙΚΟΥ ιάρκεια Χρόνου Ανεργίας Α 2010 Β 2010 Γ Α 2011 Β 2011 Γ Α 2012 Β 2012 Γ Α 2013 Β 2013 Γ ΣΥΝΟΛΟ 586,8 594,0 621,9 712,1 792,6 810,8 878, , , , , , , , ,4 Εχει βρει μία εργασία που θα αναλάβει αργότερα 5,3 4,4 6,2 8,7 8,8 6,6 6,2 6,7 7,2 9,8 10,6 10,9 12,1 7,6 7,7 εν άρχισε ακόμη να αναζητά εργασία 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Λιγότερο από 1 μήνα 27,6 28,5 30,4 41,5 39,9 28,5 32,4 40,4 37,5 33,2 31,3 40,1 35,2 28,5 30,1 1-2 μήνες 88,8 74,7 84,6 107,0 108,1 91,7 102,8 122,3 120,2 105,1 104,1 98,2 92,9 80,5 74,9 3-5 μήνες 105,1 92,3 87,2 96,4 130,9 119,0 115,7 131,3 145,4 129,7 127,1 128,7 143,9 124,6 102, μήνες 98,5 110,5 112,4 118,8 135,4 152,7 153,9 165,0 177,4 201,8 187,1 171,0 182,4 206,8 175,0 12 μήνες και άνω 261,6 283,6 301,0 339,7 369,6 412,4 467,2 560,3 632,5 689,3 770,7 846,6 888,7 902,5 955,5 ΝΕΟΙ 138,3 141,5 147,2 167,1 180,8 199,5 215,8 245,9 266,4 272,8 303,6 310,8 309,1 310,2 313,2 Ποσοστό (%) Νέων Ανέργων 23,6 23,8 23,7 23,5 22,8 24,6 24,6 24,0 23,8 23,3 24,7 24,0 22,8 23,0 23,3 Ποσοστό (%) Μακροχρόνια Ανέργων 44,6 47,7 48,4 47,7 46,6 50,9 53,2 54,6 56,5 59,0 62,6 65,3 65,6 66,8 71,0 A0101_SJO01_TS_QQ_01_1998_03_2013_06_F_GR:Τ6_ΑΝΕΡ_9811

11 Τον πίνακα της προηγούμενης σελίδας μπορεί να τον κατανοήσουμε καλύτερα με την χρήση διαγραμμάτων. Τα διαγράμματα αυτά έγιναν με λογισμικό τύπου spreadsheet, όπως εν προκειμένω το MS Excel. Επιλέγω τι θέλω να δω. Εν προκειμένω θέλω να δω πρώτα πως εξελίχθηκε η ανεργία στα τελευταία δεκαπέντε χρόνια. Θέλω επίσης να δω πως εξελίχθηκε η ανεργία των νέων και των μακροχρόνια ανέργων. Το πρώτο διάγραμμα δείχνει πως εξελίχθηκε ο αριθμός των ανέργων στο σύνολο καθώς και των νέων και των μακροχρόνια (δηλ., πάνω από 12 μήνες) ανέργων. Παρατηρούμε τη ραγδαία άνοδο της ανεργίας στα χρόνια της κρίσης. Αν ήθελα όμως να δω αν μειώνεται το ποσοστό των νέων ή των μακροχρόνια ανέργων στους ανέργους μαζί με την ανεργία θα πρέπει να χρησιμοποιήσω τα ποσοστά ανεργίας των ομάδων αυτών. Το επόμενο διάγραμμα δείχνει την εξέλιξη του ποσοστού των νέων και των μακροχρόνια ανέργων επί του συνόλου των ανέργων για το ίδιο χρονικό διάστημα. Παρατηρείστε ότι το ποσοστό ανεργίας εμφανίζεται στον δεξιό άξονα και οι δυο άλλες μεταβλητές στον αριστερό. Νίκος Θεοχαράκης ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ - 9 -

12 Παρατηρούμε τώρα ότι το ποσοστό των μακροχρόνια ανέργων αυξάνει όσο συνεχίζεται η ανεργία (πάνω από το 70% των ανέργων είναι άνεργοι πάνω από ένα χρόνο) ενώ μειώνεται το ποσοστό των ανέργων που είναι νέοι. Αυτό δεν σημαίνει ότι μειώθηκε η ανεργία των νέων: κάθε άλλο! Απλά το 1998 οι μισοί περίπου άνεργοι ήταν νέοι, αλλά μετά την κρίση, όταν έχει γενικευθεί η ανεργία, το ποσοστό των ανέργων που είναι νέοι έχει πέσει. Νίκος Θεοχαράκης ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ

13 Ένα άλλο παράδειγμα χρονολογικής σειράς σε ημερήσια βάση είναι η διαμόρφωση της τιμής μιας μετοχής. Το παρακάτω διάγραμμα δείχνει την εξέλιξη της τιμής της μετοχής της Εθνικής Τράπεζας το τελευταίο δωδεκάμηνο. Εξέλιξη της τιμής και του όγκου της μετοχής της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος στο Χρηματιστήριο Αξιών Αθηνών στην περίοδο 12/10/ /10/2009. Πηγή: Στο πάνω τμήμα του διαγράμματος φαίνεται η εξέλιξη της τιμής της μετοχής σε ράβδους. Το εύρος της κάθε ράβδου δείχνει την ανώτατη και την κατώτατη τιμή της μετοχής σε ευρώ μέσα στην συγκεκριμένη ημέρα διαπραγμάτευσης. Η μικρή οριζόντια γραμμή στα δεξιά δείχνει την τιμή κλεισίματος και στα αριστερά την τιμή που άνοιξε η μετοχή. Το κάτω μέρος του διαγράμματος δείχνει τον όγκο της μετοχής, δηλ. πόσα τεμάχια διαπραγματεύθηκαν μέσα στην ημέρα. Πάνω από το διάγραμμα φαίνεται η τιμή ανοίγματος (Ο, Open), η ανώτατη τιμή μέσα στην ημέρα (H, High) η κατώτατη τιμή (L, Low), η τιμή κλεισίματος (C, Close) και ο όγκος (V, Volume). Άρα στο διάγραμμα αυτό για κάθε μέρα διαπραγμάτευσης έχω πέντε παρατηρήσεις (O, H, L, C, V). Συγκρίνετε το παραπάνω διάγραμμα που αφορούσε το 2009 με το τι συνέβη στην τιμή της Εθνικής Τράπεζας την τελευταία πενταετία. Το παρακάτω διάγραμμα είναι από την 7/1/2014 της εφημερίδας Financial Times. Νίκος Θεοχαράκης ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ

14 Πηγή: Financial Times 7/1/2014. Μια χρονολογική σειρά θεωρητικά μπορεί να αφορά ακόμα και διάστημα μικρότερο μιας μέρας. Παράδειγμα: η διαμόρφωση της τιμής μιας μετοχής κατά την διάρκεια της διαπραγμάτευσης από τις 10:30 π.μ. μέχρι το κλείσιμο στις 5:30 μ.μ. Εξέλιξη της τιμής και του όγκου της κοινής μετοχής της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος στο Χρηματιστήριο Αξιών Αθηνών στην συνεδρία της 7/4/2014. Πηγή: Νίκος Θεοχαράκης ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ

15 Στο πιο πάνω διάγραμμα βλέπω πως εξελίχθηκε η τιμής της μετοχής της ΕΤΕ μέσα στην συνεδρία, λεπτό προς λεπτό. Για το λόγο αυτό στον οριζόντιο άξονα μετράω ώρες. Στο κάτω μέρος του διαγράμματος είναι η διαμόρφωση του όγκου των συναλλαγών σε χιλιάδες τεμάχια. Στις χρονολογικές σειρές η σειρά με την οποίαν παρουσιάζονται τα δεδομένα είναι σημαντική διότι πρόκειται για διαδοχικές χρονικές περιόδους. Επίσης παρατηρώντας την γραφική παράσταση μιας χρονοσειράς αντιλαμβάνομαι αν υπάρχει κάποια τάση (αγγλ. trend) στα δεδομένα μου αν δηλαδή η μεταβλητή τείνει να αυξάνει ή να μειώνεται αν υπάρχει κυκλικότητα ή εποχικότητα, κλπ. 2.2 Διαστρωματικά δεδομένα (cross-sectional data) Ta διαστρωματικά δεδομένα καταγράφουν για μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή ή περίοδο τις τιμές μιας μεταβλητής για διαφορετικές οικονομικές μονάδες ή σύνολα μονάδων. Οι οικονομικές μονάδες μπορεί να είναι άτομα, νοικοκυριά, επιχειρήσεις, χώρες, γεωγραφικά διαμερίσματα, κλπ. Παραδείγματα διαστρωματικών δεδομένων Παράδειγμα 1 Μέσες ετήσιες ακαθάριστες αποδοχές αρρένων εργαζομένων στην βιομηχανία και τις υπηρεσίες με πλήρη απασχόληση που εργάζονται σε επιχειρήσεις με 10 ή περισσότερους εργαζόμενους στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης το 2009 σε ευρώ. Πηγή: Eurostat [Από τον δικτυακό τόπο Code: tps00175 ] Οι αναφερόμενες αποδοχές αφορούν μετρητά σε ευρώ που πληρώθηκαν απευθείας στους εργαζόμενους που απασχολούνται στην βιομηχανία και στις υπηρεσίες σε επιχειρήσεις με προσωπικό μεγαλύτερο των 10 ατόμων πριν από φόρους και κρατήσεις μέσα σε ένα έτος. Επέλεξα το 2009 διότι είναι το τελευταίο έτος για το οποίο υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία για την Ελλάδα. Νίκος Θεοχαράκης ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ

16 Βουλγαρία Ρουμανία Λεττονία Ουγγαρία Σλοβακία Πορτογαλία Μάλτα Ισπανία Ελλάδα Σουηδία Γαλλία ΗΒ Φινλανδία Γερμανία Ολλανδία Ιρλανδία Δανία Τα στοιχεία αυτά μπορούμε να τα παρουσιάσουμε γραφικά σε ένα bar chart Νίκος Θεοχαράκης ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ

17 Νίκος Θεοχαράκης ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ

18 Παράδειγμα 2 Ποσοστό (%) ανεργίας στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, συνδεδεμένες χώρες και χώρες αναφοράς τον Σεπτέμβριο του 2013 Harmonised unemployment rate by sex - age group Total geo\time 2013M09 Euro area (changing composition) 10,9 Euro area (17 countries) 10,9 Euro area (16 countries) 10,9 EU (28 countries) 9,6 EU (27 countries) 9,5 EU (15 countries) 9,8 Belgium 7,5 Bulgaria 12 Czech Republic 6,1 Denmark 5,8 Germany 4,9 Estonia 7,9 Ireland 11,3 Greece 25,6 Spain 24,2 France 9,5 Croatia 13,9 Italy 10,5 Cyprus 14,2 Latvia 10,6 Lithuania 10,4 Luxembourg 4,9 Hungary 8,8 Malta 5,2 Netherlands 6,1 Austria 4,3 Poland 8,6 Portugal 14,1 Romania 5,9 Slovenia 9,1 Slovakia 12,4 Finland 6,5 Sweden 5,8 United Kingdom 5,2 Iceland 4,3 Norway 2,6 Turkey : United States 6 :=not available : Source of Data: Eurostat Last update: Date of extraction: 18 Dec :18:22 MET Code: teilm022 Τα δεδομένα δείχνουν την ανεργία στις χώρες της ΕΕ, στις χώρες που της διέπει ειδικό καθεστώς σύνδεσης και χώρες αναφοράς. η κατάταξη είναι κατά φθίνουσα τάξη του ποσοστού της συνολικής ανεργίας. Ο ορισμός της ανεργίας αναφέρεται στα αγγλικά ως Short Description: The unemployment rate represents unemployed persons, based on International Labour Office (ILO) definition, as a percentage of the labour force, Νίκος Θεοχαράκης ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ

19 which here refers to the total number of employed and unemployed persons aged 25 to 74. Unemployed persons comprise here persons aged 25 to 74 who: - are without work; - are available to start work within the next two weeks; - and have been actively seeking work in the past four weeks or had already found a job to start within the next three months. Data are presented in seasonally adjusted form. Τα στοιχεία αυτά μπορούμε να τα παραστήσουμε διαγραμματικά ως ή και να κατασκευάσουμε ένα χάρτη στον οποίον η κωδικοποίηση με χρώματα να αφορά ένα ορισμένο εύρος ανεργίας όπως στο παρακάτω διάγραμμα. Νίκος Θεοχαράκης ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ

20 Νίκος Θεοχαράκης ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ

21 Παράδειγμα 3 Συνολικές δαπάνες για εκπαιδευτικά ιδρύματα στην τριτοβάθμια εκπαίδευση στις χώρες του ΟΟΣΑ ανά φοιτητή σε ισοδύναμα δολάρια ΗΠΑ. Πηγή: ΟΟΣΑ, Education at a Glance: OECD Indicators, 2008 edition, Πίνακας Β2.1a Δαπάνες ανά φοιτητή σε ισοδύναμα US $ Χώρα ΟΟΣΑ Τριτοβάθμια εκπαίδευση ΗΠΑ Ελβετία Σουηδία Νορβηγία Δανία Αυστρία Αυστραλία Ολλανδία Ηνωμένο Βασίλειο Γερμανία Ιαπωνία Φιλανδία Βέλγιο Γαλλία Ιρλανδία Νέα Ζηλανδία Ισπανία Ισλανδία Πορτογαλία Ιταλία Κορέα Τσεχία Μεξικό Ουγγαρία Ελλάδα Σλοβακία Πολωνία ΟΟΣΑ μέσος όρος Το παρακάτω διάγραμμα συνοψίζει τα δεδομένα: Νίκος Θεοχαράκης ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ

22 Ισοδύναμα δολάρια ΗπΑ Δαπάνες για εκπαιδευτικά ιδρύματα ανά φοιτητή στις χώρες του ΟΟΣΑ 2005: Τριτοβάθμια εκπαίδευση ΗΠΑ Ελβετία Παρατηρείστε ότι στα διαγράμματα αυτά οι χώρες κατατάχτηκαν κατά φθίνουσα ή αύξουσα τάξη του μετρούμενου μεγέθους εκτός από τις περιπτώσεις εκείνες που κάποιες ομάδες είναι ξεχωριστές, όπως οι με ειδικό καθεστώς χώρες της ΕΕ.. Παράδειγμα 4 Σουηδία Νορβηγία Δανία Αυστρία Αυστραλία Ολλανδία Ηνωμένο Βασίλειο Γερμανία Ιαπωνία Φιλανδία Βέλγιο Γαλλία Ιρλανδία Νέα Ζηλανδία Ισπανία Ισλανδία Πορτογαλία Ιταλία Κορέα Τσεχία Μεξικό Ουγγαρία Ελλάδα Σλοβακία Πολωνία ΟΟΣΑ μέσος όρος Αποδόσεις κρατικών ομολόγων δεκαετούς διάρκειας την 18/12/2013 Πηγή: Financial Times Νίκος Θεοχαράκης ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ

23 % φοιτητών που έλαβαν τον βαθμό Στα διαστρωματικά δεδομένα, αντίθετα με τις χρονολογικές σειρές δεν μας ενδιαφέρει η σειρά με την οποία εμφανίζονται τα δεδομένα. Μπορούμε όμως να αποκτήσουμε μία αντίληψη για τα διαστρωματικά δεδομένα κατασκευάζοντας ένα ιστόγραμμα που να μας δείχνει την στατιστική τους κατανομή. Για παράδειγμα, αν τα διαστρωματικά δεδομένα είναι βαθμοί φοιτητών στις εξετάσεις του μαθήματος «Αρχές Οικονομικής Ανάλυσης Ι» στις εξετάσεις του Σεπτεμβρίου 2008 μπορούμε να αποκτήσουμε μια αντίληψη από τα αρχικά δεδομένα που βρίσκονται στους καταλόγους της γραμματείας του Τμήματος κατασκευάζοντας μια στατιστική κατανομή και στη συνέχεια δημιουργώντας το αντίστοιχο διάγραμμα. Ιστόγραμμα συχνότητας βαθμολογίας στις εξετάσεις Σεπτ. 08 του μαθήματος Αρχες Οικονομικής Ανάλυσης Ι 25% 20% 15% 10% 5% 0% Βαθμός 2.3 Panel data Πολλές φορές μας ενδιαφέρει να δούμε πώς εξελίχθηκαν στον χρόνο οι μετρήσεις για διαφορετικές μονάδες. Στην περίπτωση αυτή μία διάσταση δεν είναι αρκετή. Για τον λόγο αυτό χρησιμοποιούμε τα λεγόμενα panel data. Τα panel data μας δείχνουν τις τιμές μιας μεταβλητής για διαφορετικές οικονομικές μονάδες ή σύνολα μονάδων σε διαδοχικές χρονικές περιόδους Άρα τα panel data έχουν τουλάχιστον δύο διαστάσεις (εκ των οποίων η μία είναι ο χρόνος). Συνήθως όμως έχουμε πολυδιάστατα panel data. Εφαρμογές αυτού του τύπου έχουμε όταν παρακολουθούμε την εξέλιξη στον χρόνο μεταβλητών που αφορούν σε έναν αριθμό ατόμων που αποτελούν το panel. Έτσι αν έχουμε Τ χρονικές περιόδους t 1,2,..., T και Ν μονάδες ή άτομα i 1,2,..., N κάθε παρατήρηση στο σύνολο δεδομένων μας θα είναι διάνυσμα αν μετράμε περισσότερες διαστάσεις. X it το οποίο μπορεί να είναι και Νίκος Θεοχαράκης ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ

24 Παράδειγμα Ποσοστό ανεργίας στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, συνδεδεμένες χώρες και χώρες αναφοράς ανά μήνα από τον Δεκέμβριο του 2012 έως τον Οκτώβριο του Harmonised unemployment rate by sex - age group Total geo\time 2012M M M M M M M M M M M10 Euro area (changing composition) 10,6 10,8 10,8 10,8 10,8 10,9 10,9 10,9 10,9 10,9 10,9 Euro area (17 countries) 10,6 10,8 10,8 10,8 10,8 10,9 10,9 10,9 10,9 10,9 10,9 Euro area (16 countries) 10,6 10,8 10,8 10,8 10,9 10,9 10,9 10,9 10,9 10,9 10,9 EU (28 countries) 9,4 9,6 9,6 9,6 9,6 9,6 9,6 9,6 9,6 9,6 9,5 EU (27 countries) 9,4 9,5 9,5 9,6 9,6 9,6 9,5 9,5 9,5 9,5 9,5 EU (15 countries) 9,6 9,8 9,8 9,8 9,8 9,8 9,8 9,8 9,8 9,8 9,8 Belgium 6,8 6,9 7 7,1 7,1 7,2 7,2 7,4 7,5 7,5 7,6 Bulgaria 11,4 11,6 11,8 11,8 11,8 11,7 11,8 11,9 11, ,1 Czech Republic 6,2 6,3 6,3 6,3 6,2 6,2 6 6,1 6 6,1 6 Denmark 6,2 6,4 6,2 6,1 6 5,8 5,6 5,9 5,9 5,8 5,6 Germany 5,1 5,1 5,1 5,1 5, ,9 4,9 4,9 Estonia 8,7 8,6 8 7,6 7,3 7,4 7,3 7,3 7,7 7,9 : Ireland 12,3 12, ,1 12,2 12,3 12,1 11,7 11,4 11,3 11,2 Greece 24 24,3 24,4 24,7 25,1 25,4 25,4 25,3 25,4 25,6 : Spain 23, ,1 24,1 24,1 24,1 24,1 24,2 24,2 24,2 24,3 France 9 9,1 9,2 9,2 9,2 9,3 9,4 9,4 9,5 9,5 9,4 Croatia 14,4 13,9 13,6 13,4 13,5 13,5 13,6 13,6 13,7 13,9 14,3 Italy 9, ,2 10,2 10,2 10,5 10,5 10,5 : Cyprus 11,7 12,1 12,4 12,6 13,3 13,5 13,7 13,5 13,9 14,2 14,4 Latvia 13,2 11,6 11,6 11,6 10,5 10,5 10,5 10,6 10,6 10,6 : Lithuania 11,7 11,8 11,6 11, ,8 10,9 10,5 10,6 10,4 10 Luxembourg 4,5 4,5 4,5 4,6 4,7 4,8 4,9 5 4,9 4,9 4,9 Hungary 9,7 9,8 9,7 9,3 9,2 9,1 9 8,9 8,8 8,8 : Malta 5,1 5,2 5,1 5,1 5,1 5,3 5,3 5,2 5,1 5,2 5,2 Netherlands 5 5,2 5,4 5,6 5,7 5,9 6 6,1 6,2 6,1 6,2 Austria 4 4,2 4,4 4,3 4,3 4 3,9 4,1 4,4 4,3 4 Poland 8,7 8, ,9 8,8 8,7 8,6 8,6 8,6 Portugal 15,6 15,8 15,7 15,6 15,5 15,2 14,9 14,6 14,4 14,1 13,9 Romania 5,3 5,6 5,7 5,8 6 5,9 6,1 5,9 5,9 5,9 5,9 Slovenia 8,8 9,4 9,8 9,8 9,6 9,4 9,2 9,2 9,3 9,1 8,9 Slovakia 12,6 12,5 12,4 12,4 12,4 12,5 12,5 12,4 12,4 12,4 12,4 Finland 6,3 6,4 6,4 6,4 6,4 6,4 6,4 6,4 6,4 6,5 6,5 Sweden 5,7 5,6 5,8 5,8 5,8 5,6 5,7 5,6 5,6 5,8 5,8 United Kingdom 5,5 5,7 5,6 5,6 5,6 5,5 5,5 5,5 5,4 5,2 : Iceland 4,4 4,4 4,4 4,4 4,4 4,4 4,4 4,4 4,3 4,3 4,3 Norway 2,6 2,6 2,5 2,7 2,7 2,6 2,5 2,6 2,6 2,6 : Turkey 6,9 6,8 6,7 6,9 7 7,2 7,1 7,4 7,5 : : United States 6,5 6,5 6,3 6,2 6,1 6,1 6,2 6, ,1 :=not available : Source of Data: Eurostat Last update: Date of extraction: 18 Dec :18:22 MET Εδώ έχουμε και χρονολογική σειρά για κάθε χώρα ξεχωριστά και διαστρωματικά δεδομένα για κάθε μήνα ξεχωριστά. Νίκος Θεοχαράκης ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ

25 2.4 Αριθμοδείκτες Συχνά δεν μας ενδιαφέρει η απόλυτη τιμή ενός μεγέθους αλλά η εξέλιξη του ανεξάρτητα από την μονάδα μέτρησής του, είτε στον χρόνο είτε σε σχέση με άλλες μεταβλητές. Πολλές φορές αυτό διευκολύνει την σύγκριση με άλλα μεγέθη και κατασκευάζουμε αριθμοδείκτες παράλληλα με τα πρωτογενή στοιχεία. Άλλες φορές πάλι το πρωτογενές μέγεθος δεν έχει καμία σημασία και ο αριθμοδείκτης γίνεται το πρωτογενές μέγεθος. Γενικά: Ο αριθμοδείκτης εκφράζει τα στοιχεία σε σύγκριση με δεδομένη τιμή βάσης. Πάρτε το παράδειγμα δύο χρονολογικών σειρών: η πρώτη είναι η μέση ετήσια τιμή του ασημιού σε δολάρια ΗΠΑ του τιμές του έτους 1998 (98$) ανά μετρικό τόνο κατά την περίοδο και η δεύτερη σειρά είναι η εξέλιξη της τιμής του χαλκού πάλι σε δολάρια ΗΠΑ του 1998 (98$) ανά μετρικό τόνο κατά την ίδια περίοδο Ο πίνακας μας είναι: Νίκος Θεοχαράκης ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ

26 Μέσες ετήσιες τιμές ασημιού και χαλκού σε δολάρια ΗΠΑ 1998 (98$) ανά μετρικό τόνο για τα έτη COPPER AND SILVER STATISTICS U.S. GEOLOGICAL SURVEY [All values are in metric tons (t)] Last modification: November 8, 2012 Copper Silver Unit value Unit value Year (98$/t) (98$/t) Πηγή: U.S. Geological Survey, Data Series 140, Historical Statistics for Mineral and Material Commodities in the United States Πως μπορούμε να συγκρίνουμε την εξέλιξη των δύο μεγεθών; Νίκος Θεοχαράκης ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ

27 Κατασκευάζουμε έναν αριθμοδείκτη με χρονολογία βάσης το 1900 και θέτουμε τιμή 1900 =100. Οι υπόλοιπες τιμές του αριθμοδείκτη υπολογίζονται αν διαιρέσουμε την τιμή του αντίστοιχου μήνα με αυτήν του μήνα βάσης και το πολλαπλασιάσουμε επί 100. Τα στοιχεία μας τώρα γίνονται: Έτσι μπορούμε να δούμε πως εξελίχθηκε διαχρονικά η τιμή των δύο μετάλλων. Πρώτα σε πίνακα Νίκος Θεοχαράκης ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ

28 Δείκτης μέσων ετησίων τιμών ασημιού και χαλκού σε 98$t για τα έτη COPPER AND SILVER STATISTICS U.S. GEOLOGICAL SURVEY [All values are in metric tons (t)] Last modification: November 8, 2012 Copper Silver Unit value Unit value Year (98$/t) Index 1900=100 (98$/t) Index 1900= Νίκος Θεοχαράκης ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ

29 Index Και ύστερα σε διάγραμμα Copper Unit value (98$/t) Index 1900=100 Silver Unit value (98$/t) Index 1900=100 Δείκτης Τιμών Καταναλωτή Ένας κλασικός αριθμοδείκτης είναι ο λεγόμενος Δείκτης Τιμών Καταναλωτή, με τον οποίο μετράμε την εξέλιξη του επιπέδου των τιμών. Αυτός καταρτίζεται από την ΕΛ.ΣΤΑΤ. με βάση τον οικογενειακό προϋπολογισμό των νοικοκυριών [«το καλάθι της νοικοκυράς»] και σταθμίζει βασικές κατηγορίες δαπάνης, π.χ., «διατροφή» «ένδυση-υπόδηση», «στέγαση», κλπ. και μέσα σε κάθε κατηγορία έχει υποκατηγορίες οι οποίες εξειδικεύονται στο τέλος με συγκεκριμένα αγαθά των οποίων οι τιμές συλλέγονται από ειδικά συνεργεία τιμοληψίας σε μηνιαία βάση. Είναι φυσικό ότι τα αγαθά που περιλαμβάνονται σε αυτό το «καλάθι» δεν είναι σταθερά και ότι οι συντελεστές στάθμισης και τα αγαθά αλλάζουν, πάντα όμως με συγκεκριμένη μεθοδολογία και όχι συχνά. Μια «φωτογραφία» αυτής της στάθμισης μπορείτε να δείτε στο παρακάτω διάγραμμα Νίκος Θεοχαράκης ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ

30 Για να δείτε τις σχετικές χρονοσειρές του ΔΤΚ πηγαίνετε στον δικτυακό τόπο της ΕΛ.ΣΤΑΤ. στην ιστοσελίδα Ένας άλλος δείκτης είναι ο Γενικός Δείκτης Τιμών του Χρηματιστηρίου Αθηνών. Έχει ως ημερομηνία βάσης=100 την 31/12/1980 και αποτελείται από τις 60 μεγαλύτερες μετοχές της κατηγορίας μεγάλης κεφαλαιοποίησης του Χρηματιστηρίου Αξιών Αθηνών ( Η στάθμιση του δείκτη είναι ως προς την κεφαλαιοποίηση των εταιρειών. Η κεφαλαιοποίηση εκφράζεται ως το γινόμενο του αριθμού μετοχών επί την τιμή της μετοχής. Ο δείκτης αναθεωρείται δυο φορές τον χρόνο (Απρίλιο και Οκτώβριο) όπου κάποιες εταιρείες διαγράφονται από τον δείκτη και κάποιες άλλες εισάγονται. Δεν είναι όλοι οι χρηματιστηριακοί δείκτες σταθμισμένοι σύμφωνα με την κεφαλαιοποίηση. Ο παλαιότερος δείκτης, o DJIA (Dow Jones Industrial Average Index) του Χρηματιστηρίου Αξιών της Νέας Υόρκης ο οποίος ξεκίνησε τον Μάιο του 1896 αποτελεί το αριθμητικό άθροισμα 5 των τιμών 30 μετοχών των μεγαλύτερων εταιρειών σε σημαντικούς κλάδους της οικονομίας. Αντίθετα ο δείκτης S&P 500 (Standard & Poor 500) περιλαμβάνει τις 500 μεγαλύτερες εταιρείες σταθμισμένες με την κεφαλαιοποίησή τους. Οι χρηματιστηριακοί δείκτες μεταβάλλονται. Για παράδειγμα στις 22/9/2008 η Wall 5 Στην πραγματικότητα είναι λίγο πιο πολύπλοκο από αυτό. Δες π.χ., το λήμμα στη Wikipedia Νίκος Θεοχαράκης ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ

31 Street Journal που είναι υπεύθυνη για την κατασκευή του Dow Jones αποφάσισε να βγάλει από τον δείκτη την ασφαλιστική AIG η οποία περιήλθε στην ιδιοκτησία της Αμερικανικής κυβέρνησης και να βάλει στη θέση της την Kraft Foods εταιρεία τροφίμων. Το παρακάτω διάγραμμα δείχνει την εξέλιξη του Γενικού Δείκτη του ΧΑΑ το δωδεκάμηνο 12/10/ /10/2009. Πηγή: Συγκρίνετέ το τώρα με το αντίστοιχο διάγραμμα ένα χρόνο πριν (8/10/2007-8/10/2008). Νίκος Θεοχαράκης ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ

32 Μια πρόχειρη αντιπαραβολή των δύο διαγραμμάτων θα δημιουργούσε την εντύπωσε ότι το 2009 είχαμε ανάκαμψη. Κοιτάξτε όμως προσεκτικά τα δύο διαγράμματα και ιδιαίτερα τον κάθετο άξονα. Στο τελευταίο διάγραμμα ο άξονας ξεκίναγε από τις μονάδες και ξεπέρναγε τις Στο πρώτο διάγραμμα ο δείκτης κυμαίνεται από 1450 σε 2850 μονάδες. Ηθικό δίδαγμα: Προσέχετε πάντοτε τους άξονες, πολλές φορές μπορεί να σας παραπλανήσουν. Και για να έχετε μια εικόνα πως εξελίχθηκε ο ΓΔ την τελευταία πενταετία δείτε το παρακάτω διάγραμμα Νίκος Θεοχαράκης ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ

33 Πηγή: Financial Times, 18/12/2013 Ένας δείκτης δεν αναφέρεται απαραίτητα σε χρονολογική σειρά. Μπορούμε, π.χ., να κατασκευάσουμε ένα δείκτη από διαστρωματικά ή panel δεδομένα. Ο παρακάτω πίνακας δείχνει το κατά κεφαλή ΑΕΠ των χωρών της ΕΕ, συνδεδεμένων χωρών και χωρών αναφοράς σε PPS (Purchasing Power Standards) δηλ., σε μέτρο αγοραστικής δύναμης όπου το μέσο κατά κεφαλήν ακαθάριστο προϊόν της Ευρώπης των 28 είναι ίσο με 100. Εδώ παρατηρείτε ότι η Ελλάδα το 2008 ήταν στο 93% του μέσου κ/κ ΑΕΠ της ΕΕ ενώ το 2012 έπεσε στο 75%. Πηγή: Eurostat Σύνδεσμος: en&pcode=tec00114 Στοιχεία της 15/11/2013. Κωδικός: tec00114 Νίκος Θεοχαράκης ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ