Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ ΣΕ ΠΑΡΑΤΕΤΑΜΕΝΗ ΑΒΕΒΑΙΟΤΗΤΑ Δρ Άρης Πετάσης, Πρόεδρος Δεξαµενής σκέψης Θουκυδίδης, Κύπρος

Transcript

1 Copyright by the Council on Foreign Relations, Inc. All rights reserved Μάιος, 2013 Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ ΣΕ ΠΑΡΑΤΕΤΑΜΕΝΗ ΑΒΕΒΑΙΟΤΗΤΑ Δρ Άρης Πετάσης, Πρόεδρος Δεξαµενής σκέψης Θουκυδίδης, Κύπρος Εισαγωγή Οι πραγµατικότητες της οικονοµίας της Κύπρου απογοητεύουν ακόµα και τους πιο αισιόδοξους αναλυτές. Με την απόφαση του Eurogroup για καταστροφή των δύο µεγαλύτερων τραπεζών η οικονοµία της Κύπρου υπέστη καίριο πλήγµα και θα χάσει ενδεχοµένως µέχρι και το 30% της οικονοµικής της δραστηριότητας. Η απόφαση του Eurogroup ήταν πρωτοφανής τόσο σε ό,τι αφορά στον ακαριαίο τρόπο µε τον οποίο εφαρµόστηκε όσο και σε ό,τι αφορά στο µέγεθος της καταστροφής που προκάλεσε. Το Financial Times ( ) χαρακτηρίζει τον χειρισµό της Κύπρου από το Eurogroup ως τσαπατσουλιά και προχειρότητα. Υπάρχει µάλιστα διάχυτη η υπόνοια πως το Eurogroup χρησιµοποίησε την Κύπρο ως πειραµατόζωο και ως οδηγό για τον χειρισµό άλλων οικονοµικών κρίσεων σε άλλες µεγαλύτερες χώρες, όπως η Ισπανία και η Ιταλία. Οι προβλέψεις σχετικά µε το ΑΕΠ της Κύπρου (που βρίσκεται τώρα υπό την Τρόικα) δεν είναι ενθαρρυντικές. Οι πιο αισιόδοξες προβλέπουν µείωση του ΑΕΠ κατά 10% περίπου µέσα στο 2013 (πηγή: Economic Outlook, issue 13/2 April, 2013, Πανεπιστήµιο Κύπρου) ενώ οι πιο απαισιόδοξες ανεβάζουν το ποσοστό σε 20% (Economist, 30 th March, 2013.) Για σκοπούς σύγκρισης σηµειώνεται πως το 1975, δηλαδή το πρώτο έτος µετά την τουρκική στρατιωτική εισβολή, η µείωση του ΑΕΠ είχε φθάσει το 19%. Η ελληνική εµπειρία Η Ελλάδα πέρασε από τον δρόµο που καλείται τώρα να περάσει η Κύπρος. Οι εµπειρίες της Ελλάδος κάτω από καθεστώς Τρόικα ενδεχοµένως θα µπορούσαν να αποτελέσουν και δείκτη της πορείας που θα ακολουθήσει η Κύπρος τα επόµενα χρόνια. Και οι δύο χώρες λειτουργούν µε Μνηµόνιο και Δανειακή Σύµβαση µε τον Ευρωπαϊκό Μηχανισµό Στήριξης (ΕΜΣ.) Πέντε περίπου χρόνια µετά την έλευση της Τρόικας στην Ελλάδα το ΑΕΠ της χώρας συνεχίζει να διολισθαίνει. Για παράδειγµα, το ΑΕΠ κατά το 2010 ήταν 222 δις ενώ κατά το 2012 διολίσθησε στα 192.7δις (source: BBC financial page. Υπό την Τρόικα ο ελληνικός λαός υπέστη θυσίες, είδε τους µισθούς του να µειώνονται κατακόρυφα και τον εξορθολογισµό της οικονοµίας να µην φέρνει γρήγορα αποτελέσµατα παρά τα ενθαρρυντικά µηνύµατα της Τρόικα. Η κατάσταση θα µπορούσε να ήταν και χειρότερη εάν η Ελλάδα αντιµετώπιζε τα ίδια προβλήµατα µε τις τράπεζες της όπως και η Κύπρος και εάν δεν έπαιρνε το ποσό των 50δις για ανακεφαλαίωση των τραπεζών. Το ελλαδικό ΑΕΠ συνεχίζει να µειώνεται χρόνο µε τον για τα τελευταία 5 χρόνια µε τη µείωση του 2012 (σε σχέση µε το 2011) να ξεπερνά το 5%. Το ίδιο περίπου συµβαίνει και µε τον δείκτη εµπιστοσύνης προς την ελλαδική οικονοµία η οποία σήµερα βρίσκεται λίγο πιο πάνω από τις 80 µονάδες (2007 = 100.) 1

2 Μέσα στα τελευταία 5-6 χρόνια ( ) το ελλαδικό ΑΕΠ µειώθηκε κατά 20% και ενδεχοµένως να µειωθεί ακόµα περισσότερο φέτος καθώς προβλέπεται πως η παραγωγή θα µειωθεί κατά 4% (Ελληνική Στατιστική Υπηρεσία και Ευρωπαϊκή Επιτροπή.) Η µόνη θετική πρόβλεψη για την οικονοµία της Ελλάδος αφορά το πρωτογενές έλλειµµα (το έλλειµµα πριν από την καταβολή τόκων επί των δανείων) που φαίνεται πως θα µειωθεί στο µηδέν κατά το Δάνειο από ΕΜΣ Η Τρόικα έδωσε αισιόδοξα µηνύµατα για το µέλλον της οικονοµίας της Κύπρου προφανώς για να πεισθεί το Διεθνές Νοµισµατικό Ταµείο (ΔΝΤ) να συµβάλει στη δανειοδότηση της Κύπρου, ώστε και η Γερµανία να εµπλακεί στη δανειοδότηση µέσα από το ΕΜΣ. Εφόσον οι προβλέψεις ανεξάρτητων αναλυτών (ως πιο πάνω) για την πορεία του ΑΕΠ επαληθευτούν, η Κύπρος ενδεχοµένως να δυσκολευτεί να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις της προς τον ΕΜΣ. Έτσι, το σηµερινό δάνειο που αντιπροσωπεύει το 57.1% του ΑΕΠ ίσως αυξηθεί ακόµα περισσότερο, γεγονός που θα οδηγήσει την κυπριακή οικονοµία σε ένα φαύλο κύκλο µια και το οφειλόµενο ποσό τελικά θα ξεπεράσει το 100% του ΑΕΠ και προφανώς θα καταστεί µη βιώσιµο. Απασχόληση Η ανεργία αναµένεται να φθάσει το 17% του ενεργού πληθυσµού (Economist, 30 th March, 2013) χωρίς να αποκλείεται και µεγαλύτερο ποσοστό (π.χ. 20%.) Δηλαδή, ο αριθµός των ανέργων ενδεχοµένως να ξεπεράσει τις 70,000 (σε σύνολο 410,000 χιλιάδων ενεργού πληθυσµού.) Εφόσον η οικονοµική δραστηριότητα θα συρρικνώνεται και η ανεργία θα αυξάνεται αναπόφευκτα θα µειώνεται και η δυνατότητα του κράτους να εισπράττει φόρους. Εφόσον το κράτος συνεχίζει να εργοδοτεί 72,000 υπαλλήλους στον ευρύτερο δηµόσιο τοµέα, ενώ η οικονοµία θα συρρικνώνεται, αναπόφευκτα τα οικονοµικά του κράτους θα φθάσουν σε αδιέξοδο. Για λόγους πολιτικών σκοπιµοτήτων, κρίνοντας από τις πρακτικές του παρελθόντος, η κυβέρνηση και η βουλή θα προσπαθήσουν µε κάθε τρόπο να αποφύγουν την µείωση του αριθµού των κρατικών υπαλλήλων. Η συγκεκριµένη τακτική επιλογή, η οποία υπαγορεύεται κυρίως από συνδικαλιστικές πιέσεις είναι απογοητευτική και δείχνει πως κατά την διάρκεια της οικονοµικής κρίσης ( ) οι αριθµοί των κρατικών υπαλλήλων έµειναν σταθεροί (πίνακας 1) ενώ η ανεργία στον ιδιωτικό τοµέα συνέχιζε την αυξητική της πορεία ξεπερνώντας σήµερα τις 52,000 (πηγή: υπουργείο οικονοµικών Κύπρου.) Στους πιο κάτω αριθµούς (πίνακας 1) δεν συµπεριλαµβάνονται και άλλες 20,000 κρατικών και ηµικρατικών υπαλλήλων οι οποίοι αµείβονται έµµεσα από το κράτος. Πίνακας 1 Κατηγορία προσωπικού Ιανουάριος, 2009 Ιανουάριος, 2013 Μηνιαίο 17,890 17,988 Ωροµίσθιο 8,740 7,875 Εκπαίδευση 12,918 13,160 2

3 Σώµατα ασφαλείας 10,064 10,073 ΣΥΝΟΛΟ 49,612 49,096 Πηγή: Υπουργείο Οικονοµικών Κύπρου Εφόσον, ως αναµένεται, τα εισοδήµατα της κυβέρνησης θα µειωθούν (παρά την επιβολή 20 και πλέον νέων φόρων, οι οποίοι ψηφίστηκαν τους τελευταίους 6 περίπου µήνες) και ενώ οι υποχρεώσεις του κράτους σε µισθούς και άλλα έξοδα θα συνεχίσουν να παραµένουν σε ψηλά επίπεδα, η κατάσταση θα επιδεινώνεται. Ο Laurence Knight, business reporter BBC news προβλέπει (Μάρτιος 2013) πως, το βραχυπρόθεσµο µέλλον της Κύπρου φαίνεται πολύ ζοφερό. Και συνεχίζει µε τη διαπίστωση ότι το µακροπρόθεσµο µέλλον της Κύπρου στην καλύτερη περίπτωση είναι αβέβαιο και γενικά θα βρίσκεται εκτός του ελέγχουν της χώρας. Η κυβέρνηση για τους δικούς της λόγους αλλά και για να µην πανικοβάλει τους πολίτες εκπέµπει αισιοδοξία σχετικά µε το µέλλον της οικονοµίας και µιλά για βελτίωση του περιβάλλοντος υπέρ της Κύπρου. Ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών H προβλεπόµενη µείωση των µισθών και η αναµενόµενη αύξηση της ανεργίας θα µειώσουν την κατανάλωση και κατ επέκτασιν θα αποδυναµώσουν την προοπτική της οικονοµικής ανάκαµψης. Το ισοζύγιο των τρεχουσών συναλλαγών ενδέχεται να βελτιωθεί στο άµεσο µέλλον λόγω της µείωσης των εισαγωγών (παρά την αύξηση των εξαγωγών.) Το Κέντρο Οικονοµικών Μελετών του Πανεπιστηµίου της Κύπρου (Economic Outlook, issue 13/2 April, 2013) προβλέπει µείωση της ονοµαστικής αξίας των εισαγωγών κατά 22% για το 2013 και των εξαγωγών κατά 2%-6%. Η µείωση των µισθών και η σταδιακή εσωτερική υποτίµηση, θα αυξήσουν την ανταγωνιστικότητα των προϊόντων και υπηρεσιών που θα προσφέρει η Κύπρος και ενδεχοµένως να βοηθήσουν στην αύξηση των εξαγωγών. Εφόσον όµως η ανάπτυξη εξαγωγικής βιοµηχανίας απαιτεί χρόνο, επενδύσεις και µακροπρόθεσµη προσπάθεια, ο εξαγωγικός τοµέας δεν θα µπορέσει να βοηθήσει σηµαντικά στην ανάπτυξη της οικονοµίας βραχυπρόθεσµα. Τουρισµός Πολλοί θεωρούν την τουριστική βιοµηχανία ως τη µεγάλη ελπίδα για ανάκαµψη της οικονοµίας. Η τουριστική βιοµηχανία, όµως, δεν µπορεί από µόνη της να δώσει λύση στο πρόβληµα ακόµα και εάν οι προβλέψεις του Κέντρου Οικονοµικών Μελετών του Πανεπιστηµίου Κύπρου για αύξηση των αφίξεων µέχρι και 4% µέσα στο 2013 επαληθευτούν (πηγή: Economic Outlook, issue 13/2 April, 2013.) Οι τιµές που προσφέρει η Κύπρος για το τουριστικό της προϊόν δεν είναι ανταγωνιστικές και δεν προσφέρουν value for money. Ο τοµέας του τουρισµού δεν είναι αρκούντως ανταγωνιστικός για πολλούς και διάφορους λόγους. Ενώ την µια η κυβέρνηση µιλά για στήριξη της τουριστικής βιοµηχανίας την άλλη η αντιπολίτευση ζητά τη φορολόγηση της ακίνητης περιουσίας των ξενοδοχειακών µονάδων γεγονός που θα οδηγήσει αναπόφευκτα στην αύξηση της τιµής του τουριστικού προϊόντος. 3

4 Η ίδια φιλοσοφία η οποία επικρατούσε στο παρελθόν συνεχίζει να πρυτανεύει και σήµερα. Έτσι, βλέπουµε τις ξενοδοχειακές µονάδες να επιφορτίζονται περισσότερες από έξι διαφορετικές φορολογίες και περισσότερες από άλλες δέκα επιβαρύνσεις (levies) υπέρ του κράτους ή των δήµων. Επιπρόσθετα, οι ξενοδοχειακές µονάδες έχουν να αντιµετωπίσουν και υπερµεγέθεις λογαριασµούς ρεύµατος οι οποίοι εµπεριέχουν επιπρόσθετους φόρους (πηγή: Παγκύπριος Σύνδεσµος Ξενοδόχων.) Σε ότι αφορά στην τουριστική υποδοµή η Κύπρος βρίσκεται στην 1η θέση παγκοσµίως µε βάση το Travel and Tourism Competitiveness Index ενώ σε ότι αφορά στην ανταγωνιστικότητα του προϊόντος κατατάσσεται στην 24η θέση (World Economic Forum, 2011). Τα χαµηλά επίπεδα πληρότητας είναι ενδεικτικά της όλης κατάστασης στην ξενοδοχειακή βιοµηχανία. Ενώ το 2000 η πληρότητα βρισκόταν στο 70% κατά το 2012 µειώθηκε στο 60% (πηγή: Παγκύπριος Σύνδεσµος Ξενοδόχων.) Παρά τις προσπάθειες του παρελθόντος η Κύπρος δεν κατάφερε να προσελκύσει χειµερινό τουρισµό. Γι αυτό οι πέντε χειµερινοί µήνες Νοέµβριος-Μάρτιος συνεισφέρουν µόνο 14% στα έσοδα του τουρισµού. Μέσα από την πορεία του τουρισµού τα τελευταία 40 χρόνια η Κύπρος ως προορισµός κατατάσσεται στην 3η βαθµίδα (από τις5.) Γι αυτό και ελκύει κυρίως τουρίστες µεσαίου οικονοµικού εκτοπίσµατος, όπως προκύπτει και από το γεγονός ότι ο µέσος τουρίστας ξοδεύει µόνο 70 την ηµέρα (πηγή: Cyprus Tourism Organisation.) Αλλαγή της οικονοµικής δοµής Κατά το 2010, δηλαδή λίγο πριν εκδηλωθεί για τα καλά η οικονοµική κρίση, η οικονοµική δραστηριότητα της Κύπρου ήταν κατανεµηµένη στους ακόλουθους τοµείς (πίνακας 2): Πίνακας 2 Τοµέας Ποσοστό Γεωργία, κτλ 2.3% Βιοµηχανία 6.6% Οικοδοµές 7.2% Άλλοι τοµείς 2.6% Τουρισµός, χοντρικό και λιανικό εµπόριο 25.5% Χρηµατοοικονοµικό και κτηµαταγορά 30.0% Δηµόσιες υπηρεσίες 25.9% Πηγή: Eurostat 2010 Η κατάσταση σε ότι αφορά στον πιο πάνω συνδυασµό δραστηριοτήτων άλλαξε άρδην µετά από την καταστροφή των τραπεζών µε απόφαση του Eurogroup. Τα χρηµατοοικονοµικά που συνεισέφεραν 13% της συνολικής δραστηριότητας έχουν καταστραφεί στην κυριολεξία. Οι κατασκευές που συνέφεραν το 7.2% της δραστηριότητας βρέθηκαν στην ίδια µοίρα. Το ίδιο και η κτηµαταγορά, η οποία µαζί µε τις οικοδοµές συνέβαλε σε µεγάλο βαθµό στην καταστροφή των τραπεζών λόγω µη εξυπηρετούµενων δανείων. Όταν όµως, ένα τόσο µεγάλο µέρος της οικονοµίας καταστρέφεται η προοπτική της ανάκαµψης αποµακρύνεται. 4

5 Γραφειοκρατία Η γραφειοκρατία στη µικρή οικονοµία της Κύπρου αποτελεί ένα από τα µεγαλύτερα προβλήµατα και περιορίζει τις δυνατότητες ανάκαµψης της οικονοµίας. Δυστυχώς καµιά πρόοδος δεν έχει σηµειωθεί τα τελευταία 20 χρόνια προς την κατεύθυνση µείωσης της γραφειοκρατίας. Είναι ενδεικτικό το γεγονός πως η Κύπρος βρίσκεται στην 36η θέση από 183 χώρες σε ότι αφορά στο στοιχείο της ευκολίας δραστηριοποίησης µέσα στην οικονοµία (ease of doing business) της Παγκόσµιας Τράπεζας ( Η Ελλάδα κατέχει τη θλιβερή 108η θέση στον συγκεκριµένο πίνακα πράγµα που απωθεί τον ξένο (αλλά και τον ντόπιο) επενδυτή. Σε ότι αφορά στον δείκτη εγγραφή περιουσίας η Κύπρος βρίσκεται στην 98η θέση ενώ στον δείκτη εφαρµογή συµβολαίων /enforcing contracts η Κύπρος κατατάσσεται στην 108 η θέση. Η γραφειοκρατία µπορεί από µόνη της να επηρεάσει αρνητικά την προοπτική ανάκαµψης της οικονοµίας της Κύπρου, γιατί αποθαρρύνει τους ξένους επενδυτές οι οποίοι διαθέτουν τη δυνατότητα επιλογής επένδυσης σε άλλες χώρες, όπου η γραφειοκρατία δεν αποτελεί φραγµό. Τράπεζες Υπάρχει µεγάλη αβεβαιότητα σε ότι αφορά στις εξελίξεις στις τράπεζες και ιδιαίτερα σε ότι αφορά στην Τράπεζα Κύπρου, η οποία είναι και η µεγαλύτερη. Οι καταθέτες της συγκεκριµένης τράπεζας είναι θύµατα κουρέµατος µε απόφαση του Eurogroup. Οι δε καταθέσεις όσων διαθέτουν πέραν των 100,000 είναι δεσµευµένες. Κανένας δεν µπορεί να πει µε βεβαιότητα πως θα αντιδράσουν όσοι έχασαν καταθέσεις που είχαν εις πίστην µε την Τράπεζα Κύπρου. Το Κέντρο Οικονοµικών Μελετών του Πανεπιστηµίου της Κύπρου προβλέπει (Economic Outlook, issue 13/2 April, 2013) πως µια ενδεχόµενη µείωση των συνολικών καταθέσεων κατά 20% - 30% µπορεί να επιφέρει µείωση του ΑΕΠ σε πραγµατικούς αριθµούς κατά 5%-8%. Ως εκ τούτου η πραγµατική οικονοµία θα συρρικνωθεί µεταξύ 9% και 12% µέσα στο Ο οικονοµολόγος Μάριος Ζαχαριάδης του Πανεπιστηµίου Κύπρου ("Fairness and Sustainability for Cyprus", Econbrowser 23/4/ πιστεύει πως οι τράπεζες της Κύπρου έχουν θυσιαστεί στον βωµό της σωτηρίας του ελληνικού τραπεζιτικού συστήµατος. Κατά συνέπειαν προβλέπει µείωση πέραν του 10% για το 2013 του Κυπριακού ΑΕΠ χωρίς πιθανότητα αυξητικών ρυθµών της οικονοµίας µέσα στα επόµενα χρόνια. Τα προβλήµατα του τραπεζιτικού τοµέα της Κύπρου δεν πρόκειται να λυθούν εύκολα γιατί αυτά επεκτείνονται πέραν από τις δύο τράπεζες, οι οποίες υπήρξαν στόχος του Eurogroup, και αγγίζουν όσες άλλες τράπεζες διαθέτουν προβληµατικούς ισολογισµούς. Πολλές από τις µικρές τράπεζες οι οποίες δεν φαίνεται προς το παρόν να έχουν προβληµατικά δάνεια, έχουν προβλήµατα µε το κεφαλαιουχική τους επάρκεια, ενώ πολλοί από τους σηµερινούς µετόχους τους δεν είναι διατεθειµένοι να αυξήσουν την επένδυση τους. Ήδη µέρος του δανείου από τον ΕΜΣ θα µπορεί να χρησιµοποιηθεί για την ανακεφαλαίωση του Συνεργατικού Τραπεζιτικού Τοµέα και της τρίτης σε µέγεθος τράπεζας στην Κύπρο, της Ελληνικής Τράπεζας. Παρόλο που αναµένεται πως ο 5

6 Συνεργατισµός θα εκδώσει µετοχές (τύπου Β και χωρίς δικαίωµα ψήφου) για απευθείας ανακεφαλαίωση κανένας δεν γνωρίζει προς το παρόν πώς θα αντιδράσουν οι επενδυτές. Πέραν των πιο πάνω προβληµάτων υπάρχει και το πρόβληµα του Emergency Liquidity Assistance (ΕLA) που στηρίζει την ρευστότητα των τραπεζών και που σήµερα ξεπερνά τα 10δις. Το σίγουρο είναι πως ο τραπεζικός τοµέας θα συρρικνωθεί κατακόρυφα, θα υπάρξουν µαζικές απολύσεις προσωπικού, µειώσεις µισθών, κτλ. Το τραπεζιτικό σύστηµα του µέλλοντος δεν θα έχει καµιά σχέση µε αυτό που η Κύπρος γνώριζε τα τελευταία χρόνια. Με τη δραµατική µείωση της εµπιστοσύνης των καταθετών προς την Τράπεζα Κύπρου λόγω του κουρέµατος των καταθέσεων, οι πελάτες της απλώς θα περιορίζονται στην ανάληψη χρηµάτων (και αυτό κάνουν σήµερα.) Με αυτά τα δεδοµένα η Τράπεζα Κύπρου ενδέχεται τελικά να καταστεί οργανισµός asset management για να χειρίζεται κυρίως τα σηµερινά δάνεια προς τους πελάτες της. Κανένας δεν γνωρίζει ποιο θα είναι το µέλλον των τραπεζών ή τι τελικά προγραµµατίζει η Τρόικα για τις τράπεζες στην Κύπρο. Πολλοί πιστεύουν πως στην Κύπρο τελικά θα λειτουργούν µόνο µικρές τράπεζες οι οποίες δεν θα έχουν τη δυνατότητα να παρασύρουν µαζί τους και την οικονοµία σε περίπτωση κατάρρευσης. Κάτι τέτοιο θα επιφέρει και ριζική αλλαγή στον ευρύτερο χώρο των χρηµατοοικονοµικών υπηρεσιών και των δραστηριοτήτων που µέχρι σήµερα εξυπηρετούσαν λογιστές, δικηγόροι, κτλ. Η µείωση /απώλεια της εµπιστοσύνης των καταθετών προς τις τράπεζες σίγουρα θα έχει ευρύτερες και µακροπρόθεσµες συνέπειες στην οικονοµία της Κύπρου. Η αγωνία για το µέλλον των τραπεζών κορυφώνεται συνεχώς. Χαµηλή παραγωγικότητα Η χαµηλή παραγωγικότητα θα συνεχίσει να ταλαιπωρεί την οικονοµία όπως και στο παρελθόν και θα ενεργεί σαν φραγµός για την ανάπτυξη. Με την αρχή της κρίσης η παραγωγικότητα βρισκόταν µόλις στο 90.3% του µέσου όρου των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ.) Τα στοιχεία το πίνακα 3 πιο κάτω δεικνύουν το µέγεθος του προβλήµατος και της αδυναµίας της οικονοµίας να καταστεί ανταγωνιστική. Πίνακας 3 Year Cyprus Source: Eurostat. EU average = 100 Κοιτάσµατα υδρογονανθράκων Μέσα στο σηµερινό ζοφερό σκηνικό τα πιθανά κοιτάσµατα υδρογονανθράκων παρέχουν στην οικονοµία της Κύπρου σανίδα σωτηρίας. Πριν από λίγα χρόνια επικρατούσε γενική ευφορία γύρω από τα πιθανά ωφελήµατα των κοιτασµάτων η οποία τώρα φαίνεται να έχει εξασθενήσει. Δηλώσεις για πιθανή εισροή στην οικονοµία εκατοντάδων δισεκατοµµυρίων ευρώ στο άµεσο µέλλον γίνονται τώρα σπανιότερα και µε µέτρο. Η ευφορία του παρελθόντος µετριάστηκε όταν άρχισαν οι αµφιβολίες γύρω από το κόστος 6

7 εξόρυξης και εµπορίας του αερίου καθώς και της ασφάλειας γύρω από την ΑΟΖ. Όµως, η συζήτηση γύρω από την πιθανότητα έκδοσης οµολόγων έναντι της µελλοντικής αξίας των κοιτασµάτων ώστε να µπορέσει η Κύπρος να ελευθερωθεί από την Τρόικα συνεχίζεται. Αναµένεται πως η κατάσταση σχετικά µε την πιθανή έκδοση οµολόγων κάπως θα ξεκαθαρίσει αφού γίνουν γνωστά τα αποτελέσµατα της επιβεβαιωτικής γεώτρησης στο οικόπεδο 12 της κυπριακής ΑΟΖ. Όσο περισσότερο επιδεινώνεται η οικονοµία της Κύπρου τόσο εντείνεται η προσπάθεια της Τουρκίας να εκµεταλλευτεί την κατάσταση, αρχίζοντας πρώτα µε απειλές για την κυπριακή ΑΟΖ. Έτσι, δηµιουργείται τώρα µια επιπρόσθετη αβεβαιότητα. Το γεγονός πως το θέµα των υδρογονανθράκων δεν είναι απλώς οικονοµικό, αλλά είναι πρωτίστως γεωστρατηγικό, άρχισε να γίνεται τώρα αντιληπτό µέσα στους ευρύτερους πολιτικούς και οικονοµικούς κύκλους της Κύπρου. Σε άρθρο που δηµοσιεύτηκε, στις 27 Δεκεµβρίου, 2013 στο Energy Tribune, Houston ( ) ο Άρης Πετάσης είχε διατυπώσει την θέση πως εφόσον υπάρχουν κοιτάσµατα σε Κύπρο και Ελλάδα ο κίνδυνος από την Τουρκία θα είναι µονίµως παρόν λόγω της επεκτατικής πολιτικής που η χώρα αυτή ακολουθεί διαχρονικά. Γι αυτό, τα πιθανά µελλοντικά εισοδήµατα από τα κοιτάσµατα θα πρέπει να αντικρίζονται µέσα από το γεωστρατηγικό κυρίως πρίσµα. Στο ίδιο άρθρο τονίζεται η ανάγκη για χάραξη γεωστρατιγικής που να λαµβάνει σοβαρά υπόψη την αστάθεια στην περιοχή της Μέσης Ανατολής και τις απειλές της Τουρκίας καθώς και η ανάγκη για στενή συνεργασία τόσο µε τη Ρωσία (σαν παγκόσµια στρατιωτική δύναµη) όσο και µε το Ισραήλ (σαν περιφερειακή δύναµη.) Και οι δύο αυτές χώρες µαζί θα µπορούσαν να δώσουν ένα βαθµό σιγουριάς, υποστηρίζοντας τα δίκαια της Ελλάδας και Κύπρου. Τέλος, τονίζεται η ανάγκη για στενή και φιλική σχέση µε τις ΗΠΑ, τη Γαλλία, την Κίνα, το Ηνωµένο Βασίλειο και τη φιλική προς τους Έλληνες χώρα της Αιγύπτου. Αφού ολοκληρωθούν οι πιο πάνω σχέσεις και υπογραφούν οι αναγκαίες συµφωνίες η Κύπρος θα µπορεί να νοιώθει µεγαλύτερη σιγουριά ως προς τις προβλέψεις της για πιθανά οικονοµικά οφέλη. Συµφωνία µε τον Ευρωπαϊκό Μηχανισµό Στήριξης (ΕΜΣ) Η συµφωνία της Κύπρου µε τον ΕΜΣ είναι πλέον γεγονός µια και αυτή έχει ψηφιστεί από την Κυπριακή Βουλή. Έτσι, η Κύπρος τώρα υποχρεούται να εφαρµόσει τις υποχρεώσεις της όπως αυτές απορρέουν από το Μνηµόνιο, το οποίο αποτελεί µέρος της συµφωνίας µεταξύ των δύο πλευρών. Βεβαίως δεν υπάρχει κάτι το οποίο να σταµατά ή να αποτρέπει την Κύπρο από την αναζήτηση εναλλακτικών λύσεων δανεισµού µε αντικείµενο την γρήγορη απαγκίστρωση της από την Τρόικα. Προς το παρόν δεν υπάρχει κάτι άλλο στον ορίζοντα όµως. Οι πολίτες της Κύπρου γενικά είναι ενάντια στην συµφωνία µε τον ΕΜΣ και πολλοί από αυτούς την αντικρίζουν ως µια προσωρινή λύση µέχρι να εξευρεθεί άλλη καταλληλότερη, η οποία να µη θέτει σε κίνδυνο τα εθνικά συµφέροντα της χώρας. Άλλοι βλέπουν τη συµφωνία ως καταστροφική που σκοπό έχει τον έλεγχο των κοιτασµάτων και τον εκβιασµό υπέρ µιας απαράδεκτης λύση του εθνικού θέµατος. Μια άλλη οµάδα πολιτών πιστεύει πως ο δανεισµός από το ΕΜΣ απλώς θα βοηθήσει την κυβέρνηση να αποφύγει την χρεοκοπία και να αντιµετωπίσει τις τρέχουσες ανάγκες για τους επόµενους 3-4 µήνες. Δεν είναι λίγοι αυτοί που πιστεύουν πως η συµφωνία δεν έχει πιθανότητες να βγάλει την Κύπρο από το οικονοµικό αδιέξοδο και 7

8 φέρνουν ως παράδειγµα τις εµπειρίες της Ελλάδος. Υπάρχει όµως και µια µερίδα πολιτών που βλέπει την συµφωνία ως µια ελπιδοφόρο εξέλιξη η οποία θα αλλάξει τα πράγµατα προς το καλύτερο και θα εξυγιάνει την οικονοµία, µια και το πολιτικό προσωπικό της Κύπρου δεν µπόρεσε ύστερα από τόσα χρόνια να βελτιώσει τις στρεβλώσεις και να αναδοµήσει την οικονοµία υπό τον φόβο του πολιτικού κόστους. Η συνταγή των περικοπών και των αυξηµένων φόρων η οποία δόθηκε ως λύση στην Ελλάδα δίνεται τώρα και στην Κύπρο µέσα από την ίδια ακριβώς φιλοσοφία. Η Τρόικα ζητά θυσίες τώρα µε αντάλλαγµα τα µακροπρόθεσµα οφέλη. Δηλαδή, τα ενδεχόµενα ωφελήµατα από το Μνηµόνιο µετατίθενται για το µέλλον: θυσίες τώρα και ωφελήµατα µετά. Το µνηµόνιο δεν δίνει απαντήσεις σε ερωτήµατα όπως, τι θα γίνει µε τις δεκάδες χιλιάδες ανέργους; ή τι γίνεται µε την µείωση της ζήτησης που ενδεχοµένως να φθάσει το 12% µέσα στο 2013 και άλλο 5.6% µέσα στο 2014 (πηγή: Πολιτική Πρόταση για Έξοδο από το Μνηµόνιο, Απρίλιος, 2013.) Οι προβλέψεις της Τρόικα για την οικονοµία είναι σε µεγάλο βαθµό πέραν του κανονικού αισιόδοξες πράγµα που προκαλεί αγωνία αλλά και δυσπιστία. Όµως το Μνηµόνιο αναφέρει πολλά βοηθητικά και σωστά µέτρα προς την κατεύθυνση εξυγίανσης της οικονοµίας ώστε αυτή να καταστεί πιο ανταγωνιστική. Για παράδειγµα, εισηγείται σµίκρυνση του δηµόσιου τοµέα, ιδιωτικοποιήσεις, ευκολότερη πρόσβαση στα επαγγέλµατα, κτλ. Φαίνεται πως η πολιτική σκοπιµότητα και ο ευσεβοποθισµός διαδραµάτισαν κάποιο ρόλο σε ότι αφορά στην αισιοδοξία που αποπνέει το Μνηµόνιο. Απλώς η Τρόικα ήθελε το σχέδιο να γίνει ευκολότερα αποδεκτό από τους πολίτες και τη βουλή της Κύπρου. Για παράδειγµα για το 2013 η συµφωνία προβλέπει δηµοσιονοµικό έλλειµµα της γενικής κυβέρνησης το οποίο δεν θα ξεπερνά τα 395εκ ή 2.4% του ΑΕΠ, τη στιγµή που η οικονοµία βρίσκεται σε ελεύθερη πτώση και κανένας δεν τολµά να κάνει µε σιγουριά προβλέψεις. Η αβεβαιότητα στον τραπεζικό τοµέα δεν λαµβάνεται επαρκώς υπόψη στους υπολογισµούς της Τρόικα. Πολλές από τις προηγούµενες προβλέψεις έρχονται σε αντίθεση µε θέσεις έγκυρων εκδόσεων όπως το Economist, για παράδειγµα, που επισηµαίνει ότι στην παρούσα φάση είναι αδύνατη η πρόβλεψη ως προς το µέλλον της κυπριακής οικονοµίας. Το Economist εν συνεχεία αναφέρεται και σε επικείµενη φτώχια των Κυπρίων (Economist, 30 th March, 2013.) Το Μνηµόνιο αγνοεί το γεγονός πως σύντοµα το συνολικό χρέος της Κύπρου θα ξεπεράσει το 100% του ΑΕΠ δηµιουργώντας έτσι ένα φαύλο κύκλο µε σοβαρό αντίκτυπο στην προοπτική ανάπτυξης. Το χρέος της Κύπρου προς το ΕΜΣ ανέρχεται στο 57.1% του ΑΕΠ 2012 (BBC financial page. Όµως, µε την πρόσθεση και των υπόλοιπων χρεών του κράτους το συνολικό χρέος σύντοµα θα ξεπεράσει το 100% του ΑΕΠ. Στις συνολικές υποχρεώσεις του κράτους δεν συµπεριλαµβάνεται και χρέος 7δις περίπου προς το Ταµείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων, το οποίο η Τρόικα εισηγείται να διαγραφεί. Η συµφωνία υποθέτει πως η κατάσταση στις τράπεζες θα οµαλοποιηθεί σύντοµα και πως οι καταθέσεις στην Τράπεζα Κύπρου δεν θα επηρεαστούν σε µεγάλο βαθµό εφόσον και 8

9 όταν αυτή αρχίσει να λειτουργεί κανονικά. Επίσης, οι νουθεσίες και οι προτροπές για περαιτέρω εκµετάλλευση του Τουριστικού Προϊόντος της Κύπρου δεν εντυπωσιάζουν εφόσον αυτές είναι πολύ-ειπωµένες στο παρελθόν, τόσο από την κυβέρνηση Κύπρου όσο και από οικονοµικούς παράγοντες. Επίσης, ορισµένα από τα µέτρα που ζητά η ίδια η Τρόικα δεν θα είναι αρκετά για να λύσουν το πρόβληµα, το οποίο η εµπλοκή της Τρόικας στοχεύει να λύσει. Για παράδειγµα, το Μνηµόνιο ζητά µείωση των µισθών και συντάξεων των κρατικών υπαλλήλων σε ποσοστά που δεν είναι αρκετά για να φέρουν την ισορροπία µεταξύ ιδιωτικού και υπεραµειβόµενου κρατικού τοµέα. Μελέτες του Κέντρου Οικονοµικών Μελετών, Πανεπιστηµίου Κύπρου καταδεικνύουν πως οι κρατικοί επάλληλοι αµείβονται κατά 30% ψηλότερα από ότι οι υπάλληλοι στον ιδιωτικό τοµέα. Οι µελέτες του ΚΟΜ δεικνύουν πως το µεγάλο πρόβληµα της ανισορροπίας αµοιβής µεταξύ κρατικού και ιδιωτικού τοµέα βρίσκεται εκεί που η Τρόικα εισηγείται ανώδυνες µειώσεις (δηλαδή στους χαµηλά ιεραρχικά υπαλλήλους.) Η Τρόικα εισηγείται τις εξής µειώσεις στο δηµόσιο: µισθός µεταξύ :0.8%, :1%, ,000:1.5%, άνω 4001:2.0%. Οι πιο πάνω προτάσεις απλώς αγγίζουν την επιφάνεια αλλά όχι την ουσία του προβλήµατος. Ουσιαστικά µε τις εισηγήσεις της η Τρόικα διευκολύνει τους πολιτικούς στο να αποφύγουν τη λήψη οδυνηρών αποφάσεων µε πολιτικό κόστος. Επίσης, σε ότι αφορά στο υπεράριθµο προσωπικό στον κρατικό τοµέα, στο Μνηµόνιο αναφέρεται στη µη πλήρωση 3 θέσεων στο δηµόσιο για κάθε 4 που θα κενώνονται λόγω αφυπηρετήσεων, κτλ. Κάτι τέτοιο θα ήταν εφικτό πριν δύο περίπου χρόνια και πριν η οικονοµία φθάσει στο χείλος της καταστροφής και όταν δεν υπήρχε καµιά πιθανότητα κουρέµατος των καταθέσεων. Τώρα τα πράγµατα έχουν αλλάξει. Ο συγγραφέας του παρόντος πονήµατος είχε εισηγηθεί στην Τρόικα πριν ένα σχεδόν χρόνο τη λύση της µη πλήρωσης 3 θέσεων για κάθε 4 αφυπηρετήσεις. Όµως, τότε η κατάσταση ήταν διαφορετική και οι τράπεζες λειτουργούσαν κανονικά. Σήµερα απαιτούνται ριζοσπαστικότερες λύσεις ώστε να δοθεί ανάσα στον φορολογούµενο και την οικονοµία µε τη µείωση των αναγκών του κράτους και ιδιαίτερα τη µείωση του µισθολογίου. Φαίνεται πως µε τα µέτρα που εισηγείται η Τρόικα η οικονοµία της Κύπρου θα µπει σε παρατεταµένη αβεβαιότητα. Δυνητικά επικίνδυνες πρόνοιες Οι επικινδυνότερες ίσως πρόνοιες για την Κύπρο είναι αυτές που παρέχουν τη δυνατότητα στην Τρόικα να αλλάζει τους όρους της συµφωνίας πριν εκταµιεύσει τις επόµενες δόσεις. Η συµφωνία προνοεί πως η αλλαγή των όρων µπορεί να γίνει εφόσον: α.) δεν εφαρµόζονται πιστά οι όροι του Μνηµονίου και β.) αλλάξουν τα δηµοσιονοµικά δεδοµένα της Κύπρου έτσι που να µην αρκούν τα σηµερινά µέτρα της Τρόικας. (σ5 συµφωνία µεταξύ ΕΜΣ και του Υπουργείου Οικονοµικών Κύπρου και της Κεντρικής Τράπεζας Κύπρου.) Επίσης, η πρόνοια για χρησιµοποίηση µέρους του δανείου για ανακεφαλαίωση των τραπεζών (δηλαδή του Συνεργατικών και της Ελληνικής τράπεζας) θα δυσκολέψει τα οικονοµικά του κράτους εφόσον το ύψος της βοήθειας αποδειχθεί ως µη ικανοποιητικό. Φαίνεται πως από το δάνειο, ποσό της τάξης των 2δις τελικά θα καταλήξει στην ανακεφαλαίωση των τραπεζών (σ9 της συµφωνίας.) Κάτω από τέτοιες 9

10 συνθήκες υπάρχει µεγάλη πιθανότητα η κυβέρνηση να ζητήσει αύξηση του δανείου για να καλύψει τις πολλές και ποικίλες ανάγκες της. Επίσης, κανένας δεν γνωρίζει τις ανάγκες των τραπεζών σε ανακεφαλαίωση και κατά πόσο το πιο πάνω ποσό των 2δις θα είναι ικανοποιητικό. Σε ότι αφορά στη δυνατότητα αλλαγών στη συµφωνία µε το ΕΜΣ, ο µεγαλύτερος κίνδυνος για την Κύπρο βρίσκεται στο ενδεχόµενο η Τρόικα να ζητήσει την επιβολή όρων που να δεσµεύουν, µε τον ένα ή άλλο τρόπο, τα πιθανά εισοδήµατα της Κύπρου από τους υδρογονάνθρακες. Με τον τρόπο που έχουν εξελιχθεί τα πράγµατα µέχρι σήµερα και µε δεδοµένη την πρωτόγνωρη απόφαση του Eurogroup για καταστροφή των δύο µεγάλων τραπεζών της Κύπρου, τίποτε δεν θα πρέπει να αποκλείεται. Εκείνο που ως τόσο φοβίζει περισσότερο την Κύπρο είναι η ανάµιξη της Τρόικα στο πολιτικό θέµα της Κύπρου και η δυνατότητα της να εκβιάζει κάθε φορά που θα πρόκειται να εκταµιευθεί κάποιο ποσό από το δάνειο. Οι εµπειρίες της Κύπρου µε τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης κατά το 2004 και συγκεκριµένα κατά την περίοδο του δηµοψηφίσµατος επί του Σχεδίου Ανάν δεν ήταν και οι καλύτερες. Η άτυπη στήριξη του συγκεκριµένου καταστροφικού σχεδίου λύσης του κυπριακού προβλήµατος από χώρες της ΕΕ συνεχίζει να φοβίζει την Κύπρο και να κρατά τους πολίτες σε επαγρύπνηση. Ο πιο ενοχλητικός όρος του Μνηµονίου για πολλούς στην Κύπρο είναι αυτός που επιτρέπει την ανάµιξη εξωτερικών ελεγκτών από την Τρόικα στη λειτουργία του κράτους ώστε να βεβαιωθούν οι δανειστές πως εφαρµόζονται οι πρόνοιες της δανειακής σύµβασης. Ενώ κάτι τέτοιο φαίνεται λογικό σε µια οικονοµική συµφωνία µεταξύ, για παράδειγµα, µιας τράπεζας και µιας εταιρείας που παίρνει δάνειο επειδή έχει οικονοµικά προβλήµατα, όταν η συγκεκριµένη πρακτική µεταφερθεί στη σχέση δανειστού και κράτους, ο έλεγχος προσλαµβάνει µια διαφορετική και επικίνδυνη έννοια. Ιδιαίτερα σε ότι αφορά µια χώρα όπως την Κύπρο που βιώνει καθηµερινά απειλές επεµβάσεων. Με τη συγκεκριµένη πρακτική πολλές από τις οικονοµικές αποφάσεις του κράτους µεταφέρονται στην Τρόικα µε αποτέλεσµα να πλήττεται το δηµοκρατικό πολίτευµα της Κύπρου. Η Βουλή της Κύπρου τακτικά καλείται να ψηφίζει νόµους που απορρέουν από το Μνηµόνιο χωρίς ικανοποιητική συζήτηση και χωρίς τη δυνατότητα αλλαγών στα νοµοσχέδια. Τι µπορεί να κάνει η Κύπρος τώρα Τόσο η Κύπρος όσο και η Ελλάδα βρίσκονται ενώπιον δύο επιλογών: α.) της επιλογής του να µάθουν και οι δύο από τις τραυµατικές εµπειρίες της οικονοµικής καταστροφής και εν συνεχεία να δηµιουργήσουν µια σύγχρονη οικονοµία και β.) της επιλογής να αντιστρατευτούν κάθε προσπάθεια αλλαγής µε αποτέλεσµα από την µια να υποστούν όλα τα αρνητικά της συµφωνίας και από την άλλη να µην µπουν σε πορεία ανάπτυξης και αναδόµησης της οικονοµίας τους. Λειτουργία µε κανόνες σωστής οικονοµίας 10

11 Ως πρώτο µέτρο θα πρέπει ο πολίτης να αντιληφθεί πως οι σωστές οικονοµίες λειτουργούν µέσα από κανόνες και πως η παραβίαση των κανόνων εγκυµονεί σοβαρούς κινδύνους. Υπάρχουν αρκετά καλά παραδείγµατα σωστών οικονοµιών στην κεντρική και βόρεια Ευρώπη που θα µπορούσαν να αποτελέσουν πρότυπα. Το οικονοµικό µοντέλο της Κύπρου των τελευταίων 20 και πλέον ετών που είχε ως επίκεντρο τα χρηµατοοικονοµικά έχει φθάσει στο τέλος του. Το συγκεκριµένο µοντέλο στηριζόταν σε λανθασµένες βάσεις και βρισκόταν εκτός της δεσπόζουσας τάσης µέσα στην ΕΕ. Μοιραία οδηγήθηκε στην αυτοκαταστροφή. Ενώ οι τράπεζες της Ευρωζώνης προσέφεραν στους καταθέτες τόκο 1%-2% η Κύπρος πρόσφερε 4% και 5% (δηλαδή υπερδιπλάσια από αυτά της ΕΕ) για να προσελκύσει καταθέτες. Εκ των πραγµάτων οι τράπεζες ήταν αναγκασµένες να δανείζουν σε επιτόκιο πολύ ψηλότερο από αυτό της ΕΕ, π.χ. 9% ή να επενδύουν σε ψηλού ρίσκου, αλλά ψηλής απόδοσης, οµόλογα, κτλ όπως αυτά της Ελλάδος. Με αυτή την πρακτική το κόστος δανεισµού για την οικονοµία της Κύπρου ήταν δυσβάστακτο, µε αποτέλεσµα να επηρεάζεται αρνητικά η ανάπτυξη. Επίσης, πολλά από τα δάνεια των τραπεζών χρηµατοδοτούσαν, µε ψηλό επιτόκιο, εξεζητηµένα έργα όπως, για παράδειγµα, την αγορά υπερτιµηµένων εξοχικών κατοικιών, ακόµα και.yacht. Δηλαδή, οι τράπεζες της Κύπρου αρνήθηκαν να περιοριστούν µέσα στις δυνατότητες που τους προσέφερε η αγορά και επεκτάθηκαν επικίνδυνα και επιπόλαια. Ο µαξιµαλισµός και η πλεονεξία των τραπεζών τελικά αποδείχτηκε η αιτία της καταστροφής τους. Επανασχεδιασµός οικονοµίας Η οικονοµία της Κύπρου θα πρέπει να οργανωθεί εξ απαρχής και να τεθεί πάνω σε σωστή βάση. Η παλιά βάση της οικονοµίας, η οποία στηριζόταν σε υπηρεσίες, αχαλίνωτη ανάπτυξη γης, οικοδοµικό οργασµό και υπερτιµηµένες πωλήσεις φαίνεται εκ των πραγµάτων ότι ήταν σαθρή. Άρα θα πρέπει να αλλάξει. Η οικονοµία της Κύπρου θα πρέπει από τώρα και στο εξής να επανακτήσει την ισορροπία της, να διευρύνει τις δραστηριότητες της και να αρχίσει την επαναδόµηση µιας πραγµατικής οικονοµίας µε σωστό υπόβαθρο ώστε στο µέλλον να µην στηρίζεται σε ένα-δύο αµφιβόλου οφέλους τοµείς δραστηριότητας. Η νέα οικονοµία θα πρέπει µεταξύ άλλων να εδράζεται: στη βιοµηχανία, στον τουρισµό, στη γεωργία, στις υπηρεσίες, στη ναυτιλία και άλλες ωφέλιµες και ποιοτικές δραστηριότητες που απαιτούν καινοτόµο σκέψη. Ανταγωνιστικότητα Η ανταγωνιστικότητα της οικονοµίας της Κύπρου κατρακύλησε στην 58η θέση τον τελευταίο χρόνο (WEF competitiveness index 2011/12.) Στη φετινή αξιολόγηση ενδεχοµένως και να χάσει περισσότερο έδαφος. Η ανταγωνιστικότητα απαιτεί: α.) επένδυση στην τεχνολογία, β.) έµφαση στην καινοτοµία, γ.) ενθάρρυνση της ευρηµατικότητας, δ.) σύστηµα αµοιβής που να στηρίζεται στην απόδοση και όχι στα έτη υπηρεσίας, ε.) µειωµένη γραφειοκρατία, στ.) ελευθερία στην αγοράς, ζ.) αποκρατικοποιήσεις, κτλ. Σε ότι αφορά στους επί µέρους τοµείς ανταγωνιστικότητας της Κύπρου το WEF competitiveness index 2011/12 κατατάσσει την τριτοβάθµια εκπαίδευση της Κύπρου στην 39η θέση (δηλαδή, µια πτωχή κατάταξη των ιδρυµάτων που παρέχουν τις γνώσεις και τις δεξιότητες στους νέους οι οποίοι θα µπουν στην 11

12 οικονοµία.) Στην τεχνολογική ετοιµότητα (δυνατότητα υιοθέτησης τεχνολογίας) η Κύπρος βρίσκεται στην 41 η. Στην καινοτοµία βρίσκεται στην 45η θέση, στην κουλτούρα αγοράς (market sophistication) στην 48η θέση και στην αποτελεσµατικότητα αγοράς εργασίας στην θλιβερή 60η θέση. Το έλλειµµα τρεχουσών συναλλαγών το οποίο το 2010 έφθασε στο 10% του ΑΕΠ (πηγή: υπουργείο οικονοµικό Κύπρου) αποτελεί ένδειξη της χαµηλής ανταγωνιστικότητας της Κυπριακής οικονοµίας. Γι αυτό απαιτείται σηµαντική προσπάθεια ανατροπής των πιο πάνω δεδοµένων. Η µισθοδοσία θα πρέπει να έχει άµεση σχέση µε την παραγωγικότητα και όχι µε την ισχύ των συντεχνιών ή τα έτη υπηρεσίας. Στην έκθεση του για το 2012 το Διεθνές Γραφείο Εργασίας (2012 ILO report) κατατάσσει τον µέσο µισθό της Κύπρου σε πραγµατική αξία (PPP) στην 16η θέση στον κόσµο, µόνο $11 τον µήνα χαµηλότερο από αυτό της Σιγκαπούρης, η οποία κατέχει την 2η θέση στον πίνακα ανταγωνιστικότητας του WEF (η Κύπρος 58η). Η σταδιακή εσωτερική υποτίµηση που εισηγείται η Τρόικα και η αύξηση της παραγωγικότητας, µεταξύ άλλων, θα βοηθήσουν στο να πάρει η Κύπρος µια αξιοπρεπή θέση στον πίνακα των ανταγωνιστικών χωρών. Νέες και υγιείς σχέση µε το προσωπικό Ο εργοδότης θα πρέπει να µπορεί να διαπραγµατεύεται απευθείας µε τον υπάλληλο και όχι µέσω συντεχνιών που ενεργούν ως µεσάζοντες έναντι οικονοµικής συνδροµής από τον υπάλληλο. Υπολογίζεται πως πριν από τη σηµερινή κατάσταση 70 % των υπαλλήλων στην Κύπρο ήταν οργανωµένοι σε συντεχνίες (πηγή: Οµοσπονδία Εργοδοτών Κύπρου: και στατιστικά στοιχεία των συντεχνιών.) Οι µεγαλύτερες και ισχυρότερες συντεχνίες (συντεχνία κρατικών υπαλλήλων και συντεχνία τραπεζικών υπαλλήλων) κατάφεραν µε τη δύναµη της απειλής (απεργίες και κινητοποιήσεις,) παρά µε τη δύναµη της πειθούς, να εξασφαλίσουν κατά µέσο όρο τα τελευταία 30 χρόνια πραγµατικές αυξήσεις της τάξης του 4.2% (κρατικοί) και 4.8% (τραπεζιτικοί) ενώ κατά το συγκεκριµένο διάστηµα η πραγµατική παραγωγικότητα ήταν µόλις 2% κατά µέσο όρο (πηγή: τµήµα στατιστικής Κύπρου.) Οι συντεχνίες φοβίζουν τον ξένο επενδυτή αλλά και τον ντόπιο. Σχετική µελέτη του OECD δείχνει πως στις πλούσιες χώρες ο µέσος όρος των εργαζοµένων που είναι µέλη συντεχνίας έπεσε από το 17.8% το 2008 στο 17.5% το 2011 ενώ το ποσοστό της Κύπρου παραµένει στο 70%. Ακόµα και στη Σουηδία το ποσοστό των εργαζοµένων σε συντεχνίες µειώνεται συνεχώς κατά τα τελευταία 22 χρόνια. Στις ανεπτυγµένες οικονοµίες όπως η Ιαπωνία, ΗΠΑ, ΗΒ, Γερµανία, Γαλλία το ποσοστό συνδικαλιζοµένων βρίσκεται µεταξύ 5% και 28% περίπου (πηγή: Economist 6 Απριλίου, 2013) Η Κύπρος µένει στην Ευρωζώνη Η συζήτηση σχετικά µε την επαναφορά της Λίρας σε αντικατάσταση του Ευρώ αποπροσανατολίζει και δίνει λανθασµένες εντυπώσεις. Αποτελεί ευσεβή πόθο και ροµαντισµό η σκέψη πως η κάθε οικονοµία που αντιµετωπίζει οικονοµικά προβλήµατα µέσα στην Ευρωζώνη, µπορεί να λύσει τα προβλήµατα της υιοθετώντας το δικό της παλιό νόµισµα. Ένα τέτοιο ενδεχόµενο θα σηµάνει την υποτίµηση του νέου νοµίσµατος 12

13 και θα έχει καταστροφικότερες συνέπειες στους µισθούς από αυτές των µέτρων της Τρόικα. Η Κύπρος είναι εισαγωγική χώρα και το νέο υποτιµηµένο νόµισµα θα ήταν καταστροφικό σε ό,τι αφορά στις εισαγωγές µηχανηµάτων, ενέργειας, κτλ. Τα δάνεια της Κύπρου θα συνεχίσουν να είναι σε Ευρώ και έτσι η αποπληρωµή τους µε το νέο υποτιµηµένο νόµισµα θα είναι πολύ δύσκολη εάν όχι αδύνατη. Με το άκουσµα πως η Κύπρος φεύγει από το Ευρώ η οικονοµία του τόπου θα κλονιστεί γιατί θα χάσει την εµπιστοσύνη της προς την Κύπρο η διεθνής αγορά. Τα επιχειρήµατα ενάντια στην υιοθέτηση της Λίρας είναι πολλά και ουσιώδη, όµως δύο επιχειρήµατα κυριαρχούν: α.) το νέο νόµισµα θα περιθωριοποιήσει την Κύπρο σε ό,τι αφορά στην πιθανή διοχέτευση αερίου στις χώρες της ΕΕ και κυρίως της Ευρωζώνης και β.) η φυγή της Κύπρου από τον κεντρικό πυρήνα της ΕΕ, την Ευρωζώνη, θα θέσει σε κίνδυνο το εθνικό θέµα της Κύπρου µια και όσο κοντά βρίσκεται η Κύπρος στην ΕΕ τόσο το καλύτερο. Η Κύπρος δεν µπορεί να αποµονωθεί όπως το επιθυµεί η Τουρκία. Επίσης, η σχέση της Κύπρου µε τη Ρωσία εξυπηρετείται καλύτερα από µια Κύπρο µε Ευρώ παρά µε Λίρα. Σύνοψη Συνοψίζοντας: α.) η Κύπρος έχει τώρα την ευκαιρία να προγραµµατίσει και να οργανώσει την οικονοµία της από µηδενική βάση και να φέρει πίσω την ισορροπία στους πραγµατικά παραγωγικούς τοµείς, β.) µε την άµεση εφαρµογή των όρων εξυγίανσης η οικονοµία της Κύπρου θα κερδίσει έδαφος και θα µπορέσει να επανακτήσει την ανταγωνιστικότητά της, γ.) οι αποκρατικοποιήσεις, θα πρέπει να προγραµµατιστούν και να υλοποιηθούν το συντοµότερο ώστε να ελευθερωθεί η αγορά από πολλές και διάφορες στρεβλώσεις, δ.) η αγορά εργασίας θα πρέπει να ελευθερωθεί ώστε ο εργοδότης να έχει απευθείας σχέση µε τον συνεργάτη /υπάλληλο του και όχι να αναγκάζεται να περνά µέσω κάποιου τρίτου συντεχνιακού. Σε ότι αφορά στους ζωτικούς τοµείς της οικονοµίας, π.χ. ηλεκτρισµό, κρατικές υπηρεσίες, ενέργεια, κτλ ο καθορισµός των µισθών και ωφεληµάτων για τα επόµενα δέκα χρόνια θα µπορούσε να έχει ως βάση τα πορίσµατα µελετών αγοράς ώστε, και µε τη βοήθεια αντικειµενικών οµάδων ειδικών επί θεµάτων αµοιβής, να λειτουργεί σύστηµα αµοιβής χωρίς συντεχνίες. Έτσι θα τερµατιστεί η καταστροφική σχέση µεταξύ πολιτικών και συντεχνιών. Έτσι, η απειλή και οι εκβιασµοί για απεργίες, κτλ δεν θα αποτελούν πλέον κριτήρια καθορισµού µισθών. Η αµοιβή θα πρέπει να στηρίζεται στην απόδοση, ε.) η καινοτοµία και η υιοθέτηση τεχνολογίας θα πρέπει να είναι βασικές προτεραιότητες του προγράµµατος για την οικονοµία και στ.) ο βασικότερος ίσως πυλώνας για αναδόµηση της οικονοµίας είναι η αλλαγή στάσης και δοµής σκέψης προς το καλύτερο. Στη νέα σκέψη θα πρέπει να κυριαρχούν λέξεις και φράσεις όπως: ποιότητα, οµαδικότητα, καινοτοµία, δικαιούµαι επειδή προσφέρω, η δηµόσια υπηρεσία να εξυπηρετεί τον πολίτη και την οικονοµία και όχι τον δηµόσιο υπάλληλο και ζ.) η οικονοµία λειτουργεί καλύτερα σε χώρες που λειτουργούν στη βάση δηµοκρατικών θεσµών. 13