ΠΑΝΕΠΙΣΗΜΙΟ ΠΑΣΡΩΝ ΔΙΠΛΩΜΑΣΙΚΗ ΕΡΓΑΙΑ ΣΜΗΜΑ ΕΠΙΣΗΜΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΤΗ ΚΑΙ ΑΓΩΓΗ ΣΗΝ ΠΡΟΥΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ ΜΕΣΑΠΣΤΥΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΟΤΔΩΝ:

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΗΜΙΟ ΠΑΣΡΩΝ ΣΜΗΜΑ ΕΠΙΣΗΜΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΤΗ ΚΑΙ ΑΓΩΓΗ ΣΗΝ ΠΡΟΥΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ (Σ.Ε.Ε.Α.Π.Η.) ΜΕΣΑΠΣΤΥΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΟΤΔΩΝ: ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ, ΠΟΛΙΣΙΚΗ ΚΑΙ ΠΡΑΚΣΙΚΕ ΣΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΤΗ ΔΙΠΛΩΜΑΣΙΚΗ ΕΡΓΑΙΑ ΜΔΣΑΠΣΤΥΙΑΚΗ ΦΟΙΣΗΣΡΙΑ: ΑΓΓΔΛΗΚΖ ΠΑΓΟΤΛΑΣΟΤ, Α.Μ. 244 ΔΠΙΒΛΔΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΣΗ: ΠΑΝΣΔΛΖ ΚΤΠΡΗΑΝΟ, ΑΝΑΠΛΖΡΧΣΖ ΚΑΘΖΓΖΣΖ ΜΔΛΗ ΣΡΙΜΔΛΟΤ ΔΠΙΣΡΟΠΗ: ΓΔΧΡΓΗΟ ΣΑΜΔΛΟ, ΚΑΘΖΓΖΣΖ, ΑΘΑΝΑΗΟ ΚΑΡΑΛΖ, ΔΠΗΚΟΤΡΟ ΚΑΘΖΓΖΣΖ Πάτρα, επτέμβριος

2 ΠΕΡΙΕΥΟΜΕΝΑ ΕΙΑΓΩΓΗ 1 I. ΚΟΠΟ ΚΑΙ ΑΝΣΙΚΕΙΜΕΝΟ ΕΡΓΑΙΑ 1 II. ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΠΡΟΔΙΟΡΙΜΟΙ ΚΑΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΣΙΜΟΙ 5 III. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΤΛΙΚΟ ΕΡΕΤΝΑ ΚΑΙ ΔΙΑΡΘΡΩΗ ΕΡΓΑΙΑ 9 IV. ΙΣΟΡΙΚΟ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΠΛΑΙΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΤΗ 14 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο ΙΣΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΣΩΝ ΘΕΜΙΚΩΝ ΑΛΛΑΓΩΝ ΣΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΣΟ ΖΗΣΗΜΑ ΣΗ ΕΙΑΓΩΓΗ ΣΗΝ ΣΡΙΣΟΒΑΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΤΗ 19 I. Η ΠΕΡΙΟΔΟ II. Η ΠΕΡΙΟΔΟ III. Η ΠΕΡΙΟΔΟ IV. Η ΠΕΡΙΟΔΟ V. Η ΠΕΡΙΟΔΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΑ ΡΕΤΜΑΣΑ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΠΟΛΙΣΙΚΑ ΚΟΜΜΑΣΑ 40 I. ΟΙ ΘΕΩΡΙΕ ΣΟΤ ΚΡΑΣΟΤ ΠΡΟΝΟΙΑ ΚΑΙ Η ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΣΗ ΕΚΠΑΙΔΕΤΗ Ω ΔΗΜΟΙΟΤ ΑΓΑΘΟΤ 40 II. Η ΕΚΠΑΙΔΕΤΗ ΤΠΟ ΣΟ ΠΡΙΜΑ ΣΗ ΦΙΛΕΛΕΤΘΕΡΗ ΚΑΙ ΝΕΟΦΙΛΕΛΕΤΘΕΡΗ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ 44 III. ΜΑΡΞΙΣΙΚΕ ΚΑΙ ΝΕΟΜΑΡΞΙΣΙΚΕ ΘΕΩΡΙΕ ΓΙΑ ΣΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΤΗ 48 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Ο ΑΝΑΛΤΗ ΣΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΤΣΙΚΩΝ ΘΕΕΩΝ ΣΩΝ ΚΟΜΜΑΣΩΝ 51 Α. ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΣΗΓΟΡΙΟΠΟΙΗΗ ΣΟΤ ΠΟΛΙΣΙΚΟΤ ΛΟΓΟΤ ΣΩΝ ΚΟΜΜΑΣΩΝ 51 I. Ανάλυςη του πολιτικοφ λόγου του ΠΑΟΚ 51 ΙΙ. Ανάλυςη του πολιτικοφ λόγου τησ ΝΕΑ ΔΗΜΟΚΡΑΣΙΑ 57 ΙΙΙ. Ανάλυςη του πολιτικοφ λόγου του Κ.Κ.Ε και του Τ.ΡΙΖ.Α 62 IV. Η εκπαίδευςη ςφμφωνα με τισ θζςεισ του ΛΑ.Ο.. 68 Β. ΗΜΕΙΑ ΤΓΚΛΙΗ ΚΑΙ ΑΠΟΚΛΙΗ ΣΩΝ ΚΟΜΜΑΣΩΝ 69 Γ. Η ΧΡΗΗ ΣΟΤ ΟΡΟΤ «ΙΟΣΗΣΑ ΕΚΠΑΙΔΕΤΣΙΚΩΝ ΕΤΚΑΙΡΙΩΝ» ΣΟ ΛΟΓΟ ΣΩΝ ΚΟΜΜΑΣΩΝ 74 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Ο ΟΙ ΔΙΕΘΝΕΙ ΕΚΠΑΙΔΕΤΣΙΚΕ ΠΟΛΙΣΙΚΕ ΚΑΙ Η ΕΠΙΔΡΑΗ ΣΟΤ ΣΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΤΗ 77 I. Η ΕΤΡΩΠΑΪΚΗ ΔΙΑΣΑΗ ΣΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΤΗ 77 II. ΤΓΚΡΙΗ ΕΛΛΗΝΙΚΟΤ ΚΑΙ ΑΓΓΛΙΚΟΤ ΕΚΠΑΙΔΕΤΣΙΚΟΤ ΤΣΗΜΑΣΟ 83 III. Η ΕΚΠΑΙΔΕΤΣΙΚΗ ΠΟΛΙΣΙΚΗ ΣΙ Η.Π.Α - ΤΓΚΡΙΗ ΜΕ ΣΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΤΗ 86 ΕΠΙΛΟΓΟ - ΤΜΠΕΡΑΜΑΣΑ 92 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 100 ΝΟΜΟΘΕΙΑ 108 ΠΑΡΑΡΣΗΜΑ 109 ΟΙ ΚΤΡΙΟΣΕΡΟΙ ΝΟΜΟΙ ΚΑΙ ΠΡΟΕΔΡΙΚΑ ΔΙΑΣΑΓΜΑΣΑ ΠΟΤ ΑΦΟΡΟΤΝ ΣΗΝ ΕΙΑΓΩΓΗ ΣΗΝ ΣΡΙΣΟΒΑΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΤΗ ΣΟ ΔΙΑΣΗΜΑ ΦΤΛΛΑ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΣΗ ΚΤΒΕΡΝΗΕΩ (φ.ε.κ) 112 2

3 ΠΙΝΑΚΕ Πίνακασ Ι. Οι κυριότεροι εκπαιδευτικοί Νόμοι ςτο διάςτημα Πίνακασ ΙΙ. υνοπτική Παρουςίαςη των κυριότερων διαφορών του αγγλικοφ και ελληνικοφ εκπαιδευτικοφ ςυςτήματοσ 86 Πίνακασ ΙΙΙ. υνοπτική Παρουςίαςη των κυριότερων διαφορών του αμερικανικοφ και ελληνικοφ εκπαιδευτικοφ ςυςτήματοσ 92

4 Περίληψη Απφ ην 1974 έσο θαη ζήκεξα, ην δήηεκα ηεο πξφζβαζεο ζηελ Σξηηνβάζκηα Δθπαίδεπζεο βξίζθεηαη ζην επίθεληξν ηεο ζπδήηεζεο ηφζν κεηαμχ ησλ επίζεκσλ κειψλ ηεο εθπαηδεπηηθήο θνηλφηεηαο φζν θαη ηεο επξχηεξεο θνηλσλίαο. Οη αιιεπάιιεινη εθπαηδεπηηθνί λφκνη θαη νη κεηαξξπζκηζηηθέο πξνζπάζεηεο απφ ηελ κεξηά ησλ πνιηηηθψλ θξαηνχλησλ, δείρλνπλ φηη ηφζν ν ηξφπνο εηζαγσγήο ζηα παλεπηζηήκηα φζν θαη άιια εθπαηδεπηηθά δεηήκαηα δελ κπφξεζαλ κέρξη ζήκεξα λα ηχρνπλ κηαο απνηειεζκαηηθήο ιχζεο. Οη ζπδεηήζεηο, νη πξνβιεκαηηζκνί θαη νη αληηζέζεηο πνιηηηθψλ θαη εθπαηδεπηηθψλ ηζπλφλησλ, καο νδήγεζαλ λα δηεξεπλήζνπκε φια ηα κέηξα πνπ έρνπλ εθαξκνζηεί ηελ πεξίνδν απηή ζηε ρψξα καο, θαη λα αλαθαιχςνπκε ηα αίηηα πνπ νδήγεζαλ ηηο πεξηζζφηεξεο εθπαηδεπηηθέο πνιηηηθέο ζε αδηέμνδα. Μειεηνχκε θαη αλαιχνπκε ηνπο πνιηηηθνχο ιφγνπο ησλ ειιεληθψλ θνηλνβνπιεπηηθψλ θνκκάησλ κε ζθνπφ λα θαηαλνήζνπκε ην ηδενινγηθφ ππφβαζξν ησλ ζέζεσλ ηνπο, πάληα ζε ζπλάξηεζε κε ην εζσηεξηθφ θαη δηεζλέο θνηλσληθνπνιηηηθφ πιαίζην. Abstract Since 1974 the entrance into the tertiary education is a constant subject of debate among all the official members of educational community and the entire society as well. The successive educational laws and the reformative attempts of the state masters, show that none effective solution has been found for many educational matters such as the entrance into the universities. Discussions, deliberations, and controversial opinions between political and educational masterminds, have led us to look into all the measures that have been implemented during this period in our country, and to find out the reasons that led most of the educational policies in dead end. We study and analyze the political speeches of the hellenic parliamentary parties in order to comprehend their ideological basis, taking into consideration the internal and external social and political framework.

5 ΔΙΑΓΩΓΗ I. θνπφο θαη αληηθείκελν εξγαζίαο χκθσλα κε κηα πξφζθαηε έξεπλα ηεο εηαηξείαο V-PRC γηα ινγαξηαζκφ ηεο εθεκεξίδαο «ΣΑ ΝΔΑ», 1 ην 77,1% ησλ εξσηεζέλησλ καζεηψλ ηεο Γ ηάμεο Λπθείνπ πήγε θξνληηζηήξην γηα λα πεηχρεη ηελ εηζαγσγή ηνπ ζε θάπνηα παλεπηζηεκηαθή ζρνιή, θαη ην 76,4% ηνπ ίδηνπ δείγκαηνο, ζεσξεί φηη νη θαζεγεηέο ησλ θξνληηζηεξίσλ ελδηαθέξνληαη πεξηζζφηεξν γηα ηελ πξφνδν ησλ καζεηψλ, ζε ζρέζε κε ηνπο θαζεγεηέο ησλ ζρνιείσλ ηνπο. Μηα ζηάζε απαμίσζεο γηα ην ζεκεξηλφ δεκφζην Λχθεην θαη κηα ρξεζηκνζεξηθή νπηηθή γηα ηε γλψζε, είλαη πεξίπνπ ε εηθφλα ηεο ειιεληθήο δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο, κε βάζε ηα πνξίζκαηα ηεο παξαπάλσ έξεπλαο. Ζ απάζεηα θαη ε δπζθνξία ησλ καζεηψλ γηα ην ζρνιείν απνθαιχπηεηαη θαη απφ αξθεηέο αθφκα κειέηεο. 2 Πνην είλαη φκσο ην ειιεληθφ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα, θαη πψο απηφ δηακνξθψζεθε έσο ζήκεξα; Γηαηί ην ζρνιείν δελ κπνξεί λα αληαπνθξηζεί ζηηο πξνζδνθίεο ησλ καζεηψλ; Αλ πηνζεηήζνπκε ηε ζέζε ηνπ Ο.Ο..Α, 3 φηη «ην ειιεληθφ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα πξνεηνηκάδεη ηνπο πειάηεο γηα εξγαζία ζε κηα ζπληερληαθή νηθνλνκία, ζε έλα δηνγθσκέλν δεκφζην ηνκέα» θαη φηη «δηέπεηαη απφ έλα λνκηθίζηηθν, ζπγθεληξσηηθφ θαη πνιηηηθά παηεξλαιηζηηθφ ζχζηεκα, ην νπνίν δελ αμηνπνηεί ηηο ηθαλφηεηεο ελφο ιανχ πνπ δηαζέηεη ηαιέλην θαη θίλεηξα», πξέπεη λα δνχκε πνηνη θαη πψο άζθεζαλ εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή ζηε ρψξα καο απφ ηελ πεξίνδν ηεο κεηαπνιίηεπζεο κέρξη ζήκεξα. θνπφο ηεο παξνχζαο εξγαζίαο αξρηθά, είλαη λα δηεξεπλήζνπκε ηηο εθπαηδεπηηθέο πνιηηηθέο ζέζεηο ηνπ ΠΑΟΚ θαη ηεο ΝΔΑ ΓΖΜΟΚΡΑΣΗΑ, ηφζν ζε επίπεδν πξνγξακκαηηθψλ δειψζεσλ, φζν θαη ζε επίπεδν εθαξκνζκέλεο εθπαηδεπηηθήο πνιηηηθήο, αθνχ ππήξμε κηα ελαιιαγή ησλ δχν θνκκάησλ ζηε δηαθπβέξλεζε ηεο ρψξαο. Παξάιιεια, ζα αλαθεξζνχκε ζηηο ζέζεηο ησλ ππφινηπσλ θνηλνβνπιεπηηθψλ θνκκάησλ, ηνπ Κ.Κ.Δ., ηνπ Τ.ΡΗΕ.Α. θαζψο θαη ηνπ ΛΑ.Ο., πξνθεηκέλνπ λα κειεηήζνπκε ηηο δηθέο ηνπο ηδενινγηθέο ηνπνζεηήζεηο γηα ην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα ηεο ρψξαο καο. 1 Μάζηνξαο Ν: «Μάζε παηδί κνπ γξάκκαηα αιιά βξεο θαη θακηά δνπιεηά», Σα Νέα, Τθαληή Α.: «Οη επηξξνέο ηεο παγθνζκηνπνίεζεο ζηηο εθπαηδεπηηθέο πξαθηηθέο: Ζ πεξίπησζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε», ζην Μπαγάθεο Γ(επηκ): Ο εθπαηδεπηηθόο θαη ε Δπξωπαϊθή δηάζηαζε ζηελ Δθπαίδεπζε, Αζήλα: Μεηαίρκην, 2003, ζ Ο.Ο..Α(1995):Έθζεζε γηα ηελ εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή ζηελ Διιάδα. Γηαδηθηπαθά ζην 1

6 Πέξα απφ ηηο γεληθφηεξεο εθπαηδεπηηθέο ηνπο πνιηηηθέο, ζα εζηηάζνπκε ζηηο πνιηηηθέο πνπ πξνβάιινπλ ηα θφκκαηα αλαθνξηθά κε ην ζχζηεκα πξφζβαζεο ζηελ ηξηηνβάζκηα εθπαίδεπζε. Ζ ζεκαζία ηεο κειέηεο ησλ εηζαγσγηθψλ εμεηάζεσλ, έγθεηηαη πξψηνλ, ζην φηη έρνπλ κεηαηξαπεί ζε απηνζθνπφ ηεο φιεο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο ηνπ Λπθείνπ, πνπ νδεγνχλ ζχζζσκν ζρεδφλ ην καζεηηθφ θφζκν ζηε ζηελή είζνδν ησλ παλεπηζηεκίσλ, 4 δεχηεξνλ ζηνλ θαζνξηζηηθφ ηνπο ξφιν γηα ηελ έληαμε ησλ θνηλσληθψλ ππνθεηκέλσλ ζηελ θνηλσληθή θαη επαγγεικαηηθή ηεξάξρεζε, 5 θαη ηξίηνλ ζην φηη απνηεινχλ δηαρξνληθά έλα αληηθείκελν ζπδήηεζεο θαη πξνβιεκαηηζκνχ. Ο ηειεπηαίνο, αθνξά θπξίσο ην γεγνλφο φηη επηδηψθεηαη ζε φιν ην κειεηψκελν δηάζηεκα, λα ππάξρεη έλα ζχζηεκα επηινγήο πνπ ζα δηαζθαιίδεη δίθαηε θαη αμηνθξαηηθή πξφζβαζε ζηα δηάθνξα ηδξχκαηα. Πψο κπνξεί φκσο λα δηαζθαιηζηεί κηα πξαγκαηηθή επθαηξία πξφζβαζεο ζηα πςειφηεξα ζθαινπάηηα ηεο εθπαίδεπζεο, φηαλ φπσο δείρλνπλ νη έξεπλεο δε δηαζθαιίδεηαη πξαγκαηηθή ηζφηεηα ζηελ πξνεηνηκαζία ησλ ππνςεθίσλ; 6 Παξφιε ηελ ηδηνκνξθία ηεο ειιεληθήο θνηλσλίαο θαη εθπαίδεπζεο, ν ζρεδηαζκφο εθπαηδεπηηθήο πνιηηηθήο ζηελ Διιάδα, είηε απηνδχλακα, είηε ππφ ηελ θαζνδήγεζε δηεζλψλ νξγαληζκψλ παξαθνινπζεί ζπλερψο ηα δπηηθά πξφηππα. Κάζε θνξά πνπ νη αιιαγέο ζην πεξηβάιινλ ηεο εθπαίδεπζεο θξίλεηαη φηη επηβάιινπλ αλαζεσξήζεηο, πξνζαξκνγέο ή δηνξζσηηθέο θηλήζεηο, ην ελδηαθέξνλ γηα κηα ζπλνιηθφηεξε ζεψξεζε ηεο πνξείαο ησλ εθπαηδεπηηθψλ πξαγκάησλ ζην δηεζλή ρψξν, ή ζε επηιεγκέλα ηκήκαηα ηνπ, αλαδσππξψλεηαη. 7 Γηα ην ιφγν απηφ, εθηφο απφ ηηο ζέζεηο ησλ ειιεληθψλ θνηλνβνπιεπηηθψλ θνκκάησλ, ζα επηρεηξήζνπκε λα ζπγθξίλνπκε θαη ελ κέξεη λα αληηπαξαβάινπκε ηα κέηξα πνπ έρνπλ εθαξκνζηεί ζηε ρψξα καο, κε ηηο αθνινπζνχκελεο εθπαηδεπηηθέο πνιηηηθέο ζηελ Αγγιία, 8 θαη ζηηο Ζ.Π.Α, δχν ρψξεο πνπ θαηέρνπλ θεληξηθφ ξφιν ζην ζχγρξνλν παγθφζκην νηθνλνκηθφ θαη πνιηηηθφ ρψξν. πσο ζα δνχκε ζηε ζπλέρεηα, ζηηο δχν απηέο ρψξεο παξαηεξείηαη πξνο ηα 4 Παπαδεκεηξίνπ Γ.: «πζηήκαηα εηζαγσγηθψλ εμεηάζεσλ θαη ε επίδξαζε ηνπο ζηε δνκή ηνπ θνηηεηηθνχ πιεζπζκνχ ησλ νηθνλνκηθψλ ζρνιψλ», ζην Σν Παλεπηζηήκην ζηελ Διιάδα ζήκεξα, Οηθνλνκηθέο, Κνηλωληθέο θαη Πνιηηηθέο Γηαζηάζεηο, Αζήλα: Ίδξπκα άθε Καξάγησξγα, 1991, ζ Κνληνγηαλλνπνχινπ - Πνιπδσξίδε Γ. (1995): Κνηλωληνινγηθή Αλάιπζε ηεο Διιεληθήο Δθπαίδεπζεο. Δηζαγωγηθέο Δμεηάζεηο, Αζήλα: Gutenberg, ζ.29 6 πσο αλαθέξνπλ νη Φαραξφπνπινο Γ.& Καδακίαο Α., «ηα παηδηά απφ ηα ρακειά θνηλσληθά ζηξψκαηα δελ έρνπλ ηελ νηθνλνκηθή επρέξεηα λα παξαθνινπζήζνπλ θξνληηζηήξηα καθξάο δηάξθεηαο ή πςειήο πνηνηηθήο ζηάζκεο, φπσο ηα πξνλνκηνχρα παηδηά». Παξαηίζεηαη ζην Φαραξφπνπινο Γ.- Καδακίαο Α.(1985): Παηδεία θαη Αλάπηπμε ζηελ Διιάδα: Κνηλωληθή θαη Οηθνλνκηθή Μειέηε ηεο Σξηηνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο, Αζήλα: Δζληθφ Κέληξν Κνηλσληθψλ Δξεπλψλ, ζ Μαηζαίνπ Γ.: «πγθξηηηθή πνπδή ησλ Δθπαηδεπηηθψλ Σάζεσλ. Οη επηζηεκνληθέο παξαδνρέο ηεο θιαζηθήο ηζηνξηθήο πξνζέγγηζεο θαη ε ζεκαζία ηνπο ζηελ εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή», ζην Μπνπδάθεο.(1993): πγθξηηηθή Παηδαγωγηθή ΗΗΗ, Αζήλα: Gutenberg, ζ Ζ Αγγιία απνηειεί ηνλ θαηεμνρήλ ρψξν κεηαλάζηεπζεο ησλ Διιήλσλ γηα ζπνπδέο, αθνχ ζχκθσλα κε πξφζθαηε δεκνζηεπκέλε έξεπλα, ην 42,2% ησλ Διιήλσλ πνπ θνηηνχλ ζην εμσηεξηθφ, θνηηνχλ ζε αγγιηθά παλεπηζηήκηα. Γηαδηθηπαθά ζην 2

7 ηέιε ηνπ 1980, ε ζηξνθή πξνο λενθηιειεχζεξεο πνιηηηθέο ζηελ εθπαίδεπζε 9 -κείσζε δεκνζίσλ δαπαλψλ, αμηνιφγεζε εθπαηδεπηηθψλ θαη παλεπηζηεκίσλ - πνπ κε ηε ζεηξά ηνπο ζα επεξεάζνπλ θαη ηηο εθπαηδεπηηθέο πνιηηηθέο θαη άιισλ ρσξψλ, αλάκεζα ηνπο θαη ηε ρψξα καο. Ζ κειεηψκελε πεξίνδνο θπκαίλεηαη ρξνληθά απφ ην 1974 έσο θαη ην 2009 θαη έρεη επηιεγεί γηα ηνπο εμήο ιφγνπο: α) κε ηελ θαηάξξεπζε ηεο δηθηαηνξίαο, ε ειιεληθή θνηλσλία κπαίλεη κέζα ζε έλα πιαίζην αιιαγψλ δηαπνηηζκέλν απφ ηηο αξρέο ηεο ηζφηεηαο θαη ηεο ιατθήο ζπκκεηνρήο, β) ε ρψξα καο εληάζζεηαη ζηελ Δπξσπατθή Οηθνλνκηθή Κνηλφηεηα (ην 1981), γεγνλφο πνπ φπσο ζα δνχκε ζα επεξεάζεη θαη ζα θαηεπζχλεη πέξαλ ησλ άιισλ πνιηηηθψλ θαη ηηο αθνινπζνχκελεο εθπαηδεπηηθέο πνιηηηθέο, γ) νη θνηλσλίεο πεξλνχλ απφ κηα βηνκεραληθή πεξίνδν ζε κηα κεηαβηνκεραληθή πεξίνδν, 10 φπνπ θπξηαξρνχλ ε ηερλνινγία θαη ε γλψζε, 11 θαη νη νπνίεο κε ηε ζεηξά ηνπο επεξεάδνπλ ηα εθπαηδεπηηθά δξψκελα (π.ρ. εηζαγσγή ππνινγηζηψλ ζηα ζρνιεία, πξνηάζεηο γηα πνιιαπιφ βηβιίν θαη ςεθηαθέο βηβιηνζήθεο, πξφζβαζε ζην δηαδίθηπν γηα θάζε καζεηή), δ) ηελ πεξίνδν απηή έρνπλ θαηαγξαθεί κηα ζεηξά λνκνζεηηθψλ κεηαξξπζκίζεσλ ζηελ ειιεληθή δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε, πνπ απνηέιεζαλ πεδίν αληηπαξαζέζεσλ ηφζν κεηαμχ ησλ θνκκάησλ, φζν θαη κεηαμχ ηεο εθάζηνηε θπβέξλεζεο κε ηελ εθπαηδεπηηθή θαη καζεηηθή θνηλφηεηα, ε) ε ζπγθεθξηκέλε πεξίνδνο απνηειεί ην «λσπφ παξειζφλ» ηεο ειιεληθήο εθπαηδεπηηθήο πνιηηηθήο θαη γη απηφ, δελ κπνξεί λα λνεζεί μέλν πξνο φ,ηη ζπκβαίλεη ζήκεξα, 12 πνπ θαη πάιη νη αιιαγέο ζηελ εθπαίδεπζε βξίζθνληαη ζην επίθεληξν ηνπ δεκφζηνπ ελδηαθέξνληνο. ηφρνη ηεο εξγαζίαο είλαη λα δηεξεπλήζνπκε: 1) θάησ απφ πνηεο θνηλσληθέο ζπλζήθεο θαη πνιηηηθέο ηδενινγίεο δηακνξθψζεθε ηζηνξηθά ν ζεζκφο ησλ παλειιελίσλ εμεηάζεσλ γηα ηελ εηζαγσγή ζηα παλεπηζηήκηα, 2) γηαηί δελ ππάξρεη κηα ζπλέρεηα ζηελ πνιηηηθή ηεο παηδείαο ζηε ρψξαο καο, αιιά αιιάδεη ην ζχζηεκα εηζαγσγήο ζηελ ηξηηνβάζκηα εθπαίδεπζε 9 Ζ πνιηηηθή ζεσξία ηνπ λεν-θηιειεπζεξηζκνχ αληηιακβάλεηαη ην ξφιν ηνπ θξάηνπο απφ ηε κεξηά ηεο δεκηνπξγίαο ησλ θαηάιιεισλ ζπλζεθψλ, λφκσλ, θαη νξγαληζκψλ γηα ηελ ζσζηή ιεηηνπξγία ηεο αγνξάο. Αλαθνξηθά κε ηελ εθπαίδεπζε, ην θξάηνο πξέπεη λα απνπνηεζεί ηεο επζχλεο παξνρήο ηεο ζε φινπο θαη λα δεκηνπξγήζεη ηηο ζπλζήθεο αλάκεημεο θαη ηνπ ηδησηηθνχ ηνκέα ζε απηήλ θαη ηεο δεκηνπξγίαο αληαγσληζκνχ. Σελ ίδηα ζηηγκή νη θξαηηθέο πνιηηηθέο ζα θαζνξίδνπλ ηηο απαηηνχκελεο γλψζεηο θαη ηα πξνζφληα πνπ ζα απνθηνχλ νη καζεηέο θαζψο θαη ηνπο ηξφπνπο κε ηνπο νπνίνπο ζα επηηεξνχληαη θαη ζα αμηνινγνχληαη ηφζν νη ίδηνη φζν θαη νη εθπαηδεπηηθνί. Παξαηίζεηαη ζην Georgiadis N.(2007): Educational Reforms in Greece ( ) and Human Capital Theory, Journal for Critical Education Policy Studies, v.5, n.2 10 Giddens A. (2002) : Κνηλωληνινγία, Αζήλα:Gutenberg, ζ πσο αλαθέξεηαη ζηελ Αηηηνινγηθή Έθζεζε ζην ζρέδην Νφκνπ «Μεηαξξχζκηζε ηνπ Θεζκηθνχ Πιαηζίνπ γηα ηε Γνκή θαη Λεηηνπξγία ησλ Αλψηαησλ Δθπαηδεπηηθψλ Ηδξπκάησλ», ε πιεξνθνξία θαη ε δεκηνπξγία λέαο γλψζεο έρνπλ αλαδεηρζεί ζεκαληηθφηεξνη παξαγσγηθνί ζπληειεζηέο απφ φηη ε γε, νη πξψηεο χιεο, ή ηα εξγαηηθά ρέξηα. 12 Υαξαιάκπνπο Γ.(επηκ.): Μεηαπνιίηεπζε θαη Δθπαηδεπηηθή Πνιηηηθή. Παξειζόλ, Παξόλ, Μέιινλ, Αζήλα: Διιεληθά Γξάκκαηα, 2007, ζ.17 3

8 είηε κε ηελ αιιαγή ηεο θπβέξλεζεο, είηε θάπνηεο θνξέο θαη κε ηελ αιιαγή Τπνπξγνχ εληφο ηεο ίδηαο θπβέξλεζεο, 3) πνηνη έρνπλ ιφγν ζηελ εγράξαμε εθπαηδεπηηθήο πνιηηηθήο, δεδνκέλνπ ηνπ φηη ε Διιάδα ραξαθηεξίδεηαη απφ έλα ζπγθεληξσηηθφ κνληέιν δηνίθεζεο, 4) πνχ ζπγθιίλνπλ θαη πνχ απνθιίλνπλ νη ζέζεηο ησλ θνκκάησλ, 5) αλ δηαθνξνπνηείηαη ε εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή ηνπ θάζε θφκκαηνο ηελ πεξίνδν απηή θαη εμαηηίαο πνησλ παξαγφλησλ, 6) πνηα είλαη ηα απνηειέζκαηα ησλ πνιηηηθψλ πνπ έρνπλ δηαρξνληθά εθαξκνζηεί, ψζηε λα θηάλνπκε ελ έηε 2009, λα αλαγλσξίδεηαη απφ ηελ πνιηηηθή εγεζία ηνπ ηφπνπ φηη «ην ζχζηεκα καο είλαη βαζεηά ηαμηθφ», 13 7) γηαηί ε εηζαγσγή ζηα παλεπηζηήκηα απνηειεί έλα αθαλζψδεο ζέκα ηεο ειιεληθήο θνηλσλίαο, ελψ ζχκθσλα κε δεκνζηεχκαηα ην 65% ησλ απνθνίησλ ηνπ Λπθείνπ εηζάγνληαη ζε θάπνηα παλεπηζηεκηαθή ζρνιή 14 θαη ηέινο, γηα πνην ιφγν εμαθνινπζεί λα πθίζηαηαη θαη λα αλαπαξάγεηαη ε αλάγθε εηζφδνπ ζην παλεπηζηήκην, εθφζνλ ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο ην πηπρίν παχεη λα απνηειεί πξνυπφζεζε επαγγεικαηηθήο απνθαηάζηαζεο θαη θνηλσληθήο αλφδνπ, θαη ην θξάηνο αδπλαηεί λα ιεηηνπξγήζεη σο πξνλνκηαθφο εξγνδφηεο πηπρηνχρσλ Α.Δ.Η. 15 Δλ θαηαθιείδη, πξνζπαζνχκε λα κειεηήζνπκε ην βαζχηεξν ππξήλα ησλ εθπαηδεπηηθψλ πνιηηηθψλ, ηηο αλαθαηαηάμεηο θαη ηνπο πξνζαλαηνιηζκνχο ηνπο, κέζσ θαη ηεο κειέηεο ελφο ππνζπλφινπ ηεο εθπαηδεπηηθήο ζεκαηνινγίαο πνπ είλαη νη παλειιήληεο εμεηάζεηο. Θα δηεξεπλήζνπκε ηνπο άμνλεο πνπ αθνξνχλ ηελ ηππηθή εθπαίδεπζε ηεο ρψξαο καο, θαη θπξίσο ην ρψξν ηεο δεπηεξνβάζκηαο ιπθεηαθήο εθπαίδεπζεο, ε νπνία έρεη ζεσξεζεί (θπξίσο νη δχν ηειεπηαίεο ηάμεηο) σο ην κεηαβαηηθφ ζηάδην γηα ηελ ηξηηνβάζκηα εθπαίδεπζε. Ζ ηππνινγία θαη ν ξφινο ηνπ Λπθείνπ έρεη αιιάμεη ζηελ πεξίνδν απηή, ρσξίο θάζε αιιαγή λα ζεκαίλεη φηη νδεχνπκε απαξαίηεηα θαη ζε έλα θαιχηεξν ζηάδην. 13 Οκηιία Γ. Παπαλδξένπ ζην forum «κηιάκε γηα ηελ παηδεία», Καιεκέξε Υ.: «Διιάδα, ν κεγαιχηεξνο εμαγσγέαο θνηηεηψλ», Ζκεξεζία, Κππξηαλφο Π: «Παλεπηζηήκην, Αγνξά Δξγαζίαο θαη Δθπαηδεπηηθέο Αληζφηεηεο ζηελ Διιάδα ην δεχηεξν κηζφ ηνπ 20 νπ αηψλα», ζην Κνληφξδνο -Μαξάηνπ -Αιηκπξάληε Λ.-Παλαγησηνπνχινπ Ρ.(επηκ): Κνηλωληθέο Δμειίμεηο ζηε ύγρξνλε Διιάδα. Δξγαζία, Δθπαίδεπζε, Οηθνγέλεηα, Παξέθθιηζε, Αζήλα-Κνκνηελή: άθθνπιαο, 2006, ζ

9 II. Δλλνηνινγηθνί πξνζδηνξηζκνί θαη πξνβιεκαηηζκνί Ζ παξνχζα ινηπφλ εξγαζία εξεπλά έλα θνκκάηη ηεο ζχγρξνλεο ειιεληθήο εθπαίδεπζεο. Χζηφζν ε πξψηε δπζθνιία ζην φιν εγρείξεκα πξνθχπηεη απφ ηελ αζαθή ελλνηνινγηθή δηαηχπσζε ηνπ φξνπ θαη απηφ δηφηη, ε έλλνηα ηεο εθπαίδεπζεο έρεη πνιινχο νξηζκνχο. Ο Σδσλ ηηνχαξη Μίιι εθπξφζσπνο ηεο πνιηηηθήο ζεσξίαο ηνπ θηιειεπζεξηζκνχ, νξίδεη ηελ εθπαίδεπζε σο «θαζεηί πνπ θάλνπκε κφλνη καο θαη φια φζα νη άιινη θάλνπλ γηα καο, κε απψηεξν ζηφρν λα πιεζηάζνπκε ηελ ηειεηφηεηα ηεο θχζεο καο». 16 Γηα ην Γάιιν θνηλσληνιφγν Δκίι Νηπξθέηκ, εθπαίδεπζε είλαη ε επίδξαζε πνπ αζθνχλ νη γεληέο ησλ ελειίθσλ ζηηο γεληέο πνπ δελ είλαη αθφκα ψξηκεο γηα ηελ θνηλσληθή δσή. 17 Ζ εθπαίδεπζε δελ ζηνρεχεη ζηελ ηθαλνπνίεζε ησλ αηνκηθψλ επηδηψμεσλ, αιιά κέζσ ηεο κεζνδηθήο θνηλσληθνπνίεζεο ησλ λέσλ κειψλ, ζηνρεχεη ζηε δηαηψληζε ηεο νκνηνγέλεηαο ηεο θνηλσλίαο, δειαδή δξα εμηζνξξνπεηηθά. Γηα ηνπο εθπξνζψπνπο ηεο καξμηζηηθήο ζεσξίαο φπσο νη Bowles θαη Gintis ε εθπαίδεπζε είλαη ην κέζν αλαπαξαγσγήο ηνπ θπξίαξρνπ ζηάηνπο θβν θαη γηα λα θαηαλνήζνπκε ην ξφιν ηεο εθπαίδεπζεο, ζα πξέπεη λα ηνλ κειεηήζνπκε ζε ζπλάξηεζε κε ηελ θνηλσλία ηεο νπνίαο απνηειεί ηκήκα. Πέξαλ ησλ δηαθνξεηηθψλ πξνζεγγίζεσλ γηα ηελ εθπαίδεπζε, ε ζεκαζία ηεο αιιάδεη αλάινγα κε ηελ ηζηνξηθή πεξίνδν θαη ηηο θνηλσληθέο αλαπαξαζηάζεηο ηεο εθπαίδεπζεο. ηελ Αξραία Διιάδα ε παηδεία είλαη ε παηδαγσγηθή δηαδηθαζία πνπ απνζθνπεί ζηελ πνιχπιεπξε αλάπηπμε ηνπ αηφκνπ ψζηε λα γίλεη αγαζφο θαη ρξεζηφο πνιίηεο. ηελ πεξίνδν ηνπ Γηαθσηηζκνχ ε εθπαίδεπζε ζπλδέεηαη πεξηζζφηεξν κε ηελ θαιιηέξγεηα ηεο ειεχζεξεο θξηηηθήο ζθέςεο, ελψ απφ ηε Βηνκεραληθή Δπαλάζηαζε θαη έσο ηηο κέξεο καο, ε εθπαίδεπζε ζηνρεχεη ζηελ πξνεηνηκαζία ηνπ αηφκνπ ψζηε λα κπνξεί λα αληαπνθξηζεί ζηηο αλάγθεο ηεο αγνξάο εξγαζίαο θαη ε γλσζηηθή δηαδηθαζία ζηνρεχεη κέζσ ελφο ζπζηήκαηνο εμεηάζεσλ ζηελ πηζηνπνίεζε ησλ απνθηεζέλησλ γλψζεσλ. 18 Γεχηεξνλ, αλ θαη ζηελ παξνχζα εξγαζία νη έλλνηεο ηεο εθπαίδεπζεο θαη ηεο παηδείαο ζα ρξεζηκνπνηεζνχλ σο ηαπηφζεκεο (φπσο γίλεηαη νξηζκέλεο θνξέο θαη ζην ιφγν ησλ θνκκάησλ), κπνξνχκε λα πνχκε φηη ππάξρεη έλαο δηαρσξηζκφο ησλ δχν. Ζ εθπαίδεπζε αθνξά θπξίσο ην ζχζηεκα, ηνπο πφξνπο, ηελ πιηθνηερληθή ππνδνκή, ην ζεζκηθφ πιαίζην, ηα επνπηηθά κέζα. 19 Ζ παηδεία αλαθέξεηαη ζηελ πλεπκαηηθή θαη εζηθή αγσγή ησλ λέσλ, ζηελ 16 Durkheim E. (1973): Education et Sociologie, PUF, ζ ην ίδην, ζ Κππξηαλφο Π.(2004): πγθξηηηθή Ηζηνξία ηεο Διιεληθήο Δθπαίδεπζεο, Αζήλα: Βηβιηφξακα, ζ Γξακκαηεία Πνιηηηθνχ ρεδηαζκνχ θαη Πξνγξάκκαηνο ΝΔΑ ΓΖΜΟΚΡΑΣΗΑ: Παηδεία θαη Δθπαίδεπζε ηα ζηνηρήκαηα ηνπ αύξην, εκεία Πνιηηηθνχ Λφγνπ Νν 10, Αζήλα,

10 δηάπιαζε ησλ δηαλνεηηθψλ δπλάκεσλ θαη ηνπ ραξαθηήξα, ηδηαίηεξα κε ηελ παξνρή ζπζηεκαηηθήο κφξθσζεο ζηα ζρνιεία θαη ζηα άιια εθπαηδεπηηθά ηδξχκαηα. 20 Θεσξείηαη πην επξεία έλλνηα απφ ηελ εθπαίδεπζε ε νπνία δελ ζπλεπάγεηαη αλαγθαζηηθά θαη ηελ νιφπιεπξε θαιιηέξγεηα ηεο πξνζσπηθφηεηαο. ε ζπλδπαζκφ κε ηνπο παξαπάλσ νξηζκνχο ηεο εθπαίδεπζεο κπνξνχκε λα πνχκε φηη ε εθπαίδεπζε είλαη ε νξγαλσκέλε παηδαγσγηθή δηαδηθαζία πνπ ζπληειείηαη ζηα ζεζκνζεηεκέλα εθπαηδεπηηθά ηδξχκαηα θαη παξέρεη αλαγλσξηζκέλε πηζηνπνίεζε ηεο παξερφκελεο γλψζεο. Σξίηνλ, ε πξνζπάζεηα θαηαλφεζεο θαη εξκελείαο ησλ εθπαηδεπηηθψλ πνιηηηθψλ θεηκέλσλ πξνζθξνχεη ζηελ ίδηα ηε θχζε ησλ πνιηηηθψλ θεηκέλσλ. Με πην απιά ιφγηα, θάζε πνιηηηθφ θείκελν είλαη απνηέιεζκα κηαο ζεηξάο πξνζέζεσλ, εκπεηξηψλ, επηδηψμεσλ, εζσηεξηθψλ θαη εμσηεξηθψλ παξεκβάζεσλ, ζπγθξνχζεσλ, αιιά θαη ζπκβηβαζκψλ, κε απψηεξν ζηφρν είηε ηελ θαηάιεςε ηεο εμνπζίαο, είηε ηε δηαηήξεζή ηεο. Δπνκέλσο, ν ιφγνο θαη ε επηρεηξεκαηνινγία ησλ θνκκαηηθψλ θεηκέλσλ κπνξεί λα είλαη ζπλαηζζεκαηηθά θνξηηζκέλνο απφ ηηο εθάζηνηε ζπγθπξίεο, ή λα δηαθνξνπνηείηαη αλαιφγσο κε ηηο πεξηζηάζεηο, νπφηε παξαηεξείηαη θαη κηα αζπλέρεηα ζηηο ηδενινγηθέο ηνπο θαηεπζχλζεηο. Αθφκα, πνιηηηθά θείκελα είηε επηζηεκνληθψλ νκάδσλ εξγαζίαο, είηε ζπλδηθαιηζηηθψλ ελψζεσλ, είηε άιισλ πξνζσπηθνηήησλ κπνξεί λα είλαη απνηέιεζκα ηεο πνιηηηθήο ηνπο ζχλδεζεο κε ηελ θεληξηθή δηνίθεζε, κε απψηεξν ζηφρν ηελ εμππεξέηεζε πξνζσπηθνχ νθέινπο θαη γηα ην ιφγν απηφ λα κελ είλαη αμηνινγηθά νπδέηεξα. Σέηαξηνλ, ζηελ παξνχζα εξγαζία ζα αλαιπζνχλ κηα ζεηξά λνκνζεηηθψλ θεηκέλσλ πνπ αθνξνχλ ην ζχζηεκα πξφζβαζεο ζηελ Σξηηνβάζκηα Δθπαίδεπζε θαη πνπ έρνπλ ραξαθηεξηζηεί σο «κεηαξξπζκίζεηο», αλ θαη ιέκε φηη έγηλε ή δελ έγηλε κηα κεηαξξχζκηζε φρη φηαλ ςεθίζηεθε ή δελ ςεθίζηεθε έλαο λφκνο, αιιά φηαλ ε ζρνιηθή πξαγκαηηθφηεηα άιιαμε ζε ξηδηθά ζέκαηα ηελ πθή ηεο. Έρεη δηακνξθσζεί κηα παξάδνζε ζηελ ειιεληθή θνηλσλία λα απνθαινχκε εθπαηδεπηηθή κεηαξξχζκηζε αιιαγέο πνπ αθνξνχλ ην Λχθεην θαη ηελ Σξηηνβάζκηα Δθπαίδεπζε, 21 σζηφζν κηα εθπαηδεπηηθή κεηαξξχζκηζε νθείιεη λα αλαθέξεηαη ζηελ επξχηεξε δνκή ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο. Μηα εθπαηδεπηηθή αιιαγή δελ είλαη κηα λνκνζεηηθή πξάμε, αιιά κηα πνιηηηθή πξάμε πνπ πξνθαιεί αλεζπρίεο θαη πηζαλφλ αληηδξάζεηο. Καη νη ηειεπηαίεο είλαη απνηέιεζκα ηνπ γεγνλφηνο φηη νη κεηαξξπζκίζεηο ζηελ ειιεληθή εθπαίδεπζε πξνεηνηκάδνληαη βεβηαζκέλα θαη δελ εμαζθαιίδνληαη ηα απαξαίηεηα ρξνληθά πεξηζψξηα γηα δηάινγν θαη αλαδήηεζε 20 Οξηζκφο παηδείαο ζχκθσλα κε ην Λεμηθφ Κνηλσληθψλ Δπηζηεκψλ UNESCO 21 Φξαγθνπδάθε Α.& Κνλδχιε Μ.(1982): «Ζ εθπαηδεπηηθή κεηαξξχζκηζε σο πνιηηηθή ηδενινγία: Ζ ζέζε ησλ πνιηηηθψλ θνκκάησλ γηα ηελ εθπαίδεπζε», Δπηζεώξεζε Πνιηηηθήο Δπηζηήκεο, η.3, Απξίιηνο -Ηνχληνο, ζ

11 θνηλσληθήο ζπλαίλεζεο. Δπηπιένλ αληηδξάζεηο θαη αλεζπρίεο πξνθαινχληαη θαη απφ ην γεγνλφο φηη πνιιέο εθπαηδεπηηθέο αιιαγέο έρνπλ πξφβιεκα ζεκειίσζεο. Γελ εξείδνληαη ζε ζηέξεεο επηζηεκνληθέο παξαδνρέο θαη ζε ηεθκεξησκέλε αλάιπζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη θνηλσληνινγηθψλ δεδνκέλσλ. 22 Πέκπηνλ, ην θαηλφκελν ησλ ζπρλψλ αιιαγψλ πνπ παξαηεξείηαη ζην ρψξν ηεο εθπαίδεπζεο δεκηνπξγεί ζπγρχζεηο θαη αλαζθάιεηεο ζε καζεηέο, γνλείο θαη εθπαηδεπηηθνχο, κε αξλεηηθέο επηπηψζεηο θπξίσο ζε φζνπο δελ κπνξνχλ λα ηηο αθνκνηψζνπλ γξήγνξα θαη λα πξνζαξκνζηνχλ. Απφ ηελ άιιε φκσο κεξηά, φηαλ δηαπηζηψλνληαη δπζιεηηνπξγίεο θαη πξνβιήκαηα ζε έλα ζεζκφ, ζα πξέπεη λα πξνηείλνληαη αιιαγέο γηα βειηίσζε ηεο πθηζηάκελεο θαηάζηαζεο ή γηα θαζνιηθή κεηαβνιή ηεο. Άξα ε φιε πξνβιεκαηηθή πξέπεη λα αξζξψλεηαη ζην θαηά πφζν νη αδπλακίεο θαη ηα πξνβιήκαηα ελφο εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο ζα πξέπεη λα νδεγήζνπλ ζε αιιαγή, αιιά θαη πψο ζα ζρεδηαζηεί κηα αιιαγή γηα λα είλαη απνηειεζκαηηθή θαη θνηλσληθά απνδεθηή. Γελ έρνπλ αμία επηκέξνπο ή βηαζηηθά απνζπαζκαηηθά κέηξα, 23 φπσο δελ έρνπλ αμία θαη ξεηνξηθέο, πνπ εκθαλίδνπλ σο εθπαηδεπηηθέο κεηαξξπζκίζεηο, πξάμεηο, πνπ λνκηκνπνηνχλ ηηο ελέξγεηεο πνιηηηθψλ ππνθεηκέλσλ, ρσξίο ζηελ πξαγκαηηθφηεηα λα θαηαβάιινληαη νπζηαζηηθέο πξνζπάζεηεο γηα αιιαγή. Γηα παξάδεηγκα, ε κείσζε ηεο παξαπαηδείαο θαη ησλ θνηλσληθψλ αληζνηήησλ πνπ απηή ζπλεπάγεηαη, δελ αληηκεησπίζηεθε κε ηε δεκηνπξγία λέσλ παλεπηζηεκηαθψλ ηκεκάησλ θαη ηελ αχμεζε ηνπ αξηζκνχ ησλ εηζαγφκελσλ ζηελ ηξηηνβάζκηα εθπαίδεπζε. χκθσλα ινηπφλ κε ηα παξαπάλσ, «εθπαηδεπηηθή αιιαγή» 24 ζεσξείηαη θάζε πξνζπάζεηα πνπ απνβιέπεη ζηελ πνηνηηθή θαη πνζνηηθή κεηαβνιή ηνπ ζεζκηθνχ πιαηζίνπ, κέζα ζην νπνίν θηλείηαη ε εθπαίδεπζε, θαη ηελ πξνζαξκνγή ηνπ ζηηο θάζε θνξά παξνπζηαδφκελεο ζπλζήθεο. 25 Έθηνλ, ζηελ παξνχζα εξγαζία ν φξνο ηξηηνβάζκηα εθπαίδεπζε αλαθέξεηαη ζηα αλψηαηα παλεπηζηεκηαθά (ΑΔΗ) θαη ηερλνινγηθά ηδξχκαηα (ΣΔΗ) πνπ ιεηηνπξγνχλ ζηε ρψξα καο θαη νη κέρξη ζήκεξα εθαξκνδφκελεο πνιηηηθέο αθνξνχλ ηνλ ηξφπν πξφζβαζεο ζε απηά. Χζηφζν, ζχκθσλα κε ηνλ Σζανχζε, 26 ν φξνο ηξηηνβάζκηα εθπαίδεπζε θαιχπηεη ζήκεξα έλα επξχ θαη αξθεηά αζαθέο θάζκα εθπαηδεπηηθψλ κνξθψλ θαη δηαδηθαζηψλ. Απηφ ζεκαίλεη φηη εθηφο απφ ηα Α.Δ.Η θαη Σ.Δ.Η, πνπ έρνπλ σο θχξην ραξαθηεξηζηηθφ γλψξηζκα ηελ ειεχζεξε 22 Ξσρέιιεο Π. (2003) : ρνιηθή Παηδαγωγηθή, Αζήλα: Αθνί Κπξηαθίδε, ζ ην ίδην, ζ ηελ παξνχζα εξγαζία νη έλλνηεο κεηαξξχζκηζε θαη αιιαγή ρξεζηκνπνηνχληαη σο ζπλψλπκεο. 25 Γαιαλφο Α. (1983): Σν θαηλόκελν ηεο εθπαηδεπηηθήο αιιαγήο, Οη εθπαηδεπηηθέο Αιιαγέο ζηελ Διιάδα θαη ηελ Κύπξν, Δθπαηδεπηηθόο Μεηαξξπζκηζηηθόο Όκηινο Κύπξνπ, ζ Σζανχζεο Γ.Γ (1993): Σν ειιεληθό Παλεπηζηήκην ζην θαηώθιη ηνπ 21 νπ αηώλα. Εεηήκαηα Δθπαηδεπηηθήο Πνιηηηθήο, Αζήλα: Gutenberg, ζ

12 αλαδήηεζε θαη παξαγσγή λέαο γλψζεο, ηα ζπγθεθξηκέλα θαη ζηαζεξά πξνγξάκκαηα ζπνπδψλ θαη ηελ παξνρή πςειήο επαγγεικαηηθήο εθπαίδεπζεο, ππάξρεη θαη ν ιεγφκελνο «ηξίηνο ηνκέαο» πνπ πεξηιακβάλεη κηα απεηξία εθπαηδεπηηθψλ κνξθψλ κε θχξην γλψξηζκα ηνλ πξφζθαηξν θαη επθαηξηαθφ ραξαθηήξα. ηελ θαηεγνξία απηή εληάζζνληαη εθπαηδεπηηθά πξνγξάκκαηα θαηάξηηζεο, εηδίθεπζεο, κεηεθπαίδεπζεο πνπ δηνξγαλψλνπλ ηφζν δεκφζηνη φζν θαη ηδησηηθνί θνξείο. Ζ εμάπισζε ησλ πξνγξακκάησλ απηψλ, φπσο ζα δείμνπκε θαη ζηε ζπλέρεηα, νθείιεηαη θαηά θχξην ιφγν ζηελ ζηξνθή ησλ δηεζλψλ εθπαηδεπηηθψλ πνιηηηθψλ ζηε δηα βίνπ κάζεζε. 8

13 III. Μεζνδνινγία, πιηθφ έξεπλαο θαη δηάξζξσζε εξγαζίαο Αλ θαη νη εθπαηδεπηηθέο κεηαξξπζκίζεηο κεηαπνιηηεπηηθά απνηεινχλ αληηθείκελν κειέηεο πνιιψλ εξεπλεηψλ (Μπνπδάθεο, Καζζσηάθεο, Καδακίαο, Ζιηνχ θ.α), σζηφζν δελ ππάξρνπλ αξθεηέο κειέηεο πνπ λα εξεπλνχλ θαη λα ζπγθξίλνπλ ην ιφγν ησλ πνιηηηθψλ θνκκάησλ δηαρξνληθά ηελ πεξίνδν απηή. πλεπψο, δελ έρεη κειεηεζεί ην ηδενινγηθφ ππφβαζξν ησλ ζέζεσλ ησλ πνιηηηθψλ θνκκάησλ γηα ην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα, αιιά θαη ε δηαθνξνπνίεζε ησλ πνιηηηθψλ ιφγσλ ηφζν ζε ελδνθνκκαηηθφ επίπεδν, φζν θαη ζε δηαθνκκαηηθφ. Ζ κειέηε απηή ζηεξίδεηαη ζηελ άπνςε φηη γηα λα θαηαιάβνπκε ηα ηξέρνληα εθπαηδεπηηθά κέηξα θαη ηηο πξνηεηλφκελεο αιιαγέο, ζα πξέπεη λα αλαηξέμνπκε ζην παξειζφλ θαη λα δνχκε κέζα απφ κηα θξηηηθή πξνζέγγηζε θάζε πξνζπάζεηα κεηαζρεκαηηζκνχ ηνπ ειιεληθνχ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο θαη ηεο άκεζεο επηιεθηηθήο δηαδηθαζίαο ησλ εμεηάζεσλ γηα ηελ ηξηηνβάζκηα εθπαίδεπζε. Ζ ηειεπηαία εμεηάδεηαη ζε ζπλάξηεζε κε ηε πάληα πξνβαιιφκελε εθ κέξνπο ησλ θνκκάησλ θηινζνθία γηα εθζπγρξνληζκφ ηεο ειιεληθήο εθπαίδεπζεο, αιιά θαη ζε ζπλάξηεζε κε ην αίηεκα γηα κείσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ αληζνηήησλ. Χζηφζν, ην φιν εγρείξεκα πξνζθξνχεη ζηε δπζθνιία αλεχξεζεο αληηπξνζσπεπηηθνχ πιηθνχ γηα ηελ θάζε πεξίνδν, αθνχ ε πξφζβαζε ζε πξσηνγελέο πιηθφ πην πξφζθαησλ πεξηφδσλ ήηαλ πην εθηθηή ζε ζρέζε κε ην καθξηλφ παξειζφλ. Έηζη, ελψ γηα ηηο ηειεπηαίεο ηέζζεξεηο εθινγηθέο αλακεηξήζεηο (2000, 2004, 2007, 2009) ήηαλ εθηθηή ε πξφζβαζε ζηηο πξνεθινγηθέο ηνπο εμαγγειίεο, θάηη ηέηνην θαζίζηαηαη ζρεδφλ αδχλαην, φηαλ ε έξεπλα ζηξέθεηαη ζε εθινγηθέο αλακεηξήζεηο πξνεγνχκελσλ δεθαεηηψλ. Αθφκα θάπνηα πνιηηηθά θείκελα παξαζέηνληαη ζε δεπηεξνγελείο πεγέο, γεγνλφο πνπ ειινρεχεη ηνλ θίλδπλν ηεο απνζπαζκαηηθήο παξνπζίαζεο ηνπο, ή ηεο δηαθνξνπνίεζεο ηνπο απφ ην αξρηθφ θείκελν, αλαιφγσο ηεο έκθαζεο πνπ ζέιεη λα δψζεη ν ζπγγξαθέαο. Γηα παξάδεηγκα, ην πξφγξακκα ηεο Ν.Γ πξηλ ηηο εθινγέο ηνπ 1989, παξνπζηάδεηαη κέζα απφ ηελ πξνδεκνζίεπζε ηνπ ζηελ εθεκεξίδα «Σν Βήκα» ζηηο , θαη απφ ηελ θξηηηθή πνπ αζθεί ζην πξφγξακκα απηφ ν. Μπνπδάθεο ζην βηβιίν ηνπ «χγρξνλα Παηδαγσγηθά θαη Δθπαηδεπηηθά Πξνβιήκαηα», θαζψο δελ θαηέζηε δπλαηφ λα βξεζεί ην πξσηφηππν θείκελν. Μηα επηπιένλ δπζθνιία έγθεηηαη ζην γεγνλφο φηη δελ έρνπλ ιάβεη φια ηα ζεκεξηλά θνηλνβνπιεπηηθά θφκκαηα κέξνο ζε φιεο ηηο εθινγηθέο αλακεηξήζεηο ηεο κειεηψκελεο πεξηφδνπ, κε απνηέιεζκα λα κελ θαζίζηαηαη εθηθηή ε ζχγθξηζε ησλ πξνγξακκάησλ θαη ησλ πέληε θνκκάησλ ζην δηάζηεκα απηφ. 9

14 Οη βαζηθέο πεγέο ηεο έξεπλαο είλαη ηα δεκνζηεπκέλα πνιηηηθά θείκελα πνπ απνηππψλνπλ ηηο ζέζεηο ησλ θνκκάησλ γηα ηελ εθπαίδεπζε. Δπίζεο ρξεζηκνπνηήζεθε ε εθπαηδεπηηθή λνκνζεζία ηεο κειεηψκελεο πεξηφδνπ θαζψο θαη εθπαηδεπηηθά άξζξα πνπ αλαδεηθλχνπλ ηελ θνηλσληθή ζεκαζία ηνπ φινπ δεηήκαηνο, παξέρνπλ πνζνηηθά ζηνηρεία, παξαζέηνπλ πνιηηηθέο ζέζεηο θαη πξνηάζεηο, αιιά θαη βνεζνχλ ζηελ αλεχξεζε πξσηνγελψλ πεγψλ. Ο ηξφπνο πξνζέγγηζεο ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ ζέκαηνο, αιιά θαη ηα εξεπλεηηθά εξσηήκαηα νδήγεζαλ ζηελ ηαμηλφκεζε ηνπ πιηθνχ ηεο έξεπλαο ζε ηέζζεξεηο κεγάιεο θαηεγνξίεο. ηελ πξψηε θαηεγνξία εληάρζεθαλ ακηγψο πνιηηηθά θείκελα, φπσο ηα πξνεθινγηθά θπιιάδηα θαη δεκνζηεπκέλα θείκελα ζηηο ηζηνζειίδεο ησλ θνκκάησλ, δεκνζηεπκέλα θπιιάδηα ηνπ ΤΠΔΠΘ, αιιά θαη ζπλεληεχμεηο, νκηιίεο πνιηηηθψλ πξνζψπσλ πνπ απνηχπσλαλ ηηο πξνζέζεηο ησλ θνκκάησλ ηνπο, ή παξνπζίαδαλ ηελ εθαξκνδφκελε πνιηηηθή. Κχξηα πεγή πνιηηηθψλ νκηιηψλ απνηέιεζαλ ηα πξαθηηθά ζπλεδξηάζεσλ ηεο Βνπιήο πνπ αθνξνχζαλ πξν εκεξεζίαο ζπδεηήζεηο γηα ηελ παηδεία. ηελ δεχηεξε θαηεγνξία εκπεξηέρνληαη λνκνζεηηθά θείκελα φπσο λφκνη, λνκνζρέδηα, εηζεγεηηθέο εθζέζεηο, πνπ αληηθαηνπηξίδνπλ ηελ πινπνηεκέλε πνιηηηθή ηεο θάζε θπβέξλεζεο. ε κηα ηξίηε θαηεγνξία ηαμηλνκήζεθαλ άξζξα εθεκεξίδσλ θαη επηζηεκνληθψλ πεξηνδηθψλ πνπ παξνπζηάδνπλ πνιηηηθά πξνγξάκκαηα θαη εθπαηδεπηηθέο αιιαγέο, έξεπλεο πάλσ ζε εθπαηδεπηηθά δεηήκαηα, απφςεηο εθπαηδεπηηθψλ θνξέσλ, αιιά θαη πνπ θσηίδνπλ ηα πξνβιήκαηα ηεο ειιεληθήο εθπαίδεπζεο. Σέινο, ζε κηα μερσξηζηή θαηεγνξία εληάρζεθε πιηθφ πνπ αθνξά ηελ εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή πνπ αζθείηαη ζην δηεζλή ρψξν. ηελ θαηεγνξία απηή αλήθνπλ κειέηεο επηζηεκνληθψλ θνξέσλ πνπ απεηθνλίδνπλ ηα εθπαηδεπηηθά ζπζηήκαηα ησλ ρσξψλ -κειψλ ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο, ψζηε λα κπνξεί λα γίλεη ζχγθξηζε κε ην ειιεληθφ ζχζηεκα θαη θείκελα επξσπατθήο λνκνζεζίαο πνπ δείρλνπλ ηελ θαηεχζπλζε ησλ επξσπατθψλ πνιηηηθψλ ζην ρψξν ηεο εθπαίδεπζεο θαη εμεγνχλ σο έλα βαζκφ ηηο αθνινπζνχκελεο πνιηηηθέο ζηνλ ηφπν καο. Τιηθφ ηεο θαηεγνξίαο απηήο απνηεινχλ θαη κειέηεο πνπ αλαθέξνληαη ζην αγγιηθφ θαη ακεξηθαληθφ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα. ην ζεκείν απηφ πξέπεη λα ηνλίζνπκε φηη ιφγσ ηνπ φγθνπ ηνπ κειεηψκελνπ πιηθνχ πνπ νθείιεηαη θαηά θχξην ιφγν ζην εχξνο ηεο κειεηψκελεο πεξηφδνπ, έγηλε κηα πξνζπάζεηα ζπιινγήο αληηπξνζσπεπηηθνχ πιηθνχ απφ θάζε θφκκα πάληα κε γλψκνλα ηελ πξνζπάζεηα ζθαηξηθήο θαη αληηθεηκεληθήο παξνπζίαζεο ησλ πνιηηηθψλ ζέζεσλ θαη πξνηάζεσλ ηνπο. Χζηφζν ε επηινγή απηή πξνζέθξνπζε φπσο είπακε θαη πξηλ ζηελ έιιεηςε πνιιέο θνξέο πξσηνγελψλ πεγψλ έξεπλαο. 10

15 Βαζηθή καο αξρή ζηελ αλάγλσζε ησλ πην πάλσ πεγψλ είλαη φηη πέξα απφ ηελ επηξξνή ησλ ηδενινγηθψλ θαηαβνιψλ ζηε ιήςε ησλ πνιηηηθψλ επηινγψλ θάζε θφκκαηνο ζεκαληηθφ ξφιν άζθεζαλ θαη νη πξνζσπηθέο επηδηψμεηο ησλ πνιηηηθψλ ηαγψλ, νη εζσηεξηθέο θνηλσληθέο αλάγθεο θαη νη δηεζλείο ζπγθπξίεο. Καη ηνχην δηφηη, ε πνιηηηθή εμνπζία δελ απνηειεί θιεηζηφ πξνλφκην, αιιά βξίζθεηαη εθηεζεηκέλε ζηηο θάζε είδνπο πνιηηηθέο, νηθνλνκηθέο, ηδενινγηθέο ζπγθξνχζεηο, ε έθβαζε θαη ηα απνηειέζκαηα ησλ νπνίσλ ηελ κεηαιιάζνπλ, ηελ αλαδηακνξθψλνπλ θαη ηελ δηεπξχλνπλ. 27 Χζηφζν, αλαθνξηθά κε ηηο ζεσξεηηθέο πξνζεγγίζεηο γηα ην ξφιν ηεο εθπαίδεπζεο, πηνζεηνχκε ηελ άπνςε φηη ηα δχν θφκκαηα εμνπζίαο αζπάζηεθαλ αλεμαξηήησο πνιηηηθήο ηνπνζέηεζεο, ηε θηιειεχζεξε ζεψξεζε γηα ηελ εθπαίδεπζε θαη ην εμεηαζηηθφ ζχζηεκα, ζε αληίζεζε κε ην Κ.Κ.Δ θαη ην ΤΡΗΕΑ πνπ πηνζέηεζαλ ηε ζεψξεζε γηα ην αλαπαξαγσγηθφ ξφιν ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο. Με βάζε απηέο ηηο ζεσξήζεηο γηα ηελ εθπαίδεπζε, πξνζπαζνχκε λα επαλεμεηάζνπκε έλλνηεο ησλ πεξηερφκελν ησλ νπνίσλ ζεσξείηαη δεδνκέλν, αιιά σζηφζν κεηαβάιιεηαη αλάινγα κε ηηο ρξνληθέο πεξηφδνπο θαη ηηο εθαξκνδφκελεο πνιηηηθέο. Γηα ην ιφγν απηφ εμεηάδνπκε έλλνηεο-θιεηδηά ζην πνιηηηθφ ιφγν, φπσο είλαη ε δεκφζηα παηδεία, ε ηζφηεηα επθαηξηψλ, ε πνηνηηθή εθπαίδεπζε, ε αμηνιφγεζε. Χο εξεπλεηηθή κέζνδνο ρξεζηκνπνηήζεθε ε αλάιπζε πεξηερνκέλνπ. Ο Robert Philip Weber νξίδεη ηελ αλάιπζε πεξηερνκέλνπ ζαλ κηα εξεπλεηηθή κέζνδν πνπ ρξεζηκνπνηεί κηα ζεηξά δηαδηθαζηψλ πξνθεηκέλνπ λα εμαρζνχλ έγθπξα ζπκπεξάζκαηα απφ ηελ αλάιπζε γξαπηψλ θεηκέλσλ. 28 Ζ Ν. Κπξηαδή επηζεκαίλεη φηη νη έξεπλεο πνπ εθαξκφδνπλ ηελ ελ ιφγσ κέζνδν επηθεληξψλνληαη ζηα βαζηθά ζέκαηα πνπ θαιχπηεη ην θείκελν. Σα εξσηήκαηα πνπ ηίζεληαη θαη νη θαηεγνξίεο πνπ θαηαζθεπάδνληαη θαζψο θαη ε κνλάδα αλάιπζεο πνπ ρξεζηκνπνηείηαη θαζνξίδνληαη απφ ηε γεληθή πξνβιεκαηηθή ηεο έξεπλαο. 29 ηελ παξνχζα εξγαζία ε ζπγθεθξηκέλε πξνζέγγηζε επηιέρηεθε γηα ηνπο εμήο ιφγνπο:1) καο επηηξέπεη λα επηθεληξσζνχκε ζηα βαζηθά ζέκαηα πνπ θαιχπηεη ην θάζε θείκελν θαη λα δεκηνπξγήζνπκε ζπγθεθξηκέλεο θαηεγνξίεο, 2) καο επηηξέπεη λα ζπγθξίλνπκε ηα ζέκαηα απηά ηφζν ζε ζπγρξνληθφ επίπεδν κεηαμχ ησλ δηαθνξεηηθψλ πνιηηηθψλ θεηκέλσλ, φζν θαη δηαρξνληθά θαη επνκέλσο είλαη πεξηζζφηεξν θαηαλνεηέο νη κεηαμχ ηνπο νκνηφηεηεο θαη δηαθνξέο, 3) ηα θείκελα εμεηάδνληαη ζηελ νιφηεηα ηνπο θαη φρη επηιεθηηθά, νπφηε δηεξεπλάηαη θαιχηεξα ε πνιηηηθή ηνπο θηινζνθία θαη ν πνιηηηθφο ηνπο πξνζαλαηνιηζκφο, 4) κέζα απφ ηε ζπγθξηηηθή αλάγλσζε ησλ πνιηηηθψλ ιφγσλ κπνξνχκε λα θαηαλνήζνπκε 27 Lenk K.(1990): Πνιηηηθή Κνηλωληνινγία, Θεζζαινλίθε: Παξαηεξεηήο, ζ.5 28 Weber R (1990): Basic Content Analysis, London: Sage University Paper, ζ.9 29 Κπξηαδή Ν. (1998): Ζ θνηλωληνινγηθή έξεπλα. Κξηηηθή Δπηζθόπεζε ηωλ κεζόδωλ θαη ηωλ ηερληθώλ. Αζήλα: Διιεληθέο Δπηζηεκνληθέο Δθδφζεηο, ζ

16 θαιχηεξα ηηο πνιηηηθέο ζθνπηκφηεηεο θαη επηδηψμεηο, νχησο ψζηε λα δνχκε πνηεο πνιηηηθέο ήηαλ απνηέιεζκα θνηλσληθψλ ζπγθπξηψλ θαη πνηεο ππεξεηνχζαλ πην καθξφπλννπο εθπαηδεπηηθνχο ζηφρνπο, 5) κπνξνχκε λα δνχκε ηηο εκπεξηζηαησκέλεο ή κε πνιηηηθέο πξνηάζεηο ησλ αληίπαισλ πνιηηηθά πιεπξψλ, 6) ην κειεηψκελν πιηθφ απεπζχλεηαη ζε ζπγθεθξηκέλν θνηλφ (ςεθνθφξνπο), επνκέλσο πνιιέο θνξέο ηα θείκελα πεξηέρνπλ θαη άδεια κελχκαηα ηα νπνία ζειήζακε λα αλαθαιχςνπκε. Οη θαηεγνξίεο πνπ κπνξνχλ λα δεκηνπξγεζνχλ απφ ηε κειέηε ηνπ παξαπάλσ πιηθνχ είλαη πνιιέο, φκσο αλαιχνληαη απηέο νη θαηεγνξίεο πνπ ζπλάδνπλ κε ηνπο εξεπλεηηθνχο καο ζθνπνχο. ηηο θαηεγνξίεο απηέο θαηαιήμακε επαγσγηθά κεηά ηελ πνηνηηθή αλάιπζε πεξηερνκέλνπ ησλ θεηκέλσλ. Χο κνλάδα θαηαγξαθήο ζηελ παξνχζα εξγαζία επηιέρζεθε ην ζέκα θαη απηφ γηαηί ζειήζακε λα δηεξεπλήζνπκε ηηο ζηάζεηο θαη ηηο απφςεηο ησλ πνιηηηθψλ θνκκάησλ ζε ζπγθεθξηκέλα εθπαηδεπηηθά δεηήκαηα, έηζη φπσο απνηππψλνληαη ζηα θνκκαηηθά ηνπο θείκελα. Πην ζπγθεθξηκέλα, νη θαηεγνξίεο πνπ πξνέθπςαλ είλαη νη εμήο: ηα θνηλά ζεκεία θαη νη δηαθνξέο ησλ πνιηηηθψλ θνκκάησλ γηα ηηο ππνθαηεγνξίεο: α. αμηνιφγεζε, β. πνηφηεηα, γ. εμεηαζηηθφ ζχζηεκα. δ. δεκφζηα-ηδησηηθή εθπαίδεπζε, ε. ηερληθνεπαγγεικαηηθή εθπαίδεπζε, δ. δηα βίνπ κάζεζε, ε. ηζφηεηα εθπαηδεπηηθψλ επθαηξηψλ ζ. απνθέληξσζε η. εζληθφο δηάινγνο γηα παηδεία θ. ξφινο ιπθείνπ ι. αληαγσληζηηθφηεηα ειιεληθήο εθπαίδεπζεο δηεζλψο. νη αληηθάζεηο ζηηο πνιηηηθέο ζέζεηο ηνπ θάζε θφκκαηνο δηαρξνληθά. νη αληηθάζεηο πξνγξακκαηηθψλ ιφγσλ θαη πξάμεσλ. ηα ζεσξεηηθά ξεχκαηα γηα ηελ εθπαίδεπζε θαη ε επίδξαζε ηνπο ζηηο επίζεκεο πνιηηηθέο. νη ζηφρνη ηεο εθπαηδεπηηθήο πνιηηηθήο θάζε θφκκαηνο. νη δηαξζξσηηθέο ή κε αιιαγέο ζην ζχζηεκα εηζαγσγήο. ιφγνη απνηπρίαο εθπαηδεπηηθψλ κεηαξξπζκίζεσλ. ε επζπγξάκκηζε ησλ ειιεληθψλ εθπαηδεπηηθψλ πνιηηηθψλ κε ηηο επξσπατθέο θαη δηεζλείο ηα πξνβιήκαηα ηεο ειιεληθήο εθπαίδεπζεο ν «βαζκφο» ζπλαίλεζεο ησλ εθπαηδεπηηθψλ θνξέσλ ζηα εθαξκνδφκελα κέηξα θαη ε επίδξαζε ηνπο ζηελ εθαξκνγή ή κε ησλ εθπαηδεπηηθψλ πνιηηηθψλ. παξνπζία ή απνπζία ζηνηρείσλ (π.ρ. δηεζλψλ εξεπλψλ, ζηαηηζηηθψλ) γηα λα ππνγξακκηζηεί ε νξζφηεηα κηαο ζέζεο. Ζ εξγαζία απνηειείηαη απφ ηέζζεξα θεθάιαηα. ην πξψην θεθάιαην γίλεηαη κηα ηζηνξηθή αλαδξνκή ζηηο θπξηφηεξεο ζεζκηθέο αιιαγέο ζην ρψξν ηεο εθπαίδεπζεο, κε βάζε ηηο 12

17 αληίζηνηρεο πεξηφδνπο δηαθπβέξλεζεο ησλ δχν θνκκάησλ εμνπζίαο. Ζ παξνπζίαζε ησλ παξειζφλησλ εθπαηδεπηηθψλ κέηξσλ θξίλεηαη επηηαθηηθή θαζψο κέζα απφ απηήλ ηζρπξνπνηείηαη ε ζέζε φηη ηα ζεκεξηλά αδηέμνδα ηεο εθπαίδεπζεο νθείινληαη ζηελ απνπζία ηεο ηζηνξηθήο γλψζεο εθ κέξνπο ησλ θνκκάησλ. 30 ην δεχηεξν θεθάιαην, παξνπζηάδνληαη ηα θπξηφηεξα ηδενινγηθά ξεχκαηα πνπ επεξέαζαλ ηε δηακφξθσζε ησλ πνιηηηθψλ πξνηάζεσλ θαη πξάμεσλ ησλ ειιεληθψλ θνκκάησλ. Ζ εμέηαζε ησλ πνιηηηθψλ ζεσξηψλ θξίλεηαη απαξαίηεηε, θαζψο ε πνιηηηθή ζεσξία θαη πξαθηηθή είλαη αδηαρψξηζηα ζπλδεδεκέλεο 31. ην ηξίην θεθάιαην, επηρεηξείηαη ε θξηηηθή θαη ζπγθξηηηθή παξνπζίαζε ηνπ πνιηηηθνχ ιφγνπ ησλ πέληε θνηλνβνπιεπηηθψλ θνκκάησλ κέζα απφ ηελ αλάιπζε ηνπ πεξηερνκέλνπ ησλ θνκκαηηθψλ ηνπο θεηκέλσλ, ελψ ζην ηειεπηαίν θεθάιαην κεηά απφ κηα ζχληνκε αλαθνξά ζηελ επξσπατθή πνιηηηθή γηα ηελ εθπαίδεπζε, παξνπζηάδνληαη ηα εθπαηδεπηηθά ζπζηήκαηα ηεο Αγγιίαο θαη ησλ Ζ.Π.Α, κε ηειηθφ ζηφρν ηε ζχγθξηζε ηνπο κε ην ειιεληθφ ζχζηεκα. ην ηειεπηαίν κέξνο ηεο εξγαζίαο παξνπζηάδνληαη ηα ζπκπεξάζκαηα απφ ηελ έξεπλα, αιιά θαη κηα πξνζσπηθή ηνπνζέηεζε γηα ην κειεηψκελν δήηεκα. 30 πσο ζεκεηψλεη ν Κσλ. Σζνπθαιάο, «ην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα είλαη ίζσο ην κφλν θνηλσληθφ ππνζχζηεκα πνπ εκπιέθνληαη αμεδηάιπηα ην παξειζφλ, ην παξφλ θαη ην κέιινλ». Παξαηίζεηαη ζην Σζνπθαιάο Κσλ.: «Δθπαίδεπζε, Κνπιηνχξα θαη Ηδενινγία», ζην Κιάδεο Γ.- Κνληηάδεο Ξ.-Παλνχζεο Η. (επηκ.): Ζ κεηαξξύζκηζε ηνπ Διιεληθνύ Παλεπηζηεκίνπ, Αζήλα: Παπαδήζεο, 2007, ζ Heywood A.(2007): Πνιηηηθέο Ηδενινγίεο, Αζήλα: Δπίθεληξν, ζ

18 IV. Ηζηνξηθφ θαη θνηλσληθφ πιαίζην ειιεληθήο εθπαίδεπζεο ην βηβιίν ηνπ Δ. Νηπξθέηκ «Δvolution in educational thought» (1977), ν Γάιινο θνηλσληνιφγνο δίλεη κηα αηηηαθή εξκελεία 32 ησλ εθπαηδεπηηθψλ αιιαγψλ. Τπνζηεξίδεη δειαδή φηη νη εθπαηδεπηηθνί κεηαζρεκαηηζκνί είλαη απνηέιεζκα θαη έλδεημε ησλ θνηλσληθψλ κεηαζρεκαηηζκψλ θαη βάζεη απηψλ πξέπεη λα εξκελεχνληαη. Ζ εθπαίδεπζε αιιάδεη θαζψο αιιάδεη ε θνηλσλία. Οη λέεο ηδέεο γχξσ απφ ηα εθπαηδεπηηθά δεηήκαηα επεξεάδνπλ ηελ αλάπηπμε θαηλνχξγησλ ζπζηεκάησλ εθπαίδεπζεο. 33 χκθσλα κε απηή ηε ζέζε, νη φπνηεο εθπαηδεπηηθέο κεηαξξπζκίζεηο αλαιπζνχλ ζηελ παξνχζα εξγαζία, ζα πξέπεη λα ηδσζνχλ ππφ ην πξίζκα ησλ επξχηεξσλ θνηλσληθψλ θαη πνιηηηθψλ ζπλζεθψλ πνπ επηθξαηνχζαλ ηελ επνρή πνπ πινπνηήζεθαλ. Οη φπνηεο πνιηηηθέο θηινζνθίεο αξζξψζεθαλ γχξσ απφ ηηο εθπαηδεπηηθέο κεηαξξπζκίζεηο, πήξαλ ζηνηρεία απφ ηηο ζεσξίεο πνπ επηθξάηεζαλ ηηο αληίζηνηρεο πεξηφδνπο δηαθπβέξλεζεο ηνπ ΠΑΟΚ θαη ηεο ΝΔΑ ΓΖΜΟΚΡΑΣΊΑ θαη επεξέαζαλ ηηο αληηιήςεηο ησλ πνιηηηθψλ θξαηνχλησλ. Οη θνκκαηηθνί απηνί ζρεκαηηζκνί έρνπλ ηε δηθή ηνπο πνιηηηθή ηδενινγηθή ηαπηφηεηα ε νπνία επεξεάζηεθε θαη κεηαζρεκαηίζηεθε απφ ηελ επηθξαηνχζα θνηλσληθή πξαγκαηηθφηεηα, ηηο αληίζηνηρεο νηθνλνκηθέο θαη θνηλσληθνπνιηηηθέο ζπλζήθεο θαη πάλσ απφ φια ηηο πνιηηηθέο επηδηψμεηο αλάινγα κε ηηο ζπγθπξίεο. Σν γεγνλφο ηεο πηνζέηεζεο ελφο δηαθνξεηηθνχ ηδενινγηθνχ πιαηζίνπ εμεγεί σο έλα βαζκφ θαη ηελ αδπλακία ζέζπηζεο κηαο θνηλήο πνιηηηθήο γηα ηελ παηδεία. Έηζη γηα παξάδεηγκα, νη πξψηεο πξνζπάζεηεο κεηαπνιηηεπηηθά ζηεξίδνληαη ζηα αηηήκαηα γηα εθδεκνθξαηηζκφ ηεο εθπαίδεπζεο βάζεη ησλ αξρψλ ηεο ηζφηεηαο θαη ηεο ιατθήο ζπκκεηνρήο. Ζ εθπαίδεπζε ζεσξείηαη θνηλσληθφ αγαζφ θαη δηθαίσκα θάζε πνιίηε. Ζ γλψζε ηαπηίδεηαη κε ηελ πξφνδν θαη ηελ θνηλσληθή αιιαγή. Σηο αξρέο απηέο ελζηεξλίδνληαη φιεο νη πνιηηηθέο δπλάκεηο θαη δηακνξθψλνπλ ηελ εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή ησλ θνκκάησλ κέρξη θαη ην 1985 πεξίπνπ. 34 Αξγφηεξα, πξνο ηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1980 θαη θάησ απφ ηελ επίδξαζε ηνπ δηεζλνχο θιίκαηνο θαη ησλ νηθνλνκηθψλ ζπγθπξηψλ, παξαηεξείηαη κηα ζηξνθή ζηελ εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή. Ζ γλψζε ηείλεη λα πεξηνξηζηεί ζηελ ηερληθά θαη νηθνλνκηθά 32 Μηιψληαο γηα αηηηαθή εξκελεία ελφο θνηλσληθνχ θαηλνκέλνπ, ν Durkheim ελλνεί κηα εξκελεία πνπ λα δείρλεη «πψο γελλήζεθε ή γηαηί είλαη απηφ πνπ είλαη». Παξαηίζεηαη ζην Blackledge D.& Hunt B. (1994): Κνηλωληνινγία ηεο Δθπαίδεπζεο, Αζήλα: Μεηαίρκην, ζ ην ίδην, ζ Κππξηαλφο Π. (2004): ν.π.18, ζ

19 αμηνπνηήζηκε πιεξνθνξία θαη εθαξκνγή. 35 Δπηδηψθεηαη κεγαιχηεξε ζχλδεζε ηεο εθπαίδεπζεο κε ηελ αγνξά εξγαζίαο, κηα ζηξνθή πξνο λενθηιειεχζεξεο ηδενινγίεο, κε θχξην ζηφρν ηε κεγαιχηεξε «απνδνηηθφηεηα» ηεο εθπαίδεπζεο, έλαλ φξν αξθεηά ζπγθερπκέλν. 36 Απφ ηε δεθαεηία ηνπ 1990 θαη έσο ηηο κέξεο καο, νη δηεζλείο πνιηηηθέο ζέηνπλ σο άκεζν ζηφρν ηε «δηα βίνπ κάζεζε», 37 γεγνλφο πνπ ζεκαηνδνηεί θαη ηε άξζε ησλ νξίσλ κεηαμχ ζρνιηθνχ θαη επαγγεικαηηθνχ ρψξνπ θαη ηε δηαηήξεζε φιν θαη κεγαιχηεξνπ αξηζκνχ καζεηψλ θαη γηα κεγαιχηεξν ρξνληθφ δηάζηεκα ζην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα. Σν δηάζηεκα απηφ ηεο κεηάβαζεο απφ κηα λεσηεξηθή ζε κηα κεηαλεσηεξηθή επνρή αιιάδεη θαη ην εζηθφ κήλπκα ηεο εθπαίδεπζεο. Απνζηνιή ηεο παηδείαο ζηελ πξψηε πεξίνδν είλαη ν δεκηνπξγηθφο θαη πνιηηηζκέλνο άλζξσπνο, ν ελεξγφο πνιίηεο, ελψ ζηε δεχηεξε πεξίνδν, ζηφρνο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζπζηεκάησλ είλαη ε θαιιηέξγεηα ζηνπο καζεηέο ησλ δεμηνηήησλ ηεο επειημίαο, ηεο απνηειεζκαηηθφηεηαο, θαη ηεο απηφλνκεο θαη πνηνηηθήο εξγαζίαο, ψζηε λα βνεζεζνχλ νη ρψξεο λα γίλνπλ πην αληαγσληζηηθέο. ηελ λεσηεξηθή επνρή επηθξαηεί ην θξάηνο πξφλνηαο πνπ δίλεη έκθαζε ζηελ ηζφηεηα επθαηξηψλ, ελψ ζηελ κεηαλεσηεξηθή ην λενθηιειεχζεξν θξάηνο, πνπ δίλεη έκθαζε ζηελ πνηφηεηα θαη απνδνηηθφηεηα. 38 ηε κειεηψκελε απηή ρξνληθή πεξίνδν ελδεηθηηθά αλαθέξνπκε φηη, κέρξη ην 1964 ε δηαδηθαζία εηζαγσγήο ζηα παλεπηζηήκηα δηεθπεξαησλφηαλ απφ ηα ίδηα ηα ηδξχκαηα. Απφ ην 1964 νη «εηζαγσγηθέο» φπσο νλνκάδνληαη πεξλνχλ ζηελ δηθαηνδνζία ηνπ Τπνπξγείνπ Παηδείαο θαη δηελεξγνχληαη ζε παλειιαδηθφ επίπεδν. Σν 1965 εθαξκφδεηαη ε «κεηαξξχζκηζε Παπαλνχηζνπ». Οη καζεηέο επέιεγαλ κεηαμχ δχν θαηεπζχλζεσλ (ζεσξεηηθήο θαη πξαθηηθήο), εμεηάδνληαλ ζε θνηλά καζήκαηα, 39 αιιά είραλ δηαθνξεηηθνχο ζπληειεζηέο βαξχηεηαο αλάινγα κε ηελ θαηεχζπλζε. Ζ εμεηαζηέα χιε αθνξνχζε ηε δηδαθηέα χιε ησλ ηξηψλ ηάμεσλ 35 Κππξηαλφο Π.- Μαλαξηψηεο Υ. (2002): «Παηδαγσγηθά θαη Ηδενινγία: Αληηιήςεηο θαη δηακάρεο γηα ηελ πξφζβαζε ζην ζρνιείν ζηελ Διιάδα ( )», Πξαθηηθά 2 νπ δηεζλνύο ζπλεδξίνπ «Ζ παηδεία ζηελ Απγή ηνπ 21 νπ αη. Ηζηνξηθνζπγθξηηηθέο Πξνζεγγίζεηο», Πάηξα, 4-6 Οθησβξίνπ 36 Μέζσ ηεο πξνβαιιφκελεο πνηφηεηαο θαη απνδνηηθφηεηαο ηνπ ζρνιείνπ αλαγλσξίδεηαη θαη ε ηδησηηθή εθπαίδεπζε πνπ ζα ιεηηνπξγήζεη αληαγσληζηηθά σο πξνο ην θξάηνο θαη φρη ζπκπιεξσκαηηθά. Παξαηίζεηαη ζην Κππξηαλφο Π. (2002): Νενειιεληθό Δθπαηδεπηηθό ύζηεκα - Παλεπηζηεκηαθέο εκεηώζεηο, Πάηξα: Παλεπηζηήκην Παηξψλ -Σκήκα Δθηππψζεσλ, ζ Ζ δηα βίνπ κάζεζε πεξηιακβάλεη φιεο ηηο καζεζηαθέο θαη εθπαηδεπηηθέο δξαζηεξηφηεηεο νπνηνπδήπνηε ηχπνπ, πεξηερνκέλνπ ε βαζκίδαο πνπ ιακβάλνπλ ρψξα ζε ηππηθά, κε -ηππηθά θαη άηππα εθπαηδεπηηθά πιαίζηα θαη ζηηο νπνίεο ζπκκεηέρνπλ πνιίηεο θάζε ειηθίαο θαη κνξθσηηθνχ επηπέδνπ ζε νπνηαδήπνηε θάζε ηνπ βηνινγηθνχ θαη θνηλσληθνχ ηνπο θχθινπ. χκθσλα κε ηνπο Edwards & Usher (2001), ε δηα βίνπ κάζεζε είλαη ε κεηαλεσηεξηθή θαηάζηαζε ηεο εθπαίδεπζεο. Παξαηίζεηαη ζην Καξαιήο Θ: «Γηα Βίνπ Μάζεζε, Δθπαίδεπζε, Δλειίθσλ θαη Δλεξγφο Πνιίηεο» ζην Μπάιηαο. (επηκ): Δλεξγφο Πνιίηεο θαη Δθπαίδεπζε, Αζήλα: Gutenberg, 2008, ζ Πεξζηάλεο Π.(2001):«Ζ ειιεληθή κεηαξξχζκηζε «Δθπαίδεπζε 2000-Παηδεία Αλνηθηψλ Οξηδφλησλ. Μηα ζπγθξηηηθή ζεψξεζε», Παηδαγωγηθή Δπηζεώξεζε, η.31, ζ Σα εμεηαδφκελα καζήκαηα ήηαλ: αξραία ειιεληθά, λέα ειιεληθά, καζεκαηηθά, θπζηθά (θπζηθή-ρεκείααλζξσπνινγία), ηζηνξία. 15

20 ηνπ ιπθείνπ, ελψ εθηφο απφ ην βαζκφ ησλ καζεκάησλ γηα ηελ εηζαγσγή ζηηο ζρνιέο ιακβάλνληαλ ππφςε ν βαζκφο πξναγσγήο ηεο Β Λπθείνπ θαη ν βαζκφο απνιπηεξίνπ. Απφ ην 1967 έσο ην 1979 πξαγκαηνπνηνχληαλ «γεληθέο εηζηηήξηεο εμεηάζεηο» ζε θχθινπο ζρνιψλ ΑΔΗ θαη θχθινπο ζρνιψλ ΚΑΣΔΔ. Αλάινγα κε ηνλ θχθιν επηινγήο ν ππνςήθηνο εμεηαδφηαλ ζε ηξία, ηέζζεξα, ή πέληε καζήκαηα, ελψ θαηαξγήζεθαλ νη ζπληειεζηέο βαξχηεηαο. Δπί ππνπξγίαο Απφζηνινπ Καθιακάλε, θαζηεξψλεηαη ζηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1980 ν ζεζκφο ησλ «δεζκψλ», ( πνπ είλαη θαη ην καθξνβηφηεξν ζχζηεκα-ίζρπζε έσο ην 1999) κε παλειιήληεο εμεηάζεηο ζηα καζήκαηα θάζε δέζκεο γηα ηελ εηζαγσγή ζηα παλεπηζηήκηα. Σν 1993 επί ππνπξγίαο Γ. Παπαλδξένπ γίλεηαη ε πξφηαζε γηα αιιαγή ηνπ ηξφπνπ εηζαγσγήο ζηα παλεπηζηήκηα θαη γηα θαζηέξσζε ηνπ «Δζληθνχ Απνιπηεξίνπ», αιιαγή πνπ γίλεηαη ιίγα ρξφληα αξγφηεξα κε ππνπξγφ ηνλ Γεξάζηκν Αξζέλε θαη ην Νφκν 2525/1997 (ζεζκφο Δληαίνπ Λπθείνπ), ν νπνίνο νδήγεζε θαη ζε αλαηαξαρέο ζην ρψξν ηεο παηδείαο. Σν ηειεπηαίν ζχζηεκα ησλ «θαηεπζχλζεσλ» ηζρχεη κέρξη ηηο κέξεο καο κε αξθεηέο δηαθνξνπνηήζεηο απφ ην αξρηθφ: κηθξφηεξν αξηζκφ καζεκάησλ απφ ηνλ αξρηθά ζρεδηαζκέλν, θαηάξγεζε ησλ εμεηάζεσλ ζηε Β Λπθείνπ απφ ην 2004, θαηάξγεζε ησλ ΣΔΔ (Σερληθψλ Δπαγγεικαηηθψλ Δθπαηδεπηεξίσλ) θαη δεκηνπξγία ησλ ΔΠΑΛ (Δπαγγεικαηηθψλ Λπθείσλ) θαη ησλ ΔΠΑ (Δπαγγεικαηηθψλ ρνιψλ) θαη θαζηέξσζε ηεο βαζκνινγηθήο βάζεο ηνπ 10 σο θαηψηαηνπ νξίνπ γηα ηελ εηζαγσγή ζε θάπνηα ζρνιή. Σν ζέκα ηεο παηδείαο θαη ηνπ ζπζηήκαηνο εηζαγσγήο ζηελ ηξηηνβάζκηα εθπαίδεπζε αλαθηλείηαη δηαξθψο ηφζν ζηνλ πνιηηηθφ ιφγν ησλ θνκκάησλ, ησλ ζπλδηθαιηζηηθψλ παξαηάμεσλ ησλ εθπαηδεπηηθψλ, φζν θαη ησλ πνιηηψλ θαη ησλ κέζσλ καδηθήο ελεκέξσζεο. Δίλαη πάληα επίθαηξν θαζψο ην ειιεληθφ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα ραξαθηεξίδεηαη απφ: απμεκέλεο νηθνγελεηαθέο δαπάλεο γηα ηελ εθπαίδεπζε ησλ παηδηψλ. Μεγάια ηκήκαηα ηνπ πιεζπζκνχ αλεμάξηεηα απφ θνηλσληθή ζπλζήθε, ζπλερίδνπλ λα «επελδχνπλ» ζηνπο ζρνιηθνχο ηίηινπο θαη ηελ εθπαίδεπζε. 40 ηελ απνπζία κηαο γεληθήο ζηξαηεγηθήο ρξεκαηνδφηεζεο ηεο εθπαίδεπζεο. 41 κηα έιιεηςε εκπηζηνζχλεο ζε πνιιά επίπεδα ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο φπσο δείρλεη ε έθζεζε ηνπ Ο.Ο..Α (ην 1995) γηα ηελ ειιεληθή εθπαίδεπζε. ρακειέο επηδφζεηο ησλ Διιήλσλ καζεηψλ ζε ζρέζε κε καζεηέο άιισλ ρσξψλ Κππξηαλφο Π: ν.π.15, ζ Πεζκαδφγινπ (1981): Παξαηίζεηαη ζην Georgiadis N.(2007): ν.π Wobmann Ludger & Munich Cesifo (2003): European education production functions : what makes a difference for student achievement in Europe? n.190, European Comission p.52. Καη ην Τπνπξγείν Παηδείαο ζε αλαθνίλσζε ηνπ αλαγλσξίδεη φηη νη επηδφζεηο ησλ Διιήλσλ καζεηψλ ήηαλ ρακειέο ζην δηαγσληζκφ PISA πνπ ζπκκεηείρε ε ρψξα καο, σζηφζν αλαθέξεη φηη ζχκθσλα κε επηζηεκνληθέο ελψζεηο ηα ζπγθεθξηκέλα απνηειέζκαηα κπνξνχλ λα απνδνζνχλ ζην γεγνλφο φηη νη ζρεηηθέο εξσηήζεηο ήηαλ πξνζαξκνζκέλεο ζηα 16

21 απμαλφκελεο θνηλσληθέο αληζφηεηεο ζην ρψξν ηεο αλψηαηεο εθπαίδεπζεο. ζν απμάλεηαη ην πνζνζηφ ησλ εηζαθηέσλ ζηα παλεπηζηήκηα, ηφζν κεηψλεηαη ν αξηζκφο απηψλ πνπ πξνέξρνληαη απφ ηα νηθνλνκηθά αδχλακα ζηξψκαηα. 43 έλα γξαθεηνθξαηηθφ, ζπγθεληξσηηθφ, ηεξαξρηθά δνκεκέλν κνληέιν δηνίθεζεο πνπ ιεηηνπξγεί σο ζχζηεκα πνιηηηθν-ηδενινγηθνχ ειέγρνπ ηεο εθπαίδεπζεο. 44 Σν θπξηφηεξν φκσο πξφβιεκα ζε ζρέζε κε ηα παξαπάλσ είλαη φηη σο ρψξα αληηκεησπίδνπκε απηά ηα πξνβιήκαηα ή λνκίδνπκε φηη κπνξνχκε λα ηα ιχζνπκε κφλν κε λνκηθέο ξπζκίζεηο, νη νπνίεο ελ ηέιεη είηε απνηπγράλνπλ είηε δελ εθαξκφδνληαη. Ζ αδπλακία παξαγσγήο εμεηδηθεπκέλσλ ζέζεσλ, ν εκπεηξηζκφο ησλ εθπαηδεπηηθψλ απνθάζεσλ, ε έιιεηςε ελεκέξσζεο ησλ δηεζλψλ εμειίμεσλ, εξεπλψλ, εκπεηξηψλ ζηνπο αληίζηνηρνπο εθπαηδεπηηθνχο γλσζηηθνχο ηνκείο, απνηεινχλ έλα ελδνγελέο θαηλφκελν ηεο εθπαηδεπηηθήο πνιηηηθήο ζε φινπο ηνπο ηνκείο ηεο πνιηηηθήο θαη θνηλσληθήο ζθαίξαο. 45 Ζ εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή ησλ ηειεπηαίσλ ηξηαληαπέληε ρξφλσλ ππήξμε απνζπαζκαηηθή θαη απέβιεπε ζηελ ηθαλνπνίεζε ηνπ θνκκαηηθνχ ζπκθέξνληνο κε ζαθείο επηξξνέο απφ εζσηεξηθνχο θαη εμσηεξηθνχο παξάγνληεο. Έηζη ε πνξεία ηεο εθπαηδεπηηθήο κεηαξξχζκηζεο ζηελ Διιάδα έρεη παξνκνηαζηεί κε ηελ θαηάξα ηνπ ίζπθνπ-κηα αδηάθνπε, θνπηψδεο θαη αλνινθιήξσηε πξνζπάζεηα. 46 Οη αλνινθιήξσηεο πνιηηηθέο ζην ρψξν ηεο εθπαίδεπζεο κπνξνχλ λα εμεγεζνχλ απφ ην γεγνλφο φηη θαηά θχξην ιφγν είλαη πξνζσπηθέο. Δίλαη ελδεηθηηθή ηνπ φινπ θιίκαηνο πνπ επηθξαηεί ζην ρψξν ηεο εθπαίδεπζεο, ε δήισζε ελφο πξψελ Τπνπξγνχ Παηδείαο, 47 φηη «ζηε ρψξα καο επηθξαηεί ην δπζάξεζην θαηλφκελν, ν θάζε Τπνπξγφο Παηδείαο πνπ αλαιακβάλεη, λα ζεσξεί θαζήθνλ ηνπ λα ηαπηηζηεί κε κηα κεηαξξχζκηζε». Καη ζηελ πεξίνδν απηή ελαιιάρηεθαλ ζηελ εμνπζία 20 ππνπξγνί Παηδείαο. 48 αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα ησλ Αγγινζαμνληθψλ ρσξψλ, θαη γηα ην ιφγν απηφ ρψξεο κε δηαθνξεηηθή παξάδνζε εκθαλίδνπλ κηθξφηεξεο επηδφζεηο. Γηαδηθηπαθά ζην 43 Μνπδέιεο Ν: «Οη εθπαηδεπηηθέο αληζφηεηεο ζηελ πξφζβαζε ζηελ Σξηηνβάζκηα Δθπαίδεπζε», ζην Κέληξν Αλάπηπμεο Δθπαηδεπηηθήο Πνιηηηθήο Γ..Δ.Δ.: Μειέηε ηνπ πζηήκαηνο Πξόζβαζεο ζηελ Σξηηνβάζκηα Δθπαίδεπζε, Γεληθέο Δμεηάζεηο 2004, 2005, 2006, η.12 «ελάξηα Δθπαηδεπηηθήο Πνιηηηθήο, Εψλεο Δθπαηδεπηηθήο Πξνηεξαηφηεηαο», ζ Μπνπδάθεο.(2002): Δθπαηδεπηηθέο Μεηαξξπζκίζεηο ζηελ Διιάδα. Πξωηνβάζκηα θαη Γεπηεξνβάζκηα, Γεληθή θαη Σερληθνεπαγγεικαηηθή Δθπαίδεπζε, Αζήλα: Gutenberg η. Β, ζ Καδακίαο (1983) & Ζιηνχ Μ. (1982): Παξαηίζεηαη ζην Γνχθαο Υξ. (1997): Δθπαηδεπηηθή Πνιηηηθή θαη Δμνπζία, Αζήλα: Γξεγφξεο, ζ Καδακίαο Α.: «Ζ θαηάξα ηνπ ίζπθνπ ζηελ ειιεληθή εθπαηδεπηηθή κεηαξξχζκηζε: Μηα θνηλσληθν-πνιηηηθή θαη πνιηηηζκηθή εξκελεία», ζην Μπνπδάθεο. (2002):ν.π. 44, ζ Βαξβηηζηψηεο Η. (1997): «Γηα κηα πξαγκαηηθή ηζφηεηα ζηελ ειιεληθή εθπαίδεπζε», ΣΟ ΒΖΜΑ, , ζ. Α23 48 Οη Τπνπξγνί Παηδείαο ην δηάζηεκα είλαη νη εμήο: Ν. Λνχξνο, Π. Εέππνο, Γ. Ράιιεο, Η. Βαξβηηζηψηεο, Αζ.Σαιηαδνχξνο, Δι. Βεξπβάθεο, Απ. Καθιακάλεο, Αλ.Σξίηζεο, Γ. Παπαλδξένπ (2 θνξέο), Β. Κνληνγηαλλφπνπινο (2 θνξέο), Κ. Γεζπνηφπνπινο (2 θνξέο), Κ. εκίηεο, Γ. νπθιηάο, Γ. Φαηνχξνο, Γ.Αξζέλεο, Π. Δπζπκίνπ, Μ. Γηαλλάθνπ, Δ.ηπιηαλίδεο, Α. πειησηφπνπινο, Α. Γηακαληνπνχινπ. 17

22 πκπεξαζκαηηθά, κπνξνχκε λα πνχκε φηη θχξην δεηνχκελν ηεο παξνχζαο εξγαζίαο είλαη λα θαηαλνήζνπκε ηα γηαηί. Γηαηί δελ ππάξρεη έλαο εληαίνο ζπγθξνηεκέλνο εθπαηδεπηηθφο πνιηηηθφο ιφγνο, αιιά ην εθάζηνηε θπβεξλψλ θφκκα θηάλεη ζην ζεκείν λα κελ εθαξκφδεη ή λα απνξξίπηεη ελ νλφκαηη κηαο ζπγθεθξηκέλεο ηδενινγίαο ζεηηθά ζηνηρεία ηεο πνιηηηθήο ηνπ αληίπαινπ θφκκαηνο; Γηαηί ελψ ζηε ζπλείδεζε ηεο ειιεληθήο θνηλσλίαο ε κφξθσζε έρεη κεγάιε αμία, ην ζρνιείν ράλεη ηνλ πξσηαξρηθφ ξφιν κεηάδνζεο ηεο γλψζεο ζπγθξηηηθά κε ην θξνληηζηήξην, φηαλ δηαθπβεχεηαη ε επηηπρία ελφο αηφκνπ ζηηο παλειιήληεο εμεηάζεηο; Καη γηαηί ν πξνζαλαηνιηζκφο ησλ ειιεληθψλ εθπαηδεπηηθψλ κεηαξξπζκίζεσλ λα ππαθνχεη ζηε ινγηθή ηεο ειαρηζηνπνίεζεο ή απνηξνπήο ηνπ πνιηηηθνχ θφζηνπο απφ ηελ πινπνίεζε ηνπο ρσξίο λα ιακβάλνληαη ππφςε νη ζπλέπεηεο ησλ πνιηηηθψλ απνθάζεσλ ζηνπο άκεζα ελδηαθεξφκελνπο θνξείο; Μήπσο ηειηθά αλ πηνζεηήζνπκε ηελ άπνςε ηνπ Νηπξθέηκ φηη ε εθπαίδεπζε αιιάδεη θαζψο αιιάδεη ε θνηλσλία, πνιιέο πξνζπάζεηεο λα αιιάμεη ην εμεηαζηηθφ ζχζηεκα απνδείρηεθαλ θξνχδεο επεηδή αθξηβψο ε ειιεληθή θνηλσλία απνδείρηεθε αλέηνηκε λα αιιάμεη; 18

23 ΚΔΦΑΛΑΙΟ 1 ο ΙΣΟΡΙΚΗ ΑΝΑΓΡΟΜΗ ΣΩΝ ΘΔΜΙΚΩΝ ΑΛΛΑΓΩΝ ΣΗΝ ΠΔΡΙΟΓΟ Σν δήηεκα ηεο εηζαγσγήο ζηελ Σξηηνβάζκηα Δθπαίδεπζε Σν ελδηαθέξνλ καζεηψλ θαη γνληψλ γηα ηελ εηζαγσγή ζηελ Σξηηνβάζκηα Δθπαίδεπζε είλαη άξξεθηα ζπλδεδεκέλν κε ηε καδηθνπνίεζε ηεο Γεπηεξνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο. Ζ αχμεζε ηνπ πνζνζηνχ ησλ απνθνίησλ ηεο, είρε ζαλ απνηέιεζκα ηελ ππνβάζκηζε ηνπ απνιπηεξίνπ Λπθείνπ σο θξηηεξίνπ επαγγεικαηηθήο θαη θνηλσληθήο έληαμεο ζε ζέζεηο κε πςειφ γφεηξν θαη αληίζηνηρεο απνιαβέο θαη ηεο κεηαηφπηζεο απηνχ ηνπ ξφινπ ζηελ Σξηηνβάζκηα Δθπαίδεπζε. 49 Ζ καδηθνπνίεζε ηεο Γεπηεξνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο θαη ε θαηάξγεζε ησλ εηζαγσγηθψλ εμεηάζεσλ γηα απηή ηελ εθπαηδεπηηθή βαζκίδα, ζεκαηνδνηεί θαη ηελ αλάγθε κεηάζεζεο ηνπ επηιεθηηθνχ ηεο ξφινπ ζηελ επφκελε βαζκίδα. πσο επηζεκαίλνπλ ζηελ θξηηηθή ηνπο νη νπαδνί ηεο καξμηζηηθήο ζεψξεζεο γηα ηελ εθπαίδεπζε, φηαλ παξαηεξνχληαη εμηζσηηθέο ηάζεηο ζε κηα εθπαηδεπηηθή βαζκίδα, επηρεηξείηαη λα κεηαηνπηζηεί ε αλαπαξαγσγή ησλ ηεξαξρηθψλ ζρέζεσλ ησλ θνηλσληθψλ ππνθεηκέλσλ ζηελ επφκελε. Σν δήηεκα ηεο εηζαγσγήο ησλ καζεηψλ ζηελ Σξηηνβάζκηα Δθπαίδεπζε αξρίδεη λα απαζρνιεί φπσο πξναλαθέξζεθε ηηο πνιηηηθέο εγεζίεο ησλ θπβεξλψλησλ θνκκάησλ απφ ην 1964, έηνο θαηά ην νπνίν πεξλάεη ε επζχλε ηεο δηαδηθαζίαο απηήο απφ ηα Σξηηνβάζκηα Ηδξχκαηα ζην Τπνπξγείν Παηδείαο. Ζ πξνβιεκαηηθή πνπ αλαπηχζζεηαη δηαρξνληθά γχξσ απφ ην δήηεκα απηφ αθνξά ηφζν ην θαηά πφζν είλαη εθηθηή ή φρη ε ειεχζεξε πξφζβαζε ζηελ Σξηηνβάζκηα Δθπαίδεπζε ησλ απνθνίησλ Λπθείνπ, ηνλ δίθαην θαη αδηάβιεην ραξαθηήξα ηεο δηαδηθαζίαο ησλ εμεηάζεσλ, ηα εμεηαδφκελα καζήκαηα θαη ηελ χιε, θαζψο θαη ηελ απφθαζε γηα απνδέζκεπζε ή φρη ηνπ Λπθείνπ απφ ηε δηαδηθαζία ησλ εηζαγσγηθψλ εμεηάζεσλ. 50 Πέξαλ απηψλ φκσο πξνβαιιφκελνο ζηφρνο είλαη θαη ε θαηαπνιέκεζε ηνπ παξαεθπαηδεπηηθνχ δηθηχνπ, πνπ φπσο δείρλνπλ ηα ζηαηηζηηθά ζηνηρεία φρη κφλν εδξαηψλεηαη πνζνηηθά, αιιά θαη 49 Κνληνγηαλλνπνχινπ-Πνιπδσξίδε Γ. (1995): ν.π.5, ζ Μπνπξίηζαο Γ. (2006): «Σν λέν ζχζηεκα πξφζβαζεο ζηελ ηξηηνβάζκηα εθπαίδεπζε κηα ζπγθξηηηθή πξνζέγγηζε», Πξαθηηθά 4 νπ Γηεζλνύο Δπηζηεκνληθνύ πλεδξίνπ «Ηζηνξία Δθπαίδεπζεο», Πάηξα, 6-8 Οθησβξίνπ 19