LLOYD S. Η Βάσω Κατράκη στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης. σελ Κωδικός: 4526

Transcript

1 Η Βάσω Κατράκη στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης σελ Κωδικός: 4526 ΤΑ ΝΕΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ART PRESS, Αγαθουπόλεως 4, T.K ΜΗΝΙΑΙΑ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ, ΚΟΥΛΤΟΥΡΑΣ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ, ΧΡΟΝΟΣ 20ός, Νο 191, ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2010 Τιμή: 2,5 Φωτογραφία του Οδυσσέα Βαχαρίδη. Άλκης Γκίνης: «Ζοφερόν δράμα εντός απαστράπτοντος ταχυ- βραστήρος», λάδι, Διάστ. 80,5x55 εκ. LLOYD S ΑΣΦΑΛΙΣΗ ΕΡΓΩΝ ΤΕΧΝΗΣ & ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΩΝ ΣΥΛΛΕΚΤΙΚΗΣ ΑΞΙΑΣ Γ. ΚΑΡΑΒΙΑΣ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ / ΕΞΟΥΣΙΟΔΟΤΗΜΕΝΟΙ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΤΕΣ ΕΥΡΙΠΙΔΟΥ 12, ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ , , FAX:

2 2 Ειδήσεις ΤΑ ΝΕΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ, Νο 191, ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2010 ΤΑ ΝΕΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ Μηνιαία εφημερίδα ενημέρωσης, κουλτούρας, οικονομίας Κωδικός 4526 Ιδιοκτησία ART PRESS «Α. ΑΓΓΕΛΗ ΚΑΡΔΟYΛΑΚΗ & ΣΙΑ» Ο.Ε. Εκδότης Αρτεμις Καρδουλάκη Διευθυντής Άρτεμις Καρδουλάκη Αρχισυντάκτης Οικονομικών Γιάννης Αγγέλης Διορθώσεις κειμένων Ελένη Νικολαΐδου Υπέυθυνη ιστοσελίδας Σοφία Κοζάκη Συνεργάτες Γιώργος Αγγέλης Αθανάσιος Αλατάς Αλεξάνδρα Αντωνιάδου Δημοσθένης Δαββέτας Βαγγέλης Δημητρέας Ντόρα Ηλιοπούλου Ρογκάν Γιάννης Κολοκοτρώνης Δωροθέα Κοντελετζίδου Κατερίνα Κοσκινά Δήμητρα Κουντή Eλένη Κυπραίου Εμμανουήλ Μαυρομμάτης Σάββας Μιχαήλ Μαίρη Μιχαηλίδου Φωτεινή Μπάρκα Ανδρέας Μπελεζίνης Έλια Νικητοπούλου Ανδρέας Παγουλάτος Ρένα Παρασκευοπούλου Νατάσα Ρουχωτά Δήμητρα Σιατερλή Θάλεια Στεφανίδου Έφη Στρούζα Σταύρος Τσιγκόγλου Μαρία Τσιλιμιδού Δώρα Φωτοπούλου Σόνια Χαϊμαντά Άννα Χατζηγιαννάκη Ανταποκριτές εξωτερικού Φλωρεντία: Giuliano Serafini Κύπρος: Μαρίνα Σχίζα Διεύθυνση Επικοινωνίας - Marketing Ρένα Παρασκευοπούλου Σύνταξη-Δημόσιες Σχέσεις Αγαθουπόλεως 4, Αθήνα τηλ , , κιν Fax: artpress@otenet.gr Παραγωγή: Art Press Φιλμ-Μοντάζ: ΦΩΤΟΣΥΝΘΕΣΗ Χρυσοστόμου 20, Περιστέρι, Τηλ: Τυπογραφείο: ΜΙΧΑΛΗΣ Ι. ΤΣΙΑΔΗΣ τηλ Θεσ/νικη Κεντρική Διάθεση Πρακτορείο Πουλουκτσή Λασάνη 3, Τηλ: Απαγορεύεται η αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή ολική, μερική ή περιληπτική ή κατά παράφραση ή διασκευή απόδοση κειμένων καθ οιονδήποτε τρόπο, μηχανικό, ηλεκτρονικό φωτοτυπικό, ηχογράφησης ή άλλο χωρίς προηγούμενη γραπτή άδεια του εκδότη. Η εφημερίδα «Ν.Τ.» έχει ως εκδοτικό πρότυπο την εφημερίδα «Il Giornale dell Arte» που εκδίδεται στο Τορίνο και την εφημερίδα «The Art Newspaper» που εκδίδεται στο Λονδίνο. «Τα Νέα της Τέχνης» αναδημοσιεύουν ελεύθερα άρθρα των δυο αυτών εφημερίδων οι οποίες όμως δεν έχουν νομική συνυπευθυνότητα για τα δημοσιεύματα των «Ν.Τ.» Τα ενυπόγραφα άρθρα δεν εκφράζουν απαραίτητα απόψεις της εφημερίδας. Η εφημερίδα στο πλαίσιο του ρόλου της για την υποστήριξη των Καλών Τεχνών διατηρεί το δικαίωμα να παρουσιάζει, χωρίς αμοιβή ή άλλη υποχρέωση του καλλιτέχνη, με κείμενα, ανακοινώσεις ή με συνθέσεις έργων - γραμμάτων και γραμμικών σχεδίων το έργο των καλλιτεχνών που επιλέγει. Τα τηλέφωνά μας είναι: Tηλ , , , Fax: artpress@otenet.gr Μεγαλύτερη από ποτέ ήταν η συμμετοχή στο φετινό Frieze, τη σημαντικότερη εμπορική έκθεση σύγχρονης τέχνης στη Βρετανία, στην οποία έλαβαν μέρος 173 γκαλερί. Ιδιαίτερη εντύπωση προκάλεσε αυτή τη χρονιά η έλλειψη έργων τέχνης με προκλητικό ή σοκαριστικό περιεχόμενο. Σπάνιζαν επίσης οι αναφορές στην οικονομική κρίση, όπως το έργο σε νέον του Jonathan Monk της Lisson Gallery με την επιγραφή «Tax payers money» και ο πίνακας του Pavel Pepperstein στην Regina Gallery, που προσωποποιεί τον καπιταλισμό ως ετοιμοθάνατο γκάνγκστερ. Οι περισσότερες γκαλερί πάντως, έδειξαν προτίμηση στους πίνακες και τα σκίτσα, ενώ τα εικαστικά βίντεο, σε σχέση με προηγούμενες χρονιές, ήταν μετρημένα. Στην πλειοψηφία τους, οι έμποροι έδειξαν ικανοποιημένοι, δηλώνοντας ότι εμφανίστηκαν στο χώρο αρκετοί νέοι αγοραστές. Σε αντίθεση με πέρυσι, σημειώθηκαν σημαντικές πωλήσεις μέσα στις πρώτες ώρες των εγκαινίων. «Οι τιμές φαίνονται αρκετά λογικές», δήλωσε ο Morgan Λονδίνο Νέοι αγοραστές στη σύγχρονη τέχνη και έλλειψη ρίσκων από τους εμπόρους στη Frieze Art fair 2010 Long, επικεφαλής των επενδύσεων τέχνης στη Fine Art Fund του Λονδίνου. «Η φουάρ είναι ένα μέρος όπου οι έμποροι προσπαθούν να είναι λογικοί και αυτές δεν είναι εποχές για να ξεφεύγει κανείς με τις αξίες των έργων. Τα τελευταία χρόνια, το Frieze έχει γίνει όλο και πιο εμπορικό. Οι μεγαλύτερες γκαλερί δεν είναι πλέον διατεθειμένες να παίρνουν ρίσκα». Με τα φώτα της διεθνούς οικονομίας να στρέφονται και το 2010 προς τη Βραζιλία, δε θα έπρεπε να μας εκπλήσσει η δυναμική παρουσία γκαλερί στη φουάρ, όπως: A Gentil Carioca, Vermelho, Fortes Vilaça και καλλιτεχνών από πόλεις, όπως το Σάο Πάολο και το Ρίο ντε Τζανέιρο. Συγκεκριμένα, τα γλυπτά του Carlos Bevilacqua, που θυμίζουν μοντέλα ηλιακού συστήματος και παραπέμπουν σε μια παράδοση κινούμενων κατασκευών που ξεκινάει από τον Alexander Calder, εμφανίστηκαν για πρώτη φορά στην Ευρώπη. Η Βραζιλιάνα Maria Nepomuceno, που εκπροσωπείται μεταξύ άλλων και από τη λονδρέζικη Victoria Miro, παρουσίασε συμπλέγματα από σκοινί, τα οποία χαρακτηρίζονται από αλλόκοτο πλέξιμο και πολύπλοκες αναδιπλώσεις. Έργα των ήδη καταξιωμένων Mεξικανών Gabriel Orozco και Damian Ortega συμπεριλήφθηκαν από αρκετές γκαλερί, λατινοαμερικανικές αλλά και ευρωπαϊκές. Η κολεκτίβα Los Carpinteros από την Κούβα, δημιούργησε για τη Fortes Vilaça το «Reading Room», μια κατασκευή από ινοσανίδα, που πουλήθηκε σε έναν Ευρωπαίο συλλέκτη για $ Η πρωτοβουλία Frieze Frame συνεχίστηκε φέτος για δεύτερη φορά. Σύμφωνα με το πρότζεκτ, μια ομάδα επιμελητών επιλέγει, σε συνεργασία με τους διοργανωτές της φουάρ, κάποιες γκαλερί με χρόνο λειτουργίας λιγότερο από έξι έτη, των οποίων το εκθεσιακό πρόγραμμα θεώρησαν ότι ξεχώρισε. Οι γκαλερί αυτές αφιερώνουν το χώρο τους σε έναν μόνο καλλιτέχνη. Το Frame αποτελεί ένα από τα πιο ενδιαφέροντα τμήματα της φουάρ, αφού όχι μόνο προβάλλει τις πιο σύγχρονες τάσεις στο χώρο της τέχνης, αλλά συχνά έχει και την πιο συγκροτημένη παρουσίαση. Ονόματα που ξεχώρισαν ήταν ο Des Hughes της Ancient & Modern, ο οποίος εντυπωσίασε το κοινό με εγκατάσταση που θύμιζε μεσαιωνικό μαυσωλείο, καθώς και ο Frank Haines στη νεοϋορκέζικη Lisa Cooley, που έδειξε μια σειρά από φωτογραφίες με ζωντανά φλούο χρώματα και φουτουριστική αισθητική. Στις εδραιωμένες γκαλερί, μερικές από τις σημαντικότερες πωλήσεις σημειώθηκαν στη Lisson Gallery, όπου γλυπτά του Anish Kapoor κυμάνθηκαν από μέχρι Ο Nicholas Logsdail, διευθυντής της εν λόγω γκαλερί, δήλωσε ότι «οι επενδυτές, φοβούμενοι πλέον τις χρηματοοικονομικές αγορές, δίνουν περισσότερη προσοχή στην τέχνη». Ο Γερμανός Georg Baselitz πουλήθηκε αμέσως στα από τη γαλλική Thaddaeus Ropac. Τα πιο ακριβά έργα ήταν το «The True Artist Helps the World by Revealing Mystic Truths» του Damien Hirst, που βρήκε αγοραστή στα $5,6 εκ., και το «Who Has Not, Who Will Again» του Sigmar Polke, το οποίο πουλήθηκε για $2 εκ. Δώρα Φωτοπούλου Λονδίνο Με δύο μουσικά βραβεία τιμήθηκε τον Οκτώβριο στα BMI London Awards 2010 ο συνεργάτης μας Θανάσης Αλατάς Mετά τη διπλή βράβευση του τραγουδιού RUN THIS TOWN στα 52nd Grammy Awards 2010 στις 31 Ιανουαρίου, ερμηνευμένο από τους κορυφαίους καλλιτέχνες και συνθέτες JAY-Z, Rihanna Fenty, M. Riddick, Kanye West & E. Wilson, ο Θανάσης Αλατάς βραβεύτηκε στις 5 Οκτωβρίου στο Λονδίνο για το ίδιο τραγούδι με δύο προσωπικά βραβεία. Τo «BMI URBAN Awards 2010» που αφορά την διάκριση του τραγουδιού RUN THIS TOWN στην αγορά της Αμερικής στην κατηγορία Pop και τo «ΒΜΙ London Awards 2010» που αφορά την διάκριση του τραγουδιού RUN THIS TOWN ως σύνθεση Ευρωπαίου καλλιτέχνη στην Αμερική. Επίσης, στις 12 Οκτωβρίου ο δίσκος «BluePrint 3», που περιέχει το τραγουδι RUN THIS TOWN, βραβεύτηκε ως ο καλύτερος δίσκος της χρονιάς στα 2010 BET Hip Hop Awards. Στην Ελλάδα κυκλοφορεί από την Warner Music Greece. Ο Θανάσης Αλατάς έχει εργαστεί ως συντάκτης και σκιτσογράφος σε εφημερίδες και περιοδικά. Παράλληλα, ασχολείται με την παραγωγή μουσικής, τη συγγραφή βιβλίων και την έκδοση των σκίτσων του. Ιδρυτικό μέλος του θρυ- Στην τελετή βράβευσης, από αριστερά: Brandon Bakshi, ΒΜΙ Executive Director, Writer/Publisher Relations, Europe & Asia, Richard Manners, διευθύνων Σύμβουλος της WARNER/Chappell Music UK, που λαμβάνει το βραβείο της ΒΜΙ για το έργο RUN THIS TOWN για λογαριασμό της WARNER/Chappell Music Ελλάδος, Αθανάσιος Αλατάς, συνθέτης, που λαμβάνει τα βραβεία «BMI URBAN Awards 2010» και «ΒΜΙ London Awards 2010», δεξιά του ο Phil Graham, BMI Senior Vice President, Writer/ Publisher Relations. λικού ροκ συγκροτήματος του 1975, «ΤΑ 4 ΕΠΙΠΕΔΑ ΤΗΣ ΥΠΑΡΞΗΣ /ΤHE 4 LEVELS OF EXISTENCE», τα τελευταία χρόνια, σε συνεργασία με το δήμο Ιλίου, οργανώνει και παρουσιάζει το project ΙLION ROCK LIVE, ενώ από το 2006 είναι μέλος της οργανωτικής επιτροπής του MAMA AFRICA ART FESTIVAL. Τον Σεπτέμβριο του 2010 ξεκίνησε την ηχογράφηση Άποψη της γκαλερί kurimanzutto με έργο του Damian Ortega στο φετινό Frieze Art Fair. Η φωτογραφία είναι της Linda Nylind, ευγενική παραχώρηση του Frieze. μιας εκτεταμένης συλλογής τραγουδιών από το 1970 μέ- Στην τελετή βράβευσης, από αριστερά: Δημήτρης Αλατάς, Del Bryant, πρόεδρος της ΒΜΙ, Αθανάσιος Αλατάς, συνθέτης Βαλεντίνα Ουσταμπασίδη συνεργάτης, Brandon Bakshi, υπεύθυνος της ΒΜΙ στην Ευρώπη και την Ασία. χρι και σήμερα, με σκοπό την κυκλοφορία τους σε ένα διπλό C.D. με τίτλο «Old & New Friends». Επίσης, σε συνεργασία με το συγκρότημα «September», θα την παρουσιάσει σε επιλεγμένους χώρους στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Eίναι ο μοναδικός Έλληνας καλλιτέχνης με αυτές τις παγκόσμιες μουσικές διακρίσεις. Ε. Ν. Λίγα λόγια για το έργο της πρώτης σελίδας από τον Άλκη Γκίνη Αναφέρεται εις το εκ μεταναστεύσεως πτηνόν ονομαζόμενον ινδική όρνις, ήτις ως θεατής ατερματίστως ορώσα το ζοφερόν δράμα συναδέλφου της κοχλαζούσης εντός απαστράπτοντος ταχυ- βραστήρος αναρωτωμένη μεγαλοφώνως «δύναμαι άραγε να πράξω τι»; Όσον δια το αμφιλεγόμενον ροζέ αρχιτεκτόνημα, διαθέτει την illusion των τριών διαστάσεων.

3 ΤΑ ΝΕΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ, Νο 191, ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2010 Eιδήσεις 3 Aθήνα Έρευνα κοινού από την Art Athina Συνολικά, την τελευταία Art Athina επισκέφτηκαν άτομα, για να δουν 57 γκαλερί από έντεκα χώρες και 42 πολιτιστικούς φορείς, εκδόσεις και ΜΜΕ. Για πρώτη φορά στην ιστορία της ελληνικής φουάρ, πραγματοποιήθηκε έρευνα κοινού με τα παρακάτω αποτελέσματα: Η έκθεση συγκεντρώνει τα τελευταία δύο χρόνια όλο και μεγαλύτερο κοινό, είναι μια εντυπωσιακή αύξηση που φτάνει το 2010 στο 59,2%. Η ζωγραφική και η φωτογραφία είναι τα δύο πιο αγαπημένα είδη τέχνης των επισκεπτών.* Το 71,4% των επισκεπτών της φουάρ είναι ευχαριστημένο από την ποιότητα των εκθεμάτων των γκαλερί. Το 83,1% των επισκεπτών συνάντησε ελληνικές γκαλερί που δε γνώριζε και δήλωσε ότι σκοπεύει να τις επισκευθεί. Το 62% των επισκεπτών ήταν γυναίκες. Η ηλικιακή κατηγορία που συνατάμε στο μεγαλύτερο ποσοστό είναι η κατηγορία ετών. Η συντριπτική πλειοψηφία των επισκεπτών έχει πτυχίο ανώτατης εκπαίδευσης. Το 71,5% του κοινού δεν επαγγέλλεται κάτι σχετικό με τα εικαστικά. Το 81,2% του κοινού έμεινε ικανοποιημένο από τη διοργάνωση και το 94,2% δηλώνει ότι θα ξαναεπισκευθεί τη φουάρ. Η επόμενη φουάρ θα πραγματοποιηθεί στις Μαΐου 2011 στο Κλειστό Γήπεδο του Παλαιού Φαλήρου. Στόχος των διοργανωτών γι αυτήν τη διοργάνωση είναι η συμμετοχή ακόμα περισσότερων επιλεγμένων εκθετών από το εξωτερικό, η εκπόνηση ενός ξεχωριστού παράλληλου προγράμματος, καθώς και η προσέλκυση του ευρύτερου κοινού. Οι δηλώσεις συμμετοχής για τις γκαλερί λήγουν στις 10 Ιανουαρίου 2011 και για τους πολιτιστικούς φορείς στις 10 Φεβρουαρίου Πλούσιο, με ελληνοκεντρικό χαρακτήρα, αναμένεται να είναι το πρόγραμμα της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών του Ιδρύματος Ωνάση, με βασικό στόχο την ανάδειξη του σύγχρονου ελληνικού πολιτισμού και δημιουργίας. Στο καινούριο κτίριο της λεωφόρου Συγγρού, το οποίο εγκαινιάζεται επίσημα στις 7 & 8 Δεκεμβρίου, φαίνεται να χωρούν όλες οι εκφάνσεις της τέχνης (θέατρο, μουσική, χορός, εικαστικά), σε μια προσπάθεια του ιδρύματος «να σπάσει το γκέτο των μικρών χώρων τέχνης», όπως δήλωσε ο εκτελεστικός διευθυντής της Στέγης, Χρήστος Καρράς. Το θέατρο, ο χορός, η μουσική, τα εικαστικά και τα γράμματα, βρίσκουν τη «στέγη» τους και αρθρώνονται γύρω από τη συνύπαρξη καλλιτεχνών της ελληνικής και διεθνούς σκηνής. Όσον αφορά στο πρόγραμμα των εικαστικών εκδηλώσεων, την επιμέλεια των οποίων υπογράφει η Μαριλένα Καρρά, την αρχή κάνει η παραγωγή «Εικαστικοί Διάλογοι», μια παράλλη- Aθήνα Με έμφαση στην «ελληνικότητα» το πρόγραμμα της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών του Ωνασείου Άποψη της εγκατάστασης-έργου της Αιμιλίας Παπαφιλίππου στο μπαρ της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών, στο ισόγειο του νέου κτιρίου. λη δράση με το διεθνές συνέδριο «Οι διάλογοι των Αθηνών», το οποίο αποτέλεσε και αιτία δημιουργίας της. Από τις 22 έως 28 Νοεμβρίου, δεκαπέντε Έλληνες καλλιτέχνες εκθέτουν τα έργα τους, πρωτοεμφανιζόμενα και ειδικά διαμορφωμένα για τη συγκεκριμένη δράση, «εκτός των τειχών», σε ανοιχτούς και κλειστούς δημόσιους χώρους της Αθήνας. Μετά το πέρας των «Εικαστικών Διαλόγων» σειρά έχει η «Πολυγλωσσία» (Φεβρουάριος 2011), μια έκθεση με πρωτοεμφανιζόμενα έργα Ελλήνων καλλιτεχνών (τα περισσότερα in situ εγκαταστάσεις) εν ζωή, που ζουν και δημιουργούν στο εξωτερικό. Η έκθεση ευελπιστεί να καλύψει όλο το φάσμα της εικαστικής έκφρασης (γλυπτική, ζωγραφική, εγκαταστάσεις, video art, φωτογραφία, σχέδιο, κολάζ) διαμέσου ενός μεγάλου φάσματος ηλικιών. Συμμετέχουν καταξιωμένοι και νέοι δημιουργοί, μεταξύ των οποίων οι: Νάσος Δάφνης, Στήβεν Αντωνάκος, Στηβ Γιανάκος, Κρις Γιανάκος, Χρύσα, Λουκάς Σαμαράς, Γιάννης Κουνέλλης, Τάκις, Αθηνά Τάχα, Παύλος, Κωνσταντίνος Ξενάκης, Τζένη Μαρκέτου, Κατερίνα Θωμαδάκη / Μαρία Κλωνάρη, Γιώργος Δρίβας, Ευανθία Τσαντίλα, Έφη Παλαιολόγου, Μίλτος Μανέτας, Χριστίνα Δημητριάδη, Βασιλεία Στυλιανίδου. Από το πρόγραμμα δε θα λείψουν τα αφιερώματα στις διάφορες εκφάνσεις της εικαστικής τέχνης, καθώς και εικαστικοί διάλογοι με Έλληνες και ξένους καλλιτέχνες και θεωρητικούς της τέχνης. Το κτίριο, ένα πάλλευκο, ορθογώνιο ανάλαφρο κέλυφος, που μέσα από το εύρημα των οριζόντιων μαρμάρινων λωρίδων αποκαλύπτει τον κυρίως κτιριακό όγκο με τις δύο αίθουσες και τους υπόλοιπους χώρους, αποτελεί δημιουργία του γαλλικού αρχιτεκτονικού γραφείου Architecture Studio. Το χώρο του bar στο ισόγειο του κτιρίου κοσμεί η μόνιμη εγκατάσταση της μοντέρνας εικαστικού Αιμιλίας Παπαφιλίππου, με τίτλο «Liquid sky». Η εικαστικός, εκμεταλλευόμενη το μειονέκτημα της επικλινούς οροφής (μιας και από πάνω φιλοξενούνται τα καθίσματα της αίθουσας), δημιούργησε μέσω της ψευδαίσθησης της προοπτικής έναν ουρανό, που ο καθένας, διαβάζοντας το έργο με τη λογική του τοπίου, μπορεί να το μεταφράσει όπως επιθυμεί, ως ουρανό, ως σύννεφα, ως κύματα, ακόμα και ως δελφίνια, όπως μας δήλωσε η ίδια. Με διάχυτη την έννοια του χώρου στην εγκατάστασή της, η Αιμιλία Παπαφιλίππου συνδυάζει τη μεταβατικότητα από το ένα φαινόμενο στο άλλο, μέσω του συνδυασμού του παλμικού και σωματιδιακού φωτός, υποβάλλοντας τον επισκέπτη σε μια διαδικασία κατανόησης της ολότητας. Αναδιατυπώνοντας τα λόγια του Προέδρου του Ιδρύματος Ωνάση, Αντώνη Παπαδημητρίου, η Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών, με σύνθημά της «προσεγγίζοντας την ελληνικότητα στην τέχνη», ευελπιστεί να καλύψει τον κενό χώρο στις τέχνες και να προσελκύσει ένα ετερόκλητο κοινό, με πρωταγωνιστές τους νέους. Σοφία Κοζάκη ΦΩΤΟΠΟΥΛΟΣ - THE GALLERY Greek Painters of the 19th & 20th century ΣΤΡΑΤΟΣ ΦΩΤΟΠΟΥΛΟΣ - THE GALLERY EΛΛΗΝΕΣ ΖΩΓΡΑΦΟΙ 19ου 20ού αιώνα και σύγχρονοι ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΥ 17, ΚΟΛΩΝΑΚΙ, ΑΘΗΝΑ ΖΩΓΡΑΦΟΙ 19ου και 20ού αιώνα ΤΗΛ.: ΦΑΞ: , ΚΙΝΗΤΟ: fotopoulosthegallery@gmail.com Αγορές Πωλήσεις Εκτιμήσεις Greek Painters of the 19th & 20th century ΦΩΤΟΠΟΥΛΟΣ - THE GALLERY

4 04 Eκθέσεις Δυο σημαντικές εκθέσεις στην καρδιά του Παρισιού με Έλληνες καλλιτέχνες, γίνονται μέσα στον Νοέμβριο και μια στην Κωνσταντινούπολη (Συλλογή Σ. Φέλιου), αποδεικνύοντας τις προσπάθειές τους να βγουν στο εξωτερικό και να κάνουν γνωστή τη σύγχρονη ελληνική παραγωγή. Το υπόλοιπο πρόγραμμα διαθέτει τις ψυχογραφικές καταγραφές από νέους κυρίως καλλιτέχνες και άλλους, γνωστούς στο ελληνικό κοινό. Στον περιορισμένο χώρο που διαθέτουμε αναγκαστήκαμε να παραλείψουμε πολλές από τις εκθέσεις που γίνονται μέσα στον Νοέμβριο. Μια επιλογή τους παραθέτουμε στη σελίδα μας. Χώρος Τέχνης 24 Μια σειρά έργων ζωγραφικής παρουσιάζει η Μαρία Γιαννίκου με τίτλο «Walk Off». Η ζωγράφος, με αφορμή την πραγματικότητα που βιώνει, διαμορφώνει τις όψεις των δικών της «πολιτειών». Πρόκειται για εικαστικές μεταποιήσεις σύνθετων αισθήσεων μνήμης, εντυπώσεων και διαδραστικών σχέσεων που αναδεικνύουν τις σημασίες της μονάδας και της πολυσυλλεκτικότητας, μέσα στο λαβύρινθο της σύγχρονης ζωής. Το κείμενο της έκθεσης έχει γράψει η ιστορικός της τέχνης Αθηνά Σχινά. Αέναον «Ελλάδα-Ιαπωνία, σύμβολα ειρήνης και αρμονίας» είναι ο τίτλος της νέας ατομικής έκθεσης της Ντίνας Αναστασιάδου. Η έκθεση περιλαμβάνει εξήντα έργαζωγραφικά, κεραμικά, γλυπτικά και Sumi. Η καλλιτέχνης κινείται μεταξύ Ελλάδας και Ιαπωνίας. Ζώντας για πολλά χρόνια στην Ιαπωνία, πήρε μαθήματα από δασκάλους που την μύησαν στην παραδοσιακή τέχνη του Sumi. To Sumi είναι ένα είδος μελανιού που δουλεύεται γονατιστά στο δάπεδο. Η Μάγδα Νομικού, εικαστικός συντάκτης, γράφει για τη δουλειά της: «Η γλυπτική της γεωμετρικής της τελειότητας και το αφαιρετικό πλάσιμο της φόρμας εναρμονίζονται, αναδεικνύοντας την ιδεολογική της ταυτότητα ως μετουσίωση της ιαπωνικής πραγματικότητας». Εικαστικές Αναζητήσεις Ομαδική έκθεση με τίτλο «Χαράγματα» πραγματοποιεί στο χώρο του ο Μελέτης Φικιώρης. Στην έκθεση συμμετέχουν οι: Φανή Αχειμάστου, Εύα Βασδέκη, Αννή Ζαβιτσάνου, Κλέβες Κρίσικο, Ανδριάνα Κώτση, Μαρία Σπύρου και Φλοράνς Χρηστάκη. Όλοι αυτοί παρουσιάζουν 40 χαρακτικά, ξυλογραφίες, χαλκογραφίες και λιθογραφίες. Την επιμέλεια της έκθεσης έκανε ο συλλέκτης χαρακτικών και καλλιτεχνικός διευθυντής του Φεστιβάλ Μεγάρου Γκύζη, Γιάννης Παπακωνσταντίνου. Αίθουσα Τέχνης Άνεμος Γλυπτά και σχέδια από την αρχή της καλλιτεχνικής καριέρας της, εκθέτει η Αργυρώ Καρύμπακα. Η καλλιτέχνης σπούδασε γλυπτική με καθηγητή τον Μιχάλη Τόμπρο. Πραγματοποίησε 35 ατομικές εκθέσεις και συμμετείχε σε 44 ομαδικές στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Τα υλικά που μεταχειρίζεται είναι πηλός, τσιμέντο, γύψος, πέτρες, μάρμαρο, ξύλο, φύλλο χαλκού και μπρούντζου. Έργα της βρίσκονται σε ιδιωτικές συλλογές, το Μουσείο Βορρέ και την Εθνική Πινακοθήκη. Αμέσως μετά, μια σειρά από γλυπτά εμπνευσμένα από την Ολυμπιάδα του 2004, παρουσιάζει ο γλύπτης Δημήτρης Βλάσσης, με τίτλο «Στο στίβο, στο στίβο». Ο καλλιτέχνης σημειώνει γι αυτά τα έργα: «Συμμετέχοντας στο γενικό ενθουσιασμό της προετοιμασίας των, τότε, Ολυμπιακών Αγώνων του 2004, «έπλασα» μια σειρά μικρογλυπτών, με θέμα τα ολυμπιακά αθλήματα. Παράλληλα, εκθέτω και τα πρώτα μου σκίτσα, όπως τα απέδωσε στο χαρτί η έμπνευσή μου για το κάθε γλυπτό». Kourd Gallery Aτομική έκθεση ζωγραφικής του ομότιμου καθηγητή ψυχιατρικής του Πανεπιστημίου των Ιωαννίνων, Άρη Λιάκου, παρουσιάζεται στον Λυκαβηττό. Ο αναπληρωτής καθηγητής της ιστορίας της τέχνης, Θάνος Χρήστου, σημειώνει για το έργο του: «Οι αναζητήσεις του Λιάκου σε διαφορετικές τεχνικές και θεματογραφικές περιοχές, η ανανέωση των εκφραστικών του μέσων, η συνέπεια των διατυπώσεών του είναι οι σταθερές που δίνουν ένα σύνολο έργων με ωριμότητα».στις 29 Στις Αίθουσες Τέχνης Οι ελληνικές δημουργίες σε Παρίσι, Κωνσταντινούπολη, Αθήνα Νοεμβρίου, ο Άρης Λιάκος θα δώσει διάλεξη με θέμα «Η ζωγραφική της ψύχωσης». Εικαστικός Κύκλος «Στην πόλη και τον κόσμο» είναι ο τίτλος της έκθεσης του Κώστα Σπυριούνη. Ο καλλιτέχνης, ο οποίος παρουσιάζει πρόσφατα έργα του-λάδια σε ξύλο και μουσαμά-αντλεί τα θέματά του από παλιά φθαρμένα νεοκλασικά κτίσματα, τα οποία απαλλάσσει από το φυσικό τους περιβάλλον και τα εντάσσει σε μια υπερβατικά φορτισμένη ατμόσφαιρα. Προσόψεις σπιτιών, μαρμάρινοι έρωτες, άγγελοι, σπαράγματα γλυπτών τοποθετούνται σε παραλίες ερημικές, σε νυχτερινά τοπία, στην άκρη της θάλασσας. Η έκθεση γίνεται στην αίθουσα τέχνης του Εικαστικού Κύκλου, στην οδό Καρνεάδου 20. Στη Χαριλάου Τρικούπη 121 πραγματοποιείται έκθεση ζωγραφικής του Γιώργου Σταθόπουλου. H ζωγραφική του, όπως πάντα, είναι ανθρωποκεντρική, με αισιόδοξα μηνύματα, που τα θέματα και τα χρώματα δίνουν ελπίδα και φως. Δημοτική Πινακοθήκη της Αθήνας Στις 27 Οκτωβρίου 2010 άνοιξε η νέα Πινακοθήκη του Δήμου Αθηναίων, με το όνομα Μεταξουργείο, όπου και βρίσκεται. Το νέο κτίριο εγκαινιάζεται με μία εκτενή παρουσίαση 160 έργων από τις Συλλογές της. Πρόκειται για μια ενδεικτική αναδρομή στην Ιστορία της Νεοελληνικής Τέχνης, με ηχηρά ονόματα καλλιτεχνών από το τέλος του 19 ου αιώνα έως τους εκφραστές των σύγχρονων διατυπώσεων. Από τους ακαδημαϊκούς Γεώργιο Ιακωβίδη, Σπυρίδωνα Βικάτο και Γεώργιο Ροϊλό με ηθογραφικά θέματα, στα μέλη της ομάδας «Τέχνη» του 1917, Οδυσσέα Φωκά, Λυκούργο Κογεβίνα, Όθωνα Περβολαράκη, Περικλή Βυζάντιο, Νικόλαο Οθωναίο και Θεόφραστο Τριανταφυλλίδη και από τους εκπροσώπους της γενιάς του 30, Φώτη Κόντογλου, Αγήνορα Αστεριάδη, Νίκο Χατζηκυριάκο Γκίκα και Ορέστη Κανέλλη, στους ανανεωτές Κωνσταντίνο Παρθένη και Σπύρο Παπαλουκά, στους εξπρεσιονιστές, Γιώργο Μπουζιάνη και Μηταράκη ή στην αφαίρεση του Γιάννη Σπυρόπουλου. Η παρουσίαση ενδυναμώνεται με έργα μεταγενέστερων σημαντικών καλλιτεχνών, όπως των: Γιώργου Βακιρτζή, Μαρίας Σπέντζα, Στέλιου Βότση, Χρόνη Μπότσογλου, Όπυς Ζούνη, Αλέκου Φασιανού, Κίκου Λανίτη, Αλέξανδρου Αλιέα, Βάσως Κυριάκη, Χρήστου Θεοφίλη, Φιλιππίνας Λιβιτσάνου. Αυτό που προσδίδει ιδιαίτερο ενδιαφέρον στην έκθεση είναι ότι πολλά από τα έργα της Συλλογής εμφανίζονται για πρώτη φορά, όπως το έργο «Προπύλαια» του Νίκου Χατζηκυριάκου Γκίκα, «Η κόρη με το γατάκι» του Γιάννη Σπυρόπουλου, αλλά και ένα τελείως άγνωστο έργο της Σοφίας Λασκαρίδου. Παράλληλα, παρουσιάζονται γλυπτά της Συλλογής, δημιουργίες των Ιάσονα Παπαδημητρίου, Μιχάλη Τόμπρου, Βάσου Καπαντάη, Σπύρου Κατοπόδη, όσο και νεώτερων καλλιτεχνών. Την επιμέλεια της έκθεσης έχει η Νέλλη Κυριαζή, διευθύντρια της Πινακοθήκης και των Μουσείων του Δήμου Αθηναίων. Αίθουσα Τέχνης Αθηνών Την πρώτη της ατομική έκθεση με τίτλο «Δυστοπίες» πραγματοποιεί η Αμαλία Ζογλοπίτου. Στην έκθεση παρουσιάζονται δέκα έργα μεγάλων διαστάσεων και 4 μικρά, λάδια σε καμβά. Η ιστορικός της τέχνης, Κάτια Κιλεσοπούλου, γράφει σχετικά: «Στα έργα της μετατρέπει την αστική τοπιογραφία σε ζοφερή κοινωνική γεωγραφία της πόλης και μεταλλάσει την αναγνωρίσιμη όσο και γενικευτική τοπογραφία σε Δυστοπία». Η καλλιτέχνης είναι απόφοιτος της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών της Αθήνας, με καθηγητές τον Δημήτρη Μυταρά και τον Ηλία Δεκουλάκο. Galerie Etienne de Causans- Παρίσι Ομαδική έκθεση των καλλιτεχνών Αδριανού, Κτιστοπούλου και Ράμμου παρουσιάζεται στο Παρίσι. Ο Αδριανός είναι ένας καλλιτέχνης της νεότερης γενιάς. Η γραφή του ρεαλιστική, όσο και εξπρεσιονιστική αναδεικνύει τον εσωτερικό ΤΑ ΝΕΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ, Νο 191, ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2010 ψυχικό κόσμο της μορφής. Η Μαρία Κτιστοπούλου ζωγραφίζει οπωροφόρα δένδρα και άλλα αειθαλή, με μια γραφή που συνδυάζει τη ρεαλιστική παραστατικότητα με την αφαίρεση και το δυναμικό εξπρεσιονιστικό εξπρεσιονισμό. Ο Κωνσταντίνος Ράμμος αγνοεί τους νόμους της βαρύτητας, παρουσιάζοντας τους δύτες του σε φόντο ουράνιο γαλάζιο και μέσα από μια έκρηξη πολύχρωμων κυμάτων. Η έκθεση τελεί υπό την αιγίδα της Ελληνικής Πρεσβείας και του Ελληνικού Προξενείου στο Παρίσι. Grand Palais-Παρίσι Δεκαεπτά Έλληνες καλλιτέχνες συμμετέχουν στην έκθεση «Art en Capital», στο ιστορικό «Σαλόνι των Ανεξαρτήτων». Οι καλλιτέχνες που συμμετέχουν είναι: Ρένα Αβαγιαννού, Αδριανός, Βιβή Γαρδέλη, Ανδρέας Δεβετζής, Ελένη Δελή, Εύα Διβάρη, Ευαγγελία Ιωάννου, Μαρία Κομπατσιάρη, Μαρία Κτιστοπούλου, Μανώλης Μαριδάκης, Ρηνιώ Μουρέλου, Γιώργος Ξένος, Φωτεινή Οθωναίου, Κωνσταντίνος Παπαγεωργίου, Κώστας Ράμμος, Πάνος Τσιρίγκας, Ευαγγελία Χαραλάμπους. Την έκθεση επιμελείται η ιστορικός της τέχνης Έμμυ Βαρουξάκη. και οστά σε κάθε σκέψη γύρω από τα στοιχεία της φύσης. Tsatsis Projects/Artforum O Αχιλλέας Χρηστίδης παρουσιάζει έργα των ετών Πρόκειται για τοπία, θάλασσα, γη και ουρανό, με ή χωρίς την ανθρώπινη φιγούρα. Ο καλλιτέχνης γεννήθηκε το 1959 στον Πειραιά και σπούδασε σκηνογραφία θεάτρου. Είναι η τρίτη ατομική του έκθεση στη συγκεκριμένη γκαλερί, σε σύνολο τριάντα ατομικών. Ο Παναγιώτης Τανιμανίδης εκθέτει με τίτλο «Μηδέν άγαν! Μηδέν φάγαν». Ο καλλιτέχνης είναι ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της γενιάς του 90. Ο τίτλος της έκθεσής του είναι σαρκαστικός και καυστικός, ειρωνικός με κριτική στάση και διάθεση, αποτελεί μια ριζοσπαστική αλληγορική στάση στην παγκόσμια σημερινή κατάσταση, εφ όσον αφουγκράζεται τόσο σε προσωπικό όσο και σε κοινωνικό και ιστορικό επίπεδο. Το έργο του είναι καθαρά «χειρωνακτικό» και ερμηνεύει την εικόνα ενός κόσμου σε διαρκή μετάλλαξη. Οδηγεί τον θεατή έτσι, μέσα από δώδεκα διαφορετικές ενότητες (λουκέτα, πηγάδια, λάμπες, χύτρες, τύμπανα, κολώνιες, παγίδες, παγωτά ξυλάκια, νεκρές φύσεις κ.ά), σε μια ιδιωτικοποίηση της ουτοπίας, παρουσιαζόμενη μέσα από καθαρά αυτοβιογραφική πραγματικότητα, από προσωπικούς μκρόκοσμους, που τροφοδοτούνται από μια αλυσιδωτή αφήγηση περιστατικών της ιστορίας και προσωπικών βιωματικών εμπειριών, σύμφωνα με την ιστορικό τέχνης Σάνια Παπά. Εύα Διβάρη-Grand Palais Μια πτυχή του έργου της Εύας Διβάρη, που παρουσιάζει στο Αthina Παρίσι, είναι τα επιβλητικά Η ζωράφος Αthina Κοτσώνη σε όγκο ποντοπόρα πλοία, οι Συνετού εκθέτει στον προσωπικό σκουριασμένες και ηλιοκαμένες της χώρο, με θέμα τα «Λουτρά λαμαρίνες, τα ειδικά εξαρτήματα γυναικών». Απεικονίζει μια που έχει φιλοτεχνήσει. Η φανταστική και παραδεισένια δημιουργός με την ενότητα λουτρόπολη, όπου οι γυναίκες σ αυτή δίνει ιδιαίτερη σημασία αυτό το ειδυλλιακό τοπίο δίνουν στο επίπεδο, όπου κυριαρχεί την ευκαιρία στο θεατή να δει τις η μεγαλοπρέπεια του όγκου, η συνθέσεις που ξεδιπλώνονται καθαρότητα του χρώματος, η επάνω σε τρίπτυχα πλεξιγκλάς, έξυπνη σύνθεση των έργων. με εναλλασσόμενους Η τεχνική που ακολουθεί χρωματισμούς λαδιού. αγγίζει την ύψιστη ρεαλιστική απεικόνιση με Mars Field Gallery εξπρεσιονιστικές αποκρίσεις, Την πρώτη ατομική του έκθεση, που ανταποκρίνονται με σχετική με τίτλο «Σημείο τήξεως», ακρίβεια στη μεθοδολογία παρουσιάζει ο ζωγράφος της πρωτοποριακής Κώστας Μηνάς. εικονογράφησης. Η ελληνική Ο Μηνάς αναζητεί μέσα από την ναυπηγική τέχνη, ο χώρος του αντίθεση μαύρου-άσπρου και ναυπηγείου και του λιμανιού τη ρευστότητα του υλικού, την τη συναρπάζει θεματολογικά. έκφραση των συναισθημάτων, Μεταλλάσει σε ζώσα μορφή προσδίδοντας-με τον τρόπο κάθε σκηνή που εμπεριέχει θαλάσσια φυγή, δίνοντας σάρκα Συνέχεια στη σελίδα 30 ΑΘΗΝΑ ΚΟΤΣΩΝΗ - ΣΥΝΕΤΟΥ Έκθεση ζωγραφικής ΑΝΘΙΜΟΥ ΓΑΖΗ 9 κιν Από έως , «Λουτρά Γυναικών», λάδια σε πλεξιγκλάς, 0,80x2.20 εκ.

5 05 Η Επένδυσή σας στην Τέχνη αρχίζει με την Πληροφόρηση ΤΑ ΝΕΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ 20ος Χρόνος Kυκλοφορίας Mε την αποκλειστική συνεργασία των «Τhe Art Newspaper», «Le Journal des Arts», και «Il Giornale dell Arte» Κάθε μήνα στα περίπτερα, τα βιβλιοπωλεία και τις γκαλερί Κεντρική Διάθεση - Σύνταξη: Aγαθουπόλεως 4, Tηλ , , Fax: , artpress@otenet.gr

6 6 Εκθέσεις ΤΑ ΝΕΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ, Νο 191, ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2010 Η Διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης, Μαρίνα Λαμπράκη Πλάκα, έχει την άποψη πως όταν η Ελλάδα δανείζει έργα της στο εξωτερικό, θα πρέπει προηγουμένως να έχει εξασφαλίσει κάποια... «ανταλλάγματα». Γι αυτό και όταν πριν από δύο χρόνια περίπου είχε γίνει στο Petis Palais του Παρισιού η έκθεση με τους Θησαυρούς του Αγίου Όρους, πήρε την πρωτοβουλία και ζήτησε από τον Γάλλο Διευθυντή του Μουσείου να μας δανείσουν κι εκείνοι, αν όχι μια ισάξια των ανυπέρβλητων αγιορείτικων θησαυρών, μια σημαντική σίγουρα έκθεση που θα έφερε την ταυτότητα του παρισινού Μουσείου. Μια κίνηση, βεβαίως, που χαιρέτησε κατόπιν και το ελληνικό υπουργείο Εξωτερικών. Ήρθε λοιπόν το πλήρωμα του χρόνου για την ανταποδοτική διοργάνωση, την έκθεση «Παρίσι 1900, Αρ Νουβώ και Μοντερνισμός», που ανοίγει τις πύλες της στην Εθνική Πινακοθήκη στις 22 Νοεμβρίου. Την επιμέλεια υπογράφει η Μαρία Κατσανάκη, τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό η Λωρέττα Γαΐτη, ενώ η διάρκειά της είναι μέχρι τέλος Φεβρουαρίου. Κεντρικός άξονας του αφιερώματος, η Παγκόσμια Έκθεση του Παρισιού το Άλλωστε, τόσο το Grand Palais, όσο και το Petit Palais, χτίστηκαν με αφορμή τη σημαντική αυτή εκδήλωση, προορισμένα όμως να ζήσουν και μετά. Ήταν το μεγαλύτερο γεγονός της εποχής, καθώς σηματοδοτούσε τον απολογισμό του αιώνα που έφευγε και τον προάγγελο αυτού που ερχόταν. Εκατομμύρια άνθρωποι απ όλο τον κόσμο την επισκέφθηκαν, ενώ Αθήνα Ξαναζωντανεύει το παρισινό 1900 στην Εθνική Πινακοθήκη Της Μαρίας Τσιλιμιδού όλες οι συμμετέχουσες χώρες ήθελαν να δείξουν τον καλύτερο εαυτό τους, τα τεχνολογικά επιτεύγματά τους, την τέχνη τους. Όπως μας ενημερώνει η κ. Λαμπράκη: «Η αναπαράσταση της Παγκόσμιας Έκθεσης του Παρισιού στην Εθνική Πινακοθήκη θα γίνει μέσα από τεράστιες πρωτότυπες φωτογραφίες και ειδικά blow-ups. Θα δίνεται η αίσθηση στο θεατή πως διασχίζει τις λεωφόρους του Παρισιού και επισκέπτεται την πολιτεία που χτίστηκε για το σκοπό αυτό, με άξονα τον Πύργο του Άιφελ, τη Γέφυρα του Αλεξάνδρου Γ', το Μέγαρο των Απομάχων, το Τροκαντερό, το Σανζ Ελιζέ. Ένα ολόκληρο μεσαιωνικό χωριό κατασκευάστηκε επίσης για να εικονογραφήσει το παλιό Παρίσι, ενώ η Ελλάδα συμμετείχε μ ένα μεγάλο βυζαντινό ναό. Εμείς εδώ, θα «μεταφέρουμε» την καλλιτεχνική αποστολή του περιπτέρου μας, μαζί με τα έργα τέχνης που περιελάμβανε. Μεταξύ αυτών, ο τιμημένος με χρυσό βραβείο πίνακας του Ιακωβίδη «Παιδική Συναυλία», η ενδεικτική του πνεύματος της αρ νουβώ «Ταράτσα» του ιδίου, τοπία του Παρθένη, του Ράλλη κ.α.». Το 1900 ήταν ένα έτος αισιοδοξίας. Δεν είναι τυχαίος ο χαρακτηρισμός belle époque, καθώς οι Ευρωπαίοι αγνοούσαν τη λαίλαπα του Α Παγκοσμίου Πολέμου, που θα ξέσπαγε σε λίγα χρόνια. Ήταν η εποχή του Προυστ, αλλά και της «βασιλείας» της Παριζιάνας, που κατακτούσε τότε τους τίτλους της διεθνούς κομψότητας στη μόδα και όχι μόνο, της έλευσης του 20ού αιώνα και του μοντερνισμού. Εκτός όμως από το πανόραμα της Παγκόσμιας Charles Giroy: «Η Παριζιάνα», 1883, Petit Palais, Roger Viollet. Έκθεσης του Παρισιού, το αθηναϊκό μουσείο θα υποδεχθεί και αξιόλογους πίνακες ζωγραφικής, κατανεμημένους σε επιμέρους ενότητες. Η Διευθύντριά του μας κάνει μια σύντομη ξενάγηση: «Έχουμε τη σκηνογραφία του δημόσιου χώρου, που εικονογραφείται με σκηνές καθημερινότητας στους δρόμους του Παρισιού, τις αγορές, σε διάφορα τοπία κι εσωτερικά. Δείγματα του ιμπρεσιονισμού, με έργα των Καμίλ Πισαρό, Ντεμπούργκ, Πωλ Σινιάκ κ.α. Η Σάρα Μπερνάρ κυριαρχεί την εποχή εκείνη, γι αυτό και θα διαμορφώσουμε έναν ξεχωριστό χώρο αφιερωμένο στο μύθο της, όπου πρωταγωνιστεί το πλέον διάσημο πορτρέτο της που φιλοτέχνησε ο Ζορζ Κλερέν. Ακολουθούν εικόνες από τα παρισινά σαλόνια, την περίφημη Παριζιάνα σε εξωτερικούς και εσωτερικούς χώρους δια χειρός Ρενουάρ, έργα του μοντερνισμού και του συμβολισμού, μεταξύ αυτών δημιουργίες του Μαγιόλ, την εργατιά όπως την απέδωσε στον καμβά ο Νταλού, αλλά και στιγμιότυπα με απόκληρους της κοινωνίας. Θα φέρουμε επίσης, αντιπροσωπευτικά κομμάτια των διακοσμητικών και εφαρμοσμένων τεχνών. Ορισμένα έπιπλα του Εκτώρ Γκιμάρ, του αρχιτέκτονα του Μετρό του Παρισιού, βάζα και σχέδια κοσμημάτων του Λαλίκ και άλλων διάσημων σχεδιαστών, καθώς τα πρωτότυπα αντικείμενα θα εκτόξευαν το κόστος στα ύψη. Συνολικά θα φιλοξενήσουμε 150 έργα, ενώ θα εκδοθεί μεγάλος δίγλωσσος κατάλογος (ελληνικά γαλλικά). Χορηγοί μας είναι το Ίδρυμα Ωνάση και η Εθνική Τράπεζα». Η οικονομική κρίση δεν έχει αφήσει ανεπηρέαστη την Εθνική Πινακοθήκη. Οι απανωτές περικοπές στην ετήσια επιχορήγησή της και πέρυσι και φέτος, φθάνουν το 30%, καλύπτοντας οριακά πλέον τις λειτουργικές δαπάνες. Ευτυχώς, ο εκθεσιακός προγραμματισμός, ως τις αρχές του 2012, είναι εξασφαλισμένος από πόρους ιδιωτών. Ωστόσο, η Μαρίνα Λαμπράκη δηλώνει αισιόδοξη για την πολυαναμενόμενη επέκταση του κτιρίου. «Ο αρχικός προϋπολογισμός προέβλεπε ότι τα 34 εκατ. ευρώ από το ΕΣΠΑ και εθνικούς πόρους θα κάλυπταν το μισό έργο. Εξαιτίας όμως της κρίσης και του ανταγωνισμού που υπάρχει μεταξύ των κατασκευαστών, θα έχουμε μεγάλες εκπτώσεις, επομένως με τα ίδια χρήματα θα καλυφθεί πολύ μεγαλύτερο ποσοστό των εργασιών επέκτασης. Περίπου το 70%. Θα ξεκινήσουμε από τις εκσκαφές και τις μηχανολογικές εγκαταστάσεις, ώστε να μπορούμε να στεγαστούμε, έστω κι αν κάποια μέρη του έργου μείνουν ημιτελή (υπόγειες αποθήκες και εκθεσιακός χώρος). Στις προτεραιότητές μας είναι η ολοκλήρωση του Β Κτιρίου και του επιπλέον ορόφου, μαζί με τις ράμπες και τη γυάλινη πρόσοψη. Προς το παρόν όμως, τα πάντα έχουν μετατεθεί για μετά τις δημοτικές εκλογές. Έτσι, ώσπου να ξεκινήσουμε και να εγκατασταθεί ο εργολάβος θα έχουμε φτάσει στο τέλος του Για τουλάχιστον τρία χρόνια, που θα διαρκέσουν οι εργασίες, δεν μπορεί να βάλει λουκέτο η Εθνική Πινακοθήκη, γι αυτό θα μεταφερθεί ο προγραμματισμός στη Γλυπτοθήκη. Ίσως να ζητήσουμε τη βοήθεια και κάποιου εξωτερικού χώρου να φιλοξενεί τις δραστηριότητές μας». Από τη μια η πηγή έμπνευσης, μια χειροποίητη γλυπτική κατασκευή, ικανή να σταθεί ως αυτόνομο και ολοκληρωμένο έργο τέχνης. Από την άλλη, το ζωγραφικό αποτέλεσμα, όχι ως απλή ανατύπωση του «μοντέλου» ή στείρα μίμησή του, αλλά ως δημιουργική επέκτασή του. Αυτό είναι το πνεύμα της νέας δουλειάς του καταξιωμένου ζωγράφου Σταύρου Κοτσιρέα, που παρουσίασε τον Οκτώβριο στο Πολιτιστικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων «Μελίνα Μερκούρη», υπό τον τίτλο «Σιωπηλή Φύση». Για όσους δεν πρόλαβαν την έκθεση εκεί, έχουν μια δεύτερη ευκαιρία, έως 21 Νοεμβρίου, στο νέο χώρο τέχνης «Ch.lli Art», που άνοιξαν τα αδέλφια του Σταύρου, Χρήστος και Ηλίας Κοτσιρέας, στη Δημοφώντος 13, στο Θησείο. «Πριν από τέσσερα χρόνια ξεκίνησα να δουλεύω την Αθήνα «Σιωπηλή Φύση» από τον Σταύρο Κοτσιρέα ιδέα στο μυαλό μου», μας λέει ο Σταύρος Κοτσιρέας: «Πηγαίνοντας όμως, πιο βαθιά πίσω στο χρόνο, το θέμα με είχε απασχολήσει λίγο μετά την αποφοίτησή μου από τη Βασιλική Ακαδημία Καλών Τεχνών της Χάγης. Ωστόσο, έμεινε σε πειραματικό στάδιο τότε, χωρίς να ολοκληρωθεί, καθώς ασχολήθηκα με άλλες θεματικές και κυρίως με την τοπιογραφία, την οποία δούλεψα για δεκαπέντε χρόνια. Η παρούσα δουλειά αποτελείται από δύο σκέλη. Το πρώτο μέρος είναι να μελετήσω, να ερευνήσω, να βρω τα αντικείμενα που θέλω να τοποθετήσω στην τρισδιάστατη κατασκευή, ώστε να δημιουργηθεί ένας διάλογος μεταξύ τους. Πρόκειται για αντικείμενα που μάζευα για χρόνια, χωρίς να ξέρω πού θα μου χρησίμευαν. Για παράδειγμα, φέτες από ξεραμένο χρώμα που ξεκολλούσα από την παλέτα, παλιές τσιγκογραφίες, βότσαλα και κοχύλια που μάζευα μαζί με τις κόρες μου, μια κεραία που μετατράπηκε σε ραχοκοκαλιά ψαριού, μπουκάλια, σανίδες που έχω αφήσει ν αλλοιωθούν στη βροχή και τον ήλιο, άχρηστες ηλεκτρονικές συσκευές από τις οποίες έβγαζα τα τσιπάκια για να φτιάξω χάρτες και μικροπολιτείες του μέλλοντος. Στόχος μου λοιπόν, να συνθέσω την πηγή έμπνευσης, αλλά να μην καταστρέφεται -όπως συμβαίνει συνήθωςκαι να συνυπάρχει πλάι με το ζωγραφικό αποτέλεσμα. Δεν διαχωρίζονται δηλαδή, καθώς αποτελούν ενιαίο έργο, ενώ ο πίνακας εικονογραφικά μπορεί να μην έχει καμία σχέση με την κατασκευή, η οποία αποτελεί απλώς το ερέθισμα. Ορισμένες συνθέσεις είναι δίπτυχες, άλλες τρίπτυχες και κάποιες πολύπτυχες». Ο Σταύρος Κοτσιρέας επέλεξε αντί για τον όρο νεκρή φύση, τον τίτλο «Σιωπηλή Φύση» και μας εξηγεί το γιατί. «Η νεκρή φύση δεν ταίριαζε ποτέ σε μένα. Αφού δημιουργηθεί όλη η σύνθεση δεν είναι πλέον νεκρή, δίνεις ζωή πίσω στο έργο. Και έτσι η φύση παραμένει ζωντανή με άλλη μορφή...». Στη διάρκεια της έκθεσης στο «Μελίνα Μερκούρη», τα σχόλια για τις 20 και πλέον συνθέσεις του ήταν κάτι παραπάνω από θερμά. Μεταξύ των θαυμαστών της νέας του δουλειάς, ο Διευθυντής της Tate Britain, Σερ Νίκολας Σερότα. Ο 50χρονος σήμερα Σταύρος Κοτσιρέας ζει μόνιμα στην Αγγλία μαζί με την οικογένειά του, ωστόσο έρχεται συχνά στην Ελλάδα. Μέχρι την εφηβεία του ήταν πρωταθλητής στο στίβο, αν και από μικρός ζωγράφιζε. Όταν ο προπονητής του, Σπήλιος Ζαχαρόπουλος, τον έφερε σε επαφή με τον βραβευμένο σκηνογράφο Βασίλη Φωτόπουλο, η ζωή του άλλαξε ρότα. Ξεκίνησε ως βοηθός του, στις παραστάσεις «Λευκός Γάμος» και «Εμιγκρέδες» στο Θέατρο Τέχνης του Κουν και αντί για τη Γυμναστική Ακαδημία βρέθηκε στη Βασιλική της Χάγης, για σπουδές στη ζωγραφική και μεταπτυχιακά στη σκηνογραφία και την ενδυματολογία. Το 96 έκανε την πρώτη του μεγάλη έκθεση στην Αθήνα, όπου από τα 68 έργα που παρουσίασε, πουλήθηκαν τα 64! Οι αδελφοί του Σταύρου Κοτσιρέα, ο Χρήστος και ο Ηλίας υπηρετούν κι εκείνοι την τέχνη, από το μετερίζι της φωτογραφίας. Στην καινούρια γκαλερί που άνοιξαν στο Θησείο θα παρουσιάζουν κυρίως εφαρμοσμένες τέχνες, αλλά και ζωγραφική και γλυπτική. Στην ερώτηση, πόσο κατάλληλη είναι η εποχή μας για νέα ανοίγματα, ο Σταύρος μας απαντά: «Η δημιουργία δεν σταματάει ποτέ, ούτε σε εποχές κρίσης. Γιατί και μέσα από τις δύσκολες οικονομικές συγκυρίες μπορεί να βγουν πολύ θετικά πράγματα. Η τέχνη πάντα βρίσκει τον τρόπο να εκφραστεί». Μαρία Τσιλιμιδού

7 07

8 8 Eκθέσεις ΤΑ ΝΕΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ, Νο 191, ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2010 Κάθε μορφή είναι κι ένα ψυχογράφημα. Σε κοιτά κατάματα, ακούνητη, στιβαρή, πάντα αγέλαστη, βουτηγμένη στις σκέψεις της. Είναι σαν να κοιτάζεται στον καθρέφτη του σπιτιού της, μόνη και γι αυτό αληθινή. Πρόσωπα σοβαρά, ίσως και λίγο θλιμμένα, αλλά επιβλητικά, μένουν πάνω σου... Για το δημιουργό τους «η ζωγραφική είναι η αναπαράσταση της οπτικής αλήθειας πάνω σε μια επιφάνεια, με τη βοήθεια χρωμάτων... Η μόνη ζωγραφική είναι εκείνη της αλήθειας, της πραγματικότητας», υποστήριζε με σθένος ο Γιώργος Μαυροΐδης. Όντως. Οι εκατό και πλέον μνημειακοί πίνακές του, που παρουσιάζονται στο Ίδρυμα Εικαστικών Τεχνών και Μουσικής Β & Μ Θεοχαράκη, αποκαλύπτουν την εικαστική του ανθρωπογεωγραφία. Οριοθετούν το δικό του μύθο, προσφέροντάς μας την πιο ρεαλιστική εικόνα του εύθραυστου και συνάμα αναντικατάστατου κόσμου μας. Στο έργο του Μαυροΐδη δεν υπάρχει τίποτε το αμφίβολο και το διφορούμενο. Ζωγραφίζει μορφές οικείες, αρνούμενος κάθε εξιδανίκευση. Ο Άγγελος Παπαδημητρίου Ίδρυμα Θεοχαράκη Ανθρωποκεντρική ζωγραφική από τον Γιώργο Μαυροΐδη Της Φωτεινής Μπάρκα γράφει στον κατάλογο που συνοδεύει την έκθεση ότι το πορτρέτο που του έφτιαξε ο Μαυροΐδης (μέσα σε δύο μόλις απογεύματα) «παραμένει η εγκυρότερη εικόνα του εαυτού μου σαν ύπαρξης»... Εραστής τόσο της αλήθειας όσο και της ελευθερίας, επιχείρησε να αγγίξει το νόημα της αιωνιότητας μέσα στον καθημερινό και εφήμερο βίο. Η έκθεση με τίτλο «Γιώργος Μαυροΐδης: Ανθρωποκεντρική ζωγραφική » θυμίζει εφτά χρόνια μετά το θάνατό του, όχι μόνο το σημαντικό του έργο, αλλά και τον προσωπικό του βίο. Οι προσωπογραφίες των φίλων του, Ανδρέα Βουρλούμη, Διονύση Φωτόπουλου, Οδυσσέα Ελύτη, Θανάση Νιάρχου, Κώστα Παπατριανταφυλλόπουλου, Βιβίκας Ζήση, Στέλλας Καβαλιεράτου, Κίτσως Μαυροΐδη (η σύζυγός του), Σοφίας Σπυράτου, Άννας Βαρβία, Άννας Σαράντα, Πόλυς Τζάνογλου και Γιάννας Μαυροΐδη (η κόρη του), φανερώνουν τη δύναμή του να διεισδύει στη βαθύτερη έκφρασή τους. Συνοδεύονται από περίπου 70 σχέδια που αποκαλύπτουν την άμεση σχέση τους με τη ζωγραφική του πράξη. «Από τις αρχές του 60, όταν αρχίζει να διαφαίνεται το προσωπικό του ύφος, έως και το 2003 σταθερά καλλιέργησε τη ζωγραφική αντίληψη των δύο διαστάσεων, δίνοντας έμφαση στην πλαστικότητα των μορφών» εξηγεί ο επιμελητής της έκθεσης Τάκης Μαυρωτάς. «Η ελληνική παράδοση, οι νεκρικές προσωπογραφίες του Φαγιούμ, η μεγάλη ιστορία της τέχνης των ανώνυμων και των επώνυμων καλλιτεχνών του Αιγαίου και της Κύπρου, από την εποχή των κυκλαδίτικων ειδωλίων έως τις δημιουργίες των λαϊκών απογόνων τους, τροφοδότησαν την αδιάλειπτη ζωγραφική του δράση. Τα ελαιοχρώματα αποτελούν το κυρίαρχο υλικό με το οποίο ορίζει τον πλαστικό του χώρο. Η ζωγραφική του δεν υποτάσσεται σε κανόνες ή σε προκαθορισμένες κατευθύνσεις», καταλήγει. Ο Γιώργος Μαυροΐδης, γιός του Κύπριου Gaston Μαυροΐδη και της Λευκαδίτισσας Ζωής Θεοχάρη, γεννήθηκε στον Πειραιά τον Σεπτέμβριο του Κατά τη διάρκεια των σπουδών του στο Πανεπιστήμιο Αθηνών (Νομικά και Πολιτικές Επιστήμες), γνώρισε τον Γιάννη Τσαρούχη, με τον Ίδρυμα Θεοχαράκη «Διακοπές από τη λογική» στα έργα του Μιχάλη Αρφαρά Γιώργος Μοροΐδης: Πορτραίτο της Ελένης Καραγιώργη, οποίο διατήρησε στενές φιλικές σχέσεις. «Κάθε φορά που πιάνει το πινέλο στα χέρια του, είναι έτοιμο να μεταφράσει την όρασή του, το νόημα των πραγμάτων, στη γλώσσα της ζωγραφικής που κατέχει», έλεγε ο Τσαρούχης για τον Μαυροΐδη. Το 1946 εισήλθε στο Διπλωματικό Σώμα. Την ίδια χρονιά ταξίδεψε στην Αίγυπτο, όπου παντρεύτηκε την Αλεξάνδρα Θωμαΐδη, με την οποία απέκτησαν μια κόρη. Το 1959 αποχώρησε από το Διπλωματικό Σώμα, εκλέχτηκε τακτικός καθηγητής ζωγραφικής στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών (το 1977, Πρύτανης) και η σχέση του με την τέχνη ισχυροποιήθηκε με την παρουσίαση της δουλειάς του σε αρκετές εκθέσεις εντός και εκτός ελληνικών συνόρων. «Δε νομίζω ότι στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα υπήρξε άλλος πιο «ζωγραφικός» ζωγράφος που να κολυμπούσε τόσο κατάβαθα και προσωπικά στην πλαστική έκφραση...», γράφει ο Παναγιώτης Τέτσης στον κατάλογο που συνοδεύει την έκθεση, με ανέκδοτα κείμενα των Ναταλίας Μελά, Θανάση Νιάρχου, Κωστή Παπατριανταφυλλόπουλου και Τάκη Μαυρωτά. (Ιδρυμα Εικαστικών Τεχνών και Μουσικής Β & Μ Θεοχαράκη, Βασιλίσσης Σοφίας 9 & Μέρλιν, τηλ.: Είσοδος 6 ευρώ). Διάρκεια έως 5 Ιανουαρίου. Έργο του Μιχάλη Αρφαρά. Πρώτη φορά, ο γνωστός εικαστικός Μιχάλης Αρφαράς αντιπαραθέτει τα χαρακτικά με τα ζωγραφικά του έργα. Έτσι, μια ενότητα περίπου 67 έργων, όλα της τελευταίας 10ετίας, αποκαλύπτουν στην έκθεσή του στο Μέγαρο Εϋνάρδου του Μορφωτικού Ιδρύματος της Εθνικής Τράπεζας, «την επιρροή της ζωγραφικής στη χαρακτική και αντίστροφα», όπως τονίζει και ο ίδιος. «Διακοπές από τη λογική» ο χαρακτηριστικός τίτλος της έκθεσης, που δεν παραπέμπει ευθέως στα όσα ζούμε εσχάτως. «Επέλεξα τον τίτλο αυτό γιατί η τέχνη αρχίζει εκεί που σταματά η λογική. Διακοπές, λοιπόν, από τη λογική θεματολογία των έργων. Ο θεατής δε θα δει στα έργα ν απεικονίζονται καταστάσεις που θα μπορούσαμε να τις εξηγήσουμε με τη λογική. Αφηγούνται δικές τους ιστορίες πέρα από τη λογική, στον κόσμο της φαντασίας...», εξηγεί. Ευρέως γνωστός για τα χαρακτικά του, επικεφαλής καθηγητής του Β Εργαστηρίου Χαρακτικής της ΑΣΚΤ, αλλά και ζωγράφος και γλύπτης, είναι ένας από τους πιο παραγωγικούς και «ανήσυχους» Έλληνες εικαστικούς. Κεντρικό σημείο αναφοράς του παραμένει ο άνθρωπος. Έτσι, και σ αυτήν τη δουλειά είναι η απεικόνιση των μορφών που τον απασχολεί. «Η φύση είναι πολύ λίγη στο έργο μου. Θεωρώ ότι η τέχνη μου δεν είναι ούτε αφηρημένη, ούτε ρεαλιστική. Είναι μια τέχνη που στηρίζεται σ αυτό που θα λέγαμε «σύμβολο». Δημιουργώ εικόνες σύμβολα. Και όταν απεικονίζω ένα πρόσωπο, σύμβολο και πάλι είναι», εξηγεί. Αντλεί την έμπνευσή του για την ανθρώπινη μορφή Έργο του Μιχάλη Αρφαρά. από την προκλασική αρχαία τέχνη, τη βυζαντινή ζωγραφική, το θέατρο Σκιών, τον Γερμανικό εξπρεσιονισμό. «Αυτές είναι οι δικές μου εικόνες από τα βιώματά μου αλλά και από τη ζωή μου στην Ελλάδα και τη Γερμανία. Αυτός ο «μικρός κόσμος» έχει άμεση επιρροή ακόμη και σήμερα στις εικόνες μου...», λέει. Γεννημένος το 1954 στην Αθήνα, έφυγε το 1974 στη Δυτική Γερμανία για να σπουδάσει τεχνικές της χαρακτικής και πειραματικό κινηματογράφο. Δημιουργεί κοντά 30 χρόνια τώρα ταινίες animation, συμμετέχοντας στα σημαντικότερα φεστιβάλ Πειραματικού Κινηματογράφου. Ανέλαβε το Εργαστήρι Χαρακτικής της ΑΣΚΤ το Τα προηγούμενα 25 χρόνια δίδασκε στο Ινστιτούτο Εικαστικών Τεχνών και Επιστήμης της Τέχνης στο πανεπιστήμιο Hildesheim. «Πάντα είχα μια ζωή μεταξύ δύο κόσμων, Γερμανίας και Ελλάδας, πέρα από κάθε λογική...», υπογραμμίζει. Ο Μιχάλης Αρφαράς είναι βιρτουόζος στην παράλληλη χρήση διαφορετικών εικαστικών τεχνικών και στις συνθέσεις του συνυπάρχουν το σχέδιο, η ζωγραφική, το κολάζ και οι διάφορες τεχνικές της χαρακτικής, όπως η ξυλογραφία, η χαλκογραφία, η λιθογραφία και η μεταξοτυπία. Ο εικαστικός του κόσμος, εκτός από γοητευτικός, είναι έγχρωμος. Ακόμα και στις ασπρόμαυρες συνθέσεις του υπάρχει μια μεγάλη γκάμα ευαίσθητων γκρίζων τόνων. Διάρκεια έως 28 Νοεμβρίου. Μέγαρο Εϋνάρδου, Αγίου Κωνσταντίνου 20, (δίπλα στο Εθνικό Θέατρο). Φωτεινή Μπάρκα

9 ΤΑ ΝΕΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ, Νο 191, ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2010 Διεθνείς Εκθέσεις 9 «Σε διάλογο με τη Βόρεια Αφρική» η φετινή Μανιφέστα Ξεκίνησε στις 9 Οκτωβρίου η 8η Ευρωπαϊκή Μπιενάλε Μανιφέστα, στις ισπανικές πόλεις Μούρθια και Καρταγκένα. Και όπως ήταν αναμενόμενο από μια έκθεση που δίνει έμφαση στην κουλτούρα, την αρχιτεκτονική και την «ψυχογεωγραφία» των τόπων που επισκέπτεται, η φετινή διοργάνωση εστιάζει στη μακροχρόνια σχέση της περιοχής με τη Βόρεια Αφρική, καθώς και την πρόσφατη ιστορία της Ισπανίας και αντανακλά την αυξανόμενη σπουδαιότητα περιοχών εκτός της ευρωπαϊκής ηπείρου Ασία, Ινδία, Αφρική, Λατινική Αμερική. Ωστόσο, μερικοί από τους επιμελητές εκφράζουν ανησυχίες για τα ζητήματα που εγείρει ο υπότιτλος της έκθεσης «σε διάλογο με τη Βόρεια Αφρική». Σκοπίμως νομαδική, προς αποφυγήν θεσμικών ομοιοτήτων με τις Μπιενάλε της Βενετίας και του Σάο Πάολο, η Μανιφέστα ακολουθεί μια διαφορετική και ομολογουμένως πετυχημένη οπτική στην καλλιτεχνική της επιμέλεια, όπως μας εξηγεί η διευθύντριά της, Ηedwig Fijen. Μέχρι στιγμής, για κάθε διοργάνωση, το συμβούλιο, του οποίου τα μέλη εναλλάσσονται, επιλέγει ομάδες επιμελητών που δεν έχουν συνεργαστεί ξανά και βρίσκονται στα πρώτα στάδια της καριέρας τους. Φέτος, αναλαμβάνουν τρία γκρουπ: το Αlexandria Contemporary Arts Forum από την Αίγυπτο, το προσανατολισμένο στα Μ.Μ.Ε. Chamber of Public Μονέ και Γκογκέν σε Παρίσι και Λονδίνο Το καλοκαίρι του 1886 και ενώ ο Claude Monet ζωγράφιζε το Βelle Ile από την ακτή της Βρετάνης, ένας νέος καλλιτέχνης και πρώην χρηματιστής, ο Paul Gauguin, τοποθετούσε το καβαλέτο του στο Pont Aven, επιθυμώντας να αιχμαλωτίσει τη γυναικεία ομορφιά. Οι ιστορικοί τέχνης Βelinda και Richard Thomson σκιαγραφούν την πορεία των δυο καλλιτεχνών μέσα από δυο πολύκροτες εκθέσεις στο Λονδίνο και το Παρίσι. Από τις 30 Σεπτεμβρίου μέχρι τις 16 Ιανουαρίου 2011, ο Gauguin καταλαμβάνει την Tate Britain, ενώ το γαλλικό κοινό έχει την ευκαιρία να γνωρίσει το έργο του Monet στο Grand Palais του Παρισιού, μέχρι τις 24 Ιανουαρίου Όπως λέει ο Richard Thomson, «πρόκειται για μια πολύ ενδιαφέρουσα αντίθεση. Από τη μια, οι ατμοσφαιρικοί και ακριβείς πίνακες που αντανακλούν την αγάπη του Monet προς το άγριο και την απομόνωση και, από την άλλη, η εξωστρέφεια του Gauguin και η προσαρμογή του περιβάλλοντος στην τεχνοτροπία του». Η Βelinda Thomson υποστηρίζει ότι η δύσκολη πορεία του Monet προς την αναγνώριση είχε ως αποτέλεσμα να κερδίσει το θαυμασμό του νεότερου Gauguin, αν και οι σχέσεις των δυο καλλιτεχνών δεν ήταν ποτέ ιδιαίτερα στενές. Στα 1891, ενόσω ο Monet δόξαζε τον κήπο του Giverny, ο Gauguin κατευθυνόταν νότια για να απεικονίσει τη χλωρίδα της Πολυνησίας και το γυναικείο πληθυσμό. Είχε προηγηθεί η ρήξη με τον ιμπρεσιονισμό. Πάντως, όσο και αν επιζητούσε ο νεαρός καλλιτέχνης την έγκριση του Monet, δεν την κέρδισε ποτέ, σύμφωνα με την Thomson. Thierry Geoffroy: Υπάρχει διάλογος με την Β. Αφρική; Secrets και το Tranzit.org, που αριθμεί μέλη στην Αυστρία, την Τσεχία, την Ουγγαρία και τη Σλοβακία. Το τελευταίο, παίρνει σαν αφετηρία τη γενική ιδέα της «έκθεσης». Σύμφωνα με έναν Η έκθεση για τον Gauguin περιλαμβάνει το «Vision of the Sermon», 1888, εμπνευσμένο από τη διαμονή του στη Βρετάνη, καθώς και το «Teham amana has Many Parents», ζωγραφισμένο στην Αϊτή, δάνεια και τα δυο από τη National Gallery of Scotland και το Ινστιτούτο Τέχνης του Σικάγο, αντίστοιχα. Επίσης, εκτίθενται κεραμικά, γλυπτά σε ξύλο, γράμματα και σκίτσα. Στη διοργάνωση συμμετέχει και η National Gallery of Art της Ουάσινγκτον, όπου θα ταξιδέψει η έκθεση στη συνέχεια, από τις 21 Φεβρουαρίου μέχρι τις 30 Μαΐου Στο Grand Palais παρουσιάζονται περισσότεροι από διακόσιοι πίνακες του Monet, που προέρχονται κυρίως από το Musée d Orsay, αλλά και από το Metropolitan Museum of Art της Ν. Υόρκης. Javier Pes από τους ιδρυτές του, τον Τσέχο Vit Havranek, σε πρώτη φάση προσκλήθηκαν να συμμετάσχουν καλλιτέχνες με σκοπό τη γενικότερη ανταλλαγή ιδεών. Όπως είπε και ο ίδιος: «Οι περισσότεροι επιλέχθηκαν επειδή αμφισβητούν τα στερεότυπα της ιστορίας, της γεωπολιτικής, της εθνικής ταυτότητας και του γένους και επειδή είναι σημαντικοί καλλιτέχνες στον τόπο τους, δεν είναι όμως ευρέως γνωστοί στη διεθνή σκηνή και την αγορά τέχνης». Η οπτική του Tranzit.org δεν τελειώνει εκεί. Κάθε καλλιτέχνης κλήθηκε να απαντήσει σαράντα πέντε ερωτήσεις σχετικά με τη διοργάνωση της έκθεσης, με τέτοιο τρόπο ώστε να συνταχθεί ένα «καταστατικό». Η διαδικασία αυτή έχει ήδη διχάσει τους καλλιτέχνες, όπως υποστηρίζει ο Havranek. Οι Bassam El Baroni και Jeremy Beaudry του Αlexandria Contemporary Arts Forum παρουσιάζουν τρία προγράμματα, στο παλιό ταχυδρομείο της Μούρθια, στον εκθεσιακό χώρο Espacio AV και στο Εθνικό Μουσείο Υποθαλάσσιας Αρχαιολογίας της Καρταγκένα. Σε ένα από αυτά, το Βackbench Project (τίτλος παρμένος από τους «backbenchers», την πλειοψηφία των μελών της αγγλικής Βουλής που δε συμμετέχουν στην κυβέρνηση), προβάλλονται κινηματογραφημένες συζητήσεις καλλιτεχνών, μερικές αρκετά παθιασμένες, σχετικά με τη σύγχρονη τέχνη. Επίσης, ανασυγκρότησαν ένα μικρής διάρκειας αμερικανικό πρόγραμμα της δεκαετίας του 80, το Museum of Contemporary Hispanic Art (MoCHA), το οποίο είχε την υποστήριξη της παράταξης του Ρήγκαν. «Σκοπός αυτού του προγράμματος ήταν η διερεύνηση της απελευθέρωσης της αγοράς της τέχνης τη δεκαετία του 1980 και πώς αυτή με τη σειρά της διαμόρφωσε τη μετέπειτα θεσμική ΑΔΡΙΑΝΟΣ παρουσίαση της τέχνης και την προβολή συγκεκριμένων ταυτοτήτων», είπε ο Baroni. Το Chamber of Public Secrets ασχολείται με τη σχέση μεταξύ τέχνης και δημοσιογραφίας. Τα σχέδια αυτής της ομάδας λαμβάνουν χώρα κυρίως σε εφημερίδες, ραδιοφωνικούς και τηλεοπτικούς σταθμούς, αλλά και σε ιστορικές τοποθεσίες, όπως οι νερόμυλοι του Los Molinos. O Γερμανός καλλιτέχνης, Ralf Homann, για παράδειγμα, μέσα από συζητήσεις με ντόπιους για το γάμο, δημιούργησε μια σειρά ραδιοφωνικών προγραμμάτων, που αποκαλύπτουν την πολύπλοκη πλευρά των διαφυλετικών και διεθνικών γάμων και τις πολυδιάστατες επιδράσεις της μετανάστευσης και του συνοριακού ελέγχου. Για άλλη μια φορά λοιπόν, η Μανιφέστα ενθάρρυνε τον πειραματισμό στη διοργάνωση και την προβολή κυρίως νέων έργων άγνωστων καλλιτεχνών. Δε λείπουν φυσικά και τα καθιερωμένα ονόματα. Το κατά πόσο θα καταφέρει, για πολλοστή φορά, να εκπληρώσει το σκοπό της, θα το δούμε στη λήξη της, στις 9 Ιανουαρίου Jane Morris Επιμέλεια: Ε. Νικολαΐδου ΚΤΙΣΤΟΠΟΥΛΟΥ ΡΑΜΜΟΣ Ζωγραφική Συνεργασία κορυφής: Tracey Emin και Louise Bourgeois «Do Not Abandon Me» είναι ο τίτλος του καρπού της διετούς συνεργασίας ( ) δυο προσωπικοτήτων μεγάλου βεληνεκούς στο χώρο της τέχνης: της Tracey Emin και της αείμνηστης Louise Bourgeois. Αρχικά, η Bourgeois δημιούργησε δεκαέξι γκουάς σε χαρτί με απεικονίσεις ανθρώπινων σωμάτων, τα οποία τυπώθηκαν σε στούντιο της Νέας Υόρκης. Στη συνέχεια, η Emin σχεδίασε γραμμές και αφού πρόσθεσε χειρόγραφο κείμενο, τα έργα ξανατυπώθηκαν στο ίδιο στούντιο. Μια έκδοση με δεκαοχτώ έργα και έξι δοκίμια από τις καλλιτέχνιδες είναι διαθέσιμη. Η Emin διάλεξε τους τίτλους των έργων, ενώ η Bourgeois επιμελήθηκε τον τίτλο της έκθεσης. Το όλο εγχείρημα ήταν ιδέα της Bourgeois. Οι δυο καλλιτέχνιδες συναντήθηκαν πριν από τρία χρόνια στο σπίτι της Bourgeois στη Νέα Υόρκη. Η Emin, εντυπωσιάστηκε από την καλλιτεχνική υπόσταση και την εμπειρία της κατά πολύ μεγαλύτερης Louise. Άλλωστε, όπως υποστηρίζει και ο Brian Rumbolo, ο διευθυντής της γκαλερί Carolina Nitsch στη Νέα Υόρκη, που φιλοξένησε τα έργα μέχρι τις 23 Οκτωβρίου, η δουλειά των δυο γυναικών παρουσιάζει αρκετές ομοιότητες ως προς τον εξομολογητικό της χαρακτήρα και τις αυτοβιογραφικές αναφορές, τη χρήση υφασμάτων και την απεικόνιση του ανθρώπινου σώματος. Μάλιστα, σύμφωνα με την Emin, η θεματική των εν λόγω έργων και η μεταξύ τους συνάφεια, δίνουν την εντύπωση ότι δημιουργήθηκαν από ένα άτομο. Η έκθεση θα μεταφερθεί το 2011 στη Ηauser & Wirth του Λονδίνου, από τις 18 Φεβρουαρίου μέχρι τις 12 Μαρτίου. Gareth Harris GRAND PALAIS PARIS S a l o n d e s I n d é p e n d a n t s NOEΜΒΡΙΟΥ 2010 και στην GALLERIE ETIENNE DE CAUSANS 25, Rue de Seine, Paris tel.: NOEΜΒΡΙΟΥ - 8 ΔEKEMBΡIOY 2010 Υπό την αιγίδα της Eλληνικής Πρεσβείας και του Ελληνικού Προξενείου στο Παρίσι

10 10 Πρώτη Παρουσίαση ΤΑ ΝΕΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ, Νο 191, NOEMΒΡΙΟΣ 2010 Αθήνα Aνέκδοτα έργα της Μαίρης Χρηστέα Μέσα στη δίνη των παγκόσμιων πολιτικοοικονομικών ανατροπών, ο άνθρωπος φαίνεται να έχει αποπροσανατολιστεί. Όλα αλλάζουν γύρω του, εκτός από το πιο ουσιαστικό η σχέση με τον εαυτό του και η σχέση του με τον άλλον. Επηρεασμένος από παραδομένα σχήματα, συμπεριφορές και ρόλους που ασυνείδητα ενστερνίστηκε, επανατοποθετείται με δυσκολία στις εκάστοτε αλλαγές της ζωής του, είτε αυτές αφορούν την ηλικία, είτε γεγονότα που προκαλούν μεγάλες ανατροπές. Στην εικαστική δράση Indoors, που έγινε σε διαμέρισμα της Αθήνας το 2008, άρχισε για μένα μια εικαστική περιπέτεια με το βίντεο Across: «Μέσα από ένα συνειρμικό λόγο, μία γυναίκα ξετυλίγει κομμάτια από τη ζωή της, αναφερόμενη στους ρόλους: κόρη, μητέρα, σύζυγος, καλλιτέχνης. Η εικόνα, ανεξάρτητη από την αφήγηση, επανατοποθετεί και επαναπροσδιορίζει την ταυτότητα της γυναίκας, δημιουργώντας μια μετάβαση -περνώντας «απέναντι»-, από ένα χώρο κλειστό, ασφυχτικά γεμάτο από μνήμες και εικόνες από την ζωή της, σ έναν εύφορο μαγικό τόπο όπου συνυπάρχει το παρόν, το παρελθόν και το μέλλον». To Across θέλει γενικά να σηματοδοτήσει το Πέρασμα «Απέναντι». Το «Απέναντι» είναι ένας φανταστικός τόπος υπέρβασης όπου όλα μπορούν να συμβούν: απενoχοποίηση, ευκαιρία για επανόρθωση, ελευθερία, επαναπροσδιορισμός του εαυτού. Το 2009 έγινε το Across1, το οποίο παρουσιάστηκε στη Μπιεννάλε Θεσσαλονίκης στο πλαίσιο της ομάδας Indoors is moving out. Το 2010 ολοκληρώθηκε το Across 2 το οποίο δεν έχει ακόμα παρουσιαστεί. Σ αυτό παρουσιάζεται μία γυναίκα σε 4 διαφορετικές ηλικίες. Οι 4 γυναίκες περιβάλλονται από μια περίεργη χρυσή εσάρπα, η οποία τις εγκλωβίζει. Στη συνέχεια, η εσάρπα αυτή αποδομείται μ έναν ιδιαίτερο τρόπο. Παράλληλα με το βίντεο, δημιουργήθηκε η ανάγκη έκφρασης μέσω του σχεδίου. Η διάθεση για αυτογνωσία και η επιθυμία για συμφιλίωση με το παρελθόν, είναι αιτήματα για μια ενιαία συνεκτική οντότητα του εαυτού, για έναν επαναπροσδιορισμό της γυναικείας μου ταυτότητας. Μαίρη Χρηστέα Χωρίς τίτλο, 31x41 εκ., 2010, μολύβια ακουαρέλας, παστέλ Από τη σειρά Across, 44.91x161 εκ., 2010, ψηφιακή φωτογραφία. Χωρίς τίτλο, 31x41 εκ., 2010, μολύβια ακουαρέλας, παστέλ, μελάνια.

11 ΤΑ ΝΕΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ, Νο 191, NOEMΒΡΙΟΣ 2010 Πρώτη Παρουσίαση 11 Bιογραφικό Γεννήθηκε στην Αθήνα το Σπούδασε στη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας και του Βερολίνου. Έχει κάνει επτά ατομικές εκθέσεις και έχει λάβει μέρος σε πολλές ομαδικές στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Έργα της βρίσκονται στο Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στη Θεσσαλονίκη και σε άλλες δημόσιες και ιδιωτικές συλλογές. Είναι μέλος της ομάδας Indoors. Χωρίς τίτλο, 31x41 εκ., 2010, μολύβια ακουαρέλας. 11>10-11.indd 2 29/10/2010 5:59 ΜΜ

12 12 Εις μνήμην ΤΑ ΝΕΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ, Νο 191, ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2010 H διαλογική σχέση των έργων του γλύπτη Φιλόλαου με τον περιβάλλοντα χώρο. Έφυγε από κοντά μας ο μεγάλος καλλιτέχνης Η είδηση του θανάτου του γλύπτη Φιλόλαου τον περασμένο Σεπτέμβρη, καταγράφηκε με επισημότητα στο σύνολο του ημερήσιου ελληνικού Τύπου, καθώς και στα κυριότερα γαλλικά έντυπα και ηλεκτρονικά περιοδικά τέχνης. Ο Φιλόλαος Τλούπας έσβησε στις 18 Σεπτεμβρίου 2010, σε ηλικία 87 ετών, στο σπίτι του, στο Saint-Remyles-Chevreuse, στα περίχωρα του Παρισιού. Ο θάνατος αυτός ήρθε ως κατάληξη μιας επώδυνης και μακρόχρονης προσπάθειας για τη ζωή, καθώς πριν από 8 χρόνια, ο Φιλόλαος είχε χτυπηθεί από εγκεφαλικό επεισόδιο μέσα στο εργαστήρι του, την ώρα που δούλευε ένα γλυπτό του. Για όσους τον γνώρισαν από κοντά, η απουσία του φέρνει μια βαθιά θλίψη. Θα τον θυμούνται πάντα για την αβρότητά του, την αισιόδοξη φύση του, την ακόρεστη δίψα του για δουλειά και δημιουργία, την ήρεμη κατάφαση προς τη ζωή που εκδήλωνε το βλέμμα του και τα έργα του. Για τους υπόλοιπους, η μνήμη του θα μείνει ζωντανή μέσα από τα γλυπτά του, κυρίως αυτά που δεσπόζουν σε ανοικτούς δημόσιους χώρους και διαμορφώνουν το αστικό τοπίο σε γαλλικές και ελληνικές πόλεις. Η πορεία του καταξιωμένου αυτού καλλιτέχνη υπήρξε μακρά, σταθερή και συνεπής, απαρέγκλιτη από τις βασικές αρχές με τις οποίες διαμορφώθηκε από την εποχή της μαθητείας του. Παρά τις Της Κατερίνα Τζάμου. αναζητήσεις του στην αφαίρεση, το έργο του παρέμεινε στον πυρήνα του παραστατικό και βαθιά ανθρωποκεντρικό, σύμφωνα με τα κλασικά πρότυπα. Το σημείο αναφοράς του είναι η ίδια η φύση και η παράδοση. Αντλεί από τη σοφία των αρχαίων και λαϊκών μαστόρων και διατηρεί τις κλασικές αξίες: καθαρούς πλαστικούς όγκους, σαφήνεια περιγραμμάτων, ισορροπία δομής, αίσθηση της κλίμακας και αρμονική ένταξη στον περιβάλλοντα χώρο. Η δουλειά του υπήρξε πάντα μια ευτυχής σύζευξη καλλιτεχνικής δημιουργίας και χειρωνακτικής δεξιότητας. Η παραγωγή του εκτείνεται από χρηστικά αντικείμενα και μικρής κλίμακας γλυπτά μέχρι αρχιτεκτονήματα και αστικές αναπλάσεις. Για κάποιους Γάλλους κριτικούς ήταν «ένας σύγχρονος Ήφαιστος». Γεννημένος το 1923 στη Λάρισα, γιος τεχνίτη ξυλουργού και εγγονός χαλκουργού, μαθαίνει να δουλεύει τον τόρνο από μικρός μέσα στο εργαστήρι του πατέρα του. Προικισμένος με μια καλλιτεχνική έφεση που σχετίζεται μάλλον με μια αταβιστική φλέβα (ο μεγαλύτερος αδελφός του, Τάκης Τλούπας, είναι ο γνωστός ηθογράφος φωτογράφος της θεσσαλικής υπαίθρου), ζωγραφίζει και φτιάχνει γλυπτικές κατασκευές από παιδί. Στην εφηβεία του φιλοτεχνεί το μπούστο του Συνταγματάρχη Λιάπκιν, μια μυθικά εμβληματική φιγούρα ΑΡΓΥΡΩ ΚΑΡΥΜΠΑΚΑ Γλυπτική 2-20 Νοεμβρίου 2010 ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΒΛΑΣΣΗΣ Γλυπτική ΑΙΘΟΥΣΑ ΤΕΧΝΗΣ ΑΝΕΜΟΣ Αγ. Τρύφωνος 12, ΚΗΦΙΣΙΑ, Τηλ. & Fax: @anemos.info Ο Φιλόλαος μ' ένα γλυπτό από ανοξείδωτο χάλυβα και μπετόν. για τους Λαρισαίους του Μεσοπολέμου. Το 1944 εισάγεται στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών στην Αθήνα και φοιτά στο εργαστήρι γλυπτικής με δάσκαλο τον Μιχάλη Τόμπρο. Παράλληλα, συχνάζει στο εργαστήρι του Θανάση Απάρτη στην οδό Αρδηττού και μυείται στα μυστικά της ρεαλιστικής προσωπογραφίας. Η φιλία του με τον Απάρτη υπήρξε καθοριστική. Χάρη στη δική του παρότρυνση, τον Οκτώβρη του 1950 και έχοντας μόλις εξασφαλίσει το πτυχίο της Σχολής Καλών Τεχνών, ο Φιλόλαος εγκαθίσταται στο Παρίσι, παρακολουθεί τα μαθήματα του Marcel Gimond στην École Nationale Supérieure des Beaux arts και δουλεύει στην Ακαδημία Καλών Τεχνών Grande Chaumière. Το 1951 ανακαλύπτει το Κέντρο Χειροτεχνίας και 25 Νοεμβρίου - 11 Δεκεμβρίου 2010 Εφαρμοσμένων Τεχνών του Claireau, που βρίσκεται στην κοιλάδα Chevreuse, 26 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά του Παρισιού. Εκεί μυείται στην τέχνη του πηλού και καταλήγει πολύ σύντομα να διευθύνει το εργαστήρι Κεραμικής, το οποίο απέκτησε εξαιρετική φήμη στα χρόνια που ακολούθησαν. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Δημήτρης Πικιώνης προτρέπει τους φοιτητές του, που φεύγουν με υποτροφία στο Παρίσι, να επισκεφτούν το εργαστήρι του Φιλόλαου στο Claireau. Έτσι, η αρχιτέκτων Αναστασία Τζάκου γίνεται μαθήτριά του για μερικούς μήνες μέσα στο 1954, όταν ειδικεύεται στη Διακοσμητική. Το Κέντρο του Claireau υπήρξε μια φιλόξενη γωνιά για τον Φιλόλαο, που του εξασφάλιζε τα προς το ζην ώστε να μπορέσει να αφιερωθεί απερίσπαστος στην τέχνη του, ενώ συγχρόνως τον έφερνε σε επαφή με σημαντικούς δημιουργούς της εποχής, απ όλους τους χώρους της τέχνης. Ο Jean Vilard, διευθυντής του νεοσύστατου τότε Théâtre National Populaire, του αναθέτει επανειλημμένα να σχεδιάσει και να κατασκευάσει κοσμήματα για τις παραστάσεις αρχαίου δράματος που ανεβάζει. Η δεκαετία του 50 υπήρξε μια γόνιμη περίοδος, μια εποχή ζυμώσεων αλλά και καθοριστικών συναντήσεων. Την εποχή αυτή σταδιακά εγκαταλείπει τα παραδοσιακά υλικά, όπως την πέτρα, το μάρμαρο, το ξύλο, τον πηλό κι αρχίζει να πειραματίζεται με μέταλλα, όπως ο μόλυβδος και ο σίδηρος, που τότε αποτελούσε ένα είδος μόδας στις παρισινές γκαλερί. Η στροφή αυτή προς τα νέα υλικά θα τον βοηθήσει να τροποποιήσει και την τεχνοτροπία του, καθώς το μέταλλο απαιτεί διαφορετική τεχνική και δεν επιτρέπει τη λεπτομερειακή απόδοση των χαρακτηριστικών. Σιγά σιγά τα έργα του, αποκτούν μια σχηματοποίηση, μια αφαιρετικότητα, ένα στυλιζάρισμα που υπαγορεύεται από τα ίδια τα υλικά. Σταθμό στη δημιουργική του πορεία αποτελεί ο «Μοσχοφόρος», ένα γλυπτό από σίδηρο που μεταγράφει αφαιρετικά τον αρχαϊκό «Μοσχοφόρο» του μουσείου της Ακρόπολης. Ο Φιλόλαος διατηρεί τη μνημειακότητα, την τέλεια δομή του συμπλέγματος, την εσωτερική ευγένεια και τη στερεότητα της μορφής, ακόμη και το ελαφρύ κοντραπόστο της κίνησης, που υποδηλώνεται από την ανεπαίσθητη κλίση της σιδερένιας λάμας και τη σοφή οργάνωση της γεωμετρικότητάς της. Η κλασική παιδεία του γλύπτη προδίδεται από την προσεγμένη υποταγή των λεπτομερειών στο σύνολο, από τον εσωτερικό παλμό των γραμμών, από την αρμονική χάρη που αποπνέει το έργο. Ένας Γερμανός συλλέκτης, που το είδε στην γκαλερί όπου εκτέθηκε στα 1959, ενδιαφέρθηκε να το αγοράσει. «Πού θα τοποθετήσετε το έργο;» τον ρώτησε ο γλύπτης που γνώριζε καλά τη σημασία της διαλογικής σχέσης των έργων με τον περιβάλλοντα χώρο. «Στον κήπο μου» απάντησε ο υποψήφιος πελάτης. «Μα θα σκουριάσει σίγουρα» του είπε ο Φιλόλαος. Το έργο δεν αγοράστηκε ποτέ και παρέμεινε για χρόνια στο εργαστήρι του γλύπτη να του θυμίζει τους περιορισμούς των υλικών και τις προκλήσεις τους. Από εκείνη τη χρονιά, ο Φιλόλαος αρχίζει να δουλεύει τον ανοξείδωτο χάλυβα. Ο Φιλόλαος επιλέγει ένα ανθεκτικό μίγμα χάλυβα και μια τεχνική επεξεργασία που μειώνει στο ελάχιστο τις πιθανότητες διείσδυσης οξειδωτικών παραγόντων, αν και αποδεικνύεται δύστροπη στο χειρισμό: τη σφυρηλασία και τη συγκόλληση. Η πάλη με το υλικό του θα δημιουργήσει σταδιακά μια νέα φόρμα. Η λοξή, ελλειψοειδής κίνηση του χάλυβα, που ανθίστα- ται στο χτύπημα του σφυριού και στην αρχική πρόθεση του γλύπτη, δημιουργεί μια δική της επιφάνεια με ροπή προς τη διαγώνιο. Από τη στιγμή που ο γλύπτης αποφασίζει να αφεθεί σε αυτήν την φυσική τάση του μετάλλου και παύει να την ανταγωνίζεται και να τη δαμάζει, από τη στιγμή που συμφιλιώνεται με το υλικό του και το ακολουθεί προς την κατεύθυνση που του υποδεικνύει, έχει βρει ένα νέο μορφολογικό λεξιλόγιο και συνθέτει αρμονίες πάνω σ αυτό. Μια ανεξάντλητη συμφωνία μελωδικών γραμμών ξεπηδούν από τη σφυρηλάτηση κι έπειτα ηλεκτροσυγκολλούνται και συνθέτουν φόρμες αναγνωρίσιμες, προσωπικές, που όμως δε θα καταλήξουν ποτέ σε μανιέρα. Από τον βασικό αυτό πρότυπο όγκο του ελλειψοειδούς, περιστροφικού «κώνου», από τη βασική αυτή αφηρημένη και όχι απολύτως στερεομετρική φόρμα προκύπτουν συνθέσεις με σαφείς αναφορές στην παραστατικότητα. Οι τίτλοι των έργων είναι δηλωτικοί: «μηχανικό πουλί», «νούφαρα», «φρουτιέρα», κλπ. Η γεωμετρικότητα, η σχηματοποίηση, η αφαίρεση περιορίζονται στην αρχική φόρμα που λειτουργεί ως ψηφίο, ως νότα, ως φθόγγος. Η σύνθεσή τους δημιουργεί αναγνωρίσιμες μορφές που παραπέμπουν στη χλωρίδα, την πανίδα και σε ορυκτούς όγκους. Ο Φιλόλαος δεν απομακρύνεται ποτέ από τις κλασικές του ρίζες και τον ανθρωποκεντρισμό του, η παραστατικότητα ενυπάρχει τόσο στην παράδοσή του όσο και στην ιδιοσυγκρασία του. Πόσο δημιουργικά ανανεωμένη όμως! Η λιτότητα των όγκων, η απέριττη σύνθεση των επιμέρους στοιχείων, η εσωτερική αρμονία τους και η φυσικότητα της κίνησής τους συνδέει τα έργα αυτά με τις διαχρονικές, κλασικές αξίες της αρχαίας ελληνικής γλυπτικής πάνω στην οποία μαθήτευσε ο Φιλόλαος. Σημείο αναφοράς τους είναι η ίδια η φύση από την οποία πηγάζουν ως μνημονικές φόρμες και μέσα στην οποία ενσωματώνονται ως γλυπτά ανοιχτών χώρων. Τα γλυπτά του Φιλόλαου συνομιλούν με το φυσικό και το αρχιτεκτονικό τοπίο στο οποίο εντάσσονται και ο διάλογος αυτός αλληλεπιδρά εύστοχα και στα δύο μέρη. Η γνωριμία του με τους αρχιτέκτονες André Gomis, Michel Andrault, Pierre Parrat, κ.ά. θα του ανοίξει νέους ορίζοντες και θα τον εισαγάγει σταδιακά σε μια ιδιαίτερα παραγωγική συνεργασία, στο πλαίσιο της νέας πολιτικής του γαλλικού υπουργείου πολιτισμού να χρηματοδοτεί

13 ΤΑ ΝΕΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ, Νο 191, ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2010 Εις μνήμην 13 ένα έργο τέχνης ενταγμένο στο αρχιτεκτονικό πρόγραμμα, με το 1% του προϋπολογισμού κάθε δημόσιου κτηρίου. Πρόκειται για το λεγόμενο πρόγραμμα «1% για την τέχνη», στο οποίο ο Φιλόλαος συμμετείχε δυναμικά, για πάνω από τρεις δεκαετίες, με εξαιρετική επιτυχία. Το 1962, όταν ο Φιλόλαος συναντά τον Andre Gomis σ ένα ταξίδι του στο νότο, ο Gomis έχει οριστεί αρχιτέκτων πολεοδόμος της νέας οικιστικής ζώνης στην περιφέρεια της γαλλικής πόλης της Valence. Πρόκειται για ένα πρόγραμμα που απαντάται στην αναπτυξιακή πολιτική της Γαλλίας στα χρόνια του 50 και του 60, καθώς οι ανάγκες για στέγαση, κυρίως εργατικών πληθυσμών, πληθαίνουν, τόσο λόγω της έντονης βιομηχανικής ανάπτυξης, όσο και του τέλους της αποικιοκρατίας. Η δημιουργία αυτής της vile nouvelle, του νέου οικιστικού συγκροτήματος, επιβάλλει τη δημιουργία ενός υδραγωγείου που θα καλύψει τις ανάγκες του οικισμού σε νερό. Η θέση είναι καθορισμένη, βρίσκεται στο σημείο που συγκλίνουν τα δύο μέρη του οικισμού, σε μια πλατεία 30 εκταρίων περίπου που ορίζουν ένα αστικό πάρκο. Η ιδέα του Gomis είναι να κατασκευάσει ένα υδραγωγείο, που θα αποτελέσει ταυτόχρονα κι ένα σήμα για τη νέα πόλη, ένα είδος σύγχρονου μνημείου, που θα καλύψει την ανάγκη για συμβολισμό και θα ενώσει τον ετερογενή πληθυσμό αυτού του νέου οικισμού σε έναν χώρο που μπορεί να επικαλεστεί ένα είδος ιστορικότητας. Το σύγχρονο μνημείο θα έχει τη διττή σημασία της λειτουργικότητας και της σηματοδότησης του χώρου με κάτι που θα τον οριοθετεί, έναν πύργο, έναν οβελίσκο, ή κάτι σχετικό. Κάτι ανάλογο με τα παλιά ρολόγια ή τα καμπαναριά. Η λειτουργικότητα του υδραγωγείου συνδέεται με το συμβολισμό του νερού ως πηγή ζωής και παράλληλα σηματοδοτεί τον οικισμό με ένα μνημειακό κτίριο. Ο Gomis θεωρεί ότι το υδραγωγείο αυτό θα πρέπει να είναι ένα λειτουργικό γλυπτό και αναθέτει το σχεδιασμό του στον Φιλόλαο. Την εποχή αυτή ο Φιλόλαος πειραματίζεται πάνω στις φόρμες που προκύπτουν από τη φυσική τάση του χάλυβα να κινούνται σε ελλειψοειδή φορά. Η μακέτα του υδραγωγείου καταλήγει να είναι η αποκρυστάλλωση αυτής της φόρμας σε δύο δίδυμους περιστροφικούς ανεστραμμένους ημι-κώνους, που ξεφεύγουν από τη συμμετρία και τη μετωπικότητα, βρίσκονται σε διαρκή κίνηση και μεταβάλλονται οπτικά, ανάλογα με την οπτική γωνία του θεατή. Η συνεργασία του αρχιτέκτονα με τον γλύπτη είναι στενή, ώστε να βρεθεί η Γλυπτά από ατσάλι και μπετόν στην παραλία του Βόλου. «Dame», μικρό γλυπτό σε ξύλο. κατάλληλη αναλογία, τόσο στη σχέση των πύργων με το αστικό τοπίο στο κέντρο του πάρκου, όσο και σε σχέση με την απαιτούμενη χωρητικότητα των δεξαμενών των υδραγωγείων, που θα τοποθετηθούν στην κορυφή των πύργων. Οι δεξαμενές πρέπει να είναι παράλληλες στις κορυφές των ανεστραμμένων κώνων. Οι κώνοι αυτοί συστρέφονται γύρω από τον άξονά τους με αντιθετική φορά, ξεκινώντας από απομακρυσμένες μεταξύ τους βάσεις και πλησιάζοντας προς την κορυφή. Ο δυναμισμός της κίνησής τους, η διαλογική τους σχέση, η ποιότητα του κενού που δημιουργείται μεταξύ των δύο στοιχείων, η μνημειακότητα των όγκων, κάνουν το γλυπτό αυτό ένα μοναδικό μνημείο. Οι επιφάνειες των τοιχωμάτων των πύργων αυτών είναι από μπετόν, πάνω στο οποίο έχουν χαραχθεί αυλακώσεις από τα πινέλα που χρησιμοποιήθηκαν κατά το καλούπωμα. Η μελέτη, ο σχεδιασμός και η τελική κατασκευή των υδραγωγείων διήρκησε συνολικά επτά χρόνια, από το Η ολοκλήρωση του έργου υπήρξε το αποτέλεσμα μιας ευτυχούς συνεργασίας πολλών παραγόντων, αλλά το 1981 το εθνικό βραβείο που επιβραβεύει ένα έργο τέχνης αστικού τοπίου, απονεμήθηκε στον γλύπτη Φιλόλαο. Πέρα από τη λειτουργικότητα του, το έργο αυτό αποτελεί ένα μνημειακό γλυπτό 57 μέτρων ύψους, ένα γλυπτό που αντικρίζουν καθημερινά οι κάτοικοι της Βαλάνς από διαφορετικές οπτικές γωνίες και από διαφορετική απόσταση κάθε φορά. Το έργο αυτό, ενσωματωμένο πλήρως στο αστικό τοπίο προσδίδει μια ποιοτική αισθητική στο νέο οικισμό της Βαλάνς και σηματοδοτεί συμβολικά την πόλη. Η τόλμη του εγχειρήματος συνάδει με την τόλμη της φόρμας του γλυπτού, μια φόρμα που ξεπήδησε από την ίδια τη νομοτελειακή ανάγκη του ανοξείδωτου χάλυβα να συστρέφεται λοξά σε κάθε σφυρήλατη επέμβαση. Ο αρρενωπός χαρακτήρας και ο δυναμισμός που αποπνέει το έργο του Φιλόλαου έχει προβληθεί και εξαρθεί επανειλημμένα, αφού συνδέθηκε, μέσα από συνεργασίες, με τη δουλειά αρχιτεκτόνων και μηχανικών και πήρε μνημειακές διαστάσεις. Η δυναμική του έργου του έχει να κάνει και με τα υλικά. Δουλεύει με τα χέρια, συναρμολογεί τα μέταλλά του με οξυγονοκόλληση, χύνει ο ίδιος το μπετόν αρμέ και θεωρεί ότι όλα τα στάδια κατασκευής ενός έργου είναι μέρος της δημιουργίας, κυρίως το χειρωνακτικό. (*) Διδάκτωρ της Ιστορίας της Τέχνης Βιβλιογραφία 1. «Philolaos. Sculptures», Itanos, Athènes, Συλλογικό έργο με συντονισμό και επιμέλεια της Marina Tloupas και κείμενα των Jacques Lacarrière, Το υδραγωγείο της Valence. Michel Ragon, Giselle Prassinos, Marc Gaillard, Anne Bony, Pierre Joly, κ.ά. 2. Tzamou Ekaterini, «Arts plastiques et architecture en France depuis 1950: le sculpteur Philolaos», Presses Universitaires du Septentrion, Paris, Δημοσίευση διδακτορικής διατριβής που υποστηρίχθηκε στο Πανεπιστήμιο Paris I, Panthéon- Σπευσίππου 21, Κολωνάκι Sorbonne το Philolaos: Un Hephaistos des temps modernes, L Express, févr Άρθρο με αφορμή την αναδρομική έκθεση στο Maison de l Architecture στο Παρίσι. 4. «Une sculpture de Philolaos: les châteaux d eau de Valence», Valence, le Musée de Valence, Κατάλογος έκθεσης με επιμέλεια της Chrystèle Burgard. ΟΜΑΔΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ ΧΑΡΑΚΤΙΚΗΣ «Χαράγματα» Φανή Αχειμάστου, Εύα Βασδέκη, Αννή Ζαβιτσάνου, Κλέβες Κρίσικο, Ανδριάνα Κώτση, Μαρία Σπύρου Φλοράνς Χρηστάκη. Επιμέλεια: Γιάννης Παπακωνσταντίνου Διάρκεια έκθεσης: 10 Νοεμβρίου - 8 Δεκεμβρίου 2010 Ώρες λειτουργίας: Τρίτ. - Πέμ. - Παρ. 18:00-21:00 Τετάρτη 11:00-14:00 & 18:00-21:00 Σάββατο 11:00-15:00 Τηλ.: eik.ana@hotmail.com ΧΟΡΗΓΟΙ:

14 14 Aρχαιολογία ΤΑ ΝΕΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ, Νο 191, ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2010 Στην ημεδαπή και την... αλλοδαπή Εκθέσεις αρχαιολογικές και ιστορικές, μικρές και μεγάλες που φιλοξενούνται σε μουσεία εντός και εκτός Ελλάδος. Ως πράξη αντίστασης θα φαντάζει τα επόμενα χρόνια κάθε περιοδική έκθεση ενός φτωχού οικονομικά, δημόσιου αρχαιολογικού μουσείου. Η διοργάνωση θεματικών αρχαιολογικών εκθέσεων θα περάσει στα χέρια των προνομιούχων ιδρυμάτων, όπως το Ωνάσειο Πολιτιστικό Κέντρο, που με οικονομική άνεση διοργανώνει ετησίως τις εκθέσεις του στη Νέα Υόρκη. Δεν πρόκειται βέβαια για ένα ευφάνταστο σενάριο. Ήδη φαίνονται τα πρώτα σύννεφα. Το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο χωρίς χορηγό αδυνατεί να σχεδιάσει μια περιοδική έκθεση. Γι αυτό, εντός του 2011 με χορηγό μεγάλη τράπεζα, σχεδιάζει μια αρχαιολογική-νομισματική περιοδική έκθεση. Το ρόλο του χορηγού τον αναλαμβάνουν επίσης οι ξένες αρχαιολογικές σχολές. Συνέβη με την αρχαιολογική έκθεση για την αρχαία Ερέτρια, με χορηγό την Ελβετική αρχαιολογική σχολή και συμβαίνει με το Νομισματικό Μουσείο, καθώς στην τρέχουσα έκθεση «Ο,τι λάμπει..», το ρόλο του χορηγού έχει αναλάβει η Βελγική αρχαιολογική σχολή. Στα δημόσια μουσεία που αντιστέκονται στην οικονομική λιτότητα των ημερών και το Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο Αθηνών. Στον εκθεσιακό προγραμματισμό του περιλαμβάνονται μεταξύ άλλων οι ακόλουθες εκθέσεις: Δούκισσα της Πλακεντίας: Η ιστορία που γέννησε το μύθο 15 Δεκεμβρίου 2010 έως 13 Φεβρουαρίου 2011 Της Δήμητρας Κουντή Όφειλε την έκθεση στη Δούκισσα της Πλακεντίας το Βυζαντινό Μουσείο Αθηνών, καθώς το 1930 μεταφέρθηκε και εγκαταστάθηκε οριστικά στη Villa Ilissia, ένα συγκρότημα κτηρίων κοντά στις όχθες του ποταμού Ιλισσού, το οποίο είχε χτιστεί από τον αρχιτέκτονα Σταμάτη Κλεάνθη το 1848 για τη Γαλλίδα Sophie de Marbois-Lebrun, δούκισσα της Πλακεντίας. Αυτή την εμβληματική μορφή του 19ου αιώνα, τη Sophie Barbé de Marbois ( ), έρχεται λοιπόν να τιμήσει με αυτή την έκθεσηαφιέρωμα το Βυζαντινό μουσείο, αναζητώντας ταυτόχρονα, πίσω από το μύθο, το αληθινό της πρόσωπο. Γιατί οι Αθηναίοι, που στα μέσα του 19ου αιώνα την ονόμαζαν Δουκέσσα της Πιατσέντσας, την αντιμετώπιζαν με φόβο και δέος και ύφαναν γύρω από τη ζωή της ένα πυκνό πλέγμα μύθων. Αυτό το πλέγμα θα προσπαθήσει να διαπεράσει η έκθεση του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου και να αναδείξει κάποιες από τις άγνωστες πτυχές της προσωπικότητας και της δράσης της Δούκισσας της Πλακεντίας στην Ελλάδα. Η καταγωγή της από την Αμερική, ο έγγαμος βίος της στη Γαλλία, η εγκατάστασή της στην Αθήνα του Όθωνα, η φιλανθρωπική της δράση και η επιχειρηματική της δραστηριότητα θα παρουσιαστούν μέσα από έργα τέχνης, αρχειακό υλικό και μαρτυρίες συγχρόνων της. Τέλος, δε θα μπορούσαν να μη συμπεριληφθούν στην έκθεση αυτή ΝΤΙΝΑ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΔΟΥ «Ελλάδα - Ιαπωνία, σύμβολα ειρήνης και αρμονίας» 1-19 Νοεμβρίου 2010 ΚΑΤΕΧΑΚΗ 70, Ν. ΨΥΧΙΚΟ ΤΗΛ , FAX: Πορτραίτο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, 2ος αιώνας μ.χ. Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης. σχεδόν όλες οι μεταγενέστερες μυθιστορηματικές αποδόσεις της ζωής της, που συνέβαλαν όχι μόνο στη διατήρηση της φήμης της, αλλά κυρίως στη διαιώνιση του μύθου της. Από τη γη στον ουρανό: έργα τέχνης από ημιπολύτιμους λίθους και κοράλλια από τη συλλογή του Ιδρύματος Ι. & Δ. Πασσά 2 Μαρτίου 2011 έως 15 Μαΐου 2011 Aντικείμενα κινέζικης τέχνης από πετρώματα και κοράλλια, της συλλογής του Ιδρύματος Ι. & Δ. Πασσά, περιλαμβάνονται στην περιοδική έκθεση «Από τη Γη στον Ουρανό: έργα τέχνης από ημιπολύτιμους λίθους και κοράλλια από τη συλλογή του ιδρύματος Ι.& Δ. Πασσά», που θα παρουσιαστεί την άνοιξη στο Βυζαντινό μουσείο. Πρόκειται για τέχνεργα που έχουν κατασκευαστεί στα τέλη του 19ου και στο α μισό του 20ού αι. από κοράλλια, ορυκτά και πετρώματα (όπως νεφρίτη, που στον κινεζικό πολιτισμό θεωρείται ως το πολυτιμότερο ορυκτό). Η έκθεση περιλαμβάνει ακόμα μια ενότητα για τις τεχνικές επεξεργασίας των ημιπολύτιμων λίθων και άλλες ενότητες για την αναβίωση αρχαίων σχημάτων, την κινεζική θρησκευτική σφαίρα, τα διακοσμητικά μοτίβα έως την ιδανική κινεζική γυναικεία ομορφιά. Ό,τι λάμπει...η βελγική συνεισφορά στην ελληνική νομισματική Το μοναδικό τετράδραχμο της Αίτνας, που περνά για δεύτερη φορά τα σύνορα του Βελγίου, ο θησαυρός του Θορικού και 200 απομιμήσεις αθηναϊκών τετράδραχμων από το Δέλτα του Νείλου Αρχαία Μακεδονία, στο βασίλειο του Μεγάλου Αλεξάνδρου Μουσείο του Λούβρου Οκτώβριος 2011 Νοέμβριος 2012 Για πρώτη φορά, η πολυκύμαντη και ελκυστική ιστορία του μακεδονικού βασιλείου θα παρουσιαστεί σ ένα από τα μεγαλύτερα - και από άποψη επισκεψιμότητας- μουσεία της γαλλικής πρωτεύουσας, στο Λούβρο. Τα εγκαίνια της έκθεσης «Αρχαία Μακεδονία, στο βασίλειο του Μεγάλου Αλεξάνδρου» έχουν προγραμματιστεί να γίνουν τον Οκτώβριο του 2011 και η έκθεση θα διαρκέσει έως τον Ιανουάριο του Περίπου 670 ευρήματα από την Πέλλα, την Πύδνα, τις Αιγές, τη Βεργίνα, το Δίον και το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης θα παρουσιαστούν στο χώρο των περιοδικών εκθέσεων του Λούβρου, για να αφηγηθούν με ακρίβεια την ιστορία της Μακεδονίας από τους προϊστορικούς χρόνους έως την ύστερη αρχαιότητα. Ανάμεσα στα εκθέματα, ο περίφημος χρυσός των Μακεδόνων, επιβλητικά αγάλματα, αγγεία, ψηφιδωτά, νομίσματα και έργα μικροτεχνίας. Ως «αντίδωρο», το Λούβρο θα δανείσει το 2012, που η Θεσσαλονίκη γιορτάζει τα 100 χρόνια από την απελευθέρωσή της, σπουδαία έργα στα πέντε μουσεία της πόλης, το Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού, το Τελλόγλειο, το Μακεδονικό, το Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης και το Αρχαιολογικό Μουσείο. Ακόμα, θα «επιστρέψουν» στην πόλη αντίγραφα από τα λεγόμενα και ελγίνεια της Βόρειας Ελλάδας ή αλλιώς τις «Μαγεμένες». Πρόκειται για γλυπτά που κοσμούσαν την περίφημη Στοά των Ειδώλων και βρίσκονται στο Λούβρο. Ένα ακόμη αξιοσημείωτο στοιχείο είναι ότι για πρώτη φορά ενώνονται στην εισαγωγική ενότητα της έκθεσης ανασκαφικά σύνολα και αγγεία, που βρίσκονται διαιρεμένα στις συλλογές των δύο μουσείων, στη Θεσσαλονίκη και το Παρίσι. Ακολουσυνθέτουν την έκθεση «Ό,τι λάμπει...η βελγική συνεισφορά στην ελληνική νομισματική» στο Νομισματικό Μουσείο Αθηνών-Οικεία Σλήμαν, στην οδό Πανεπιστημίου. Το ξεχωριστό έκθεμα της περιοδικής αυτής έκθεσης, που κλείνει στις 15 Ιανουαρίου του 2011, είναι φυσικά το περίφημο, μοναδικό μέχρι στιγμής, αργυρό τετράδραχμο της Αίτνας. Είναι ένα από τα ελάχιστα νομίσματα που εξέδωσε η σικελική πόλη κατά τη διάρκεια της σύντομης μόλις 10 ή 15 ετών ιστορίας της. Το μόλις 16 γραμμαρίων τετράδραχμο αποτελεί έργο ιδιαίτερης αισθητικής ενός ανώνυμου χαράκτη και απεικονίζει τα σύμβολα και τη φύση της Σικελίας στη μικρή επιφάνειά του. Δηλαδή, παράσταση Σιληνού στη μία όψη και Δία, που κρατά φτερωτό κεραυνό, στην άλλη. Το ξεχασμένο παρελθόν της Ευρώπης. Η κοιλάδα του Δούναβη, π.χ και οι σχέσεις της Ελλάδας με τα Βαλκάνια κατά τη Νεολιθική εποχή. Στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης παρουσιάζεται έως τις 10 Ιανουαρίου του 2011 μια αρχαιολογική έκθεση, που μας ταξιδεύει πίσω στο χρόνο, κάπου 7 με 8000 χρόνια πριν, για να καταδείξει ότι κάπου εκεί βρίσκεται η αυγή του ανθρώπινου πολιτισμού. Ίσως μάλιστα η έκθεση αυτή σας ξαφνιάσει με τη λιτότητα, την αισθητική των εκθεμάτων της, που δεν έχουν τίποτα να ζηλέψουν από επώνυμες και επιφανείς δημιουργίες του 20ού αιώνα. Αναφερόμαστε στα εξαιρετικά ανθρωπόμορφα ειδώλια, στα πολύχρωμα, εντυπωσιακά σε μέγεθος αγγεία, ακόμα και στα χρυσά αντικείμενα από το νεκροταφείο της Βάρνας. Αντικείμενα που χαρακτηρίζονται και έργα τέχνης και αποδεικνύουν πόσο συγκροτημένες ήταν οι νεολιθικές κοινωνίες των Βαλκανίων. Πλάι στα 200 νεολιθικά αντικείμενα από μουσεία της Ρουμανίας, Βουλγαρίας και Δημοκρατίας της Μολδαβίας παρουσιάζονται και 90 αντιπροσωπευτικά αντικείμενα από ελληνικές νεολιθικές θέσεις. Στο πωλητήριο του μουσείου θα βρείτε και εξαιρετικά κοσμήματα εμπνευσμένα από τα νεολιθικά εκθέματα... θεί η παρουσίαση της Μακεδονίας από την ύστερη εποχή του χαλκού έως και τον 6ο αιώνα π.χ., τα πρώιμα δηλαδή αρχαϊκά χρόνια, οπότε γεννιέται και διαμορφώνεται το μακεδονικό βασίλειο, το οποίο εδραιώθηκε ως η κυρίαρχη δύναμη του ελληνικού κόσμου, κυρίως από τον 4ο αι. π.χ. και μετά. Εκτίθενται χαρακτηριστικά ευρήματα, που προέρχονται από παλαιότερες και νεότερες ανασκαφές σε ολόκληρη τη γεωγραφική έκταση της Μακεδονίας. Ειδικές υποενότητες αφιερώνονται στην παλαιά και τη νέα πρωτεύουσα του βασιλείου (Αιγές και Πέλλα), στις καινοτομίες που εισήγαγε ο Φίλιππος Β' ως προς την οργάνωση των πόλεων και του μακεδονικού στρατού, καθώς και στην εκστρατεία του Αλεξάνδρου Γ'. Παρουσιάζονται, επίσης, τα δεδομένα για τις οικονομικές δομές που στήριξαν και ενίσχυσαν την οργάνωση του βασιλείου. Στην ενότητα αυτή θα ενταχθεί μεγάλη μακέτα της Πέλλας, που θα κατασκευαστεί ειδικά για την έκθεση. Στόχος της συγκεκριμένης θεματικής ενότητας είναι να διαγραφεί ανάγλυφα η εντυπωσιακή πολιτική, στρατιωτική και οικονομική άνοδος των Μακεδόνων και οι συνέπειές της σε όλον τον τότε γνωστό κόσμο. Δε λείπουν οι ενότητες για την πολιτική των διαδόχων του Αλεξάνδρου. (Η Μακεδονία μετά τον Αλέξανδρο: η ακμή της ελληνιστικής εποχής, 3ος -2ος αι. π.χ.) για τις όψεις της καθημερινότητας στη Μακεδονία αλλά και τις τέχνες στην κλασική και ελληνιστική Μακεδονία. Παρουσιάζοντας σπουδαίους ζωγράφους, όπως είναι ο Απελλής και ο Ζεύξις, που έζησαν και εργάστηκαν στη Μακεδονία, ειδικά στην αυλή των βασιλέων, έως και έργα από την κοσμηματοτεχνία και την τορευτική, στις οποίες επιδόθηκαν ιδιαίτερα οι Μακεδόνες και δημιούργησαν αριστουργήματα της αρχαίας τέχνης. Έπονται οι ενότητες για τη θρησκεία, την τελετουργία και τις ταφικές πρακτικές στην αρχαία Μακεδονία, τη ρωμαϊκή κυριαρχία στη Μακεδονία (το 148 π.χ., η Μακεδονία θα γίνει επαρχία της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, με έδρα τη Θεσσαλονίκη) και τελευταία η ενότητα για το μύθο του Αλεξάνδρου, καθώς αμέσως μετά το θάνατό του, ο Αλέξανδρος έγινε μυθικό πρόσωπο και ο μύθος του ταξίδεψε σε Ανατολή και Δύση, από την Ινδία μέχρι τον Ατλαντικό, μέσα από την προφορική παράδοση, τη λογοτεχνία και την τέχνη.

15 15 ΤΑ ΝΕΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2010 ΕΝΘΕΣΕΙΣ Η Βάσω Κατράκη στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης Η Βάσω Kατράκη.

16 16 Ενθέσεις ΤΑ ΝΕΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ, Νο 191, ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2010 Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης Οικουμενική, αρχέγονη και μοντέρνα η τέχνη της Βάσως Κατράκη Της Φωτεινής Μπάρκα Η χαρακτική δεν ήταν ποτέ ξανά η ίδια στην Ελλάδα, από τότε που η Βάσω Κατράκη έπιασε το καλέμι και χάραξε την πέτρα. Για πρώτη φορά μέχρι τότε μια γραφική τέχνη «πήρε διαστάσεις τόσο μεγαλειώδεις κι επιβλητικές και μεταφέρθηκε από τις επίπεδες αναπαραστάσεις στις κατακόρυφες εικόνες της μνημειώδους τοιχογραφίας», όπως έγραφε η κριτική μισό και πλέον αιώνα πριν. Εκτός όμως από τις επιδοκιμασίες των κριτικών, η τέχνη της Βάσως Κατράκη, ξεπέρασε τα ελληνικά σύνορα, βραβεύτηκε σε κορυφαίες διοργανώσεις, με αποκορύφωμα την Μπιενάλε της Βενετίας το Ο θρίαμβός της άφησε παρακαταθήκη ισχυρή, όχι μόνο γιατί ήταν από τις πρώτες τόσο σημαντικές «εξαγωγές» της εγχώριας σύγχρονης τέχνης. Αλλά, πολύ περισσότερο, γιατί η τέχνη της υπήρξε οικουμενική, αρχέγονη και εξαιρετικά μοντέρνα. Και παραμένει. Γιατί η Κατράκη κατάφερε να ανανεώσει ριζικά όχι μόνο τα υλικά ή τις εκφραστικές μεθόδους της χαρακτικής, αλλά την εικόνα του ίδιου του εαυτού μας και του κόσμου γύρω μας. Η έκθεση «Πνοή στην πέτρα» με τα 110 αντιπροσωπευτικά έργα της στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, αποδεικνύεται εικαστικό γεγονός της σεζόν. Συγκεντρώνει αντιπροσωπευτικά έργα που καλύπτουν όλες τις περιόδους της καλλιτεχνικής της πορείας: από τις πρώτες ξυλογραφίες των χρόνων της Κατοχής και της Αντίστασης, εκείνες με θέματα τους ψαράδες και τα τοπία του Μεσολογγίου, έως τους πρώτους πειραματισμούς της στην πέτρα και τις εμβληματικές σειρές έργων που θ ακολουθήσουν. Τα περισσότερα έργα προέρχονται από το Κέντρο Χαρακτικών Τεχνών Μουσείο Βάσως Κατράκη, στην πατρίδα της, το Αιτωλικό και λιγοστά από την οικογένειά της, τα δύο της παιδιά και στενούς της φίλους. Την επιμέλεια ανέλαβαν ο ιστορικός τέχνης Γιάννης Μπόλης και η επιμελήτρια του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, Μαρία Δ. Τόλη. Μια έκθεση που μας προσφέρει τη σπάνια ευκαιρία να θυμηθούμε ένα τόσο σημαντικό κεφάλαιο της ιστορίας της σύγχρονης ελληνικής τέχνης και το σημαντικότερο- την αφορμή να γνωρίσουν οι νεώτεροι μια εξέχουσα καλλιτεχνική περίπτωση. Ήταν το 1998, 10 χρόνια μετά το θάνατό της, που είδαμε τελευταία φορά έργα της στην έκθεση της Πινακοθήκης Πιερίδη στη Γλυφάδα. Η Βάσω Κατράκη γεννήθηκε στο Αιτωλικό Μεσολογγίου το «Ένα μικρό νησάκι, που το συνδέουνε με τη στεριά δυο μακριά πέτρινα γεφύρια με πολλές μικρές τοξωτές καμάρες. Τα σπίτια μας ήτανε σχεδόν όλα μέσα στη θάλασσα και στη γειτονιά καθότανε όλο ψαράδες. Ένα ξυπόλυτο μελισσολόι τριγύριζε ολοήμερα, με τις γυναίκες τους συνέχεια γκαστρωμένες και τα παιδιά μπακανιασμένα από την ελονοσία», περιέγραφε η ίδια την παιδική της ηλικία. Ο πατέρας της, Γιώργης Λεονάρδος, ήταν κτηματίας, μα διέθετε «σπάνια ωραία, ζεστή φωνή» και έψελνε στην εκκλησία. Η μητέρα της ύφαινε με απαράμιλλη μαστοριά «μεταξωτά, μπαμπακερά και πολύχρωμα μάλλινα κιλίμια». Είχε πάρει κι ένα χρυσό βραβείο σε διεθνή έκθεση στο Παρίσι. Τα δυο μεγαλύτερα αδέλφια της ζωγράφιζαν από μικρά. «Κοντά σ αυτούς ζωγράφιζα κι εγώ. Και μια μέρα, σφηνώθηκε στο μυαλό μου ένα ερώτημα. Κι αν γίνω ζωγράφος; Από τότε, δεν είχα τίποτε άλλο στο μυαλό μου, νύχτα και μέρα. Πήγα στη Σχολή Καλών Τεχνών, έδωσα εξετάσεις. Είχα καθηγητές τον Παρθένη στη ζωγραφική και τον Κεφαλληνό στη χαρακτική. Πήρα το δίπλωμα το 1940, με μια τρίμηνη υποτροφία στη ζωγραφική για τα νησιά και ένα βραβείο και δύο επαίνους στη χαρακτική. Αμέσως μετά πόλεμος, κατοχή, πείνα, αντίσταση και μετά πάλι εμφύλιος πόλεμος, πάλι σκοτωμοί άδικοι και ακατονόμαστοι, εξορίες, φυλακές, όλα τα δεινά της Πατρίδας περάσανε από της δικής μου γενιάς τις πλάτες» Ξεκίνησε όπως όλοι οι χαράκτες από την παραδοσιακή τεχνική της ξυλογραφίας. Στην πρώτη της όμως έκθεση στην αίθουσα «Ζαχαρίου», το 1955 στην Αθήνα, πρωτοπαρουσίασε έργα «χαρακτικής σε πέτρα». Μια έκθεση έργων κινεζικής χαρακτικής στην Εθνική Πινακοθήκη εκείνη την χρονιά, της κινεί την περιέργεια και το ενδιαφέρον. «Διερευνώντας τους παραδοσιακούς τρόπους χάραξης πάνω στα καθιερωμένα υλικά, όπως στο όρθιο και το πλάγιο ξύλο, το χαλκό κλπ, ένιωσα σιγά σιγά να Βάσω Κατράκη: «Μοναξιά», χάραξη σε πέτρα, 100x70 εκ. Βάσω Κατράκη: «Πλατυτέρα ΙΙΙ», χάραξη σε πέτρα, 105x73 εκ. εξαντλούνται οι εκφραστικοί τρόποι που ταιριάζουν στην ιδιοσυγκρασία μου. Στην περιπλάνηση μου για το υλικό που θα πλήρωνε τις εκφραστικές μου ανάγκες, στάθηκα στον ψαμμίτη λίθο, που με την αδρή του επιφάνεια και την αδιερεύνητη περιοχή του, μου άνοιγε το δρόμο στα μεγάλα σχήματα και στην πλατιά και ελεύθερη χειρονομία. Η επαφή μου με την τραχειά αυτή Κρητική πέτρα, με οδήγησε και στην αναζήτηση καινούριων εργαλείων. Ο μαντρακάς και τα καλέμια των γλυπτών με βοήθησαν. Με σκληρές εγκοπές, με σκληρά γδαρσίματα, με απότομα ή ελαφρά περάσματα από τα μαύρα στα άσπρα και αντίθετα, προσπαθώ να κατακτήσω την άγνωστη γλώσσα του καινούριου αυτού υλικού και να του αποσπάσω τα μυστικά που θα με βοηθήσουν στην έκφραση των αναγκών μου», έλεγε. Η κριτική υποδέχεται τα νέα έργα της με επιφύλαξη, αν και ορισμένοι, όπως η Ελένη Βακαλό, αξιολογεί ως τολμηρή τη νέα αυτή προσπάθεια. Και ομότεχνοί της εμφανίζονται δύσπιστοι και απορριπτικοί. Ο δάσκαλός της, Γιάννης Κεφαλληνός, τη ρωτά: «Πού το πας με την πέτρα;». «Όπου με πάει», του απαντάει. «Δε θα σε πάει, δεν έχει μέλλον. Αν ήταν θα τα κάναμε κι εμείς», της είπε αποθαρρυντικά. Εκείνη, ευτυχώς, πείσμωσε Τα πρώτα θέματα που θα δουλέψει στην πέτρα είναι γυναικεία, κυρίως πορτρέτα-κεφάλια, για να ακολουθήσουν οι συνθέσεις με τους ψαράδες και αμέσως μετά εκείνες με τις μάνες και τα παιδιά. Οι ψαράδες, μόνοι ή με τις οικογένειές τους, απει- Όλες οι φωτογραφίες Σπύρος Κατράκης και Ιωάννα - Μαριάννα Κατράκη - Δεσποτίδη. κονίζονται μετωπικά κρατώντας τα καλάμια και τις απόχες τους. «Εικόνες που επιβάλλονται με τη δυνατή εντύπωση του συγκεκριμένου, εικόνες που επιθυμούν να αποτυπώσουν ένα πλαίσιο ζωής, να δικαιώσουν πλαστικά έναν ολόκληρο κόσμο, να περάσουν από το ειδικό στο γενικό. Η εξπρεσιονιστική αφαιρετική διάθεση και η σχηματική απλοποίηση είναι στοιχεία που, με διαρκώς αυξανόμενη ένταση, θα επιταθούν στις επόμενες σειρές θεμάτων της», υπογραμμίζει ο Γιάννης Μπόλης. Οι συνθέσεις με τις μάνες αναδεικνύονται σε μια από τις πιο εμβληματικές εικόνες της δημιουργίας της. Τα γνώριμα εκείνα φεγγαρίσια πρόσωπα με τα ηλιακά μάτια, ψηλόλιγνα κορμιά σαν τοτέμ αλλά και κυκλαδικά ειδώλια, που γίνονται σύμβολα των παθών ενός ολόκληρου λαού. Έμπνευσή της οι γυναίκες της Κατοχής και του Εμφυλίου, αλλά και οι μάνες της Κορέας, αλλά και της Κύπρου στα χρόνια της ΕΟΚΑ, οι μικρές προσωπικές τους ιστορίες, στο περιθώριο της επίσημης ιστορίας. Το 1958 είναι μια ξεχωριστή χρονιά για τη Βάσω Κατράκη. Δεν είναι μόνο ο απόηχος της επιτυχημένης συμμετοχής της στην Μπιενάλε του Σάο Πάολο (1957). Το έργο της «Ψαράς» βραβεύεται στη Μπιενάλε της Αλεξάνδρειας και παράλληλα διακρίνεται στην 5η Διεθνή Έκθεση «Άσπρο-Μαύρο» του Λουγκάνο της πιο έγκυρης διοργάνωσης της περιόδου για τις γραφικές τέχνες και τη χαρακτική. Στην έκθεση συμμετείχαν 150 καλλιτέχνες από 30 χώρες, ενώ με ειδική πρόσκληση παρουσίασαν τη δουλειά τους στο Λουγκάνο οι Oskar Kokoscha, Giorgio Morandi και Marcel Gromaire. Από 'κει και μετά η χαρακτική της απελευθερώνεται. Και μαζί της και η ίδια ως καλλιτέχνις. «Μ ενδιαφέρει να ρθω σε όσο γίνεται πληρέστερη επικοινωνία με τους ανθρώπους, να τους μιλήσω με τη γλώσσα τους. Αυτή είναι η πιο μεγάλη καταξίωση του έργου ενός καλλιτέχνη. Πού θα μιλήσω, στο κενό; Δε διαλέγω ορισμένα θέματα, μα βιώματα», υποστήριζε στην «Επιθεώρηση Τέχνης» το Στο έργο της Βάσως Κατράκη δεν υπάρχει δράση ή αφήγηση. Υπάρχουν μόνο καταστάσεις που υποβάλλουν αισθήματα και συγκινήσεις. Το μήνυμα παραμένει αισιόδοξο. Οι μορφές της αντέχουν κάθε απειλή ενώ η Ποίηση πανταχού παρούσα, έρχεται να μας βεβαιώσει καθησυχαστικά πως η ψυχή δεν οστρακώθηκε ακόμη. Η Κατράκη μεταφέρει με άνεση την αρχέγονη έκφραση των καλλιτεχνών του προϊστορικού Αιγαίου πάνω στο σκληρό υλικό της. Η ανθρώπινη μορφή της, αδρή και περιεκτική, υψώνεται οργανωμένη, νηφάλια, σχεδόν ανέπαφη και απολυτρωμένη, ακόμη κι όταν περιβάλλεται από συρματόπλεγμα. «Καθώς ο σύγχρονος θεατής ατενίζει τις ψηλόλιγνες συνθέσεις να «διπλώνουν» τα χέρια κατά τον τρόπο των κυκλαδικών ειδωλίων, τα σχηματικά σύνολα στα ζωγραφισμένα βότσαλα που η λιτή διάταξή τους και η προσαρμογή στο φυσικό υλικό οδηγούν σε προϊστορικές μνήμες, γίνονται αφαιρετικά χωρίς να χάνουν την καθαρότητα και τη στερεότητα, δεν μπορεί παρά να σκεφθεί ότι, αν η Βάσω Κατράκη είχε ζήσει στις προϊστορικές Κυκλάδες, θα ήταν ασφαλώς από τους οδηγούς της Kυκλαδικής Τέχνης», επισημαίνει η επιμελήτρια του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, Μαρία Δόγκα-Τόλη, μιλώντας για τις εκλεκτικές συγγένειες της χαράκτριας με την αρχαϊκή τέχνη του Αιγαίου. Η έκθεση άλλωστε τονίζει τις συγγένειες αυτές... Αν και τάχθηκε ενάντια στην αφηρημένη τέχνη, δεν έμεινε απαθής στα κινήματα του μοντερνισμού. Αντίθετα, αφομοίωσε τα νέα ρεύματα της σύγχρονης τέχνης της εποχής. Πάνω απ όλα όμως, την ένοιαζε ο παρεμβατικός ρόλος της τέχνης και η ενεργητική στάση του καλλιτέχνη. Αριστερή και αγωνίστρια, «υπηρέτησε» τον άνθρωπο και απέφυγε πολύ προσεκτικά «τον αμετακίνητο και ανυποχώρητο δογματισμό» που επέβαλλε το κίνημα Την ένοιαζε η ελευθερία, η δημοκρατία, η αξιοπρέπεια και η ολοκλήρωση του ανθρώπου. Κι αυτά χάραξε στην πέτρα. Η δεκαετία του 60 βρίσκει τη δημιουργό στην καλύτερη στιγμή της. Οι συνθέσεις με τα «Άλογα» δίνουν το μέτρο των δυνατοτήτων και των κατακτήσεών της. Η αυτοπειθαρχία και η προσήλωση, η σιγουριά της κατακτημένης γνώσης, ο ασφαλής έλεγχος του υλικού και η συνεχής έρευνα είναι οι σύμμαχοί της. Την ενδιαφέρει όλο και περισσότερο η φόρμα, η διαλεκτική μορφής και ύλης, η δομή και η ενότητα της σύνθεσης, το μνημειακό ύφος, η

17 ΤΑ ΝΕΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ, Νο 191, ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2010 Η Βάσω Κατράκη επί τω έργω. αποδέσμευση από τους περιορισμούς του θέματος. «Ο στίχος του Οδυσσέα Ελύτη «Το λευκό αναζήτησα ως την ύστατη ένταση του μαύρου» βρίσκεται σε περίοπτη θέση στο εργαστήριό της, εμπνέει τις ώρες που σχεδιάζει, χαράσσει και μελανώνει τις πέτρες, τυπώνει στο χαρτί», μας λέει ο επιμελητής της έκθεσης Γιάννης Μπόλης. Σε συνέντευξή της στην εφημερίδα «Νέα» το 1980, έλεγε: «Κατάλαβα ακριβώς τι έκανα τόσα χρόνια μέσα από αυτόν τον τόσο ζωγραφικό στίχο του ποιητή. Εμείς οι χαράκτες δουλεύουμε με το άσπρο μαύρο. Είναι μια πάλη, όπου το χαρτί παίζει ενεργητικό ρόλο. Ένα ζύγισμα, ας πούμε, ανάμεσα στο μαύρο και το άσπρο, πέρα από τη δουλειά με τη φόρμα και το χρώμα. Αυτή η πάλη άσπρου-μαύρου έχει μια γοητεία φοβερή, μια μαγεία, γιατί μέσα τους υπάρχει όλη η χρωματική γκάμα». Το 1966, η αναγνώριση της Κατράκη κορυφώνεται με τη συμμετοχή της, με 16 έργα, στην 33η Μπιενάλε της Βενετίας και με το διεθνές βραβείο λιθογραφίας «Tamarid», που αποσπά για τα «μεγάλα, τα θεμελιώδη θέματα της ζωής που εικονογραφεί» και την «απόλυτη καλλιτεχνική δεξιοτεχνία της», συνδυασμένης με «οξυδερκή ελευθερία». Ο Τώνης Σπητέρης, επίτροπος της ελληνικής συμμετοχής, τονίζει τη σπουδαιότητα της βράβευσης, την απήχηση και την υποδοχή της δουλειάς της. Η διάκριση σε «μια έκθεση τεράστιας έκτασης», όπως σημειώνει η Βακαλό, «που συγκεντρώνει τις καλλιτεχνικές προσπάθειες και τις καλλιτεχνικές εκπλήξεις που επιφυλάσσει για το κοινό και την κριτική διεθνή πρωτοπορία και αποτελεί πεδίο μάχης για όλες τις χώρες», γίνεται δεκτή στον Τύπο με ενθουσιασμό. Το βραβείο δε χαιρετίστηκε μόνο ως μια ακόμη προσωπική νίκη και καταξίωσή της, αλλά και ως μια σημαντική στιγμή της ελληνικής τέχνης. Μετά ήρθε η Δικτατορία. Η Κατράκη ήταν μεταξύ των πρώτων που συνελήφθησαν και μαζί με χιλιάδες άλνη. Η αναγνώριση του Κομμουνιστικού Κόμματος αποτελεί ταυτόχρονα το πρώτο βήμα για την ιστορική δικαίωση για όλους τους αριστερούς, οι οποίοι αισθάνονται να τελειώνει το «καθεστώς» της διαρκούς απειλής και καταδίκης, η ομηρία δεκαετιών. «Το σύνολο του έργου της Βάσως Κατράκη αποκαλύπτει μια μοναδική συνέπεια και ταυτόχρονα την αντοχή και την ποιότητα των μορφοπλαστικών αναζητήσεων και των πνευματικών της ενδιαφερόντων. Οι συνθέσεις της διατηρούν τον επίκαιρο χαρακτήρα τους, την επιβολή και τη δύναμη των μηνυμάτων και των συμβόλων τους, διαμορφώνουν μια ενιαία εικαστική πρόταση, αναπτύσσονται με συνοχή, ως ένα σπάνιο εικαστικό απάνθισμα ενός ξεχωριστά προσωπικού καλλιτεχνικού συνόλου μέσα στα όρια και τους όρους της σύγχρονης έκφρασης. Αυθόρλους πολίτες δημοκρατικών και αριστερών πεποιθήσεων, εξορίζεται στη Γυάρο. Στην πέτρα θα βρει ξανά καταφυγή. Τα σχέδιά της με μαύρο μαρκαδόρο πάνω στα βότσαλα αποκτούν ιδιαίτερη σημασία. Γίνονται αυτόματα σύμβολα δύναμης και αισιοδοξίας απέναντι στη σκληρότητα και την απανθρωπιά. Λόγω προβλημάτων υγείας και χάρη σε διεθνείς πιέσεις, η χαράκτρια αφήνεται ελεύθερη και επιστρέφει στην Αθήνα το Φεβρουάριο του «Όταν γύρισα από την εξορία κι ένοιωθα ανασφαλής, οτιδήποτε προσπαθούσα να φτιάξω δε μου έβγαινε ποτέ ολόκληρο. Τα δέντρα κομμένα, τα σώματα ακρωτηριασμένα», έλεγε σε συνέντευξή της στην Φανή Πετραλιά («ΝΕΑ»). Τα χρόνια της Μεταπολίτευσης είναι γεμάτα ελπίδα, Βάσω Κατράκη: «Μάσκα», χάραξη σε πέτρα 100x70 εκ. με νέα όνειρα και προοπτικές να διαγράφονται. Η Κατράκη, μαζί με το μεγαλύτερο μέρος του πνευματικού και καλλιτεχνικού κόσμου, συμμετέχει από την αρχή σχεδόν σε όλα, σε μια περίοδο έντονα πολιτικοποιημέμητη και ενστικτώδης, ονειροπόλα, ρομαντική και δυναμική ως άνθρωπος, η Κατράκη θα αφοσιωθεί στην τέχνη της που, με την αλήθεια, την τόλμη και την ποιητική της, τις ηθικές αξίες, το ανθρωπιστικό-οικουμενικό περιεχόμενο και την αδιαπραγμάτευτη άποψή της, συναντά και επικοινωνεί με τον αποδέκτη της, επιβεβαιώνει την αυθεντικότητα και τη σημασία της προσφοράς της», καταλήγει ο Γιάννης Μπόλης. Διάρκεια έως 31 Ιανουαρίου. Βάσω Κατράκη: «Η μοναξιά της Αντιγόνης», 1972, χάραξη σε πέτρα, 105x73 εκ. ΜΑΡΙΑ ΓΙΑΝΝΙΚΟΥ «Walk off» Έκθεση ζωγραφικής 18 Νοεμβρίου - 11 Δεκεμβρίου 2010 Ενθέσεις 17 ΧΩΡOΣ ΤΕΧΝΗΣ 24 Σπευσίππου 38, 10676, Αθήνα Τηλ./ Faχ:

18 18 Ενθέσεις ΤΑ ΝΕΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ, Νο 191, ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2010 Βερσαλλίες Ο Ανατέλλων Ήλιος για τον Βασιλιά Ήλιο Ο Τακάσι Μουρακάμι είναι προσκεκλημένος στο Ανάκτορο των Βερσαλλιών από τις 14 Σεπτεμβρίου έως τις 12 Δεκεμβρίου. Τα manga του Ιάπωνα καλλιτέχνη, τα οποία εκτίθενται σε δεκαπέντε αίθουσες του ανακτόρου του Βασιλιά Ήλιου, κινδυνεύουν να εγείρουν πολεμικές, ανάλογες με εκείνες που ξεσήκωσε η παρουσία μεγάλων γλυπτών του Τζεφ Κουνς, του καλλιτέχνη, που μαζί με τον λιγότερο αμφισβητούμενο Γάλλο Xavier Vailhan, προηγήθηκε του Μουρακάμι, στα πλαίσια της πρωτοβουλίας του προέδρου του Ανακτόρου, πρώην υπουργού Πολιτισμού, Jean-Jacques Aillagon, να ανοίξουν οι Βερσαλλίες τις πόρτες τους στη σύγχρονη τέχνη. Μέρος των έργων του Ιάπωνα καλλιτέχνη, γεννημένου το 1962, δημιουργήθηκαν για αυτήν την περίσταση: πρόκειται κυρίως για γλυπτά, κάποια από τα οποία έχουν μνημειακό χαρακτήρα. Η έκθεση πραγματοποιήθηκε σε συνεργασία με την Qatar Museum Authority. O Μουρακάμι έφτασε στις Βερσαλλίες με το εντυπωσιακό επιτελείο του από βοηθούς και συνεργάτες, δηλώνοντας πεπεισμένος ότι η φήμη των Βερσαλλιών στην Ιαπωνία οφείλεται στα manga: «Νιώθω μεγάλη τιμή που μπορώ να εκθέσω εδώ», δήλωσε. «Η Γαλλία κατανάλωσε την περισσότερη δυνατή ενέργεια για να έχει το πιο όμορφο κάστρο και τους πιο όμορφους εσωτερικούς χώρους στον κόσμο. Για τους Ιάπωνες, οι Βερσαλλίες είναι ένας τόπος που έγινε ιδιαιτέρως γνωστός μέσα από τα μίντια και αρκεί να σκεφτούμε το κινούμενο σχέδιο Lady Oscar. Όλοι στην Ιαπωνία γνωρίζουν τις Βερσαλλίες εξαιτίας του. Φοβάμαι λίγο για την αντίδραση του κοινού, βλέποντας τα έργα μου να αντιπαρατίθενται στο ιστορικό περιβάλλον, που είναι εξαιρετικά κρυπτογραφημένο», παραδέχεται. «Εδώ κάθε αίθουσα έχει μια ιστορία, αλλά και κάθε έργο μου έχει μία. Πιστεύω ότι δε θα με κριτικάρουν όπως τον Τζεφ Κουνς και το «Balloon Dog» του, το οπτικό σοκ που έκανε το γύρο του κόσμου, δεδομένου ότι δεν είμαι ο πρώτος σύγχρονος καλλιτέχνης που εκθέτει στις Βερσαλλίες». Όσον αφορά στα έργα, ο Μουρακάμι εξηγεί ότι «υπάρχουν τα σύμβολα της αυλής, αλλά οι αντιστοιχίες μπορεί να εμφανιστούν μπερδεμένες, επιφανειακές. Δε θα υπάρχει μια άμεση σχέση με τον βασιλιά και τον κόσμο του, όπως υπήρξε για τον Τζεφ Κουνς». Έχει μόνο ένα παράπονο: «Από σεβασμό στους χώρους χρειάστηκε να απαρνηθώ το 11>18.indd 1 Ο Τακάσι Μουρακάμι στο Ανάκτορο των Βερσαλλιών. «Oval Buddha» ( ) από μπρούντζο και φύλλα χρυσού, εγκατεστημένο στις Βερσαλλίες στο Σαλόνι της Αφθονίας. τελευταίες περιφερειακές εκλογές του Μαρτίου. Πολλοί αναρωτιούνται για τους κάπως υπερβολικά στενούς δεσμούς που διατηρεί ο Aillagon με τον συλλέκτη Φρανσουά Πινώ, ο οποίος δεν είναι τυχαίο ότι έχει στην κατοχή του ένα μεγάλο αριθμό από έργα του Κουνς και του Μουρακάμι. Ο τελευταίος, όπως ο Veilhan, είναι ο δεύτερος από τους τρεις καλλιτέχνες που επελέγη για τις Βερσαλλίες, ενώ ανήκει στην ομάδα του γκαλερίστα Emmanuel Perrotin. Λέγεται ότι αν δεν έμενε στις Βερσαλλίες, ίσως να επέστρεφε για να διευθύνει το ίδρυμα του υπερσυλλέκτη. Anna Maria Merlo Επιμέλεια Έλια Νικητοπούλου «Tongari-Kun» ( ) στο Σαλόνι του Ηρακλή. «Flower Matango (d)» ( ) στην Αίθουσα των Κατόπτρων. κρέμασμα των πινάκων και εγώ είμαι πρώτα απ όλα ζωγράφος». Η σύγχρονη τέχνη στις Βερσαλλίες, που σύμφωνα με τον Aillagon έφερε ένα νέο κοινό να επισκεφθεί το κάστρο, εξακολουθεί να προκαλεί αντιπαραθέσεις. Ο ίδιος ο Aillagon, στις αρχές Ιουνίου, ανανέωσε τη θητεία του στο τιμόνι των Βερσαλλιών για τρία χρόνια, αλλά η θέση του κινδύνευσε επί μακρόν εξαιτίας της αντιπαλότητας με τον πρώην υπουργό Xavier Darcos, στον οποίο φαίνεται ότι ο Νικολά Σαρκοζί είχε υποσχεθεί τη θέση ως αποζημίωση για την αναγκαστική παραίτησή του από την κυβέρνηση, έπειτα από την ήττα της πλειοψηφίας στις 29/10/2010 5:49 ΜΜ

19 19

20 20 Ανέκδοτοι Χαρακτικοί Διάλογοι ΤΑ ΝΕΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ, Νο 191, ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ Άρια Κομιανού (1938): δεν είναι εικονογράφηση η χαρακτική, είναι δημιουργία (αποσπάσματα) του Εμμανουήλ Μαυρομμάτη (*) Μετά τις συνομιλίες του με τον Τάσσο, τον Κώστα Γραμματόπουλο, τον Γιάννη Παπαδάκη και τη Τζένη Μαρκάκη, δημοσιεύεται, χάρη στην ευγενή φιλοξενία των Νέων της Τέχνης, η συνομιλία του συγγραφέα με ένα ιδιαίτερα σημαντικό ιστορικό πρόσωπο της νεοελληνικής χαρακτικής, την Άρια Κομιανού, της οποίας το έργο είναι διεθνώς αναγνωρισμένο με δεκάδες εκθέσεων και βραβεύσεων στην Ελλάδα, την Ιταλία, τη Γαλλία, το Βέλγιο, τη Ρουμανία, την Ουκρανία, την Ιαπωνία, την Κίνα, τη Σουηδία και άλλες χώρες και με συμμετοχές σε διεθνείς χαρακτικές εταιρείες και χαρακτικές συναντήσεις. Η Άρια Κομιανού έχει αποφοιτήσει από το εργαστήριο του Κώστα Γραμματόπουλου στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών και η εργασία της στην ξυλογραφία συνιστά σήμερα αντιπροσωπευτικό δημιουργικό μέρος εκείνης της σύγχρονης νεοελληνικής ξυλογραφίας, που απελευθερώθηκε από την κλασική και τεχνική παράδοση της προπολεμικής ελληνικής και διεθνούς χαρακτικής, εντασσόμενη σε ευρύτερους σύγχρονους, εικαστικούς προβληματισμούς. Το κείμενο που ακολουθεί και του οποίου δημοσιεύονται αποσπάσματα, θα περιληφθεί στο προσεχές βιβλίο του συγγραφέα με συνομιλίες του με σύγχρονους Έλληνες χαράκτες. Άρια Κομιανού, Σύνθεση αριθ. 442, 2001, ξυλογραφία σε πλάγιο ξύλο, 65x150 εκ. Αρια Κομιανού: [ ] Ημουν μαθήτρια του Γραμματόπουλου, αλλά μέχρι να γίνει του Γραμματόπουλου (Σημ. του συγγραφέα: εννοεί, το εργαστήριο) ήμουν σε διάφορα φροντιστήρια, [ ] δεν μπορώ να πω ότι ήξερα πολλά για τη χαρακτική, όπως όλος ο κόσμος, κάπου, κάτι, [ ] το μόνο που ήξερα ήταν οι εικονογραφήσεις του Τάσσου στα βιβλία, [ ] δίναμε διπλά όμως (Σημ. του συγγραφέα: εννοεί, εξετάσεις), γιατί άμα δεν μπούμε εδώ, μήπως μπούμε εκεί, ζωγραφική ή χαρακτική. Οχι πως με ενδιέφερε, ζωγραφική ήθελα να κάνω, όμως τελικά βρέθηκα στη χαρακτική. [ ] Μπήκα το 60. [ ] Το 59 μπήκε εκείνος, γινόταν γι αυτόν τότε πολύ μεγάλος ντόρος, οι μαθητές του, που είχανε μπει πρώτοι, ήτανε κατενθουσιασμένοι, μιλούσανε με τα καλύτερα λόγια, [ ] ήτανε το καινούργιο πνεύμα, [ ] όταν μπήκα βέβαια φόβος και τρόμος, τι είναι αυτό, τι θα χαράξουμε και τι θα μάθουμε, [ ] ήτανε γλυκύτατος και στη διδασκαλία και στη συμπεριφορά απέναντί μας, [ ] διάβαζε, μας μετέφερε βιβλία γαλλικά, είχε πολύ μεγάλο ενδιαφέρον τελικά δεν φεύγαμε ούτε ώρα από το εργαστήριο. [ ] Λατρεύαμε τη χαρακτική, απόδειξη ότι όλη αυτή η φουρνιά, η δική μου φουρνιά, όλοι έχουν δουλέψει, δεν εγκατέλειψε κανένας. [ ] Επειδή ή ο ίδιος ήτανε πολύ κοντά μας, όλοι διδαχθήκαμε, όλοι μάθαμε. [ ] Εμμανουήλ Μαυρομμάτης: Η διδασκαλία του δεν ήταν βασισμένη στα παραδοσιακά εργαλεία -Δεν ήτανε συντεχνική. Δεν ασχολήθηκε ποτέ να μας πει, το πώς χαράζω. Ο Παπαδάκης μας έδειχνε τις τεχνικές. Εκείνος έδινε την πραγματική έννοια του δημιουργού. [ ] Να μπορούμε να δούμε καθαρά την τέχνη, όχι σαν πιστή αναπαραγωγή, [ ] δίδαξε το χώρο, την κίνηση της φόρμας, αλλά με ένα τρόπο πολύ έξυπνο, δε σου επέβαλλε να το μάθεις, το έλεγε, ύστερα το διάβαζες στα έργα, κάθε Παρασκευή νομίζω, είχαμε τότε σύνθεση και η σύνθεση ήταν αριστούργημα μάθημα, αν μάθαμε κάτι ήταν από εκείνα τα μαθήματα συνθέσεως, παραδίδαμε όλοι τη σύνθεση και αυτός έκανε κρίσεις και φυσικά κι εμείς. Ρώταγε, έκανε, έλεγε και αυτό ήταν το ωραιότερο μάθημα που μπορούσε να γίνει. Δεν ήταν μάθημα τεχνικής, η τεχνική ήταν άλλο πράγμα βοηθητικό στην ιδέα θα έλεγα. [ ] Μέχρι τότε, τη ζωγραφική δεν την είχα δει έτσι, δεν ήξερα να τη δω, μιλάω με κάθε εντιμότητα. Ηθελα να φτιάξω αυτό που βλέπω, [ ] στον Γραμματόπουλο ήταν τελείως διαφορετικό, το ένα ήταν να ζωγραφίσω ως αποτύπωση αυτό που έβλεπα, ένα τοπίο, κάτι, από την άλλη έβλεπες το δέντρο και έπρεπε να βγάλεις άλλα πράγματα από το δέντρο, να μάθεις να μιλάς μαζί του και αυτό που εισπράτεις να το βγάλεις. Αυτό δεν ήταν κάτι το εύκολο από την αρχή, ούτε καν να το καταλάβουμε (εννοεί: ήταν εύκολο) από την αρχή. Ηρθε σιγά-σιγά, ειχε την υπομονή. [ ] Οι μετέπειτα έμαθα ότι δεν πήγαιναν, δε με ενδιαφέρει, μου πρόσφερε (εννοεί: ο Γραμματόπουλος) ό,τι πολυτιμότερο θα μπορούσε να μου προσφέρει. [ ] Μετά τον Γραμματόπουλο, προς τα πού οδηγηθήκατε εσείς, από τη δική σας πρωτοβουλία; -Την εποχή εκείνη είχαμε όλοι επηρεαστεί από τη διδασκαλία του. [ ] Δεν έκανε (εννοεί: ο ίδιος) τόσο αφαιρετικά, όσο ζητούσε από μας. Μας έμαθε να βλέπουμε το χώρο, μάλλον να τον γεμίζουμε το χώρο, [.] η φόρμα, πώς θα κινηθεί μέσα στο χώρο, αυτά δεν ήταν τεχνική, [ ] ήταν θεωρία της χαρακτικής. Κάπου μετά όμως, όλοι κάναμε τα ίδια, μοιάζαμε όλοι. [ ] Μάθαμε να κάνουμε αφαίρεση, από το πες-πες, [ ] όλοι μοιάζαμε. Με το δάσκαλο μοιάζατε; -Όχι, ο ίδιος έκανε άλλα, δικά του και ήταν μια πολύ ωραία δουλειά. [ ] Αυτό, όταν βγήκα, λίγο με ενόχλησε και προσπάθησα [ ] χρειάστηκαν για να φύγω δέκα χρόνια τουλάχιστον. [ ] Τέλειωσα το [ ] Το να μεγαλώσω τις φόρμες στο χώρο, να δεχτώ τα κενά και όχι να καλύψω όλο το χώρο, [ ] ήταν μια προσπάθεια που δεν έφτασε αμέσως, Σταθήκατε καθόλου σε ζωγραφικές τάσεις της εποχής; Άρια Κομιανού, Σύνθεση αριθ. 745, 2007, ξυλογραφία σε πλάγιο ξύλο, 70x50 εκ. -Όχι, καθόλου της χαρακτικής μιλάμε. Για τις άλλες τάσεις ενημερωνόμαστε. Αλλά το τι έκαναν οι άλλοι χαράκτες, εγώ δεν ήξερα. Είχα δει δύο φωτογραφίες από τον Γαλάνη, δεν μπορώ να σας πω τι έκανε ο Γαλάνης εκείνη την εποχή. -Συλλογές δεν υπήρχαν, βιβλία δεν υπήρχαν, μουσεία δεν υπήρχαν. -Δεν μπορούσα να ξέρω, ήταν μόνο ο Τάσσος και η Κατράκη. Και βέβαια, ο Τάσσος ήταν και αυτός αφαιρετικός πολύ, αλλά με γοήτευε λίγο πιο πολύ η Κατράκη. Το λευκό που παίζει στο χώρο, εκείνη το είχε και τώρα που μπορώ να δω περισσότερο από ότι έβλεπα τότε, [ ] ξέρει να κρατήσει με μια κίνηση και με μια γραμμή, μια επιφάνεια μέσα στο χώρο. Αυτό δεν είχα τότε την ικανότητα να το δω. Μάλιστα, το κουβέντιαζα και με συνάδελφους και τους έλεγα ότι τη βλέπετε μονόπλευρα. [ ] Εκείνη την εποχή δεν είχατε γνώσεις για τον εξπρεσιονισμό στη χαρακτική -Αστειεύεστε, αν σας πω θα είναι ψέμα. [ ] Ιστορία τέχνης δεν κάνατε; -Μόνο ζωγραφική και γλυπτική. Αλλά χαρακτική δεν είχατε διδαχτεί; [ ] Τους κλασικούς χαράκτες, τον Mantegna, τον Dürer, τον - Ελεγε βέβαια ο Πρεβελάκης, γιατί τον Πρεβελάκη είχα, [ ] είχε και τις αγάπες του δεν είχε ένα βιβλίο από την αρχή στο τέλος, δίδασκε και έπρεπε να κρατάς σημειώσεις, έπρεπε να τα γράφουμε αυτά που έλεγε, δεν μπορούσες να χάσεις τίποτα. [ ]. Τι έγινε μετά τη Σχολή; - Αρχισα να δουλεύω, όχι τη χαρακτική, (αλλά) στα σχολεία, να διδάξω και αυτό το καλό μου έκανε γιατί όταν βγήκα από τη σχολή, δεν ήξερα τι ξέρω, δεν ήξερα τι γνώσεις έχω. [ ] Και όταν έπρεπε να οργανώσω ένα μάθημα στο σχολείο, ανακάλυψα τι μπορώ και εκείνη την εποχή αγόραζα πολλά βιβλία, για τη χαρακτική, πλήρωνα για να τα μεταφράζουν και να τα διαβάζω, [ ] την οργάνωση ενός εργαστηρίου, τις τεχνικές, ξύλα που χαράζουμε, πώς είναι το ξύλο της φλαμουριάς από τις ξηρές περιοχές και πώς το ξύλο μαλάκωνε στα ποτάμια, όλα αυτά τα έβρισκα στα βιβλία και τα έμαθα. [ ] Προσπαθώ να έχω δυνάμεις (Σημ. του συγγραφέα: να χαράζω), παρα να τυπώνω. [ ]. Στα κείμενά μου ισχυρίζομαι ότι το έργο είναι η χάραξη και ότι οι εκτυπώσεις είναι απλώς αντίγραφα. [ ] Οι εκτυπώσεις είναι η επιπεδοποίηση του ανάγλυφου. -Είναι πράγματι επιπεδοποίηση. [ ] Το να τυπώσεις είναι μια ο καθένας τυπώνει με τον κόσμο του. Τον Βασίλη τον έχω μάθει να τυπώνει όπως εγώ θέλω, το βάρος του χεριού, [ ] εδώ, όχι πολύ, [ ] έχει μάθει και ξέρει πολλά πράγματα, [ ] το πρώτο εργαστήρι ήταν το πλυσταριό της πολυκατοικίας μας, [ ] τα καζάνια και η σκάφη. [ ] Ενώ μέσα στη Σχολή διδάχθηκα και χαλκογραφίες και λιθογραφία, [ ] κόλλησα στην ξυλογραφία, η λιθογραφία μου φαίνεται ότι πλησιάζει πιο πολύ τους ζωγράφους, [ ], αλλά τώρα, μετά από πενήντα χρόνια τακτικής δουλειάς, καθημερινής, τώρα πια μπορώ να πάρω ένα ξύλο και να βγάλω εκείνο που θέλω. Ξέροντας τι θέλω, (Σημ. του συγγραφέα: μπορώ) να λειτουργήσω σωστά. Από την πλευρά των θεμάτων, στο ξύλο; -Δε μου έφερε κανένα εμπόδιο το ξύλο, (αλλά) σιγά-σιγά αυτή την απόλυτη αφαίρεση που είχα, την έβαλα στην άκρη. Μαθηματικά, ήταν οι ίδιες βάσεις. Δεν έφυγα από τον μαθηματικό κόσμο του χώρου, αυτά δεν τα έκανα θεωρητικά και γι αυτό κινείσαι χωρίς να έχεις ανάγκη ν ανοίξεις βιβλία. Μετά ήθελα να φαίνεται ότι το λουλουδάκι είναι λουλουδάκι, [ ] με επηρέασαν πολλά, δεν ήταν και η ζωή μου σπαρμένη με λουλούδια, [ ] Εχω τυπώσει το ξύλο, όλο με μια γραμμή μόνο, μια γραμμή από πάνω ως κάτω και αυτό ήταν. [ ] Πήγα στο κτήμα μας και μου άρεσε τόσο πολύ η διαφορά που κάνει το φως πάνω στα φύλλα των δέντρων, [ ] βάζω ένα φύλλο και ξέρω μαθηματικά να σου πω γιατί είναι εκεί [ ] ξέρω και το τελευταίο κοτσανάκι αν πρέπει να είναι έτσι ή έτσι, [ ] τώρα πια δεν κάνω την αφαίρεση όπως ήταν παλιά, ξαναπαίρνω στοιχεία της πραγματικότητας ενταγμένα στη δική μου στο όνειρο, τη σκέψη, [ ] έκανα στοιχεία απ αυτά και τα μεταχειριζόμουν συνθετικά, ώστε να κινήσω τη φορά της φόρμας, [ ]. Έχω όμως πάντα την ελπίδα ότι αυτά που φτιάχνω και αυτά που σκέφτομαι, επειδή θεωρώ ότι είναι η αλήθεια μου, (ότι αυτά) είμαι εγώ, (ότι) σε κάποιον θα μιλήσουν, [ ]. Πώς εξελίχθηκαν τα θέματα και που οδηγήθηκαν; -Ξεκίνησα από τα μοντέλα που έβαζε ο Γραμματόπουλος, έπαιζε με το μοντέλο, το έκανε τρελό το μοντέλο, του έβαζε τέτοια χρώματα πίσω, κουρέλια, πράγματα και το μοντέλο στη μέση, και δεν έπρεπε βέβαια να κάνεις το μοντέλο έτσι όπως είναι, [ ] αυτά ήταν εκεί, ήταν τα θέματα εκεί, (αλλά) στο μάθημα της σύνθεσης, [ ] έλεγε να κλείσεις τα μάτια και να φτιάξεις τι βλέπεις. Τα σχήματα που βλέπεις. Αυτό όμως για να το κάνεις, [ ] σε βοήθαγε για να μάθεις να βλέπεις. Ξεκίνησα τα πορτραίτα, είχα μια παραγγελία για τον Καβάφη, από το Διαβάζω, ένα περιοδικό. [ ] Ακολούθησε μια σειρά με τους μουσικούς. [ ] Από την πλευρά των εργαλείων, ο Γραμματόπουλος -Αφήστε τον Γραμματόπουλο. [ ] Με είχαν ρωτήσει από το περιοδικό Αλεξίσφαιρο, (για το) πώς χαράζω, έχω ένα και μόνο μαχαίρι, (έχω πολλά μαχαίρια, ένα καλάθι μαχαίρια), αλλά δεν τα μεταχειρίζομαι, μεταχειρίζομαι ένα, το μαγικό. Αυτό που είχα στο πρώτο έτος της χαρακτικής. Το ακονίζω μόνη μου [ ] το μεταχειρίζομαι ακόμα τυλιγμένο με σπάγγο [ ] δεν είναι χρήσιμα τα πολλά μαχαίρια, [ ] δεν είναι εικονογράφηση η χαρακτική πια, είναι δημιουργία, (είναι) ότι η ζωγραφική και η γλυπτική, (η χαρακτική) δεν είναι διαφορετική, [ ] πολλές φορές λέμε ότι κάποιος είναι πολύ καλός χαράκτης, [ ] όταν όμως είμαι άξιος στην τεχνική δε σημαίνει ότι είμαι και καλός καλλιτέχνης. Εκεί είναι και η μεγάλη διαφορά. [ ] Δεν υπάρχει μια αρκετή θεωρία της χαρακτικής ώστε να γίνονται διαφοροποιήσεις αρκεί κάποιος να χαράζει για να εντάσσεται στην ιστορία της χαρακτικής. * Ομότιμος Καθηγητής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.