Transcript

1 Η 28η Οκτωβρίου μέσα από τα μάτια των παιδιών

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. Χρονικό 2. Λιλίκα Νάκου: Η Κόλαση των παιδιών 3. Βούλα Παπαϊωάννου: Φωτογραφίες από την κατοχή 4. Μαρία Μανωλάκου: Το ημερολόγιο της Μαργαρίτας 5. Δημήτρης Ψαθάς: Οι πιτσιρίκοι 6. Απόσπασμα από την ταινία: : «Το ξυπόλυτο τάγμα» 7. Χάρης Σακελλαρίου: Η παιδεία στην κατεχόμενη Ελλάδα 8. Απόσπασμα από την ταινία: «Ένα τραγούδι για τον Αργύρη» Μουσική: Goran Bregovic: Ο καιρός των Τσιγγάνων, Michael Nyman: The Piano, Μάνος Χατζιδάκις: Sweet Movie, Διονύσης Σαββόπουλος: Τι έπαιξα στο Λαύριο

3 ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ Στις 28 Οκτωβρίου 1940 η φασιστική τότε Ιταλία κήρυξε τον πόλεμο στην Ελλάδα. Μετά από αντίσταση από τη μεριά της χώρας μας που κράτησε πολλούς μήνες, την άνοιξη του 1941 της επιτέθηκε και η σύμμαχος της Ιταλίας, η ναζιστική Γερμανία. Παρά την αρχική της αντίσταση η Ελλάδα τελικά ηττήθηκε. Από τότε και μέχρι το φθινόπωρο του 1944 η Ελλάδα διανύει την περίοδο της Κατοχής.

4

5 Τα παιδιά Και η ψυχή των παιδιών στο κλαρί να αναμετριέται με το θηρίο. Καθώς έχουν φουντώσει το ΟΧΙ τους, το πείσμα τους, η τόλμη και το κέφι- ναι το κέφι τους!- το ανίκητο υπερόπλο της εφηβείας που αψηφάει τον άθλιο τύραννο. Πρώτη ζοφερή διετία της Κατοχής, πρώτη αυθόρμητη αντίσταση των παιδιών

6 Τα παιδιά Λες και εκείνα τα δεκαπεντάχρονα της πρώτης Κατοχής, μεσ από την παραζάλη της πείνας και τη φρίκη του φασισμού, έρχονται σήμερα να προσφέρουν σε μια τελείως άλλη εποχή- ή μήπως ακριβώς γι αυτό;- μια μοναδική μαρτυρία.

7 Τα παιδιά Να μιλήσουν από πρώτο χέρι, με δική τους φωνή για όνειρα και ινδάλματα, για τα πάθη και τα λάθη τους, για φιλίες ιδανικές και απίθανες αντοχές, καθώς το βήμα τους, τρέχοντας από πόρτα σε πόρτα με μια αυτοσχέδια προκήρυξη νίκης, διασταυρώνεται κάθε στιγμή με τη μαύρη μπότα της βίας και με το βήμα του εξωμότη μαυραγορίτη, που τα χουν καταδικάσει σε θάνατο.

8 Η 28η Οκτωβρίου μέσα από τα μάτια των παιδιών

9 Η 28η μέσα από τα μάτια των παιδιών Τα παιδιά διαδραμάτισαν το δικό τους ρόλο και διήνυσαν τη δική τους διαδρομή μέσα σ αυτόν τον εφιάλτη. Σήμερα, με την ευκαιρία αυτής της επετείου, ας αφουγκραστούμε εκείνη τη βουρκωμένη εφηβική φωνή. Αιώνια κραυγή της εφηβικής ψυχής για ΛΕΥΤΕΡΙΑ, αιώνια ματωμένη πορεία προς την ΥΠΕΡΒΑΣΗ. Χαρακτηριστικό είναι το απόσπασμα από το βιβλίο της Λιλίκας Νάκου: Η Κόλαση των Παιδιών

10 Η 28η Οκτωβρίου μέσα από τα μάτια των παιδιών

11 Λιλίκα Νάκου: Η Κόλαση των Παιδιών

12 Έτσι λοιπόν είναι η ζωή μας;

13

14 Αχ, μόνο τα μάτια του απομένουν ανθρώπινα, πολύ ανθρώπινα!... Είναι γεμάτο απορία και πόνο. Είναι σαν να απορεί και το ίδιο, πως έπεσε σε τούτη την κόλαση των παιδιών, όπως έχει γίνει τώρα η γη της Αθήνας Είναι ακόμα σα να απορεί με ό,τι βλέπει να γίνεται τριγύρω του σε τούτον εδώ τον κόσμο

15 Μόνο κοιτάζει, μας παρατηρεί όλους με μια πρόωρη νοημοσύνη και σοβαρότητα μαζί και δεν ανοίγει το στοματάκι του ούτε να κλάψει, ούτε να παραπονεθεί. Κανείς δεν άκουσε τη λαλία του, και ούτε και η μάνα του η ίδια θα ξέρει τι συλλογιέται αυτό το παιδί της

16 Βούλα Παπαϊωάννου Ας αφήσουμε για λίγο το φακό της Βούλας Παπαΐωάννου να μας ταξιδέψει σε εκείνη την εποχή. Άλλωστε

17 Βούλα Παπαϊωάννου Η φωτογραφική ματιά της Βούλας Παπαϊωάννου είναι εντυπωσιακή. Το κάδρο της άψογο. Τα πλάνα της απολύτως λιτά. Τα θέματα της μιλούν πάντα από μόνα τους. Ειδικά όταν πρόκειται για τα πεινασμένα παιδιά της Κατοχής.

18 Βούλα Παπαϊωάννου Οι φωτογραφίες αυτές έγιναν η αφορμή να σπάσει το εμπάργκο και να φτάσουν τρόφιμα στην Αθήνα που λιμοκτονούσε. Τις τράβηξε με κίνδυνο τη ζωή της. Οι κατακτητές είχαν απαγορεύσει κάθε είδους φωτογράφιση της πόλης, τα φιλμ ήταν δυσεύρετα και όποιος συλλαμβανόταν να φωτογραφίζει οδηγούνταν στο απόσπασμα.

19 Οι φωτογραφίες

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

32 Οι φωτογραφίες Οι φωτογραφίες καταμαρτυρούν ότι οι συνθήκες ζωής την περίοδο αυτή ήταν τραγικές. Επίσης

33

34 Χειμώνας παιδιά πέθαναν από την πείνα παιδιά έπαθαν σοβαρές ζημιές στην υγεία τους παιδιά ορφάνεψαν 450 παιδιά κλείστηκαν στο Δημόσιο Ψυχιατρείο Τα ορφανοτροφεία τα χρησιμοποιούν για άλλους πιο εθνωφελείς σκοπούς: τα μετατρέπουν σε φυλακές!

35 Χειμώνας Φυλακές αντί για σχολεία και ορφανοτροφεία Άλλωστε φυλακές τότε χρειάζονταν οι Γερμανοί κι οι ντόπιοι φίλοι και συνεργάτες τους, για να μπορούν να πνίγουν τα αισθήματα διαμαρτυρίας των σκλαβωμένων Ελλήνων, κι όχι ορφανοτροφεία, σχολεία και τέτοια άλλα βλαβερά και ύποπτα ιδρύματα!

36 Πώς βιώνουν τα παιδιά τα γεγονότα; Ας δούμε όμως πως καταγράφει την κατάσταση αυτή μια δεκαεξάχρονη της εποχής εκείνης, η Μαργαρίτα, στο ημερολόγιό της, όπου και περιγράφει την ημέρα των γενεθλίων της.

37 Το ημερολόγιο της Μαργαρίτας ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ΤΟ ΑΝΑΓΝΩΣΜΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ Τα γενέθλια της Μαργαρίτας Πέμπτη 22 Γενάρη 1942

38 Ελευθερίας το Ανάγνωσμα «Για δες καιρό που διάλεξα να κλείσω τα δεκάξι, μέσα στη μαύρη Κατοχή και με τη Νέα Τάξη»

39 Τα γενέθλια της Μαργαρίτας Ελα, παράτα τις μαυρίλες, αχάριστε εαυτέ μου το γεγονός αυτό καθεαυτό, ανεξαρτήτως εποχής, είναι λίαν ευχάριστο. Οπερ κι έγινε. Κατέφθασε όλη η παρέα, συν η παρέα της παρέας, κι έγινε ένα κοριτσοπάρτυ μούρλια, που δεν εξαντλήθηκε όμως στις λεγόμενες «κοριτσοκουβέντες», μα πολύ γρήγορα πήρε άλλου είδους τροπή.

40 Τα γενέθλια της Μαργαρίτας Ανοίγουν χάρτες, αναλύονται μάχες και εντός ολίγου ανάβουν τα αίματα. Α, όλα κι όλα, είμαστε δεινοί πολιτικοί και στρατιωτικοί επίσης- τι λάθος της φύσεως να μας κάνει κορίτσια! Πάντως το λάθος διορθώθηκε με το παραπάνω, χάρη στην ατμόσφαιρα που επικράτησε. Όλα πολεμικά!

41 Οι Πιτσιρίκοι Με παρόμοιο τρόπο βιώνουν και τα άλλα παιδιά μικρότερα και μεγαλύτερα αυτήν την εποχή της Κατοχής και της Αντίστασης. Φαίνεται να έχουν χάσει την παιδικότητά τους. Νιώθουν να έχουν ρόλο στην μάχη εκείνο του ομηρικού ήρωα. Ενδεικτικό είναι το ακόλουθο απόσπασμα από το βιβλίο του Δημήτρη Ψαθά «Οι Πιτσιρίκοι»

42 Δ. Ψαθάς: Οι πιτσιρίκοι

43

44

45

46

47

48

49

50 Η προσπάθεια των παιδιών Η αντίσταση των παιδιών στον χιτλερισμό αποτέλεσε και πηγή έμπνευσης σημαντικών ταινιών. Χαρακτηριστική είναι η ταινία του Γκρέγκ Τάλλας, «Ξυπόλυτο Τάγμα»

51

52 «ΞΥΠΟΛΥΤΟ ΤΑΓΜΑ» Σκηνοθεσία: Γκρεγκ Τάλλας Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης Σενάριο: Νίκος Κατσιώτης Εικονολήπτης: Μιχάλης Γαζιάδης

53 Ο Μίκης Θεοδωράκης με τον Γκρέγκ Τάλλας

54 O Γκρεγκ Τάλλας με τα παιδιά της ταινίας

55 O Γκρεγκ Τάλλας με τα παιδιά της ταινίας

56 Ξυπόλυτο Τάγμα Είναι μερικές ταινίες που«απαγορεύεται» να μην τις δεις! Μια από αυτές είναι και το «Ξυπόλυτο Τάγμα».

57 Το «Ξυπόλητο Τάγμα» είναι η αληθινή ιστορία 160 παιδιών, που η δράση τους πήρε διαστάσεις μύθου όταν διώχτηκαν από τα ορφανοτροφεία της Θεσσαλονίκης από τους Ναζί κατακτητές στα χρόνια της κατοχής του B Παγκοσμίου Πολέμου.

58 Τα παιδιά του «Ξυπόλυτου Τάγματος» έμειναν στην ιστορία σαν «σαλταδόροι». Ο θρύλος λέει, πως πέρα από την αρωγή που παρείχαν στο κόσμο, κατάφερναν με την εξυπνάδα και το κουράγιο τους να βοηθούν την Αντίσταση, βρίσκοντας τρόπους να φυγαδεύουν στη Μέση Ανατολή Έλληνες, Αμερικάνους και Εγγλέζους αξιωματικούς, με σκοπό να ενωθούν με τους εκεί συμμαχικούς στρατούς. Ας δούμε ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα από την ταινία

59

60

61 Η ΠΑΙΔΕΙΑ ΣΤΗΝ ΚΑΤΕΧΟΜΕΝΗ ΕΛΛΑΔΑ Οι κατακτητές επιτάξανε σχολικά κτίρια Μόνο 719 απ αυτά έμειναν απείραχτα Πολλά κάηκαν, άλλα γκρεμίστηκαν ή έπαθαν σοβαρές ζημιές από τους βομβαρδισμούς Τα πιο πολλά ρημάχτηκαν κι έμειναν δίχως θρανία κι άλλον εξοπλισμό

62

63

64 «Ένα τραγούδι για τον Αργύρη» Το ντοκιμαντέρ «Ένα τραγούδι για τον Αργύρη» είναι επίσης αποκαλυπτικό για τον τρόπο που τα παιδιά βιώνουν τις επιπόλαιες αποφάσεις των μεγάλων για επεκτατική πολιτική και πόλεμο

65 «Ένα τραγούδι για τον Αργύρη»

66 Ένα τραγούδι για τον Αργύρη Σκηνοθέτης: Στέφαν Χάουπτ Παραγωγός: Fontana Film GmbH Σενάριο: Στέφαν Χάουπτ 1η προβολή:(γερμ.) 17 Μαΐου 2007 (Ελλ.) 25 Οκτ (Αυστρ.) χειμώνας 2007/2008 Μουσική: Tomas Korber, Γιώργος Στεργίου Διάρκεια: 105 Γλώσσα: Ελληνικά

67 «ΕΝΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΡΓΥΡΗ» 10 Ιουνίου Δίστομο. Ένα μικρό χωριό, ένα βήμα από την θάλασσα, στο δρόμο από την Αθήνα προς τους Δελφούς. Εδώ επιζεί ο μικρός Αργύρης Σφουντούρης, ούτε καν τεσσάρων χρονών, στις 10 Ιουνίου του 1944 μία κτηνώδη σφαγή των Γερμανικών Δυνάμεων.

68 «ΕΝΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΡΓΥΡΗ» Το λεγόμενο «μέτρο εξιλέωσης» μιας ναζιστικής μεραρχίας ως αντίποινα για μία επίθεση ανταρτών εναντίον των Γερμανών στην περιοχή. Σε λιγότερο από δύο ώρες σκοτώνονται 218 κάτοικοι του χωριού γυναίκες, άντρες, γέροι, μωρά και βρέφη. Ο Αργύρης Σφουντούρης χάνει τους γονείς του και άλλους 30 συγγενείς.

69

70 Ο Αργύρης στην παιδούπολη της Ελβετίας

71 Με τον σκηνοθέτη του ντοκιμαντέρ Ενα τραγούδι για τον Αργύρη, Στέφαν Χάουπτ (δεξιά) στην επίσημη πρεμιέρα.

72 «ΕΝΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΡΓΥΡΗ» Ο Αργύρης Σφουντούρης, σήμερα 66 χρονών, έχει ασχοληθεί σε όλη του την ζωή με την παραφροσύνη, που του συνέβη όταν ήταν μικρό παιδί. Μετέφρασε στην γερμανική γλώσσα, διάφορους Έλληνες ποιητές, όπως: Κ. Καβάφη, Γ. Σεφέρη, Ι. Ρίτσο, Ο. Ελύτη κ.α. Την περίοδο της δικτατορίας στην Ελλάδα, εκδίδει στην Ελβετία ένα πολιτιστικό περιοδικό στην ελληνική και γερμανική γλώσσα.

73 «ΕΝΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΡΓΥΡΗ» Διδάσκει σε διάφορα γυμνάσια της περιοχής της Ζυρίχης. Μετά από 40 χρόνια αποφασίζει μια ριζική αλλαγή στην ζωή του. Πηγαίνει στο Νεπάλ, στην Σομαλία και στην Ινδονησία όπου για 10 περίπου χρόνια βοηθάει ενεργά στην αναδιοργάνωση τους. Το 1994 οργανώνει στους Δελφούς, μία «Σύνοδο για την ειρήνη».

74 Το πάθος για την Αστροφυσική τον «οδήγησε» στη διεθνή καταξίωση.

75 ΕΝΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΡΓΥΡΗ Μία ταινία για την αντιμετώπιση του προσωπικού θρήνου και του ιστορικού χρέους Μία ταινία για τις φαινομενικά άλυτες δυσκολίες μίας πραγματικής συμφιλίωσης Mία ταινία για την αναζήτηση της ειρήνης ένα ταξίδι με άγνωστο τέλος Απόσπασμα από την ταινία

76 «Ένα τραγούδι για τον Αργύρη»

77 Τα ΔΕΝ της Αντίστασης Η ζωή μας όλη ένα τεράστιο ΔΕΝ Δεν φαΐ Δεν σχολεία Δεν έξω μετά τις οκτώ Δεν φως Δεν ψωμί Δεν βιβλία Δεν παρέα άνω των τριών ΔΕΝ ΛΕΥΤΕΡΙΑ

78 N. Καζαντζάκης Ερχόμαστε από μιά σκοτεινή άβυσσο καταλήγουμε σε μια σκοτεινή άβυσσο το μεταξύ φωτεινό διάστημα το λέμε Ζωή. «Ασκητική» του Νίκου Κάζαντζάκη

79 Τα παιδιά Λες και εκείνα τα δεκαπεντάχρονα της πρώτης Κατοχής, μεσ από την παραζάλη της πείνας και τη φρίκη του φασισμού, έρχονται σήμερα να προσφέρουν σε μια τελείως άλλη εποχή- ή μήπως ακριβώς γι αυτό;- μια μοναδική μαρτυρία.

80 Κείμενα διάβασαν Ιάσονας Ινδαρές Κωνσταντίνος Λαμπρόπουλος Ίλια Μυτταράκη

81 Βιβλιογραφία Φωτογραφίες: Βούλα Παπαϊωάννου Κείμενα: Μαρία Μανωλάκου: Το ημερολόγιο της Μαργαρίτας Λιλίκα Νάκου: Η κόλαση των παιδιών Χάρης Σακελλαρίου: Η εκπαίδευση στην αντίσταση Δημήτρης Ψαθάς: Οι Πιτσιρίκοι Ταινίες: Ξυπόλυτο Τάγμα», του Γκρεγκ Τάλλας,, 1953 «Ένα τραγούδι για τον Αργύρη», το ντοκιμαντέρ του Στεφάν Χάουπτ, 2007 Μουσική: Goran Bregovic, Ο καιρός των Τσιγγάνων, Michael Nyman, The Piano, Μάνος Χατζιδάκις, Sweet Movie, Διονύσης Σαββόπουλος, Τι έπαιξα στο Λαύριο

82 Η 28η Οκτωβρίου μέσα από τα μάτια των παιδιών