Μελέτες κοορτών Μελέτες πρόγνωσης. Νίκος Τζανάκης Επίκουρος Καθηγητής

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Μελέτες κοορτών Μελέτες πρόγνωσης. Νίκος Τζανάκης Επίκουρος Καθηγητής"

Transcript

1 Εργαστήριο Επιδηµιολογίας Ιατρική Σχολή Πανεπιστήµιο Κρήτης Επίκουρος Καθηγητής Νίκος Τζανάκης Τηλ.: ή Φαξ:: Μελέτες κοορτών Μελέτες πρόγνωσης Νίκος Τζανάκης Επίκουρος Καθηγητής Εργαστήριο Επιδηµιολογίας Ιατρική Σχολή Πανεπιστήµιο Κρήτης Επίκουρος Καθηγητής Νίκος Τζανάκης 1

2 Πρόγνωση Όταν ο γιατρός διαγνώσει την νόσο σε έναν ασθενή, µοιραία θα κληθεί να απαντήσει σε ορισµένα ερωτήµατα του ασθενή όπως. Είναι επικίνδυνη η αρρώστια; Θα µπορούσα να πεθάνω από αυτή; Είναι οδυνηρή; Μετά από πόσο καιρό θα είµαι σε θέση να συνεχίσω τις συνηθισµένες δραστηριότητές µου; Οι περισσότεροι ασθενείς θέλουν να ξέρουν τι να περιµένουν, και εάν µπορεί ή όχι να γίνει κάτι µε την νόσο τους που θα αλλάξει προς το καλλίτερο τα πράγµατα. Ο ίδιος ο γιατρός θα ήθελε να έχει εκείνα τα στοιχεία που θα του επιτρέπουν να προβλέπει το µέλλον του ασθενούς του. Αυτή όλη την διεργασία την ονοµάζουµε πρόγνωση Η πρόγνωση είναι η πρόβλεψη της µελλοντικής πορείας µιας νόσου µετά την έναρξη της. Σε αυτό το κεφάλαιο, θα εξετάσουµε τους διάφορους τρόπους µε τους οποίους η πορεία µιας νόσου µπορεί να εκτιµηθεί και να εκφραστεί µε χρήσιµο προς τους κλινικούς γιατρούς τρόπο. Ο σκοπός της πρόγνωσης είναι να δώσει στους γιατρούς µια καλύτερη κατανόηση ενός δύσκολου αλλά αναπόφευκτου στόχου: τη πρόβλεψη του µέλλοντος των ασθενών τους όσο το δυνατόν ακριβέστερα. Το ζήτηµα είναι να αποφευχθεί η έκφραση της πρόγνωσης µε ασάφεια όταν είναι περιττό, και µε βεβαιότητα όταν είναι παραπλανητική. Η ΠΙΘΑΝΟΤΗΤΑ ΣΕ ΑΤΟΜΙΚΟ ΕΠΙΠΕ Ο Η πρόγνωση εκφράζεται ως πιθανότητα ότι κάτι θα συµβεί στο µέλλον στον ασθενή που έχουµε µπροστά µας. Πως µπορεί όµως να γίνει αυτό; Ένας τρόπος είναι να παρακολουθήσουµε µια οµάδα ασθενών για τον κατάλληλο χρόνο και να δούµε τι θα τους συµβεί. Την εµπειρία µε τους ασθενείς αυτού, δηλ. την επίπτωση των γεγονότων που θα τους επισυµβούν, την χρησιµοποιούµε κατόπιν για να προβλέψουµε τι θα εµφανιστεί, κατά µέσος όρο, µεταξύ παρόµοιων ασθενών. Η µελέτη και ο υπολογισµός λοιπόν της πρόγνωσης γίνεται µε µελέτες τύπου κοορτών (µελέτες επίπτωσης). Εάν η γνώση µας για την ανθρώπινη νόσο ήταν πληρέστερες, και η νόσος συµπεριφερόταν κατά τρόπο απολύτως προβλέψιµο, δεν θα χρειαζόταν να καταφύγουµε στην κατά µέσο όρο πιθανότητα ο ασθενής µας να έχει την εξέλιξη των ασθενών που µελετήσαµε. Αλλά δεν έχουµε αυτή την πολυτέλεια. Υπάρχει λοιπόν ρίσκο όταν κάνουµε πρόγνωση το οποίο εκφράζεται ακριβώς µε την πιθανότητα ο ασθενής µας να εξελιχθεί, δηλ. να έχει την πρόγνωση, του µέσου ασθενή της µελέτης µας. Φυσικά, τόσο οι ασθενείς όσο και οι κλινικοί γιατροί θα επιθυµούσαν να απαντήσουν ερωτήσεις για τη µελλοντική πορεία µιας νόσου όσο το δυνατόν ακριβέστερα και εξατοµικευµένα. Αισθάνονται άβολα εκφράζοντας µια χονδροειδή πιθανότητα, όπως την πιθανότητα της πενταετούς επιβίωσης σε ένα άτοµο. Πχ. Ο µη µικροκυτταρικός καρκίνος του πνεύµονα σταδίου Ι αν χειρουργηθεί έχει 80% 5ετή επιβίωση. ηλαδή, ο εκάστοτε ασθενής ο οποίος λαµβάνει γνώση αυτής της πιθανότητας, µπορεί µε το πέρας των πέντε ετών να έχει επιζήσει ή να έχει πεθάνει. Έτσι, από µία άποψη, ο µέσος όρος επιβίωσης είναι πάντα χονδροειδής και µη ευχάριστος για το άτοµο, επειδή εκφράζει µια πιθανότητα η οποία µπορεί να µην επαληθευθεί σε αυτόν. υστυχώς όµως δεν γίνεται διαφορετικά και έτσι η πρόβλεψη είναι µια πιθανότητα, κυµαινοµένη συνήθως µεταξύ µηδέν και ένα, ενώ το πραγµατικό γεγονός, όταν εµφανίζεται, περιγράφεται από µια διχοτόµο παρατήρηση (binary) συµβαίνει ή δεν συµβαίνει. 2

3 Παρόλα αυτά, η γνώση της πρόγνωσης µας βοηθά για να επιλέξουµε τη θεραπευτική µας στρατηγική. Να επηρεάσουµε δηλαδή την πορεία της νόσου κατά τρόπο ωφέλιµο για τον ασθενή, δηλ. να βελτιώσουµε την πρόγνωση του. Ακόµα κι αν η πρόβλεψη (πρόγνωση) δεν πραγµατοποιηθεί σε µια µεµονωµένη περίπτωση, θα επιβεβαιωθεί συνήθως σε πολλές άλλες περιπτώσεις. Τελικά, ούτε οι καιρικές προβλέψεις είναι πάντα ακριβείς, αλλά µας βοηθούν να αποφασίσουµε εάν πρέπει να πάρουµε µια οµπρέλα ή όχι µαζί µας το πρωί η να ντυθούµε κατάλληλα. ΙΑΦΟΡΑ ΜΕΤΑΞΥ ΤΟΥ ΚΙΝ ΥΝΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΠΡΟΓΝΩΣΗΣ Αν και ο κίνδυνος µε την πρόγνωση, δηλαδή οι παράγοντες κινδύνου και οι προγνωστικοί παράγοντες, έχουν πολλές οµοιότητες, αφού και οι δύο αξιολογούνται µε τη βοήθεια των µελετών κοορτών, µια διάκριση πρέπει να γίνει µεταξύ των καταστάσεων που αυξάνουν τον κίνδυνο µιας νόσου και εκείνων που προβλέπουν τη πορεία µιας νόσου µόλις αυτή εκδηλωθεί. Οι πρώτες, όπως αναφέρεται στο κεφάλαιο περί κινδύνου λέγονται παράγοντες κινδύνου κα αφορούν καταστάσεις που µπορούν να προσδιοριστούν σε υγιή άτοµα και, όταν είναι παρούσες, συνδέονται µε έναν αυξανόµενο κίνδυνο για την νόσο. Οι άλλες καταστάσεις καλούνται προγνωστικοί παράγοντες και αφορούν καταστάσεις που, όταν είναι παρούσες σε άτοµα που είναι γνωστό να έχουν ήδη την νόσο (πάσχοντα), συνδέονται µε την έκβαση της νόσου. Η διαφορά µεταξύ του κινδύνου και της πρόγνωσης απεικονίζεται στο σχήµα 1 για το οξύ έµφραγµα του µυοκαρδίου. Μια κάπως αυθαίρετη διάκριση γίνεται µεταξύ των γεγονότων που εµφανίζονται πριν και µετά από την αναγνώριση της νόσου. Εάν ο κίνδυνος και η πρόγνωση συµβαδίζουν συνεχώς στη πορεία µιας νόσου, γιατί να εξεταστούν ξεχωριστά; Αγγίξαµε αυτό το ερώτηµα στο προηγούµενο κεφάλαιο, και θα επεξεργαστούµε εδώ. ΙΑΦΟΡΑ ΣΤΑ ΠΟΣΟΣΤΑ Κατ' αρχάς, οι παράγοντες κινδύνου γενικά προβλέπουν γεγονότα χαµηλήςπιθανότητας. Τα ετήσια ποσοστά εκδήλωσης των διάφορων νόσων είναι της τάξεως του 1/100 έως το 1/ Κατά συνέπεια, οι σχέσεις µεταξύ έκθεσης και κινδύνου παραπλανούν ακόµα και τους έξυπνους κλινικούς γιατρούς εκτός αν στηρίζονται σε προσεκτικά διεξαχθείσες µελέτες, περιλαµβάνοντας συχνά έναν µεγάλο αριθµό ατόµων κατά τη διάρκεια µιας εκτεταµένης χρονικής περιόδου. Η πρόγνωση από την άλλη, περιγράφει τα σχετικά συχνά γεγονότα που αφορούν πάσχοντα άτοµα. Οι κλινικοί γιατροί µπορούν να διαµορφώσουν κάποιο είδος υπολογισµού της πρόγνωσης από µόνοι τους, από την προσωπική τους εµπειρία. Φυσικά, αυτές οι εκτιµήσεις µπορούν να γίνουν ακριβέστερες µε τη χρήση αυστηρών µεθόδων ιδιαίτερα όπως θα δούµε παρακάτω µε τις µελέτες πρόγνωσης. ΚΙΝ ΥΝΟΣ-ΠΡΟΓΝΩΣΗ: ΙΑΦΟΡΕΣ Ο κίνδυνος και η πρόγνωση συνήθως περιγράφονται µε διαφορετικούς όρους. Για τον κίνδυνο, το γεγονός που µετριέται είναι η έναρξη της νόσου. Για την πρόγνωση, µετρούνται οι ποικίλες συνέπειες της νόσου, συµπεριλαµβανοµένου του θανάτου, των επιπλοκών, της αναπηρίας, της υποτροπής, της βελτίωσης κ.λπ. Αυτά τα γεγονότα θα εξεταστούν αργότερα στο κεφάλαιο αυτό. Οι παράγοντες κινδύνου και οι προγνωστικοί παράγοντες δεν είναι απαραιτήτως οι ίδιοι. Είναι συχνά αξιοσηµείωτα διαφορετικοί για µια 3

4 δεδοµένη νόσο. Για παράδειγµα, η χαµηλή πίεση του αίµατος µειώνει τις πιθανότητες για οξύ έµφραγµα του µυοκαρδίου, αλλά είναι ένα κακό προγνωστικό σηµάδι όταν είναι παρούσα κατά τη διάρκεια µιας επείγουσας κατάστασης (ΣΧΗΜΑ 1). Οµοίως, τα εξωγενή οιστρογόνα κατά τη διάρκεια της εµµηνόπαυσης αυξάνουν τον κίνδυνο καρκίνου του ενδοµήτριου, αλλά οι σχετιζόµενοι µε το ενδοµήτριο καρκίνοι διαγιγνώσκονται σε πρωϊµότερο στάδιο, και έτσι φαίνεται να έχουν καλύτερη πρόγνωση από το µέσο όρο. Σχήµα 1 Risk Παράγοντες κινδύνου Ηλικία Θήλυ Κάπνισµα Υπέρταση LDL/HDL Lifestyle Οξύ έµφραγµα Prognosis Προγνωστικοί παράγοντες Ηλικία Θήλυ Κάπνισµα Υπόταση Πρόσθιο έµφραγµα Συµφορητική καρδιοπάθεια Κοιλιακή αρρυθµία Άλλες φορές πάλι παράγοντες κινδύνου και προγνωστικοί παράγοντες φαίνεται να έχουν µια παρόµοια επίδραση (τάση) τόσο στον κίνδυνο όσο και στην πρόγνωση. Οι άνδρες πιο πιθανό από ότι οι γυναίκες να προσβληθούν από στεφανιαία νόσο στη µέση ηλικία, και είναι περισσότερο πιθανό να πεθάνουν εάν νοσήσουν. Επίσης τόσο ο κίνδυνος οξέος εµφράγµατος του µυοκαρδίου όσο και ο κίνδυνος θανάτου από αυτό αυξάνει µε την ηλικία. ΦΥΣΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ ΚΛΙΝΙΚΗ ΙΑ ΡΟΜΗ ΦΥΣΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ Οι κλινικοί ιατροί συχνά θέλουν να γνωρίζουν την φυσική πορεία µιας νόσου.. "Φυσική" υποδηλώνει ότι θέλουν να γνωρίζουν την εξέλιξη της νόσου χωρίς ιατρική παρέµβαση, δηλαδή πώς θα καταλήξουν οι ασθενείς εάν τίποτα δεν γίνει για την νόσο τους. Είναι πρακτικό ακόµη και να υποβληθεί αυτή η ερώτηση στις χώρες όπου η ιατρική φροντίδα είναι διαθέσιµη; Αυτό εξαρτάται από την νόσο. Πολλές νόσοι γενικά δεν επιδέχονται ιατρική φροντίδα κατά τη διάρκεια ενός µεγάλου µέρους της εξέλιξης τους, εάν όχι ολοκληρωτικά. Είτε γιατί παραµένουν αδιάγνωστες, ίσως επειδή είναι ασυµπτωµατικές ή θεωρούνται σαν οι συνηθισµένες ταλαιπωρίες της καθηµερινής ζωής. Η ήπια κατάθλιψη, η αναιµία, και οι καρκίνοι που είναι σιωπηλοί και έχουν αργή ανάπτυξη (π.χ., µερικοί καρκίνοι του θυρεοειδή και του 4

5 προστάτη) είναι παραδείγµατα τέτοιων ασθενειών. ΚΛΙΝΙΚΗ ΙΑ ΡΟΜΗ Υπάρχουν άλλες ασθένειες όµως για τις οποίες οι ασθενείς δέχονται τακτικά την ιατρική παρέµβαση σε κάποιο χρονικό σηµείο κατά τη διάρκεια της νόσου τους. Αυτές οι ασθένειες τείνουν να διαγνώσκονται και να απασχολούν ασθενείς και γιατρούς αφού οδηγούν σε συµπτώµατα όπως πόνος, παραµόρφωση, ή ασυνήθιστη συµπεριφορά που αναγκάζουν τους ασθενείς ή τις οικογένειές τους για να ζητήσουν βοήθεια. Τέτοια παραδείγµατα είναι ο νεανικός διαβήτης, το καρκίνωµα του πνεύµονα, και η λύσσα. Μόλις διαγνωστεί η νόσος, πρέπει να αντιµετωπιστεί. Ο όρος κλινική διαδροµή ενός νοσήµατος έχει χρησιµοποιηθεί για να περιγράψει την εξέλιξη µιας νόσου όπου υπάρχει ιατρική παρέµβαση, και έχει αντιµετωπιστεί µε ποικίλους τρόπους οι οποίοι µπορούν να έχουν επιπτώσεις στην επακόλουθη πορεία των γεγονότων δηλαδή στην πρόγνωση. ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΟ ΣΦΑΛΜΑ ΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑΣ Οι περιγραφές της πορείας µιας νόσου είναι βασισµένες σε οµάδες ασθενών αντιπροσωπευτικές λιγότερο ή περισσότερο της νοσηρής κατάστασης, και συνεπώς είναι ευαίσθητες σε ένα συστηµατικό σφάλµα που οφείλεται στην επιλογή (δείγµα) των ασθενών. Οι πρόγνωση µιας νόσου που βασίζεται στην εµπειρία σε εξειδικευµένα κέντρα µπορούν να αποδώσουν µια παραπλανητική εικόνα της νόσου γιατί συνήθως αφορούν στους βαρύτερα νοσούντες ασθενείς. Σε αυτά τα κέντρα εξάλλου παρέχεται συνήθως η καλλίτερη και κατά τεκµήριο αποτελεσµατικότερη θεραπευτική παρέµβαση και δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι ο καθηµερινός, συνηθισµένος ασθενής ενός ιδιώτη ιατρού θα έχει την ίδια φροντίδα και συνεπώς την ίδια πρόγνωση. Παράδειγµα - Η κληρονοµική Σφαιροκύττωση (HS) είναι µια ατέλεια των µεµβρανών των ερυθροκυττάρων που κληρονοµείται ως αυτοσωµατική επικρατούσα νόσος. Στη κλασσική µορφή του, η HS χαρακτηρίζεται από αιµολυτική αναιµία, σπληνοµεγαλία, και παρουσία σφαιρικών κόκκινων κυττάρων που µπορούν να φανούν στο µικροσκόπιο. Συνήθως η παραγωγή των ερυθροκυττάρων συµβαδίζει µε την αιµόλυση, αλλά η αναιµία µπορεί να είναι έντονη εάν η παραγωγή µειωθεί για κάποιους λόγους, όπως στην οξεία µόλυνση ή τα γηρατειά. Μια τελική διάγνωση µπορεί να τεθεί µε τη δοκιµή των ερυθροκυττάρων για οσµωτική ευθραυστότητα. Αν και µερικοί άνθρωποι µε το HS νοσούν σοβαρά, πολλοί άλλοι είναι ασυµπτωµατικοί. Μην έχοντας κανέναν λόγο να συµβουλευθούν κάποιο παθολόγο, ή να κάνουν τις ειδικές εξετάσεις, διαφεύγουν γενικά την διάγνωση και έτσι συµβάλλουν πολύ λίγο στην εικόνα µας συνηθισµένης πορείας της HS που εµείς οι γιατροί έχουµε κατά νου. Αυτό πρέπει να ληφθεί υπόψη κατά την παροχή συµβουλών σε ασθενείς που είναι καλά και που ανακαλύπτεται να έχουν το HS µόνο επειδή υποβλήθηκαν σε προσυµπτωµατικό έλεγχο, αφότου βρέθηκε κάποιος συγγενής να έχει την ασθένεια. Ακόµη και για τις νόσους που δέχονται τακτικά την ιατρική παρέµβαση, οι προγνώσεις που αναφέρονται στην ιατρική βιβλιογραφία µπορεί να είναι συστηµατικά διαφορετικές από τη συνηθισµένη πορεία της νόσου. Η εµπειρία των περισσότερων ακαδηµαϊκών παθολόγων, και οι περισσότερες δηµοσιευµένες εργασίες, προέρχονται από τα ιατρικά κέντρα 5

6 όπου οι ασθενείς δεν αποτελούν αντιπροσωπευτικό δείγµα των ασθενών που είναι στην κοινωνία και Στην πραγµατικότητα, οι λόγοι παραποµπής αφορούσαν συχνά την πρόγνωση. Πολλοί ασθενείς στέλνονται επειδή πηγαίνουν άσχηµα. Ίσως οι συνηθισµένες θεραπείες έχουν εφαρµοστεί και δεν έχουν δώσει αποτέλεσµα. Μερικές για φορές ο ασθενής έχει µια ασυνήθιστες επιπλοκές της νόσου, ή άλλα χαρακτηριστικά γνωρίσµατα που προδιαθέτουν σε προβλήµατα. Κάτω από αυτές τις περιστάσεις είναι φυσικό για τους ασθενείς και για τους παθολόγους να επιδιώκουν την εξειδικευµένη αντιµετώπιση. Το ακόλουθο είναι ένα παράδειγµα του πώς το συστηµατικό σφάλµα δειγµατοληψίας µπορεί να έχει επιπτώσεις στην κατανόηση µας για την πρόγνωσής (σχήµα 2). Παράδειγµα Το σύνδροµο πολλαπλής σκλήρυνσης (MS) φαίνεται να είναι µια θανατηφόρα νόσος όταν εξεταστεί από την οπτική γωνία των νευρολογικών κλινικών των νοσοκοµείων. Εντούτοις, όταν περιγράφεται η κλινική πορεία της MS για όλους τους ασθενείς που αναπτύσσουν την νόσο σε µια καθορισµένη γεωγραφική περιοχή, µια διαφορετική εικόνα προκύπτει. Σε µια τέτοια µελέτη (ΣΧΗΜΑ 2) το 50% των ασθενών ήταν ζωντανό 50 έτη µετά την έναρξη, ποσοστό που θα αναµενόταν και για τους ανθρώπους τής ίδιας ηλικίας και φύλου που δεν είχαν MS. Οι περισσότεροι ασθενείς ήταν ζωντανοί και περιπατητικοί 10 έτη µετά από τη διάγνωση (1). Κατά γενικό κανόνα, οι αναφορές για την πρόγνωσης βασισµένες στην εµπειρία σε ιατρικά κέντρα δεν µπορούν να ληφθούν ως ακριβής οδηγός για την πρόγνωση στις λιγότερο εξειδικευµένες ιατρικές υπηρεσίες πχ κέντρα υγείας. ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ ΕΚΒΑΣΗΣ ΤΗΣ ΝΟΣΟΥ Οι περιγραφές της πρόγνωσης δηλ. οι εκφράσεις έκβασης της νόσου (outcomes) θα πρέπει να οπωσδήποτε να περιλαµβάνουν εκείνες τις κλινικές εκδηλώσεις που µπορεί να θεωρηθούν σηµαντικές από τους ασθενείς και συνεπώς αντιληπτές από αυτούς. Με αυτό εννοείται όχι µόνο ο θάνατος και συµπτώµατα της νόσου, αλλά και καταστάσεις όπως πόνος, άγχος, ανικανότητα του ατόµου να φροντίσει µόνο του τον εαυτό του ή να φέρει σε πέρας τις καθηµερινές δραστηριότητες του (ποιότητα ζωής). Στις προσπάθειές τους να είναι "επιστηµονικοί", οι ερευνητές µερικές φορές αξιολογούν ορισµένες αντικειµενικές παραµέτρους εκβάσεων πχ. εργαστηριακές εξετάσεις περισσότερο από άλλες. Τα κλινικά γεγονότα που δεν µπορούν να γίνουν άµεσα αντιληπτά από τους ασθενείςγια παράδειγµα, η µείωση του µεγέθους ενός όγκου, η επιστροφή σε φυσιολογικά επίπεδα κάποιων παραµέτρων του αίµατος - δεν είναι βέβαια εντελώς ανούσια. Μπορούν να χρησιµεύσουν ως αντικειµενικό σηµείο πρόβλεψης για κάποια υποτροπή ή κακή έκβαση πχ. θάνατο. Κατά συνέπεια, η υπερασβεστιαιµία είναι µια σηµαντική κλινική έκβαση του υπερπαραθυρεοειδισµού µόνο όταν προκαλεί συµπτώµατα όπως υπνηλία ή δίψα ή εάν υπάρχει λόγος ανησυχίας ότι θα οδηγήσει µελλοντικά σε επιπλοκές όπως οστική ή νεφρική νόσο. Εάν µια έκβαση δεν µπορεί να συσχετιστεί µε κάτι που οι ασθενείς µπορούν να αναγνωρίσουν και από το οποίο υποφέρουν ή που θα οδηγήσει µετά από χρονικό διάστηµα σε βαρύτερη νόσο (επιδείνωσηυποτροπή), οι πληροφορίες πρόγνωσης δεν µπορούν να χρησιµοποιηθούν για να καθοδηγήσουν την φροντίδα του ασθενούς. Αυτό δεν σηµαίνει ότι τα 6

7 στοιχεία δεν είναι αξιόλογα στην κατανόηση της παθοφυσιολογίας της νόσου. Κατά την µελέτη της πρόγνωσης της νόσου, τα δεδοµένα θα πρέπει να συµπεριλαµβάνονται σε αυτήν λόγω της σηµασίας τους στην κλινική κατάσταση και την έκβαση της νόσου και όχι επειδή µπορούν να µετρηθούν µε ακρίβεια ή µετρούνται µε ένα ιδιαίτερο τρόπο αρεστό σε εµάς. Ο ασθενής του παρακάτω παραδείγµατος εµάς επεξηγεί το πρόβληµα αυτό. Παράδειγµα - Ένας 50-ετών συνεπώς, τόσο φτωχή που δεν υπήρχε ανάγκη να αναζωογονηθεί σε περίπτωση που θα υφίστατο καρδιακή ανακοπή. Άλλοι θεώρησαν την απουσία επιπλοκών ως στοιχείο ήπιου εµφράγµατος του µυοκαρδίου, και συνεπώς σύµφωνη µε µια άριστη ανάρρωση. Ο ασθενής, όντως διέγραψε µια αδιατάρακτη κλινική πορεία, παρά τα ανησυχητικά αποτελέσµατα των εργαστηριακών δοκιµών. Ο πίνακας 1 περιέχει κατάλογο περιγραφής των εκβάσεων στην 2 κύριος εισάγεται στην µονάδα εντατικής παρακολούθησης καρδιοπαθών µε οξύ έµφραγµα του µυοκαρδίου. Μέχρι τη δεύτερη ηµέρα, ήταν "κλινικά" καλά χωρίς σηµεία συµφορητικής καρδιοπάθειας, πόνου, ή αρρυθµίας. Εντούτοις, η κινάση της κρεατινίνης του ορού (CPK) του είχε ανέλθει σε εξαιρετικά υψηλό επίπεδο, πάνω από 2000 units/ml. Μερικοί από τους γιατρούς του, λαµβάνοντας υπ όψη τα στοιχεία ότι τα υψηλά επίπεδα CPK συνδέονται µε µια φτωχή πρόγνωση, θεώρησαν ότι είχε µαζικό έµφραγµα του µυοκαρδίου, και υποστήριξαν ότι η πρόγνωσή του ήταν ιατρική βιβλιογραφία. Είναι προφανές ότι συντάκτες των ερευνητικών άρθρων προτιµούν ιδιαίτερα "εξειδικευµένα" βιολογικά δεδοµένα, από το εύρος που παρέχεται από τις διαγνωστικές δοκιµασίες. Από την άλλη όµως, οι εκβάσεις που είναι µεγαλύτερης αξίας για τους ασθενείς είναι εκείνες που τον αφορούν. Όπως, η δυνατότητα διεξαγωγής των καθηµερινών δραστηριοτήτων, η µείωση της ποιότητας ζωής, ιδιαιτέρως ενοχλητικά συµπτώµατα όπως η δύσπνοια ερευνώνατι ελάχιστα η και καθόλου. Ακόµα και όταν πρόκειται για αναφορές πρόγνωσης ή τα 7

8 αποτελέσµατα της θεραπείας, όπου τέτοιες εκβάσεις είναι κλινικά σηµαντικές. Στην καλύτερη περίπτωση, η ιατρική βιβλιογραφία απλά δεν παρέχει πολλές πληροφορίες για µερικές σηµαντικές εκβάσεις της νόσου. Στη χειρότερη περίπτωση ασθενών που µελετήθηκε η διάρκεια µιας χρονικής περιόδου µελέτης. Εντούτοις, µερικά από τα ποσοστά αυτά δεν είναι σαφή, και αυτό πρέπει να ληφθεί υπόψη κατά την ερµηνεία του ποσοστού. όµως, µπορεί να δώσει λανθασµένη άποψη για το τι είναι σηµαντικό στην κλινική ιατρική. Η ΠΡΟΓΝΩΣΗ ΩΣ ΠΟΣΟΣΤΟ Είναι εξυπηρετικό και ευκολία να συνοψίζεται η πορεία µιας νόσου ως ένας αριθµός όπως πχ. ένα ποσοστό. Τα ποσοστά που συνήθως χρησιµοποιούνται για αυτό το σκοπό, ΜΕΙΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΡΟΓΝΩΣΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΜΟΡΦΗ ΠΣΟΣΟΣΤΩΝ Κατά πρώτον, το διάστηµα της παρακολούθησης δεν διευκρινίζεται επακριβώς για αρκετά από τα ποσοστά. Το διάστηµα αυτό πρέπει να είναι µια επαρκής χρονική περίοδος προκειµένου να εµφανιστεί η υπό µελέτη έκβαση, αλλά δεν γίνεται Πίνακας 2 Αναλογία Ορισµός 5ετής επιβίωση % αναλογία ασθενών που επιζούν για 5 έτη από κάποιο σηµείο της νόσου Θνητότης % αναλογία ασθενών που θα πεθάνουν (Casefatality) από την νόσο Ειδική κατά νόσο Αριθµός ατόµων (x10 4 ή 10 5 ) που θα θνησιµότητα πεθάνουν από την συγκεκριµένη νόσο Ανταπόκριση % αναλογία ατόµων µε µερική ή ολική ανταπόκριση σε κάποια παρέµβαση Ύφεση % αναλογία ατόµων που εισήλθαν σε φάση ύφεσης της νόσου Υποτροπή % αναλογία ατόµων που υποτροπιάζουν µετά από µια φάση ύφεσης της νόσου παρουσιάζονται στον πίνακα 2. Αυτά τα ποσοστά έχουν κοινά τα βασικά στοιχεία της επίπτωσης: το βιοϊατρικό συµβάν που µας ενδιαφέρει η κοορτή πάντα έτσι. Οποιαδήποτε περίοδος αποδειχτεί υπερβολικά σύντοµη για την εκδήλωση της υπό µελέτη έκβασης θα δώσει λανθασµένα χαµηλότερα 8

9 ποσοστά, σε σχέση µε τα αληθινά αφού λόγω της σύντοµης παρακολούθησης η συγκεκριµένη έκβαση δεν δόθηκε χρόνος να επισυµβεί. εύτερον, για την πρόγνωση που εκφράζεται µε ποσοστά και αφορούν το θάνατο είναι σηµαντικό να µπορεί να διαχωριστεί η αιτιολογία θανάτου εάν βεβαίως υπάρχει και άλλη σηµαντική αιτία θανάτου εκτός από την εν λόγω ασθένεια. Εάν υπάρχει, η επίδραση διαφορετικής αιτιολογίας θανάτων στα αναφερόµενα ποσοστά επιβίωσης θα εξαρτηθεί από τον τρόπο µε τον οποίο αυτοί συνυπολογίζονται στην µελέτη. Αν αυτοί οι άσχετοι µε την νόσο θάνατοι θα προσµετρηθούν στη µελέτη θα µειώσουν την προφανή επιβίωση από την νόσο. Αλλά, εάν αυτοί οι ασθενείς αποµακρυνθούν από τη µελέτη, τα ποσοστά επιβίωσης θα φανούν ευνοϊκότερα επειδή λιγότεροι ασθενείς θα διατρέχουν κίνδυνο θανάτου από την νόσο που εξετάζεται. Τρίτον, όλα τα ποσοστά πρέπει να ξεκινούν από κάποιο σηµείο της πορείας της νόσου όπως η έναρξη των συµπτωµάτων, της διάγνωσης, ή της θεραπείας. Όπως είναι λογικό τα ποσοστά επηρεάζονται σε σηµαντικό βαθµό από τον τρόπο µε τον οποίο ορίζεται το σηµείο µηδέν. Παράδειγµα - Σε µελέτη της αξίας της ανίχνευσης του καρκίνου του µαστού από τη µαστογραφία ρουτίνας και την ψηλαφητική εξέταση των µαστών, διαπιστώθηκε ότι γυναίκες που διαγνώστηκαν µε αυτά τα ειδικά µέσα είχαν ένα χαµηλότερο ποσοστό θανάτου από ότι εκείνοι οι όγκοι που διαγνώστηκαν αφού έδωσαν συµπτώµατα. Οι ερευνητές θέλησαν να διασφαλίσουν για το ότι η διαφορά στην επιβίωση ήταν αποτέλεσµα της έγκαιρης διάγνωσης και όχι ότι µπορεί να έχει προκύψει από το ότι έµαθαν νωρίτερα την νόσο.. Με κατάλληλη µεθοδολογία και διόρθωση ορίστηκε αντικειµενικά το σηµείο 0 της νόσου, και η βελτίωση στην επιβίωση παρέµεινε, επιβεβαιώνοντας την αξία του προσυµπτωµατικού ελέγχου (και της έγκαιρης θεραπείας) για τον καρκίνο του µαστού (2). Η ΑΠΛΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΑΡΙΘΜΩΝ ΜΕ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΝ ΑΚΡΙΒΕΙΑ Η έκφραση της πρόγνωσης σαν ποσοστό έχει το πλεονέκτηµα της απλότητας. Τα ποσοστά µπορούν να αποµνηµονευθούν και να µεταφερθούν εύκολα σε µια συζήτηση. Το µειονέκτηµα τους είναι ότι µε αυτόν τον τρόπο πολύ λίγες πληροφορίες µεταβιβάζονται έτσι ώστε σηµαντικές διαφορές µπορούν να αποσιωπηθούν µέσα σε τέτοια συνοπτικά ποσοστά. Το σχήµα 3 παρουσιάζει την πενταετή επιβίωση για τους ασθενείς µε τέσσερις απολύτως διαφορετικές καταστάσεις. Για κάθε κατάσταση, περίπου 10% των ασθενών είναι ζωντανοί µετά από πέντε έτη. Αλλά αυτό το χονδροειδές 10% αποτυγχάνει να εκφράσει διαφορές µεγάλης σπουδαιότητας. Στο πάνελ Α, ασθενείς µε καρκίνο στο πνεύµονα, που παρουσιάζεται σαν ένας συνηθισµένος πνευµονικός όζος, πεθαίνουν γρηγορότερα στην αρχή από ότι αργότερα, υπονοώντας ότι οι όγκοι είναι υπεύθυνοι για τον πρόωρο θάνατο, και µετά τον οποίο ο κίνδυνος που συνδέεται µε τον καρκίνο πέφτει. Το Β δείχνει ότι οι ασθενείς µε ρήξη ανευρύσµατος αορτής παρουσιάζουν µεγάλη θνησιµότητα στους πρώτους µήνες αλλά εάν επιζήσουν αυτούς τις πρώτες ηµέρες - µήνες, ο κίνδυνος θανάτου τους δεν επηρεάζεται από το ιστορικό της ρήξης. Η χρόνια µυελογενής λευχαιµία (C) είναι µια κατάσταση που έχει σχετικά µικρή επίδραση στην επιβίωση κατά τη διάρκεια των πρώτων ετών µετά από τη διάγνωση. Αργότερα, υπάρχει µια αύξηση του ποσοστού θνησιµότητας, 9

10 έτσι ώστε το 90% να είναι νεκροί πέντε έτη µετά από τη διάγνωση. Το D παρουσιάζεται µία φυσική κατάσταση. Μόνο στην ηλικία των 100 ετών υπάρχει στον γενικό πληθυσµό δε περιέχει αυτές τις πληροφορίες. Εντούτοις, µια µέθοδος που αποκαλείται ανάλυσης επιβίωσης δίνει αυτές τις πληροφορίες. πενταετές ποσοστό επιβίωσης µε τον Α. ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΠΝΕΥΜΟΝΑ ρυθµό των ασθενών να είναι συγκρίσιµο µε αυτό των ασθενών µε τις καρκίνο του πνεύµονα. ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΠΙΒΙΩΣΗΣ Όταν ερµηνεύουµε την πρόγνωση, θα επιθυµούσαµε να ξέρουµε τη πιθανότητα, κατά µέσο όρο, να συµβεί ένα κλινικό γεγονός σε διάφορες χρονικές στιγµές. Όταν η πρόγνωση εκφράζεται ως ένα συνοπτικό ποσοστό ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΠΙΒΙΩΣΗ ΚΟΟΡΤΩΝ Ο απλούστερος τρόπος να πληροφορηθεί κάποιος για την επιβίωση είναι να συγκεντρώσει µια κοόρτη ασθενών που βρίσκονται σε κάποιο σηµείο της πορείας της νόσου τους (π.χ., έναρξη συµπτωµάτων, διάγνωση, ή έναρξη θεραπείας) και να τους παρακολουθήσει έως ότου έχουν εκδηλώσει όλοι το γεγονός της 10

11 έκβασης που µας ενδιαφέρει να εκτιµήσουµε. Στο σχήµα 4 παρατηρείστε την επιβίωση 9 ασθενών µε νευρογλοιοβλάστωµα στην πορεία του χρόνου (άξονας X). Η πορεία της λόγους. Μερικοί από τους ασθενείς αναµφισβήτητα θα εξερχόταν της µελέτης πριν από το τέλος της περιόδου παρακολούθησης, ίσως λόγω µιας άλλης νόσου, µιας µετακόµισης επιβίωσης σε σχέση µε το χρόνο παρουσιάζει σκαλοπάτια, που αντιστοιχούν στο θάνατο κάθε ενός από τους εννέα ασθενείς της κοορτής (άξονας Υ) (σχήµα 4). Εάν ο αριθµός των ασθενών αυξανόταν, το ύψος των σκαλοπατιών θα µειωνόταν. Εάν αντιπροσωπευόταν ένας πολύ µεγάλος αριθµός ασθενών, η γραφική παράσταση θα προσέγγιζε µια οµαλή καµπύλη. Αυτές οι πληροφορίες θα µπορούσαν έπειτα να χρησιµοποιηθούν για να προβλεφθεί έτος προς έτος, ή ακόµα εβδοµάδα προς εβδοµάδα, η πρόγνωση παρόµοιων ασθενών. υστυχώς, η συλλογή των πληροφοριών κατ' αυτό τον τρόπο θα είναι αρκετά δύσκολη για διάφορους σε µέρος όπου η παρακολούθηση θα ήταν αδύνατη. Αυτοί οι ασθενείς θα πρέπει να αποκλειστούν από την κοορτή, ακόµα κι αν έχει καταβληθεί ιδιαίτερη προσπάθεια για να συγκεντρωθούν στοιχεία που τους αφορούν µέχρι το σηµείο στο οποίο εξήλθαν της µελέτης. Επίσης, θα ήταν απαραίτητο να περιµένουµε έως ότου όλα τα µέλη της κοορτής φθάσουν σε ένα συγκεκριµένο χρονικό σηµείο προτού µπορέσει να υπολογιστεί η πιθανότητα επιβίωσης σε εκείνο το σηµείο. Επειδή οι ασθενείς συνήθως είναι διαθέσιµοι για µελέτη σε µια συγκεκριµένη χρονική περίοδο, σε οποιοδήποτε σηµείο στον χρόνο θα υπάρχει µια σχετικά µακροχρόνια παρακολούθηση για τους ασθενείς που 11

12 εισήχθησαν στη µελέτη πρώτοι, αλλά και µια συνοπτική εµπειρία σε εκείνους που εισήχθησαν πρόσφατα. Ο τελευταίος ασθενής που εισήχθη στη µελέτη θα πρέπει να ολοκληρώσει ένα έτος παρακολούθησης πριν δώσει οποιαδήποτε πληροφορία για την επιβίωση σε αυτό το έτος. ΑΝΑΛΥΣΗ ΠΙΝΑΚΑ ΕΠΙΒΙΩΣΗΣ Προκειµένου να γίνει αποδοτική η χρήση όλων των δεδοµένων, χρησιµοποιείται ένας τρόπος υπολογισµού της επιβίωσης µιας κοορτής κατά τη διάρκεια µιας χρονικής περιόδου που καλείται ανάλυση πίνακα επιβίωσης. Μια ανάλυση πίνακα επιβίωσης µπορεί να απεικονιστεί γραφικά, όπως φαίνεται στο Σχήµα 5. Στον κατακόρυφο άξονα απεικονίζεται όχι ο ρυθµός µε τον οποίο πεθαίνει κάθε ασθενής αλλά η πιθανότητα επιβίωσης των εναποµεινάντων εν ζωή κάθε χρονική µονάδα, ενώ στον οριζόντιο άξονα απεικονίζεται το χρονικό διάστηµα µετά την έναρξη της παρακολούθησης. Συχνά οι αριθµοί των ασθενών σε κίνδυνο στα διάφορα χρονικά σηµεία απεικονίζονται προκειµένου να δοθεί µια ιδέα της συµβολής της πιθανότητας στα επιµέρους τµήµατα της καµπύλης. Με την ανάλυση πίνακα επιβίωσης, η πιθανότητα επιβίωσης σε οποιοδήποτε σηµείο µέσα στο χρόνο υπολογίζεται από την αθροιστική πιθανότητα της επιβίωσης σε κάθε ένα από τα χρονικά διαστήµατα που προηγήθηκαν. Τα χρονικά διαστήµατα µπορούν να γίνουν όσο µικρά χρειάζεται, ακόµα και ηµέρες. Στην πλειοψηφία τέτοιων χρονικών διαστηµάτων κανένας δεν πεθαίνει και η πιθανότητα της επιβίωσης ισούται µε ένα. Σε µερικά, ένας ή περισσότεροι ασθενείς πεθαίνουν και οι πιθανότητες της επιβίωσης κατά τη διάρκεια εκείνων των διαστηµάτων υπολογίζονται ως ο λόγος του αριθµού των ασθενών που επιζούν προς τον αριθµό των ασθενών σε κίνδυνο θανάτου κατά τη διάρκεια του διαστήµατος. Ασθενείς που έχουν ήδη πεθάνει, έχουν εγκαταλείψει την µελέτη, ή δεν έχουν παρακολουθηθεί µέχρι εκείνο το σηµείο, δεν διατρέχουν κίνδυνο θανάτου, και συνεπώς δεν χρησιµοποιούνται στον υπολογισµό της επιβίωση για το διάστηµα εκείνο. Η πιθανότητα της επιβίωσης δεν αλλάζει κατά τη διάρκεια των διαστηµάτων στα οποία κάποιος πεθαίνει. Έτσι πρακτικά η πιθανότητα επιβίωσης υπολογίζεται εκ νέου µόνο για τα διαστήµατα στα οποία υπήρξε κάποιος θάνατος. Αν και η πιθανότητα που αντιστοιχεί σε καθένα από τα διαστήµατα δεν είναι πολύ ακριβής, λόγω του µικρού αριθµού συµβάντων που εµπλέκονται, η αθροιστική πιθανότητα επιβίωσης σε κάθε σηµείο στο χρόνο είναι εξαιρετικά ακριβής. Η ανάλυση πίνακα επιβίωσης µπορεί να χρησιµοποιηθεί για να περιγράψει άλλες εκβάσεις της νόσου πέρα του θανάτου-όπως για παράδειγµα, υποτροπή του όγκου, ή επαναµόλυνση. Στην πραγµατικότητα, η συχνότητα οποιουδήποτε γεγονότος µπορεί να µελετηθεί µέσω πινάκων επιβίωσης, η παράµετρος έκβασης να εκφράζεται µε διχοτόµο τρόπο και να µπορεί να εµφανιστεί µόνο µιά φορά κατά τη διάρκεια της περιόδου παρακολούθησης. ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΩΝ ΚΑΜΠΥΛΩΝ ΕΠΙΒΙΩΣΗΣ ιάφορα σηµεία πρέπει να ληφθούν υπόψη κατά την ερµηνεία των καµπύλων επιβίωσης. Κατ' αρχάς, ο κάθετος άξονας αντιπροσωπεύει την πιθανότητα της επιβίωσης για τα µέλη µιας υποθετικής κοορτής, και όχι το ποσοστό επιβίωσης µιας πραγµατικής κοορτής. Στο σχήµα 5, 31 ασθενείς παρακολουθήθηκαν κατά τη διάρκεια των πρώτων εβδοµάδων. Εάν η κοορτή 31 ασθενών παρακολουθούταν για ένα 12

13 χρονικό διάστηµα 540 ηµερών όπου το 10% των ατόµων θα είχε επιβιώσει, κάποιος θα ανέµενε 0,10 x31 ή περίπου 3 ασθενείς να είναι ζωντανοί. Στην πραγµατικότητα, µόνο ένας ασθενής αποδεικνύεται να διατρέχει τον κίνδυνο καθώς οι άλλοι δύο, για διάφορους λόγους, δεν παρακολουθήθηκαν για 540 ηµέρες. εύτερον, τα σηµεία σε µια καµπύλη επιβίωσης είναι η καλύτερη εκτίµηση, για ένα δεδοµένο σύνολο στοιχείων, της πιθανότητας επιβίωσης για τα µέλη µιας κοορτής. Παρόλα αυτά η εµπιστοσύνη σε αυτές τις εκτιµήσεις εξαρτάται, όπως σε όλες τις παρατηρήσεις από τα δείγµατα, και στον αριθµό των παρατηρήσεων στον οποίο βασίζονται οι εκτιµήσεις αυτές. Κάποιος µπορεί να είναι βεβαιότερος ότι οι εκτιµήσεις στην αριστερή πλευρά της καµπύλης είναι σωστές, επειδή οι περισσότεροι ασθενείς είναι σε κίνδυνο κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου. Αλλά στην ουρά της καµπύλης, στα δεξιά, ο αριθµός των ασθενών στον οποίο βασίζεται η εκτίµηση της επιβίωσης συχνά γίνεται πολύ µικρός λόγω θανάτων, εγκαταλείψεων, και καθυστερηµένων εισαχθέντων στη µελέτη. Αποτέλεσµα τούτου είναι όλο και λιγότεροι ασθενείς να παρακολουθούνται για εκείνο το χρονικό διάστηµα. Συνεπώς, οι εκτιµήσεις της επιβίωσης προς το τέλος της περιόδου παρακολούθησης µπορεί να επηρεαστεί έντονα από αυτό που συµβαίνει σε σχετικά λίγους ασθενείς. Στο σχήµα 5, πιθανότητα επιβίωσης είναι 10% σε 680 ηµέρες. Εάν σε εκείνο το σηµείο ο µοναδικός ασθενής που παραµένει πεθάνει, η πιθανότητα επιβίωσης θα πέσει στο µηδέν. Σαφώς αυτό θα ήταν µια πολύ κατά λέξη ανάγνωση των στοιχείων. Οι εκτιµήσεις της επιβίωσης στις ουρές των καµπυλών επιβίωσης πρέπει, εποµένως, να ερµηνευθούν µε προσοχή. Τέλος, η µορφή µερικών καµπυλών επιβίωσης, ιδιαίτερα εκείνων στους οποίους οι περισσότεροι ασθενείς 13

14 υφίστανται το γεγονός που µας ενδιαφέρει, δίνει την εντύπωση ότι οι ασθενείς πεθαίνουν γρήγορα αρχικά, και κατόπιν φθάνουν σε ένα plateau στο οποίο ο κίνδυνος θανάτου είναι αρκετά µικρότερος. Αλλά αυτή η εντύπωση είναι παραπλανητική. Καθώς περνάει ο χρόνος, τα ποσοστά επιβίωσης εφαρµόζονται σε έναν ολοένα και µικρότερο αριθµό ανθρώπων, και αυτό αντιστοιχεί στη µικρότερη κλίση της καµπύλης. ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΟ ΣΦΑΛΜΑ ΣΤΙΣ ΜΕΛΕΤΕΣ ΚΟΟΡΤΩΝ Ανεξάρτητα από το εάν οι µελέτες κοορτών χρησιµοποιούνται για την µελέτη του κινδύνου ή τη πρόγνωση, το συστηµατικό σφάλµα (Bias) στη διεξαγωγή τους µπορεί να έχει ως αποτέλεσµα την δηµιουργία διαφορών οι οποίες στην πραγµατικότητα δεν υπάρχουν στη φύση, ή την απόκρυψη διαφορών που πραγµατικά υπάρχουν. Η δυνατότητα για συστηµατικό σφάλµα υπάρχει στις µελέτες κοορτών, ακριβώς όπως και σε οποιαδήποτε άλλη παρατήρηση. Το συστηµατικό σφάλµα µπορεί να αναγνωριστεί ευκολότερα από εκείνους που ξέρουν σε πιο σηµείο κατά τη διάρκεια µιας έρευνας είναι πλέον πιθανό να εµφανιστεί. Τότε βρίσκονται σε θέση να υποβάλλουν σηµαντικές ερωτήσεις που αφορούν την αξιοπιστία µιας µελέτης. Κατ' αρχής αν µπορούσε το συστηµατικό σφάλµα να είναι παρόν κάτω από τις καταστάσεις της µελέτης; εύτερον, είναι το συστηµατικό σφάλµα πραγµατικά παρόν στην συγκεκριµένη µελέτη που εξετάζεται; Τρίτον, είναι οι συνέπειες του συστηµατικού σφάλµατος αρκετά µεγάλες για να διαστρεβλώσουν τα συµπεράσµατα σε έναν κλινικά σηµαντικό τρόπο; Εάν η ζηµιά στα συµπεράσµατα της µελέτης δεν είναι πολύ µεγάλη, τότε η παρουσία του συστηµατικού σφάλµατος µπορεί να είναι ενδιαφέρουσα αλλά δεν είναι υπεύθυνη για τα παραπλανητικά αποτελέσµατα. Μερικά από τα χαρακτηριστικά του συστηµατικού σφάλµατος σε µια έρευνα κοορτών απεικονίζεται στα σχήµατα 6 & 7. Πρέπει πάντα να ληφθούν υπόψη όταν αξιολογούνται τα συµπεράσµατα µιας έρευνας κοορτών. ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΟ ΣΦΑΛΜΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ Οι µελέτες κοορτών είναι εκτεθειµένες σε συστηµατικό σφάλµα επιλογής δείγµατος επειδή όταν οι οµάδες ασθενών συγκροτούνται αυτοί µπορούν να διαφέρουν σε άλλους τρόπους πέρα από τους παράγοντες υπό µελέτη. Αυτοί οι άγνωστοι ή ανεπιθύµητοι παράγοντες µπορούν οι ίδιοι να καθορίσουν την έκβαση. Σε αυτή την περίπτωση, οι παρατηρούµενες διαφορές στις κοόρτες στο τέλος της περιόδου παρακολούθησης µπορεί απλά να αντανακλούν τις διαφορές στην έναρξη, και όχι τους ιδιαίτερους παράγοντες που µελετώνται. Μερικοί από τους τρόπους µε τους οποίους το συστηµατικό σφάλµα συγκρότησης µπορεί να έχει επιπτώσεις στις µελέτες πρόγνωσης περιλαµβάνουν τις διαφορές µεταξύ κοορτών στην έκταση της νόσου, την παρουσία άλλων νόσων, το χρόνο στη πορεία µιας νόσου και τη προγενέστερη θεραπεία. Παρακάτω επεξηγείτε πώς το συστηµατικό σφάλµα επιλογής αξιολογήθηκε κατά τη διάρκεια µιας µελέτης ασθενών µε νόσο του Hodgkin. Παράδειγµα - Έχει προταθεί ότι οι ασθενείς µε νόσο του Hodgkin έχουν χειρότερη πρόγνωση εάν έχουν µια µεγάλη µεσοθωρακική µάζα όταν αρχικά διαγιγνώσκετα η νόσος. Για να ερευνηθεί αυτός ο ισχυρισµόσ, διεξήχθη 14

15 µια µελέτη µε 79 ασθενείς µε νόσο του Hodgkin, οι οποίοι θεραπεύθηκαν αρχικά µε ακτινοβολία. Σχεδόν όλοι εισήλθαν σε ύφεση µετά την αρχική ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΟ ΣΦΑΛΜΑ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗΣ Το συστηµατικό σφάλµα µετανάστευσης εµφανίζεται όταν οι θεραπεία ανεξάρτητα από το µέγεθος της µάζας. Εντούτοις, οι ασθενείς που αρχικά είχαν µεγάλες µεσοθωρακικές µάζες είχαν και πολύ υψηλότερο ποσοστό υποτροπής (74%) σε σχέση µε αυτούς µε µικρή (27%) ή καθόλου (19%) µεσοθωρακική µάζα. Θα µπορούσε κάποιος άλλος προγνωστικός παράγοντας-ιδιαίτερα στο αρχικό στάδιο της νόσου και των συµπτωµάτων-να εξηγήσει τη διαφορά; Οι συντάκτες διαπίστωσαν ότι το µέγεθος της µάζας συσχετιζόταν µε το ποσοστό υποτροπής ανεξάρτητα από το στάδιο της νόσου, και από το εάν υπήρξαν ή όχι συµπτώµατα. ( Πίνακας 3) Εποµένως, το µέγεθος της µεσοθωρακικής µάζας θεωρήθηκε ανεξάρτητο προγνωστικό σηµάδι. Το συστηµατικό σφάλµα επιλογής δείγµατος συνεπώς δεν υπήρχε (3). ασθενείς σε µια κοορτή µετακινούνται από την αρχική τους κοορτή είτε σε µια από τις άλλες κοόρτες υπό µελέτη είτε εκτός µελέτης. Εάν όλες αυτές οι αλλαγές συµβούν σε µια ικανοποιητικά µεγάλη κλίµακα τότε θα επηρεάσουν την αξιοπιστία των συµπερασµάτων. Η µετανάστευση είναι µια άλλου είδους µορφή του συστηµατικού σφάλµατος επιλογής. Σχεδόν σε όλες τις µελέτες, µερικά µέλη της αρχικής κοόρτης εγκαταλείπουν την µελέτη. Εάν αυτές οι εγκαταλείψεις εµφανίζονται τυχαία, έτσι ώστε τα χαρακτηριστικά των χαµένων ατόµων σε µια κοόρτη είναι κατά µέσο όρο παρόµοια µε εκείνα στην άλλη, τότε κανένα συστηµατικό σφάλµα δεν θα εισαγόταν. Αυτό συµβαίνει είτε είναι είτε δεν είναι παρόµοιος ο αριθµός των ατόµων στις κοόρτες που εγκαταλείπουν. Αλλά 15

16 συνήθως τα χαρακτηριστικά των ατόµων που εγκαταλείπουν δεν είναι τα ίδια στις διάφορες κοόρτες. Οι λόγοι της εγκατάλειψης -θάνατος, η ανάρρωση, παρενέργειες θεραπείας, κ.λ.π. - είναι συχνά σχετικοί µε την πρόγνωση και µπορεί επίσης να επηρεάσουν µια κοόρτη περισσότερο από µια άλλη. Κατά συνέπεια, οι κοόρτες που ήταν συγκρίσιµες στην έκβαση µπορούν να γίνουν λιγότερο συγκρίσιµες µε το πέρασµα του χρόνου. Οι ασθενείς µπορούν επίσης να µετακινηθούν από µια κοόρτη σε άλλη κατά τη διάρκεια περιόδου παρακολούθησης τους. Όποτε αυτό εµφανίζεται, οι αρχικοί λόγοι για τους οποίους τα άτοµα επιλέγονται στη µια κοόρτη ή στην άλλη δεν ισχύει πλέον. Εάν η ανταλλαγή ασθενών µεταξύ των κοορτών πραγµατοποιείται σε µια µεγάλη κλίµακα, µπορεί να µικραίνει την παρατηρηθείσα διαφορά στον κίνδυνο σε σχέση µε το τι θα είχε παρατηρηθεί εάν οι αρχικές κοόρτες είχαν παραµείνει άθικτες. Παράδειγµα - Η σχέση µεταξύ άσκησης και καρδιαγγειακής πάθησης µελετήθηκε. µε την ταξινόµηση 3975 λιµενεργατών, βάση της δραστηριότητας εργασίας, και την παρατήρηση των ποσοστών των µοιραίων καρδιακών επεισοδίων κατά τη διάρκεια µιας περιόδου 22-ετών. Αναγνωρίστηκε ότι οι λιµενεργάτες αποκαλούµενοι αρχικά ενεργοί, µπορεί να µετακινηθούν προς λιγότερο ενεργές εργασίες, εµποδίζοντας οποιαδήποτε αντικειµενική εκτίµηση της σχέσης που µπορεί να υπάρξει µεταξύ της δραστηριότητας και της στεφανιαίας νόσου. Για να αντιµετωπιστεί αυτό, οι ερευνητές αναταξινόµησαν τη δραστηριότητα των λιµενεργατών κάθε έτος, και εξέτασαν τον κίνδυνο για κάθε έτος ξεχωριστά. Μετά τη ρύθµιση για άλλους παράγοντες κινδύνου, οι µόνιµοι εργαζόµενοι σε εργασία γραφείου εµφάνισαν δύο φορές µεγαλύτερο ποσοστό καρδιακού επεισοδίου σε σχέση µε την πιο ενεργή οµάδας. (4) ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΟ ΣΦΑΛΜΑ ΜΕΤΡΗΣΗΣ Το συστηµατικό σφάλµα µέτρησης είναι υπαρκτό εάν οι ασθενείς σε µια από τις κοόρτες έχουν καλύτερη πιθανότητα να ανιχνευθεί η έκβασή τους. Προφανώς κάποιοι παράµετροι έκβασης-όπως θάνατος, καρδιαγγειακές επιπλοκές, ή καρκίνος-είναι τόσο σοβαροί που είναι απίθανο να ξεφύγουν της διάγνωσης. Αλλά για λιγότερο εµφανείς παραµέτρους έκβασηςσυγκεκριµένη αιτία θανάτου, υποκλινική νόσος, παρενέργειες, ή ανικανότητα- η προφανής 16

17 συχνότητα µπορεί να υποστεί συστηµατικό σφάλµα λόγω διαφορών στη µεθοδολογία και την αυστηρότητα που αυτές αναζητούνται. Παράδειγµα - Στη µελέτη Framingham για τη στεφανιαία νόσο (CHD), "αιφνίδιος θάνατος" επιλέξουν τη στεφανιαία νόσο ως αιτία εάν ο αποθανών είχε τους καρδιαγγειακούς παράγοντες κινδύνου από ότι εάν δεν τους είχε. Αυτό τεχνητά µπορούσε να διογκώσει την παρατηρηθείσα σχέση µεταξύ των παραγόντων κινδύνου και του αιφνιδίου θανάτου και να αποτελέσει σοβαρή πηγή λάθους και αποτυχίας Άτοµα µε την νόσο Biases Σχήµα 7 είγµα Sampling Selection Προγνωστικοί παράγοντες ΧΡΟΝΟ Παρών Απών ιάγνωση Ναι Όχι Ναι Όχι Measurement Έκβαση αποδόθηκε στη CHD όταν τεκµηριώθηκε να έχει συµβεί µέσα σε λίγα λεπτά, είχαν αποκλειστεί άλλες αιτίες θανάτου από τον υπεύθυνο γιατρό που συµπλήρωνε το πιστοποιητικό θανάτου και δεν ήταν πιθανή καµία άλλη αιτία θανάτου από το ιατρικό ιστορικό του ασθενούς. Αλλά υπάρχουν και άλλες αιτίες ξαφνικού θανάτου, µεταξύ των οποίων η υπαραχνοειδής αιµορραγία, και οι µεταβολικές και αναπνευστικές διαταραχές. Τι θα γινόταν εάν θεωρούταν γενικά, ενώ η µελέτη βρισκόταν σε εξέλιξη, ότι οι καρδιαγγειακοί παράγοντες κινδύνου σχετιζόντουσαν µε τον αιφνίδιο θάνατο; Αυτό κατόπιν θα είχε σαν αποτέλεσµα οι θεράποντες γιατροί που θα συµπλήρωναν τα πιστοποιητικά θανάτου, θα βρισκόντουσαν αντιµέτωποι µε κάποια αβεβαιότητα για την πραγµατική αιτία θανάτου και θα ήταν περισσότερο πιθανόν να της µελέτης (5). ΕΚΒΑΣΕΙΣ & ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΠΙΒΙΩΣΗΣ Παρόλο που λέγεται ανάλυση επιβίωσης δεν ασχολείται µόνο µε την πιθανότητα επιβίωσης των ατόµων µιας κοορτής. Ο θάνατος δεν είναι η µοναδική έκβαση που µας απασχολεί στην Ιατρική. Οποιαδήποτε παράµετρος έκβασης είναι διχοτόµος πχ. Υποτροπή/µη υποτροπή, έξαρση/ύφεση, επιτυχία/αποτυχία θεραπείας κλπ. µπορεί να αναλυθούν µε την µεθοδολογία των πινάκων επιβίωσης και της καµπύλης επιβίωσης. ΕΛΕΓΧΟΣ ΓΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΟ ΣΦΑΛΜΑ Για να καθορίσουµε την επίδραση ενός παράγοντα στην πρόγνωση, ιδανικά θα επιθυµούσαµε να 17

18 συγκρίνουµε τις κοόρτες µε και χωρίς το παράγοντα, µε όλα τα υπόλοιπα να είναι ίσα. Αλλά στην πραγµατική ζωή "όλα τα υπόλοιπα" δεν είναι συνήθως ίσα στις µελέτες κοορτών. Τι µπορεί να γίνει για αυτό; Υπάρχουν διάφοροι πιθανοί τρόποι που µας βοηθούν να ελέγξουµε τα πιθανά σφάλµατα (ΠΙΝΑΚΑΣ 4.). Για οποιαδήποτε µελέτη παρατήρησης, εάν µια ή περισσότερες από αυτές τις στρατηγικές δεν έχουν εφαρµοστεί, ο αναγνώστης πρέπει να είναι δύσπιστος. ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΣ (Restriction) Οι ασθενείς που εγγράφονται σε µια µελέτη µπορούν να περιοριστούν µόνο σε εκείνους που κατέχουν ένα οξύ έµφραγµα του µυοκαρδίου θα µπορούσε να µελετηθεί σε λευκούς άρρενες µε πρόσθιο έµφραγµα µυοκαρδίου χωρίς επιπλοκές. Κάποιος πρέπει να κρατήσει το µυαλό του, εντούτοις, ότι οι περιορισµοί στην είσοδος σε µια µελέτη µπορεί βεβαίως να παραγάγει οµοιογενείς οµάδες, αυτό όµως είναι εις βάρος της δυνατότητας γενίκευσης των συµπερασµάτων της µελέτης στην καθηµερινή κλινική πράξη. Κατά τη διάρκεια του αποκλεισµού των πιθανών ατόµων, οι κοόρτες µπορούν να επιλεχτούν να είναι µεν πανοµοιότυπες αλλά οι ασθενείς που τις συγκροτούν να είναι ασυνήθιστοι, και µη αντιπροσωπευτικοί των περισσότερων ασθενών µε την κατάσταση αυτή στην καθηµερινή στενό εύρος χαρακτηριστικών, έτσι ώστε οι ασθενείς να µην διαφέρουν πολύ, ο ένας από τον άλλο. Παραδείγµατος χάριν, η επίδραση της ηλικίας στην πρόγνωση µετά από το κλινική πράξη. ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΗΣΗ (Matching) Τα άτοµα µπορούν να 18

19 αντιστοιχηθούν καθώς εισάγονται στη µελέτη έτσι ώστε για κάθε ένα ασθενή σε µια οµάδα να υπάρχουν ένας ή περισσότεροι ασθενείς στην οµάδα σύγκρισης µε τα ίδια χαρακτηριστικά εκτός από τον παράγοντα που µας ενδιαφέρει. Συχνά οι ασθενείς αντιστοιχούνται για την ηλικία και το φύλο, επειδή αυτοί οι παράγοντες συσχετίζονται έντονα µε την πρόγνωση πολλών ασθενειών. Αλλά η αντιστοίχηση για άλλους παράγοντες µπορεί να επίσης να εφαρµοστεί, όπως το στάδιο ή η σοβαρότητα της νόσου, το ποσοστό προόδου, και οι προγενέστερες θεραπείες. Αν και το ταίριασµα χρησιµοποιείται συχνά, και µπορεί να είναι πολύ χρήσιµο, ελέγχει για συστηµατικό σφάλµα µόνο για τους παράγοντες εκείνους που λαµβάνονται υπό όψιν. Επιπλέον δεν είναι συνήθως δυνατόν να γίνει ταίριασµα για περισσότερους από µερικούς παράγοντες, λόγω της δυσκολίας ανεύρεσης ασθενών που να πληρούν όλα τα κριτήρια ταιριάσµατος. Επιπλέον, εάν οι κατηγορίες ταιριάσµατος είναι δεν είναι αυστηρά καθορισµένες, µπορεί να υπάρξει ήταν +/- 10 χρόνια θα υπήρχε µια σχεδόν 10 µονάδων διαφορά στη συχνότητα σχετιζόµενη µε την ηλικία αν στην µια οµάδα οι περισσότερες γυναίκες συνέπιπτε να είναι 30 και στην άλλη 39. ΤΥΧΑΙΟΠΟΙΗΣΗ (Randomization) Ο µόνος τρόπος. να εξισωθούν όλοι οι παράγοντες, γνωστοί και άγνωστοι, είναι να οριστούν οι οµάδες τυχαία, έτσι ώστε κάθε ασθενής να έχει ίση πιθανότητα της να ανήκει στην µια ή την άλλη οµάδα. Όπως αναφέρθηκε δεν είναι συνήθως δυνατό να µελετηθεί η πρόγνωση κατ' αυτό τον τρόπο. Οι διάφοροι τρόποι µε τους οποίους οι σηµαντικές διαφορές µεταξύ των οµάδων που συγκρίνονται, πέρα του παράγοντα ενδιαφέροντος, µπορούν να ελεγχθούν είναι η πρόκληση των µελετών κοορτών.. Αυτό δεν πρέπει να αποσπάσει την προσοχή από το βασικό ερώτηµα: είναι οι διαφορές στην πρόγνωση των διαφόρων οµάδων σχετιζόµενη µε τον ιδιαίτερο παράγοντα που χρησιµοποιείται για να τα διακρίνει ή µε κάποιους άλλους παράγοντες; πιθανότητα για ουσιαστικές διαφορές µεταξύ των οµάδων. Για παράδειγµα, εάν διεξαχθεί µια µελέτη του κινδύνου για το σύνδροµο Down όπου το ταίριασµα των περιπτώσεων µητέρων µεταξύ των συγκρινοµένων οµάδων ΙΑΣΤΡΩΜΑΤΩΣΗ (Stratification) Οι τεχνικές που προαναφέρθηκαν (restriction & matching, randomization) εφαρµόζονται στην διαδικασία σχεδιασµού της µελέτης σαν µια 19

20 ενέργεια πρόληψης αποφυγής σφαλµάτων προκατάληψης (bias). Εάν η µελέτη όµως έχει ολοκληρωθεί οι δύο προαναφερθείσες τεχνικές δεν είναι πλέον εφαρµόσιµες. Έτσι µετά την συλλογή των δεδοµένων, αυτά µπορούν να επεξεργαστούν µε διάφορους τρόπους που θα τους αναλύσουµε παρακάτω ώστε να αποφύγουµε την εισαγωγή σφαλµάτων στα συµπεράσµατα µας. Μία από αυτές τις τεχνικές είναι η ανάλυση σε υποοµάδες ασθενών µε όµοια χαρακτηριστικά, (strata στρώµατα) µε σκοπό να διαπιστωθεί αν ένα χαρακτηριστικό που δεν λήφθηκε αρχικά υπόψη έχει σηµαντική επίδραση ή όχι στα αποτελέσµατα της µελέτης. Παράδειγµα- Ας υποθέσουµε ότι θέλουµε να συγκρίνουµε τα ποσοστά εγχειρητικής θνησιµότητας για τη στεφανιαία χειρουργική επέµβαση bypass στα νοσοκοµεία Α και Β. Συνολικά, το νοσοκοµείο Α παρουσίασε 48 θανάτους σε 1200 επεµβάσεις (4%) ενώ το νοσοκοµείο Β 64 θανάτους σε 2400 επεµβάσεις (2,6%). Τα αδρά ποσοστά παρουσιάζουν µια σαφή υπεροχή των χειρούργων του Β νοσοκοµείου. Ή όχι; Μήπως, οι ασθενείς στα δύο νοσοκοµεία δεν ήταν άλλους παράγοντες συγκρίσιµης πρόγνωση;. Με βάση την ηλικία, την λειτουργία του µυοκαρδίου, τη έκταση της νόσου, και άλλων χαρακτηριστικών, οι ασθενείς µπορούν να διαιρεθούν σε υποοµάδες βασισµένες στον προεγχειρητικό κίνδυνο (πίνακας 5). Έπειτα τα ποσοστά εγχειρητικής θνησιµότητας µέσα σε κάθε κατηγορία ή στρώµα του κινδύνου µπορούν να συγκριθούν. Ο πίνακας 5 δείχνει ότι όταν οι ασθενείς διαιρούνται βάση του προεγχειρητικού κινδύνου, τα ποσοστά εγχειρητικής θνησιµότητας σε κάθε στρώµα κινδύνου είναι ίδια και στα δύο νοσοκοµεία: 6% σε υψηλού κινδύνου ασθενείς και 4% σε µέσου κινδύνου ασθενείς κινδύνου και 0,067% στους χαµηλού κινδύνου ασθενείς. Η προφανής πηγή της παραπλανητικής εντύπωσης που δηµιουργήθηκε µε την εξέταση µόνο των αδρών/αθροιστικών ποσοστών είναι οι σηµαντικές διαφορές στα χαρακτηριστικά κινδύνου των διαφόρων ασθενών. Η διαστρωµάτωση (stratification) είναι ένας από τους πιο συνηθισµένους και πιο αποκαλυπτικούς τρόπους εξέτασης του συστηµατικού σφάλµατος. ΠΡΟΤΥΠΩΣΗ (Standardization) ύο ποσοστά µπορούν να συγκριθούν χωρίς συστηµατικό σφάλµα εάν ρυθµίζονται έτσι ώστε να εξισώνεται η επίδραση ενός άλλου παράγοντα που θα µπορούσε να επηρεάσει την έκβαση. Αυτή η διαδικασία, αποκαλούµενη προτύπωση παρουσιάζει ποιο θα ήταν το γενικό ποσοστό εάν τα επιµέρους ποσοστά των οµάδων εφαρµοζόντουσαν σε έναν πληθυσµό παρόµοιας σύνθεσης. Στο προηγούµενο παράδειγµα, το ποσοστό θνησιµότητας 6% στους υψηλού κινδύνου ασθενείς συµβάλλει πολύ περισσότερο (500/1200) στο νοσοκοµείο Α από ότι στο νοσοκοµείο Β (400/2400) και έτσι το αθροιστικό ποσοστό για το νοσοκοµείο Α είναι ίσο µε (500/1200 Χ 0.06) + (400/1200 Χ 0.04) + (300/1200 Χ ) = 0.04 και το αθροιστικό ποσοστό για το νοσοκοµείο Β είναι ίσο µε (400/2400 Χ 0.06) + (800/2400 Χ 0..04) + (1200/2400 Χ ) = Αυτή η ανισοβαρής συµβολή των επιµέρους υποοµάδων ευθύνεται για την παραπλανητική εικόνα σύγκρισης που παρουσιάζεται. Εάν υποθέσουµε ότι τα επιµέρους ποσοστά εφαρµόζονταν χωριστά στα Νοσοκοµεία Α & Β σε ένα υποθετικό αλλά ίδιο πληθυσµό των 3 οµάδων ασθενών (ψηλής-µέσηςχαµηλής επικινδυνότητας) που ήταν 1/3 σε κάθε οµάδα τότε: Το προτυπωµένο ποσοστό για το νοσοκοµείο Α είναι ίσο µε (1/3 Χ 20

ΜΑΘΗΜΑ ΕΠΙ ΗΜΙΟΛΟΓΙΑΣ

ΜΑΘΗΜΑ ΕΠΙ ΗΜΙΟΛΟΓΙΑΣ ΜΑΘΗΜΑ ΕΠΙ ΗΜΙΟΛΟΓΙΑΣ Epidemiology and Public Health Dept of Epidemiology and Public Health N. TZANAKIS M.D. Consultant in Respiratory Medicine Assistant Professor in Epidemiology P.O. Box 1352, 7111 Heraklion

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑ ΕΠΙ ΗΜΙΟΛΟΓΙΑΣ

ΜΑΘΗΜΑ ΕΠΙ ΗΜΙΟΛΟΓΙΑΣ ΜΑΘΗΜΑ ΕΠΙ ΗΜΙΟΛΟΓΙΑΣ Epidemiology and Public Health Dept of Epidemiology and Public Health N. TZANAKIS M.D. Consultant in Respiratory Medicine Assistant Professor in Epidemiology P.O. Box 1352, 7111 Heraklion

Διαβάστε περισσότερα

Κ Ι Ν Υ Ν Ο Σ ΜΑΘΗΜΑ ΕΠΙ ΗΜΙΟΛΟΓΙΑΣ. ! Εκτίµηση κινδύνου ανάπτυξης νόσου! Παράγοντες κινδύνου! Τρόποι σύγκρισης των παραµέτρων κινδύνου

Κ Ι Ν Υ Ν Ο Σ ΜΑΘΗΜΑ ΕΠΙ ΗΜΙΟΛΟΓΙΑΣ. ! Εκτίµηση κινδύνου ανάπτυξης νόσου! Παράγοντες κινδύνου! Τρόποι σύγκρισης των παραµέτρων κινδύνου ΜΑΘΗΜΑ ΕΠΙ ΗΜΙΟΛΟΓΙΑΣ Epidemiology and Public Health Dept of Epidemiology and Public Health N. TZANAKIS M.D. Consultant in Respiratory Medicine Assistant Professor in Epidemiology P.O. Box 1352, 71110

Διαβάστε περισσότερα

Συγγραφή και κριτική ανάλυση επιδημιολογικής εργασίας

Συγγραφή και κριτική ανάλυση επιδημιολογικής εργασίας Εργαστήριο Υγιεινής Επιδημιολογίας και Ιατρικής Στατιστικής Ιατρική Σχολή, Πανεπιστήμιο Αθηνών Συγγραφή και κριτική ανάλυση επιδημιολογικής εργασίας Δ. Παρασκευής Εργαστήριο Υγιεινής Επιδημιολογίας και

Διαβάστε περισσότερα

Τεκµηριωµένη Ιατρική 2011-12 ΒΛΑΒΗ. Βασίλης Κ. Λιακόπουλος Λέκτορας Νεφρολογίας ΑΠΘ

Τεκµηριωµένη Ιατρική 2011-12 ΒΛΑΒΗ. Βασίλης Κ. Λιακόπουλος Λέκτορας Νεφρολογίας ΑΠΘ Τεκµηριωµένη Ιατρική 2011-12 ΒΛΑΒΗ Βασίλης Κ. Λιακόπουλος Λέκτορας Νεφρολογίας ΑΠΘ Αναλογία Λόγος Πηλίκο Αναλογία Proportion Αναλογία (Proportion) Ο αριθµητής ΣΥΜΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΕΤΑΙ ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΩΣ στον παρανοµαστή

Διαβάστε περισσότερα

Υ: Νόσος. Χ: Παράγοντας Κινδύνου 1 (Ασθενής) 2 (Υγιής) Σύνολο. 1 (Παρόν) n 11 n 12 n 1. 2 (Απών) n 21 n 22 n 2. Σύνολο n.1 n.2 n..

Υ: Νόσος. Χ: Παράγοντας Κινδύνου 1 (Ασθενής) 2 (Υγιής) Σύνολο. 1 (Παρόν) n 11 n 12 n 1. 2 (Απών) n 21 n 22 n 2. Σύνολο n.1 n.2 n.. Μέτρα Κινδύνου για Δίτιμα Κατηγορικά Δεδομένα Σε αυτή την ενότητα θα ορίσουμε δείκτες μέτρησης του κινδύνου εμφάνισης μίας νόσου όταν έχουμε δίτιμες κατηγορικές μεταβλητές. Στην πιο απλή περίπτωση μας

Διαβάστε περισσότερα

Προσδιοριστής (determinant) Συνώνυμα

Προσδιοριστής (determinant) Συνώνυμα Προσδιοριστής Το χαρακτηριστικό (συγγενές, περιβαλλοντικό ή συμπεριφοράς) των ατόμων από το οποίο εξαρτάται η συχνότητα εμφάνισης της μελετώμενης έκβασης Προσδιοριστής (determinant) Συνώνυμα Έκθεση Μελετώμενος

Διαβάστε περισσότερα

Κλινική Επιδηµιολογία

Κλινική Επιδηµιολογία Κλινική Επιδηµιολογία Ρυθµιστικοί παράγοντες Συγχυτικοί παράγοντες Ενδιάµεσοι παράγοντες Πρέπει να πιστέψουµε τις µετρήσεις µας; Κάπνισµα Καρκίνος Πνεύµονα OR = 9.1 Πραγµατική σχέση αιτιολογική µη-αιτιολογική

Διαβάστε περισσότερα

Πρόληψη. Τι θα διαπραγµατευτεί το. Ορισµοί στην πρόληψη. Ιατρικές δραστηριότητες πρόληψης. Κατανόηση των βασικών αρχών της πρόληψης π.χ.

Πρόληψη. Τι θα διαπραγµατευτεί το. Ορισµοί στην πρόληψη. Ιατρικές δραστηριότητες πρόληψης. Κατανόηση των βασικών αρχών της πρόληψης π.χ. Πρόληψη Να ζείτε συνετά, σε χίλιους ανθρώπους µόνο ένας θα πεθάνει φυσικά, οι υπόλοιποι θα υποκύψουν λόγω του παράλογου τρόπου ζωής τους Μαµµωνίδης 1135-1204 µ.χ. Τι θα διαπραγµατευτεί το µάθηµα Ιατρικές

Διαβάστε περισσότερα

STADYING CASES. Case Reports. Case Reports. Case reports Case-series studies Case-control studies. Περιγραφή ενδιαφέροντος περιστατικού

STADYING CASES. Case Reports. Case Reports. Case reports Case-series studies Case-control studies. Περιγραφή ενδιαφέροντος περιστατικού STADYING CASES Case reports Case-series studies Case-control studies Case Reports Περιγραφή ενδιαφέροντος περιστατικού Case Reports Ηλεπτοµερής παρουσίαση µιας περίπτωσης νοσήµατος η µικρής οµάδας οµοειδών

Διαβάστε περισσότερα

Προσδιοριστής (determinant) Συνώνυμα

Προσδιοριστής (determinant) Συνώνυμα Προσδιοριστής Το χαρακτηριστικό (συγγενές, περιβαλλοντικό ή συμπεριφοράς) των ατόμων από το οποίο εξαρτάται η συχνότητα εμφάνισης της μελετώμενης έκβασης Προσδιοριστής (determinant) Συνώνυμα Έκθεση Μελετώμενος

Διαβάστε περισσότερα

Υ: Νόσος. Χ: Παράγοντας Κινδύνου 1 (Ασθενής) 2 (Υγιής) Σύνολο. 1 (Παρόν) n 11 n 12 n 1. 2 (Απών) n 21 n 22 n 2. Σύνολο n.1 n.2 n..

Υ: Νόσος. Χ: Παράγοντας Κινδύνου 1 (Ασθενής) 2 (Υγιής) Σύνολο. 1 (Παρόν) n 11 n 12 n 1. 2 (Απών) n 21 n 22 n 2. Σύνολο n.1 n.2 n.. Μέτρα Κινδύνου για Δίτιμα Κατηγορικά Δεδομένα Σε αυτή την ενότητα θα ορίσουμε δείκτες μέτρησης του κινδύνου εμφάνισης μίας νόσου όταν έχουμε δίτιμες κατηγορικές μεταβλητές. Στην πιο απλή περίπτωση μας

Διαβάστε περισσότερα

ΚΑΡΔΙΑΚΗ ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑ & ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ: ΝΕΟΤΕΡΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ. Ο. Καρδακάρη, Νοσηλεύτρια M sc,κ/δ ΚΛΙΝΙΚΗ ΠΓΝΙ

ΚΑΡΔΙΑΚΗ ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑ & ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ: ΝΕΟΤΕΡΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ. Ο. Καρδακάρη, Νοσηλεύτρια M sc,κ/δ ΚΛΙΝΙΚΗ ΠΓΝΙ ΚΑΡΔΙΑΚΗ ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑ & ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ: ΝΕΟΤΕΡΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ Ο. Καρδακάρη, Νοσηλεύτρια M sc,κ/δ ΚΛΙΝΙΚΗ ΠΓΝΙ Καρδιακή ανεπάρκεια & Κατάθλιψη θέμα μεγάλου ενδιαφέροντος: λόγω του υψηλού επιπολασμού τους & της τάσης

Διαβάστε περισσότερα

ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΤΟΥ ΜΑΣΤΟΥ: ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ Αντωνίου Χαρά Διευθύντρια Β Χειρουργικής Κλινικής Γενικού Νοσοκομείου Χανίων ΣΕ ΤΙ ΘΑ ΑΝΑΦΕΡΘΟΥΜΕ??? Πόσο συχνός είναι ο καρκίνος του μαστού? Ποια αίτια τον προκαλούν?

Διαβάστε περισσότερα

BREAST SCREENING The Facts

BREAST SCREENING The Facts BREAST SCREENING GREEK The Facts ΕΞΕΤΑΣΗ ΜΑΣΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΑ Τα στοιχεία Τι είναι η εξέταση µαστού; Η εξέταση µαστού (µαστογραφία) είναι µια ακτινογραφία των µαστών. Η εξέταση µαστού µπορεί να ανιχνεύσει όγκους

Διαβάστε περισσότερα

Τι πρέπει να γνωρίζετε για την προεκλαµψία

Τι πρέπει να γνωρίζετε για την προεκλαµψία Τι πρέπει να γνωρίζετε για την προεκλαµψία Η προεκλαµψία είναι πολύ πιο συνήθης από ό,τι πιστεύουν οι περισσότεροι άνθρωποι. Στην πραγµατικότητα είναι η συνηθέστερη σοβαρή επιπλοκή της κύησης. Η προεκλαµψία

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑ ΕΠΙ ΗΜΙΟΛΟΓΙΑΣ

ΜΑΘΗΜΑ ΕΠΙ ΗΜΙΟΛΟΓΙΑΣ ΜΑΘΗΜΑ ΕΠΙ ΗΜΙΟΛΟΓΙΑΣ Epidemiology and Public Health Dept of Epidemiology and Public Health N. TZANAKIS M.D. Consultant in Respiratory Medicine Assistant Professor in Epidemiology P.O. Box 1352, 71110

Διαβάστε περισσότερα

Πέτρος Γαλάνης, MPH, PhD Εργαστήριο Οργάνωσης και Αξιολόγησης Υπηρεσιών Υγείας Τμήμα Νοσηλευτικής, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών

Πέτρος Γαλάνης, MPH, PhD Εργαστήριο Οργάνωσης και Αξιολόγησης Υπηρεσιών Υγείας Τμήμα Νοσηλευτικής, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Πέτρος Γαλάνης, MPH, PhD Εργαστήριο Οργάνωσης και Αξιολόγησης Υπηρεσιών Υγείας Τμήμα Νοσηλευτικής, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Μέτρα συχνότητας (measures of frequency) Μέτρα σχέσης (measures

Διαβάστε περισσότερα

(Confounders) Δύο κύρια θέματα. Θα πρέπει να πιστέψω το αποτέλεσμα της μελέτης μου; Συγχυτικοί και τροποποιητικοί παράγοντες

(Confounders) Δύο κύρια θέματα. Θα πρέπει να πιστέψω το αποτέλεσμα της μελέτης μου; Συγχυτικοί και τροποποιητικοί παράγοντες Θα πρέπει να πιστέψω το αποτέλεσμα της μελέτης μου; Συγχυτικοί και τροποποιητικοί παράγοντες Κάπνισμα = 11,6 Καρκίνος παγκρέατος Πρόγραμμα εκπαίδευσης στην επιδημιολογική επιτήρηση και διερεύνηση επιδημιών

Διαβάστε περισσότερα

ΤΑ 10 ΜΥΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑΣ ΚΑΡ ΙΑΣ. Κέντρο Πρόληψης Γυναικείων Καρδιολογικών Νοσηµάτων Β Καρδιολογική Κλινική. Ενηµερωτικό Έντυπο

ΤΑ 10 ΜΥΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑΣ ΚΑΡ ΙΑΣ. Κέντρο Πρόληψης Γυναικείων Καρδιολογικών Νοσηµάτων Β Καρδιολογική Κλινική. Ενηµερωτικό Έντυπο ΤΑ 10 ΜΥΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑΣ ΚΑΡ ΙΑΣ Β Καρδιολογική Κλινική Ενηµερωτικό Έντυπο ΤΑ 10 ΜΥΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑΣ ΚΑΡ ΙΑΣ Οι γυναίκες σήµερα πληρώνουν (όπως και οι άνδρες) το τίµηµα της σύγχρονης ζωής. Η παράταση

Διαβάστε περισσότερα

Χρόνιες Ασθένειες. Το όρια κάλυψης για την θεραπεία χρόνιων παθήσεων

Χρόνιες Ασθένειες. Το όρια κάλυψης για την θεραπεία χρόνιων παθήσεων Χρόνιες Ασθένειες Το όρια κάλυψης για την θεραπεία χρόνιων παθήσεων Χρόνιες Ασθένειες Όπως συμβαίνει με κάθε ετησίως ανανεούμενο ασφαλιστήριο συμβόλαιο, έτσι και το ασφαλιστήριο υγείας είναι σχεδιασμένο

Διαβάστε περισσότερα

Prolaris : Ο Νέος Εξατομικευμένος Υπολογισμός της Επιθετικότητας του Καρκίνου του Προστάτη

Prolaris : Ο Νέος Εξατομικευμένος Υπολογισμός της Επιθετικότητας του Καρκίνου του Προστάτη Prolaris : Ο Νέος Εξατομικευμένος Υπολογισμός της Επιθετικότητας του Καρκίνου του Προστάτη Τηλεφωνικό Κέντρο 210 69 66 000 Prolaris : Ο Νέος Εξατομικευμένος Υπολογισμός της Επιθετικότητας του Καρκίνου

Διαβάστε περισσότερα

Διάγνωση και προσυμπτωματικός έλεγχος

Διάγνωση και προσυμπτωματικός έλεγχος Διάγνωση και προσυμπτωματικός έλεγχος Χρήστος Α. Βενέτης MD, MSc Μαιευτήρας- Γυναικολόγος Υποψήφιος Διδάκτωρ Α.Π.Θ. Μονάδα Ανθρώπινης Αναπαραγωγής Α Μαιευτική- Γυναικολογική Κλινική Ιατρική Σχολή, Α.Π.Θ.

Διαβάστε περισσότερα

Ερευνητική υπόθεση. Εισαγωγή ΜΑΘΗΜΑ 11Ο 1. ΜΑΘΗΜΑ Θεραπεία Μέρος 2 ο. Κλινικές µελέτες. Σύνδεση µε το προηγούµενο µάθηµα

Ερευνητική υπόθεση. Εισαγωγή ΜΑΘΗΜΑ 11Ο 1. ΜΑΘΗΜΑ Θεραπεία Μέρος 2 ο. Κλινικές µελέτες. Σύνδεση µε το προηγούµενο µάθηµα ΜΑΘΗΜΑ Θεραπεία Μέρος 2 ο Κλινικές Μελέτες 1 Εισαγωγή Σύνδεση µε το προηγούµενο µάθηµα Ανάγκη ελέγχου και επιβεβαίωσης των προτεινόµενων θεραπειών Είδη µελετών των θεραπευτικών µεθόδων Κλινικές µελέτες

Διαβάστε περισσότερα

ιαγνώσεις που ιαφεύγουν στο ΤΕΠ: Συχνότητα και Σηµασία Π. Αγγουριδάκης 1 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Επείγουσας Ιατρικής Αθήνα εκέµβριος 2007

ιαγνώσεις που ιαφεύγουν στο ΤΕΠ: Συχνότητα και Σηµασία Π. Αγγουριδάκης 1 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Επείγουσας Ιατρικής Αθήνα εκέµβριος 2007 ιαγνώσεις που ιαφεύγουν στο ΤΕΠ: Συχνότητα και Σηµασία Π. Αγγουριδάκης 1 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Επείγουσας Ιατρικής Αθήνα εκέµβριος 2007 Μια αληθινή ιστορία... Ελληνοτουρκικός πόλεµος 1920.. Στρατιωτικό

Διαβάστε περισσότερα

ΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΗΣ ΑΚΡΙΒΕΙΑΣ ΤΩΝ ΗΜΟΓΡΑΦΙΚΩΝ Ε ΟΜΕΝΩΝ

ΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΗΣ ΑΚΡΙΒΕΙΑΣ ΤΩΝ ΗΜΟΓΡΑΦΙΚΩΝ Ε ΟΜΕΝΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9 ΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΗΣ ΑΚΡΙΒΕΙΑΣ ΤΩΝ ΗΜΟΓΡΑΦΙΚΩΝ Ε ΟΜΕΝΩΝ Τα δηµογραφικά δεδοµένα τα οποία προέρχονται από τις απογραφές πληθυσµού, τις καταγραφές της φυσικής και µεταναστευτικής κίνησης του πληθυσµού

Διαβάστε περισσότερα

Στόχος της ψυχολογικής έρευνας:

Στόχος της ψυχολογικής έρευνας: Στόχος της ψυχολογικής έρευνας: Συστηματική περιγραφή και κατανόηση των ψυχολογικών φαινομένων. Η ψυχολογική έρευνα χρησιμοποιεί μεθόδους συστηματικής διερεύνησης για τη συλλογή, την ανάλυση και την ερμηνεία

Διαβάστε περισσότερα

Συστηματικός ερυθηματώδης λύκος: το πρότυπο των αυτόάνοσων ρευματικών νοσημάτων

Συστηματικός ερυθηματώδης λύκος: το πρότυπο των αυτόάνοσων ρευματικών νοσημάτων Συστηματικός ερυθηματώδης λύκος: το πρότυπο των αυτόάνοσων ρευματικών νοσημάτων Φ.Ν. Σκοπούλη Καθηγήτρια τον Χαροκόπειου Πανεπιστημίου Αθηνών συστηματικός ερυθηματώδης λύκος θεωρείται η κορωνίδα των αυτοάνοσων

Διαβάστε περισσότερα

Βασικές αρχές της θεωρίας των πιθανοτήτων και η εφαρµογή τους στην εκτίµηση των ασφαλιστικών κινδύνων

Βασικές αρχές της θεωρίας των πιθανοτήτων και η εφαρµογή τους στην εκτίµηση των ασφαλιστικών κινδύνων Βασικές αρχές της θεωρίας των πιθανοτήτων και η εφαρµογή τους στην εκτίµηση των ασφαλιστικών κινδύνων Αθηνά Λινού Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Ιατρική Σχολή, Πανεπιστήµιο Αθηνών Βασικές αρχές της θεωρίας των

Διαβάστε περισσότερα

Αντικείμενο των επιδημιολογικών μελετών

Αντικείμενο των επιδημιολογικών μελετών Αντικείμενο των επιδημιολογικών μελετών Ο μεγάλος δρόμος για την εύρεση αιτιακών σχέσεων είναι γεμάτος σφάλματα Αιτιακή σχέση Τυχαίο σφάλμα Συγχυτές Συστηματικό σφάλμα επιλογής Συστηματικό σφάλμα Συστηματικό

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΓΓΕΙΟΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΦΥΛΛΑΔΙΟ ΑΝΕΥΡΥΣΜΑ ΤΗΣ ΚΟΙΛΙΑΚΗΣ ΑΟΡΤΗΣ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΓΓΕΙΟΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΦΥΛΛΑΔΙΟ ΑΝΕΥΡΥΣΜΑ ΤΗΣ ΚΟΙΛΙΑΚΗΣ ΑΟΡΤΗΣ ΑΝΕΥΡΥΣΜΑ ΚΟΙΛΙΑΚΗΣ ΑΟΡΤΗΣ Κάθε χρόνο περίπου 200.000 νέοι ασθενείς διαγιγνώσκονται με Ανεύρυσμα Κοιλιακής Αορτής. Είναι γνωστό επίσης, ότι η ρήξη του Ανευρύσματος Κοιλιακής Αορτής οδηγεί σε ποσοστό τουλάχιστον

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 6 Το τέλος της εποχής της Γενετικής

Κεφάλαιο 6 Το τέλος της εποχής της Γενετικής 1 Απόσπασμα από το βιβλίο «Πως να ζήσετε 150 χρόνια» του Dr. Δημήτρη Τσουκαλά Κεφάλαιο 6 Το τέλος της εποχής της Γενετικής Υπάρχει ένα δεδομένο στη σύγχρονη ιατρική που λειτουργεί όπως λειτουργούσε στην

Διαβάστε περισσότερα

Τρίτη 7 Οκτωβρίου 2008

Τρίτη 7 Οκτωβρίου 2008 ΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ - ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΜΑΣΤΟΥ Τρίτη 7 Οκτωβρίου 2008 Ο καρκίνος του µαστού είναι ο συχνότερος καρκίνος στις γυναίκες. Οι Ελληνίδες φαίνεται να ανησυχούν αρκετά για το ενδεχόµενο να νοσήσουν οι ίδιες, χωρίς

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΑΓΓΕΙΟΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ Δ/ΝΤΗΣ: ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Α.Ν. ΚΑΤΣΑΜΟΥΡΗΣ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΑΓΓΕΙΟΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ Δ/ΝΤΗΣ: ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Α.Ν. ΚΑΤΣΑΜΟΥΡΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΑΓΓΕΙΟΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ Δ/ΝΤΗΣ: ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Α.Ν. ΚΑΤΣΑΜΟΥΡΗΣ ΚΛΙΝΙΚΗ ΚΑΙ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΗΣ ΑΙΜΟΔΥΝΑΜΙΚΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΤΩΝ ΑΝΕΥΡΥΣΜΑΤΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΜΑΘΗΜΑ ΕΠΙ ΗΜΙΟΛΟΓΙΑΣ. ΜΑΘΗΜΑ 6 ο. Epidemiology and Public Health Dept of Epidemiology and Public Health

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΜΑΘΗΜΑ ΕΠΙ ΗΜΙΟΛΟΓΙΑΣ. ΜΑΘΗΜΑ 6 ο. Epidemiology and Public Health Dept of Epidemiology and Public Health ΜΑΘΗΜΑ ΕΠΙ ΗΜΙΟΛΟΓΙΑΣ Epidemiology and Public Health Dept of Epidemiology and Public Health N. TZANAKIS M.D. Consultant in Respiratory Medicine Assistant Professor in Epidemiology P.O. Box 1352, 71110

Διαβάστε περισσότερα

Επιδημιολογία καρκίνου του πνεύμονα Ενότητα 1: Ογκολογία Πνεύμονα. Κυριάκος Καρκούλιας, Επίκουρος Καθηγητής Σχολή Επιστημών Υγείας Τμήμα Ιατρικής

Επιδημιολογία καρκίνου του πνεύμονα Ενότητα 1: Ογκολογία Πνεύμονα. Κυριάκος Καρκούλιας, Επίκουρος Καθηγητής Σχολή Επιστημών Υγείας Τμήμα Ιατρικής Επιδημιολογία καρκίνου του πνεύμονα Ενότητα 1: Ογκολογία Πνεύμονα Κυριάκος Καρκούλιας, Επίκουρος Καθηγητής Σχολή Επιστημών Υγείας Τμήμα Ιατρικής Επιδημιολογικά στοιχεία καρκίνου του πνεύμονα Ο καρκίνος

Διαβάστε περισσότερα

Πέτρος Γαλάνης, MPH, PhD Εργαστήριο Οργάνωσης και Αξιολόγησης Υπηρεσιών Υγείας Τμήμα Νοσηλευτικής, Πανεπιστήμιο Αθηνών

Πέτρος Γαλάνης, MPH, PhD Εργαστήριο Οργάνωσης και Αξιολόγησης Υπηρεσιών Υγείας Τμήμα Νοσηλευτικής, Πανεπιστήμιο Αθηνών Πέτρος Γαλάνης, MPH, PhD Εργαστήριο Οργάνωσης και Αξιολόγησης Υπηρεσιών Υγείας Τμήμα Νοσηλευτικής, Πανεπιστήμιο Αθηνών Σχέση μεταξύ εμβολίων και αυτισμού Θέση ύπνου των βρεφών και συχνότητα εμφάνισης του

Διαβάστε περισσότερα

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΑΣΘΕΝΕΙΣ

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΑΣΘΕΝΕΙΣ Μετεµµηνοπαυσιακό Ορµονικό Προφίλ Εµµηνόπαυση καλείται η παύση της εµµήνου ρύσης µιας γυναίκας και σηµατοδότηση το τέλος της δυνατότητας τεκνοποίησης µε φυσιολογικό τρόπο. Αποτελεί

Διαβάστε περισσότερα

Λογαριθµιστική εξάρτηση

Λογαριθµιστική εξάρτηση Είδη δεδοµένων Σε µία επιδηµιολογική έρευνα, καταγράφονται τα παρακάτω δεδοµένα για κάθε άτοµο: Λογαριθµιστική εξάρτηση Βάνα Σύψα Επίκουρη Καθηγήτρια Επιδηµιολογίας και Προληπτικής Ιατρικής Εργαστήριο

Διαβάστε περισσότερα

Ηπειρος Προτάσεις για πιλοτικό πρόγραµµα πρόληψης και αντιµετώπισης των καρδιαγγειακών νοσηµάτων

Ηπειρος Προτάσεις για πιλοτικό πρόγραµµα πρόληψης και αντιµετώπισης των καρδιαγγειακών νοσηµάτων Ηπειρος Προτάσεις για πιλοτικό πρόγραµµα πρόληψης και αντιµετώπισης των καρδιαγγειακών νοσηµάτων Λάµπρος Μιχάλης Καθηγητής Καρδιολογίας, Ιατρικής Σχολής Πανεπιστηµίου Ιωαννίνων Σκοπός πιλοτικού προγράµµατος

Διαβάστε περισσότερα

Η ανάλυση Oncotype DX για τον καρκίνο του προστάτη βοηθά εσάς και τον γιατρό σας να αποφασίσετε με αυτοπεποίθηση.

Η ανάλυση Oncotype DX για τον καρκίνο του προστάτη βοηθά εσάς και τον γιατρό σας να αποφασίσετε με αυτοπεποίθηση. ΕΝΕΡΓΗ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ Ή ΑΜΕΣΗ ΘΕΡΑΠΕΊA; Η ανάλυση Oncotype DX για τον καρκίνο του προστάτη βοηθά εσάς και τον γιατρό σας να αποφασίσετε με αυτοπεποίθηση. Για περισσότερες πληροφορίες επισκεφθείτε το OncotypeDX.com.

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΟΝΑ ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΟΝΑ

ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΟΝΑ ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΟΝΑ ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΟΝΑ ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΟΝΑ Σοφία Τούσα, Ειδικευόµενη Γενικής Ιατρικής στο Γενικό Νοσοκοµείο Έδεσσας, MSc, υποψήφια διδάκτωρ

Διαβάστε περισσότερα

Ζ Σεμινάριο ΕΧΕ 24 Σεπτεμβρίου 2013

Ζ Σεμινάριο ΕΧΕ 24 Σεπτεμβρίου 2013 Κλέα Κατσουγιάννη Καθηγήτρια Βιοστατιστικής και Επιδημιολογίας Εργαστήριο Υγιεινής, Επιδημιολογίας και Ιατρικής Στατιστικής Ιατρική Σχολή Πανεπιστημίου Αθηνών Ζ Σεμινάριο ΕΧΕ 24 Σεπτεμβρίου 2013 Μεταβλητότητα

Διαβάστε περισσότερα

Παρηγορητικές χειρουργικές επεμβάσεις: Η συμβολή τους στην ποιότητα ζωής ασθενών με καρκίνο ΒΗΣΣΑΡΙΩΝ ΜΠΑΚΑΛΗΣ ΠΕ ΝΟΣΗΛΕΥΤΗΣ MSC ΙΑΣΩ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ

Παρηγορητικές χειρουργικές επεμβάσεις: Η συμβολή τους στην ποιότητα ζωής ασθενών με καρκίνο ΒΗΣΣΑΡΙΩΝ ΜΠΑΚΑΛΗΣ ΠΕ ΝΟΣΗΛΕΥΤΗΣ MSC ΙΑΣΩ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ Παρηγορητικές χειρουργικές επεμβάσεις: Η συμβολή τους στην ποιότητα ζωής ασθενών με καρκίνο ΒΗΣΣΑΡΙΩΝ ΜΠΑΚΑΛΗΣ ΠΕ ΝΟΣΗΛΕΥΤΗΣ MSC ΙΑΣΩ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ Τι είναι παρηγορητική φροντίδα Σύμφωνα με τον ορισμό του

Διαβάστε περισσότερα

Αντικείμενο των επιδημιολογικών μελετών

Αντικείμενο των επιδημιολογικών μελετών Αντικείμενο των επιδημιολογικών μελετών Αντικείμενο των αιτιογνωστικών μελετών Είναι το τελικό αποτέλεσμα μιας αιτιογνωστικής μελέτης και πιο συγκεκριμένα το είδος και η ποσότητα της εμπειρικής πληροφορίας

Διαβάστε περισσότερα

Επιδημιολογία 3 ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΜΕΛΕΤΩΝ. Ροβίθης Μ. 2006

Επιδημιολογία 3 ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΜΕΛΕΤΩΝ. Ροβίθης Μ. 2006 Επιδημιολογία 3 ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΜΕΛΕΤΩΝ Ροβίθης Μ. 2006 1 Τα στάδια της επιδημιολογικής έρευνας ταξινομούνται με μια λογική σειρά στην οποία κάθε φάση εξαρτάται από την προηγούμενη. Μια εκτεταμένη λίστα είναι

Διαβάστε περισσότερα

Ποιοι από τους παρακάτω πληθυσμούς είναι κλειστοί ή ανοιχτοί και γιατί;

Ποιοι από τους παρακάτω πληθυσμούς είναι κλειστοί ή ανοιχτοί και γιατί; Άσκηση Ποιοι από τους παρακάτω πληθυσμούς είναι κλειστοί ή ανοιχτοί και γιατί; 1. Οι κάτοικοι της Ελλάδας, το 2010 2. Οι ασθενείς με σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2 3. Οι νοσηλευθέντες σε ένα νοσοκομείο το 2012

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΝΤΡΟ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑΣ ΚΑΡΔΙΑΣ

ΚΕΝΤΡΟ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑΣ ΚΑΡΔΙΑΣ ΚΕΝΤΡΟ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑΣ ΚΑΡΔΙΑΣ Τα καρδιαγγειακά νοσήματα παραδοσιακά θεωρούνται νοσήματα των ανδρών. Ωστόσο, τα στοιχεία δείχνουν ότι οι καρδιαγγειακές παθήσεις αποτελούν την κύρια αιτία θανάτου στις γυναίκες

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ο Η ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ ΣΗΜΕΡΑ. 1.1 Εισαγωγή

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ο Η ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ ΣΗΜΕΡΑ. 1.1 Εισαγωγή ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ο Η ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ ΣΗΜΕΡΑ 1.1 Εισαγωγή Η Ευρωπαϊκή Ένωση διευρύνεται και αλλάζει. Τον Μάιο του 2004, δέκα νέες χώρες εντάχθηκαν στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η διεύρυνση αποτελεί µια ζωτικής σηµασίας

Διαβάστε περισσότερα

Μέτρα σχέσης. Ιωάννα Τζουλάκη Λέκτορας Επιδημιολογίας Υγιεινή και Επιδημιολογία

Μέτρα σχέσης. Ιωάννα Τζουλάκη Λέκτορας Επιδημιολογίας Υγιεινή και Επιδημιολογία Μέτρα σχέσης Ιωάννα Τζουλάκη Λέκτορας Επιδημιολογίας Υγιεινή και Επιδημιολογία Στο τέλος...(learning outcomes) Να γνωρίζετε τα κυριότερα μέτρα σχέσης που χρησιμοποιούνται για μετρήσουμε μια συσχέτηση μεταξύ

Διαβάστε περισσότερα

Ενότητα 1: Εισαγωγή. ΤΕΙ Στερεάς Ελλάδας. Τμήμα Φυσικοθεραπείας. Προπτυχιακό Πρόγραμμα. Μάθημα: Βιοστατιστική-Οικονομία της υγείας Εξάμηνο: Ε (5 ο )

Ενότητα 1: Εισαγωγή. ΤΕΙ Στερεάς Ελλάδας. Τμήμα Φυσικοθεραπείας. Προπτυχιακό Πρόγραμμα. Μάθημα: Βιοστατιστική-Οικονομία της υγείας Εξάμηνο: Ε (5 ο ) ΤΕΙ Στερεάς Ελλάδας Τμήμα Φυσικοθεραπείας Προπτυχιακό Πρόγραμμα Μάθημα: Βιοστατιστική-Οικονομία της υγείας Εξάμηνο: Ε (5 ο ) Ενότητα 1: Εισαγωγή Δρ. Χρήστος Γενιτσαρόπουλος Λαμία, 2017 1.1. Σκοπός και

Διαβάστε περισσότερα

Γράφει: Αναστάσιος - Ιωάννης Κανελλόπουλος, Χειρουργός Οφθαλμίατρος, Καθηγητής του Πανεπιστημίου Νέας Υόρκης

Γράφει: Αναστάσιος - Ιωάννης Κανελλόπουλος, Χειρουργός Οφθαλμίατρος, Καθηγητής του Πανεπιστημίου Νέας Υόρκης Γράφει: Αναστάσιος - Ιωάννης Κανελλόπουλος, Χειρουργός Οφθαλμίατρος, Καθηγητής του Πανεπιστημίου Νέας Υόρκης Η θεραπεία της οπτική νευρίτιδας µπορεί να ξεκινάει από το θέµα της θεραπευτικής αγωγής για

Διαβάστε περισσότερα

. Τι πρακτική αξία έχουν αυτές οι πιθανότητες; (5 Μονάδες)

. Τι πρακτική αξία έχουν αυτές οι πιθανότητες; (5 Μονάδες) Εργαστήριο Μαθηματικών & Στατιστικής Α ΣΕΙΡΑ ΘΕΜΑΤΩΝ η Πρόοδος στο Μάθημα Στατιστική //7 ο Θέμα α) Περιγράψτε τη σχέση Θεωρίας Πιθανοτήτων και Στατιστικής. β) Αν Α, Β ενδεχόμενα του δειγματικού χώρου Ω

Διαβάστε περισσότερα

Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΔΙΑΘΕΣΙΚΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΣΤΕΦΑΝΙΑΙΑΣ ΝΟΣΟΥ. Γαργάνη Κωνσταντίνα: ΤΕ Νοσηλεύτρια Σ/Μ ΓΝΘ Παπανικολάου

Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΔΙΑΘΕΣΙΚΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΣΤΕΦΑΝΙΑΙΑΣ ΝΟΣΟΥ. Γαργάνη Κωνσταντίνα: ΤΕ Νοσηλεύτρια Σ/Μ ΓΝΘ Παπανικολάου Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΔΙΑΘΕΣΙΚΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΣΤΕΦΑΝΙΑΙΑΣ ΝΟΣΟΥ Γαργάνη Κωνσταντίνα: ΤΕ Νοσηλεύτρια Σ/Μ ΓΝΘ Παπανικολάου Η στεφανιαία νόσος είναι µία πάθηση των αρτηριών της καρδιάς που οφείλεται

Διαβάστε περισσότερα

Βασικές έννοιες περιγραφικής επιδημιολογίας. Ιωάννα Τζουλάκη, Λέκτορας επιδημιολογίας

Βασικές έννοιες περιγραφικής επιδημιολογίας. Ιωάννα Τζουλάκη, Λέκτορας επιδημιολογίας Βασικές έννοιες περιγραφικής επιδημιολογίας Ιωάννα Τζουλάκη, Λέκτορας επιδημιολογίας Επιδημιολογία } Μελετά τη συχνότητα και των νόσων στους ανθρώπινους πληθυσμούς } Βασίζεται σε 2 υποθέσεις } Τα νοσήματα

Διαβάστε περισσότερα

Έρευνες ασθενών-μαρτύρων. Αναδρομικές. Case-control studies (retrospective) (case-control studies) Προοπτικές μελέτες

Έρευνες ασθενών-μαρτύρων. Αναδρομικές. Case-control studies (retrospective) (case-control studies) Προοπτικές μελέτες Επιδημιολογικές έρευνες Έρευνες ασθενών-μαρτύρων (αναδρομικές) Case-control studies (retrospective) Παραγωγικές (deductive) Αναλυτικές Επαγωγικές (inductive) Περιγραφικές Μη παρεμβατικές Παρεμβατικές Ανδρονίκη

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΗ ΙΑΓΝΩΣΗ & ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΩΝ ΜΕΤΑΒΟΛΙΚΩΝ ΙΑΤΑΡΑΧΩΝ

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΗ ΙΑΓΝΩΣΗ & ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΩΝ ΜΕΤΑΒΟΛΙΚΩΝ ΙΑΤΑΡΑΧΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΗ ΙΑΓΝΩΣΗ & ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΩΝ ΜΕΤΑΒΟΛΙΚΩΝ ΙΑΤΑΡΑΧΩΝ Το Ερρίκος Ντυνάν Hospital Center ακολουθώντας σύγχρονες διεθνείς πρακτικές στην παροχή υπηρεσιών υγείας προχώρησε στη δηµιουργία του Κέντρου

Διαβάστε περισσότερα

Απάντηση. Συγχρονική μελέτη

Απάντηση. Συγχρονική μελέτη Ερώτηση Ποιο είδος μελέτης και γιατί θεωρείτε πως είναι το καταλληλότερο για την εκτίμηση της συχνότητας του διαβήτη τύπου 2 στον πληθυσμό μιας πόλης; Περιγράψτε συνοπτικά (εντός 100 λέξεων) τον σχεδιασμό

Διαβάστε περισσότερα

Ταχεία Μαγνητική Μαστογραφία

Ταχεία Μαγνητική Μαστογραφία Ταχεία Μαγνητική Μαστογραφία Ultra-Fast Breast MRI (3 min MRI) Εάν σε 1000 γυναίκες με φυσιολογική Μαστογραφία και φυσιολογικό Υπερηχογράφημα μαστών προσθέσουμε την Ταχεία Μαγνητική Μαστογραφία θα ανακαλύψουμε

Διαβάστε περισσότερα

Συµµόρφωση στη φαρµακευτική αγωγή. Ευαγγελία Χαρέλα Νοσηλεύτρια MSc Β ΚΚ Ιπποκράτειο Θεσ/νικης

Συµµόρφωση στη φαρµακευτική αγωγή. Ευαγγελία Χαρέλα Νοσηλεύτρια MSc Β ΚΚ Ιπποκράτειο Θεσ/νικης Συµµόρφωση στη φαρµακευτική αγωγή Ευαγγελία Χαρέλα Νοσηλεύτρια MSc Β ΚΚ Ιπποκράτειο Θεσ/νικης Η καρδιακή ανεπάρκεια αποτελεί ένα σύνδροµο µε ζοφερή πρόγνωση :! ΝΥΗΑ Ι-ΙΙ: 2-5% θνητότητα ανά έτος! ΝΥΗΑ

Διαβάστε περισσότερα

Οξεία μυελογενής λευχαιμία

Οξεία μυελογενής λευχαιμία Οξεία μυελογενής λευχαιμία Γενικά στοιχεία Ταξινόμηση και τύποι Ενδείξεις και συμπτώματα Αίτια πρόκλησης Διάγνωση Παρουσίαση και επαναστόχευση από Βικιπαίδεια Οξεία μυελογενής λευχαιμία : Ζήσου Ιωάννης

Διαβάστε περισσότερα

Παράγοντες κινδύνου για τον καρκίνο του Παγκρέατος. Στέργιος Δελακίδης Γαστρεντερολόγος

Παράγοντες κινδύνου για τον καρκίνο του Παγκρέατος. Στέργιος Δελακίδης Γαστρεντερολόγος Παράγοντες κινδύνου για τον καρκίνο του Παγκρέατος Στέργιος Δελακίδης Γαστρεντερολόγος Καρκίνος Παγκρέατος: πρόγνωση Κακή πρόγνωση Συνολική πενταετής επιβίωση 6%.

Διαβάστε περισσότερα

ΙΑΤΡΟΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ (ΙαΚ ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ) ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

ΙΑΤΡΟΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ (ΙαΚ ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ) ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ 1 ΙΑΤΡΟΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ (ΙαΚ ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ) ΘΕΜΑ: «ΕΡΕΥΝΑ ΓΙΑ ΤΗ ΘΝΗΣΙΜΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΣΤΟΝ ΟΙΚΙΣΜΟ ΜΑΥΡΙΚΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ» ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Ο οικισμός Μαύρικα του Δ. Καρδίτσας δημιουργήθηκε το έτος

Διαβάστε περισσότερα

Εάν απαντήσατε "ναι" σε 3 ή περισσότερες ερωτήσεις, συμβουλευτείτε το έντυπο αυτό, το οποίο περιέχει πληροφορίες που μπορούν να σας βοηθήσουν.

Εάν απαντήσατε ναι σε 3 ή περισσότερες ερωτήσεις, συμβουλευτείτε το έντυπο αυτό, το οποίο περιέχει πληροφορίες που μπορούν να σας βοηθήσουν. Βήχετε μερικές φορές τις περισσότερες μέρες; Έχετε συχνά πτύελα (φλέματα) όταν βήχετε; Είστε άνω των 40 ετών; Αναπνέετε με δυσκολία σε σύγκριση με τους συνομήλικους σας; Καπνίζετε ή είστε πρώην καπνιστής/καπνίστρια;

Διαβάστε περισσότερα

Ε Ν Η Μ Ε Ρ Ω Σ Ο Υ. νεφρά

Ε Ν Η Μ Ε Ρ Ω Σ Ο Υ. νεφρά Ε Ν Η Μ Ε Ρ Ω Σ Ο Υ νεφρά νεφρών Η υψηλή αρτηριακή πίεση (υπέρταση) είναι ένα από τα δύο κύρια αίτια χρόνιας νεφρικής νόσου παγκοσμίως (το άλλο είναι ο διαβήτης). Επίσης, τα νεφρά έχουν βασικό ρόλο στη

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΝΗΘΕΙΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ ΘΥΡΕΟΕΙΔΟΥΣ

ΣΥΝΗΘΕΙΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ ΘΥΡΕΟΕΙΔΟΥΣ Οι όζοι του θυρεοειδούς είναι συχνοί και αποτελούν το συχνότερο ενδοκρινολογικό πρόβλημα σε πολλές χώρες. Οι πιθανότητες ότι κάποιος θα ανακαλύψει έναν τουλάχιστον όζο θυρεοειδούς είναι 1 στις 10 ενώ σε

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΕΓΧΟΙ ΥΠΟΘΕΣΕΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 17

ΕΛΕΓΧΟΙ ΥΠΟΘΕΣΕΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 17 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 17 ΕΛΕΓΧΟΙ ΥΠΟΘΕΣΕΩΝ Στο κεφάλαιο αυτό θα αναφερθούμε σε ένα άλλο πρόβλημα της Στατιστικής που έχει κυρίως (αλλά όχι μόνο) σχέση με τις παραμέτρους ενός πληθυσμού (τις παραμέτρους της κατανομής

Διαβάστε περισσότερα

12ο ΒΟΡΕΙΟΕΛΛΑΔΙΚΟ ΚΑΡΔΙΟΛΟΓΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙ0. ΜΕΣΟΚΟΛΠΙΚΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ Τύποι- Πρόγνωση- Θεραπεία

12ο ΒΟΡΕΙΟΕΛΛΑΔΙΚΟ ΚΑΡΔΙΟΛΟΓΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙ0. ΜΕΣΟΚΟΛΠΙΚΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ Τύποι- Πρόγνωση- Θεραπεία 12ο ΒΟΡΕΙΟΕΛΛΑΔΙΚΟ ΚΑΡΔΙΟΛΟΓΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙ0 Στρογγυλό Τραπέζι: Συγγενείς καρδιοπάθειες ενηλίκων- πνευµονική υπέρταση ΜΕΣΟΚΟΛΠΙΚΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ Τύποι- Πρόγνωση- Θεραπεία Κωνσταντίνος Θωµαϊδης, Γ.Ν. «Γ.ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ»

Διαβάστε περισσότερα

ΔΩΣΤΕ ΤΕΛΟΣ ΣΤΗΝ ΤΑΛΑΙΠΩΡΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΛΛΕΡΓΙΑ

ΔΩΣΤΕ ΤΕΛΟΣ ΣΤΗΝ ΤΑΛΑΙΠΩΡΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΛΛΕΡΓΙΑ ΔΩΣΤΕ ΤΕΛΟΣ ΣΤΗΝ ΤΑΛΑΙΠΩΡΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΛΛΕΡΓΙΑ Αλλεργία και άσθμα; Αν πάσχετε από αυτές τις παθήσεις, θα υποφέρετε για όλη σας τη ζωή ; ΟΙ ΜΕΛΕΤΕΣ ΤΗΣ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑΣ ΔΕΚΑΕΤΙΑΣ ΛΕΝΕ ΟΧΙ. Η Ελληνική Εταιρεία Αλλεργιολογίας,

Διαβάστε περισσότερα

Η πρώιμη διάγνωση σώζει. Ο ειδικός θεραπεύει

Η πρώιμη διάγνωση σώζει. Ο ειδικός θεραπεύει Κλείσε ένα ραντεβού ζωής Αφιέρωσε 10 λεπτά στον εαυτό σου για μια μαστογραφία Όσα θα θέλατε να μάθετε για τον καρκίνο του μαστού Η πρώιμη διάγνωση σώζει. Ο ειδικός θεραπεύει Τι είναι ο καρκίνος του μαστού;

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΓΝΩΣΤΙΚA ΣΥΣTHΜΑΤΑ

ΠΡΟΓΝΩΣΤΙΚA ΣΥΣTHΜΑΤΑ ΠΡΟΓΝΩΣΤΙΚA ΣΥΣTHΜΑΤΑ Ιωάννα Τζουλάκη Κώστας Τσιλίδης Ιωαννίδης: κεφάλαιο 2 Guyatt: κεφάλαιο 18 ΕΠΙςΤΗΜΟΝΙΚΗ ΙΑΤΡΙΚΗ Επιστήμη (θεωρία) Πράξη (φροντίδα υγείας) Γνωστικό μέρος Αιτιό-γνωση Διά-γνωση Πρό-γνωση

Διαβάστε περισσότερα

Επαναληπτικό μάθημα Βασικών επιδημιολογικών εννοιών. Ειρήνη Αγιαννιωτάκη

Επαναληπτικό μάθημα Βασικών επιδημιολογικών εννοιών. Ειρήνη Αγιαννιωτάκη Επιδημιολογία Επαναληπτικό μάθημα Βασικών επιδημιολογικών εννοιών Συγχυτικοί Παράγοντες Οι συγχυτικοί παράγοντες προκύπτουν όταν οι ομάδες των εκτεθέντων και των μη-εκτεθέντων (του υπό μελέτη πληθυσμού)

Διαβάστε περισσότερα

Τι είναι ο Κερατόκωνος?

Τι είναι ο Κερατόκωνος? Τι είναι ο Κερατόκωνος? Ο Κερατόκωνος είναι µια διαταραχή του κερατοειδούς - του διαφανούς προσθίου τµήµατος του οφθαλµού Ο κερατοειδής είναι εκείνος που εστιάζει το φως στο πίσω µέρος του µατιού. Έτσι

Διαβάστε περισσότερα

Αποκατάσταση ρυθµού ή διατήρηση συχνότητας στην κολπική µαρµαρυγή; Β.Μ. Σκέµπερης. Γ Καρδιολογική Κλινική Α.Π.Θ. Ιπποκράτειο Νοσοκοµείο, Θεσσαλονίκη

Αποκατάσταση ρυθµού ή διατήρηση συχνότητας στην κολπική µαρµαρυγή; Β.Μ. Σκέµπερης. Γ Καρδιολογική Κλινική Α.Π.Θ. Ιπποκράτειο Νοσοκοµείο, Θεσσαλονίκη Αποκατάσταση ρυθµού ή διατήρηση συχνότητας στην κολπική µαρµαρυγή; Β.Μ. Σκέµπερης Γ Καρδιολογική Κλινική Α.Π.Θ. Ιπποκράτειο Νοσοκοµείο, Θεσσαλονίκη Η κολπική µαρµαρυγή (ΚΜ) είναι µία αρρυθµία της ενηλικίωσης

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ. Ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής. Συντάκτης: Δημήτριος Κρέτσης

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ. Ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής. Συντάκτης: Δημήτριος Κρέτσης ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ Ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής Συντάκτης: Δημήτριος Κρέτσης 1. Ο κλάδος της περιγραφικής Στατιστικής: α. Ασχολείται με την επεξεργασία των δεδομένων και την ανάλυση

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΑΝΑΛΥΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΑΝΑΛΥΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΑΝΑΛΥΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ Είδη μεταβλητών Ποσοτικά δεδομένα (π.χ. ηλικία, ύψος, αιμοσφαιρίνη) Ποιοτικά δεδομένα (π.χ. άνδρας/γυναίκα, ναι/όχι) Διατεταγμένα (π.χ. καλό/μέτριο/κακό) 2 Περιγραφή ποσοτικών

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΈΣ ΔΟΚΙΜΑΣΊΕΣ

ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΈΣ ΔΟΚΙΜΑΣΊΕΣ ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΈΣ ΔΟΚΙΜΑΣΊΕΣ Εμμανουήλ Σμυρνάκης Λέκτορας Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας Ιατρικής Σχολής ΑΠΘ smyrnak@auth.gr Θέματα Διαγνωστικές Δοκιμασίες Μέτρα Εγκυρότητας Ευαισθησία Ειδικότητα Θετική και

Διαβάστε περισσότερα

Μέρος Β /Στατιστική. Μέρος Β. Στατιστική. Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών Εργαστήριο Μαθηματικών&Στατιστικής/Γ. Παπαδόπουλος (www.aua.

Μέρος Β /Στατιστική. Μέρος Β. Στατιστική. Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών Εργαστήριο Μαθηματικών&Στατιστικής/Γ. Παπαδόπουλος (www.aua. Μέρος Β /Στατιστική Μέρος Β Στατιστική Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών Εργαστήριο Μαθηματικών&Στατιστικής/Γ. Παπαδόπουλος (www.aua.gr/gpapadopoulos) Από τις Πιθανότητες στη Στατιστική Στα προηγούμενα, στο

Διαβάστε περισσότερα

ΕΘΝΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΑΡΚΙΝΟ 2011-2015 ΕΘΝΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΡΟΣΥΜΠΤΩΜΑΤΙΚΟΥ ΕΛΕΓΧΟΥ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΑΡΚΙΝΟ ΤΟΥ ΤΡΑΧΗΛΟΥ ΤΗΣ ΜΗΤΡΑΣ

ΕΘΝΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΑΡΚΙΝΟ 2011-2015 ΕΘΝΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΡΟΣΥΜΠΤΩΜΑΤΙΚΟΥ ΕΛΕΓΧΟΥ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΑΡΚΙΝΟ ΤΟΥ ΤΡΑΧΗΛΟΥ ΤΗΣ ΜΗΤΡΑΣ ΕΘΝΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΑΡΚΙΝΟ 2011-2015 ΕΘΝΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΡΟΣΥΜΠΤΩΜΑΤΙΚΟΥ ΕΛΕΓΧΟΥ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΑΡΚΙΝΟ ΤΟΥ ΤΡΑΧΗΛΟΥ ΤΗΣ ΜΗΤΡΑΣ 500.000 νέα κρούσµατα καρκίνου του τραχήλου διαγιγνώσκονται ετησίως. 250.000

Διαβάστε περισσότερα

Ποιοι από τους παρακάτω πληθυσμούς είναι κλειστοί ή ανοιχτοί και γιατί;

Ποιοι από τους παρακάτω πληθυσμούς είναι κλειστοί ή ανοιχτοί και γιατί; Ποιοι από τους παρακάτω πληθυσμούς είναι κλειστοί ή ανοιχτοί και γιατί; 1. Οι κάτοικοι της Ελλάδας, το 2010 2. Οι ασθενείς με σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2 3. Οι νοσηλευθέντες σε ένα νοσοκομείο το 2012 4.

Διαβάστε περισσότερα

Urogold III: Οι σημαντικότερες δημοσιεύσεις της χρονιάς (Προστάτης- όρχεις)

Urogold III: Οι σημαντικότερες δημοσιεύσεις της χρονιάς (Προστάτης- όρχεις) Urogold III: Οι σημαντικότερες δημοσιεύσεις της χρονιάς (Προστάτης- όρχεις) Μουρμούρης Παναγιώτης MD, MSc, PhD, FEBU Πανεπιστημιακός Υπότροφος ΕΚΠΑ Β Ουρολογική Κλινική Σισμανόγλειο ΓΝΑ Καμία σύγκρουση

Διαβάστε περισσότερα

Τα συστηματικά σφάλματα στις επιδημιολογικές μελέτες Κάθε επιδημιολογική μελέτη πρέπει να θεωρείται ως μια άσκηση μέτρησης

Τα συστηματικά σφάλματα στις επιδημιολογικές μελέτες Κάθε επιδημιολογική μελέτη πρέπει να θεωρείται ως μια άσκηση μέτρησης Τα συστηματικά σφάλματα στις επιδημιολογικές μελέτες Κάθε επιδημιολογική μελέτη πρέπει να θεωρείται ως μια άσκηση μέτρησης Kenneth J. Rothman, 2002 Πρόγραμμα εκπαίδευσης στην επιδημιολογική επιτήρηση και

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΥΑΙΣΘΗΣΙΑΣ Εισαγωγή

ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΥΑΙΣΘΗΣΙΑΣ Εισαγωγή 1 ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΥΑΙΣΘΗΣΙΑΣ Εισαγωγή Η ανάλυση ευαισθησίας μιάς οικονομικής πρότασης είναι η μελέτη της επιρροής των μεταβολών των τιμών των παραμέτρων της πρότασης στη διαμόρφωση της τελικής απόφασης. Η ανάλυση

Διαβάστε περισσότερα

Ανάλυση επιβίωσης (survival analysis)

Ανάλυση επιβίωσης (survival analysis) Hippokratia 2014 Ανάλυση επιβίωσης (survival analysis) Κων/νος Α. Τουλής, MD MRes MSc PhD Ενδοκρινολόγος, 424 ΓΣΝΕ Τι είναι η ανάλυση επιβίωσης; Η ανάλυση επιβίωσης (survival analysis) είναι μια ομάδα

Διαβάστε περισσότερα

Ανεπαρκεια Του Ανταγωνιστη Του Υποδοχεα Τησ L-1 (DIRA )

Ανεπαρκεια Του Ανταγωνιστη Του Υποδοχεα Τησ L-1 (DIRA ) www.printo.it/pediatric-rheumatology/gr/intro Ανεπαρκεια Του Ανταγωνιστη Του Υποδοχεα Τησ L-1 (DIRA ) Έκδοση από 2016 1. ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟ DIRA 1.1 Τι είναι; Η ανεπάρκεια του ανταγωνιστή του υποδοχέα της IL-1

Διαβάστε περισσότερα

πράγματα που πρέπει να γνωρίζετε για τη μέση σας

πράγματα που πρέπει να γνωρίζετε για τη μέση σας πράγματα που πρέπει να γνωρίζετε για τη μέση σας Αυτά τα συμπτώματα είναι πολύ σπάνια αλλά πρέπει να επικοινωνήσετε άμεσα με τον γιατρό σας εάν τα αισθανθείτε Αισθάνεστε δυσφορία με τον πόνο στην μέση

Διαβάστε περισσότερα

ΚΑΡΔΙΟΤΟΞΙΚΟΤΗΤΑ ΧΗΜΕΙΟΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΩΝ ΦΑΡΜΑΚΩΝ

ΚΑΡΔΙΟΤΟΞΙΚΟΤΗΤΑ ΧΗΜΕΙΟΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΩΝ ΦΑΡΜΑΚΩΝ ΚΑΡΔΙΟΤΟΞΙΚΟΤΗΤΑ ΧΗΜΕΙΟΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΩΝ ΦΑΡΜΑΚΩΝ Άννα Ιµπρισίµη, ΤΕ Νοσηλεύτρια, Δ Παθολογική κλινική, ΓΝΘ «Ιπποκράτειο» Δάφνη Μαυροπούλου, ΤΕ Νοσηλεύτρια, Δ Παθολογική κλινική, ΓΝΘ «Ιπποκράτειο» Ελένη Καλαϊτζή,

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟ ΒΗΜΑ ΤΟΥ ΑΣΚΛΗΠΙΟΥ Copyright 2010 Τόμος 9 ος, Τεύχος 4 ο, Οκτώβριος - Δεκέμβριος 2010

ΤΟ ΒΗΜΑ ΤΟΥ ΑΣΚΛΗΠΙΟΥ Copyright 2010 Τόμος 9 ος, Τεύχος 4 ο, Οκτώβριος - Δεκέμβριος 2010 www.vima-asklipiou.gr Σελίδα 394 ΑΡΘΡΟ ΣΥΝΤΑΞΗΣ Ανάγκες νοσηλευομένων ασθενών με στεφανιαία νόσο Κ ατά τις τελευταίες δεκαετίες, λόγω της αύξησης του προσδόκιμου της επιβίωσης των ασθενών με στεφανιαία

Διαβάστε περισσότερα

Διερεύνηση στεφανιαίας νόσου σε ασυµπτωµατικό διαβητικό ασθενή

Διερεύνηση στεφανιαίας νόσου σε ασυµπτωµατικό διαβητικό ασθενή Διερεύνηση στεφανιαίας νόσου σε ασυµπτωµατικό διαβητικό ασθενή Κωνσταντίνος Αζναουρίδης Επιµελητής Καρδιολογίας 1 η Πανεπιστηµιακή Καρδιολογική Κλινική Ιπποκράτειο Γ.Ν.Α. 37 ο Πανελλήνιο Καρδιολογικό Συνέδριο

Διαβάστε περισσότερα

Εντοπίζεται συνήθως τυχαία διότι δεν εκδηλώνεται με πόνο. Εξαίρεση αποτελούν κάποιες πολύ σπάνιες προχωρημένες περιπτώσεις.

Εντοπίζεται συνήθως τυχαία διότι δεν εκδηλώνεται με πόνο. Εξαίρεση αποτελούν κάποιες πολύ σπάνιες προχωρημένες περιπτώσεις. 8SELIDO ENTIPO AGALIAZO.indd 1 Εισαγωγή Το έντυπο που κρατάτε στα χέρια σας έχει γραφτεί για να ρίξει φως στα σημαντικά σημεία για τον καρκίνου του θυρεοειδούς ο οποίος αποτελεί έναν από τους πιο σπάνιους

Διαβάστε περισσότερα

ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΠΝΕΥΜΟΝΑ. Ποιός είναι ο καλύτερος τρόπος για να αντιμετωπιστεί;

ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΠΝΕΥΜΟΝΑ. Ποιός είναι ο καλύτερος τρόπος για να αντιμετωπιστεί; www.agaliazo.gr ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΠΝΕΥΜΟΝΑ Λεωσθένους 21-23, 18536 Πειραιάς - Τ: 210 4181641 - F: 210 4535343 e: oekk@otenet.gr - www.oekk.gr ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ν. ΑΧΑΙΑΣ Πατρέως 8-10, 26221 Πάτρα - Τ/F: 2610 226122 e:

Διαβάστε περισσότερα

Μήπως έχω Σκληρόδερµα;

Μήπως έχω Σκληρόδερµα; Μήπως έχω Σκληρόδερµα; Για να πληροφορηθώ µýëïò ôçò Σπάνιος ναι... Μόνος όχι Η Πανελλήνια Ένωση Σπανίων Παθήσεων (Π.Ε.Σ.ΠΑ) είναι ο μόνος φορέας, μη κερδοσκοπικό σωματείο, συλλόγων ασθενών σπανίων παθήσεων

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΒΗΤΗΣ ΚΑΙ ΚΥΗΣΗ ΚΡΙΘΑΡΙΩΤΗ ΙΩΑΝΝΑ ΙΜΠΡΙΣΙΜΗ ΑΝΝΑ ΤΕ ΝΟΣΗΛΕΥΤΡΙΑ ΤΕ ΝΟΣΗΛΕΥΤΡΙΑ Δ ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΗ Δ ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΗ Γ.Ν.Θ. ΙΠΠΟΚΡΑΤΕΙΟ Γ.Ν.

ΔΙΑΒΗΤΗΣ ΚΑΙ ΚΥΗΣΗ ΚΡΙΘΑΡΙΩΤΗ ΙΩΑΝΝΑ ΙΜΠΡΙΣΙΜΗ ΑΝΝΑ ΤΕ ΝΟΣΗΛΕΥΤΡΙΑ ΤΕ ΝΟΣΗΛΕΥΤΡΙΑ Δ ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΗ Δ ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΗ Γ.Ν.Θ. ΙΠΠΟΚΡΑΤΕΙΟ Γ.Ν. ΔΙΑΒΗΤΗΣ ΚΑΙ ΚΥΗΣΗ ΚΡΙΘΑΡΙΩΤΗ ΙΩΑΝΝΑ ΤΕ ΝΟΣΗΛΕΥΤΡΙΑ Δ ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΗ Γ.Ν.Θ. ΙΠΠΟΚΡΑΤΕΙΟ ΙΜΠΡΙΣΙΜΗ ΑΝΝΑ ΤΕ ΝΟΣΗΛΕΥΤΡΙΑ Δ ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΗ Γ.Ν.Θ ΙΠΠΟΚΡΑΤΕΙΟ ΕΓΚΥΜΟΣΥΝΗ ΕΝΑ ΜΑΓΙΚΟ ΤΑΞΙΔΙ Ένα μακρύ «υπεραντλαντικό αεροπορικό

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στη Στατιστική

Εισαγωγή στη Στατιστική Εισαγωγή στη Στατιστική Μετεκπαιδευτικό Σεμινάριο στην ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ Δημήτρης Φουσκάκης, Επίκουρος Καθηγητής, Τομέας Μαθηματικών, Σχολή Εφαρμοσμένων

Διαβάστε περισσότερα

Πρόγραµµα για την έγκαιρη διάγνωση του καρκίνου του µαστού σε γυναίκες µεταξύ 50 και 69 ετών

Πρόγραµµα για την έγκαιρη διάγνωση του καρκίνου του µαστού σε γυναίκες µεταξύ 50 και 69 ετών Πρόγραµµα για την έγκαιρη διάγνωση του καρκίνου του µαστού σε γυναίκες µεταξύ 50 και 69 ετών Με την προσωπική πρόσκληση συµµετοχής σας στο πρόγραµµα για την έγκαιρη διάγνωση του καρκίνου του µαστού µέσω

Διαβάστε περισσότερα

Σχεδιασµός µελετών. Γεωργία Σαλαντή. Λέκτορας Εργαστήριο Υγιεινής και Επιδηµιολογίας Ιατρική Σχολή Πανεπιστήµιο Ιωαννίνων

Σχεδιασµός µελετών. Γεωργία Σαλαντή. Λέκτορας Εργαστήριο Υγιεινής και Επιδηµιολογίας Ιατρική Σχολή Πανεπιστήµιο Ιωαννίνων Σχεδιασµός µελετών Γεωργία Σαλαντή Λέκτορας Εργαστήριο Υγιεινής και Επιδηµιολογίας Ιατρική Σχολή Πανεπιστήµιο Ιωαννίνων Οι φοιτητές ιατρικής αντιπαθούν την στατιστική όχι όµωςκαιοιγιατροί! Γιατίοιγιατροί

Διαβάστε περισσότερα

ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΖΩΗΣ ΣΕ ΑΣΘΕΝΗ ΜΕ ΚΑΡΚΙΝΟ ΟΥΡΟΠΟΙΗΤΙΚΟΥ

ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΖΩΗΣ ΣΕ ΑΣΘΕΝΗ ΜΕ ΚΑΡΚΙΝΟ ΟΥΡΟΠΟΙΗΤΙΚΟΥ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΖΩΗΣ ΣΕ ΑΣΘΕΝΗ ΜΕ ΚΑΡΚΙΝΟ ΟΥΡΟΠΟΙΗΤΙΚΟΥ ΜΠΑΡΚΟΥ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΑΝ Α Π Λ Η Ρ Ω Τ Ρ Ι Α Π Ρ Ο Ϊ Σ ΤΑΜ Ε Ν Η ΟΥ Ρ ΟΛΟ Γ Ι ΚΟΥ- Ο Γ ΚΟΛΟ Γ Ι ΚΟΥ Τ Μ Η Μ ΑΤΟ Σ ΑΝ Θ «Θ Ε ΑΓ Ε Ν Ε Ι Ο» ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΖΩΗΣ Βασική

Διαβάστε περισσότερα

1. ** α) Αν η f είναι δυο φορές παραγωγίσιµη συνάρτηση, να αποδείξετε ότι. β α. = [f (x) ηµx] - [f (x) συνx] β α. ( )

1. ** α) Αν η f είναι δυο φορές παραγωγίσιµη συνάρτηση, να αποδείξετε ότι. β α. = [f (x) ηµx] - [f (x) συνx] β α. ( ) Ερωτήσεις ανάπτυξης. ** α) Αν η f είναι δυο φορές παραγωγίσιµη συνάρτηση, να αποδείξετε ότι β ( f () f () ) + α ηµ d β α = [f () ηµ] - [f () συν] β α. ( ) β) Αν f () = ηµ, να αποδείξετε ότι f () + f ()

Διαβάστε περισσότερα

Μια από τις σημαντικότερες δυσκολίες που συναντά ο φυσικός στη διάρκεια ενός πειράματος, είναι τα σφάλματα.

Μια από τις σημαντικότερες δυσκολίες που συναντά ο φυσικός στη διάρκεια ενός πειράματος, είναι τα σφάλματα. Εισαγωγή Μετρήσεις-Σφάλματα Πολλές φορές θα έχει τύχει να ακούσουμε τη λέξη πείραμα, είτε στο μάθημα είτε σε κάποια είδηση που αφορά τη Φυσική, τη Χημεία ή τη Βιολογία. Είναι όμως γενικώς παραδεκτό ότι

Διαβάστε περισσότερα

Στις απορίες μας απαντά ο κος Θεμιστοκλής Σ. Ευκαρπίδης, Γενικός Χειρουργός

Στις απορίες μας απαντά ο κος Θεμιστοκλής Σ. Ευκαρπίδης, Γενικός Χειρουργός Στις απορίες μας απαντά ο κος Θεμιστοκλής Σ. Ευκαρπίδης, Γενικός Χειρουργός Όταν μιλάμε για σκωληκοειδίτιδα αναφερόμαστε στη φλεγμονή της σκωληκοειδούς απόφυσης του τυφλού που οφείλεται σε απόφραξη του

Διαβάστε περισσότερα