Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών: «Σπουδές στην Τοπική Ιστορία Διεπιστημονικές προσεγγίσεις»

Transcript

1 ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΚΛΑΣΙΚΩΝ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΜΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΕΘΝΟΛΟΓΙΑΣ Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών: «Σπουδές στην Τοπική Ιστορία Διεπιστημονικές προσεγγίσεις» Περιλήψεις μαθημάτων Κομοτηνή, Ιούλιος 2015

2 Μάθημα ΥΜ01 Έννοια και περιεχόμενο της τοπικής ιστορίας θεωρητικά και μεθοδολογικά ζητήματα Περιγραφή: Σκοπός του εισαγωγικού αυτού μαθήματος είναι να γνωρίσουν και να κατανοήσουν οι φοιτητές/τριες τα ποικίλα πλαίσια μέσα στα οποία γεννήθηκε και εξελίχθηκε η ιστορία ως επιστήμη από το 19 ο αιώνα μέχρι σήμερα, καθώς και τις πολλαπλές επιδράσεις που δέχθηκε μέσα από τις συναντήσεις της με συγγενείς επιστήμες, όπως η κοινωνιολογία, η ψυχολογία, η πολιτισμική ανθρωπολογία, η φιλοσοφία κτλ. Επίσης, να καταδειχθεί πώς επέδρασαν στην εξέλιξη της ιστοριογραφίας, παγκόσμιας και εθνικής, τα πολιτικά, στρατιωτικά και οικονομικά φαινόμενα και γεγονότα. Μέσα από την κριτική κατανόηση των επιστημολογικών παραμέτρων της εξέλιξης της ιστοριογραφίας οι φοιτητές/τριες θα κληθούν να εντάξουν την Τοπική Ιστορία σε ευρύτερα πλαίσια και να την προσεγγίσουν με σύγχρονους όρους και διεπιστημονικές οπτικές. Στις δυο τελευταίες συναντήσεις, θα κληθούν οι φοιτητές/τριες να παρουσιάσουν επιλεγμένα κείμενα από τη βιβλιογραφία, τα οποία θα σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με τη θεωρία και τη μεθοδολογία της τοπικής ιστορίας. Ενδεικτικό διάγραμμα διδασκαλίας 1 η συνάντηση: Η συγκρότηση της ιστορίας ως επιστήμης και το επάγγελμα του ιστορικού (Ιστορικισμός). Η τοπική ιστορία στο περιθώριο της έρευνας των ιστορικών. 2 η συνάντηση: Από την ιστορία-αφήγηση στην ιστορία-πρόβλημα. 3 η 4 η συνάντηση: Οι συναντήσεις της ιστορίας με τη φιλοσοφία και τις κοινωνικές επιστήμες: από τον Lambrecht ως τη σχολή των Annales και τις μαρξιστικές προσεγγίσεις. 5 η συνάντηση: Μεταμοντερνισμός ή το τέλος της ιστορίας: Τι άλλαξε στον τρόπο που βλέπουμε το παρελθόν; 6 η συνάντηση: Από τη μακροϊστορία στη μικροϊστορία και στην προφορική ιστορία: η τοπικότητα στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος των ιστορικών. 7 η συνάντηση: Η εξέλιξη της ελληνικής ιστοριογραφίας από το 19 ο αιώνα μέχρι σήμερα: από το μεγάλο εθνικό αφήγημα στις συσσωματώσεις των ιστοριογραφικών τάσεων της Νέας Ιστορίας και της μετανεωτερικότητας. 8 η συνάντηση: Τεκμήρια της τοπικής ιστορίας (περιοδικά αρχεία μουσεία / συλλογές) 9 η συνάντηση: Παρουσιάσεις άρθρων από τους φοιτητές 10 η συνάντηση: Παρουσιάσεις άρθρων από τους φοιτητές Ενδεικτική βιβλιογραφία: Hoskins, W. G., The Making of the English landscape, Penguin, London 1970 [Leicester 1955] Hoskins, W. G., Local History in England (Harlow: Longman, 1959; 2nd edition 1972; 3rd edition 1984) Thompson, P., Φωνές από το παρελθόν. Προφορική ιστορία, Πλέθρον, Αθήνα 2002, μτφρ. Ρ. Β. Μπούσχοτεν & Ν. Ποταμιάνος. Iggers, G., Η ιστοριογραφία στον 20 ο αιώνα, μτφρ. Π. Μάταλας, Νεφέλη, Αθήνα Αρώνη-Τσίχλη, Κ., Ιστορικές σχολές και μέθοδοι, Παπαζήσης, Αθήνα Ηλιάδου-Τάχου, Σ., Το σύνδρομο του Κρόνου στη θεώρηση Γενικής και Τοπικής ιστορίας, Σύγχρονη Εκπαίδευση, τεύχ. 146 (2006), σσ Λιάκος, Αν., Πώς το παρελθόν γίνεται ιστορία, Πόλις, Αθήνα Υπεύθυνοι μαθήματος: Κ.Χ. Χατζόπουλος Β. Δαλκαβούκης

3 Μάθημα ΥΜ 02 Βιβλιογραφικά και αρχειακά τεκμήρια για τη μελέτη της τοπικής ιστορίας Περιγραφή: Μέσα από τη θεωρητική παρουσίαση των βιβλιογραφικών και αρχειακών τεκμηρίων αλλά και από την πρακτική άσκηση ανάγνωσης και κατανόησης, επιχειρείται η εξοικείωση των φοιτητών με την έννοια και το περιεχόμενο του κώδικα και του εγγράφου. Στόχος του μαθήματος είναι η ανάδειξη των ανωτέρω τεκμηρίων ως ιστορικών πηγών, η προσέγγιση και η μεθοδική αξιοποίησή τους. Φιλοδοξία των διδασκόντων είναι η μύηση των διδασκομένων στην υποβολή ερωτημάτων σε έγγραφα και χειρόγραφα τα οποία, όπως οι μάρτυρες στο δικαστήριο, απαντάνε μόνο σε όσα τους ρωτούν και μόνο αν ερωτηθούν (M. Bloch). Θεματικές ενότητες 1. Το χειρόγραφο ως αντικείμενο έρευνας 1.1 Τύποι χειρόγραφων βιβλίων 1.2 Εργασίες πριν και μετά την αντιγραφή 1.3 Διάκριση χειρογράφου (κώδικα) και εγγράφου 2. Συλλογές ελληνικών χειρογράφων 2.1 Συλλογές στον ελληνικό χώρο 2.2 Συλλογές στο εξωτερικό 2.3 Η συλλογή ως πηγή για την τοπική ιστορία 3. Χειρόγραφα και τοπική ιστορία 3.1 Σημειώματα 3.2 Βραχέα χρονικά 3.3 Χειρόγραφα με υλικό τοπικής ιστορίας (Κώδικες Μονών, Παρρησίες, Τοπικά Χρονικά) 3.4 Γραφή και τοπική ιστορία 4. Η έννοια του όρου αρχείο. Η φύση του αρχείου. Παραγωγή αρχειακών συνόλων. Ο σεβασμός των αρχειακών συνόλων (Duchein) 5. Η ιστορία των αρχείων. Ιστορική επισκόπηση 5.1 Η ίδρυση των αρχειοφυλακείων στον βενετοκρατούμενο ελληνικό χώρο 5.2 Τα αρχεία στο νεοελληνικό κράτος έως την ίδρυση των Γενικών Αρχείων 5.3 Τα αρχεία στον ελλαδικό χώρο από την ίδρυση των ΓΑΚ 5.4 Τα αρχειακά τεκμήρια στην εποχή του διαδικτύου 6. Αρχειακές συλλογές στον ελλαδικό χώρο [αρχεία προσώπων-αρχεία οργανισμών] 6.1 Αρχεία δημόσιας διοίκησης [Διοικητικοί θεσμοί και παραγωγή αρχείων] 6.2 Ιδιωτικά-οικογενειακά αρχεία 6.3 Συνδικαλιστικά-κοινωνικά αρχεία, αρχεία πολιτικών κομμάτων 6.4 Αρχεία ελληνικών βιομηχανικών μονάδων 6.5 Εκκλησιαστικά αρχεία 7. Αρχειακές συλλογές για τον Ελληνισμό στον βαλκάνιο και ευρωπαϊκό χώρο 8. Η γεύση του Αρχείου 8.1 Ανάγνωση αρχειακών τεκμηρίων: προϋποθέσεις και προαπαιτούμενα 8. 2 Αξιολόγηση και αξιοποίηση των αρχειακών τεκμηρίων 8.3 Εκμετάλλευση αρχειακού υλικού: ο αρχειοδίφης και ο ιστορικός 8.4 Η σιωπή και η ακριτομύθεια των αρχείων 9. Παρουσιάσεις εργασιών φοιτητών 10. Παρουσιάσεις εργασιών φοιτητών Ενδεικτική βιβλιογραφία Λ. Πολίτης, Οδηγός Καταλόγου Χειρογράφων, Αθήναι Αγ. Τσελίκας, Θέματα Ελληνικής Παλαιογραφίας, Αθήνα 2004.

4 E. Mioni, Εισαγωγή στην Ελληνική Παλαιογραφία, ΜΙΕΤ, Αθήνα H. Hunger, Ο κόσμος του Βυζαντινού Βιβλίου. Γραφή και ανάγνωση στο Βυζάντιο, Αθήνα Ε. Λυκούρη-Λαζάρου, Τα αρχεία στο νεοελληνικό κράτος έως την ίδρυση των Γενικών Αρχείων ( ). Τροχαλία, Αθήνα Ανδρ. Μπάγιας, Εγχειρίδιο αρχειονομίας. Η επεξεργασία ενός ιστορικού αρχείου, Κριτική, Αθήνα Μ. Κολυβά, Αρχειονομία. Φορείς παραγωγής αρχείων. Ιστορική αναδρομή, Πατάκης, Αθήνα Arl. Farge, Η γεύση του αρχείου, μετάφραση Ρ. Μπενβενίστε, Νεφέλη, Αθήνα Ε. Βόγλη, Έργα και ημέραι ελληνικών οικογενειών , ΕΛΙΑ, Αθήνα Ε. Βόγλη, Το γνήσιον Μεταξά. Η ανάπτυξη μιας οικογενειακής επιχείρησης (μέσα 19ου αι.- μέσα 20ου αι.), Λιβάνης, Αθήνα Π. Τζιβάρα-Σπ. Καρύδης, Το Αρχείο των Γενικών Προβλεπτών Θαλάσσης. Αναζητώντας τα ίχνη του, Αθήνα Υπεύθυνος μαθήματος: Π. Τζιβάρα

5 Μάθημα ΥΜ03 Τοπική Ιστορία της Θράκης Περιγραφή: Το πρώτο μάθημα της ενότητας είναι αφιερωμένο στην προϊστορία της Θράκης. Επισημαίνεται αρχικά η παρουσία των κυνηγών και τροφοσυλλεκτών της παλαιολιθικής εποχής, στη συνέχεια γίνεται λόγος για την εμφάνιση των πρώτων γεωργών και κτηνοτρόφων και τις σχέσεις τους με τις όμορες περιοχές κατά τη νεολιθική περίοδο και, τέλος, παρουσιάζεται η ανάπτυξη των κοινωνιών της εποχής του χαλκού. Το δεύτερο είναι αφιερωμένο στη Θράκη από την αρχαϊκή περίοδο ως την ίδρυση της ρωμαϊκής επαρχίας της Μακεδονίας (146 π.χ.). Περιγράφεται η φυσική γεωγραφία της Θράκης, η προέλευση των Θρακών, η Θράκη πριν από την εμφάνιση των Ελλήνων, ο ελληνικός αποικισμός της παραλιακής Θράκης κατά την αρχαϊκή περίοδο, οι σχέσεις της Αθήνας με τη Θράκη κατά τον 6 ον και τις αρχές του 5 ου αι. π.χ., οι περσικοί πόλεμοι και η Θράκη, οι σχέσεις της Συμμαχίας της Δήλου με τη Θράκη, το βασίλειο των Οδρυσών κατά τον 5 ον και 4 ον αι. π.χ., η κατάκτηση της Θράκης από τους Μακεδόνες, οι απαρχές της αστικοποίησης της θρακικής ενδοχώρας και του εξελληνισμού της και η ελληνική και θρακική θρησκεία και λατρείες. Το τρίτο μάθημα είναι αφιερωμένο στη Θράκη κατά τη διάρκεια της ρωμαϊκής εποχής (146 π.χ. 305 μ.χ). Παρουσιάζεται η ρωμαϊκή διοίκηση της Θράκης από το 146 π.χ. ως το 44 μ.χ., η ίδρυση της επαρχίας της Θράκης, η διοίκηση της Θράκης από τον Κλαύδιο ως τον Τραϊανό και τον Αδριανό, η συνεχιζόμενη αστικοποίηση της ενδοχώρας της Θράκης και οι πολιτικές αλλαγές που τη συνοδεύουν, οι σχέσεις της πόλης με την ύπαιθρο, ο (συνεχιζόμενος) εξελληνισμός, οι γιορτές και οι αγώνες και, τέλος, οι μεταρρυθμίσεις του Διοκλητιανού. Για την καλύτερη κατανόηση των δύο μαθημάτων που είναι αφιερωμένα στην ελληνική κα ρωμαϊκή αρχαιότητα προβλέπεται επίσκεψη στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Κομοτηνής, και, ει δυνατόν, στο Αρχαιολογικό Μουσείο των Αβδήρων, στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Καβάλας και στους αρχαιολογικούς χώρους των Φιλίππων, της Μεσημβρίας Ζώνης και της Μαρώνειας. Τα επόμενα δύο μαθήματα είναι αφιερωμένα στην ιστορία της Θράκης κατά τη βυζαντινή εποχή. Αρχικά διευκρινίζεται το ότι η Θράκη είχε δύο διαφορετικές σημασίες: μία ευρύτερη, αυτήν της διοικήσεως Θράκης (dioecesis Thraciae), και μία στενότερη, αυτήν της επαρχίας Θράκης (provincia Thraciae) με έδρα τη Φιλιππούπολη. Αργότερα, για την αντιμετώπιση κυρίως του βουλγαρικού κινδύνου ιδρύθηκε στην ευρύτερη περιοχή το θέμα Θράκης, καθώς και το θέμα Μακεδονίας. Στους τελευταίους αιώνες του Βυζαντίου, οι δυναστικές έριδες και οι πόλεμοι, οι εχθρικές επιδρομές και οι λεηλασίες συνέτειναν στην παρακμή της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και φυσικά και του θρακικού χώρου, με αποτέλεσμα την κατάκτηση της περιοχής από τους Οθωμανούς. Στα δύο επόμενα μαθήματα παρουσιάζεται η οθωμανική κατάκτηση της Θράκης και οι συνέπειές της (ο εποικισμός και οι εξισλαμισμοί). Στη συνέχεια αναλύεται η διοικητική διαίρεση της περιοχής τόσο από πολιτική, όσο και από εκκλησιαστική άποψη. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στην οικονομική, κοινωνική και πνευματική ζωή των πληθυσμών από τον 15 ο ως και τον 19 ο αιώνα, με έμφαση στην περίοδο του Τανζιμάτ. Στα επόμενα δύο μαθήματα εξετάζονται οι εθνικοί ανταγωνισμοί στη Θράκη από το 1870 ως το Η βουλγαρική εξαρχία, η ελληνοβουλγαρική σύγκρουση, η «μάχη των σχολείων», η άφιξη και εγκατάσταση των μουσουλμάνων προσφύγων, και η προσάρτηση της Βόρειας Θράκης (Αν. Ρουμελία) στη Βουλγαρία. Εξετάζονται επίσης οι συνέπειες των δύο Βαλκανικών Πολέμων, η προσάρτηση της δυτικής Θράκης στη Βουλγαρία, καθώς και οι συνέπειες του Α Παγκοσμίου Πολέμου και της Μικρασιατικής Καταστροφής. Τέλος, εξετάζεται η τριχοτόμηση της Θράκης και η ενσωμάτωση του νοτιοδυτικού της τμήματος στην Ελλάδα.

6 Το τελευταίο μάθημα είναι αφιερωμένο στην ελληνική Θράκη. Εξετάζεται η διοικητική διαίρεση της περιοχής, η άφιξη και η εγκατάσταση των προσφύγων, το καθεστώς της μουσουλμανικής μειονότητας, η οικονομική, κοινωνική και πνευματική ζωή από το 1920 ως σήμερα. Βιβλιογραφία Για την Θράκη κατά την προϊστορική εποχή «Το αρχαιολογικό έργο στη Μακεδονία και τη Θράκη». Για τη Θράκη κατά την ελληνική και ρωμαϊκή αρχαιότητα: Αβραμέα, Α., Η Θράκη καά τη ρωμαϊκή αρχαιότητα, στο: Παπούλια, Β., κά (επιμ.) Θράκη (Γενική Γραμματεία Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας, ) Αρβανιτίδου, Σ., Οι ελληνικές πόλεις στη Θράκη κατά τη ρωμαϊκή περίοδο, στο: Παπούλια, Β., κά (επιμ.) Θράκη (Γενική Γραμματεία Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας, ) Βεληγιάννη Τερζή, Χ., Οι ελληνίδες πόλεις και το βασίλειο των Οδρυσών: Από Αβδήρων πόλεως μέχρι Ίστρου ποταμού (Θεσσαλονίκη, 2004) Παυλοπούλου, Α., Μύθος και λατρεία ηρωών στις ελληνικές αποικίες της Θράκης, στο: Παπούλια, Β., κά (επιμ.) Θράκη (Γενική Γραμματεία Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας, ) Πελεκίδης, Χρ., Οι Έλληνες στη Θράκη, στο: Παπούλια, Β., κά (επιμ.) Θράκη (Γενική Γραμματεία Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας, ) Σαμσάρης, Δ., Ιστορική Γεωγραφία της ανατολικής Μακεδονίας κατά την αρχαιότητα (Θεσσαλονίκη, 1976). Σαμσάρης, Δ., Ο ελληνισμός τη Θράκης κατά την ελληνική και ρωμαϊκή αρχαιότητα (Θεσσαλονίκη, 1980) Σταϊνχάουερ, Γ., Ιστορική Γεωγραφία του Αρχαίου Κόσμου: Ελλάδα Ρώμη (Αθήνα, 2009) Τριανταφύλλος, Δ. Αρχαία Θράκη στο: Παπούλια, Β., κά (επιμ.) Θράκη (Γενική Γραμματεία Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας, ) Ξενόγλωσση Archibald, Z. H., The Odrysian Kingdom of Thrace: Orpheus Unmasked (Οξφόρδη, 1998), passim Flensted Jensen, P., Thrace from Axios to Strymon στο: Hansen, M. H., Nielsen, T. H., An Inventory of Archaic and Classical Poleis (Οξφόρδη, 2004) Jones, A.H.M., Cities of the Eastern Roman Provinces (Οξφόρδη, ) 1 27 Loukopoulou, L., Thrace fromnestos to Hebros, στο: Hansen, M. H., Nielsen, T. H., An Inventory of Archaic and Classical Poleis (Οξφόρδη, 2004) Loukopoulou, L., Thrace from Strymon to Nestos, στο: Hansen, M. H., Nielsen, T. H., An Inventory of Archaic and Classical Poleis (Οξφόρδη, 2004) Loukopoulou, L., Thracian Chersonese, στο: Hansen, M. H., Nielsen, T. H., An Inventory of Archaic and Classical Poleis (Οξφόρδη, 2004) Loukopoulou, L.,Łaitor, A., Propontic Thrace στο: Hansen, M. H., Nielsen, T. H., An Inventory of Archaic and Classical Poleis (Οξφόρδη, 2004) Για τη Θράκη στη βυζαντινή εποχή C. Asdracha, La region des Rhodopes aux XIIIe et XIVe siecles. Etude de geographie historique. Preface de N. Svoronos, Athen P. Soustal, Thrakien (Thrake, Rodope und Haimimontos). Mit einer Abbildung im Text und zwei Karten (TIB 6), Wien Χρ. Α. Κυριαζόπουλος, Η Θράκη κατά τους 10 ο -12 ο αιώνες. Συμβολή στη μελέτη της πολιτικής, διοικητικής και εκκλησιαστικής της εξέλιξης, Θεσσαλονίκη 2000.

7 Γενική Γραμματεία Περιφέρειας Α. Μακεδονίας-Θράκης, ΘΡΑΚΗ, 2000 (συλλογικό έργο). Γ. Χρ. Χαριζάνης, Ο μοναχισμός στη Θράκη κατά τους Βυζαντινούς αιώνες, Θεσσαλονίκη Kulzer, Ostthrakien (Europe) (TIB 12), Wien Για τη Θράκη στην οθωμανική εποχή Βογιατζής, Γεώργιος, Η πρώιμη οθωμανοκρατία στη Θράκη. Άμεσες δημογραφικές συνέπειες, Θεσσαλονίκη, Ηρόδοτος 1998 Βακαλόπουλος, Κωνσταντίνος, Ιστορία του Βόρειου Ελληνισμού. Θράκη, Θεσσαλονίκη, Αφοί Κυριακίδη, 1990 Παξιμαδοπούλου-Σταυρινού, Μιράντα, Η Δυτική Θράκη στην εξωτερική πολιτική της Βουλγαρίας, Αθήνα, Gutenberg, 1997 Διβάνη, Λένα, Η εδαφική ολοκλήρωση της Ελλάδας ( ), Αθήνα, Καστανιώτης, Dalegre, Joelle, La Thrace Grecque. Populations et Territoire, Paris, L Harmattan, 1997 Υπεύθυνος μαθήματος: Κ.Χ. Χατζόπουλος

8 Μάθημα ΥΜ04 Πληθυσμοί της Θράκης: δημογραφία, μετακινήσεις, βιοϊστορία Περιγραφή: Η ελληνική Θράκη, από την εποχή της ενσωμάτωσής της στην Ελλάδα αλλά και παλαιότερα, αποτέλεσε ένα από τα σημαντικότερα παραδείγματα συμβίωσης πληθυσμών με διακριτά κοινωνικο-οικονομικά και πολιτισμικά χαρακτηριστικά, ιστορικές καταβολές και γεωγραφική προέλευση. Σκοπός του μαθήματος είναι η μελέτη των ανθρωπολογικών πληθυσμών της περιοχής με ιδιαίτερη έμφαση στα δημογραφικά τους χαρακτηριστικά, στη διασπορά τους στο χώρο και το χρόνο και στις μεταξύ τους διαφοροποιήσεις. Ενδεικτικό διάγραμμα διδασκαλίας 1 η συνάντηση: Οι ιστορικές πηγές και τα πληθυσμιακά δεδομένα για τη Θράκη. (Κ. Χατζόπουλος?). 2 η συνάντηση: Πηγές δεδομένων για τη δημογραφική ανάλυση (Β. Κοτζαμάνης). 3 η συνάντηση: Η μουσουλμανική μειονότητα της Θράκης: δημογραφικά δεδομένα και κοινωνικο-χωρικές διαφοροποιήσεις. (Κ. Ζαφείρης & Γ. Φραγκόπουλος). 4 η συνάντηση: Ο προσφυγικός πληθυσμός της Θράκης. (Κ. Ζαφείρης). 5 η συνάντηση: Εβραίοι, Αρμένιοι, Ρομά και άλλοι πληθυσμοί της Θράκης. 6 η συνάντηση: Παρουσίαση 1 ης εργασίας από τους φοιτητές 7 η συνάντηση: Η δημογραφική μετάβαση στη Θράκη (Κ. Ζαφείρης). 8 η συνάντηση: Μετανάστευση και αστικοποίηση στη Θράκη από την ενσωμάτωση της στην Ελλάδα μέχρι σήμερα (Κ. Μάρκου & Κ. Ζαφείρης). 9 η συνάντηση: Η δομή του πληθυσμού της Θράκης: παρόν, παρελθόν και μέλλον (Β. Κοτζαμάνης & Κ. Ζαφείρης). 10 η συνάντηση: Παρουσίαση 2 ης εργασίας από τους φοιτητές. Ενδεικτική βιβλιογραφία: Κοτζαμάνης Β. (2006) 'Θράκη, μια εβδομηκονταετία έντονων πληθυσμιακών ανακατατάξεων ( )'. Στο Η Κομοτηνή και ο ευρύτερος χώρος, παρελθόν, παρόν, μέλλον: Εταιρεία Παιδαγωγικών Επιστημών Κομοτηνής, Κομοτηνή, σελ Χατζόπουλος Κ. Κ. Η Θράκη από την οθωμανική κατάκτηση ως τη συνθήκη της Λωζάννης ( ). Υπό έκδοση στο συλλογικό Τόμο για την Τοπική Ιστορία της Θράκης. Τμήμα Ιστορίας και Εθνολογίας και Περιφερειακή Διεύθυνση Α/μιας και Β/μιας Εκπαίδευσης Αν. Μακεδονίας και Θράκης. Ζαφείρης, Κ. Ν. (υπό έκδοση). Η Θράκη κατά τη απογραφή του 1928: μέγεθος και δομή του πληθυσμού. Υπό έκδοση στο συλλογικό Τόμο για την Τοπική Ιστορία της Θράκης. Τμήμα Ιστορίας και Εθνολογίας και Περιφερειακή Διεύθυνση Α/μιας και Β/μιας Εκπαίδευσης Αν. Μακεδονίας και Θράκης. Κοτζαμάνης Β. (2009). Στοιχεία Δημογραφίας. Πανεπιστημιακές εκδόσεις Θεσσαλίας. Φραγκόπουλος Θ. Ι. (2006) «Από το τοπικό στο παγκόσμιο: Κοινωνικές, οικονομικές και πολιτισμικές διαστάσεις της μετάβασης για τους Πομάκους της συνοριακής ζώνης της Ξάνθης» Αειχώρος (Παν/μιο Θεσσαλίας, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας,

9 Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης), 5 (1), διαθέσιμο ηλεκτρονικά στον ιστοχώρο Υπεύθυνος μαθήματος: Κ. Ζαφείρης

10 Μάθημα ΥΜ05 Προφορική ιστορία, μνήμη και τοπικότητα Περιγραφή: Στο συγκεκριμένο μάθημα στόχος είναι η βαθύτερη κατανόηση της σχέσης ανάμεσα στην τοπική ιστορία, την προφορική ιστορία και τις σπουδές της μνήμης. Αρχικά αποσαφηνίζονται έννοιες που σχετίζονται με τη μνήμη και τα είδη της (κοινωνική μνήμη, συλλογική μνήμη, αντί-μνήμη / λαϊκή μνήμη, διαιρεμένη μνήμη, μετά-μνήμη κ.ο.κ.). Η θεωρητική αυτή προσέγγιση είναι η προϋπόθεση για να συσχετιστεί η έννοια της μνήμης με την προφορική ιστορία και τις μεθόδους της ως διαδικασία ανάδειξης αυτής της πολυμορφίας με την οποία τα κοινωνικά υποκείμενα «θυμούνται» συλλογικά το παρελθόν, το αναπαριστούν στο παρόν και συγκροτούν διαφορετικούς μεταξύ τους και συχνά αντικρουόμενους «λόγους» (discourses). Στο πλαίσιο αυτό, ο τόπος ως βιωμένη εκδοχή του χώρου είναι κομβικός παράγοντας για την παραγωγή τόσο των μνημονικών αναπαραστάσεων για το πρόσφατο παρελθόν όσο και της τοπικής ταυτότητας, όπως αυτή διαμορφώνεται μέσα από τη μνήμη. Το σύνθετο αυτό ζήτημα αντιμετωπίζεται με πραγματολογικό υλικό που αφορά είτε βιωματικές αφηγήσεις για το παρελθόν είτε μνημονικές αναπαραστάσεις του παρελθόντος μέσα από τα τοπικά μνημεία. Ενδεικτικό διάγραμμα διδασκαλίας 1 η συνάντηση: Εννοιολογήσεις της μνήμης Ι 2 η συνάντηση: Εννοιολογήσεις της μνήμης ΙΙ 3 η συνάντηση: Μνήμη και αφήγηση 4 η συνάντηση: Μνήμη και τραύμα 5 η συνάντηση: Μνήμη και προφορική ιστορία 6 η συνάντηση: Εννοιολόγηση του τόπου / τόπος και μνήμη / «μνημονικοί τόποι» 7 η συνάντηση: Παραδείγματα από τη Θράκη (αφηγήσεις) 8 η συνάντηση: Παραδείγματα από τη Θράκη (μνημεία) 9 η συνάντηση: Παρουσιάσεις άρθρων από τους φοιτητές 10 η συνάντηση: Παρουσιάσεις άρθρων από τους φοιτητές Ενδεικτική βιβλιογραφία: Thompson, P., Φωνές από το παρελθόν. Προφορική ιστορία, Πλέθρον, Αθήνα 2002, μτφρ. Ρ. Β. Μπούσχοτεν & Ν. Ποταμιάνος. Halbwachs, M., Η συλλογική μνήμη, Παπαζήσης, Αθήνα 2013, μτφρ. Τ. Πλυτά. Παπαταξιάρχης Ε. Παραδέλλης Θ. (επιμ.), Ανθρωπολογία και παρελθόν. Συμβολές στην κοινωνική ιστορία της νεότερης Ελλάδας, Αλεξάνδρεια, Αθήνα Βουτυρά Ε., Βαν Μπούσχοτεν Ρ., Βερβενιώτη Τ., Δαλκαβούκης Β., Μπάδα Κ. (επιμ.), Μνήμες και λήθη του ελληνικού εμφυλίου πολέμου, Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη Connerton, P., How societies remember, Cambridge U.P., Cambridge Nora, P., Between memory and History. Les Lieux de Memoire, Representations 26 (1989) Υπεύθυνοι μαθήματος: Β. Δαλκαβούκης Β. Κράββα

11 Μάθημα ΥΜ06 Μνημειακή τοπογραφία και τοπική ιστορία Περιγραφή: Στόχος του μαθήματος είναι η κατανόηση της σχέσης της τοπικής ιστορίας με το περιβάλλον και τα μνημεία. Θα αναλυθεί η σχέση της ιστορίας και του μνημείου και θα δοθεί έμφαση στην επίδραση των ιστορικών γεγονότων στη διαμόρφωση και εξέλιξη των οικισμών και των μνημείων. Στο πλαίσιο αυτής της θεματικής ενότητας θα παρουσιαστούν οι προϊστορικές θέσεις και οι οικισμοί της Θράκης και θα δοθεί έμφαση στην κατοίκηση κατά την Προϊστορία. η αστικοποίηση και η πολεοδομία των ελληνικών πόλεων της παραλιακής Θράκης κατά την Αρχαϊκή και Κλασσική εποχή, το σύστημα οχυρώσεων στη παραλιακή και κεντρική Θράκη κατά τη βασιλεία του Φιλίππου Β και τους Αντιγονίδες, η αστικοποίηση στην κεντρική και βόρεια Θράκη μέχρι την εμφάνιση των Ρωμαίων, καθώς και η αστικοποίηση και ανάπτυξη του οδικού δικτύου κατά την περίοδο των αυτοκρατόρων. οι οικισμοί, οι οχυρώσεις, οι μονές, οι ναοί της βυζαντινής και μεταβυζαντινής περιόδου, καθώς και τα αρχαιολογικά και εικαστικά τεκμήρια που έχουν διασωθεί. οι οικισμοί που ιδρύθηκαν ή εξελίχθηκαν κατά την περίοδο της οθωμανοκρατίας, τα μουσουλμανικά τεμένη, οι μπεκτασικοί τεκέδες, καθώς και οι υπαίθριοι τάφοι. Η εξέλιξη των οικισμών και του δομημένου χώρου, καθώς και η ναοδομία κατά τον 19 ο και τις αρχές του 20 ου αιώνα, περίοδο που συμπίπτει με τις μεταρρυθμίσεις του Τανζιμάτ. Ενδεικτικό διάγραμμα διδασκαλίας 1 η συνάντηση: Τοπική ιστορία και μνημεία (Τσιγάρας) 2 η συνάντηση: Προϊστορική περίοδος (Ούρεμ) 3 η συνάντηση: Κλασική περίοδος (Φάρριγκτον) 4 η συνάντηση: Κλασική περίοδος (Φάρριγκτον) 5 η συνάντηση: Βυζαντινή περίοδος (Τσιγάρας) 6 η συνάντηση: Οθωμανική περίοδος(τσιγάρας) 7 η συνάντηση: Νεότερα μνημεία (Τσιγάρας) 8 η συνάντηση: Παρουσιάσεις εργασιών από τους φοιτητές (Ούρεμ) 9 η συνάντηση: Παρουσιάσεις άρθρων από τους φοιτητές (Φάρριγκτον) 10 η συνάντηση: Παρουσιάσεις άρθρων από τους φοιτητές (Τσιγάρας) Ενδεικτική βιβλιογραφία Σειρά: Το Αρχαιολογικό Έργο στη Μακεδονία και Θράκη. Χ. Μπακιρτζής Δ. Τριαντάφυλλος, Θράκη, Αθήνα Δ. Σαμσάρης, Ο Έξελληνισμός της Θράκης κατά την ελληνική και ρωμαϊκή αρχαιότητα, Θεσσαλονίκη Ε. Σκαρλατίδου, «Επισκόπηση της ιστορίας των Αβδήρων με βάση τις φιλολογικές πηγές και τα αρχαιολογικά δεδομένα», Θρακική Επετηρίδα 5 (1984), Z. H. Archibald, The Odrysian Kingdom of Thrace: Orpheus Unmasked, Οξφόρδη L. Domaradzka, Pistiros and its contribution to Classical Greek epigraphy, στο: R. Gicheva Κ. Rabadjiev (eds.), Πιτύη: Studia in honorem Prof. Ivani Marazov, Σόφια 2002,

12 G. R. Tsetskhladze, Pistiros in the system of Greek emporia (Greek trading and craft settlements n the hinterland of the northern and eastern Black Sea and elsewhere στο: M. Domaradzki (ed.), Pistiros et Thasos: Structures économiques dans la peninsula balkanique aux viie iie siècles avant J C, Opole 2000, V. Velvok, The Thracian city of Cabyle στο: A. Poulter (ed.), Ancient Bulgaria: Papers presented to the International Symposium on the Ancient History and Archaeology of Bulgaria, University of Nottingham, 1981, Nottingham 1982, Χ. Βελιγιάννη, Abdera, Maroneia, Ainos und der Odrysenstat, Τεκμήρια 1 (1995), Γ. Βογιατζής, Πρώιμη οθωμανοκρατία στη Θράκη. Άμεσες δημογραφικές συνέπειες, Θεσσαλονίκη P. Soustal, Thrakien (Thrake, Rhodope und Haimimontos), Tabula Imperii Byzantini 6, Wien Ε. Μπρούσκαρη (επιμ.), Η Οθωμανική αρχιτεκτονική στην Ελλάδα, Υπουργείο Πολιτισμού Διεύθυνση βυζαντινών και μεταβυζαντινών αρχαιοτήτων, Αθήνα Χρ. Μελκίδη, Τα μουσουλμανικά μνημεία της Ξάνθης, Αθήνα Γ. Χρ. Τσιγάρας (επιμ.), Θρησκευτικά Μνημεία στο Νομό Ξάνθης, Ξάνθη Γ. Χρ. Τσιγάρας, Εκκλησίες της Ιεράς Μητροπόλεως Ξάνθης και Περιθεωρίου, Ξάνθη Γ. Κίζης, Θράκη, Ελληνική παραδοσιακή αρχιτεκτονική, Τόμος Η, Αθήνα Αλκ. Πρέπης, Η διαχείριση των ιστορικών μνημείων στη διαδικασία συγκρότησης των εθνικών ταυτοτήτων στα Βαλκάνια (19ος 20ος αι.), στο: Πολιτισμός και Χώρος στα Βαλκάνια (17ος- 20ος αιώνας), 21-22/11/2014, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, Σχολή Οικονομικών και Περιφερειακών Σπουδών, Τμήμα Βαλκανικών, Σλαβικών και Ανατολικών Σπουδών. Υπεύθυνος μαθήματος: Γ. Χρ. Τσιγάρας

13 Μάθημα ΕΜ01 Δημόσια ιστορία, τοπική ιστορία και κοινότητες μνήμης Περιγραφή: Η έκρηξη του ενδιαφέροντος για τη μελέτη και αναπαράσταση του παρελθόντος από τους μη ειδικούς κατά τη διάρκεια των τριάντα τελευταίων χρόνων στην Ευρώπη και στην Αμερική συνέτεινε στη διαμόρφωση πρακτικών και στη συνέχεια ενός νέου γνωστικού αντικειμένου, που ονομάζουμε δημόσια ιστορία. Στο μάθημα αυτό θα εξετάσουμε τις παραμέτρους που διαμορφώνουν τη δημόσια γνώση για το παρελθόν μέσα από τον Τύπο, τον κινηματογράφο, το Διαδίκτυο και την ψηφιακή επικοινωνία, την τηλεόραση, τη λογοτεχνία, τα μνημεία, τον υλικό πολιτισμό, τις μαρτυρίες αλλά και τη δραστηριότητα των ακαδημαϊκών ιστορικών που συμμετέχουν στη μαζική ενημέρωση. Η δημόσια ιστορία συνδέεται με τη συλλογική ταυτότητα, από το επίπεδο της τοπικής μνήμης μέχρι το επίπεδο των περιφερειακών, εθνικών και διεθνών τόπων μνήμης. Καθώς οι διαφορετικές κοινότητες μνήμης που διαχειρίζονται περιόδους τραύματος ή θριάμβου του παρελθόντος, εθνικού, τοπικού, ακόμα και παγκόσμιου, αναζητούν χώρο στη δημόσια σφαίρα, αναδεικνύονται αντιπαραθέσεις και διεκδικήσεις δικαίωσης μέσα από κρατικούς ή και διακρατικούς φορείς. Θα μελετήσουμε θέματα που αφορούν τη μνήμη, κυρίως στον Ευρωπαϊκό χώρο, τη δικαιοσύνη, τα ανθρώπινα δικαιώματα, τα συλλογικά συναισθήματα, καθώς και τη συλλογική και ατομική ταυτότητα σχετικά με το παρελθόν, όπως διαμορφώνονται στη δημόσια σφαίρα και επανακαθορίζουν την αυτοαντίληψη των ανθρώπων για την κοινωνία στην οποία ζουν. Ενδεικτικό διάγραμμα διδασκαλίας 1η συνάντηση: Η έννοια της δημόσιας ιστορίας. Επιστημονικό αντικείμενο μελέτης; 2η συνάντηση: Διεθνής δημόσια ιστορία και τοπικότητα 3η συνάντηση: Δημόσια ιστορία και πολιτιστική κληρονομιά Ι 4η συνάντηση: Δημόσια ιστορία και πολιτιστική κληρονομιά ΙΙ 5η συνάντηση: Οι πόλεμοι της μνήμης Ι 6η συνάντηση: Οι πόλεμοι της μνήμης ΙΙ 7η συνάντηση: Διαδίκτυο και δημόσια ιστορία 8η συνάντηση: Δημόσια ιστορία και ολοκαύτωμα 9η συνάντηση: Παρουσιάσεις εργασιών από τους φοιτητές 10 η συνάντηση: Παρουσιάσεις εργασιών από τους φοιτητές Ενδεικτική βιβλιογραφία: François Hartog, Καθεστώτα ιστορικότητας, μτφρ. Δημήτρης Κουσουρής, Αλεξάνδρεια, Αθήνα Hilda Kean - Paul Martin (επιμ.), The Public History Reader, Routledge, London/New York Raphael Samuel, Theatres of Memory, vol. I & vol. II, Verso Hagen Fleischer, Οι πόλεμοι της Μνήμης. Ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος στη Δημόσια Ιστορία, Νεφέλη, Susannah Radstone - Bill Schwarz (επιμ.), Memory Histories, Theories, Debates, Fordham University Press, New York Luisa Passerini, Fascism in Popular Memory: The Cultural Experience of the Turin Working Class, Cambridge University Press, Cambridge 2009.

14 Αντρέας Ανδρέου, Σπύρος Κακουριώτης, Γιώργος Κόκκινος, Έλλη Λεμονίδου, Ζέτα Παπανδρέου, Ελένη Πασχαλούδη, (επιμέλεια) Η δημόσια ιστορία στην Ελλάδα. Χρήσεις και καταχρήσεις της ιστορίας, Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη Υπεύθυνη μαθήματος: Αθηνά Συριάτου

15 Μάθημα ΕΜ02 Μελετώντας σ ένα τοπικό μουσείο: σχεδιασμός έρευνας και πρακτική άσκηση Περιγραφή: Το μάθημα αυτό σκοπό έχει να προβληματοποιήσει στερεοτυπικές αντιλήψεις που θέλουν τον άνθρωπο ως ενεργητικό ον και την ύλη ως κάτι άψυχο και παθητικό. Η σπουδή του υλικού πολιτισμού καταδεικνύει πως τα πράγματα, τα τέχνεργα, χαρακτηρίζονται από πολυσημία, δηλαδή «μιλούν» και επομένως «αφηγούνται» ιστορίες. Τα μουσεία, οι κατεξοχήν εκθεσιακοί τόποι, φιλοξενούν πράγματα και επιλεκτικά τα εκθέτουν. Λειτουργούν με άλλα λόγια ως αποθήκες αφηγήσεων ημών και υμών. Στο μάθημα αφού γίνει μια εισαγωγή στην ιστορική διαδρομή, την έννοια και τη λειτουργία του μουσείου θα συζητηθούν τα όρια της αναπαράστασης και του «εκθέτειν» και στη συνέχεια θα τεθούν ζητήματα όπως η διάσωση της πολιτισμικής κληρονομιάς και η πολιτισμική διαχείριση. Οι θεματικές που θα μας απασχολήσουν έχουν να κάνουν με τη γενικότερη πολιτική του μουσείου και το αφήγημα που καλείται να επικοινωνήσει. Θα πρέπει να τονιστεί πως ο χαρακτήρας του μαθήματος είναι διττός: αφενός η θεωρητική ενασχόληση και ο στοχασμός πάνω σε βασικές έννοιες και ζητήματα της επιστήμης της μουσειολογίας και αφετέρου η πρακτική, επιτόπια άσκηση σε ένα τοπικό μουσείο. Από τις πρώτες συναντήσεις θα αναλυθεί ο σχεδιασμός της άσκησης αυτής, την οποία θα κληθούν να παρουσιάσουν οι φοιτητές/ τριες στο τέλος των συναντήσεων και θα αποτελέσει τον πυρήνα γραπτής εργασίας που θα παραδοθεί στη διδάσκουσα με τη λήξη του εξαμήνου. Ενδεικτικό διάγραμμα διδασκαλίας Στην πρώτη συνάντηση θα τεθεί το πλαίσιο και οι προδιαγραφές της προφορικής παρουσίασης καθώς και της γραπτής εργασίας που κάθε φοιτητής/τρια υποχρεούται να εκπονήσει με την ολοκλήρωση του μαθήματος Μουσείο, μουσειολογία, μουσειοπαιδαγωγική: από τις ιδιωτικές συλλογές στο δημόσιο μουσείο Η διαχείριση του πολιτισμού: αναπαράσταση και μουσειακή πολιτική Υλική μνήμη και διαχείριση του παρελθόντος Ο διάλογος των μουσείων με τους επισκέπτες: επικοινωνία, αξιολόγηση, νέες τεχνολογίες Όψεις της σύγχρονης μουσειακής πολιτικής στην Ελλάδα: παραδείγματα, προτάσεις, διαδρομές Η αφήγηση μιας δύσκολης και τραυματικής μνήμης: η περίπτωση των μουσείων του Ολοκαυτώματος Στις τρεις τελευταίες συναντήσεις θα λάβει χώρα η προφορική παρουσίαση της επιτόπιας άσκησης των μεταπτυχιακών φοιτητών/τριών και θα ακολουθήσει συζήτηση Στα πλαίσια του μαθήματος θα μιλήσουν προσκεκλημένοι ομιλητές (μουσειολόγοι, επιμελητές εκθέσεων κτλ) για τη δική τους εμπειρία. Στο τέλος της κάθε ομιλίας θα τεθούν ερωτήματα και θα υπάρξει συζήτηση. Ενδεικτική βιβλιογραφία Νάκου Ε, 2001, Μουσεία: εμείς, τα πράγματα και ο πολιτισμός. Από τη σκοπιά της θεωρίας του υλικού πολιτισμού, της μουσειολογίας και της μουσειοπαιδαγωγικής, Αθήνα, Νήσος Οικονόμου Μ, 2003, Μουσείο: Αποθήκη ή ζωντανός οργανισμός; Αθήνα, Κριτική Οικονόμου Α, 2014, «Υλικός Πολιτισμός και Μουσεία» στο Υλικός Πολιτισμός: Θεωρία, Μεθοδολογία, Αξιοποίηση. Σύντομη επισκόπηση, Αθήνα, Παπαζήσης

16 Σκαλτσά Μ, 2007, Για τη Μουσειολογία και τον Πολιτισμό, Θεσσαλονίκη, Εντευκτήριο Σολομών Ε, 2011, «Ιστορία, μνήμη και αναπαράσταση: Παρουσιάζοντας το Ολοκαύτωμα στα εβραϊκά μουσεία της Ελλάδας» στο Αντωνίου, Δορδανάς, Ζάϊκος, Μαραντζίδης (επιμ), Το Ολοκαύτωμα στα Βαλκάνια, Θεσσαλονίκη, Επίκεντρο Σολομών Ε, 2012, «Τα μουσεία ως αντικείμενα : Αναζητώντας τρόπους προσέγγισης» στο Γιαλούρη Ε. (επιμ), Υλικός Πολιτισμός: Η Ανθρωπολογία στη Χώρα των Πραγμάτων, Αθήνα, Αλεξάνδρεια Benett T, 1995, The Birth of the Museum: History, Theory, Policy, Routledge, Λονδίνο και Νέα Υόρκη Dudley S, Barnes A. J, Binnie J, Petrov J, Walklate (επιμ.), 2011, The Thing About Museums, Objects and Experience. Representation and Contestation, Routledge, Λονδίνο Υπεύθυνος μαθήματος: Β. Κράββα

17 Μάθημα ΕΜ03 Θράκη: εθνικές και διασυνοριακές σχέσεις Περιγραφή: Αντικείμενο του μαθήματος είναι η Θράκη εντός του ελληνικού εθνικού πλαισίου αλλά και σε σχέση με τα γειτονικά εθνικά κράτη, Βουλγαρία και Τουρκία. Σκοπός του μαθήματος είναι η διερεύνηση του φαινομένου του εθνικισμού που εκφράζεται τόσο μέσω των επίσημων κρατικών πολιτικών όσο και μέσω των πράξεων, στάσεων και συμπεριφορών των πολιτών ενός έθνους. Από αυτή την οπτική, μας ενδιαφέρουν από τη μια πλευρά, οι κρατικές πολιτικές των τριών εμπλεκόμενων χωρών που επηρέασαν την εξέλιξη της κατάστασης στη Θράκη από το τέλος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και σε όλη τη διάρκεια του 20 ου αιώνα και από την άλλη πλευρά, η επίδραση των ασκούμενων πολιτικών στους πληθυσμούς της Θράκης και του αντίκτυπου που είχαν ως προς τις σχέσεις που αναπτύχθηκαν μεταξύ τους. Στις διδακτικές ενότητες περιλαμβάνονται αρχικά, οι γενικές θεωρητικές προσεγγίσεις και η κριτική παρουσίαση των θεωρήσεων περί έθνους και εθνικισμού. Ακολουθεί η εξέταση της ανάδυσης του εθνών-κρατών μετά τη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας εστιάζοντας στις περιπτώσεις της Ελλάδας, της Βουλγαρίας και της Τουρκίας. Στη συνέχεια, εξετάζονται οι ελληνικές εθνικές πολιτικές απέναντι στη Θράκη, καθώς και οι βουλγαρικές και τουρκικές πολιτικές σε συγκεκριμένες χρονικές περιόδους που σηματοδοτούν την κοινωνική, πολιτική, οικονομική κατάσταση στη Θράκη. Τέλος, θα μας απασχολήσουν οι έννοιες των εθνοτικών ομάδων, των μειονοτικών ταυτοτήτων και η θέση αυτών στο πλαίσιο των τριών χωρών και ειδικότερα στην περιοχή της Θράκης. Ενδεικτικό διάγραμμα διδασκαλίας Θεωρητικές προσεγγίσεις για το έθνος και τον εθνικισμό Ανάδυση των εθνών-κρατών γενικά στα Βαλκάνια Δημιουργία του ελληνικού έθνους κράτους. Εθνικές πολιτικές για τη Θράκη Δημιουργία του βουλγαρικού έθνους κράτους. Εθνικές πολιτικές και Θράκη Δημιουργία του τουρκικού έθνους κράτους. Εθνικές πολιτικές και Θράκη Εθνοτικές ομάδες, μειονοτικές ταυτότητες, ζητήματα ορισμών και ερμηνείας Ελλάδα και μειονότητες. Μουσουλμανική μειονότητα στη Θράκη Βουλγαρία και μειονότητες. Συγκριτική παρουσίαση σε σχέση με τη μειονότητα στη Θράκη Τουρκία και μειονότητες. Συγκριτική παρουσίαση σε σχέση με τη μειονότητα στη Θράκη Σύνοψη και παρουσίαση εργασιών Ενδεικτική βιβλιογραφία Αναστασιάδου Μερόπη και Πωλ Ντυμόν, 2007, Οι Ρωμηοί της Πόλης. Τραύματα και προσδοκίες, Αθήνα: Εστία. Anderson Benedict, 1997 [1983], Φαντασιακές κοινότητες. Στοχασμοί για τις απαρχές και τη διάδοση του εθνικισμού (μεταφρ. Π. Χαντζαρούλα), Αθήνα: Νεφέλη. Gellner Ernest, 1992 [1983], Έθνη και εθνικισμός (μεταφρ. Δ. Λαφαζάνη), Αθήνα: Αλεξάνδρεια. Γούναρης Βασίλης Κ., 2007, Τα Βαλκάνια των Ελλήνων: Από το Διαφωτισμό έως τον Α Παγκόσμιο Πόλεμο, Θεσσαλονίκη, Επίκεντρο. Hobsbawm Eric J., 1994, Έθνη και εθνικισμός από το 1780 μέχρι σήμερα: Πρόγραμμα, μύθος, πραγματικότητα (μετάφρ. Χρ. Νάντρις), Αθήνα: Καρδαμίτσα.

18 Hobsbawm Eric J. και T. Ranger (επιμ.), 2004 [1983], Η επινόηση της παράδοσης (μεταφρ. Θ. Αθανασίου), Αθήνα: Θεμέλιο. Hroch Miroslav Todorova Maria, 1996, Εθνικό κίνημα και Βαλκάνια: Από το εθνικό κίνημα στην εθνική ολοκλήρωση- Τα Βαλκάνια: από την ανακάλυψη στην κατασκευή τους (μετάφρ. Π. Ματάλας, Ν. Ποταμιανός και Π. Χαντζαρούλα), Αθήνα, Θεμέλιο. Kedourie Elie, 1999 [1960], Ο εθνικισμός (μετάφρ. Σπ. Μαρκέτος), Αθήνα: Κατάρτι. Lewis Bernard [1961], Η ανάδυση της σύγχρονης Τουρκίας, τ. 1 (2001) και τ. 2 (2002), Αθήνα: Παπαζήση. Μυλωνάς Χάρης, 2015 [2012], Οικοδομώντας το έθνος. Ομοεθνείς, πρόσφυγες, μειονότητες (μετάφρ. Ελ. Βόγλη), Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο [υπό έκδοση]. Παξιμαδοπούλου-Σταυρινού Μιράντα, 1997, Η Δυτική Θράκη στην Εξωτερική πολιτική της Βουλγαρίας, Αθήνα: Gutenberg. Smith Anthony D., 2000, [1991], Εθνική ταυτότητα (μεταφρ. Ε. Πέππα), Αθήνα: Οδυσσέας. Υπεύθυνοι μαθήματος: Ε. Ναξίδου Κ. Μάρκου

19 Μάθημα ΕΜ04 Η διδασκαλία της Τοπικής Ιστορίας Περιγραφή: Με το μάθημα αυτό επιδιώκεται οι φοιτητές/τριες α) κατανοήσουν τις δυνατότητες που μπορεί να προσφέρει η ένταξη Τοπικής Ιστορίας στο σχολικό πρόγραμμα και ειδικότερα τη συμβολή που αυτή μπορεί να έχει στην επίτευξη των σκοπών και των στόχων του μαθήματος της Ιστορίας με έμφαση στην ανάπτυξη των ιστορικών δεξιοτήτων των μαθητών, β) να εξοικειωθούν με τα σύγχρονα μεθοδολογικά εργαλεία διδασκαλίας και μάθησης της Ιστορίας, γ) να ασκηθούν στις διαδικασίες επιλογής και αξιοποίησης ποικιλόμορφων πηγών της Τοπικής Ιστορίας στο πλαίσιο της διδασκαλίας της Ιστορίας (τοπικά ιστορικά αρχεία, τύπος, φωτογραφίες και κινηματογραφικό υλικό, προφορικές μαρτυρίες, χάρτες, αντικείμενα του υλικού πολιτισμού κτλ.) και δ) να ασκηθούν στο σχεδιασμό εκπαιδευτικών προγραμμάτων Τοπικής Ιστορίας, τα οποία θα μπορούν να πραγματοποιηθούν στο σχολείο, σε ιστορικούς τόπους και μνημεία, σε μουσεία και σε ευρύτερα αστικά και αγροτικά περιβάλλοντα. Ενδεικτικό διάγραμμα διδασκαλίας 1 ο -2 ο μάθημα: Η Ιστορία (γενική και τοπική) ως μάθημα στο ελληνικό σχολείο (αναλυτικό πρόγραμμα, σχολικά εγχειρίδια, διδακτικές πρακτικές, ιδεολογικά χαρακτηριστικά) 3 ο -4 ο μάθημα: Η Ιστορία (γενική και τοπική) σε σύγχρονο παιδαγωγικό και επιστημολογικό πλαίσιο (αναθεώρηση των σκοπών, του περιεχομένου και των μεθόδων της ιστορικής εκπαίδευσης) 5 ο -6 ο μάθημα: Δημιουργία σχεδίων μαθήματος και διδακτικών σεναρίων τοπικής ιστορίας: μεθοδολογικές αρχές και βασικά βήματα. 7 ο μάθημα: Σχεδιασμός προγραμμάτων Τοπικής Ιστορίας στο μουσείο. 8 ο -9 ο μάθημα: Εργαστήρια διδακτικών σεναρίων τοπικής ιστορίας (οι φοιτητές/τριες εργάζονται κατά ομάδες και ασκούνται στην επιλογή και διδακτική αξιοποίηση ποικίλων ιστορικών πηγών μέσα σε ένα παιδαγωγικά συγκροτημένο πλαίσιο) 10 ο μάθημα: παρουσίαση των εργασιών με τη μορφή μικροδιδασκαλίας, αξιολόγηση και αναστοχασμός. Ενδεικτική βιβλιογραφία Ανδρέου Αντρέας, Από την γενική στην τοπική ιστορία ή όταν ο Κώττας αντάμωσε τους Leopold von Ranke και March Bloch, Μακεδνόν, τευχ. 9 (χειμώνας ), σσ Ηλιάδου-Τάχου Σοφία, Το σύνδρομο του Κρόνου στη θεώρηση Γενικής και Τοπικής ιστορίας, Σύγχρονη Εκπαίδευση, τεύχ. 146 (2006), σσ Λεοντσίνης Γεώργιος - Ρεπούση Μαρία, Η Τοπική Ιστορία ως Πεδίο Σπουδής στο Πλαίσιο της Σχολικής Παιδείας, Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων- Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων. Παληκίδης Άγγελος, Διδακτική της Τοπικής Ιστορίας στο Ν. Ρουδομέτωφ (επιμ.), Στοιχεία Ιστορίας του Νομού Καβάλας- Πρακτικά του Σεμιναρίου Τοπικής Ιστορίας που διοργανώθηκε από το Δήμο Καβάλας (27 Ιανουαρίου-22 Μαρτίου 2010), Δήμος Καβάλας, Καβάλα 2010, σσ Ρεπούση Μαρία, Τοπικές ιστορίες στο σχολείο. Από το γενικό παρελθόν στο παρελθόν του τόπου, Σύγχρονη Εκπαίδευση, τεύχ. 112 (2000), σσ Σε

20 ηλεκτρονική μορφή βλ. Council of Europe, Shared Histories for a Europe without divided lines, Strasbourg s/sharedhistories_en.asp Υπεύθυνος Μαθήματος: Άγγελος Παληκίδης

21 Μάθημα ΕΜ05 Η Θράκη μέσα από αρχειακές και προφορικές προσεγγίσεις Περιγραφή: Η έρευνα στην τοπική ιστορία βασίζεται κατά κανόνα σε δύο κατηγορίες εμπειρικού υλικού: το αρχειακό υλικό των τοπικών αρχείων και τις προφορικές αφηγήσεις και μαρτυρίες, ειδικά όσον αφορά τα περισσότερο πρόσφατα ιστορικά γεγονότα. Στη συγκεκριμένη ενότητα επιχειρείται η σύνδεση των δύο αυτών διαφορετικών ειδών εμπειρικού υλικού μέσα από δύο άξονες. Ο πρώτος, αφορά την επικέντρωση σε ζητήματα κοινωνικής ιστορίας, ιστορίας της καθημερινότητας και μικροϊστορίας, όπως αυτή αναδεικνύεται τόσο μέσα από τοπικά αρχεία όσο και προφορικές συνεντεύξεις. Ο δεύτερος σχετίζεται με την «προφορικότητα» με την οποία είναι συγκροτημένα μια σειρά από γραπτά τεκμήρια της τοπικής ιστορίας, όπως κατάστιχα, διαθήκες, αλληλογραφία, τοπικός τύπος, τοπική λογοτεχνία κ.ο.κ. Στο αρχειακό υλικό αυτής της κατηγορίας μπορεί να εφαρμοστεί -μεταξύ άλλων- και η ερευνητική στρατηγική της «αρχειακής εθνογραφίας» (archival ethnography). Μέσα από τις παρουσιάσεις των επιμέρους θεματικών ενοτήτων επιχειρείται η προσέγγιση [και γνώση] της θρακιώτικης ιστορίας έτσι όπως αυτή (κατα)γράφτηκε ή μέλλει να (κατα)γραφεί με βάση αρχειακά τεκμήρια ή προφορικές βιωματικές και μη αφηγήσεις. Η διδασκαλία του μαθήματος περιλαμβάνει την εξοικείωση των φοιτητών με τα τοπικά αρχεία της Θράκης και την αρχειακή έρευνα, καθώς και τη διενέργεια συνεντεύξεων για αφηγήσεις ζωής με πληροφορητές. Ενδεικτικό διάγραμμα διδασκαλίας Τα τοπικά αρχεία της Θράκης διαθεσιμότητες και όρια Διοικητικοί και κοινοτικοί θεσμοί στη Θράκη (19ος-20ος αι.) μέσα από αρχειακά τεκμήρια Η παιδεία στη Θράκη μέσα από τα αρχεία των εκπαιδευτικών και φιλόμουσων συλλόγων Δόγμα και θρησκεία στη Θράκη με βάση τους κώδικες ενοριών, μητροπόλεων, ιεροδικείων, Η κοινωνική διάρθρωση στη Θράκη με βάση τους σωζόμενους κώδικες μητροπόλεων (διαθήκες, προικοσύμφωνα, πληρεξούσια, υιοθεσίες-θυγατροθεσίες, πιστοποιητικά απορίας, υποσχετικά, εκχωρητήρια, έγγραφα συντεχνιών) Η έννοια της «αρχειακής εθνογραφίας» (archival ethnography) - Παραδείγματα εθνογραφικής προσέγγισης αρχειακού υλικού Η περίπτωση των Σαρακατσάνων της Θράκης αρχειακή έρευνα και προφορικές μαρτυρίες Η περίπτωση των πολιτικών προσφύγων της Θράκης αρχειακή έρευνα και προφορικές μαρτυρίες Παρουσιάσεις άρθρων / εργασιών από τους φοιτητές Παρουσιάσεις άρθρων / εργασιών από τους φοιτητές Ενδεικτική βιβλιογραφία: Κ. Διαμάντης, Θρακικά έγγραφα και χειρόγραφα υπάρχοντα εις τα Γενικά Αρχεία του Κράτους, Αρχείον Θρακικού Λαογραφικού-Γλωσσικού Θησαυρού 33 (1967), Αικ. Μπεκιάρογλου-Εξαδακτύλου, Κώδικες Μητρόπολης Αδριανούπολης ( ). Περιγραφή και αναλυτικά περιεχόμενα των Κωδίκων (ΓΑΚ, Κ. 213), Βιβλιοθήκη Γενικών Αρχείων του Κράτους 21, Αθήνα 1991.

22 Μ. Γεδεών, Θρακικαί Ιστορίαι, Γράμματα εκ της Αδριανού πόλεως, Κωνσταντινούπολις Καλλ. Παπαθανάση-Μουσιοπούλου, Οικονομική και κοινωνική ζωή του Ελληνισμού της Θράκης κατά την Τουρκοκρατίαν, Θρακικά 47 (1974). Παντελεήμονος Καλαφάτη, Πρακτικά Δημογεροντίας Ξάνθης , Κώδιξ Α , Κώδιξ Β, Ξάνθη Καλλιόπη Παπαθανάση Μουσιοπούλου, Ελληνικά προξενεία στη Θράκη Ε. Βουραζέλη-Μαρινάκου, Αι εν Θράκη συντεχνίαι των Ελλήνων κατά την Τουρκοκρατίαν, Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών Π. Γεωργαντζής, Προξενικά αρχεία Θράκης, τ. Α -Δ, Ξάνθη Ιω. Μπακιρτζής, Μία υπόθεση στο Ιεροδικείο της Ξάνθης. Η εκκαθάριση των χρεών του υφασματέμπορου Στάθη Χασιρτζόγλου (1896), Σπανίδης, Ξάνθη Μ. Βαρβούνης-Π. Τζουμέρκας, Ο Κώδικας της Κοινότητας Μαρωνείας, Μάτι, Κατερίνη Πολ. Παπαχριστοδούλου, Αντίγραφα διαφόρων εγγράφων και πρακτικών εκ κωδίκων της Ιεράς Μητροπόλεως Αδριανουπόλεως, Αρχείον Θρακικού Λαογραφικού-Γλωσσικού Θησαυρού 1 (1934), Μ. Αποστολίδης, Τα αρχεία του εν Φιλιππουπόλει εσναφίου των τεκτόνων (δουλγέρηδων), Αρχείο Θρακικού Λαογραφικού και Γλωσσικού Θησαυρού 1 (1934), Ευ. Αυδίκος, Χάλασε το χωριό μας χάλασε. Ιστορίες περί ακμής και πτώσης στη Λευκίμη Έβρου, Αλεξανδρούπολη Κ. Τσέκου, Προσωρινώς διαμένοντες Έλληνες πολιτικοί πρόσφυγες στη Λαϊκή Δημοκρατία της Βουλγαρίας ( ), Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη Σεμπαστιάνο Βασάλι, Η Χίμαιρα, Ζαχαρόπουλος, Αθήνα 1994, μτφρ. Μ. Παπαγεωργίου. Μισέλ Φάις, Το μέλι και η στάχτη του Θεού, Πατάκης, Αθήνα Αρχειακό υλικό δημοσιευμένο σε φύλλα εφημερίδων: Φιλιππούπολις ( ), Μηνύτωρ του Αίμου ( ), Ειδήσεις του Αίμου ( ) Υπεύθυνοι μαθήματος: Π. Τζιβάρα Β. Δαλκαβούκης

23 Μάθημα ΕΜΟ6 Εθιμική ζωή και επαγγέλματα της Θράκης Περίληψη: Στο μάθημα αυτό θα διδαχθούν στοιχεία της εθιμικής ζωής, μετά από θεωρητική εισαγωγή στις έννοιες των εθίμων και των τελετουργιών, και στη σχετική ελληνική και ξένη βιβλιογραφία. Κατόπιν θα μελετηθούν χαρακτηριστικά θρακικά έθιμα από τον ετήσιο εορτολογικό κύκλο, αλλά και από τον κύκλο της ζωής, με τους τρεις βασικούς σταθμούς του (γέννηση, γάμος θάνατος). Στην προσέγγιση του εθιμικού υλικού θα ληφθούν υπόψη τόσο οι συμβολισμοί, όσο και η σχέση τους με άλλα δεδομένα του λαϊκού πολιτισμού, όπως λ.χ. οι τροφές. Τέλος, θα εξεταστούν και βασικά ζητήματα που αφορούν τον επαγγελματικό βίο στη Θράκη, και τα κυριότερα επαγγέλματα των Θρακών, σε μια προσπάθεια ανίχνευσης και στοιχείων του υλικού πολιτισμού των κατοίκων της. Ενδεικτικό διάγραμμα διδασκαλίας «Έθιμα και τελετουργίες. Θεωρητική εισαγωγή» [Μ. Γ. Βαρβούνης] «Έθιμα του κύκλου της ζωής» [Μ. Γ. Σέργης] «Έθιμα του κύκλου της ζωής και παραδοσιακή διατροφή» [Β. Κράββα] «Έθιμα του ετήσιου εορτολογικού κύκλου. Εποχικά έθιμα» [Μ. Γ. Βαρβούνης] «Έθιμα του ετήσιου εορτολογικού κύκλου. Περιστατικά έθιμα» [Μ. Γ. Βαρβούνης] «Παραδοσιακές ενδυμασίες της Θράκης: Οικοτεχνία και εργαστηριακή παραγωγή» [Ν. Μαχά-Μπιζούμη] «Ο κύκλος της καλλιέργειας της γης» [Κατ. Μάρκου] «Κτηνοτροφία και νομαδικός βίος» [Γ. Χ. Κούζας] «Αστικά επαγγέλματα στη Θράκη» [Αγγ. Γιαννακίδου] «Συγκεφαλαίωση και συμπερασματικά σχόλια» [Μ. Γ. Βαρβούνης ] Ενδεικτική βιβλιογραφία : Μ. Γ. Βαρβούνης, Λαϊκές θρησκευτικές τελετουργίες στην Ανατολική και τη Βόρεια Θράκη, Αθήνα 2010 (Πορεία) Άλκη Κυριακίδου-Νέστορος, Λαογραφικά Μελετήματα 1-2, Αθήνα 1990, 1993 (ΕΛΙΑ-Πορεία) Eλ. Σπαθάρη-Mπεγλίτη, Iστορική και κοινωνική λαογραφία Aνατολικής Θράκης, Aθήνα 1997 (Λιβάνης) M. Γ. Bαρβούνης (εκδ.), Θράκη. Iστορική και λαογραφική προσέγγιση του λαϊκού πολιτισμού της, Aθήνα 2006 (Αλήθεια) Eλ. Aλεξάκης - M. Bραχιονίδου - Aνδρ. Oικονόμου (εκδ.), Aνθρωπολογία και συμβολισμός στην Eλλάδα, Aθήνα 2008 (Ελληνική Εταιρεία Εθνολογίας) Υπεύθυνος μαθήματος: Μ.Γ. Βαρβούνης

24 Μάθημα ΕΜ07 Πόλεις και οικισμοί της Θράκης Περιγραφή: Το επιλεγόμενο μάθημα αναφέρεται στα «Μικτά χωριά του κάτω Στρυμόνα: Εθνότητα, Κοινότητα και Εντοπιότητα». Από την οθωμανική αυτοκρατορία στο ελληνικό εθνικό κράτος: οι όψεις της μετάβασης. Εθνοτική σύνθεση και είδος ζωής (genre de vie) στη λεκάνη του κάτω Στρυμόνα. Εθνοπολιτισμικό ανήκειν, γαμήλια αγορά και δημογραφική συμπεριφορά. Ανταλλαγές πληθυσμών και εποικισμός. Ποιοι είναι οι έποικοι: -Πρόσφυγες από Ανατολική Ρωμυλία, πρόσφυγες από την Τουρκική σήμερα Ανατολική Θράκη και Παλιοελλαδίτες. Οικονομικοί μετασχηματισμοί: Η πρώτη φάση της μετάβασης χαρακτηρίζεται από το καίριο πλήγμα που δέχεται η ημινομαδική κτηνοτροφία από την χάραξη των βαλκανικών συνόρων, η οποία άφησε εκτός ελληνικής επικράτειας τους θερινούς βοσκότοπους. Μετά το 1913: Νέοι Έλληνες υπήκοοι στις Νέες Χώρες: Το νέο πολιτισμικό μωσαϊκό. Κοινότητα-κοινότητες και χωρικές παράμετροι. Η κοινότητα αντιμέτωπη με την χρήση της εντοπιότητας. Η κοινότητα ζήτημα επιλογών και στρατηγικής των ομάδων Ενδεικτικό διάγραμμα διδασκαλίας 1 η συνάντηση: Πόλεις και Οικισμοί της Θράκης 2 η συνάντηση: «Μικτά χωριά του κάτω Στρυμόνα: Εθνότητα, Κοινότητα και Εντοπιότητα» 3 η συνάντηση: Ποιοι είναι οι έποικοι: -Πρόσφυγες από Ανατολική Ρωμυλία, πρόσφυγες από την Τουρκική σήμερα Ανατολική Θράκη και Παλιολλαδίτες 4 η συνάντηση: Εθνοτική σύνθεση και είδος ζωής (genre de vie) στη λεκάνη του κάτω Στρυμόνα. 5 η συνάντηση: Η κοινότητα ζήτημα επιλογών και στρατηγικής των ομάδων 6 η συνάντηση: Μετά το 1913: Νέοι Έλληνες υπήκοοι στις Νέες Χώρες 7 η συνάντηση: Οικονομικοί μετασχηματισμοί: Η πρώτη φάση της μετάβασης χαρακτηρίζεται από το καίριο πλήγμα που δέχεται η ημι-νομαδική κτηνοτροφία από την χάραξη των βαλκανικών συνόρων, η οποία άφησε εκτός ελληνικής επικράτειας τους θερινούς βοσκότοπους. 8 η συνάντηση: Η κοινότητα αντιμέτωπη με την χρήση της εντοπιότητας. 9 η συνάντηση: Παρουσιάσεις άρθρων από τους φοιτητές 10 η συνάντηση: Παρουσιάσεις άρθρων από τους φοιτητές Ενδεικτική βιβλιογραφία: Ancel Jacques, La Macédoine: étude de colonisation contemporaine, Paris, Delagrave, 1930, 352p, 45 fig. 64 pl. Hors texte, carte dépliante au 1: , en français. Αναγνωστόπουλος Ν.Η., Ο Κάμπος των Σερρών, μελέτη συγκριτικής γεωπονικής, Αθήνα, Αγροτική Τράπεζα της Ελλάδος, 1937, 256 σελ., στα ελληνικά. Καραβίδας Κωνσταντίνος, Αγροτικά: Μελέτη συγκριτική, Αθήνα, 1931, νέα έκδοση: Παπαζήσης 1978, 700 σελ., στα ελληνικά. Ladas Stephen, The exchange of minorities: Bulgaria, Greece and Turkey, New York, MacMillan, 1932, 849 p., in English. Dimitri Pentzopoulos (Author), The Balkan Exchange of Minorities and Its Impact on Greece, Le Hague, 1962, p.p , in English. New edition 2002 Yeager Ruth-Marie, Refugee Settlement and Village Change in the District of Serres, , Doctorate Thesis, Berkley California, Berkley University Press, 1979, XVI+520 p., in English. Υπεύθυνοι μαθήματος: Δ. Λαφαζάνη - Κ.Χ. Χατζόπουλος