ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ DEMOCRITUS UNIVERSITY OF THRACE ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ DEMOCRITUS UNIVERSITY OF THRACE ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ"

Transcript

1 ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ DEMOCRITUS UNIVERSITY OF THRACE ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «Η μουσική μέσα από τη κίνηση. Τρόποι διδασκαλίας στην προσχολική ηλικία.» Φοιτήτριες: Γκέκα Αικατερίνη 3846 Παπουδάκη Βασιλική 3879 Επιβλέπουσα: Κοψαλίδου Ευαγγελία ΕΕΠ Σχολής Επιστημών Αγωγής Διμελής Εξεταστική Επιτροπή: Κοψαλίδου Ευαγγελία ΕΕΠ Σχολής Επιστημών Αγωγής Δημητρίου Αναστασία Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Τμήμα Επιστήμων Εκπαίδευσης Στη Προσχολική Ηλικία

2 DEMOCRITUS UNIVERSITY OF THRACE DEPARTMENT OF SCIENCE EDUCATION IN EARLY CHILDHOOD FINAL YEAR RESEARCH PROJECT «The music through movement. Methods of teaching preschoolers.» Students: Gkeka Aikaterini 3846 Papoudaki Vasiliki 3879 Supervisor: Kopsalidou Evaggelia Special Teaching Staff Of Department Of Science Education In Early Childhood Kopsalidou Evaggelia Two members of examination committed: Dimitriou Anastasia Special Teaching Staff Of Department Of Science Education In Early Childhood Αssociate Professor Of Department Of Science Education In Early Childhood 2

3 Musica est donum dei Η µουσική είναι δώρο Θεού Άγιος Αυγουστίνος ( µ.χ) «Η εκπαίδευση στη μουσική είναι ανάγκη επιτακτική γιατί περισσότερο από οτιδήποτε στον κόσμο ο ρυθμός και η αρμονία επηρεάζουν το ενδότερο κομμάτι του εαυτού μας, και ο καθένας από εμάς θα πρέπει να ξέρει πως να το χαλιναγωγήσει.» ~Πλάτωνας~ 3

4 Περιεχόμενα Περίληψη Πρόλογος Abstract... 8 Εισαγωγή. 9 Κεφάλαιο 1: H έννοια της μουσικής 1.1 Η μουσική στη ζωή του ανθρώπου Η επίδραση της μουσικής στην ανάπτυξη του παιδιού Μουσική Αγωγή και Εκπαίδευση Ο ρόλος της μουσικής στο χώρο και στο αναλυτικό πρόγραμμα του νηπιαγωγείου.. 19 Κεφάλαιο 2: Η έννοια της κίνησης 2.1 Η σημασία της κίνησης - ρυθμού στο παιδί Μουσικοκινητική Αγωγή και Εκπαίδευση Μουσικοκινητική αγωγή στο χώρο και στο αναλυτικό πρόγραμμα του νηπιαγωγείου Κεφάλαιο 3: Διδακτική της μουσικής και της κίνησης στο νηπιαγωγείο 3.1 Μουσικοπαιδαγωγικές προσεγγίσεις και συστήματα Ιστορική αναδρομή Η μέθοδος του E. Dalcroze Η μέθοδος του C. Orff Μέθοδοι και στρατηγικές για τη διδασκαλία της Μουσικής και της κίνησης Διαθεματική Προσέγγιση και Μέθοδος Project στη μουσική και στη κίνηση. 64 Κεφάλαιο 4: 4. Μουσικοκινητικές Δραστηριότητες

5 Κεφάλαιο 5: 5.Συμπεράσματα Προτάσεις Βιβλιογραφία

6 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η παρούσα πτυχιακή εργασία διαπραγματεύεται το γνωστικό αντικείμενο της μουσικής εκπαίδευσης σε συνδυασμό με τη κίνηση/ρυθμό στην προσχολική ηλικία καθώς και τους τρόπους διδασκαλίας αυτών στο νηπιαγωγείο. Αποτελεί μία προσπάθεια προσέγγισης των εννοιών της μουσικής και της κίνησης στο χώρο του νηπιαγωγείου αλλά και τη σημασία αυτών για τα παιδιά του νηπιαγωγείου. Επίσης, παραθέτει μεθόδους, στρατηγικές και μουσικοκινητικές δραστηριότητες για να μελετηθεί η διαδικασία της μάθησης και να δημιουργήσει τις βάσεις για τη δημιουργία ενός μαθήματος μουσικής που θα δίνει στους μαθητές το ερέθισμα για ουσιαστική ενασχόληση με τη μουσικοκινητική αγωγή. Για την πραγματοποίηση του παραπάνω στόχου τέθηκε σε επεξεργασία ένα φάσμα εννοιών, θεωριών, μεθόδων και στρατηγικών, που αφορούν την εκπαιδευτική διαδικασία, τη δόμηση του μαθήματος, τη διαμόρφωση του χώρου και το ρόλο του εκπαιδευτικού στο χώρο του νηπιαγωγείου. ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ Μουσική, Κίνηση, Ρυθμός, Μουσική Αγωγή, Μουσική Εκπαίδευση, Νηπιαγωγείο, Αναλυτικό Πρόγραμμα, Μουσικοκινητική Αγωγή, Μουσικοπαιδαγωγικές Προσεγγίσεις, Μουσικοκινητικές Δραστηριότητες. 6

7 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η μουσική αποτελεί ένα σημαντικό παράγοντα στην εκπαίδευση καθώς η ενασχόληση των παιδιών με τη μουσική αυξάνει ποικίλες ικανότητες ιδιαίτερα όταν αυτή αφορά την εκμάθηση κάποιου μουσικού οργάνου. Η σπουδαιότητα της, ωφελεί το άτομο και γενικότερα την προσωπική του ζωή. Μία ζωή χωρίς ήχους, θα ήταν κάτι το «βουβό», η μουσική αποτελεί ένα τρόπο επικοινωνίας των ανθρώπων. Δύο άγνωστοι άνθρωποι, από άλλες χώρες, δίχως να μιλούν την ίδια γλώσσα, είναι δυνατόν να επικοινωνήσουν μέσα από τη μουσική τους, να εκφραστούν μέσα από μία παγκόσμια γλώσσα. Στις μικρότερες ηλικίες των ατόμων, η μουσική και ο ρυθμός της, η κίνηση που τη συντροφεύει, διαδραματίζει μία προεξέχουσα θέση, σημαντική για τη μάθηση, την ωρίμανση και τη διαμόρφωση μίας ισορροπημένης προσωπικότητας των παιδιών αυτών. Παρόλα αυτά, πολλές φορές έχουν αμφισβητηθεί η αξία και οι συνέπειες της, τόσο από τους γονείς όσο και από τους ίδιους τους εκπαιδευτικούς. Η μουσική παιδεία που λαμβάνουν τα παιδιά από νωρίς, τα βοηθάει να τα πηγαίνουν καλύτερα στο σχολείο ενώ ωφελεί ιδιαίτερα τη συνολική ανάπτυξη του λόγου και της κίνησης στη γλώσσα και στη μαθηματική αντίληψη. 7

8 ABSTRACT Music is important in education as the engagement of children in music increases varied skills especially when it comes to learn a musical instrument. The benefits in the individual and the general personal life. A life without sounds, it would be something like "dumb", music is a way that helps people communicate. For example, two unknown people from other countries, without speaking the same language, it is possible to communicate through to their music, to express themselves with a global language. The younger people, think that the music and the rhythm of the traffic is a companion plays a protruding position, important for learning, is the maturation and the formation of a balanced personality of these children. However, many times have questioned the value and the consequences, from the parents and the teachers. The musical education that children have to receive early, helps them to do better things in school and especially benefits the overall development of speech and movement in language and mathematical perception. KEY WORDS Music, Movement, Rhythm, Music Education, Music Education, Kindergarten Curriculum, Music and Education, music education approaches, Gymnastics Activities. 8

9 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η πτυχιακή εργασία έχει ως σκοπό να μελετήσει τις έννοιες της μουσικής και της κίνησης και να εξετάσει τη σπουδαιότητα τους για την ολοκληρωμένη και ολόπλευρη ανάπτυξη κάθε παιδιού. Στοχεύει στην ανάλυση μεθόδων και στρατηγικών του παρελθόντος που εισήγαγαν σπουδαία πρόσωπα που επηρέασαν και διαφοροποίησαν σημαντικά την πορεία της μουσικής παιδείας. Ενώ τέλος, παραθέτει ποικίλες μεθόδους, στρατηγικές και μέσα διδασκαλίας για την εφαρμογή αποτελεσματικών δραστηριοτήτων, όπου θα προωθήσουν την ολόπλευρη ανάπτυξη των παιδιών και θα αποτελέσουν σημείο αναφοράς για φοιτητές και εκπαιδευτικούς. Κίνητρο για την εκπόνηση της εργασίας, υπήρξε η συμμετοχή μας στο ΚΕΠΑΚΥ Αλεξανδρούπολης ( ), στα πλαίσια του μαθήματος της Μουσικής, «Δημιουργικές μουσικές δραστηριότητες για το νηπιαγωγείο», όπου διακρίναμε στα πρόσωπα των παιδιών την ειλικρινή απόλαυση και χαρά μέσα από τις μουσικές δραστηριότητες. Οι κυριότερες πηγές που χρησιμοποιήθηκαν είναι το βιβλίο «Δημιουργική Μουσική Αγωγή για τα παιδιά μας», της Σέργη (2003), όπου αναλύει τις έννοιες της μουσικής, της μουσικής αγωγής, της κίνησης και την αξία των εννοιών αυτών για το παιδί. Το βιβλίο «Από τη θεωρία στη τάξη» των Μακροπούλου & Βαρελά (2005), όπου προσέφερε σημαντικές πληροφορίες για την μουσικοκινητική αγωγή και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της. Το συγγραφικό έργο «Σχεδιάζοντας το σχολικό μάθημα της μουσικής», της Περακάκη (2008), που αναφέρεται στις στρατηγικές και τις μεθόδους διδασκαλίας του μαθήματος μουσικής. Το βιβλίο των Αντωνακάκη & Χιωτάκη (2007) «Μουσική Παιδαγωγική: Διαθεματικές Εφαρμογές για μικρά παιδιά», αποτέλεσε σημαντική πηγή πληροφόρησης για τις μουσικοπαιδαγωγικές θεωρήσεις που εμφανίστηκαν ανά τους αιώνες. Ένα ακόμη χρήσιμο εγχειρίδιο της πτυχιακής μας εργασίας ήταν και το βιβλίο του Γιώργου Σακελλαρίδη (2012) «Η μουσική κοντά στον άνθρωπο: Στο σχολείο, στην οικογένεια, στην κοινωνία», από το οποίο και αντλήσαμε πληροφορίες για την ευεργετική διάσταση της μουσικής σε διαφορετικές στιγμές στη ζωή του ανθρώπου για τον τρόπο που η μουσική είναι ικανή να συμβάλλει σε αυτή. Η παρούσα εργασία αποτελείται από έξι κεφάλαια τα οποία αναλύουν τις έννοιες της μουσικής και της κίνησης, τη σχέση που αναπτύσσεται μεταξύ αυτών, μία ιστορική αναδρομή στις μεθόδους και στις στρατηγικές που κυριάρχησαν στο χώρο της εκπαίδευσης το παρελθόν και τα νέα δεδομένα που εισήγαγαν στο χώρο της εκπαίδευσης. Παραθέτονται επίσης, τρόποι διδασκαλίας και εφαρμογές μουσικοκινητικών δραστηριοτήτων που προσδιορίζουν το σημαντικό ρόλο της μουσικής και της κίνησης στο χώρο του νηπιαγωγείου. 9

10 Στο πρώτο κεφάλαιο αναλύεται η έννοια της μουσικής, η σημασία της στη ζωή του ανθρώπου και οι συνέπειες της στην ανάπτυξη του παιδιού. Τέλος αναφέρεται και ο ρόλος της στο αναλυτικό πρόγραμμα του νηπιαγωγείου. Στο δεύτερο κεφάλαιο γίνεται λόγος για την έννοια της κίνησης και του ρυθμού στο παιδί. Επίσης, αναλύεται ο όρος της μουσικοκινητικής αγωγής και εκπαίδευσης ενώ και η θέση του στο χώρο και στο αναλυτικό πρόγραμμα του νηπιαγωγείου. Στο τρίτο κεφάλαιο παίρνουν μέρος οι μουσικοπαιδαγωγικές προσεγγίσεις και τα συστήματα που κυριάρχησαν στο παρελθόν μέσω μίας ιστορικής αναδρομής ώστε να γνωστοποιηθούν και στη συνέχεια να παρουσιαστούν οι μέθοδοι και οι στρατηγικές που κυριαρχούν στη διδασκαλία της μουσικής στο σημερινό εκπαιδευτικό συστημα. Τέλος, αναφέρονται η Διαθεματική Προσέγγιση και η Μέθοδος Project και ο συσχετισμός των μεθόδων αυτών στη μουσική και στην κίνηση. Το επόμενο κεφάλαιο παρουσιάζει ένα φάσμα μουσικοκινητικών δραστηριοτήτων, κατάλληλων για τις αναπτυξιακές ανάγκες των παιδιών στο χώρο του νηπιαγωγείου. Στη συνέχεια στο πέμπτο κεφάλαιο παραθέτονται συμπεράσματα και προτάσεις για την σημασία της μουσικής και της κίνησης / ρυθμού ώστε να καταστεί ξεκάθαρη η αναγκαία συμβολή αυτών στην εκπαίδευση των παιδιών. Τέλος αναφέρονται οι βιβλιογραφικές αναφορές από τις οποίες αντλήσαμε τις κατάλληλες πληροφορίες για να υλοποιήσουμε την πρακτική μας εργασία. Η πτυχιακή εργασία αποτελεί σημείο αναφοράς αφού μελετά τις έννοιες της μουσικής και της κίνησης, τη σχέση που αναπτύσσεται μεταξύ αυτών καθώς και τον σημαντικό ρόλο που διαδραματίζουν στη ζωή των παιδιών προσχολικής ηλικίας. Επιδιώκει να προσδιορίσει το σημαντικό ρόλο της μουσικής και της κίνησης στο χώρο του νηπιαγωγείου, να παρουσιάσει και να εμπλουτίσει τις ιδέες και τις γνώσεις τόσο των φοιτητών όσο και των εκπαιδευτικών. Επίσης, να χρησιμοποιηθεί στο μέλλον ως εγχειρίδιο γνώσεων και ιδεών για τους αναγνώστες και να σταθεί αξιόπιστή πηγή πληροφοριών για τις διάφορες απαιτήσεις που προκύψουν. Τέλος, θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε την επιβλέπουσα κυρία Κοψαλίδου Ευαγγελία για την ευχάριστη και αποτελεσματική συνεργασία μας και για την στήριξη της σε κάθε μας βήμα, καθώς επίσης και την κα Δημητρίου Αναστασία για την πολύτιμη βοήθεια της στη διευθέτηση της πτυχιακής μας εργασίας. 10

11 1. Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ 1.1 Η μουσική στη ζωή του ανθρώπου Το ερώτημα τι είναι μουσική, είναι σημαντικά κρίσιμο, αφού παγκοσμίως δεν έχει οριστεί ένας κοινά αποδεκτός ορισμός για αυτή. Αυτό συμβαίνει καθώς την μουσική ο καθένας μπορεί να την εκλαμβάνει, να την εννοεί και να την προσδιορίζει με έναν τελείως δικό του και διαφορετικό τρόπο. Αυτό το συναντάμε όχι μόνο στα πλαίσια μιας κοινωνίας, αλλά και σε ολόκληρους πολιτισμούς. Για να προσεγγίσουμε την έννοια της μουσικής, αυτά που πρέπει να λάβουμε υπόψη μας, είναι το τοπικό στοιχείο και την κουλτούρα. Αφενός με το τοπικό στοιχείο, εννοείται ο τόπος με τον οποίο σχετίζεται και αναφέρεται η μουσική, και αφετέρου με την κουλτούρα, το κοινωνικο-πολιτισμικό πλαίσιο στο οποίο καλλιεργείται. Παράδειγμα για την κατανόηση των παραπάνω, μπορεί να αποτελέσει αυτό των Αβοριγίνων της Αυστραλίας. Το τοπικό στοιχείο παίζει καθοριστικό ρόλο για την διαμόρφωση της αντίληψης των Αβοριγίνων για την μουσική. Οι άνθρωποι που συγκροτούν αυτή την φυλή δεν συμπεριλαμβάνουν στο λεξιλόγιό τους την μουσική ως λέξη, καθώς υποστηρίζουν την φυσική και εννοούμενη ύπαρξή της με την αιτιολογία ότι όλοι έρχονται σε επαφή με την μουσική σε καθημερινή βάση και όλοι μετέχουν σε αυτή (Δογάνη, 2012, σ. 25). Πιο αναλυτικά αναφορικά με την τέχνη της μουσικής και σύμφωνα με όσα γράφει και ο Σακελλαρίδης στο βιβλίο του «Η μουσική κοντά στον άνθρωπο» (2012), η μουσική είναι μια διέξοδος που επιδρά θετικά και ευεργετικά στην ζωή του ανθρώπου. Η μουσική μπορεί να εκφράζει την αντίδραση του ατόμου για αυτό που του συμβαίνει, μπορεί να είναι η αντίδραση απέναντι στα ισχύοντα συστήματα που δεν μας εκφράζουν, που μας απογοητεύουν και αντιτασσόμαστε σε αυτά. Η μουσική μπορεί να μας γεμίσει ενέργεια και δύναμη. Η ενέργεια που δέχεται ο εγκέφαλος, βασίζεται σε τρεις σημαντικές πηγές. Η πρώτη είναι αυτή του αέρα, ο οποίος αποτρέπει μια κατάσταση ασφυξίας, η δεύτερη είναι η τροφή, η οποία λειτουργεί προστατευτικά στον εγκέφαλο, ώστε να αποφεύγεται ο υποσιτισμός που μας οδηγεί στις εγκεφαλικές βλάβες. Η τρίτη και η τελευταία πηγή είναι η αισθητηριακή ενέργεια, που είναι υπεύθυνη για τις πληροφορίες που διεγείρουν τις αισθήσεις μας συνεχώς (Σακελλαρίδης, 2012, σσ ). Ακόμη, η επιρροή και η συμβολή της μουσικής φαίνεται να λαμβάνει χώρα στην συγκρότηση και την δόμηση της προσωπικότητας του ανθρώπου. Η μουσική δηλώνει το ποιος είναι ο καθένας από εμάς και φανερώνει την φύση και την ιδιοσυγκρασία του. Η μουσική, λοιπόν, είναι αυτή που δίνει την ταυτότητα και την σφραγίδα κάθε πολιτισμού. Δε θα μπορούσαμε να παραλείψουμε την δύναμη της μουσικής ως μέσο 11

12 έκφρασης για την αντίστασή μας σε διάφορες συνθήκες. Η μουσική μπορεί να αποτελέσει το όπλο για την πολιτική και πολιτιστική μας εξέλιξη στο άμεσο μέλλον (Στάμου, 2000, σ. 26). Συμπληρωματικά για την μουσική και τον ρόλο της στη ζωή του ανθρώπου, οφείλουμε να μιλήσουμε και για την πνευματική της διάσταση. Η πνευματικότητα καλλιεργείται μέσα από βιωματικές εμπειρίες, όπως είναι αυτή της ακρόασης και της μελέτης μουσικών έργων που μπορούν να μεταφέρουν τις ανθρωποκεντρικές τους πτυχές. Για την ευχαρίστηση και την τέρψη που μπορεί να προσφέρει η μουσική, πρέπει να είμαστε οντότητες έτοιμες συναισθηματικά και πνευματικά, με την μουσική πάντα στο επίκεντρο (είτε ακούγοντάς την είτε συμμετέχοντας πιο άμεσα σε αυτή). Θα γίνει περισσότερο αντιληπτή η παραπάνω θέση, εάν αισθανθούμε την μουσική με την ψυχή μας, εάν η μουσική ταυτιστεί με την κοινωνία και την ελευθερία, με την αγάπη και τον συνάνθρωπο (Σακελλαρίδης, 2012, σσ. 9-10). Τέλος, ο ακουστικο-ψυχο-φωνολόγος Δρ. Τοματίς, υποστηρίζει πως οι μουσικοί ήχοι που χαρακτηρίζονται για τον ρυθμό, την μελωδία και την αρμονία, τροφοδοτούν και ενεργοποιούν το νευρικό σύστημα του ανθρώπου. Έτσι, λοιπόν, εάν η μέρα μας αρχίζει κατά αυτόν τον τρόπο, ακούγοντας δηλαδή μουσική ή ακόμη και τραγουδώντας, μόνο ευεργετικά αποτελέσματα μπορούμε να επιφέρουμε στον εαυτό μας. Η ενέργεια της μουσικής, ζωντανεύει και τον άνθρωπο. Αυτό που μπορούμε να κάνουμε σε καθημερινή βάση για την υιοθέτηση μιας μέρας γεμάτη ενέργεια και ζωντάνια, είναι να ακούμε μουσική και να συμμετέχουμε με τον επιθυμητό τρόπο σε αυτή κάθε φορά που το κάνουμε, είτε ακούγοντας είτε τραγουδώντας. Ας μην παραγκωνίσουμε όμως και τις θεραπευτικές ιδιότητες της μουσικής, από τα χρόνια ακόμη του Ιπποκράτη. Ο Ιπποκράτης, λοιπόν, πήγαινε τους ασθενείς του στον ναό για να ακούσουν μουσική. Επίσης, τα καταθλιπτικά άτομα συνήθως αποφεύγουν να ενισχύουν την αισθητηριακή τους ενέργεια, φτάνοντας στο σημείο να χειροτερεύουν την ισχύουσα κατάσταση στην οποία βρίσκονται (Σακελλαρίδης, 2012, σσ ). Αναγνωρίζουμε, λοιπόν, την συμβολή και τις ευεργετικές διαστάσεις της μουσικής στη ζωή του ανθρώπου. Σίγουρα αυτή κατέχει σημαντική θέση στην καθημερινότητά μας και συμβάλλει ακόμη και στην καλλιέργεια της προσωπικότητας του ανθρώπου. 12

13 1.2 Η επίδραση της μουσικής στην ανάπτυξη του παιδιού Στο όγδοο βιβλίο των «Πολιτικών» του ο Αριστοτέλης εξέφρασε όχι μόνο την ηθική προσέγγιση για την αγωγή του παιδιού, αλλά και την αισθητική, καθώς και την μορφωτική. Συμπληρώνει στα θετικά της μουσικής αγωγής και την απόλαυση και την ηρεμία που προσφέρει στα παιδιά (Σίμος, 2004, σ. 33). Στην προηγούμενη ενότητα, έγινε λόγος για την επίδραση της μουσικής στη ζωή του ανθρώπου. Περνώντας τώρα πιο συγκεκριμένα στην ηλικία που μελετάμε, η μουσική εκπαίδευση του παιδιού επιχειρεί να διευκολύνει και να ομορφύνει την ζωή του, να γίνει ώριμο και να είναι χρήσιμος και συνειδητοποιημένος πολίτης στην κοινωνία. Όλα αυτά είναι δυνατό να επιτευχθούν μέσα από την τέρψη που προσφέρει η μουσική, τις ευαίσθητες πτυχές που έχει να επιδείξει, αλλά και την πειθάρχηση που γίνεται κτήμα του παιδιού συμμετέχοντας σε μουσικές δραστηριότητες (Σέργη, 2003, σ. 3). Κατά την διάρκεια των μουσικών δραστηριοτήτων, τα παιδιά καλούνται να δουλέψουν σε μικρές ομάδες κατά κύριο λόγο, γεγονός που συμβάλει στην ενεργοποίηση και στην ανάδειξη της μουσικότητας των παιδιών. Η επικοινωνία, η δράση, η παιγνιώδης προσέγγιση των δραστηριοτήτων και η αμεσότητα είναι μερικά παραδείγματα που φέρουν την ευθύνη για την υπεροχή και την καλλιέργεια της μουσικότητας των παιδιών (Σακελλαρίδης. 2012, σ. 41). Πολλές έρευνες μιλούν για την σημαντικότητα της θέσης της μουσικής στο εκπαιδευτικό σύστημα με την αιτιολογία μιας πολύπλευρης ανάπτυξης της προσωπικότητας του παιδιού. Γι αυτό πλέον συναντάμε την μουσική σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης. «Με την διδασκαλία της μουσικής επιτυγχάνονται οι παρακάτω στόχοι: Υπακοή στις κοινωνικές επιταγές: μέσα από συγκεκριμένα είδη μουσικής παρουσιάζονται στα παιδιά οδηγίες με πιο ευχάριστο τρόπο. Σταθεροποίηση των κοινωνικών και των θρησκευτικών θεσμών: η μουσική είναι αναπόσπαστο μέρος κάθε τελετουργίας των παιδιών. Συχνά, για παράδειγμα, τα παιδιά χρησιμοποιούν τα δικά τους τραγούδια, για να εκλέξουν έναν αρχηγό στο παιχνίδι τους. Τα πατριωτικά και θρησκευτικά τραγούδια που μαθαίνουν, ενισχύουν την πολιτική και θρησκευτική τους συνείδηση. Διαιώνιση της πολιτιστικής κληρονομιάς: η μουσική αναλαμβάνει την μετάδοση της ιστορίας, της λογοτεχνίας και των κοινωνικών επιταγών. Καλύτερη ενσωμάτωση στην κοινωνία: η μουσική είναι ισχυρός παράγοντας κοινωνικοποίησης. Τα τραγούδια που 13

14 μαθαίνουν τα παιδιά μέσα στην τάξη, μπορούν να βοηθήσουν στην καλύτερη ενσωμάτωσή τους στην ομάδα», (Μακροπούλου-Βαρελά, 2001, σ. 18). Επιπρόσθετα, η ευκαιρία συμμετοχής σε μια ομάδα στα πλαίσια διεξαγωγής μιας δραστηριότητας μπορεί να ενισχύσει την αυτοπεποίθηση ενός παιδιού. Το γεγονός ότι μπορεί να φέρει εις πέρας την δουλειά που του ανατέθηκε στην ομάδα με επιτυχία, μπορεί να ενθαρρύνει το παιδί για τις προσωπικές του ικανότητες και να το οδηγήσει στην απελευθέρωση, μέσω της οποίας είναι δυνατό να μετεξελιχθεί σε ένα πιο ευτυχισμένο παιδί με περισσότερη αυτοεκτίμηση. Οι ικανότητες της μουσικής, δε σταματούν εδώ, αφού η μουσική αποτελεί δυνατό και δυναμικό μέσο για την επικοινωνία του παιδιού με τους γύρω του και μπορεί να εγείρει την φαντασία του δημιουργικά. Φυσικά, μεταξύ όλων αυτών των ευεργετικών στοιχείων της μουσικής που συμβάλουν στην ανάπτυξη μιας ολοκληρωμένης και ισορροπημένης προσωπικότητας, είναι και η ευχαρίστηση και η ανακάλυψη της ουσιαστικής ευτυχίας. Είναι η χαρά που προκύπτει από μουσικά ερεθίσματα, που είναι ικανά να φέρουν δημιουργικά και ευδιάθετα αποτελέσματα (Σέργη, 2003, σσ. 3-4). Στο βιβλίο των Βαρελά και Μακροπούλου (2001) «Μουσική το πιο συναρπαστικό παιχνίδι», γίνεται μια μικρή αναφορά για τα μουσικά στάδια από τα οποία περνάει ένα παιδί ξεκινώντας με την ηλικία των τριών χρόνων. Στα τρία τους χρόνια, τα παιδιά δεν είναι ιδιαίτερα ενεργητικά και θα χρειαστεί να επαναληφθεί ένα τραγούδι αρκετές φορές για να αρχίσουν και τα ίδια να τραγουδούν. Σε αυτή την ηλικία προσεγγίζεται σε πρώτη φάση η ανάπτυξη του ρυθμού μέσα από την απλή κίνηση και το περπάτημα. Στην ηλικία των τεσσάρων χρόνων, τα παιδιά έχουν αναπτύξει την κοινωνικότητά τους και μπαίνουν στο κλίμα ενός πιο οργανωμένου μαθήματος, κρατώντας τον ρυθμό και τον παλμό της μουσικής που ακούν ταυτόχρονα. Αυτό γίνεται με κινήσεις και πάλι, λιγάκι πιο περίπλοκες από τις προηγούμενες, με παλαμάκια, αλλά και με την συνεργασία τους σε ζευγάρια. Στα πέντε τους χρόνια τα παιδιά έχουν ήδη εγκλιματιστεί με το ομαδικό πνεύμα και σιγάσιγά περνάμε στην ανάδειξη της μοναδικότητας κάθε παιδιού και την ανάπτυξη της προσωπικότητας του καθενός χωριστά. Αυτό συμβαίνει μέσα από την εξισορρόπηση των ατομικών και ομαδικών δραστηριοτήτων με σκοπό την εμπλοκή και των πιο διστακτικών παιδιών στην διαδικασία. Ακόμη, τα παιδιά αυτής της ηλικίας είναι σε θέση να φτιάχνουν για παράδειγμα διπλούς κύκλους και να συντονίζουν ακόμη πιο σύνθετες κινήσεις. Τέλος, στην ηλικία των έξι έως των οχτώ χρόνων, τα παιδιά έχοντας αναπτύξει και την σωματική τους διάπλαση, αλλά και τον ψυχικό τους κόσμο, συνεργάζονται ουσιαστικά και με μεγαλύτερη ευκολία, πράγμα που σημαίνει ότι η πραγματοποίηση των μουσικών δρώμενων θα είναι πιο καλή και επιτυχώς εφικτή (σσ ). 14

15 Έτσι, λοιπόν, οι μουσικές εμπειρίες των παιδιών μέσα από παιχνίδια, επιθυμούν την ευαισθητοποίηση των παιδιών στην τέχνη της μουσικής, με τρέχοντα θέματα ευαισθητοποίησης την ενίσχυση της αυτοεκτίμησης των παιδιών, την επικοινωνία, αλλά και την αλληλεξάρτηση. Λαμβάνοντας υπόψη αυτό που είπε κάποτε και ο μεγάλος μουσικοπαιδαγωγός Carl Orff για την μουσική: «Η μουσική δεν μαθαίνεται, αλλά ανακαλύπτεται» (στο Σακελλαρίδης, 2012, σ. 45), θα λέγαμε ότι οι συνθήκες και η ανακαλυπτική διαδικασία είναι αυτές που θα βοηθήσουν το παιδί να εισχωρήσει με τον επιθυμητό τρόπο στον μουσικό κόσμο (Σακελλαρίδης, 2012, σσ ) Μουσική Αγωγή και Εκπαίδευση Η Μουσική Αγωγή Έχοντας μιλήσει και στις παραπάνω ενότητες για την ευεργετική φύση της μουσικής για την ανάπτυξη μιας ολοκληρωμένης προσωπικότητας, αξίζει να γίνει και μια αναφορά για το πώς πρέπει η μουσική αγωγή να επεμβαίνει στην πραγματικότητα των μουσικών βιωμάτων του σε διάφορα περιβάλλοντα. Πιο συγκεκριμένα, η μουσική αγωγή ορίζεται ως η αξιόπιστη και οργανωμένη ενέργεια κάθε εκπαιδευτικού με στόχο να καθοδηγήσει το μαθητή του στην πολυδιάστατη ανάπτυξη της μουσικής. Έτσι, λοιπόν, οι πρώτες κατευθυνόμενες και οργανωμένες μουσικές εμπειρίες ενός παιδιού συμβαίνουν στον χώρο του νηπιαγωγείου και είναι απαραίτητο στα πρώτα βήματά του στη μουσική αγωγή να ορίζονται συγκεκριμένοι στόχοι και παράλληλα ορθές προσεγγίσεις για την διδασκαλία, ώστε το παιδί να βγει κερδισμένο από την διαδικασία και συναισθηματικά και νοητικά. Με τις κατάλληλες μεθόδους διδασκαλίας το παιδί θα έχει την δυνατότητα της γνώσης και της απόλαυσης της μουσικής αγωγής ταυτόχρονα (Σέργη, 2003, σ. 83). Αυτές οι πρώτες μουσικές εμπειρίες, οφείλουν να αφήσουν ευχάριστη και θετική αίσθηση, ώστε το παιδί να συνειδητοποιήσει την μουσική ως μια ευχάριστη διαδικασία. Το ένστικτο του παιδιού για άμεση συμμετοχή και δράση είναι δυνατό, αφού με το άκουσμα της μουσικής, έρχεται φυσικά το κούνημα του σώματος, των χεριών στον ρυθμό της μελωδίας, αλλά και το τραγούδισμα. Γι αυτό είναι σημαντικό να λαμβάνεται υπόψη η επιθυμία του παιδιού για την μουσική και να του δίνεται η ευκαιρία να εκφραστεί και να πειραματιστεί μέσω αυτής με την χρήση της κίνησης, της φαντασίας, καθώς επίσης και του αυθορμητισμού (Σέργη, 2003, σ. 4). Για την επιτυχία όμως των μουσικών δρώμενων, η εμπειρία, η προσέγγιση και οι γνώσεις του εκπαιδευτικού παίζουν καθοριστικό ρόλο. Ο εκπαιδευτικός οφείλει να προσπαθήσει για το καλύτερο δυνατό και να αναγνωρίσει την αμεσότητα και την σύνδεση της μουσικής αγωγής με τα 15

16 υπόλοιπα γνωστικά αντικείμενα, ώστε να μην δυσκολευτεί κατά την διαδικασία (Σέργη, 2003, σ. 83). Σύμφωνα με ψυχολόγους, παιδαγωγούς και κοινωνιολόγους, η θέση του παιχνιδιού στην μουσική αγωγή δεν μπορεί να είναι αδιάφορη, αφού είναι υπεύθυνη για πολύ σημαντικές διαστάσεις, όπως είναι η κοινωνικοποίηση, η ενεργητικότητα και η μάθηση. Ακόμη, το παιχνίδι αποτελεί μέσο έκφρασης για την παρούσα ηλικία και είναι ένας πιο εύθυμος και παιγνιώδης τρόπος για την ευαισθητοποίηση των παιδιών στην μουσική αγωγή. Ένα μουσικό παιχνίδι θα μπορούσαμε αν το συναντήσουμε σε ένα παραδοσιακό τραγούδι, στην μουσικοκινητική, αλλά και στα αυτοσχέδια τραγούδια των παιδιών (Μακροπούλου-Βαρελάς, 2001, σ. 31). Το ίδιο υποστηρίζει και η Σέργη, βρίσκει το παιχνίδι ουσιώδες και σημαντικό εργαλείο για τα μουσικά δρώμενα στην προσχολική ηλικία, αφού και το τραγούδι, η κίνηση και τα μουσικά όργανα (μέσα που συναντάμε πολύ στο νηπιαγωγείο) συμβάλλουν στην διαμόρφωση της μουσικής διαδικασίας (Σέργη, 2003, σ. 84). Για να κλείσουμε με τις ικανότητες και τις ευκαιρίες που δίνουν τα παιχνίδια στην μουσική αγωγή, είναι χρέος μας να αναφέρουμε την απειλή της εξαφάνισής τους, αφού οι συνθήκες στη σύγχρονη εποχή είναι διαφορετικές, λόγω της εξέλιξης της τεχνολογίας και την διείσδυσής της στην καθημερινότητά μας, αλλά και το πρόβλημα των αστικών κέντρων (έλλειψη χώρου). Τα μουσικά παιχνίδια, συμβάλλουν με τον τρόπο τους στην ανάδειξη της κουλτούρας ενός λαού και καταβάλλονται προσπάθειες για το πέρασμά τους στις νεότερες γενιές. Έτσι, μπορούμε να συμπεράνουμε την σημαντικότητα της ύπαρξης αυτών των παιχνιδιών στην προσχολική αγωγή, καθώς μέσα από αυτά μαθαίνουν για την παράδοσή τους, αλλά το σημαντικότερο είναι ότι αναπτύσσουν τις μουσικές τους ικανότητες. Σημαντικοί μουσικοπαιδαγωγοί που έκαναν την εμφάνισή τους στο χώρο της μουσικής ανά τα χρόνια, βασίστηκαν σε τέτοια παιχνίδια (Orff, Dalcroze, Kodaly) (Μακροπούλου-Βαρελάς, 2001, σ. 31). Η μουσική κατέχει σημαντικό κομμάτι στη ζωή του παιδιού, διότι μπορεί να καλύψει πολλές ώρες μέσα στην μέρα. Είτε στο παιχνίδι, είτε στο μπάνιο και έχουν την δημιουργικότητα και τον αυθορμητισμό για την δημιουργία δικών τους τραγουδιών. Θα ήταν έγκλημα, λοιπόν, εάν αυτή του η επιθυμία και το ενδιαφέρον του για τη μουσική δεν ληφθεί υπόψη από τον εκπαιδευτικό (Σέργη, 2003, σ. 5). Στο βιβλίο «Μουσική και κίνηση», παραθέτονται από τους Edwards, Bayless και Ramsey (2010) μερικά σημαντικά σημεία που πρέπει να προσεχθούν ιδιαίτερα για την επίτευξη μιας ορθά δομημένης μουσικής αγωγής. Έτσι, η διδασκαλία της (Edwards, Bayless, Ramsey, 2010, σ. 51): Οφείλει να ενστερνίζεται την συνολική ανάπτυξη του παιδιού, τόσο συναισθηματικά, όσο και κοινωνικά και νοητικά. Επίσης, να εντοπίζει την διαφορετική αναπτυξιακή πορεία του κάθε παιδιού και να υιοθετεί την διαφοροποιημένη. 16

17 να συμπεριλαμβάνει την αμεσότητα και την επικοινωνία μεταξύ των εμπλεκομένων στην διαδικασία της διδασκαλίας, αλλά και τον απαραίτητο εξοπλισμό για τα κατάλληλα ερεθίσματα. Ακόμη, να σχεδιάζει τον χώρο και τις δραστηριότητες, με βάση πάντα την ηλικία των παιδιών. να έχει ποικιλότητα ως προς τις δραστηριότητες, τα υλικά και τα μέσα, ώστε να δίνεται η δυνατότητα επιλογής στα παιδιά. Και τέλος, να αφιερώνει χρόνο στην ανακάλυψη της μουσικής με την ενεργή φυσικά συμμετοχή των παιδιών. Η Μουσική εκπαίδευση Η διδασκαλία της μουσικής στον χώρο του νηπιαγωγείου πρέπει να κατέχει σημαντική θέση, καθώς είναι δυνατό να επιφέρει θετικές διαστάσεις στην προσωπικότητα του παιδιού. Σύμφωνα με τον Σακελλαρίδη, η πρώιμη και άμεση επαφή με την μουσική από τα παιδιά της προσχολικής ηλικίας, βοηθά στην ευαισθητοποίηση ως προς την μουσική, αλλά και στην κατάκτηση καλού γούστου, καταστάσεις που δύσκολα μπορούν να αλλοιωθούν στην πορεία της ζωής τους. Αναλυτικότερα, η μουσική εκπαίδευση καθορίζεται ως η διαδικασία απόκτησης συγκεκριμένων γνώσεων, δεξιοτήτων, ικανοτήτων μέσω των οποίων διαμορφώνονται σημαντικές αξίες για τη ζωή του ατόμου. Αυτό που μας ενδιαφέρει στην διδασκαλία της μουσικής, στα πλαίσια της εκπαίδευσης είναι η ευαισθητοποίηση των παιδιών σε αυτή και όχι η απόκτηση γνώσεων (όπως μουσική ανάγνωση και γραφή). Δεν θα μπορούσαμε όμως να παραλείψουμε και την αξία της μουσικής στην ανάπτυξη της προσωπικότητας των παιδιών, την συναισθηματική καλλιέργεια, αλλά και την επικοινωνία τους με τους άλλους (Σακελλαρίδης, 2012, σ. 43). Η Σέργη στο βιβλίο της «Δημιουργική Αγωγή για τα παιδιά μας» (2003), υποστηρίζει και αυτή την σημαντικότητα της μουσικής εκπαίδευσης, τονίζοντας πως δεν αποσκοπεί στην προώθηση της μουσικής με τέτοιο τρόπο που να επιβάλλει την δημιουργία μουσικών. Αντίθετα, μιλά για την επωφελή διάσταση της μουσικής στην εκπαίδευση, η οποία είναι ικανή να ευχαριστήσει τα νήπια και να κατανοήσουν την απόλαυση που μπορεί να τους προσδώσει (Σέργη, 2003, σ. 3). Το τρίπτυχο νους, ψυχή και σώμα, φαίνεται να υποστηρίζει έντονα ο Σακελλαρίδης. Πιο συγκεκριμένα, μέσα από την διδασκαλία της μουσικής είναι εφικτή η απελευθέρωση των κινήσεων του σώματος από το παιδί και παράλληλα ανακαλύπτουν το σώμα τους βιωματικά, απλά με το έναυσμα της μουσικής. Ακόμη, η μουσική αποτελεί αρωγό στην ενεργοποίηση και την καλλιέργεια του συναισθηματικού κόσμου των παιδιών. Μέσα από ένα σύνολο δράσεων, όπως είναι το παιχνίδι, το τραγούδι, η ύπαρξη διαφορετικών μουσικών οργάνων που είναι διαθέσιμα για τα παιδιά, ο 17

18 αυτοσχεδιασμός με τα μουσικά όργανα, η δημιουργικότητα και άλλα, αποτελούν τις βάσεις για την υιοθέτηση σημαντικών αξιών στη ζωή (σεβασμός κ.α.), αλλά κυρίως για την ευαισθητοποίηση στο μάθημα της μουσικής μέσα στην τάξη (Σακελλαρίδης, 2012, σσ ). Στο χώρο του νηπιαγωγείου, η μουσική, λόγω της ελευθερίας στον προγραμματισμό της ημέρας αναφορικά με τις δραστηριότητες, μπορεί να συσχετιστεί και να επιδρά και σε άλλα γνωστικά αντικείμενα. Έτσι, λοιπόν, σε μια δραστηριότητα μπορούμε να εμπλέκουμε και άλλα αντικείμενα συνδυαστικά με αυτό της μουσικής. Τα γνωστικά αντικείμενα που περιλαμβάνει το Αναλυτικό Πρόγραμμα και συσχετίζονται με την μουσική είναι τα εξής (Σέργη, 2003, σσ ): Χορός. Με την μουσική να παίζει, δίνουμε στα παιδιά κίνητρο για να χορέψουν, να γνωρίσουν και χορούς που συναντάμε σε άλλους λαούς ή αυτούς που προέρχονται από άλλες εποχές. Ακόμη, μπορούν να λάβουν χώρα και παιχνίδια με την βοήθεια της μουσικής. Χειροτεχνία. Τα παιδιά εδώ μπορούν να κατασκευάσουν τα ίδια απλά μουσικά όργανα με την χρήση υλικών που δεν μας χρησιμεύουν κάπου πλέον. Ζωγραφική. Η μουσική μπορεί να αποτελέσει κίνητρο για το ξεκίνημα της ζωγραφικής. Επίσης, έχουν την ευκαιρία να γνωρίσουν μέσα πίνακες ζωγραφικής την εξέλιξη ενός μουσικoύ οργάνου (τι μορφή είχε παλαιότερα και σήμερα). Επιστήμη. Τα παιδιά μπορούν να γνωρίσουν τον ήχο που παράγει η μουσική, τα χαρακτηριστικά του και την συσχέτισή του με την ακοή. Ακόμη, μπορεί να πραγματοποιηθεί συσχέτιση με τις εποχές και τα στοιχεία της φύσης, τον ήχο και τις μελωδίες που παράγουν τα ζώα, τα πουλιά κλπ. Ελληνικό-Δράμα. Εδώ αναφερόμαστε στην μουσική που μπορεί να συνοδεύει και να συμπληρώνει την απαγγελία ποιημάτων. Η μουσική μπορεί να αποτελέσει βοήθημα στην αφήγηση ιστοριών, στην περιγραφή δραματικών καταστάσεων. Ακόμη, η μουσική μπορεί να είναι το κίνητρο για την δημιουργία των δικών τους παραμυθιών. Ιστορία. Μέσα από την μουσική και τα τραγούδια του κάθε τόπου, μπορούμε να προσεγγίσουμε και την ιστορία του. Η μουσική ανά τους αιώνες, επίσης μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο μελέτης από τα παιδιά (π.χ. στην Αρχαία Ελλάδα, σύγχρονη εποχή κλπ.). Γεωγραφία. Εδώ έχουμε την γνωριμία με διαφορετικούς λαούς μέσα από την μουσική και τα τραγούδια και την γνωριμία με την μουσική διαφόρων συνθετών από διάφορες χώρες. Θρησκευτικά. Η γνωριμία με την θρησκευτική μουσική, μπορεί να είναι και αυτό ένα θέμα προς μελέτη από τα παιδιά. Πατριδογνωσία-Κοινωνιολογία. Τα παιδιά μπορούν να προσεγγίσουν την μουσική που έχει να κάνει με τις διάφορες κοινωνικές περιστάσεις της ζωής του ανθρώπου, όπως τα τραγούδια του γάμου. 18

19 Μαθηματικά. Μέσα από τραγούδια που μιλούν για τα σχήματα και τις σχέσεις, τα παιδιά θα έρθουν σε επαφή και με τα μαθηματικά. Κλείνοντας την ενότητα αυτή, αξίζει να σημειωθεί η συμβολή της μουσικής εκπαίδευσης σε σχολεία με παιδιά διαφορετικών εθνοτήτων. Έτσι, λοιπόν, οι προθέσεις για την μουσική εκπαίδευση μέσα στο νηπιαγωγείο, πέρα από την ευαισθητοποίηση και την μύηση των παιδιών στην μουσική, είναι και η διάθεση για την αναγνώριση και την ομαλή συνύπαρξη με τους μαθητές διαφορετικής εθνικότητας και πολιτισμικής ταυτότητας. Αυτό σημαίνει πως εδώ εστιάζουμε στην ενδυνάμωση της ταυτότητας κάθε μαθητή και παράλληλα αποφεύγεται η εστίαση στην ύπαρξη διαφορετικών εθνοτήτων των παιδιών. Αυτό που φροντίζει η Διαπολιτισμική Μουσική Εκπαίδευση είναι να λαμβάνει υπόψη της, τις μουσικές ρίζες των μαθητών της, αποδεικνύοντάς τους, πως όλοι είναι υπολογίσιμοι και δεν αντιμετωπίζονται διαφορετικά, εξαιτίας της εθνότητάς τους. Και άλλες μορφές τέχνης, μπορούν να προσφέρουν στην μουσική εκπαίδευση, όπως αυτή της δραματικής τέχνης. Τα παιδιά καλούνται να μπουν στην θέση του άλλου και να αναπαραστήσουν τον ρόλο αυτό. Είναι μια μέθοδος ιδιαίτερα αποτελεσματική για την ανάπτυξη της ενσυναίσθησης. (Αναλύοντας την έννοια της ενσυναίσθησης, οφείλουμε να αναφέρουμε πως είναι η ικανότητα του ανθρώπου να μπαίνει στην θέση του άλλου και να βιώνει τις εμπειρίες και τα συναισθήματα εκείνου, με απώτερο σκοπό να τον κατανοήσουμε και να του παρασταθούμε). Ακόμη, οι μουσικές εμπειρίες μέσα από την διαπολιτισμικότητα, με πρωταγωνιστές την φαντασία και την σκέψη, λειτουργούν κατάλληλα για την προσέγγιση της οπτικής του άλλου, δημιουργώντας τις βάσεις για την καλλιέργεια του σεβασμού και της εκτίμησης. Έτσι, συμπεραίνουμε τις δυνατότητες της Διαπολιτισμικής Μουσικής Εκπαίδευσης, η οποία στοχεύει στην ευημερία και στην συνύπαρξη των ανθρώπων που διαφέρουν ως προς την πολιτισμική καταγωγή τους (Σακελλαρίδης, 2003, σσ ). Καταλήγουμε, λοιπόν, στην σημαντικότητα και την ανάγκη της μουσικής στην εκπαίδευση, αφού τα αποτελέσματα που επιφέρει μπορούν να είναι μόνο θετικά και ευεργετικά για την προσωπικότητα και την ανάπτυξη ενός παιδιού. Πολλές αξίες σημαντικές για την ζωή του γενικότερα, μπορούν να επωφεληθούν από την προσφορά της μουσικής στην εκπαίδευση Ο ρόλος της μουσικής στο χώρο και στο αναλυτικό πρόγραμμα του νηπιαγωγείου Η μουσική στο νηπιαγωγείο βοηθάει σημαντικά την ολόπλευρη ανάπτυξη των παιδιών και τα βοηθάει να εκφραστούν στην καθημερινότητα τους με ποικίλους τρόπους. Οι μουσικές δραστηριότητες βοηθούν τα νήπια 19

20 να εκφράζονται και να επικοινωνούν συμπληρωματικά με το λόγο. Τα παιδιά μέσα από διάφορα ακούσματα, με τη σύνθεση και το τραγούδι εκφράζουν και κατανοούν τις μουσικές ιδέες (Διαφέρμου, Κουλούρη, Μπασαγιάννη, 2006, σ. 327). Είναι εύλογο λοιπόν, το μάθημα της μουσικής και για αυτό το λόγο αποτελεί και αναπόσπαστό κομμάτι του αναλυτικού προγράμματος της Γενικής Παιδαγωγικής (Καρτασίδου 2009, σ. 345). Βάσει του νόμου 1566/85 για την Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση η μουσική είναι μία διεθνής γλώσσα όπου δεν αποτελεί μόνο πολιτισμικό αγαθό αλλά περισσότερο ένα μέσο που επηρεάζει καταλυτικά τη συναισθηματική και την κοινωνική ζωή του ατόμου, αφού αφυπνίζει τη φαντασία, αναπτύσσει αισθήματα ζωτικής σημασίας, επιδρώντας στη ψυχοσύνθεση του παιδιού και συμβάλλει στην εξισορρόπηση και στην πολύπλευρη ανάπτυξη του. Συγκεκριμένα, ο ανθρωπολόγος Meriam ( ) αναφέρει δέκα λειτουργίες της μουσικής που την καθιστούν απαραίτητη στο χώρο της εκπαίδευσης. Συγκινησιακή έκφραση: περιγράφοντας την ως μία διέξοδο συγκινήσεων και έκφρασης ιδεών. Αισθητική ευχαρίστηση: προσδιορίζοντας σαν αισθητική εμπειρία. Διασκέδαση: Ο διαδεδομένος τύπος σε όλες τις κοινωνίες. Επικοινωνία: Δεν αναφέρεται μόνο στην λεκτική επικοινωνία αλλά και στην μη λεκτική. Συμβολική αντιπροσώπευση: χρήση συμβόλων και η εξοικείωση και κατανόηση αυτών. Φυσική αντίδραση: χρήση της μουσικής για τη συνοδεία δραστηριοτήτων. Επιβολή συμμόρφωσης στους νόμους: Σε πολλές κοινωνίες η μουσική καθοδηγεί τους ανθρώπους να λειτουργούν με συγκεκριμένους τρόπους απέναντι στους νόμους. Νομιμοποίηση των κοινωνικών και θρησκευτικών τελετών: Η παρουσία της μουσικής είναι αισθητή σε θρησκευτικές και εθνικές τελετές στις περισσότερες κοινωνίες. Παροχή συνέχεια και σταθερότητας του πολιτισμού: Μέσω της τοπικής μουσικής γίνονται αισθητές η κουλτούρα και οι γενικότερες αξίες του κάθε τόπου. Συνεισφορά της, στην ολοκλήρωση της κοινωνίας: η μουσική συμβάλλει στη συνοχή των ατόμων μίας κοινωνίας, (πχ. πολεμικά τραγούδια, τραγούδια δουλειάς, ειρήνης) (Παπαζάρης, 1991, σ. 74). Το Ελληνικό Αναλυτικό Πρόγραμμα πραγματοποίησε μία πρώτη προσπάθεια να εισάγει το γνωστικό αντικείμενο της μουσικής στο ενιαίο πρόγραμμα σπουδών για όλες τις βαθμίδες τις εκπαίδευσης. Το συγκεκριμένο μοντέλο Αναλυτικού προγράμματος, έχει ως αφετηρία σύνταξης το αγγλικό μοντέλο Swanwick (1979) περιέχοντας ως κύριους άξονες της μουσικής αγωγής, αυτούς που και ο ίδιος προτείνει, όπως της 20

21 «Σύνθεσης», των «Σπουδών πάνω στη μουσική», της «Κριτικής ακρόασης», των «Μουσικών δεξιοτήτων», και της «Μουσικής εκτέλεσης» (Δογάνη, 2012, σ. 105). Η φιλοσοφία της Πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης για το μάθημα της Μουσικής Αγωγής υποστηρίζει μία πολυδιάστατη ανάπτυξη των δημιουργικών δυνατοτήτων μέσα από ευχαρίστηση και σεβασμό για την προσωπικότητα κάθε μαθητή. Για το λόγο αυτό, η σύγχρονη διδακτική αναζητά τη παιδοκεντρική μάθηση για το γνωστικό αντικείμενο της μουσικής που βασίζεται στις αρχές της ελευθερίας, της αυτοδημιουργικότητας, της βιωματικής εμπειρίας και της διαθεματικότητας. Η σημερινή πραγματικότητα του ελληνικού σχολείου στο μάθημα της μουσικής διαφέρει αρκετές φορές και σημαντικά σε σχέση με τον αρχικό σχεδιασμό του Αναλυτικού Προγράμματος. Οι εκπαιδευτικοί πολλές φορές δείχνουν μη ευχαριστημένοι για τα αναλυτικά προγράμματα, τα μέσα και υλικά, τις αίθουσες διδασκαλίας, τις επιμορφώσεις που λαμβάνουν μέρος. Το ΔΕΠΠΣ (Διοικούσα Επιτροπή Πρότυπων Πειραματικών Σχολείων) περιέχει μία ασαφή εικόνα που δυσκολεύουν την επίτευξη των στόχων και την πετυχημένη διδασκαλία του εκπαιδευτικού. Δεν κινητοποιεί τα παιδιά σε ικανοποιητικό βαθμό για να προβληματιστούν και να οδηγηθούν στην εξερεύνηση και στην ανακάλυψη (Μουστάρδα, Πενεκέλη, 2010, σσ ). Το αναλυτικό πρόγραμμα σπουδών παρέχει μία δομημένη σειρά από στόχους, περιεχόμενα και ενδεικτικές δραστηριότητες (Καρτασίδου, 2009, σ.347).υπάρχουν πολλοί ορισμοί της έννοιας αναλυτικό πρόγραμμα που εξηγούν το ρόλο του. Μερικοί εκπαιδευτικοί ή διοικητικοί παράγοντες, το προσδιορίζουν ως περιεχόμενο και σύνολο δραστηριοτήτων που πρόκειται να υλοποιηθούν μέσα στη τάξη. Είναι απαραίτητο να υπάρχουν σωστά μελετημένα μαθήματα που να καλύπτουν τις διάφορες δραστηριότητες που είναι δυνατόν να συμβούν μέσα στη τάξη, αλλά το κύριο μέλημα των υπεύθυνων αυτού του τομέα, είναι να καθορίσουν τις διεργασίες που λαμβάνουν μέρος στην κάθε τάξη που προωθούν τη μάθηση, βασισμένη πάντα σε προκαθορισμένους στόχους και επιθυμητές εμπειρίες και όχι απλώς γιατί εμφανίζεται σε έναν οδηγό σπουδών (Παπαζαρής, 1991, σ. 71). Πιο συγκεκριμένα, στο αναλυτικό πρόγραμμα του Νηπιαγωγείου, οι στόχοι της Μουσικής Αγωγής ομαδοποιούνται ως εξής: Να προσεγγίσουν τα νήπια, βιωματικά και όχι μόνο θεωρητικά, τις βασικές λειτουργίες της μουσικής (ένταση, ηχόχρωμα, ρυθμός). Να εξοικειωθούν στη διάκριση της ταυτότητας των διάφορων μουσικών οργάνων και γενικά των μουσικών πηγών. Να μάθουν να ελέγχουν τη σχέση κίνησης χεριού και παραγωγής ήχου. Να καλλιεργούν τις φωνητικές τους δυνατότητες. 21

22 Να γνωρίσουν τα διάφορα είδη της μουσικής και να απολαμβάνουν την ευχαρίστηση του τραγουδιού. Να ανακαλύπτουν τις ποικίλες όψεις των αντικειμένων και των καταστάσεων και να τους αποδίδουν νέες σημασίες επενεργώντας πάνω τους κινητικά και νοητικά, ώστε να εκφράζονται με τρόπο δημιουργικό μέσα από τα τραγούδια, τα παιχνίδια-κατασκευές με ήχο, λόγο, κίνηση και να νιώθουν την χαρά της αυτοδημιουργίας (Σίμου, 2004, σ. 110) Ο εκπαιδευτικός οφείλει να παροτρύνει τα παιδιά να ασχολούνται με τη μουσική πράξη, να παράγουν δηλαδή τα νήπια μουσική είτε με τη φωνή τους είτε με τη χρήση απλών μουσικών οργάνων, αυτοσχέδιων ή κρουστών τύπου «ORFF». Όπως αναφέρει το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, τα νήπια ανεξάρτητα από το ταλέντο, μπορούν να κατανοήσουν και να ευχαριστηθούν την ενέργεια της μουσικής, (Σίμου, 2004, σ. 111). Επιπρόσθετα, η μουσική ως μορφή καλλιτεχνικής έκφρασης σε συνδυασμό με τα μουσικά παιχνίδια και τις δραστηριότητες αποτελεί ένα τρόπο μέσω του οποίου ο εκπαιδευτικός μπορεί να καλλιεργήσει ένα περιβάλλον συνεργατικής μάθησης με νόημα για το παιδί ιδιαίτερα στο χώρο του νηπιαγωγείου (Δογάνη, 2012, σ. 103). Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι τα τελευταία χρόνια εντάσσεται η μουσική αγωγή στο ωρολόγιο πρόγραμμα των ειδικών σχολείων αλλά και γενικότερα στο χώρο της Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης, με το ρόλο της μουσικής εκπαίδευσης ή της μουσικοθεραπείας (Καρτασίδου και Στάμου, 2006). Στο βιβλίο δραστηριοτήτων του Νηπιαγωγείου ( ) αναφέρονται εκτός από τους στόχους και κάποιες κατηγορίες δραστηριοτήτων. Α κατηγορία: Αναγνώριση ήχων. Στη κατηγορία αυτή περιγράφονται ομαδικές δραστηριότητες για την εξοικείωση με την έννοια του ηχοχρώματος, την αναγνώριση και την απομνημόνευση των ήχων, τη μίμηση ενός ηχητικού μοντέλου, τον συνδυασμό αναγνώρισης ήχων κι αντίληψης του ακριβούς ρυθμού επανάληψης ενός ήχου, την αναγνώριση φωνών (τονικό ύψος). Β κατηγορία: Ρυθμός- διάρκεια- τέμπο Η κατηγορία αυτή αφορά την εξοικείωση των παιδιών με διάφορα τέμπο και με την αναγνώριση, κατανόηση απλών ρυθμικών σχημάτων. Γ κατηγορία: Ένταση του Ήχου Η κατηγορία αυτή, περιλαμβάνει την εξοικείωση των παιδιών με κρουστά όργανα μαντεύοντας ήχους μέσα από τις διάφορες κινήσεις του μαέστρου. Στο ρόλο του μαέστρου είναι κάποιο παιδί μέσα από τη τάξη που πειραματίζεται με τις κινήσεις των χεριών του και προσπαθεί να καθοδηγήσει την υπόλοιπη μουσική ομάδα. Δ κατηγορία: Τονικό ύψος και ρυθμικά Μοτίβα 22

23 Στην κατηγορία αυτή η μουσική ομάδα εξοικειώνεται με τις μουσικές νότες. Ο εκπαιδευτικός παίζει τις μουσικές νότες σε ένα μουσικό όργανο και μέσα από δραστηριότητες ωθεί τα παιδιά να τις αναγνωρίσουν και να τις ξεχωρίσουν. Επίσης, τα παιδιά ακούν κομμάτια με διάφορα μοτίβα και θέματα και με τις κατάλληλες δραστηριότητες, κατανοούν και διακρίνουν κάθε φορά το μοτίβο και το θέμα που κυριαρχεί. Τέλος, μία άλλη κατηγορία που αναφέρεται στο βιβλίο δραστηριοτήτων του Νηπιαγωγείου, είναι η στοιχειώδη προσέγγιση της αμφίδρομης σχέσεις ήχων και γραφικής απεικόνισης τους, (χωρίς περιορισμούς σε συγκεκριμένο σύστημα μουσικής γραφής). Δεν απαιτείται στο νηπιαγωγείο κάποιο συγκεκριμένο σύστημα μουσικής γραφής. Υπάρχει όμως ένα σύστημα γραφής βάσει των σωματικών-κινητικών αντιδράσεων που τους προκαλεί το ηχητικό ερέθισμα (Σίμου, 2004, σσ ). Το αναλυτικό πρόγραμμα του Νηπιαγωγείου προβλέπει και παρουσιάζει και μουσικές κατασκευές από τα παιδιά με ήχο, λόγο και κίνηση που συνοδεύουν ένα παραμύθι, μία αυτοσχέδια ιστορία ή ένα ποίημα. Δίνονται στα παιδιά τα σωστά ερεθίσματα μέσα από ένα τραγούδι, μία παροιμία, ένα παραμύθι και παροτρύνονται να διαδραματίζουν ρόλους του μουσικοσυνθέτη και να επενδύουν στη μουσική και την κίνηση. Επιπλέον, στο βιβλίο δραστηριοτήτων του Νηπιαγωγείου (σ.454) υπάρχουν και προτεινόμενες κατασκευές μουσικών οργάνων, όπου τα νήπια μπορούν να φτιάξουν και να διακοσμήσουν τη μουσική γωνιά. Προτείνεται τέλος, η μουσική αγωγή να συνδυάζεται με την κινητική αγωγή των παιδιών μέσω των μουσικοκινητικών παιχνιδιών, των χορών και των αυτοσχεδασμών (Σίμου, 2004, σ. 116). Η Μουσική Αγωγή κατέχει στο νέο αναλυτικό πρόγραμμα του Νηπιαγωγείου μία θέση που της αρμόζει, χωρίς να υποβιβάζεται σε ένα ημίωρο εκμάθησης παιδικών τραγουδιών. Η θέση της αυτή στο νέο αναλυτικό πρόγραμμα, περιβάλλεται από πολλά θετικά στοιχεία. Χαρακτηρίζεται από διευρυμένες κατευθύνσεις σχετικά με τα μουσικά γνωστικά αντικείμενα. Έχει γραφεί με τρόπο τέτοιο ώστε να ενθαρρύνει τα νήπια να καλλιεργήσουν την ακουστική τους παρατήρηση, να μάθουν να αναγνωρίζουν ρυθμούς της φύσης, της ζωής και κατ επέκταση να δημιουργούν τα ίδια απλά ρυθμικά μοτίβα. Τα παιδιά εφαρμόζοντας αυτό το πρόγραμμα έρχονται σε επαφή με μουσικές έννοιες και εξοικειώνονται με τα χαρακτηριστικά αλλά και το παίξιμο μουσικών οργάνων. Μέσα από την ενεργητική μουσική ακρόαση διεγείρεται η φαντασία των παιδιών, καλλιεργείται το αισθητικό τους κριτήριο και αποκτούν πολλά μουσικά ακούσματα από διάφορα είδη μουσικής, αλλά και από άλλους λαούς (Σίμου, 2004, σ. 117). Η Μουσική Εκπαίδευση φαίνεται να διευρύνει τις γνώσεις των παιδιών ακόμη και σε άλλα γνωστικά αντικείμενα, όπου βελτιώνει τις αποδόσεις τους και απελευθερώνει το πνεύμα τους. 23

24 Πιο συγκεκριμένα, η μουσική επηρεάζει τη μάθηση στα παρακάτω διδακτικά αντικείμενα: Στα Μαθηματικά: Η ομαδοποίηση ρυθμικών αξιών είναι αριθμητική πράξη. Ο μαθητής μέσα από τη διδασκαλία των ρυθμικών αξιών κατανοεί βιωματικά και προσεγγίζει τις μαθηματικές πράξεις. Στη Γλώσσα: H ανάλυση μιας μουσικής σύνθεσης σε προφορικό λόγο ή σε γραπτό, (πχ. να εκφράζονται τα παιδιά για το πως νιώθουν όταν ακούν μουσικά κομμάτια διαφόρων ειδών). Στις Φυσικές Επιστήμες: Η μουσική, ως επιστήμη, πραγματεύεται τα γνωρίσματα του ήχου και τις παραμέτρους της ακουστικής (Edward, Bayless & Ramsey, 2012, σσ. 276). Στην Ιστορία: Κατά τη διδασκαλία της μουσικής, οι μαθητές μελετούν και μαθαίνουν τη ζωή και το έργο μεγάλων συνθετών. Κατανοούν την ουσία και το κοινωνικοπολιτιστικό πλαίσιο δημιουργίας ενός μουσικού αριστουργήματος και γνωρίζουν τις αντίστοιχες ιστορικές περιόδους. Η μουσική λειτουργεί ως καθοδηγητής των παιδιών για την ανακάλυψη γεγονότων της Αρχαιότητας, της Αναγέννησης, της εποχής του Μπαρόκ και του Ρομαντισμού και της σύγχρονης εποχής. Οι μουσικοί μέσα από κάθε κομμάτι τους, αποδίδουν με τον τρόπο τους την ιστορία και την εποχή που έχει γραφτεί το συγκεκριμένο έργο τους. Στη Γεωγραφία: Σε κάθε πολιτισμός της γης, η μουσική έχει τη μοναδικότητα της. Κάθε παραδοσιακή μουσική χρησιμοποιεί συγκεκριμένα ρυθμικά και ειδικές τονικότητες που πολλές φορές έχουν κοινή καταγωγή με αυτά άλλων λαών και τόπων. Η εκτέλεση μουσικών έργων από άλλες χώρες δημιουργεί περιέργεια για τους άλλους τόπους και πολιτισμούς και ανοίγει τους δρόμους για να γνωρίσουν τον κόσμο. Ξένες Γλώσσες: Η μουσική ορολογία που χρησιμοποιείται διεθνώς είναι στην ιταλική γλώσσα. Ταυτόχρονα, με ακούσματα τραγουδιών από άλλες χώρες τα παιδιά εξοικειώνονται με λέξεις από ξένες γλώσσες (Κοκκίδου, 2006, σσ. 6). -Στη Φυσική Αγωγή: Στη Μουσική Αγωγή, κατά τη διάρκεια διδασκαλίας τραγουδιών, τα παιδιά μπορούν να μάθουν, με τη βοήθεια του εκπαιδευτικού να χρησιμοποιούν ειδικούς μηχανισμούς της αναπνοής (διαφραγματική αναπνοή, κυκλική αναπνοή). Επίσης, με το παίξιμο των μουσικών οργάνων αναπτύσσονται κινητικές δεξιότητες (Παπαζήσης, Πατσαντζόπουλος & Μαγαλιού, 2007, σ. 185). Το σχολείο είναι ένας χώρος που το παιδί περνά καθημερινά πολλές ώρες, για αυτό πρέπει να δέχεται τα κατάλληλα ερεθίσματα και μέσα που θα το βοηθήσουν να ανακαλύψει, να αναπτύξει και να καλλιεργήσει τις κλίσεις του. Συναντάμε για ακόμη μία φορά τη σπουδαιότητα της μουσικής και την δικαιολογημένη θέση της στο χώρο της εκπαίδευσης. Άλλωστε, εάν ο πραγματικός σκοπός της σχολικής εκπαίδευσης είναι η καθολική και 24

25 σφαιρική μόρφωση του παιδιού, τότε οι τέχνες οφείλουν να θεωρούνται ουσιαστικό πεδίο γνώσης και όχι πολυτέλεια (Σίμου, 1997, σ. 10). 25

26 2. Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΚΙΝΗΣΗΣ 2.1 Η σημασία της κίνησης - ρυθμού στο παιδί Η μουσική και η κίνηση είναι αυτόνομες τέχνες με τις οποίες ο άνθρωπος μπορεί να εκφράσει τον εσωτερικό του κόσμου. Κάποιες φορές όμως στην ανθρώπινη έκφραση εμφανίζονται ως αλληλένδετες και χρησιμοποιούνται μαζί όπως γίνεται στο χορό. Για αυτό το λόγο, οι μουσικοπαιδαγωγοί της εποχή μας, κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η μουσική και η κίνηση είναι καλό να διδάσκονται ταυτόχρονα κατά τα πρώτα στάδια της μουσικής αγωγής των παιδιών (Σέργη, 2003, σ. 3). Από τις αρχές του 20 ου αιώνα ο Ελβετός συνθέτης και μουσικός Emile Jaques Dalcroze ( ) πίστευε ότι αν δε νιώθει το σώμα όλο το ρυθμό, ο μελλοντικός μουσικός θα υλοποιεί τη μουσική του μηχανικά, χωρίς συναίσθημα, με αποτέλεσμα να μη μπορέσει ποτέ να αναπτύξει την απαραίτητη δεκτικότητα και ανταπόκριση που είναι αναγκαίες για την πραγματική μουσικότητα. Ο συνθέτης μουσικοπαιδαγωγός Carl Orff ( ) θεωρεί ότι η εκμάθηση της μουσικής πρέπει να γίνεται μέσα από τη ρυθμισμένη κίνηση του σώματος και μέσα από το ρυθμό των λέξεων και του συνθετότερου λόγου. Η συνδυασμένη διδασκαλία μουσικής και κίνησης στα πρώτα στάδια της μουσικής αγωγής έχει ως στόχο να παροτρύνει το παιδί μέσα από τη κίνηση του σώματος και τη κίνηση των μυών του, να μπορέσει να κατανοήσει και να αναπτύξει καλύτερα τις βασικές μουσικές έννοιες (Σέργη, 2003, σ. 3). Η έννοια της κίνησης Όπως αναφέρει ο Emile Jaques Dalcroze «Τα νήπια νιώθουν ξεχωριστή ευτυχία όταν τους δίνεται η ευκαιρία να αποκριθούν στη μουσική με κινήσεις». Οι Edwards, Bayless και Ramsey (2010, σ. 199) επισημαίνουν ότι η κίνηση επιτρέπει την έκφραση ιδεών και της φαντασίας χωρίς τη χρήση λέξεων. Η κίνηση, λοιπόν, είναι ένας τρόπος έκφρασης, διασκέδασης, εκτόνωσης που βοηθάει την ολόπλευρη ανάπτυξης της αντίληψης. Η κίνηση αποτελεί επίσης, μία σημαντική πηγή απόλαυσης και ευχαρίστησης για τα παιδιά, που αρέσκονται να κινούνται ελεύθερα, με αυθόρμητες κινήσεις σε μουσικά ακούσματα και δείχνουν ευχαρίστηση στην απλή κίνηση σαν αυτοσκοπό (Σταυρίδης, 2001, σ. 98). Η κίνηση μέσα από τη μουσική είναι σπουδαίο να ξεκινάει από νωρίς στην προσχολική ηλικία. Σύμφωνα με Dalcroze (στο Edwards, Bayless και Ramsey, 2010, σ. 200) η κίνηση είναι ένας σημαντικός τρόπος να 26

27 κινητοποιήσουμε τα παιδιά να αγαπήσουν και να εκτιμήσουν τη μουσική. Οι περισσότεροι μουσικοί παιδαγωγοί θεωρούν ότι η μελέτη της κίνησης είναι η βάση της μουσικής ανάπτυξης και της σωστής φυσικής κατάστασης του ατόμου. Το άτομο όταν έρχεται στο κόσμο έχει μέσα του ένα «μηχανισμό», ο οποίος τροφοδοτεί όλες εκείνες τις λειτουργίες που τον κινητοποιούν στο να δέχεται και να αντιδρά σε ήχους προερχόμενους από το περιβάλλον του (Γαλάνη, 2010, σ. 23). Η μουσική και η κίνηση έχουν κάποια κοινά στοιχεία ή παράλληλα χαρακτηριστικά. Τα χαρακτηριστικά αυτά απεικονίζονται στο παρακάτω πίνακα (Σέργη, 2003, σσ ): Μουσική Χροιά: -Ποιότητα του ήχου -Ηχόχρωμα -Τρόπος παραγωγής του ήχου -πχ.legato: ενωμένοι ήχοι -πχ.staccato: κοφτοί ήχοι -πχ. έμφαση: τονισμένος ήχος Κίνηση Χροιά: -Ποιότητα κίνησης - είδος κίνησης -πχ. πήδημα, σύρσιμο -πχ. συνεχής ή κοφτή -πχ. κίνηση Ένταση: -Αλλαγή στην ένταση του ήχου -πχ. απαλά, δυνατά, Πολύ δυνατά, πολύ σιγά Βάρος: -Αλλαγή στην δύναμη που χρησιμοποιείται για την κίνηση και στο μέγεθος της κίνησης -πχ. δυνατές, ελαφριές, πλατειές 27

28 Χρόνος: -Αλλαγή στην ταχύτητα της μουσικής -πχ. γοργά, αργά, επιτάχυνση, επιβράδυνση, Παύση Χρόνος: -Αλλαγή στη ταχύτητα κίνησης -πχ. γοργή, αργή κίνηση επιτάχυνση, επιβράδυνση, Παύση Τονικότητα: Επίπεδα: -Αλλαγή στο ύψος του ήχου -Χαμηλοί -ψηλοί ήχοι -Αλλαγές επίπεδα -χαμηλό, μέσο, - ψηλο στα Φράση: Φράση: -Η σχέση των ήχων μεταξύ τους ως προς μία έννοια -Η ισορροπία των φράσεων με επανάληψη και αντίθεση -Ρυθμικά και Μελωδικά σχήματα -Η σχέση ατομικών κινήσεων ως προς μία έννοια -Η ισορροπία των φράσεων με επανάληψη και αντίθεση -Σχήματα σώματος και σχήματα στο χώρο Πίνακας 1. Παράλληλα χαρακτηριστικά της Μουσικής και της κίνησης. Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε τη φυσική ανάπτυξη κάθε ηλικίας και ανάλογα να διαλέγουμε τις κατάλληλες δραστηριότητες. Στην ηλικία των δύο ετών τα παιδιά έχουν την ικανότητα να εκτελούν μεγάλες κινήσεις στο χώρο (όπως περπάτημα και πηδήματα). Στα τρία με τέσσερα τους χρόνια τα παιδιά μπορούν να τρέχουν, να αναπηδούν και να περπατούν με μεγαλύτερη άνεση. Στα τέσσερα με πέντε μπορούν να κινούνται προς όλες τις κατευθύνσεις, μπρος και πίσω, να πετούν και να πιάνουν αντικείμενα, να ελέγχουν το ξεκίνημα και το σταμάτημα της κίνησης, να ισορροπούν τα διάφορα μέλη του σώματος τους, όπως το κεφάλι, πόδια και χέρια. Στη συνέχεια, αποκτάται και η ικανότητα για μικρότερες κινήσεις όπως το γράψιμο, αλλά και το παίξιμο οργάνων. Για αυτό το λόγο, στην προσχολική 28

Σχολική Μουσική Εκπαίδευση: αρχές, στόχοι, δραστηριότητες. Ζωή Διονυσίου

Σχολική Μουσική Εκπαίδευση: αρχές, στόχοι, δραστηριότητες. Ζωή Διονυσίου Σχολική Μουσική Εκπαίδευση: αρχές, στόχοι, δραστηριότητες Ζωή Διονυσίου Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά

Διαβάστε περισσότερα

Μουσική Αγωγή στην Προσχολική και Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση. Ζωή Διονυσίου

Μουσική Αγωγή στην Προσχολική και Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση. Ζωή Διονυσίου Μουσική Αγωγή στην Προσχολική και Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση Ζωή Διονυσίου Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά

Διαβάστε περισσότερα

Μουσική Παιδαγωγική Θεωρία και Πράξη

Μουσική Παιδαγωγική Θεωρία και Πράξη Μουσική Παιδαγωγική Θεωρία και Πράξη Σκοποί Στόχοι - Δραστηριότητες Ζωή Διονυσίου Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά

Διαβάστε περισσότερα

Ι.Ε.Κ. ΧΑΝΙΩΝ ΤΜΗΜΑ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΚΑΙ ΕΚΦΡΑΣΗΣ ΤΕΧΝΙΚΑ Α ΕΞΑΜΗΝΟ ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 2012-2013 ΜΑΘΗΜΑ 10

Ι.Ε.Κ. ΧΑΝΙΩΝ ΤΜΗΜΑ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΚΑΙ ΕΚΦΡΑΣΗΣ ΤΕΧΝΙΚΑ Α ΕΞΑΜΗΝΟ ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 2012-2013 ΜΑΘΗΜΑ 10 Ι.Ε.Κ. ΧΑΝΙΩΝ ΤΜΗΜΑ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΚΑΙ ΕΚΦΡΑΣΗΣ ΤΕΧΝΙΚΑ Α ΕΞΑΜΗΝΟ ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 2012-2013 ΜΑΘΗΜΑ 10 ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΕΣ ΔΑΣΚΑΛΑΚΗ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ ΠΕΚΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ Μουσικοκινητική

Διαβάστε περισσότερα

Πρωινό γεύμα και υγιεινή σώματος στην τουαλέτα.

Πρωινό γεύμα και υγιεινή σώματος στην τουαλέτα. Προσέλευση νηπίων και αυθόρμητες δραστηριότητες στις οργανωμένες γωνιές της τάξης. Το ελεύθερο παιχνίδι είτε ατομικό,είτε ομαδικό σε ελκυστικά οργανωμένες γωνιές επιτρέπει στα παιδιά να χρησιμοποιούν δημιουργικά

Διαβάστε περισσότερα

Δ Φάση Επιμόρφωσης. Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Γραφείο Διαμόρφωσης Αναλυτικών Προγραμμάτων. 15 Δεκεμβρίου 2010

Δ Φάση Επιμόρφωσης. Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Γραφείο Διαμόρφωσης Αναλυτικών Προγραμμάτων. 15 Δεκεμβρίου 2010 Επιμόρφωση Εκπαιδευτικών Δημοτικής, Προδημοτικής και Ειδικής Εκπαίδευσης για τα νέα Αναλυτικά Προγράμματα (21-22 Δεκεμβρίου 2010 και 7 Ιανουαρίου 2011) Δ Φάση Επιμόρφωσης Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού

Διαβάστε περισσότερα

Μουσικοκινητική Αγωγή

Μουσικοκινητική Αγωγή Μουσικοκινητική Αγωγή Τι είναι η Μουσικοκινητική Αγωγή Αρχές της Μουσικοκινητικής Αγωγής (Carl Orff) Παιδαγωγικές βάσεις της Μουσικοκινητικής Αγωγής Ποιοι οι στόχοι της Μουσικοκινητικής Αγωγής Αυτοσχεδιασμός

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΣΧΕΔΙΟ ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ. Α τάξης Γυμνασίου

ΠΡΟΣΧΕΔΙΟ ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ. Α τάξης Γυμνασίου ΠΡΟΣΧΕΔΙΟ ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Α τάξης Γυμνασίου 1 Η ΜΟΡΦΗ ΤΟΥ ΑΝΑΛΥΤΙΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ Γενικοί Στόχοι Ειδικοί Στόχοι Α. ΣΤΟΧΟΙ Β. ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟΝ/ ΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ και Γ. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Δ. ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ Ε.

Διαβάστε περισσότερα

Μοναδικά εκπαιδευτικά προγράμματα για τη συναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών

Μοναδικά εκπαιδευτικά προγράμματα για τη συναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών Μοναδικά εκπαιδευτικά προγράμματα για τη συναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών Γιατί ακόμα και όταν η αγάπη είναι δεδομένη, η επικοινωνία είναι κάτι που μαθαίνεται* *Προγράμματα βασισμένα στην «Επικοινωνία

Διαβάστε περισσότερα

«ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ: Προσθέτει χρόνια στη ζωή αλλά και ζωή στα χρόνια»

«ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ: Προσθέτει χρόνια στη ζωή αλλά και ζωή στα χρόνια» «ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ: Προσθέτει χρόνια στη ζωή αλλά και ζωή στα χρόνια» 1 ο Γενικό Λύκειο Πάτρας Ερευνητική Εργασία Β Τάξης Σχολικού έτους 2012-2013 Ομάδα Ε Ας φανταστούμε μία στιγμή το σχολείο των ονείρων μας.

Διαβάστε περισσότερα

Παρουσίαση των σκοπών και των στόχων...35. Ημερήσια πλάνα...53

Παρουσίαση των σκοπών και των στόχων...35. Ημερήσια πλάνα...53 Πίνακας Περιεχομένων Εισαγωγή... 5 Κεφάλαιο 1 Πώς μαθαίνουν τα παιδιά προσχολικής ηλικίας...11 Η Φυσική Αγωγή στην προσχολική ηλικία...14 Σχέση της Φυσικής Αγωγής με τους τομείς ανάπτυξης του παιδιού...16

Διαβάστε περισσότερα

Μουσική Παιδαγωγική. Μουσικοκινητική Αγωγή. Α εξάμηνο Θεωρία. Εισαγωγικές έννοιες μουσικής παιδαγωγικής. Τι είναι Μουσική Παιδαγωγική

Μουσική Παιδαγωγική. Μουσικοκινητική Αγωγή. Α εξάμηνο Θεωρία. Εισαγωγικές έννοιες μουσικής παιδαγωγικής. Τι είναι Μουσική Παιδαγωγική Μουσικοκινητική Αγωγή Α εξάμηνο Θεωρία Μίχα Παρασκευή, PhD Μουσικολόγος, Μουσικοπαιδαγωγός 1 Μουσικοκινητική Αγωγή (Θ) - ΜΙΧΑ Παρασκευή 1 Μουσική Παιδαγωγική Εισαγωγικές έννοιες μουσικής παιδαγωγικής Μουσικοκινητική

Διαβάστε περισσότερα

Ρυθµός Κίνηση Χορός Ενοποίηση µουσικοκινητικής αγωγής - χορού. ρ. Απόστολος Ντάνης Σχολικός Σύµβουλος Φ.Α.

Ρυθµός Κίνηση Χορός Ενοποίηση µουσικοκινητικής αγωγής - χορού. ρ. Απόστολος Ντάνης Σχολικός Σύµβουλος Φ.Α. Ρυθµός Κίνηση Χορός Ενοποίηση µουσικοκινητικής αγωγής - χορού στα δηµοτικά σχολεία µε Ε.Α.Ε.Π. ρ. Απόστολος Ντάνης Σχολικός Σύµβουλος Φ.Α. Η θεµατική ενότητα «ρυθµός-κίνηση-χορός» στη σχολική Φυσική Αγωγή

Διαβάστε περισσότερα

Ελένη Μοσχοβάκη Σχολική Σύμβουλος 47ης Περιφέρειας Π.Α.

Ελένη Μοσχοβάκη Σχολική Σύμβουλος 47ης Περιφέρειας Π.Α. Ελένη Μοσχοβάκη Σχολική Σύμβουλος 47ης Περιφέρειας Π.Α. Τι θα Δούμε. Γιατί αλλάζει το Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών. Παιδαγωγικό πλαίσιο του νέου Α.Π.Σ. Αρχές του νέου Α.Π.Σ. Μαθησιακές περιοχές του νέου

Διαβάστε περισσότερα

Ν Η Π Ι Α Γ Ω Γ Ε Ι Ο

Ν Η Π Ι Α Γ Ω Γ Ε Ι Ο ΙΔΙΩΤΙΚΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ «Ο ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ» Ν Η Π Ι Α Γ Ω Γ Ε Ι Ο ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ Α. ΣΚΟΠΟΣ ΤΟΥ ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟΥ Σκοπός του Νηπιαγωγείου είναι να βοηθήσει τα παιδιά να αναπτυχθούν σωματικά, συναισθηματικά,

Διαβάστε περισσότερα

Σχολική Μουσική Εκπαίδευση: αρχές, στόχοι, δραστηριότητες. Ζωή Διονυσίου

Σχολική Μουσική Εκπαίδευση: αρχές, στόχοι, δραστηριότητες. Ζωή Διονυσίου Σχολική Μουσική Εκπαίδευση: αρχές, στόχοι, δραστηριότητες Ζωή Διονυσίου Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑ ΘΕΑΤΡΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ Ι. ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΚΑΙ ΔΟΜΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ

ΜΑΘΗΜΑ ΘΕΑΤΡΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ Ι. ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΚΑΙ ΔΟΜΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΜΑΘΗΜΑ ΘΕΑΤΡΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ Ι. ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΚΑΙ ΔΟΜΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ Το μάθημα της Θεατρικής Αγωγής θα διδάσκεται από φέτος στην Ε και Στ Δημοτικού. Πρόκειται για μάθημα βιωματικού χαρακτήρα, με κύριο

Διαβάστε περισσότερα

14:00 14:10 μ.μ. Απογευματινό κολατσιό

14:00 14:10 μ.μ. Απογευματινό κολατσιό 7:00 9:00 π.μ. Φύλαξη 9:00 9:10 π.μ. Υποδοχή μαθητών - μαθητριών 9:10 9:45 π.μ. Ομαδική δραστηριότητα (Συζήτηση Πειράματα- Μαθηματικά- Λογοτεχνία) 9:45 10:10 π.μ. Πρόγευμα 10:10 11:00 π.μ. Διάλειμμα (Στην

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ (ΑΠΣ) 1. Ειδικοί σκοποί. Σωματικός τομέας (Ψυχοκινητικός)

ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ (ΑΠΣ) 1. Ειδικοί σκοποί. Σωματικός τομέας (Ψυχοκινητικός) ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ (ΑΠΣ) ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ Ι. Α'- Β' ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ 1. Ειδικοί σκοποί Ανάπτυξη των αντιληπτικών ικανοτήτων: κιναισθητική αντίληψη, οπτική αντίληψη, ακουστική αντίληψη, αντίληψη μέσω της

Διαβάστε περισσότερα

από ευχάριστες δραστηριότητες, όπως εκείνες της προανάγνωσης,, ενώ παράλληλα συνειδητοποιούν το φωνημικό χαρακτήρα της γλώσσας και διακρίνουν τα

από ευχάριστες δραστηριότητες, όπως εκείνες της προανάγνωσης,, ενώ παράλληλα συνειδητοποιούν το φωνημικό χαρακτήρα της γλώσσας και διακρίνουν τα ΔΕΥΤΕΡΑ Προσέλευση νηπίων και αυθόρμητες δραστηριότητες στις οργανωμένες γωνιές της τάξης. Το ελεύθερο παιχνίδι είτε ατομικό,είτε ομαδικό σε ελκυστικά οργανωμένες γωνιές επιτρέπει στα παιδιά να χρησιμοποιούν

Διαβάστε περισσότερα

12 Ο ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΣ ΧΟΡΟΣ στην εκπαιδευση

12 Ο ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΣ ΧΟΡΟΣ στην εκπαιδευση προλογοσ Το βιβλίο αυτό αποτελεί καρπό πολύχρονης ενασχόλησης με τη θεωρητική μελέτη και την πρακτική εφαρμογή του παραδοσιακού χορού και γράφτηκε με την προσδοκία να καλύψει ένα κενό όσον αφορά το αντικείμενο

Διαβάστε περισσότερα

Ελληνικό Παιδικό Μουσείο Κυδαθηναίων 14, 105 58 Αθήνα Τηλ.: 2103312995, Fax: 2103241919 E-Mail: info@hcm.gr, www.hcm.gr

Ελληνικό Παιδικό Μουσείο Κυδαθηναίων 14, 105 58 Αθήνα Τηλ.: 2103312995, Fax: 2103241919 E-Mail: info@hcm.gr, www.hcm.gr Ελληνικό Παιδικό Μουσείο Κυδαθηναίων 14, 105 58 Αθήνα Τηλ.: 2103312995, Fax: 2103241919 E-Mail: info@hcm.gr, www.hcm.gr Το έργο υλοποιείται με δωρεά από το Σύντομη περιγραφή Το Ελληνικό Παιδικό Μουσείο

Διαβάστε περισσότερα

ΕΥΤΕΡΑ Προσέλευση νηπίων και αυθόρμητες δραστηριότητες στις οργανωμένες γωνιές της τάξης: Κολύμβηση/ Φυσική αγωγή:

ΕΥΤΕΡΑ Προσέλευση νηπίων και αυθόρμητες δραστηριότητες στις οργανωμένες γωνιές της τάξης: Κολύμβηση/ Φυσική αγωγή: ΕΥΤΕΡΑ * Προσέλευση νηπίων και αυθόρμητες δραστηριότητες στις οργανωμένες γωνιές της τάξης: Το ελεύθερο παιχνίδι είτε ατομικό, είτε ομαδικό σε ελκυστικά οργανωμένες γωνιές επιτρέπει στα παιδιά να αναπτύσσονται,

Διαβάστε περισσότερα

ΡΟΜΠΟΤΙΚΗ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

ΡΟΜΠΟΤΙΚΗ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΡΟΜΠΟΤΙΚΗ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Γιατί η Ρομποτική στην Εκπαίδευση; A) Τα παιδιά όταν σχεδιάζουν, κατασκευάζουν και προγραμματίζουν ρομπότ έχουν την ευκαιρία να μάθουν παίζοντας και να αναπτύξουν δεξιότητες Η

Διαβάστε περισσότερα

Διήμερο εκπαιδευτικού επιμόρφωση Μέθοδος project στο νηπιαγωγείο. Έλενα Τζιαμπάζη Νίκη Χ γαβριήλ-σιέκκερη

Διήμερο εκπαιδευτικού επιμόρφωση Μέθοδος project στο νηπιαγωγείο. Έλενα Τζιαμπάζη Νίκη Χ γαβριήλ-σιέκκερη Διήμερο εκπαιδευτικού επιμόρφωση Μέθοδος project στο νηπιαγωγείο Έλενα Τζιαμπάζη Νίκη Χ γαβριήλ-σιέκκερη Δομή επιμόρφωσης 1 η Μέρα Γνωριμία ομάδας Παρουσίαση θεωρητικού υποβάθρου Προσομοίωση : α) Επιλογή

Διαβάστε περισσότερα

ΜΟΥΣΙΚΟΚΙΝΗΤΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΚΗ ΠΡΑΞΗ. Εισηγήτρια : Ζέρβα Ζ. Αντιγόνη καθηγήτρια φυσικής αγωγής

ΜΟΥΣΙΚΟΚΙΝΗΤΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΚΗ ΠΡΑΞΗ. Εισηγήτρια : Ζέρβα Ζ. Αντιγόνη καθηγήτρια φυσικής αγωγής ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΚΗ ΠΡΑΞΗ Εισηγήτρια : Ζέρβα Ζ. Αντιγόνη καθηγήτρια φυσικής αγωγής ΣΚΟΠΟΣ Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η καταγραφή των απόψεων σχετικά µε το µάθηµα της φυσικής αγωγής σε δηµοτικά σχολεία

Διαβάστε περισσότερα

Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Αθήνας

Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Αθήνας Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Αθήνας Τμήμα Ιατρικών εργαστηρίων & Προσχολικής Αγωγής Συντονίστρια: Επίκουρη Καθηγήτρια, Ελένη Μουσένα [Σύγχρονες Τάσεις στην Παιδαγωγική Επιστήμη] «Παιδαγωγικά μέσω Καινοτόμων

Διαβάστε περισσότερα

«Ανακαλύπτοντας τους αρχαιολογικούς θησαυρούς της Επαρχίας Ελασσόνας»- Μια διδακτική προσέγγιση

«Ανακαλύπτοντας τους αρχαιολογικούς θησαυρούς της Επαρχίας Ελασσόνας»- Μια διδακτική προσέγγιση «Ανακαλύπτοντας τους αρχαιολογικούς θησαυρούς της Επαρχίας Ελασσόνας»- Μια διδακτική προσέγγιση Μαρία Θ. Παπαδοπούλου, PhD Σχολική Σύμβουλος 6 ης Περιφέρειας Π.Ε. ν. Λάρισας Ελασσόνα, 7 Νοεμβρίου 2015

Διαβάστε περισσότερα

Ελληνικό Παιδικό Μουσείο Κυδαθηναίων 14, 105 58 Αθήνα Τηλ.: 2103312995, Fax: 2103241919 E-Mail: info@hcm.gr, www.hcm.gr

Ελληνικό Παιδικό Μουσείο Κυδαθηναίων 14, 105 58 Αθήνα Τηλ.: 2103312995, Fax: 2103241919 E-Mail: info@hcm.gr, www.hcm.gr Ελληνικό Παιδικό Μουσείο Κυδαθηναίων 14, 105 58 Αθήνα Τηλ.: 2103312995, Fax: 2103241919 E-Mail: info@hcm.gr, www.hcm.gr Το έργο υλοποιείται με δωρεά από το ΕΠΜ_2014 Εκπαιδευτικό Έργο «Το Κινητό Μουσείο»

Διαβάστε περισσότερα

Ενίσχυση ομαδικότητας στην τάξη μέσα από μουσικές ρουτίνες

Ενίσχυση ομαδικότητας στην τάξη μέσα από μουσικές ρουτίνες Διήμερο Εκπαιδευτικού Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Ενίσχυση ομαδικότητας στην τάξη μέσα από μουσικές ρουτίνες Μαρία Δημοσθένους Μουσικοπαιδαγωγός Email: amusedcy@gmail.com Που συναντάμε τη μουσική σήμερα; Μουσική

Διαβάστε περισσότερα

Τμήμα: Προσχολικής & Πρωτοβάθμιας Φωκίδας. Φορέας ιεξαγωγής: ΠΕΚ Λαμίας Συντονιστής: ημητρακάκης Κωνσταντίνος Τηλέφωνο:

Τμήμα: Προσχολικής & Πρωτοβάθμιας Φωκίδας. Φορέας ιεξαγωγής: ΠΕΚ Λαμίας Συντονιστής: ημητρακάκης Κωνσταντίνος Τηλέφωνο: Τμήμα: Προσχολικής & Πρωτοβάθμιας Φωκίδας Φορέας ιεξαγωγής: ΠΕΚ Λαμίας Συντονιστής: ημητρακάκης Κωνσταντίνος Τηλέφωνο: 2231081842 Χώρος υλοποίησης: ΕΚΦΕ Φωκίδας Υπεύθυνος: Μπεμπή Ευαγγελία Τηλέφωνο επικοινωνίας:

Διαβάστε περισσότερα

Στυλιανός Βγαγκές - Βάλια Καλογρίδη. «Καθολικός Σχεδιασμός και Ανάπτυξη Προσβάσιμου Ψηφιακού Εκπαιδευτικού Υλικού» -Οριζόντια Πράξη με MIS

Στυλιανός Βγαγκές - Βάλια Καλογρίδη. «Καθολικός Σχεδιασμός και Ανάπτυξη Προσβάσιμου Ψηφιακού Εκπαιδευτικού Υλικού» -Οριζόντια Πράξη με MIS Εκπαιδευτικό υλικό βιωματικών δραστηριοτήτων και Θεατρικού Παιχνιδιού για την ευαισθητοποίηση μαθητών, εκπαιδευτικών και γονέων καθώς και για την καλλιέργεια ενταξιακής κουλτούρας στα σχολικά πλαίσια Στυλιανός

Διαβάστε περισσότερα

ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ

ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ ΟΛΥΜΠΙΑΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ Morela Eri, PhD Έννοια της Ολυμπιακής Παιδείας Μορφωτική διαδικασία που αποσκοπεί στην αγωγή των νέων σύμφωνα

Διαβάστε περισσότερα

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΑΡΟΙΚΙΑΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ (ΕΠΣ) Μαρία Παντελή-Παπαλούκα Επιθεωρήτρια σχολείων Προϊστάμενη Κυπριακής Εκπαιδευτικής Αποστολής Σύμβουλος Εκπαίδευσης Κυπριακής Υπάτης Αρμοστείας

Διαβάστε περισσότερα

Επιστημονική ομάδα - συνεργάτες

Επιστημονική ομάδα - συνεργάτες Επιστημονική ομάδα - συνεργάτες Ομάδα εκπόνησης της προσπάθειας Την ιδέα για τη συγγραφή των βιβλίων Η Φυσική Αγωγή στην Αρχή του 21ου Αιώνα: Σκοποί-Στόχοι-Επιδιώξεις, 1) Θεωρητικές προσεγγίσεις, 2) στην

Διαβάστε περισσότερα

Αναγνωρίζοντας το Μουσικό Ταλέντο. Είναι απόλυτα γνωστή και δεκτή η αντίληψη ότι το ταλέντο είναι

Αναγνωρίζοντας το Μουσικό Ταλέντο. Είναι απόλυτα γνωστή και δεκτή η αντίληψη ότι το ταλέντο είναι Αναγνωρίζοντας το Μουσικό Ταλέντο Μπορούμε να αναγνωρίσουμε το Μουσικό ταλέντο; Είναι απόλυτα γνωστή και δεκτή η αντίληψη ότι το ταλέντο είναι δύσκολο να αναγνωριστεί και να μετρηθεί στις τέχνες. Ο λόγος

Διαβάστε περισσότερα

Τα Διδακτικά Σενάρια και οι Προδιαγραφές τους. του Σταύρου Κοκκαλίδη. Μαθηματικού

Τα Διδακτικά Σενάρια και οι Προδιαγραφές τους. του Σταύρου Κοκκαλίδη. Μαθηματικού Τα Διδακτικά Σενάρια και οι Προδιαγραφές τους του Σταύρου Κοκκαλίδη Μαθηματικού Διευθυντή του Γυμνασίου Αρχαγγέλου Ρόδου-Εκπαιδευτή Στα προγράμματα Β Επιπέδου στις ΤΠΕ Ορισμός της έννοιας του σεναρίου.

Διαβάστε περισσότερα

ΟΛΟΗΜΕΡΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΔΙΑΚΟΓΕΩΡΓΙΟΥ ΑΡΧΟΝΤΟΥΛΑ ΣΧΟΛΙΚΗ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ 2 ΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΠΕΡΦΕΡΕΙΑΣ ΣΑΜΟΥ

ΟΛΟΗΜΕΡΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΔΙΑΚΟΓΕΩΡΓΙΟΥ ΑΡΧΟΝΤΟΥΛΑ ΣΧΟΛΙΚΗ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ 2 ΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΠΕΡΦΕΡΕΙΑΣ ΣΑΜΟΥ ΟΛΟΗΜΕΡΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΔΙΑΚΟΓΕΩΡΓΙΟΥ ΑΡΧΟΝΤΟΥΛΑ ΣΧΟΛΙΚΗ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ 2 ΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΠΕΡΦΕΡΕΙΑΣ ΣΑΜΟΥ Το σχολείο, ως ένας κατεξοχήν κοινωνικός θεσμός, δεν μπορεί να παραμείνει αναλλοίωτο μπροστά στις ραγδαίες

Διαβάστε περισσότερα

ΔΕΠΠΣ. ΔΕΠΠΣ και ΝΕΑ ΒΙΒΛΙΑ

ΔΕΠΠΣ. ΔΕΠΠΣ και ΝΕΑ ΒΙΒΛΙΑ ΔΕΠΠΣ ΔΕΠΠΣ και ΝΕΑ ΒΙΒΛΙΑ Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών ΔΕΠΠΣ Φ.Ε.Κ., 303/13-03-03, τεύχος Β Φ.Ε.Κ., 304/13-03-03, τεύχος Β Ποιοι λόγοι οδήγησαν στην σύνταξη των ΔΕΠΠΣ Γενικότερες ανάγκες

Διαβάστε περισσότερα

Οι Πολλαπλές Λειτουργίες της Μουσικής στην Εκπαίδευση

Οι Πολλαπλές Λειτουργίες της Μουσικής στην Εκπαίδευση Οι Πολλαπλές Λειτουργίες της Μουσικής στην Εκπαίδευση Οι Πολλαπλές Λειτουργίες της Μουσικής στην Εκπαίδευση ΑΝΟΙΚΤΟ ΙΔΡΥΜΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ 2018-19 ΟΔΗΓΟΣ ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗΣ Βιωματικό Πρόγραμμα Επιμόρφωσης: Οι Πολλαπλές

Διαβάστε περισσότερα

Μάθηση & διδασκαλία στην προσχολική εκπαίδευση: βασικές αρχές

Μάθηση & διδασκαλία στην προσχολική εκπαίδευση: βασικές αρχές Μάθηση & διδασκαλία στην προσχολική εκπαίδευση: βασικές αρχές Σκοποί ενότητας Να συζητηθούν βασικές παιδαγωγικές αρχές της προσχολικής εκπαίδευσης Να προβληματιστούμε για τους τρόπους με τους οποίους μπορεί

Διαβάστε περισσότερα

1o ΣΥΝΕ ΡΙΟ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΛΕΥΚΩΣΙΑ 7 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2006 «ΣΩΣΤΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΙΣΟΡΡΟΠΗΜΕΝΑ ΑΤΟΜΑ ΥΓΙΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΝΕΟΥΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΚΥΠΡΟΥ»

1o ΣΥΝΕ ΡΙΟ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΛΕΥΚΩΣΙΑ 7 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2006 «ΣΩΣΤΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΙΣΟΡΡΟΠΗΜΕΝΑ ΑΤΟΜΑ ΥΓΙΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΝΕΟΥΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΚΥΠΡΟΥ» 1o ΣΥΝΕ ΡΙΟ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΛΕΥΚΩΣΙΑ 7 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2006 «ΣΩΣΤΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΙΣΟΡΡΟΠΗΜΕΝΑ ΑΤΟΜΑ ΥΓΙΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΝΕΟΥΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΚΥΠΡΟΥ» ΕΥΑ ΝΕΟΦΥΤΟΥ Βοηθός ιευθύντρια Σχολείων Μέσης Εκπαίδευσης

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΑΣΕΠ ΝΗΠΙΑΓΩΓΩΝ

ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΑΣΕΠ ΝΗΠΙΑΓΩΓΩΝ ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΑΣΕΠ ΝΗΠΙΑΓΩΓΩΝ Στις ερωτήσεις πολλαπλών επιλογών για την ειδικότητα των νηπιαγωγών των εκπαιδευτικών πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη έμφαση, ακριβώς λόγω του μεγάλου ανταγωνισμού και των υψηλών βαθμολογιών

Διαβάστε περισσότερα

Εκπαιδευτικά Παιχνίδια για παιδιά στη φύση

Εκπαιδευτικά Παιχνίδια για παιδιά στη φύση Εκπαιδευτικά Παιχνίδια για παιδιά στη φύση Πληροφορίες για την οργάνωση σχολικών εκδρομών περιβαλλοντικής εκπαίδευσης Kids And Nature Περιβαλλοντική Εκπαίδευση Ψυχαγωγία Φροντίδα Δημιουργική Απασχόληση

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΤΕΣ ΜΕ ΧΡΟΝΙΑ ΝΟΣΗΜΑΤΑ ΚΑΙ Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΩΝ ΤΗΣ ΣΥΝΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ

ΜΑΘΗΤΕΣ ΜΕ ΧΡΟΝΙΑ ΝΟΣΗΜΑΤΑ ΚΑΙ Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΩΝ ΤΗΣ ΣΥΝΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΜΑΘΗΤΕΣ ΜΕ ΧΡΟΝΙΑ ΝΟΣΗΜΑΤΑ ΚΑΙ Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΩΝ ΤΗΣ ΣΥΝΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ Κων/νος Καλέμης, Άννα Κωσταρέλου, Μαρία Αγγελική Καλέμη Εισαγωγή H σύγχρονη τάση που επικρατεί

Διαβάστε περισσότερα

Φορέας ιεξαγωγής: ΠΕΚ Λαμίας Συντονιστής: Σπυριδούλα Κατσιφή - Χαραλαμπίδη Τηλέφωνο:

Φορέας ιεξαγωγής: ΠΕΚ Λαμίας Συντονιστής: Σπυριδούλα Κατσιφή - Χαραλαμπίδη Τηλέφωνο: Τμήμα: Προσχολικής Πρωτοβάθμιας ευτεροβάθμιας Λιβαδειάς Φορέας ιεξαγωγής: ΠΕΚ Λαμίας Συντονιστής: Σπυριδούλα Κατσιφή - Χαραλαμπίδη Τηλέφωνο: 22610-81826 Χώρος υλοποίησης: 1 ο ημοτικό Σχολείο Λιβαδειάς

Διαβάστε περισσότερα

ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΦΡΟΝΤΙΣΤΩΝ ΕΛΛΑΔΟΣ (Ο.Ε.Φ.Ε.) ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ 2019 A ΦΑΣΗ

ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΦΡΟΝΤΙΣΤΩΝ ΕΛΛΑΔΟΣ (Ο.Ε.Φ.Ε.) ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ 2019 A ΦΑΣΗ ΤΑΞΗ: ΜΑΘΗΜΑ: B ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ / ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Ημερομηνία: Σάββατο 5 Ιανουαρίου 2019 Διάρκεια Εξέτασης: 3 ώρες ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α. Ο συγγραφέας αναφέρεται στη φυσιογνωμία και στον ρόλο

Διαβάστε περισσότερα

Κάθε επιλογή, κάθε ενέργεια ή εκδήλωση του νηπιαγωγού κατά τη διάρκεια της εκπαιδευτικής διαδικασίας είναι σε άμεση συνάρτηση με τις προσδοκίες, που

Κάθε επιλογή, κάθε ενέργεια ή εκδήλωση του νηπιαγωγού κατά τη διάρκεια της εκπαιδευτικής διαδικασίας είναι σε άμεση συνάρτηση με τις προσδοκίες, που ΕΙΣΑΓΩΓΗ Οι προσδοκίες, που καλλιεργούμε για τα παιδιά, εμείς οι εκπαιδευτικοί, αναφέρονται σε γενικά κοινωνικά χαρακτηριστικά και παράλληλα σε ατομικά ιδιοσυγκρασιακά. Τέτοια γενικά κοινωνικο-συναισθηματικά

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΓΥΜΝΑΣΤΙΚΗ

ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΓΥΜΝΑΣΤΙΚΗ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΓΥΜΝΑΣΤΙΚΗ Ενότητα 5. Η κατανόηση αντίληψη του ρυθμού: Εκμάθηση βασικών στοιχείων του ρυθμού και της μουσικής Μπαρκούκης Βασίλειος

Διαβάστε περισσότερα

Προσέλευση μαθητών. Πρωινή προσευχή.

Προσέλευση μαθητών. Πρωινή προσευχή. Προσέλευση μαθητών. Κολύμβηση Φυσική Αγωγή. Τα παιδιά χωρίζονται σε ομάδες υπό την επίβλεψη έμπειρων γυμναστών και κάνουν ασκήσεις για την καλύτερη φυσική κατάστασή τους και παιχνίδια ομαδικότητας, συνεργασίας

Διαβάστε περισσότερα

Εφαρμογή Προγράμματος Αγωγής Στοματικής Υγείας»

Εφαρμογή Προγράμματος Αγωγής Στοματικής Υγείας» «Πρακτική Εφαρμογή Προγράμματος Αγωγής Στοματικής Υγείας» Ματίνα Στάππα, Οδοντίατρος Διδάκτωρ Ιατρικής Σχολής Παν/μίου Αθηνών Πάρεδρος Αγωγής Υγείας Παιδαγωγικού Ινστιτούτου Η εφαρμογή των προγραμμάτων

Διαβάστε περισσότερα

Προσέλευση μαθητών, ελεύθερες δραστηριότητες. Τα παιδιά απασχολούνται με οικοδομικό υλικό (τουβλάκια, κ.λπ.), πλαστελίνη, παζλ, ζωγραφική κ.ά.

Προσέλευση μαθητών, ελεύθερες δραστηριότητες. Τα παιδιά απασχολούνται με οικοδομικό υλικό (τουβλάκια, κ.λπ.), πλαστελίνη, παζλ, ζωγραφική κ.ά. Τα παιδιά απασχολούνται με οικοδομικό υλικό (τουβλάκια, κ.λπ.), πλαστελίνη, παζλ, ζωγραφική κ.ά. Τουαλέτα, υγιεινή, πρωινό. Πρωινή προσευχή, ημερολόγιο, αναφορά στο θέμα εβδομάδας. Πρόκειται για τη θεματική

Διαβάστε περισσότερα

Χρήστος Μαναριώτης Σχολικός Σύμβουλος 4 ης Περιφέρειας Ν. Αχαϊας Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ ΣΚΕΦΤΟΜΑΙ ΚΑΙ ΓΡΑΦΩ ΣΤΗΝ Α ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ

Χρήστος Μαναριώτης Σχολικός Σύμβουλος 4 ης Περιφέρειας Ν. Αχαϊας Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ ΣΚΕΦΤΟΜΑΙ ΚΑΙ ΓΡΑΦΩ ΣΤΗΝ Α ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ ΣΚΕΦΤΟΜΑΙ ΚΑΙ ΓΡΑΦΩ ΣΤΗΝ Α ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ Η καλλιέργεια της ικανότητας για γραπτή έκφραση πρέπει να αρχίζει από την πρώτη τάξη. Ο γραπτός λόγος χρειάζεται ως μέσο έκφρασης. Βέβαια,

Διαβάστε περισσότερα

Ενότητα 1: Πώς να διδάξεις ηλικιωμένους για να χρησιμοποιήσουν τη ψηφιακή τεχνολογία. Ημερομηνία: 15/09/2017. Intellectual Output:

Ενότητα 1: Πώς να διδάξεις ηλικιωμένους για να χρησιμοποιήσουν τη ψηφιακή τεχνολογία. Ημερομηνία: 15/09/2017. Intellectual Output: Τίτλος: Εταίρος: Ενότητα 1: Πώς να διδάξεις ηλικιωμένους για να χρησιμοποιήσουν τη ψηφιακή τεχνολογία SOSU Oestjylland Ημερομηνία: 15/09/2017 Intellectual Output: IO3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Ψυχολογικές Πτυχές...2

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΤΥΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΦΛΩΡΙΝΑΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ

ΠΡΟΤΥΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΦΛΩΡΙΝΑΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ ΠΡΟΤΥΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΦΛΩΡΙΝΑΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ Τίτλος προγράμματος: «Ταξίδι στην Παραμυθοχώρα» Τάξη: Α Εκπαιδευτικός: Βασιλική Αντωνογιάννη Σχολικό έτος: 2013-14 Σύνολο μαθητών

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗΣ ΜΑΘΗΣΗΣ

ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗΣ ΜΑΘΗΣΗΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗΣ ΜΑΘΗΣΗΣ Παιδαγωγικά παιχνίδια Ελεύθερος συνειρμός Το παιχνίδι ρόλων Οραματισμός Ζωγραφική / Σχέδιο Εργασία σε μικρές ομάδες Επισκέπτες ομιλητές Χρήση Βίντεο Ανάθεση εργασιών Τα παιδαγωγικά

Διαβάστε περισσότερα

Γραμματισμός στο νηπιαγωγείο. Μαρία Παπαδοπούλου

Γραμματισμός στο νηπιαγωγείο. Μαρία Παπαδοπούλου Γραμματισμός στο νηπιαγωγείο Μαρία Παπαδοπούλου ΠΩΣ ΜΑΘΑΙΝΟΥΝ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ; ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗΣ ΑΝΤΙΛΗΨΗΣ ΓΙΑ ΤΗ ΜΑΘΗΣΗ Η διδακτέα ύλη αντιμετωπίζεται με «ακαδημαϊκό» τρόπο. Θεωρητική προσέγγιση

Διαβάστε περισσότερα

Το Μάθημα της Γλώσσας στο Δημοτικό του Κολλεγίου Αθηνών

Το Μάθημα της Γλώσσας στο Δημοτικό του Κολλεγίου Αθηνών Το Μάθημα της Γλώσσας στο Δημοτικό του Κολλεγίου Αθηνών 1 η Τάξη Στόχοι Τα παιδιά: Αναπτύσσουν, σε κάθε ευκαιρία, τον προφορικό λόγο. Ως ομιλητές απαντούν σε απλές ερωτήσεις, ανακοινώνουν, περιγράφουν,

Διαβάστε περισσότερα

«ΜΟΥΣΙΚΕΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ»

«ΜΟΥΣΙΚΕΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ» ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗ ΜΟΥΣΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΘΕΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: «ΜΟΥΣΙΚΕΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ» Δράσεις που υλοποιήθηκαν με τη ΣΤ Τάξη του 2 ου Δημοτικού Σχολείου Αλεξάνδρειας Οκτώβριος Δεκέμβριος 2012 Συντελεστές προγράμματος

Διαβάστε περισσότερα

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΜΑΘΗΣΗ ΚΑΙ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΜΑΘΗΣΗ ΚΑΙ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΜΑΘΗΣΗ ΚΑΙ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΑΝΑΓΝΩΡΙΖΟΝΤΑΣ ΤΗ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΤΗΤΑ & ΑΝΑΠΤΥΣΣΟΝΤΑΣ ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΜΕΝΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ Διαστάσεις της διαφορετικότητας Τα παιδιά προέρχονται

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: «Ο ΚΑΙΡΟΣ ΚΑΙ ΤΑ ΖΩΑ»

ΘΕΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: «Ο ΚΑΙΡΟΣ ΚΑΙ ΤΑ ΖΩΑ» ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗ ΜΟΥΣΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΘΕΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: «Ο ΚΑΙΡΟΣ ΚΑΙ ΤΑ ΖΩΑ» Δράσεις που υλοποιήθηκαν με το 4 ο Νηπιαγωγείο Σερρών Φεβρουάριος Ιούνιος 2012 Συντελεστές προγράμματος Oι μαθητές/ριες του 4 ο Νηπιαγωγείου

Διαβάστε περισσότερα

«Παιδαγωγική προσέγγιση της ελληνικής ιστορίας και του πολιτισμού μέσω τηλεκπαίδευσης (e-learning)»

«Παιδαγωγική προσέγγιση της ελληνικής ιστορίας και του πολιτισμού μέσω τηλεκπαίδευσης (e-learning)» «Παιδαγωγική προσέγγιση της ελληνικής ιστορίας και του πολιτισμού μέσω τηλεκπαίδευσης (e-learning)» Εισαγωγικά Στη σημερινή πρώτη μας συνάντηση θα επιχειρήσουμε να παρουσιάσουμε με απλό και ευσύνοπτο τρόπο

Διαβάστε περισσότερα

1. Η σκοπιμότητα της ένταξης εργαλείων ψηφιακής τεχνολογίας στη Μαθηματική Εκπαίδευση

1. Η σκοπιμότητα της ένταξης εργαλείων ψηφιακής τεχνολογίας στη Μαθηματική Εκπαίδευση 1. Η σκοπιμότητα της ένταξης εργαλείων ψηφιακής τεχνολογίας στη Μαθηματική Εκπαίδευση Στη βασική παιδεία, τα μαθηματικά διδάσκονται με στατικά μέσα α) πίνακα/χαρτιού β) κιμωλίας/στυλού γ) χάρτινου βιβλίου.

Διαβάστε περισσότερα

Η διαπολιτισμική διάσταση των φιλολογικών βιβλίων του Γυμνασίου: διδακτικές προσεγγίσεις

Η διαπολιτισμική διάσταση των φιλολογικών βιβλίων του Γυμνασίου: διδακτικές προσεγγίσεις Έργο: «Ένταξη παιδιών παλιννοστούντων και αλλοδαπών στο σχολείο - για τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση (Γυμνάσιο)» Επιμορφωτικό Σεμινάριο Η διαπολιτισμική διάσταση των φιλολογικών βιβλίων του Γυμνασίου: διδακτικές

Διαβάστε περισσότερα

Οι διδακτικές πρακτικές στην πρώτη τάξη του δημοτικού σχολείου. Προκλήσεις για την προώθηση του κριτικού γραμματισμού.

Οι διδακτικές πρακτικές στην πρώτη τάξη του δημοτικού σχολείου. Προκλήσεις για την προώθηση του κριτικού γραμματισμού. Οι διδακτικές πρακτικές στην πρώτη τάξη του δημοτικού σχολείου. Προκλήσεις για την προώθηση του κριτικού γραμματισμού. ημήτρης Γουλής Ο παραδοσιακός όρος αλφαβητισμός αντικαταστάθηκε από τον πολυδύναμο

Διαβάστε περισσότερα

«Διαχείριση συναισθημάτων. Αναστοχασμός των εκπαιδευτικών επί των πρακτικών για την προώθηση της εκπαίδευσης των μαθητών στη συναισθηματική ζωή».

«Διαχείριση συναισθημάτων. Αναστοχασμός των εκπαιδευτικών επί των πρακτικών για την προώθηση της εκπαίδευσης των μαθητών στη συναισθηματική ζωή». Με μεγάλη επιτυχία ολοκληρώθηκε στο χώρο του σχολείου μας το βασικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα πρόληψης του ΚΕΘΕΑ που αφορά στην καλλιέργεια δεξιοτήτων για παιδιά του Δημοτικού. Το πρόγραμμα ήταν 4ήμερο και

Διαβάστε περισσότερα

Ο Χορός στα Προγράμματα Σπουδών της Φυσικής Αγωγής. Δρ. Απόστολος Ντάνης Σχολικός Σύμβουλος Φυσικής Αγωγής

Ο Χορός στα Προγράμματα Σπουδών της Φυσικής Αγωγής. Δρ. Απόστολος Ντάνης Σχολικός Σύμβουλος Φυσικής Αγωγής Ο Χορός στα Προγράμματα Σπουδών της Φυσικής Αγωγής Δρ. Απόστολος Ντάνης Σχολικός Σύμβουλος Φυσικής Αγωγής Ο ρόλος του χορού στην εκπαίδευση Ο χορός είναι κίνηση φυσική δραστηριότητα. Συνεπώς είναι θεματικό

Διαβάστε περισσότερα

Το παιχνίδι της χαράς

Το παιχνίδι της χαράς Ανοιχτό πρόγραμμα εκπαίδευσης Κατερίνα Πουλέα Παιδαγωγός Το παιχνίδι της χαράς Το παιχνίδι της χαράς Αετιδέων 15 & Βουτσινά Χολαργός 6944 773597 Ανοιχτό πρόγραμμα εκπαίδευσης Το Παιδαγωγικό Κέντρο Προσχολικής

Διαβάστε περισσότερα

ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ (ΠΣ) Χρίστος Δούκας Αντιπρόεδρος του ΠΙ

ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ (ΠΣ) Χρίστος Δούκας Αντιπρόεδρος του ΠΙ ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ (ΠΣ) Χρίστος Δούκας Αντιπρόεδρος του ΠΙ Οι Δ/τές ως προωθητές αλλαγών με κέντρο τη μάθηση Χαράσσουν τις κατευθύνσεις Σχεδιάσουν την εφαρμογή στη σχολική πραγματικότητα Αναπτύσσουν

Διαβάστε περισσότερα

ΤΙΤΛΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ:<<ΜΕ ΜΙΑ ΒΑΛΙΤΣΑ ΞΕΚΙΝΩ ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ>>. ΟΝ/ΜΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ:ΜΑΓΓΑΝΙΑΡΗ ΕΛΕΝΗ ΟΝ/ΜΟ ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΗ: ΠΡΙΜΙΚΙΡΗ ΑΘΗΝΑ

ΤΙΤΛΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ:<<ΜΕ ΜΙΑ ΒΑΛΙΤΣΑ ΞΕΚΙΝΩ ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ>>. ΟΝ/ΜΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ:ΜΑΓΓΑΝΙΑΡΗ ΕΛΕΝΗ ΟΝ/ΜΟ ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΗ: ΠΡΙΜΙΚΙΡΗ ΑΘΗΝΑ Τ4Ε 2013-2014 ΤΙΤΛΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ:. ΟΝ/ΜΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ:ΜΑΓΓΑΝΙΑΡΗ ΕΛΕΝΗ ΟΝ/ΜΟ ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΗ: ΠΡΙΜΙΚΙΡΗ ΑΘΗΝΑ ΣΧΟΛΕΙΟ: ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΠΟΛΥΔΕΝΔΡΙΟΥ ΤΑΞΗ : Δ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ :2013-2014

Διαβάστε περισσότερα

Δεύτερη Συνάντηση ΜΑΘΗΣΗ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΟΜΑΔΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ. Κάππας Σπυρίδων

Δεύτερη Συνάντηση ΜΑΘΗΣΗ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΟΜΑΔΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ. Κάππας Σπυρίδων Δεύτερη Συνάντηση ΜΑΘΗΣΗ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΟΜΑΔΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ Κάππας Σπυρίδων ΟΜΑΔΑ είναι μια συνάθροιση ατόμων στην οποία το καθένα έχει συνείδηση της παρουσίας των άλλων, ενώ ταυτόχρονα βιώνει κάποια μορφή εξάρτησης

Διαβάστε περισσότερα

«ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΟΥΣ ΗΧΟΥΣ»

«ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΟΥΣ ΗΧΟΥΣ» ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗ ΜΟΥΣΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΘΕΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: «ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΟΥΣ ΗΧΟΥΣ» Δράσεις που υλοποιήθηκαν με το Νηπιαγωγείο του οικισμού Αγίας Σοφίας Φεβρουάριος Ιούνιος 2012 2 Συντελεστές προγράμματος Οι μαθητές/ριες

Διαβάστε περισσότερα

Μοναδικά εκπαιδευτικά προγράμματα για τη συναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών. Για τη σχολική χρονια

Μοναδικά εκπαιδευτικά προγράμματα για τη συναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών. Για τη σχολική χρονια Μοναδικά εκπαιδευτικά προγράμματα για τη συναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών Για τη σχολική χρονια 2016-2017 Γιατί ακόμα και όταν η αγάπη είναι δεδομένη, η επικοινωνία είναι κάτι που μαθαίνεται* *Προγράμματα

Διαβάστε περισσότερα

ΕΚΘΕΣΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ

ΕΚΘΕΣΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ Δ/ΝΣΗ Π.Ε. & Δ.Ε. ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ 20.06.2014 Δ/ΝΣΗ Π.Ε. Ν.ΚΕΦΑΛΛΗΝΙΑΣ Ταχ. Δ/νση(προσωρινή): Ηλία Ζερβού 10 Ταχ. Κώδικας : 28100

Διαβάστε περισσότερα

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟN ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ. Αθήνα, 12 Μαΐου 2008

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟN ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ. Αθήνα, 12 Μαΐου 2008 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟN ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ Αθήνα, 12 Μαΐου 2008 Ομιλία του Υφυπουργού Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων κ. Ανδρέα Λυκουρέντζου στην ημερίδα με θέμα «Η Αισθητική Αγωγή στα

Διαβάστε περισσότερα

Οδηγός αναφοράς e-artined για τη Διδασκαλία Σχολικών Γνωστικών Αντικειμένων μέσω της Μουσικής

Οδηγός αναφοράς e-artined για τη Διδασκαλία Σχολικών Γνωστικών Αντικειμένων μέσω της Μουσικής Οδηγός αναφοράς e-artined για τη Διδασκαλία Σχολικών Γνωστικών Αντικειμένων μέσω της Μουσικής "The European Commission support for the production of this publication does not constitute an endorsement

Διαβάστε περισσότερα

Τα βιβλία θα τα βρείτε στο βιβλιοπωλείο: Βιβλία γνώσεων και δραστηριοτήτων ΣΦΡΑΓΙΔΑ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟΥ

Τα βιβλία θα τα βρείτε στο βιβλιοπωλείο: Βιβλία γνώσεων και δραστηριοτήτων ΣΦΡΑΓΙΔΑ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟΥ Τα βιβλία θα τα βρείτε στο βιβλιοπωλείο: Βιβλία γνώσεων και δραστηριοτήτων ΣΦΡΑΓΙΔΑ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟΥ Συντονισμός χεριού-ματιού Βοηθούν στην ανάπτυξη των κινητικών δεξιοτήτων του παιδιού. Παίζω με τους κύβους

Διαβάστε περισσότερα

Κέντρο Ξένων Γλωσσών

Κέντρο Ξένων Γλωσσών Κέντρο Ξένων Γλωσσών Αυτή η περίοδος για τους κηδεμόνες των μαθητών/τριών είναι περίοδος σχολαστικής αναζήτησης και έρευνας. Είναι περίοδος άγχους ποιο Κέντρο Ξένων Γλωσσών θα διαλέξουν προκειμένου τα

Διαβάστε περισσότερα

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 1 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 1. Εισαγωγή Το μάθημα εισάγει τους μαθητές και τις μαθήτριες στην σύγχρονη οικονομική επιστήμη, τόσο σε επίπεδο μικροοικονομίας αλλά και σε επίπεδο μακροοικονομίας. Ο προσανατολισμός

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ ΙΩΑΝΝΑ ΚΟΥΜΗ ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2016

ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ ΙΩΑΝΝΑ ΚΟΥΜΗ ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2016 ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ ΙΩΑΝΝΑ ΚΟΥΜΗ ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2016 ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Το κάθε παιδί είναι ξεχωριστή προσωπικότητα.

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΜΑ: ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΙ ΧΟΡΟΙ ΚΑΙ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣΟΥ

ΘΕΜΑ: ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΙ ΧΟΡΟΙ ΚΑΙ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣΟΥ 2/Θ ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟ ΑΓΙΑΣΟΥ ΠΡΌΓΡΑΜΜΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ Σχολικό έτος 2004 2005 ΘΕΜΑ: ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΙ ΧΟΡΟΙ ΚΑΙ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣΟΥ ΥΠΕΥΘΥΝΕΣ ΝΗΠΙΑΓΩΓΟΙ: ΖΟΥΜΠΟΥΛΗ ΜΑΤΕΛΗ ΜΥΡΣΙΝΗ ΣΑΜΟΘΡΑΚΗ ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΤΖΑΝΗ ΕΙΡΗΝΗ

Διαβάστε περισσότερα

Μαθηση και διαδικασίες γραμματισμού

Μαθηση και διαδικασίες γραμματισμού Μαθηση και διαδικασίες γραμματισμού Τι είδους δραστηριότητα είναι ο γραμματισμός; Πότε, πώς και γιατί εμπλέκονται οι άνθρωποι σε δραστηριότητες εγγραμματισμού; Σε ποιες περιστάσεις και με ποιο σκοπό; Καθημερινές

Διαβάστε περισσότερα

Δημιουργικό Παιχνίδι ΕΝΣΩΜΑΤΩΣΗ ΤΩΝ ΠΑΙΧΝΙΔΙΩΝ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ Φ.Α. Διάλεξη 3η

Δημιουργικό Παιχνίδι ΕΝΣΩΜΑΤΩΣΗ ΤΩΝ ΠΑΙΧΝΙΔΙΩΝ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ Φ.Α. Διάλεξη 3η Δημιουργικό Παιχνίδι ΕΝΣΩΜΑΤΩΣΗ ΤΩΝ ΠΑΙΧΝΙΔΙΩΝ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ Φ.Α. Διάλεξη 3η Σκοποί της παρουσίασης Εξέταση των προϋποθέσεων καταλληλότητας των παιχνιδιών σε σχέση με τα προγράμματα Φ.Α. Εισαγωγή στα

Διαβάστε περισσότερα

Μέθοδος-Προσέγγιση- Διδακτικός σχεδιασμός. A. Xατζηδάκη, Π.Τ.Δ.Ε. Παν/μιο Κρήτης

Μέθοδος-Προσέγγιση- Διδακτικός σχεδιασμός. A. Xατζηδάκη, Π.Τ.Δ.Ε. Παν/μιο Κρήτης Μέθοδος-Προσέγγιση- Διδακτικός σχεδιασμός A. Xατζηδάκη, Π.Τ.Δ.Ε. Παν/μιο Κρήτης 1. MΕΘΟΔΟΣ Ο όρος μέθοδος, έτσι όπως χρησιμοποιείται στην Εφαρμοσμένη Γλωσσολογία, έχει ποικίλες σημασίες. Διαφοροποιείται

Διαβάστε περισσότερα

Η χρήση της τεχνολογίας στο μάθημα της Μουσικής. Διαδικτυακό Σεμινάριο Έλενα Μακρίδου

Η χρήση της τεχνολογίας στο μάθημα της Μουσικής. Διαδικτυακό Σεμινάριο Έλενα Μακρίδου Η χρήση της τεχνολογίας στο μάθημα της Μουσικής Διαδικτυακό Σεμινάριο 27.6.16 Έλενα Μακρίδου Πώς οι 3 βασικές δραστηριότητες μπορούν να συνδεθούν με τη χρήση της τεχνονογίας μέσα από τη διδασκαλία έννοιας;

Διαβάστε περισσότερα

Η ΠΡΩΤΗ ΜΟΥ ΒΟΛΤΑ ΣΤΟ ΔΑΣΟΣ

Η ΠΡΩΤΗ ΜΟΥ ΒΟΛΤΑ ΣΤΟ ΔΑΣΟΣ 3 Ο ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΣΤΗ ΣΥΡΟ-ΤΠΕ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ 205 Η ΠΡΩΤΗ ΜΟΥ ΒΟΛΤΑ ΣΤΟ ΔΑΣΟΣ (Ένα παραμύθι από μεγάλα παιδιά) Παπαλουκά Κων/να Εκπαιδευτικός Β θμιας Εκπαίδευσης Νηπιοβρεφοκόμος Τσαγκουρνού Ελισάβετ Εκπαιδευτικός

Διαβάστε περισσότερα

Θεµατολογία: 1. Όλου του κόσµου τα παιχνίδια: Ένα ταξίδι που χαρτογραφεί την ιστορία του παιχνιδιού 2. Ελληνικά παραδοσιακά παιχνίδια: Παιχνίδια από ά

Θεµατολογία: 1. Όλου του κόσµου τα παιχνίδια: Ένα ταξίδι που χαρτογραφεί την ιστορία του παιχνιδιού 2. Ελληνικά παραδοσιακά παιχνίδια: Παιχνίδια από ά Ε Κ Π Α Ι Δ Ε Υ Τ Ι Κ Α Π Ρ Ο Γ Ρ Α Μ Μ Α Τ Α 2 0 1 6-2 0 1 7 Τα εκπαιδευτικά προγράµµατα έχουν σκοπό να βοηθήσουν τα παιδιά να γνωρίσουν και να κατανοήσουν ένα θέµα, συνδυάζοντας το παιχνίδι µε τη γνώση.

Διαβάστε περισσότερα

Αναπτυξιακή Ψυχολογία. Διάλεξη 6: Η ανάπτυξη της εικόνας εαυτού - αυτοαντίληψης

Αναπτυξιακή Ψυχολογία. Διάλεξη 6: Η ανάπτυξη της εικόνας εαυτού - αυτοαντίληψης Αναπτυξιακή Ψυχολογία Διάλεξη 6: Η ανάπτυξη της εικόνας εαυτού - αυτοαντίληψης Θέματα διάλεξης Η σημασία της αυτοαντίληψης Η φύση και το περιεχόμενο της αυτοαντίληψης Η ανάπτυξη της αυτοαντίληψης Παράγοντες

Διαβάστε περισσότερα

Η σταδιακή ανάπτυξη της δοµής του, ήταν και το µοντέλο για όλα τα πρώτα ανάλογα εργαστήρια του Θεοδώρου, τα οποία κινούνταν σε αυτήν την θεµατική.

Η σταδιακή ανάπτυξη της δοµής του, ήταν και το µοντέλο για όλα τα πρώτα ανάλογα εργαστήρια του Θεοδώρου, τα οποία κινούνταν σε αυτήν την θεµατική. ΠΟΛΥΤΕΧΝΟ από το 2000 µέχρι σήµερα ένα εργαστήρι σκηνικής έκφρασης και δηµιουργίας, ή µια πρόταση ασκήσεων δηµιουργικής φαντασίας -------------------------------------------- (α) αντικείµενο και ιστορικό

Διαβάστε περισσότερα

Πιλοτική Εφαρμογή της Πολιτικής για Επαγγελματική Ανάπτυξη και Μάθηση

Πιλοτική Εφαρμογή της Πολιτικής για Επαγγελματική Ανάπτυξη και Μάθηση Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου Πιλοτική Εφαρμογή της Πολιτικής για Επαγγελματική Ανάπτυξη και Μάθηση 390 παιδιά Το πλαίσιο εφαρμογής 18 τμήματα Μονάδα Ειδικής Εκπαίδευσης

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΓΝΟΥ ΑΓΝΗ ΚΟΚΟΒΟΥ ΜΑΡΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΕΧΝΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΑΝΑΓΝΟΥ ΑΓΝΗ ΚΟΚΟΒΟΥ ΜΑΡΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΕΧΝΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΑΝΑΓΝΟΥ ΑΓΝΗ ΚΟΚΟΒΟΥ ΜΑΡΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΕΧΝΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ Το σενάριο αυτό επιδιώκει να υπηρετήσει τους παρακάτω γενικούς διδακτικούς σκοπούς. Να αποκτήσει το παιδί γενικές γνώσεις και προσλαμβάνουσες παραστάσεις

Διαβάστε περισσότερα

Μια εισαγωγή στην έννοια της βιωματικής μάθησης Θεωρητικό πλαίσιο. Κασιμάτη Κατερίνα Αναπληρώτρια Καθηγήτρια ΑΣΠΑΙΤΕ

Μια εισαγωγή στην έννοια της βιωματικής μάθησης Θεωρητικό πλαίσιο. Κασιμάτη Κατερίνα Αναπληρώτρια Καθηγήτρια ΑΣΠΑΙΤΕ Μια εισαγωγή στην έννοια της βιωματικής μάθησης Θεωρητικό πλαίσιο Κασιμάτη Κατερίνα Αναπληρώτρια Καθηγήτρια ΑΣΠΑΙΤΕ Τι εννοούμε με τον όρο «βιωματική μάθηση»; Πρόκειται για έναν εναλλακτικό τρόπο μάθησης,

Διαβάστε περισσότερα

«ΦΥΣΙΚΗ ΚΑΙ ΜΟΥΣΙΚΗ»

«ΦΥΣΙΚΗ ΚΑΙ ΜΟΥΣΙΚΗ» ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗ ΜΟΥΣΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΘΕΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: «ΦΥΣΙΚΗ ΚΑΙ ΜΟΥΣΙΚΗ» Δράσεις που υλοποιήθηκαν με την Ε2 Τάξη του 3 ου Δημοτικού Σχολείου Διαβατών Ιανουάριος Ιούνιος 2013 Συντελεστές προγράμματος Οι μαθητές/ριες

Διαβάστε περισσότερα

Οι γνώμες είναι πολλές

Οι γνώμες είναι πολλές Η Ψυχολογία στη Φυσική Αγωγή στο πλαίσιο του σχολικού περιβάλλοντος ΚασταμονίτηςΚωνσταντίνος Ψυχολόγος Οι γνώμες είναι πολλές Πολλές είναι οι γνώμες στο τι προσφέρει τελικά ο αθλητισμός στην παιδική ηλικία

Διαβάστε περισσότερα

Αξιολογήστε την ικανότητα του μαθητή στην κατανόηση των προφορικών κειμένων και συγκεκριμένα να:

Αξιολογήστε την ικανότητα του μαθητή στην κατανόηση των προφορικών κειμένων και συγκεκριμένα να: Αξιολογήστε την ικανότητα του μαθητή στην κατανόηση των προφορικών κειμένων και συγκεκριμένα να: Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΚΑΙ Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΠΟΛΥΤΡΟΠΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΜΑΘΗΣΙΑΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ Ανταποκρίνονται στην ακρόαση του προφορικού

Διαβάστε περισσότερα

Πρόταση Διδασκαλίας. Ενότητα: Γ Γυμνασίου. Θέμα: Δραστηριότητες Παραγωγής Λόγου Διάρκεια: Μία διδακτική περίοδος. Α: Στόχοι. Οι μαθητές/ τριες:

Πρόταση Διδασκαλίας. Ενότητα: Γ Γυμνασίου. Θέμα: Δραστηριότητες Παραγωγής Λόγου Διάρκεια: Μία διδακτική περίοδος. Α: Στόχοι. Οι μαθητές/ τριες: Πρόταση Διδασκαλίας Ενότητα: Τάξη: 7 η - Τέχνη: Μια γλώσσα για όλους, σε όλες τις εποχές Γ Γυμνασίου Θέμα: Δραστηριότητες Παραγωγής Λόγου Διάρκεια: Μία διδακτική περίοδος Α: Στόχοι Οι μαθητές/ τριες: Να

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΤΑΒΑΣΗ ΑΠΟ ΤΟ ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ: ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΙ ΚΑΙ ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

ΜΕΤΑΒΑΣΗ ΑΠΟ ΤΟ ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ: ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΙ ΚΑΙ ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ ΜΕΤΑΒΑΣΗ ΑΠΟ ΤΟ ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟ ΣΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ: ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΙ ΚΑΙ ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ Ενότητα #6: ΕΤΟΙΜΑ ΠΑΙΔΙΑ Διδάσκων: Γουργιώτου Ευθυμία ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ

Διαβάστε περισσότερα

Πρότυπος Ελληνοαγγλόφωνος Βρεφονηπιακός Σταθμός

Πρότυπος Ελληνοαγγλόφωνος Βρεφονηπιακός Σταθμός ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΜΑΣ Το τμήμα αυτό αγκαλιάζει την πιο ευαίσθητη και τρυφερή ηλικία ενός παιδιού. Η ηρεμία, η ασφάλεια, η φροντίδα και η αγάπη προσφέρεται απλόχερα από την παιδαγωγό, που αγκαλιάζει όλα τα βρέφη,

Διαβάστε περισσότερα

Εκπαιδευτική Διαδικασία και Μάθηση στο Νηπιαγωγείο Ενότητα 2: Μάθηση & διδασκαλία στην προσχολική εκπαίδευση: βασικές αρχές

Εκπαιδευτική Διαδικασία και Μάθηση στο Νηπιαγωγείο Ενότητα 2: Μάθηση & διδασκαλία στην προσχολική εκπαίδευση: βασικές αρχές Εκπαιδευτική Διαδικασία και Μάθηση στο Νηπιαγωγείο Ενότητα 2: Μάθηση & διδασκαλία στην προσχολική εκπαίδευση: βασικές αρχές Διδάσκουσα: Μαρία Καμπεζά Τμήμα Επιστημών της Εκπαίδευσης και της Αγωγής στην

Διαβάστε περισσότερα

Μετανάστευση, πολυπολιτισμικότητα και εκπαιδευτικές προκλήσεις: Πολιτική - Έρευνα - Πράξη

Μετανάστευση, πολυπολιτισμικότητα και εκπαιδευτικές προκλήσεις: Πολιτική - Έρευνα - Πράξη ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ Μετανάστευση, πολυπολιτισμικότητα και εκπαιδευτικές προκλήσεις: Πολιτική - Έρευνα - Πράξη Αθήνα, 14-15 Μαΐου 2010 ηρητήριο _2010 1 Τα πολυτροπικά κείμενα ως εργαλείο προώθησης της

Διαβάστε περισσότερα