Europeana: η ψηφιακή βιβλιοθήκη για τον ευρωπαϊκό πολιτισμό

Transcript

1 Europeana: η ψηφιακή βιβλιοθήκη για τον ευρωπαϊκό πολιτισμό Η Europeana, η ψηφιακή βιβλιοθήκη για τον πολιτισμό της Ευρώπης, συγκεντρώνει σε μια πολύγλωσση δικτυακή πύλη ( ένα σημαντικό μέρος της ευρωπαϊκής πολιτιστικής και επιστημονικής κληρονομιάς, προσφέροντας ελεύθερη πρόσβαση για όλους σε μια συνεχώς αυξανόμενη συλλογή ψηφιακών τεκμηρίων. Αυτή τη στιγμή, περισσότερα από 14 εκατομμύρια ψηφιοποιημένα βιβλία, χάρτες, χειρόγραφα, εφημερίδες, φωτογραφίες, πίνακες ζωγραφικής, αποσπάσματα από κινηματογραφικές ταινίες, μουσικά έργα και ηχητικές εγγραφές, προερχόμενα από πολιτιστικά ιδρύματα ανά την Ευρώπη, περιμένουν ένα όλο και ευρύτερο κοινό να τα ανακαλύψει, να τα χαρεί και να τα αξιοποιήσει. Το ελληνικό περιεχόμενο που μπορεί κανείς να βρει σήμερα στη Europeana αντιστοιχεί στο 1,4% του συνολικού περιεχομένου. Πρόκειται για σημαντικές ψηφιακές συλλογές ελληνικών πολιτιστικών φορέων, οι οποίες συνεχώς αυξάνονται. Το ποσοστό δεν είναι απογοητευτικό σε σχετικά μεγέθη, και σίγουρα μπορεί να αυξηθεί κατακόρυφα μέσα στα επόμενα χρόνια, ιδιαίτερα αν λάβει κανείς υπόψη του το εύρος του πολιτιστικού πλούτου της χώρας μας. Αυτός ήταν ένας από τους στόχους και του Συμποσίου "H Europeana στην Ελλάδα", το οποίο διοργανώθηκε πρόσφατα από τη Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη της Βέροιας, σε συνεργασία με το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και το Ιόνιο Πανεπιστήμιο. Κατά τη διάρκεια του Συμποσίου, είχαμε την ευκαιρία να συνομιλήσουμε με τον Jonathan Purday, Σύμβουλο Επικοινωνίας της Europeana, για πολλά ενδιαφέροντα θέματα σχετικά με το παρόν και το μέλλον της ευρωπαϊκής ψηφιακής βιβλιοθήκης. 18 ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ ΕΡΕΥΝΑ & ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ Ι 10-11/2010

2 Europeana: o ευρωπαϊκός πολιτισμός online Η Europeana εγκαινιάστηκε το 2008 με στόχο να συγκεντρώσει και να διαθέσει στο κοινό, μέσω μια δικτυακής πύλης, το κομμάτι της πολιτιστικής κληρονομιάς που διασώζεται, έχει περάσει σε ψηφιακή μορφή και βρίσκεται διάσπαρτο σε μουσεία, βιβλιοθήκες και αρχεία ανά την Ευρώπη. Καταφέρνοντας να πετύχει τη συνεργασία και τη συμμετοχή πολιτιστικών φορέων από 27 ευρωπαϊκές χώρες και αναπτύσσοντας εργαλεία και μηχανισμούς που διευκολύνουν και επισπεύδουν διαρκώς τη διαδικασία της ενσωμάτωσης του υλικού, η Europeana ξεπέρασε κατά πολύ τον αρχικό της στόχο των 10 εκατομμυρίων ψηφιακών αρχείων μέχρι το Καθημερινά, νέες συλλογές και ψηφιακοί θησαυροί προστίθενται στην ευρωπαϊκή ψηφιακή βιβλιοθήκη, ενώ έχουν ξεκινήσει συστηματικές προσπάθειες να γίνει αυτό το σημαντικό υλικό της ευρωπαϊκής πολιτιστικής κληρονομιάς, πιο προσιτό και πιο ελκυστικό για τον απλό χρήστη, μέσω σύγχρονων διαδικτυακών εφαρμογών αλλά και μέσω θεματικής ομαδοποίησης του υλικού σε εικονικές εκθέσεις. Πρόσφατα, η δικτυακή πύλη της Europeana, η οποία "μιλάει" όλες τις ευρωπαϊκές γλώσσες, εγκαινίασε δυο εκθέσεις τέτοιου είδους: Την έκθεση "Art Nouveau", ένα αφιέρωμα με έργα και κείμενα σχετικά με το καλλιτεχνικό κίνημα που επηρέασε τόσο την αισθητική και την καθημερινότητα κατά τη μετάβαση από τον 19ο στον 20ό αιώνα, καθώς και την έκθεση "Διαβάζοντας την Ευρώπη: ο ευρωπαϊκός πολιτισμός μέσα από τα βιβλία"(reading Europe), η οποία παρουσιάζει σημαντικά βιβλία, όπως τα επέλεξαν επιμελητές από εθνικές βιβλιοθήκες, που μπορεί να διαβάσει κάποιος οnline μέσω της Europeana, περιλαμβανομένων της πρώτης έκδοσης του Δον Κιχώτη από τον Θερβάντες (στα ισπανικά) και του Ηλίθιου του Ντοστογιέφσκι (στα ρωσικά). Παράλληλα, η Europeana προτείνει χρονολογικές και θεματικές περιηγήσεις, όπως για παράδειγμα τη "Μυθολογία: Έλληνες θεοί, μύθοι, δράκοι και άλλα ", προσπαθώντας να βοηθήσει τους νέους επισκέπτες, που μπορεί να μην αναζητούν κάτι συγκεκριμένο, να βρουν έναν ενδιαφέρον και εύκολο τρόπο να περιηγηθούν στις συλλογές της Europeana και να ανακαλύψουν τους θησαυρούς της. Νέες λειτουργίες και υπηρεσίες, όπως προσωποποιημένη σελίδα, εφαρμογές Web 2.0, λειτουργίες που επιτρέπουν την ενεργό συμμετοχή του επισκέπτη, ηλεκτρονικές κοινότητες, ακόμα και ενσωμάτωση περιεχομένου που παράγει ο χρήστης (user generated content) επιστρατεύονται προς αυτή την κατεύθυνση. Στόχος είναι όλος αυτός ο τεράστιος όγκος του υλικού που έχει συγκεντρωθεί να φτάσει σε όλους και να αξιοποιηθεί από ένα ευρύτερο φάσμα επισκεπτών, καθώς μέχρι σήμερα η Europeana φαίνεται να έλκει περισσότερο εξειδικευμένο κοινό, με ερευνητικό ή εκπαιδευτικό φόντο. Το δυναμικό χρήσης της Europeana στα σχολεία αποδείχθηκε από τους συμμετέχοντες στα πρόσφατα βραβεία ηλεκτρονικής μάθησης που οργάνωσε το ευρωπαϊκό δίκτυο σχολείων (Schoolnet). Στο βραβευθέν έργο, από το σχολείο της Κοινότητας Portmarnock στην Ιρλανδία, συμμετείχαν μαθητές που δημιούργησαν ατομικά ιστολόγια σχετικά με ιστορικές μορφές χρησιμοποιώντας ψηφιακές πηγές της Europeana. Επίσης, για το 2011 η Europeana σκοπεύει να πειραματιστεί με περιεχόμενο που θα παράγουν οι χρήστες, και θα καλέσει χρήστες να συνεισφέρουν υλικό στην Europeana σχετικά με τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο. Πώς, όμως, λειτουργεί η Europeana; Λέγοντας ότι το υλικό συγκεντρώνεται ή ενσωματώνεται στη Europeana, σίγουρα δεν εννοούμε πως τα συνεργαζόμενα πολιτιστικά ιδρύματα στέλνουν καθημερινά κοντέινερς με πολιτιστικούς θησαυρούς στις αποθήκες της Εθνικής Βιβλιοθήκης των Κάτω Χωρών στη Χάγη, όπου η Europeana εδρεύει. Ούτε καν ότι "ανεβάζουν" τα ψηφιακά τους αρχεία στο Αυτό που συγκεντρώνεται, μέσω ειδικών εφαρμογών που επιτρέπουν την ομοιογενοποίησή τους, είναι τα μεταδεδομένα (metadata, π.χ. όνομα αρχείου, περιγραφή, χρονολογία, δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας, θέμα, τόπος) αυτών των ψηφιακών αρχείων, τα οποία βρίσκονται σε διαφορετικές πηγές, σε διαφορετικούς, δηλαδή, δικτυακούς τόπους και βάσεις δεδομένων. Όταν κάποιος από τους εναλλακτικούς τρόπους αναζήτησης που προσφέρει ο δικτυακός τόπος της Europeana ανασύρει ένα ή περισσότερα αποτελέσματα, αυτό που βλέπουμε είναι ουσιαστικά ένας κατάλογος των σχετικών αντικειμένων που είναι διαθέσιμα στις συλλογές που συνεργάζονται με τη Europeana, η περιγραφή τους, συνοδευόμενη συχνά από μικρογραφία τους, καθώς και η πηγή, όπου μπορεί κανείς να μεταφερθεί με ένα κλικ για να δει το εν λόγω αντικείμενο. Υπεύθυνος φορέας, λοιπόν, για το κάθε ψηφιακό αντικείμενο που έχει ενσωματωθεί στη Europeana, είναι ο πολιτιστικός οργανισμός που το έχει ψηφιοποιήσει και εντάξει στις συλλογές του. Οι εθνικοί συσσωρευτές ή οι θεματικοί συσσωρευτές που υποστηρίζονται από έργα, αναλαμβάνουν σε κάθε χώρα να βοηθήσουν τους διάφορους φορείς να καταχωρήσουν το περιεχόμενο τους στη Europeana, με βάση ειδικά εργαλεία για τη διαμόρφωση του περιεχομένου και των μεταδεδομένων, σύμφωνα με τις προδιαγραφές διαλειτουργικότητας της Europeana. Ενδεικτικά, ανάμεσα στα αντικείμενα που προστέθηκαν στη Europeana τον τελευταίο χρόνο περιλαμβάνονται τα Άπαντα των συγγραφέων Γκαίτε, Σίλερ και Προυστ, χειρόγραφες ταξιδιωτικές σημειώσεις του Μότσαρτ, μία βουλγαρική χειρόγραφη περγαμηνή του 1221 που μαρτυρεί την ιστορία της βουλγαρικής γλώσσας, ένα αντίγραφο του βιβλίου του Αριστοτέλη "Τέχνη Ρητορική" του 1588 σε αρχαία ελληνικά και λατινικά, ζωγραφικοί πίνακες του ολλανδού ζωγράφου του 17ου αιώνα Jan Steen, κινηματογραφικά πλάνα από τον εορτασμό της Ημέρας του Συντάγματος στη Δανία το 1907, και μια σειρά φωτογραφιών, πριν από τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, της Μονής Glendalough στην Ιρλανδία. Όλα τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς και η Νορβηγία, εκπροσωπούνται σήμερα με υλικό στη Europeana, αν και η τροφοδότηση παραμένει άνιση. Η Γαλλία, η οποία παρείχε στα πρώτα βήματα της Europeana το 47% του περιεχομένου της, συνεχίζει να έχει την μεγαλύτερη συνεισφορά (18% από το σύνολο των αντικειμένων της Europeana). Το μερίδιο της Γερμανίας έχει αυξηθεί στο 17%, ακολουθούν η Σουηδία με 10%, η Ισπανία με 9% και οι Κάτω Χώρες με 8%, ενώ η Ελλάδα παρέχει αυτή τη στιγμή το 1,4 % του περιεχομένου της Europeana. Αν και τα ποσοστά μεταβάλλονται διαρκώς, καθώς συλλογές απ' όλη την Ευρώπη προστίθενται καθημερινά, ένα είναι το βέβαιο: για να εξασφαλιστεί ένα πραγματικά αντιπροσωπευτικό δείγμα της πολιτιστικής κληρονομιάς της Ευρώπης, απαι /2010 Ι ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ ΕΡΕΥΝΑ & ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ 19

3 τείται περαιτέρω ποιοτικό υλικό από όλες τις χώρες. Σχετικά με το είδος του περιεχομένου, το 64% των αντικειμένων που περιλαμβάνονται αυτή τη στιγμή στη Europeana είναι ψηφιοποιημένες φωτογραφίες, χάρτες, ζωγραφικοί πίνακες, μουσειακά αντικείμενα και άλλες εικόνες. Το 34% των συλλογών καλύπτει ψηφιοποιημένα κείμενα, μεταξύ των οποίων περισσότερα από 1,2 εκατομμύρια πλήρη βιβλία, τα οποία οι χρήστες μπορούν να διαβάσουν διαδικτυακά ή να κατεβάσουν. Στα κείμενα αυτά περιλαμβάνονται και χιλιάδες σπάνια χειρόγραφα, καθώς και τα αρχαιότερα τυπωμένα βιβλία (incunabula) πριν από το Το οπτικό και ηχητικό υλικό αντιπροσωπεύει λιγότερο από το 2% των συλλογών της Europeana. Όσον αφορά τα πνευματικά δικαιώματα, ένα μεγάλο μέρος του υλικού που διατίθεται μέσω της Europeana δεν υπόκειται πλέον σε περιορισμούς, καθώς αποτελείται από αντικείμενα αρκετά παλιά, για τα οποία τα πνευματικά δικαιώματα έχουν εκπνεύσει. Για το υλικό αυτό η Europeana υιοθέτησε πρόσφατα τη σηματοδότηση "Public Domain Mark", προκειμένου να γίνεται σαφές ότι πρόκειται για έργα δημόσιας κυριότητας, για έργα δηλαδή που μπορούν να χρησιμοποιηθούν, να αντιγραφούν και να αξιοποιηθούν απ' όλους, χωρίς περιορισμούς πνευματικών δικαιωμάτων. Ένα πρόβλημα που αντιμετωπίζει η Europeana στη συγκέντρωση πιο πρόσφατων αντικειμένων της πολιτιστικής μας κληρονομιάς είναι οι δυσκολίες για την απόκτηση των δικαιωμάτων για ψηφιοποίηση και πρόσβαση σε υλικό που καλύπτεται από πνευματικά δικαιώματα ή υλικό του οποίου οι πιθανοί κάτοχοι των πνευματικών δικαιωμάτων είναι άγνωστοι (ορφανά έργα). Τη διαχείριση της Europeana έχει το Europeana Foundation, στο οποίο συμμετέχουν οι κυριότερες ευρωπαϊκές ενώσεις βιβλιοθηκών, αρχείων, μουσείων, οπτικοακουστικών αρχείων και πολιτιστικών ιδρυμάτων. Ελληνικές συλλογές στη Europeana Όπως αναφέρθηκε και προηγουμένως, το 1,4% του συνολικού περιεχομένου της Europeana αντιστοιχεί σε ελληνικό περιεχόμενο. Αν και η Ελλάδα δεν διαθέτει ακόμα Εθνικό Συσσωρευτή, έναν κεντρικό φορέα δηλαδή που να συντονίζει τη συγκέντρωση, οργάνωση και καταχώρηση κατάλληλου υλικού στη Europeana, το ελληνικό πολιτιστικό περιεχόμενο αυξάνεται συνεχώς. Ελληνικοί φορείς όμως συμμετέχουν σε έργα, όπως το EuropeanaLocal και ATHENA, και λειτουργούν ως θεματικοί συσσωρευτές εμπλουτίζοντας τη Europeana με ελληνικό περιεχόμενο. Τα έργα αυτά συγκεντρώνουν περιεχόμενο από οργανισμούς όπως βιβλιοθήκες, αρχεία, μουσεία και άλλους φορείς πολιτισμού, οι οποίοι έχουν στην κατοχή τους ψηφιοποιημένο υλικό (κείμενο, φωτογραφίες, βίντεο, ήχο) και επιθυμούν να το αναδείξουν μέσω της Europeana, γεγονός που συμβάλει στη μεγαλύτερη προβολή και προώθηση του υλικού τους σε διεθνές επίπεδο. Το EuropeanaLocal (www. europeanalocal.eu) είναι ένα Δίκτυο Ορθής Πρακτικής, στο οποίο συμμετέχουν 27 οργανισμοί απ' όλη την Ευρώπη. Οι οργανισμοί αυτοί βοηθούν τοπικές και περιφερειακές βιβλιοθήκες, μουσεία, αρχεία και συλλογές οπτικοακουστικού υλικού να οργανώσουν το ψηφιακό υλικό τους, υιοθετώντας και εφαρμόζοντας τα πρότυπα της Europeana, και να το προωθήσουν στη Europeana. Την Ελλάδα εκπροσωπεί στο έργο η Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη της Βέροιας, η οποία λειτουργεί ως εθνικό σημείο αναφοράς για παρόχους περιεχομένου με σκοπό την υποστήριξη τους στη διαδικασία προετοιμασίας του ψηφιακού περιεχομένου τους για τη Europeana. Tο ευρωπαϊκό έργο ATHENA (Access to cultural heritage networks across Europe) ( στο οποίο συμμετέχει από την Ελλάδα το Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού (ΥΠΠΟΤ), το ΕΜΠ και το Πανεπιστήμιο Πατρών έχει στόχο τη δημιουργία δικτύου ευρωπαϊκών πολιτιστικών φορέων, κυρίως μουσείων και αρχείων, την ανάπτυξη προτύπων και τεχνολογικών εργαλείων, και την ενσωμάτωση και προβολή ψηφιακών αντικειμένων που διαθέτουν οι φορείς στην Europeana. Μέχρι σήμερα, μέσω του ATHENA, έχει συσσωρευτεί ψηφιακό περιεχόμενο από μουσεία της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας και πολιτιστικούς φορείς από διάφορες περιοχές της Ελλάδας και από διαφορετικούς τομείς (μουσεία, αρχεία, μουσική βιβλιοθήκη, θέατρο κ.λπ.). Το περιεχόμενο αυτό διοχετεύεται στη Europeana με τη βοήθεια του ΥΠΠΟΤ και η διαδικασία δημοσίευσής του έχει ξεκινήσει. Για την αντιστοίχιση των μεταδεδομένων των ψηφιακών αντικειμένων από το σχήμα που χρησιμοποιεί ο εκάστοτε φορέας στο μοντέλο δεδομένων του ΑΤΗΕΝΑ, ώστε να είναι εφικτή η διαλειτουργικότητα του περιεχομένου με τη Europeana, έχει χρησι- μοποιηθεί το εργαλείο ATHENA Ingestion Tool, το οποίο αναπτύσσεται, στο πλαίσιο του έργου, από το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο (Σχολή Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Η/Υ) (τεχνικός υπεύθυνος του έργου), το οποίο είναι και υπεύθυνο για τη διαδικασία διάθεσης των μεταδεδομένων στη Europeana. Ανάμεσα στις συλλογές που θα ενσωματωθούν σύντομα στην ευρωπαϊκή ψηφιακή βιβλιοθήκη, είναι και το "Αποθετήριο της ζωφόρου του Παρθενώνα" ( ένα συμπληρωματικό αποθετήριο του δικτυακού τόπου για την ψηφιακή αναπαράσταση της ζωφόρου του Παρθενώνα, που αναπτύχθηκε από το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης. Θα πρέπει να σημειωθεί επίσης ότι ένα ακόμη έργο που θα παρέχει περιεχόμενο από την περιοχή της αρχαιολογίας και της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς στη Europeana, το επόμενο διάστημα, είναι το CARARE ( στο οποίο συμμετέχουν από την Ελλάδα το Ερευνητικό Κέντρο "Αθηνά", το ΕΜΠ και το ΥΠΠΟΤ. Οι ελληνικοί φορείς που παρέχουν, μέχρι σήμερα (Noέμβριος 2010), ψηφιακό περιεχόμενο στην Europeana είναι οι εξής: Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης, Πανεπιστήμιο Αθηνών, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Πανεπιστήμιο Πατρών, Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Βέροιας, Μεγάλη Μουσική Βιβλιοθήκη της Ελλάδας "Λίλιαν Βουδούρη", Αμερικανική Γεωργική Σχολή της Θεσσαλονίκης, Κοργιαλένειος Βιβλιοθήκη Αργοστολίου, Τμήμα Κέρκυρας ΤΕΕ, Εκπαιδευτική Ραδιοτηλεόραση Υπ. Παιδείας, Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος, Ιστορικό Αρχείο Αιγαίου "Εργάνη". Ακολουθούν οι περιγραφές των ελληνικών ψηφιακών συλλογών (περιλαμβάνουν περισσότερα από αντικείμενα: στο μεγαλύτερο ποσοστό εικόνες και λιγότερα κείμενα και βίντεο) που έχουν ενσωματωθεί, μέχρι σήμερα (Noέμβριος 2010), στη Europeana. 20 ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ ΕΡΕΥΝΑ & ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ Ι 10-11/2010

4 1. "Πανδέκτης", Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης Το Αποθετήριο Ανθρωπιστικών Επιστημών "Πανδέκτης" περιλαμβάνει 11 σημαντικές ψηφιακές συλλογές ελληνικής ιστορίας και πολιτισμού (προσωπογραφίες, χάρτες, εραλδικά μνημεία, επιγραφές, μοναστηριακά αρχεία κ.λπ.) του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών. Πρόκειται για συλλογές από τα Ινστιτούτα Νεοελληνικών Ερευνών, Βυζαντινών Ερευνών και Ελληνικής και Ρωμαϊκής Αρχαιότητος, που ψηφιοποιήθηκαν και διατίθενται στο Διαδίκτυο από το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης. Οι συλλογές περιέχουν πληροφορίες για την ιστορική και πολιτισμική κληρονομιά της Ελλάδας που μπορούν να φανούν χρήσιμες στην επιστημονική κοινότητα αλλά και σε κάθε ενδιαφερόμενο. Μέχρι σήμερα, διατίθενται ελεύθερα στο Διαδίκτυο εγγραφές και τεκμήρια, με δυνατότητα αναζήτησης, στις Συλλογές: Νεοελληνική Εικονιστική Προσωπογραφία, Ταξιδιωτική Γραμματεία 15ος-19ος αιώνας, Τεκμήρια Ελληνικής Χαρτογραφίας, Μετονομασίες των Οικισμών της Ελλάδας, Αρχείο Εραλδικών Μνημείων του Ελλαδικού Χώρου, Έλληνες Ζωγράφοι μετά την Άλωση , Οι Λειτουργοί της Ανώτατης, Μέσης και Δημοτικής Εκπαίδευσης (19ος αι.), Βιομηχανικές και Βιοτεχνικές Επιχειρήσεις στο Αιγαίο, Μοναστηριακά Aρχεία - Έγγραφα Αγίου Όρους και Πάτμου, Αρχαίες Eλληνικές και Λατινικές Eπιγραφές της Aνω Μακεδονίας, της Αιγαιακής Θράκης και της Αχαΐας, Μακεδονικό Βασίλειο: Τα χάλκινα νομίσματα. 2. "Πέργαμος", Υπολογιστικό Κέντρο Βιβλιοθηκών Πανεπιστημίου Αθηνών Η "Πέργαμος" αποτελεί ένα ολοκληρωμένο Σύστημα Ψηφιακής Βιβλιοθήκης για την ομοιόμορφη διαχείριση, τεκμηρίωση, διατήρηση και ανάδειξη ετερογενών ψηφιακών συλλογών, το οποίο έχει αναπτυχθεί από την ομάδα του Υπολογιστικού Κέντρου Βιβλιοθηκών του Πανεπιστημίου Αθηνών. Μέχρι σήμερα φιλοξενεί τις παρακάτω συλλογές: α) Ιστορικό Αρχείο του ΕΚΠΑ: Η πολυποίκιλη αρχειακή συλλογή του Ιστορικού Αρχείου του Πανεπιστημίου Αθηνών (ΙΑΕΚΠΑ) ξεπερνάει τις σελίδες και καλύπτει σχεδόν το σύνολο της ελληνικής ακαδημαϊκής ιστορίας: από το 1837 που ιδρύεται το πρώτο πανεπιστήμιο της χώρας, το Πανεπιστήμιο Αθηνών, έως το 1980 περίπου. β) Λαογραφικό Αρχείο και Μουσειακή Συλλογή του Σπουδαστηρίου Λαογραφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών: Περιλαμβάνει πλούσιο πρωτογενές λαογραφικό υλικό, προϊόν επιτόπιας έρευνας, κατατεθειμένο υπό μορφή χειρογράφων, και αξιόλογη συλλογή λαογραφικών αντικειμένων (χρηστικών ή μη) της καθημερινής ζωής. γ) Θεατρική Συλλογή: Περιλαμβάνει θεατρικά προγράμματα που καλύπτουν ένα ευρύ χρονικό αλλά και θεματικό πεδίο: εμπορικοί θίασοι και κρατικές σκηνές, έργα πρόζας, μουσικό θέατρο καθώς και παιδικές παραστάσεις. δ) Συλλογή Μουσικής Βιβλιοθήκης K. A. Ψάχου: Αφορά κυρίως χειρόγραφα βυζαντινής μουσικής, στα οποία περιλαμβάνεται το Αρχείο του Γρηγορίου πρωτοψάλτου, τα Περγαμηνά Σπαράγματα, καθώς και κάποια από τα πρώτα έντυπα μουσικά βιβλία και εκδόσεις της περιόδου Ψηφιακή Βιβλιοθήκη του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου Περιλαμβάνονται τρεις επιμέρους συλλογές. Πρόκειται για δύο συλλογές με πρωτογενώς ψηφιακό υλικό από την Ιστορική Βιβλιοθήκη του ΕΜΠ (2.108 τεκμήρια από την Ελληνική Επιστημονική & Τεχνική Βιβλιογραφία και τα περιοδικά "Αρχιμήδης" και "Προμηθεύς"), και για το Ιδρυματικό Αποθετήριο (1.198 τεκμήρια με διδακτορικές διατριβές, μεταπτυχιακές και διπλωματικές εργασίες). Ειδικότερα, η Ελληνική Επιστημονική και Τεχνική Βιβλιογραφία ( ) περιλαμβάνει υλικό δημοσιευμένο στην Ελλάδα από την ίδρυση του ελληνικού κράτους μέχρι το 1940, και έχει στόχο να διευκολύνει τους ερευνητές που ασχολούνται με την ιστορία των επιστημών και της τεχνολογίας. 4. "Κοσμόπολις", Βιβλιοθήκη & Κέντρο Πληροφόρησης (ΒΚΠ) του Πανεπιστημίου Πατρών Η ψηφιακή συλλογή "Κοσμόπολις" περιλαμβάνει το πλήρες κείμενο 20 φιλολογικών και λογοτεχνικών περιοδικών που κυκλοφόρησαν στο ελληνικό κράτος, αλλά και στον ευρύτερο ελλαδικό χώρο, από το 1834 έως το 1930, με πολύτιμο υλικό για τη μελέτη της νεότερης ελληνικής λογοτεχνίας και την επιστήμη της νεοελληνικής φιλολογίας. Συγκεκριμένα η συλλογή περιλαμβάνει τους τίτλους περιοδικών: Αλεξανδρινή Τέχνη, Αποθήκη των Ωφελίμων Γνώσεων, Αποθήκη των Ωφελίμων και Τερπνών Γνώσεων, Αργώ, Γράμματα, Η Ευτέρπη, Ημερολόγιον Σκόκου, Ιόνιος Ανθολογία, Ιωνική Μέλισσα, Μη Χάνεσαι, Νέα Ζωή, Ο Νουμάς, Ποικίλη Στοά, Χρυσαλλίς. Η δημιουργία της συλλογής αποτελεί το φυσικό αντικείμενο της δράσης "Ψηφιοποίηση και Δικτυακή Διάθεση του περιεχομένου Ελληνικών Φιλολογικών Περιοδικών", που υλοποιείται στο πλαίσιο του έργου Τηλεφάεσσα: Παροχή Ηλεκτρονικών Υπηρεσιών της Βιβλιοθήκης & Κέντρου Πληροφόρησης (ΒΚΠ) του Πανεπιστημίου Πατρών προς την ακαδημαϊκή κοινότητα. Η δράση υλοποιείται από τη ΒΚΠ σε συνεργασία με το Τμήμα Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών, την Εταιρεία Ελληνικού Λογοτεχνικού και Ιστορικού Αρχείου (ΕΛΙΑ) και τη Δημοτική Βιβλιοθήκη Πατρών. 5. "Μέδουσα", Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη της Βέροιας Η "Μέδουσα" είναι η ψηφιακή συλλογή της Δημόσιας Κεντρικής Βιβλιοθήκης της Βέροιας. Περιλαμβάνει περίπου ψηφιοποιημένες σελίδες, που αντιστοιχούν σε τίτλους 10-11/2010 Ι ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ ΕΡΕΥΝΑ & ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ 21

5 βιβλίων, εφημερίδων, περιοδικών, χαρτών, εγγράφων, χειρογράφων, ενώ εμπλουτίζεται διαρκώς με νέο περιεχόμενο. Ειδικότερα, περιλαμβάνει ψηφιοποιημένα βιβλία, τοπικές εφημερίδες και περιοδικά του 20ού αιώνα, σημαντικά χειρόγραφα από το 1050 έως το 1800 μ.χ., 7 χάρτες του 18ου- 19ου αι. και περίπου 120 παλιές καρτ-ποστάλ των αρχών του 20ου αιώνα. Περιλαμβάνει, επίσης, χειρόγραφα και παλαίτυπα, χαλκογραφίες, εικόνες και φωτογραφίες λειτουργικών σκευών από τη συλλογή της Ιεράς Μονής Τιμίου Προδρόμου (Σκήτη) της Βέροιας. Επιπλέον, διάφορα αντικείμενα του παραρτήματος Βέροιας του Λυκείου Ελληνίδων, από ταμπακέρες ως τσεβρέδες και στολές, παρουσιάζονται με φωτογραφίες και χρονολογία πιθανής κατασκευής τους, δίνοντας πλούσιο υλικό σε λαογράφους, ανθρωπολόγους αλλά και σε κάθε ενδιαφερόμενο να αποκτήσει μια εικόνα της ζωής στη Βέροια και τα γύρω χωριά. 6. DIGMA - Ψηφιοποιημένο Αρχείο Ελληνικής Μουσικής, Μεγάλη Μουσική Βιβλιοθήκη της Ελλάδας "Λίλιαν Βουδούρη" Η συλλογή περιλαμβάνει πάνω από ψηφιοποιημένα αρχεία των συνθετών Μíκη Θεοδωράκη, Αιμίλιου Ριάδη, Γεωργίου Πονηρίδη, Frank Choisy, το αρχείο Νηλέα Καμαράδου, τις Συλλογές Χειρογράφων και Ελληνικών Τραγουδιών που ανήκουν στη Μεγάλη Μουσική Βιβλιοθήκη της Ελλάδας "Λίλιαν Βουδούρη", καθώς και το αρχείο Δόμνας Σαμίου που ανήκει στον "Καλλιτεχνικό Σύλλογο Δημοτικής Μουσικής Δόμνας Σαμίου". Τα τεκμήρια της σημαντικής αυτή συλλογής ελληνικής μουσικής αποτελούν πηγή έρευνας για κάθε ενδιαφερόμενο ερευνητή, ενώ παράλληλα μπορούν να αξιοποιηθούν για τη διασυνθετική παραγωγή πολιτιστικών προϊόντων και υπηρεσιών, πάντα μέσα στο πλαίσιο του νόμου περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Οι πληροφορίες της πύλης παρέχονται στην ελληνική και την αγγλική γλώσσα, ενώ είναι δυνατή η πρόσβαση σε άτομα με ειδικές ανάγκες. 7. Τα Ιστορικά Αρχεία της Αμερικανικής Γεωργικής Σχολής της Θεσσαλονίκης Η συλλογή περιέχει αυτή τη στιγμή ψηφιακά τεκμήρια, όπως φωτογραφίες, καρτ-ποστάλ και άλλα αρχεία, με μεγάλη ιστορική σημασία για την Αμερικανική Γεωργική Σχολή αλλά και για την ευρύτερη περιοχή των Βαλκανίων. Αποτελείται από τρεις συλλογές: American Farm School Miscellaneous, Carte Postale Collection και Quaker Girl's School (δείγματα παραδοσιακών εργόχειρων, φωτογραφίες από την καθημερινή ζωή του σχολείου κ.ά.), ενώ εμπλουτίζεται συνεχώς με νέα τεκμήρια. Περιλαμβάνεται, επίσης, επιλεγμένος αριθμός τίτλων του Αρχείου Επτανησιακών Εφημερίδων και Περιοδικών Κοργιαλένειου Βιβλιοθήκης, από το 1849, οπότε έχουμε τις πρώτες ελεύθερες εφημερίδες, μέχρι το 1953, καθώς και δύο μεγάλα αρχεία βυζαντινής επτανησιακής μουσικής της Κοργιαλενείου Βιβλιοθήκης (Χαρ. Μοσχόπουλου και Μιχ. Ραζή-Μαράτου). Επίσης, το αρχείο ευρωπαϊκής μουσικής του Κοσμά Μποχάγιερ, τα αρχεία των κεφαλλονιτών λογοτεχνών Μπάμπη Άννινου και Μικέλη Άβλιχου, καθώς και μέρος του αρχείου της οικογένειας Χαρμπούρη, ψηφιακές φωτογραφίες επιλεγμένων αντικειμένων από όλες τις συλλογές του Κοργιαλενείου Μουσείου (αστικό, αγροτικό, εκκλησιαστικό τμήμα), ψηφιακές φωτογραφίες έργων τέχνης που διαθέτει στις συλλογές του το Κοργιαλένειο Ίδρυμα, ψηφιοποιημένα βιβλία με ερευνητικό ενδιαφέρον, που είναι ελεύθερα πνευματικών δικαιωμάτων και αφορούν κυρίως την Ιστορία και τη Λογοτεχνία των Επτανήσων. Το υλικό αυτό εμπλουτίζεται και τεκμηριώνεται συνεχώς, με νέες συλλογές και αντικείμενα, με στόχο την ανάδειξη της συμβολής της πνευματικής παραγωγής και της εν γένει πολιτιστικής ταυτότητας των Επτανήσων στη διαμόρφωση της νεοελληνικής πολιτιστικής ταυτότητας. 9. Ψηφιακή Βιβλιοθήκη "Σχερία" του Τμήματος Κέρκυρας του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδος (ΤΕΕ/ΤΚ) H "Σχερία" παρέχει πλήρες κείμενο σε μελέτες, διαλέξεις, υλικό συνεδρίων, ημερίδων και σεμιναρίων του Τμήματος Κέρκυρας του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδος (ΤΕΕ/ΤΚ). 10. Εκπαιδευτική Τηλεόραση, Υπουργείο Παιδείας Διά Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων Στη Europeana περιλαμβάνονται μέχρι σήμερα περισσότερα από 650 βίντεο της Ελληνικής Εκπαιδευτικής Τηλεόρασης σε διάφορους τομείς (Επιστήμη-Τεχνολογία, Γλώσσα-Λογοτεχνία, Ιστορία-Αρχαιολογία, Θέατρο, Ζωγραφική, Περιβάλλον-Οικολογία κ.λπ.). Η Εκπαιδευτική Ραδιοτηλεόραση ιδρύθηκε το 1977, με στόχο την υποστήριξη της εκπαιδευτικής διαδικασίας στην Πρωτοβάθμια και τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, μέσω της παραγωγής και προβολής τηλεοπτικών προγραμμάτων αλλά και της διάθεσης αυτών στην εκπαιδευτική κοινότητα σε μορφή DVD. Πλέον, οι ταινίες της Εκπαιδευτικής Ραδιοτηλεόρασης προσφέρονται ψηφιακά και ο χρήστης μπορεί να τις δει σε πραγματικό χρόνο ή να τις κατεβάσει στον υπολογιστή του. Βασικός στόχος για τα επόμενα χρόνια είναι η συνεχής παραγωγή εκπαιδευτικού οπτικοακουστικού περιεχομένου και η διανομή του μέσα από εξελιγμένες ψηφιακές μορφές. 8. Ψηφιακή Βιβλιοθήκη Κοργιαλένειου Ιδρύματος Αργοστολίου Η Ψηφιακή Βιβλιοθήκη του Κοργιαλένειου Ιδρύματος περιλαμβάνει ψηφιακές συλλογές που αναπτύχθηκαν στο πλαίσιο του έργου "Ψηφιακό Αρχείο Επτανησιακού Πολιτισμού". Σε αυτές περιλαμβάνεται το Φωτογραφικό Αρχείο Κοργιαλένειου Μουσείου, αποτελούμενο από φωτογραφίες της πόλης του Αργοστολίου, αρχιτεκτονικά θέματα (γεωγραφική κατανομή ανά επαρχία), εκκλησιαστική αρχιτεκτονική και εικονογραφία (γεωγραφική κατανομή), προσωπικότητες, αγροτικά θέματα. 11. Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος Στον δικτυακό τόπο του Μουσείου δίνεται η δυνατότητα σε σπουδαστές, ερευνητές, αλλά και σε όσους ενδιαφέρονται για την ελληνική ναυτική ιστορία, για περιήγηση στις συλλογές του Μουσείου και σε επεξεργασμένο πληροφοριακό υλικό. Στην ψηφιακή συλλογή του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδας περιλαμβάνονται φωτογραφίες, χαρακτικά, μακέτες, θυρεοί, σημαίες, σκεύη, όπλα, στολές, ναυτικά όργανα, μοντέλα πλοίων, εξαρτήματα πλοίου, ιστορικά έγγραφα κ.ά., τα οποία ζωντανεύουν με γλαφυρό τρόπο την ελληνική ναυτική ιστορία και παράδοση από την προϊστορική εποχή ως τις ημέρες μας. 22 ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ ΕΡΕΥΝΑ & ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ Ι 10-11/2010

6 12. Ιστορικό Αρχείο Αιγαίου "Εργάνη" Το Ιστορικό Αρχείο Αιγαίου "Εργάνη" δημιουργήθηκε το 2002, με στόχο τη συλλογή, τεκμηρίωση, συντήρηση, έρευνα και προβολή αρχειακού υλικού που αφορά στην οικονομική, κοινωνική, πολιτική και πολιτιστική ιστορία της ευρύτερης περιοχής του Β.Α. Αιγαίου κατά τον 19ο και τον 20ό αιώνα. H «Εργάνη» έχει στην κατοχή της και διαχειρίζεται τρεις αρχειακές συλλογές: Aρχείο Κουρτζή ( ), Αρχείο Τοπικού Τύπου ( ), Αρχείο Κούμπα ( ). Από αυτές έχει ψηφιοποιηθεί και είναι διαθέσιμο ηλεκτρονικό το μεγαλύτερο μέρος του Αρχείου Κουρτζή, ενώ στόχο αποτελεί η σταδιακή ψηφιοποίηση και των άλλων συλλογών. Στο αρχείο της οικογένειας Κουρτζή περιλαμβάνονται τεκμήρια όπως: λογιστικά βιβλία, βιβλία εσόδων- εξόδων και κατάστιχα, βιβλία αντιγραφής εξερχόμενων επιστολών, δικαιοπρακτικά έγγραφα όπως διαθήκες και προικοσύμφωνα, Οθωμανικοί τίτλοι ιδιοκτησίας και διορισμού, σχολικά τετράδια, σημειωματάρια προσωπικών εξόδων και εξόδων οικίας, αρχιτεκτονικά και μηχανολογικά σχέδια κατοικιών και βιομηχανικών εγκαταστάσεων, σχέδια σε κάρβουνο και ακουαρέλες, λογοτεχνικά κείμενα, επιστημονικά συγγράμματα, καθώς και ημερολόγια που αναφέρονται σε ταξίδια, εφευρέσεις, και περιόδους της ζωής των μελών της οικογένειας. Επίσης, περιέχεται υλικό σχετικό με διάφορες πολιτιστικές και κοινωνικές δραστηριότητες όπως 48 ερασιτεχνικές κινηματογραφικές ταινίες 9,5 mm της Pathé της περιόδου , πλήθος φωτογραφιών, καρτ-ποστάλ, αποκόμματα από εφημερίδες και περιοδικά καθώς και μεγάλο αριθμό προσωπικών επιστολών και χειρόγραφων σημειωμάτων. Συμπόσιο "H Europeana στην Ελλάδα" Περισσότεροι από 300 εκπρόσωποι φορέων που εμπλέκονται στην ανάπτυξη ψηφιακού περιεχομένου παρευρέθηκαν στο Συμπόσιο με θέμα "Η Europeana στην Ελλάδα - Προσθέτοντας Ελληνικό Πολιτιστικό Περιεχόμενο στην Ευρωπαϊκή Ψηφιακή Βιβλιοθήκη", το οποίο διοργανώθηκε από τη Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη της Βέροιας, σε συνεργασία με το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και το Ιόνιο Πανεπιστήμιο (Εργαστήριο Ψηφιακών Βιβλιοθηκών και Ηλεκτρονικής Δημοσίευσης του Τμήματος Αρχειονομίας και Βιβλιοθηκονομίας), στις 19 Οκτωβρίου 2010, στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών. Σκοπός του Συμποσίου, το οποίο ήταν υπό την αιγίδα του Υπουργείου Παιδείας, Διά Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων, ήταν να προωθήσει τον διάλογο μεταξύ όλων των φορέων που ψηφιοποιούν και συσσωρεύουν πολιτιστικό περιεχόμενο σε τοπικό/περιφερειακό επίπεδο, και να αναδείξει όλες τις προκλήσεις (οικονομικές και επιχειρηματικές), ώστε το ελληνικό πολιτιστικό περιεχόμενο να μπορεί να συσσωρευτεί, να χρησιμοποιηθεί και να αναδειχθεί, με τον πιο αποτελεσματικό τρόπο, από τη Europeana, την ευρωπαϊκή ψηφιακή βιβλιοθήκη για τον πολιτισμό και την επιστήμη. Τις εργασίες του Συμποσίου άνοιξε με σύντομο χαιρετισμό ο κ. Ιωάννης Τροχόπουλος, διευθυντής της Δημόσιας Κεντρικής Βιβλιοθήκης Βέροιας. Χαιρετισμό απηύθυναν ο Δρ Γεώργιος Ζάχος, πρόεδρος του Γενικού Συμβουλίου Βιβλιοθηκών, Γενικών Αρχείων του Κράτους και της Εκπαιδευτικής Ραδιοτηλεόρασης και η Εύη Σαχίνη, προϊσταμένη του Τμήματος Στρατηγικής και Ανάπτυξης του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης. Ο Jonathan Purday, Σύμβουλος Επικοινωνίας της Europeana, μίλησε μεταξύ άλλων για την ανάγκη να αναπτυχθούν από την Europeana νέες καινοτόμες υπηρεσίες, οι οποίες θα κάνουν το υλικό που έχει συγκεντρωθεί πιο προσιτό και αξιοποιήσιμο από τον χρήστη. Επίσης, εξέφρασε την πρόθεση της Ευρωπαϊκής Ψηφιακής Βιβλιοθήκης να ενσωματώσει "user generated content" (περιεχόμενο που παράγεται από χρήστες). Ο Rob Davies, Υπεύθυνος Έργου και Eπιστημονικός Συντονιστής του έργου EuropeanaLocal, μίλησε για αυτή την πρωτοβουλία που έχει ως βασικό στόχο να βοηθήσει περιφερειακές βιβλιοθήκες, μουσεία, αρχεία και συλλογές οπτικοακουστικού υλικού στην ανάδειξη των ψηφιοποιημένων συλλογών τους, μέσω της δημιουργίας μιας πανευρωπαϊκής υποδομής συσσωρευτών. Για την ελληνική συμμετοχή στο EuropeanaLocal μίλησαν ο καθηγητής του Ιονίου Πανεπιστημίου Σαράντιος Καπιδάκης και ο μηχανικός πληροφορικής Βαγγέλης Μπάνος, που συμμετέχουν στην ομάδα διαχείρισης του έργου. Ακολούθησαν παρουσιάσεις των έργων AΤΗΕΝΑ (από τον Καθ. Στέφανο Κόλλια - Σχολή Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Υπολογιστών ΕΜΠ, Εργαστήριο Ψηφιακής Επεξεργασίας Εικόνας Βίντεο και Πολυμέσων), CARARE (από τον Δρ. Δημήτρη Γαβρίλη - Ερευνητή στη Μονάδα Ψηφιακής Επιμέλειας του Ερευνητικού Κέντρου "Αθηνά") και AccessIT (από την Mary Rowlatt, συντονίστρια του έργου, τον Adam Dudczak, υπεύθυνο τεχνικής υποστήριξης και εκπαίδευσης του έργου, καθώς και τον Δρ Μανώλη Γαρουφάλλου, Καθηγητή Εφαρμογών στο Τμήμα Βιβλιοθηκονομίας και Συστημάτων Πληροφόρησης, ΑΤΕΙ Θεσσαλονίκης). Σημειώνεται ότι το έργο AccessIT ( στο οποίο συμμετείχε η Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Βέροιας, αποσκοπεί στην εκπαίδευση και την ανάπτυξη τεχνολογικών δεξιοτήτων του προσωπικού των φορέων που παρέχουν περιεχόμενο στη Europeana. Tο Συμπόσιο ολοκληρώθηκε με συζήτηση στρογγυλής τραπέζης γύρω από ζητήματα όπως η ψηφιοποίηση υλικού, τα μεταδεδομένα της Europeana, τα πνευματικά δικαιώματα, η σύναψη συμφωνιών, ο ρόλος του Εθνικού Συσσωρευτή, η ανάπτυξη στρατηγικής υιοθέτησης κοινών εργαλείων και προτύπων, η κατάρτιση/εκπαίδευση προσωπικού, η ανάπτυξη πρωτοβουλιών για τη συνεργασία των φορέων, κ.ά. Ολόκληρη η εκδήλωση έχει βιντεοσκοπηθεί, και τα βίντεο, όπως και τις παρουσιάσεις των ομιλητών του Συμποσίου, μπορεί να δει κανείς οnline στον δικτυακό τόπο του ΕΚΤ στη διεύθυνση /index.html, καθώς και στο κοινωνικό δίκτυο /2010 Ι ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ ΕΡΕΥΝΑ & ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ 23

7 Ποιοτικό Ελληνικό Περιεχόμενο στο Διαδίκτυο Η εποχή μας χαρακτηρίζεται από επαναστατικές αλλαγές στην επικοινωνία και την πληροφορία. Με αιχμή την τεχνολογία και τη διαρκώς αυξανόμενη χρήση του Διαδικτύου, αλλάζει η καθημερινότητα όπως τη θεωρούσαμε δεδομένη. Αλλάζει ο τρόπος που πληροφορούμαστε, εκπαιδευόμαστε, επιμορφωνόμαστε, διεξάγουμε έρευνα, δημοσιεύουμε, εργαζόμαστε, επικοινωνούμε, ψυχαγωγούμαστε. Το ψηφιακό περιεχόμενο αποτελεί πλέον βασική συνιστώσα της σύγχρονης κοινωνίας, επηρεάζοντας όλο το φάσμα των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων. Είναι πηγή έμπνευσης και δημιουργικότητας, αλλά και στοιχείο κοινωνικής και οικονομικής ανάπτυξης. Υπάρχει λοιπόν άμεση ανάγκη για αξιόλογο, αξιόπιστο, έγκριτο, ποιοτικό ψηφιακό περιεχόμενο, το οποίο θα διατίθεται ελεύθερα και θα μπορεί να το αναζητήσει και να το ανακτήσει εύκολα οποιοσδήποτε, από οπουδήποτε στο Διαδίκτυο. Από την άλλη πλευρά, η οργάνωση του περιεχομένου σε ψηφιακές βιβλιοθήκες, αποθετήρια, ηλεκτρονικές εκδόσεις κ.ά., είναι μία εξαιρετικά σημαντική διαδικασία, που εμπλέκει πολλούς φορείς και απαιτεί σύνθετες εργασίες και αυστηρή τήρηση προτύπων. Όλο και περισσότερο μας απασχολούν θέματα όπως ανοικτή πρόσβαση στη γνώση, πνευματικά δικαιώματα, αποτελέσματα της επιστήμης ως δημόσιο αγαθό, μακροχρόνια διατήρηση περιεχομένου, δια-λειτουργικότητα πληροφοριακών συστημάτων, κοινωνική δικτύωση και περιεχόμενο που δημιουργείται από τους χρήστες. Κατά συνέπεια, τόσο η συγκέντρωση και οργάνωση ποιοτικού ψηφιακού περιεχομένου, όσο και η διάθεσή του με τρόπο φιλικό προς τον χρήστη, είναι ζητήματα που πρέπει να αντιμετωπίσουμε ως κοινωνία τα επόμενα χρόνια. Εξετάζοντας τα παραπάνω σε σχέση και με την ευρωπαϊκή τους διάσταση, διαπιστώνουμε ότι αναπτύχθηκαν «εμβληματικές πρωτοβουλίες» για ψηφιακές βιβλιοθήκες που χρηματοδοτούνται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή (Ε.Ε.). Ο κύριος στόχος των ευρωπαϊκών πολιτικών αφορά στη συγκέντρωση μεγάλου όγκου πολύ-γλωσσικού περιεχόμενου, ώστε να εξασφαλιστούν οι όροι για οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη. Ταυτόχρονα, η Ε.Ε. υποστηρίζει τη δημιουργία «υπερεθνικών» υποδομών, που καλούνται να επιλύσουν ζητήματα που σχετίζονται με την όσο το δυνατόν φιλικότερη για το χρήστη διάθεση περιεχομένου, ενώ αντιμετωπίζουν θέματα που αφορούν τη μακροχρόνια διατήρησή του και τη διαχείριση των πνευματικών δικαιωμάτων. Δρ. Εύη Σαχίνη, Προϊσταμένη Τμήματος Στρατηγικής και Ανάπτυξης Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης H Europeana, μία από τις εμβληματικές πρωτοβουλίες της Ε.Ε., φιλοδοξεί να αποτελέσει την ψηφιακή βιβλιοθήκη για την επιστήμη και τον πολιτισμό της Ευρώπης και συγκεντρώνει σε μια πολύγλωσση δικτυακή πύλη ( σημαντικό μέρος της ευρωπαϊκής πολιτιστικής κληρονομιάς, προσφέροντας ελεύθερη πρόσβαση για όλους. Σήμερα, οι συλλογές της Europeana περιλαμβάνουν περισσότερα από 14 εκατομμύρια ψηφιοποιημένα έργα (βιβλία, εφημερίδες, έργα τέχνης, χάρτες, χειρόγραφα, επιστολές, φωτογραφίες, μουσική, ηχογραφήσεις, τηλεοπτικές εικόνες, αποσπάσματα από ταινίες και ηχητικές εγγραφές κ.ά.). Πρόκειται για σημαντικά πολιτιστικά, ιστορικά και επιστημονικά τεκμήρια από περισσότερους από οργανισμούς, από όλη την Ευρώπη. Η έως σήμερα συμμετοχή της Ελλάδας στην Europeana είναι περιορισμένη, στηρίζεται σε πολιτιστικές συλλογές που έχει συνεισφέρει περιορισμένος αριθμός φορέων και υπολείπεται των δυνατοτήτων που έχουμε ως χώρα. Στο πρόσφατο παρελθόν, η χρηματοδότηση έργων ελληνικών δημόσιων και ιδιωτικών φορέων, κυρίως από κοινοτικούς πόρους, οδήγησε στην ψηφιοποίηση μεγάλου αριθμού υλικού: βιβλίων, συλλογών, αρχείων, οπτικοακουστικού υλικού, που καλύπτουν διάφορα θέματα και χρονικές περιόδους. Ως αποτέλεσμα, υπάρχει σήμερα στη χώρα πλούτος περιεχομένου, που παραμένει, όμως, σε μεγάλο βαθμό αναξιοποίητος, διασπαρμένος και δύσκολα προσβάσιμος. Λόγω του στόχου της, η Europeana θα μπορούσε να λειτουργήσει ως πλαίσιο για τις συντονισμένες ενέργειες που πρέπει να γίνουν από μεγαλύτερο αριθμό ελληνικών επιστημονικών και πολιτιστικών φορέων, ώστε να ενισχυθεί η παρουσία της χώρας και να αναδειχθεί η πολιτιστική μας κληρονομιά. Ενδεικτικό του διεθνούς ενδιαφέροντος για το ελληνικό πολιτιστικό περιεχόμενο, είναι η ευρύτατη κάλυψη, από τα Μέσα Ενημέρωσης, της ψηφιοποίησης και διάθεσης των ελληνικών χειρογράφων από τη συλλογή της Βρετανικής Βιβλιοθήκης. Η χώρα διαθέτει φορείς με αξιόλογο ανθρώπινο δυναμικό, τεχνογνωσία και υποδομές, για να χειριστεί τα θέματα που συναρτώνται με την ανάπτυξη, συγκέντρωση και διάθεση ελληνικού ποιοτικού περιεχομένου. Περιεχομένου που θα καλύπτει ανάγκες σε διάφορα επίπεδα, με προτεραιότητα στην εκπαίδευση, τη δια βίου μάθηση και την ερευνητική δραστηριότητα. Το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης (ΕΚΤ), ένας από τους σημαντικούς φορείς που πρωτοστατεί στην ανάπτυξη, συγκέντρωση και ανάδειξη ποιοτικού ελληνικού ψηφιακού περιεχόμενου, συμβάλλει καθοριστικά στις προσπάθειες που γίνονται σε εθνικό επίπεδο. Λειτουργώντας εδώ και πολλά χρόνια ως συσσωρευτής του περιεχομένου που σχετίζεται με επιστήμη, τεχνολογία και πολιτισμό, το ΕΚΤ ( συνεργάζεται αποτελεσματικά με ερευνητικά κέντρα, πανεπιστήμια, βιβλιοθήκες, αρχεία και μουσεία. Στο πλαίσιο του Εθνικού Πληροφοριακού Συστήματος Έρευνας και Τεχνολογίας (ΕΠΣΕΤ) που υλοποιεί τα τελευταία χρόνια, αναπτύσσει σύγχρονες υποδομές και υπηρεσίες για τη διάθεση ποιοτικού περιεχομένου με ανοικτή πρόσβαση. Το Εθνικό Αρχείο Διδακτορικών Διατριβών, το Αποθετήριο Ήλιος του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, το Αποθετήριο Πανδέκτης με συλλογές ιστορίας και πολιτισμού, η ψηφιακή Ζωφόρος του Παρθενώνα, καθώς και 5 διεθνή Επιστημονικά Περιοδικά Ανοικτής Πρόσβασης στον τομέα των Ανθρωπιστικών Επιστημών, διατίθενται ήδη στο Διαδίκτυο. Τα επόμενα χρόνια αναμένονται σημαντικές αλλαγές στην εκπαίδευση, τη δια βίου μάθηση και τον τρόπο που μια προσωπικότητα αναπτύσσεται στο νέο γνωσιακό περιβάλλον. Η ανάληψη συντονισμένων ενεργειών σε εθνικό επίπεδο και η εμπλοκή και συνεργασία πολλών φορέων απαιτείται άμεσα. Στόχος η αύξηση του ποιοτικού ελληνικού περιεχομένου στο Διαδίκτυο, που θα ανταποκρίνεται στις ανάγκες της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας. Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα "Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία" (14/11/2010) με τίτλο "Ολη η γνώση της Ε.Ε. σε μια βιβλιοθήκη" 24 ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ ΕΡΕΥΝΑ & ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ Ι 10-11/2010

8 ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2010 TEYXOΣ 80 ΔΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΤΙΜΗ: 0.1 ISSN ΚΑΙΝΟ ΤΟΜΙΑ ΕΡΕΥΝΑ & ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ Europeana: η ψηφιακή βιβλιοθήκη για τον ευρωπαϊκό πολιτισμό ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΜΕ ΤΟΝ JONATHAN PURDAY, ΣΥΜΒΟΥΛΟ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΤΗΣ ΕUROPEANA ΔΡΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΜΠΛΟΥΤΙΣΜΟ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ WIKIPEDIA ΕΥΡΩΠΑΪΚO ΚΕΝΤΡΟ ΔΙΑΣΤΗΜΙΚΗΣ ΔΙΑΔΙΚΤΥΩΣΗΣ ΣΤΗΝ ΞΑΝΘΗ ΝΕΑΡΟΙ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΕΣ ΑΠ ΟΛΟ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΒΡΑΒΕΥΟΝΤΑΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΕ ΕΝΩΣΗ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ ΓΙΑ ΒΙΩΣΙΜΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΘΕΣΕΙΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ