E na νoμισμα για μiα E υρωπη. O δρόμος προς το ευρώ. Οικονομικές και χρηματοδοτικές υποθέσεις

Transcript

1 E na νoμισμα για μiα E υρωπη O δρόμος προς το ευρώ Οικονομικές και χρηματοδοτικές υποθέσεις

2 Ε να νομισμ α για μια Ε υ ρωπη O δρόμος προς το ευρώ Ε να νoμισμα για μiα Ε υρωπη O δρόμος προς το ευρώ Περιεχομενα: Τι είναι η οικονομική και νομισματική ένωση;... 1 Η πορεία προς την οικονομική και νομισματική ένωση: 1957 έως Εισαγωγή του ευρώ: 1999 έως Διαχείριση της οικονομικής και νομισματικής ένωσης... 9 Προς τη διεύρυνση της ζώνης του ευρώ Επιτεύγματα μέχρι σήμερα Το ευρώ σε αριθμούς Το ευρώ σε εικόνες Γλωσσάριο Idreamstock

3 Τι είναι η οικονομική και νομισματική ένωση; Γενικά, η οικονομική και νομισματική ένωση (ΟΝΕ) είναι μέρος της διαδικασίας οικονομικής ολοκλήρωσης. Τα ανεξάρτητα κράτη μπορούν να ενοποιούν τις οικονομίες τους σε διαφορετικούς βαθμούς, προκειμένου να επιτύχουν τα οφέλη του μεγέθους, όπως είναι η αυξημένη εσωτερική αποτελεσματικότητα και η καλύτερη ανταπόκριση σε εξωτερικά γεγονότα. Οι βαθμοί οικονομικής ολοκλήρωσης μπορούν να χωριστούν σε έξι βήματα. 1. Προνομιακός εμπορικός χώρος (με μειωμένα τελωνειακά τέλη μεταξύ ορισμένων χωρών) 2. Χώρος ελεύθερου εμπορίου (χωρίς εσωτερικούς δασμούς για ορισμένα ή όλα τα αγαθά μεταξύ των συμμετεχουσών χωρών) 3. Τελωνειακή ένωση (με τα ίδια τελωνειακά τέλη για τρίτες χώρες και κοινή πολιτική εμπορίου) 4. Κοινή αγορά (με κοινούς κανονισμούς για τα προϊόντα και ελεύθερη κυκλοφορία αγαθών, κεφαλαίων, εργαζομένων και υπηρεσιών) 5. Οικονομική και νομισματική ένωση (ενιαία αγορά με κοινό νόμισμα και κοινή νομισματική πολιτική) 6. Πλήρης οικονομική ολοκλήρωση (όλα τα παραπάνω συν εναρμονισμένες δημοσιονομικές και άλλες οικονομικές πολιτικές) ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗ ΚΑΙ ΟΝΕ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ Ο βαθμός οικονομικής ενοποίησης στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) διαφέρει. Όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ συμμετέχουν σε αυτό που αποκαλούμε ΟΝΕ και σε μια κοινή αγορά, γνωστή ως ενιαία αγορά. Συντονίζουν όλα τις οικονομικές πολιτικές τους για τη στήριξη των στόχων της ΟΝΕ. Όταν πληρούνται τα κριτήρια οικονομικής σύγκλισης, η υιοθέτηση του ευρώ ως ενιαίου νομίσματος αποτελεί υποχρέωση που προβλέπεται στις Συνθήκες της ΕΕ. Πολλές χώρες της ΕΕ είναι ήδη πιο προχωρημένες από πλευράς ολοκλήρωσης και έχουν συνεπώς υιοθετήσει το ευρώ. Οι χώρες αυτές της ζώνης του ευρώ και, μαζί με το ενιαίο νόμισμα, έχουν ενιαία νομισματική πολιτική που ασκείται από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Οι χώρες εκείνες της ΕΕ που δεν ανήκουν στη ζώνη του ευρώ διατηρούν το νόμισμά τους και ασκούν τις νομισματικές τους πολιτικές. Συνεπώς, ο βαθμός οικονομικής ολοκλήρωσης εντός της ΟΝΕ αποτελεί ένα υβρίδιο των σταδίων 4 και 5 στον ανωτέρω κατάλογο. Για την επίτευξη πλήρους οικονομικής ολοκλήρωσης απαιτείται από όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ να ενταχθούν στη ζώνη του ευρώ κα να εναρμονίσουν τις δημοσιονομικές τους πολιτικές, συμπεριλαμβανομένων της φορολογικής πολιτικής και των λοιπών οικονομικών πολιτικών. Ωστόσο, οι νέοι κανόνες οικονομικής διακυβέρνησης της ΕΕ άρχισαν να ισχύουν στις 13 Δεκεμβρίου Ως ένα σημαντικό βήμα προς την κατεύθυνση της στενότερης οικονομικής ολοκλήρωσης, οι κανόνες αυτοί ενισχύουν την εποπτεία και τον συντονισμό των δημοσιονομικών και οικονομικών πολιτικών για όλες τις χώρες της ΕΕ. Πρόσθετες συμφωνίες μεταξύ μεγάλου αριθμού χωρών της ΕΕ στηρίζουν και συμπληρώνουν το εγχείρημα αυτό. Οι λέξεις χρώματος μπλε εξηγούνται στο γλωσσάρι που βρίσκεται στο τέλος του φυλλαδίου Οικοδομώντας από το παρελθόν Η οικονομική ολοκλήρωση μεταξύ ανεξάρτητων κρατών δεν είναι κάτι καινούργιο. Η λατινική νομισματική ένωση, που περιελάμβανε τη Γαλλία, το Βέλγιο, την Ελβετία, την Ιταλία και την Ελλάδα, υπήρχε από το 1865 έως το Η σκανδιναβική νομισματική ένωση της Σουηδίας, της Δανίας και της Νορβηγίας διήρκεσε από το 1873 έως το Η γερμανική Zollverein είναι ίσως ένα από τα πιο επιτυχή παραδείγματα. Ξεκίνησε ως τελωνειακή ένωση ανάμεσα σε πριγκιπάτα της Γερμανίας το 1834, και δημιούργησε μια κεντρική τράπεζα, τη Reichsbank, και ένα ενιαίο νόμισμα, το Reichsmark, το Christophe Marjolet/PhotoAlto ΒΗΜΑΤΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗΣ

4 Ε να νομισμ α για μια Ε υ ρωπη O δρόμος προς το ευρώ Η πορεία προς την οικονομική και νομισματική ένωση: 1957 έως 1999 Η ΟΝΕ ήταν επαναλαμβανόμενη φιλοδοξία της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το τέλος της δεκαετίας του 60, διότι υποσχόταν νομισματική σταθερότητα και ένα περιβάλλον αυξημένης ανάπτυξης και απασχόλησης. Ωστόσο, διάφοροι πολιτικοί και οικονομικοί παράγοντες εμπόδισαν την πραγματοποίησή της έως την υπογραφή της συνθήκης του Μάαστριχτ (συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση ή συνθήκη ΕΕ) το Κατά καιρούς, η αδύναμη πολιτική δέσμευση, οι διαφορές σχετικά με τις οικονομικές προτεραιότητες, η έλλειψη οικονομικής σύγκλισης και οι εξελίξεις στις διεθνείς χρηματαγορές εκτός του ελέγχου της Ένωσης συνέβαλαν στην επιβράδυνση της προόδου προς την ΟΝΕ. Ωστόσο, το δεύτερο ήμισυ του 20ού αιώνα χαρακτηρίστηκε από διαρκή προσπάθεια εκ μέρους των χωρών της ΕΕ για βαθύτερη οικονομική συνεργασία ως μέσο σύσφιξης των πολιτικών μεταξύ τους δεσμών και την προστασία της κοινής αγοράς. Η μετάβαση προς τη σημερινή οικονομική και νομισματική ένωση μπορεί να χωριστεί σε τέσσερις φάσεις: από τη συνθήκη της Ρώμης έως την έκθεση Werner: 1957 έως από την έκθεση Werner έως το ευρωπαϊκό νομισματικό σύστημα (ΕΝΣ): 1970 έως από την έναρξη του ΕΝΣ έως το Μάαστριχτ: 1979 έως από το Μάαστριχτ έως το ευρώ και την ευρωζώνη: 1991 έως 1999 ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΗΣ ΡΩΜΗΣ ΕΩΣ ΤΗΝ ΕΚΘΕΣΗ WERNER: 1957 εωσ 1970 Η συνθήκη της Ρώμης λίγα αναφέρει για το χρήμα Η μεταπολεμική τάξη πραγμάτων για τις οικονομίες αγοράς της Ευρώπης, της Βόρειας Αμερικής και της Ιαπωνίας βασίστηκε στο σύστημα Bretton Woods το οποίο αποτέλεσε το διεθνές πλαίσιο για τη νομισματική σταθερότητα, με το χρυσό και το δολάριο ΗΠΑ ως το κυρίαρχο νομισματικό πρότυπο. Οι συντάκτες της συνθήκης της Ρώμης συνεπώς υπέθεσαν ότι τα σταθερά νομίσματα θα παρέμεναν ο κανόνας και ότι η οικοδόμηση της Ευρώπης θα είχε ως ασφαλή βάση την επίτευξη τελωνειακής ένωσης και μιας κοινής αγοράς που θα επέτρεπε την ελεύθερη κυκλοφορία αγαθών, υπηρεσιών, προσώπων και κεφαλαίου. Ευρωπαϊκή Ένωση Νομισματικές αναταράξεις στα τέλη της δεκαετίας του 60 Επάνω: Υπογραφή της συνθήκης της Ρώμης (25 Μαρτίου 1957) Κάτω: Pierre Werner Το σύστημα Bretton Woods είχε ήδη αρχίσει να δείχνει σημάδια καταπόνησης στα τέλη της δεκαετίας του 50 και έως το 1968/69 διαμορφώθηκε η απειλή μιας νέας εποχής νομισματικής αστάθειας, όταν οι αναταράξεις στην αγορά επέβαλαν την ανατίμηση του γερμανικού μάρκου και την υποτίμηση του γαλλικού φράγκου. Αυτό έθεσε σε κίνδυνο το σύστημα κοινών τιμών της κοινής γεωργικής πολιτικής το σημαντικότερο επίτευγμα, εκείνη την εποχή, της Ευρωπαϊκής Κοινότητας. 2

5 Η Κοινότητα αναζητά οικονομική ευημερία και πολιτική ανάπτυξη στην ΟΝΕ Σε αυτό το ανησυχητικό κλίμα, και έχοντας επιτύχει σε μεγάλο βαθμό την τελωνειακή ένωση, η Κοινότητα προσδοκούσε να θέσει νέους στόχους πολιτικής ανάπτυξης για την επόμενη δεκαετία. Η έκθεση Barre του 1969, που πρότεινε καλύτερο οικονομικό συντονισμό, έδωσε νέα ώθηση και η ΟΝΕ τέθηκε ως επίσημος στόχος σε μια συνάντηση κορυφής στη Χάγη το Οι ηγέτες της Ευρώπης ίδρυσαν μια υψηλού επιπέδου ομάδα υπό τον τότε πρωθυπουργό του Λουξεμβούργου Pierre Werner, η οποία θα πρότεινε τρόπους επίτευξης της ΟΝΕ έως το Η έκθεση Werner ΟΝΕ σε τρία στάδια Η ομάδα Werner υπέβαλε την τελική της έκθεση τον Οκτώβριο του 1970, η οποία όριζε μια διαδικασία τριών σταδίων για την επίτευξη της ΟΝΕ μέσα σε μια δεκαετία. Τελικός στόχος θα ήταν τα ανέκκλητα μετατρέψιμα νομίσματα, η ελεύθερη διακίνηση κεφαλαίων, και το μόνιμο κλείδωμα των ισοτιμιών ή ενδεχομένως ένα ενιαίο νόμισμα. Για να επιτευχθεί αυτό, η έκθεση ζητούσε στενότερο συντονισμό των οικονομικών πολιτικών, με λήψη των αποφάσεων για τα επιτόκια και τη διαχείριση αποθεμάτων σε κοινοτικό επίπεδο, καθώς και συμφωνημένα πλαίσια για τις εθνικές δημοσιονομικές πολιτικές. ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΚΘΕΣΗ WERNER ΕΩΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ: 1970 ΕΩΣ 1979 Μολονότι οι χώρες της ΕΕ δεν είχαν την ίδια άποψη αναφορικά με ορισμένες από τις κυριότερες συστάσεις της έκθεσης, συμφώνησαν καταρχήν τον Μάιο του 1971 σε μία προσέγγιση της ΟΝΕ τριών σταδίων. Το πρώτο στάδιο, η σμίκρυνση των διακυμάνσεων των συναλλαγματικών ισοτιμιών, θα δοκιμαζόταν πειραματικά, χωρίς οποιαδήποτε δέσμευση για τα άλλα στάδια. Δυστυχώς, η στρατηγική Werner θεώρησε ως δεδομένες τις σταθερές ισοτιμίες έναντι του δολαρίου. Όταν οι ΗΠΑ ουσιαστικά άφησαν το δολάριο να κυμαίνεται ελεύθερα από τον Αύγουστο του 1971, το νέο κύμα αστάθειας στην αγορά πίεσε προς τα πάνω το γερμανικό μάρκο και διέλυσε τις ελπίδες για στενότερη σύνδεση των νομισμάτων της Κοινότητας. Roy Jenkins, πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής από το 1977 έως το 1981 Φίδι στη σήραγγα Ο «γρήγορος θάνατος» του φιδιού δεν μείωσε το ενδιαφέρον για τη δημιουργία ενός χώρου νομισματικής σταθερότητας. Το 1977 παρουσιάστηκε μια νέα πρόταση για την ΟΝΕ από τον τότε πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Roy Jenkins. Υιοθετήθηκε σε πιο περιορισμένη μορφή και δρομολογήθηκε ως το Ευρωπαϊκό Νομισματικό Σύστημα (ΕΝΣ) τον Μάρτιο του 1979 με τη συμμετοχή των νομισμάτων όλων των χωρών της ΕΕ πλην της λίρας στερλίνας. Ευρωπαϊκή Ένωση Για να διορθώσουν την κατάσταση, τον Μάρτιο του 1972 τα κράτη μέλη της ΕΕ δημιούργησαν το «φίδι μέσα στο τούνελ» ως έναν μηχανισμό για τη διαχείριση των διακυμάνσεων των νομισμάτων τους (το φίδι) στο εσωτερικό στενών ορίων έναντι του δολαρίου (το τούνελ). Λόγω των πετρελαϊκών κρίσεων, της απόκλισης πολιτικών και της αδυναμίας του δολαρίου, μέσα σε δύο χρόνια το φίδι είχε χάσει πολλά από τα συστατικά του στοιχεία και δεν ήταν τίποτα περισσότερο από μια ζώνη του γερμανικού μάρκου, που περιλάμβανε τη Γερμανία, τη Δανία και τις χώρες Μπενελούξ. 3

6 Ε να νομισμ α για μια Ε υ ρωπη O δρόμος προς το ευρώ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΝΑΡΞΗ ΤΟΥ ΕΝΣ ΕΩΣ ΤΟ ΜΑΑΣΤΡΙΧΤ: 1979 ΕΩΣ 1991 Προτεραιότητα της ΕΚ ο έλεγχος του πληθωρισμού Το ευρωπαϊκό νομισματικό σύστημα (ΕΝΣ) βασιζόταν στην έννοια των σταθερών αλλά προσαρμόσιμων συναλλαγματικών ισοτιμιών, που θα καθορίζονταν σε σχέση με τη νεοδημιουργηθείσα Ευρωπαϊκή Νομισματική Μονάδα (ECU) ένα νομισματικό καλάθι βασισμένο στον σταθμισμένο μέσο όρο των νομισμάτων του ΕΝΣ. Εντός του ΕΝΣ, οι νομισματικές διακυμάνσεις ελέγχονταν μέσω του μηχανισμού συναλλαγματικών ισοτιμιών (ΜΣΙ) και διατηρούνταν στο ± 2,25 % των κεντρικών ισοτιμιών, με εξαίρεση την ιταλική λιρέτα, στην οποία επιτρέπονταν διακυμάνσεις της τάξης του ± 6 %. Μολονότι ο πρωταρχικός στόχος του ΕΝΣ ήταν η μείωση της επιζήμιας για τις εμπορικές συναλλαγές, τις επενδύσεις και την οικονομική ανάπτυξη συναλλαγματικής αστάθειας, η δημιουργία του αναμφίβολα διευκολύνθηκε από την επιτευχθείσα συναίνεση μεταξύ των χωρών της ΕΕ ότι ο έλεγχος και η μείωση του πληθωρισμού έπρεπε να καταστεί οικονομική προτεραιότητα. Το ΕΝΣ αποτέλεσε μια ριζικά νέα αρχή επειδή οι συναλλαγματικές ισοτιμίες μπορούσαν να μεταβληθούν μόνο κατόπιν αμοιβαίας συμφωνίας μεταξύ των συμμετεχουσών χωρών της ΕΕ και της Επιτροπής μια πρωτοφανής μεταβίβαση νομισματικής αυτονομίας. ΕΝΣ μια επιτυχημένη δεκαετία Τα πρώτα χρόνια, έγιναν πολλές αναπροσαρμογές στο ΕΝΣ. Όμως, έως τις διαπραγματεύσεις για τη συνθήκη του Μάαστριχτ το 1990/91, το ΕΝΣ είχε αποδειχθεί επιτυχημένο. Η βραχυπρόθεσμη αστάθεια των συναλλαγματικών ισοτιμιών μεταξύ των νομισμάτων της ΕΚ είχε μειωθεί σημαντικά χάρη σε ένα μείγμα από συγκλίνοντες ρυθμούς πληθωρισμού, διαχείριση επιτοκίων με στόχο την ισοτιμία, κοινή παρέμβαση στην αγορά συναλλάγματος και ελέγχους στη διακίνηση κεφαλαίων. Η επιτυχία αυτή αποτέλεσε ένα ενθαρρυντικό υπόβαθρο για τις συζητήσεις σχετικά με την ΟΝΕ, σε συνδυασμό με την πολύτιμη εμπειρία που είχαν αποκτήσει οι κεντρικές τράπεζες της Κοινότητας στην κοινή διαχείριση των συναλλαγματικών ισοτιμιών. 4 Ολοκλήρωση της ενιαίας αγοράς με το κοινό νόμισμα Το ενδιαφέρον για την ΟΝΕ στράφηκε προς την ανάγκη ολοκλήρωσης της ενιαίας αγοράς, του προγράμματος που υιοθετήθηκε το 1985 για την άρση όλων των εμποδίων που απέμεναν στην ελεύθερη κυκλοφορία αγαθών, υπηρεσιών, προσώπων και κεφαλαίων. Ήταν προφανές ότι τα πλήρη οφέλη της εσωτερικής αγοράς δύσκολα θα επιτυγχάνονταν με τα σχετικά υψηλά επιχειρηματικά κόστη που δημιουργούσε η ύπαρξη διαφορετικών νομισμάτων και ασταθών συναλλαγματικών ισοτιμιών. Επιπλέον, πολλοί οικονομολόγοι και στελέχη κεντρικών τραπεζών είχαν την άποψη ότι η εθνική νομισματική αυτονομία δεν συμβάδιζε με τους στόχους της Κοινότητας αναφορικά με το ελεύθερο εμπόριο, την ελεύθερη διακίνηση κεφαλαίων και τις σταθερές συναλλαγματικές ισοτιμίες. Για πολλούς, αυτή η άποψη επιβεβαιώθηκε αργότερα, με τις αναταραχές που χτύπησαν τον ΜΣΙ το 1992/93, προκαλώντας την απόσυρση της ιταλικής λιρέτας και της λίρας Αγγλίας, και τη διεύρυνση των περιθωρίων διακύμανσης στο 15 %. Ευρω παϊκ η Ενωσ η Μεταφορα εμπορευματων

7 Ευρωπαϊκή Ένωση Η έκθεση Delors συστήνει ΟΝΕ σε τρία στάδια Τον Ιούνιο του 1988, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Ανόβερου σύστησε την Επιτροπή Μελέτης της οικονομικής και νομισματικής ένωσης, υπό τον τότε πρόεδρο της Επιτροπής Jacques Delors και με συμμετοχή όλων των διοικητών των κεντρικών τραπεζών της ΕΚ. Η ομόφωνη έκθεσή τους, που υποβλήθηκε τον Απρίλιο του 1989, όριζε το στόχο της νομισματικής ένωσης ως πλήρη απελευθέρωση της κίνησης κεφαλαίων, πλήρη ολοκλήρωση των χρηματοοικονομικών αγορών, αμετάκλητη μετατρεψιμότητα των νομισμάτων, ανέκκλητο κλείδωμα των ισοτιμιών και πιθανή αντικατάσταση των εθνικών νομισμάτων με ένα ενιαίο νόμισμα. Η έκθεση ανέφερε ότι αυτό θα μπορούσε να επιτευχθεί σε τρία στάδια, ξεκινώντας από τον στενότερο οικονομικό και νομισματικό συντονισμό και καταλήγοντας σε ένα ενιαίο νόμισμα με ανεξάρτητη Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και κανόνες που θα διέπουν το ύψος και τη χρηματοδότηση των εθνικών δημοσιονομικών ελλειμμάτων. Jacques Delors, πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής από το 1985 έως το Τα τρία στάδια προς την ΟΝΕ Στάδιο 1 ( ) Ολοκλήρωση της εσωτερικής αγοράς και άρση περιορισμών στην περαιτέρω χρηματοοικονομική ολοκλήρωση. Στάδιο 2 ( ) Ίδρυση του Ευρωπαϊκού Νομισματικού Ιδρύματος για ενίσχυση της συνεργασίας των κεντρικών τραπεζών και προετοιμασία για το ευρωπαϊκό σύστημα κεντρικών τραπεζών (ΕΣΚΤ). Προγραμματισμός της μετάβασης στο ευρώ. Καθορισμός της μελλοντικής διακυβέρνησης της ζώνης του ευρώ. Επίτευξη οικονομικής σύγκλισης μεταξύ των χωρών της ΕΕ. Στάδιο 3 (1999 και εξής) Καθορισμός τελικών συναλλαγματικών ισοτιμιών και μετάβαση στο ευρώ. Η ΕΚΤ και το ΕΣΚΤ έχουν την ευθύνη για την χάραξη ανεξάρτητης νομισματικής πολιτικής. Επιβολή δεσμευτικών δημοσιονομικών κανόνων στις χώρες της ΕΕ. 5

8 Ε να νομισμ α για μια Ε υ ρωπη O δρόμος προς το ευρώ Ευρωπαϊκή Ένωση Προς την πολιτική, οικονομική και νομισματική ένωση: η συνθήκη του Μάαστριχτ Προς το Μάαστριχτ Με βάση την έκθεση Delors, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Μαδρίτης τον Ιούνιο του 1989 αποφάσισε να προχωρήσει στο πρώτο στάδιο της ΟΝΕ τον Ιούλιο του 1990 και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Στρασβούργου το 1989 ζήτησε τη σύγκληση διακυβερνητικής διάσκεψης προκειμένου να καθοριστούν οι αναγκαίες αναθεωρήσεις της Συνθήκης για τη μετάβαση στο δεύτερο και τρίτο στάδιο και την υλοποίηση της ΟΝΕ. Το πρώτο στάδιο της ΟΝΕ περιελάμβανε την ολοκλήρωση της εσωτερικής αγοράς, ξεκινώντας με το συντονισμό των οικονομικών πολιτικών και την άρση των εμποδίων στη χρηματοοικονομική ολοκλήρωση. Για τα επόμενα στάδια, η σημαντική προπαρασκευαστική εργασία που έγινε από τους διοικητές των κεντρικών τραπεζών διευκόλυνε σημαντικά την αναθεώρηση της Συνθήκης. Η συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση εγκρίθηκε από τους αρχηγούς κρατών ή κυβερνήσεων στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Μάαστριχτ τον Δεκέμβριο του 1991, οπότε και αποφασίστηκε ότι η Ευρώπη θα είχε ένα ισχυρό και σταθερό ενιαίο νόμισμα ώς το τέλος του αιώνα. Προκειμένου η οικονομική και νομισματική ένωση να παράσχει ένα πλαίσιο για περισσότερες θέσεις εργασίας και ανάπτυξη, και για να αποφευχθούν τυχόν προβλήματα, ήταν απαραίτητο οι οικονομίες των κρατών μελών να έχουν επιτύχει υψηλό βαθμό σύγκλισης πριν από την εισαγωγή του ενιαίου νομίσματος. Κατά συνέπεια, η Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση έθεσε τα «κριτήρια σύγκλισης του Μάαστριχτ», τα οποία θα έπρεπε να πληρούν οι χώρες της ΕΕ προκειμένου να υιοθετήσουν το ευρώ. Αυτά παρατίθενται στον πίνακα 1. Εκτός αυτών, οι χώρες της ΕΕ θα έπρεπε να επιτύχουν σύγκλιση των εθνικών κανόνων και νόμων που διέπουν τη λειτουργία των κεντρικών τους τραπεζών και τα νομισματικά θέματα. Πίνακας 1. Τα κριτήρια σύγκλισης του Μάαστριχτ Τι μετράται Πώς μετράται Κριτήρια σύγκλισης Σταθερότητα τιμών Πληθωρισμός με βάση εναρμονισμένο δείκτη τιμών καταναλωτή Δεν υπερβαίνει τις 1,5 εκατοστιαίες μονάδες το ποσοστό των τριών χωρών της ΕΕ με τις καλύτερες επιδόσεις Υγιή δημόσια οικονομικά Δημοσιονομικό έλλειμμα ως % του ΑΕγχΠ Τιμή αναφοράς: όχι περισσότερο από 3 % Διατηρήσιμα δημόσια οικονομικά Δημόσιο χρέος ως ποσοστό του Τιμή αναφοράς: όχι περισσότερο ΑΕγχΠ από 60 Διάρκεια σύγκλισης Μακροπρόθεσμο επιτόκιο Σταθερότητα συναλλαγματικής ισοτιμίας Απόκλιση από κεντρική ισοτιμία Συμμετοχή στον ΜΣΙ για δύο χρόνια χωρίς σοβαρές εντάσεις Δεν υπερβαίνει τις 2 εκατοστιαίες μονάδες το ποσοστό των τριών χωρών της ΕΕ με τις καλύτερες επιδόσεις από άποψη σταθερότητας τιμών. Τα κριτήρια σύγκλισης του Μάαστριχτ αποσκοπούσαν στο να διασφαλίσουν ότι οι οικονομίες των χωρών της ΕΕ είναι επαρκώς προετοιμασμένες να υιοθετήσουν το ενιαίο νόμισμα. Παρείχαν μια κοινή βάση για τη σταθερότητα, την ευρωστία και τη βιωσιμότητα των δημοσίων οικονομικών των υποψηφίων για τη ζώνη του ευρώ που αντικατόπτριζε σύγκλιση των οικονομικών πολιτικών και ανθεκτικότητα σε οικονομικές κρίσεις. Το κριτήριο της συναλλαγματικής ισοτιμίας είχε ως στόχο να δείξει ότι κάποια χώρα της ΕΕ μπορούσε να διαχειριστεί την οικονομία της χωρίς προσφυγή σε υποτίμηση του νομίσματος. 6

9 ΑΠΟ ΤΟ ΜΑΑΣΤΡΙΧΤ ΣΤΟ ΕΥΡΩ ΚΑΙ ΤΗ ΖΩΝΗ ΤΟΥ ΕΥΡΩ: 1991 ΕΩΣ Το 1995 το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Μαδρίτης συμφώνησε για το όνομα του νέου νομίσματος του ευρώ και όρισε το σενάριο για τη μετάβαση στο ενιαίο νόμισμα, που θα ξεκινούσε την 1η Ιανουαρίου Το 1996, το ΕΝΙ παρουσίασε τα σχέδια που κέρδισαν το διαγωνισμό για τα χαρτονομίσματα του ευρώ. Ακολούθησαν σύντομα τα κέρματα, με όλα τα κέρματα να έχουν μια κοινή ευρωπαϊκή όψη, που επιλέχθηκε από το κοινό και επικυρώθηκε από το Συμβούλιο του Άμστερνταμ το 1997, και μια εθνική όψη, τα σχέδια της οποίας επιλέχθηκαν από κάθε συμμετέχον κράτος μέλος Μεταξύ 1994 και 1998 οι χώρες της ΕΕ πραγματοποίησαν σημαντική πρόοδο όσον αφορά τη σύγκλιση των οικονομικών τους πολιτικών και έλαβαν μέτρα για την ευθυγράμμιση των δημοσιονομικών τους θέσεων με τα κριτήρια του Μάαστριχτ Το 1994 ιδρύθηκε στη Φραγκφούρτη το Ευρωπαϊκό Νομισματικό Ίδρυμα (ΕΝΙ). Πρόδρομος της ΕΚΤ, το ΕΝΙ ξεκίνησε να συντονίζει τη νομισματική πολιτική ανάμεσα στις εθνικές κεντρικές τράπεζες, οι οποίες σύμφωνα με τη συνθήκη του Μάαστριχτ έπρεπε να είναι ανεξάρτητες, αλλά και να επεξεργάζεται τις λεπτομέρειες του ενιαίου νομίσματος. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Άμστερνταμ το 1997 συμφώνησε τους κανόνες και τις αρμοδιότητες του συμφώνου σταθερότητας και ανάπτυξης (ΣΣΑ), που έχει στόχο τη διασφάλιση δημοσιονομικής πειθαρχίας στα πλαίσια της ΟΝΕ. Η βασική ευθύνη για την παρακολούθηση της συμμόρφωσης με το ΣΣΑ ανατέθηκε στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή Έχοντας συμφωνήσει για το στόχο (ΟΝΕ) και τους όρους (τα κριτήρια του Μάαστριχτ), η Ευρωπαϊκή Ένωση μπορούσε τώρα να προχωρήσει μπροστά. Το δεύτερο στάδιο της ΟΝΕ ξεκίνησε τον Ιούλιο του 1994 και διήρκεσε ώς την εισαγωγή του ενιαίου νομίσματος το Στη διάρκεια του δεύτερου σταδίου, ξεκίνησε μια μεγάλη ποικιλία προπαρασκευαστικών δραστηριοτήτων. Τον Μάιο του χώρες της ΕΕ εκπλήρωσαν τα κριτήρια σύγκλισης και αποτέλεσαν έτσι το πρώτο κύμα χωρών που επρόκειτο να υιοθετήσουν το ευρώ ως το ενιαίο νόμισμά τους. Η Δανία και το Ηνωμένο Βασίλειο είχαν επιλέξει να μη συμμετάσχουν στο τρίτο στάδιο της ΟΝΕ, ενώ η Ελλάδα και η Σουηδία δεν πληρούσαν όλα τα κριτήρια. Το 1998 ιδρύθηκε η ΕΚΤ και το ευρωπαϊκό σύστημα κεντρικών τραπεζών (ΕΣΚΤ), αντικαθιστώντας το ΕΝΙ, και το τρίτο στάδιο της ΟΝΕ ξεκίνησε την 1η Ιανουαρίου του

10 Ε να νομισμ α για μια Ε υ ρωπη O δρόμος προς το ευρώ Ευρωπαϊκή Ένωση Εισαγωγή του ευρώ: 1999 έως 2002 Στις 31 Δεκεμβρίου 1998 καθορίστηκαν αμετάκλητα οι ισοτιμίες μετατροπής μεταξύ του ευρώ και των νομισμάτων των συμμετεχουσών χωρών της ΕΕ. Την 1η Ιανουαρίου 1999 θεσπίστηκε το ευρώ και το Ευρωσύστημα, αποτελούμενο από την ΕΚΤ και τις εθνικές κεντρικές τράπεζες των χωρών της ζώνης του ευρώ, ανέλαβε την ευθύνη της νομισματικής πολιτικής στη νέα ζώνη του ευρώ. Αυτή ήταν και η αρχή μιας μεταβατικής περιόδου που θα διαρκούσε τρία χρόνια και θα τελείωνε με την εισαγωγή χαρτονομισμάτων και κερμάτων ευρώ και την απόσυρση των εθνικών χαρτονομισμάτων και κερμάτων. Το 2000, το Συμβούλιο απεφάνθη, σύμφωνα με πρόταση της Επιτροπής και μετά από διαβουλεύσεις με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, ότι η Ελλάδα πληρούσε τις απαραίτητες προϋποθέσεις για την υιοθέτηση του ενιαίου νομίσματος και η χώρα εισήλθε στη ζώνη του ευρώ την 1η Ιανουαρίου του Ευρωπαϊκή Ένωση Τιμές σε ευρώ σε αυτόματες μηχανές πώλησης Παρότι το ευρώ αντικατέστησε τα εθνικά νομίσματα αμέσως και οι εθνικές νομισματικές μονάδες έγιναν υποδιαιρέσεις του ευρώ, τούτο αρχικά υφίστατο μόνο σε λογιστική μορφή. Τα εθνικά χαρτονομίσματα και κέρματα παρέμειναν το μέσο των καθημερινών συναλλαγών σε μετρητά. Στη διάρκεια της μεταβατικής περιόδου, ο χρηματοοικονομικός και επιχειρηματικός κόσμος ήταν αυτός που άρχισε να χρησιμοποιεί το ευρώ στις καθημερινές συναλλαγές χωρίς μετρητά. Για τις χρηματοοικονομικές αγορές αυτή η μετάβαση έγινε άμεσα το έδαφος ήταν καλά προετοιμασμένο και οι συναλλαγές στις χρηματοοικονομικές αγορές γίνονταν αποκλειστικά με ευρώ. Για τις κυβερνήσεις και τον επιχειρηματικό κόσμο, ηϊ μεταβατική περίοδος ήταν μεγαλύτερη, καθώς προσάρμοζαν σταδιακά στο ευρώ τα συστήματα λογιστηρίου, τιμολόγησης και πληρωμών τους. Για τους πολίτες, η πιο ορατή ένδειξη της μετάβασης ήταν η διπλή αναγραφή των τιμών σε καταστήματα, πρατήρια καυσίμων κ.λπ. Αυτή έγινε στα πλαίσια μιας εκτεταμένης εκστρατείας ενημέρωσης του κοινού για το ευρώ και την επερχόμενη εισαγωγή των χαρτονομισμάτων και κερμάτων. ΝΕΟ ΕΤΟΣ ΚΑΙ ΝΕΟ ΝΟΜΙΣΜΑ Την 1η Ιανουαρίου του 2002, πραγματοποιήθηκε η μεγαλύτερη νομισματική αλλαγή στην ιστορία. Ήταν μια πρόκληση με άνευ προηγουμένου διαστάσεις που αφορούσε τον τραπεζικό τομέα, τις εταιρείες χρηματαποστολών, το λιανικό εμπόριο, τις επιχειρήσεις που λειτουργούν με χρηματοδέκτες και το ευρύ κοινό. Για την αποφυγή συμφόρησης στην αλυσίδα προσφοράς, περίπου 144 δισ. EUR σε μετρητά διατέθηκαν από τις εθνικές κεντρικές τράπεζες στις τράπεζες (προεφοδιασμός) και από τις τράπεζες στους λιανοπωλητές (υποπροεφοδιασμός). Αυτό σήμαινε ότι υπήρχαν μετρητά σε ευρώ σε όλους τους τομείς της οικονομίας τις πρώτες μέρες του Έως τις 3 Ιανουαρίου 2002, το 96 % όλων των αυτόματων ταμειακών μηχανών (ΑΤΜ) στη ζώνη του ευρώ έδιναν χαρτονομίσματα ευρώ. Και μέσα σε μία εβδομάδα από την εισαγωγή του, περισσότερες από τις μισές συναλλαγές μετρητών πραγματοποιούνταν σε ευρώ. 8 Συνολική αξία τραπεζογραμματίων ευρώ σε κυκλοφορία μεταξύ Ιανουαρίου 2002 και Ιανουαρίου 2012 (δισεκατομμύρια ευρώ) Πηγή: ΕΚΤ.

11 Η μετάβαση στα τραπεζογραμμάτια και κέρματα του ευρώ ολοκληρώθηκε σε δύο μήνες. Τα εθνικά τραπεζογραμμάτια και κέρματα έπαψαν να υφίστανται ως νόμιμο χρήμα από το τέλος Φεβρουαρίου το αργότερο, και νωρίτερα σε μερικά κράτη μέλη. Έως τότε, περισσότερα από 6 δισ. χαρτονομίσματα και περίπου 30 δισ. εθνικά κέρματα είχαν αποσυρθεί, και το ευρώ είχε φτάσει πλέον σε πάνω από 300 εκατ. πολίτες σε δώδεκα χώρες. Διαχείριση της οικονομικής και νομισματικής ένωσης Όπως και η ενιαία αγορά, η ΟΝΕ δεν αποτελεί αυτοσκοπό. Είναι ένα όργανο προώθησης των στόχων της Ευρωπαϊκής Ένωσης ειδικότερα της ισόρροπης και αειφόρου οικονομικής ανάπτυξης και της υψηλής απασχόλησης. Οι λειτουργίες και οι θεσμοί της ΟΝΕ σχεδιάστηκαν από την αρχή ώστε να υποστηρίζουν τους στόχους αυτούς μέσω της διαχείρισης των νομισματικών και οικονομικών πτυχών της ζώνης του ευρώ. Παραδειγματιζόμενη από τις αδυναμίες οι οποίες κατέστησαν εμφανείς κατά τη διάρκεια της πρόσφατης οικονομικής και χρηματοπιστωτικής κρίσης, η ΕΕ ισχυροποίησε την ΟΝΕ το 2011 με αυστηρότερους κανόνες και έναν πρόσθετο μηχανισμό για την παρακολούθηση των μακροοικονομικών ανισορροπιών. Την προσπάθεια αυτή στηρίζουν και συμπληρώνουν πρόσθετες συμφωνίες μεταξύ μεγάλου αριθμού χωρών της ΕΕ. ΝομισματικH πολιτικh Η ζώνη του ευρώ έχει ένα νόμισμα με μία νομισματική πολιτική και οι σχετικές αποφάσεις λαμβάνονται ανεξάρτητα και κεντρικά. Nationale Bank van België/ Banque Nationale de Belgique Deutsche Bundesbank Eesti Pank Central Bank and Financial Services Authority of Ireland Central Bank of Cyprus Banque centrale du Luxembourg Central Bank of Malta De Nederlandsche Bank Oesterreichische Nationalbank Bank of Greece Banco de Portugal Banco de España Banka Slovenije Banque de France Národná banka Slovenska Banca d Italia Suomen Pankki Finlands Bank Bulgarian National Bank Lietuvos bankas Sveriges Riksbank Česká národní banka Magyar Nemzeti Bank Bank of England Danmarks Nationalbank Narodowy Bank Polski Latvijas Banka Banca Naţională a României Κατάσταση την 1η Ιανουαρίου Ευρωσυστημα Πρωταρχικός στόχος της ΕΚΤ είναι η διατήρηση της σταθερότητας των τιμών εντός της ζώνης του ευρώ, καθώς αυτό παρέχει το καλύτερο πλαίσιο για την ανάπτυξη και την απασχόληση. Η σταθερότητα των τιμών διατηρείται κυρίως μέσω του ελέγχου των επιτοκίων από το ΕΣΚΤ και του επηρεασμού των αγορών. Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) Διοικητικό Εκτελεστικό Συμβούλιο γραφείο Γενικό Συμβούλιο Το ΕΣΚΤ και το ευρωσύστημα Ευρωπαϊκο συστημα κεντρικων τραπεζων (ΕΣΚΤ) Η ΕΚΤ και οι κεντρικές τράπεζες όλων των χωρών της ΕΕ αποτελούν το Ευρωπαϊκό Σύστημα Κεντρικών Τραπεζών (ΕΣΚΤ). Στο πλαίσιο του ΕΣΚΤ η ΕΚΤ και οι κεντρικές τράπεζες των χωρών της ευρωζώνης απαρτίζουν το Ευρωσύστημα. Αποφάσεις που αφορούν τη νομισματική πολιτική στη ζώνη του ευρώ μπορούν να λαμβάνονται μόνον από το Διοικητικό Συμβούλιο της ΕΚΤ, το οποίο αποτελείται από τους διοικητές των εθνικών κεντρικών τραπεζών των χωρών εκείνων της ΕΕ που έχουν υιοθετήσει το ευρώ και τα μέλη της Εκτελεστικής Επιτροπής της ΕΚΤ. Το Διοικητικό Συμβούλιο της ΕΚΤ είναι το ύπατο όργανο λήψης αποφάσεων.

12 Ε να νομισμ α για μια Ε υ ρωπη O δρόμος προς το ευρώ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ Η ευθύνη για την οικονομική πολιτική της ευρωζώνης παραμένει σε μεγάλο βαθμό στα κράτη μέλη της ΕΕ, αν και οι Συνθήκες της ΕΕ και οι ενισχυμένοι κανόνες οικονομικής διακυβέρνησης της ΕΕ τους επιβάλλουν τον συντονισμό των οικονομικών τους πολιτικών με σκοπό την επίτευξη των στόχων της ΕΕ. Ο σν λόγω συντονισμός διασφαλίζεται μέσω της Επιτροπής και του Συμβουλίου Ecofin, το οποίο περιλαμβάνει τους υπουργούς οικονομίας και οικονομικών των χωρών της ΕΕ. Υπάρχουν δομές και όργανα που διευκολύνουν τον συντονισμό. Στα περισσότερα ζητήματα οικονομικής πολιτικής νομοθετούν από κοινού το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο με το Συμβούλιο συμβάλλοντας ενεργά στη διατύπωση των κανόνων της ΕΕ. ΑΕγχΠ Η ευρωομάδα (Eurogroup) Πρόκειται για μια άτυπη συνάθροιση των υπουργών οικονομίας και οικονομικών των χωρών εκείνων της ΕΕ που ανήκουν στη ζώνη του ευρώ, η οποία εκλέγει δικό της πρόεδρο για θητεία δυόμισι ετών. Στις συναντήσεις της ευρωομάδας συμμετέχουν επίσης η Επιτροπή και η ΕΚΤ. Η ευρωομάδα είναι ένα φόρουμ για τη συζήτηση θεμάτων που αφορούν τη ζώνη του ευρώ και τοv συντονισμό πολιτικών. Το σύμφωνο σταθερότητας και ανάπτυξης Δίνοντας έμφαση στην εποπτεία των δημοσιονομικών πολιτικών και των δημοσίων οικονομικών των χωρών της ΕΕ, το ΣΣΑ, που ενισχύθηκε πρόσφατα με αυστηρότερους κανόνες, μoσιο αποσκοπεί στην προώθηση Δη ος κ αι ρe χ της δημοσιονομικής ειμμα λ eλ πειθαρχίας εντός της ΟΝΕ και στην εξασφάλιση υγιών δημοσίων οικονομικών. Η Επιτροπή παρακολουθεί την εξέλιξη των δημοσίων ελλειμμάτων και του χρέους, τα οποία απαιτείται από τη Συνθήκη να είναι μικρότερα από 3% και 60 % του ΑΕΠ αντιστοίχως. Σε περίπτωση παραβίασης αυτών των ορίων, το Συμβούλιο μπορεί μετά από σύσταση της Επιτροπής να κινήσει διαδικασία υπερβολικού ελλείμματος κατά του οικείου κράτους μέλους. Εάν δεν ληφθούν διορθωτικά μέτρα, οι χώρες της ζώνης του ευρώ μπορεί να αντιμετωπίσουν οικονομικές κυρώσεις. Το Ευρωπαϊκό Εξάμηνο Οι πρώτοι έξι μήνες εκάστου έτους αποτελούν την περίοδο συζητήσεων και συντονισμού των πολιτικών σε επίπεδο ΕΕ, γεγονός που αυξάνει την πολιτική διαφάνεια μεταξύ των χωρών της ΕΕ καθώς διασφαλίζει ότι όλες οι εθνικές πολιτικές αναλύονται και αξιολογούνται από κοινού. Οι από κοινού συμφωνηθείσες πολιτικές μπορούν στη συνέχεια να εφαρμοστούν σε κάθε χώρα της ΕΕ κατά το δεύτερο εξάμηνο εκάστου έτους. Ευρωπαϊκή Ένωση Η διαδικασία μακροοικονομικών ανισορροπιών. Κτίριο Justus Lipsius του Συμβουλίου στις Βρυξέλλες 10 Στόχος της νέας διαδικασίας είναι η αποφυγή και η διόρθωση σοβαρών κενών στην ανταγωνιστικότητα και σημαντικών μακροοικονομικών ανισορροπιών σε χώρες της ΕΕ. Παραδείγματα ανισορροπιών αποτελούν η επιδείνωση των μεριδίων εξαγωγικών αγορών μιας χώρας, το υψηλό επίπεδο χρέους του ιδιωτικού τομέα ή επικίνδυνες «φούσκες» στις τιμές των περιουσιακών στοιχείων. Πολλά από τα προβλήματα αυτά δημιουργήθηκαν την περασμένη δεκαετία και θα είχαν αρνητικές δευτερογενείς επιπτώσεις σε άλλες χώρες της ΕΕ, εάν δεν είχαν ληφθεί μέτρα για την αντιμετώπισή τους. Η Επιτροπή ελέγχει τις χώρες της ΕΕ βάσει ενός πίνακα αποτελεσμάτων μακροοικονομικών δεικτών και άλλων λεπτομερών στοιχείων. Αυτό επιτρέπει στην Επιτροπή και στο Συμβούλιο να απευθύνουν συστάσεις στις οικείες χώρες της ΕΕ σε πρώιμο στάδιο, προτού οι ανισορροπίες διευρυνθούν και καταστούν περισσότερο επιζήμιες. Σε σοβαρότερες περιπτώσεις, χρειάζονται διορθωτικά μέτρα τα οποία συνοδεύονται από αυστηρούς κανόνες με τη μορφή μιας νέας διαδικασίας υπερβολικών ανισορροπιών. Προβλέπεται επίσης καλύτερη εφαρμογή μέσω της επιβολής οικονομικών κυρώσεων για χώρες της ζώνης του ευρώ που δεν ακολουθούν τις συστάσεις.

13 Προς τη διεύρυνση της ζώνης του ευρώ ΑΝΑΓΚΗ ΣΥΓΚΛΙΣΗΣ Τα κριτήρια σύγκλισης τα κριτήρια του Μάαστριχτ είναι οι οικονομικοί στόχοι και οι θεσμικές αλλαγές που πρέπει να επιτύχει μια χώρα πριν από την υιοθέτηση του ενιαίου νομίσματος και την είσοδό της στη ζώνη του ευρώ. Οι μακροοικονομικοί δείκτες που παρουσιάζονται στον πίνακα 1 χρησιμοποιούνται ως μέτρο σύγκλισης. ΣΕΝΑΡΙΑ ΥΙΟΘΕΤΗΣΗΣ Παρότι όλες οι χώρες που θέλουν να ενταχθούν στη ζώνη του ευρώ πρέπει να συμμορφωθούν με τα κριτήρια σύγκλισης, η διαδικασία εισαγωγής του ευρώ ενδέχεται να διαφέρει μεταξύ των νεοεισερχόμενων χωρών. Όταν δημιουργήθηκε η ζώνη του ευρώ, οι ιδρυτικές χώρες της ΕΕ διέθεταν τριετή μεταβατική περίοδο μεταξύ της υιοθέτησης του ευρώ ως «λογιστικού χρήματος» για τις μη ταμειακές συναλλαγές το 1999 και της εισαγωγής μετρητών σε ευρώ το Σε αυτό το «σενάριο της Μαδρίτης», όπως ονομάζεται, η τριετής μεταβατική περίοδος επιτρέπει στα άτομα και τις επιχειρήσεις να προετοιμαστούν για το ενιαίο νόμισμα πριν αυτό εμφανιστεί στις τσέπες τους. Στη διάρκεια της μεταβατικής αυτής περιόδου, εξακολουθούν να χρησιμοποιούν το εθνικό τους νόμισμα για τις συναλλαγές σε μετρητά. Ωστόσο, ορισμένες χώρες της ΕΕ που θα ενταχθούν μελλοντικά στη ζώνη του ευρώ θα υιοθετήσουν ένα σενάριο τύπου «big bang» βάσει του οποίου υιοθετούν το ευρώ σε κέρματα και τραπεζογραμμάτια αμέσως με την ένταξή τους στη ζώνη του ευρώ και αποσύρουν αμέσως τα εθνικά τους νομίσματα από την κυκλοφορία. Σενάρια για την υιοθέτηση του ευρώ 1. Σενάριο της Μαδρίτης Υιοθέτηση του ευρώ: ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ Οι χώρες που προσχώρησαν στην ΕΕ μετά την εισαγωγή του ευρώ συμμετέχουν στην ΟΝΕ - που σημαίνει ότι συντονίζουν την οικονομική τους πολιτική με εκείνη των άλλων χωρών της ΕΕ και ότι οι κεντρικές τους τράπεζες αποτελούν μέρος του ΕΣΚΤ. Ωστόσο, καθώς δεν προσχώρησαν στη ζώνη του ευρώ πάραυτα με την ένταξή τους, το επίσημο καθεστώς τους έως ότου υιοθετήσουν το ενιαίο νόμισμα είναι «κράτος μέλος με παρέκκλιση». Το καθεστώς αυτό χορηγείται από την Πράξη Προσχώρησης και υποχρεώνει τα κράτη αυτά να καταστούν τελικά πλήρη μέλη της ζώνης του ευρώ. Οι νέες χώρες της ΕΕ δεν προσχώρησαν αμέσως στη ζώνη του ευρώ κατά την ένταξή τους επειδή δεν πληρούσαν τα κριτήρια σύγκλισης. Η Συνθήκη Προσχώρησης τους παρέχει συνεπώς τον χρόνο να προβούν στις αναγκαίες διαρθρωτικές προσαρμογές για να επιτύχουν τη σύγκλιση. Η πρώτη από τις νέες χώρες της ΕΕ που εντάχθηκε στη ζώνη του ευρώ ήταν η Σλοβενία το 2007, ακολουθούμενη από την Κύπρο και τη Μάλτα το 2008, τη Σλοβακία το 2009 και την Εσθονία το Θέση σε κυκλοφορία του ευρώ: αλλαγή νομίσματος: : απόφαση του Συμβουλίου : τέλος της διπλής κυκλοφορίας 2. Σενάριο Big Bang Υιοθέτηση του ευρώ Θέση σε κυκλοφορία του ευρώ: αλλαγή νομίσματος Απόφαση Τέλος του Συμ- της διπλής βουλίου κυκλοφορίας 11

14 Ε να νομισμ α για μια Ε υ ρωπη O δρόμος προς το ευρώ Η ΖΩΝΗ ΤΟΥ ΕΥΡΩ Σουηδία Η ζώνη του ευρώ Φινλανδία Κράτη μέλη της ΕΕ με παρέκκλιση Ελσίνκι Ταλλίν Κράτη μέλη της ΕΕ που δεν έχουν ακόμη υιοθετήσει το ευρώ Εσθονία Στοκχόλμη Λεττονία Ρίγκα ανία Λιθουανία Βίλνα Κοπεγχάγη ουβλίνο Ιρλανδία Ηνωμένο Βασίλειο Λονδίνο Κάτω Χώρες Βαρσοβία Άμστερνταμ Βερολίνο Πολωνία Βρυξέλλες Γερμανία Βέλγιο Παρίσι Λουξεμβούργο Λουξεμβούργο Πράγα Τσεχική Σλοβακία ημοκρατία Βιέννη Αυστρία Γαλλία Μπρατισλάβα Βουδαπέστη Ουγγαρία Ρουμανία Σλοβενία Βουκουρέστι Λουμπλιάνα Βουλγαρία Σόφια Ιταλία Πορτογαλία Λισσαβόνα Μαδρίτη Ρώμη Ισπανία Ελλάδα Αθήνα 1η Ιανουαρίου 2011 Βαλέττα 12 Μαδέρα (PT) Κανάριοι Νήσοι (ES) Αζόρες (PT) Γαλλική Γουαδελούπη Μαρτινίκα Νήσος (FR) Γουιάνα (FR) (FR) Ρεουνιόν (FR) Μάλτα Κύπρος Λευκωσία

15 Επιτεύγματα μέχρι σήμερα ΓΕΡΟΙ ΘΕΣΜΟΙ ΓΙΑ ΜΙΑ ΓΕΡΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Παρά τα προβλήματα που εμφανίστηκαν κατά τη διάρκεια της οικονομικής και χρηματοπιστωτικής κρίσης, το θεσμικό πλαίσιο διαχείρισης της ΟΝΕ έχει αποδειχθεί σαφώς επιτυχές και αντανακλά την ισχυρή δέσμευση των κρατών μελών της ζώνης του ευρώ για περαιτέρω ενίσχυση της οικονομικής διακυβέρνησης όπου είναι αναγκαίο και για συνεργασία σε οικονομικά θέματα «κοινού ενδιαφέροντος». Η συνεργασία αυτή είναι ζωτικής σημασίας για την ανάπτυξη και την απασχόληση και την άνοδο του βιοτικού επιπέδου που στηρίζουν η ενιαία αγορά και η ΟΝΕ. Μεμονωμένες χώρες, όπως οι ΗΠΑ και η Ιαπωνία, έχουν μια κεντρική νομισματική πολιτική και μια κεντρική δημοσιονομική πολιτική, τις οποίες χειρίζεται μια ενιαία κυβέρνηση. Στη ζώνη του ευρώ, τα πράγματα είναι διαφορετικά. Παρότι η ευρωζώνη διαθέτει μια κεντρική ανεξάρτητη νομισματική πολιτική την οποία χειρίζεται η ΕΚΤ, η δημοσιονομική πολιτική, που αφορά τα έσοδα και έξοδα των εθνικών προϋπολογισμών, είναι ευθύνη των εθνικών κυβερνήσεων, αν και υπόκειται σε διάφορους κανόνες σε επίπεδο ΕΕ. Συνεπώς, η συνεργασία και ο συντονισμός μεταξύ των χωρών της ζώνης του ευρώ για θέματα δημοσιονομικής πολιτικής είναι το βασικό στοιχείο για την επίτευξη της οικονομικής και νομισματικής ένωσης. Η ΟΝΕ εδράζεται σε ισχυρές ομαδοποιήσεις που ως σύνολο έχουν αποδειχθεί επιτυχείς στη διαχείριση των λειτουργιών της: Το Ευρωπαϊκό Σύστημα Κεντρικών Τραπεζών συγκεντρώνει τις εθνικές κεντρικές τράπεζες όλων των χωρών της ΕΕ. Το Ευρωσύστημα περιλαμβάνει την ΕΚΤ και τις εθνικές κεντρικές τράπεζες των χωρών εκείνων που έχουν υιοθετήσει το ευρώ. Το Ευρωσύστημα και το ΕΣΚΤ θα συνυπάρχουν όσο διάστημα παραμένουν χώρες εκτός της ζώνης του ευρώ. Η ΕΚΤ καθορίζει τη νομισματική πολιτική με σαφή αποστολή τη διασφάλιση της σταθερότητας των τιμών Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή η οποία, μέσω του αρμόδιου Επιτρόπου της και της Γενικής Διεύθυνσης Οικονομικών και Χρηματοδοτικών Υποθέσεων (DG ECFIN), παρακολουθεί και αντιμετωπίζει την οικονομική κατάσταση στις χώρες της ΕΕ και απευθύνει συστάσεις Το Συμβούλιο, ως «Συμβούλιο Οικονομικών και Δημοσιονομικών Υποθέσεων» (Συμβούλιο Ecofin), όπου οι εθνικοί υπουργοί οικονομίας και οικονομικών των χωρών της ΕΕ συνεδριάζουν για να καθορίσουν τις γενικές κατευθύνσεις οικονομικής πολιτικής και να λάβουν αποφάσεις μετά από συστάσεις της Επιτροπής, η οποία συμμετέχει επίσης στις συνόδους οι υπουργοί των χωρών της ζώνης του ευρώ συνεδριάζουν στο πλαίσιο της Ευρωομάδας - άτυπης συνάθροισης στην οποία συμμετέχουν η Επιτροπή και η ΕΚΤ. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, συμμετέχει επίσης στη διακυβέρνηση της ΟΝΕ, κυρίως μέσω της υποχρέωσης του προέδρου της ΕΚΤ να υποβάλλει σε αυτό τακτικές αναφορές, και μάλιστα προσωπικά. Πρόκειται για τον λεγόμενο «νομισματικό διάλογο». Ο επίτροπος που είναι αρμόδιος για τις οικονομικές και νομισματικές υποθέσεις υποβάλλει επίσης αναφορές στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Επίσης, πρέπει να ζητείται η γνώμη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου σχετικά με κάθε απόφαση εισόδου νέας χώρας στη ζώνη του ευρώ, καθώς και για το διορισμό μελών τον διοικητικού συμβουλίου της ΕΚΤ. 13

16 Ε να νομισμ α για μια Ε υ ρωπη O δρόμος προς το ευρώ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑ ΟΦΕΛΟΣ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ Οι αναταράξεις στα εθνικά νομίσματα και ο υψηλός πληθωρισμός στη διάρκεια μεγάλου μέρους της δεκαετίας του 70 και του 80 έφεραν δυσκολίες και αβεβαιότητα για πολλούς. Ωστόσο, κατά την προπαρασκευαστική περίοδο της οικονομικής και νομισματικής ένωσης, ο πληθωρισμός έπεσε σημαντικά. Έκτοτε, ο πληθωρισμός έχει διατηρηθεί σε χαμηλά επίπεδα. Πρωταρχική αποστολή της ΕΚΤ είναι ο έλεγχος του πληθωρισμού ώστε να διατηρείται σε ετήσια επίπεδα κάτω από, αλλά κοντά, στο 2 % μεσοπρόθεσμα. Η ιστορική εξέλιξη του πληθωρισμού παρουσιάζεται στο γράφημα στα δεξιά. Σύγκλιση των ποσοστών πληθωρισμού: ζώνη του ευρώ 17 (ετήσιο % αύξησης) 30 BE DE IE 25 EL ES 20 EE FR 15 IT CY 10 LU MT NL AT PT SI Στόχος της ΕΚΤ SK FI 2010 Πηγή: AMECO, Ευρωπαϊκή Επιτροπή Τα πλεονεκτήματα που απορρέουν από τον χαμηλό πληθωρισμό και τις σταθερές τιμές είναι πολλά και ωφελούν τόσο τις επιχειρήσεις όσο και τους καταναλωτές. Ο δανεισμός των καταναλωτών είναι λιγότερο δαπανηρός και οι μελλοντικές αποπληρωμές λιγότερο αβέβαιες. Συνεπώς, οι απλοί πολίτες μπορούν να δανείζονται ασφαλέστερα, για να αγοράσουν, για παράδειγμα, σπίτι ή αυτοκίνητο, με μεγαλύτερη βεβαιότητα όσον αφορά τα μελλοντικά επίπεδα αποπληρωμής. Επιτόκια ενυπόθηκων δανείων σε τέσσερις χώρες της ζώνης του ευρώ 20,00 15,00 DE ES NL FI 10, , ,00 Πηγή: Eurostat Οι επιχειρήσεις έχουν περισσότερα κίνητρα για επενδύσεις. Όταν ο πληθωρισμός είναι υψηλός και ασταθής, οι δανειστές ενσωματώνουν στο επιτόκιο ένα περιθώριο ασφαλείας, το επονομαζόμενο τίμημα κινδύνου. Όταν ο πληθωρισμός είναι χαμηλός και σταθερός, αυτά τα περιθώρια ασφαλείας δεν είναι πλέον απαραίτητα, και έτσι αποδεσμεύονται χρήματα για περισσότερες επενδύσεις από τις επιχειρήσεις προς όφελος της ανάπτυξης και της απασχόλησης. Ωφελείται η κοινωνία, η κοινωνική συνοχή και οι λιγότερο προνομιούχες ομάδες του πληθυσμού. Οι ασταθείς αλλαγές του πληθωρισμού αυξάνουν το χάσμα ανάμεσα στις πλουσιότερες και φτωχότερες κοινωνικές ομάδες. Όταν ο πληθωρισμός είναι σταθερός, οι λιγότερο προνομιούχοι προστατεύονται καλύτερα έναντι της διάβρωσης του πλούτου και της αγοραστικής τους δύναμης. 14

17 Christophe Marjolet/PhotoAlto Το ενιαιο νομισμα συμπληρωμα της ενιαιας αγορας Το ευρώ φέρνει διαφάνεια τιμών στην ενιαία αγορά. Καταναλωτές και επιχειρήσεις μπορούν εύκολα να συγκρίνουν τις τιμές αγαθών και υπηρεσιών στην ΕΕ. Έτσι, ενισχύεται ο ανταγωνισμός ανάμεσα στους προμηθευτές και συμπιέζονται προς τα κάτω οι τιμές στη ζώνη του ευρώ. Η διαφάνεια αυτή υποστηρίζεται από τον χαμηλό, σταθερό πληθωρισμό, γιατί οι αλλαγές στις σχετικές τιμές εντοπίζονται ευκολότερα. Ο ανταγωνισμός ενισχύεται περαιτέρω με την ανάπτυξη του ηλεκτρονικού εμπορίου μέσω του διαδικτύου, που επιτρέπει τις εύκολες διασυνοριακές συγκρίσεις τιμών. Tο κόστος συναλλαγών μπορεί να είναι πολύ μεγάλο πριν από την υιοθέτηση του ευρώ εκτιμούνταν σε 0,3 έως 0,4 % του ΑΕγχΠ στην ΕΕ, δηλαδή δισ. EUR. Μεγάλο μέρος αυτού του κόστους επιβάρυνε τις εταιρείες, καθώς αυτές μετέφεραν αγαθά, πρόσωπα και κεφάλαια εντός της ΕΕ. Με την εξαφάνιση του κόστους συναλλαγών εντός της ζώνης του ευρώ, αυτά τα χρήματα διατίθενται πλέον για παραγωγικές επενδύσεις σε ανάπτυξη και απασχόληση, και ενισχύεται το εμπόριο εντός της ΕΕ. Επιπλέον, η εξάλειψη του κόστους συναλλαγών εντός της ενιαίας αγοράς καθιστά τη ζώνη του ευρώ ελκυστική για ξένες επενδύσεις. Imagesource Το κόστος ανταλλαγής χρημάτων στα σύνορα, το λεγόμενο κόστος συναλλαγών, έχει εξαφανιστεί στη ζώνη του ευρώ. Αυτό μειώνει τα έξοδα των ταξιδιωτών, είτε ταξιδεύουν για δουλειές, είτε για σπουδές, είτε για αναψυχή. Προηγουμένως, κάποιο άτομο που διέθετε γερμανικά μάρκα και ταξίδευε σε 17 χώρες της ΕΕ, αλλάζοντας χρήματα σε κάθε χώρα, θα είχε λιγότερα από 500 μάρκα κατά την επιστροφή του στην πατρίδα του χωρίς να έχει πραγματοποιήσει καμία αγορά. Σήμερα, κάποιος που φεύγει από το σπίτι με EUR, θα επιστρέψει με ακριβώς το ίδιο ποσό στην τσέπη του. Ευρωπαϊκή Ένωση Ο χειρισμός πολλαπλών νομισμάτων συνεπάγεται κόστη και δυσχεραίνει τη σύγκριση τιμών, ακόμη και εντός της ενιαίας αγοράς. Το ενιαίο νόμισμα ευρώ καταργεί αυτά τα μειονεκτήματα και επιφέρει οφέλη τόσο στους καταναλωτές όσο και στις επιχειρήσεις. 15

18 Ε να νομισμ α για μια Ε υ ρωπη O δρόμος προς το ευρώ O διεθνης ρολος του ευρω Christophe Marjolet/PhotoAlto Το ευρώ είναι ένα ισχυρό διεθνές νόμισμα. Στηριζόμενο στη δέσμευση των χωρών της ζώνης του ευρώ, στη στιβαρή και ορατή διαχείριση της νομισματικής πολιτικής από την ΕΚΤ, και στο μέγεθος και την ισχύ της ζώνης του ευρώ ως ενιαίου συνόλου, το ευρώ έχει καταστεί ένα ελκυστικό διεθνές νόμισμα όπως το αμερικανικό δολάριο ή το ιαπωνικό γιέν. Στον πίνακα 2 γίνεται σύγκριση ορισμένων βασικών οικονομικών δεικτών της ζώνης του ευρώ κα της ΕΕ με τους αντίστοιχους των ΗΠΑ και της Ιαπωνίας: Πίνακας 2 Βασικοί δείκτες (2011) Πληθυσμός (εκατομμύρια) ΑΕΠ (σε τρισεκ., υπολογιζόμενο σε ισοτιμίες αγοραστικής δύναμης) Ζώνη ευρώ (17) ΕΕ (27) 332,2 502,9 7,8 11,1 Μερίδιο του παγκόσμιου ΑΕΠ (ποσοστό % σε ισοτιμίες αγοραστικής δύναμης) Εξαγωγές (εμπορεύματα ως ποσοστό % του ΑΕΠ) Εισαγωγές (εμπορεύματα ως ποσοστό % του ΑΕΠ) ΗΠΑ 312,7 10,6 Ιαπωνία Κίνα 127, ,1 3,1 7,9 14,3 20,0 19,1 5,6 14,4 12,5 (*) 13,5 (*) 12,2 (*) 13,5 (*) 9,8 15,1 13,2 13,0 26,8 (**) 23,8 (**) (*) Χωρίς το ενδοενωσιακό εμπόριο. (**) 2010 Πηγές: Βάση δεδομένων AMECO της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ΔΝΤ WEO και ΔΝΤ DOTS Όπως φαίνεται στον πίνακα, η ζώνη του ευρώ είναι μια ισχυρή και ανοικτή εμπορική ζώνη. Ο ανοικτός της χαρακτήρας, σε συνδυασμό με τη δύναμη του ευρώ στα πλαίσια της ΟΝΕ, έχει πολλά πλεονεκτήματα: Ως η μεγαλύτερη εμπορική δύναμη στον κόσμο, η ζώνη του ευρώ είναι ελκυστικός προορισμός για τα εμπορικά κράτη που θέλουν να συναλλάσσονται εντός της ενιαίας αγοράς. Οι επιχειρήσεις της ζώνης του ευρώ μπορούν να τιμολογούν και να πληρώνουν σε ευρώ, πράγμα που μειώνει τα κόστη και τους κινδύνους και επιτρέπει καλύτερο επιχειρησιακό προγραμματισμό. Το ευρώ είναι ένα ελκυστικό νόμισμα τήρησης αποθεμάτων για άλλες χώρες. Το μερίδιο του ευρώ στα επίσημα συναλλαγματικά αποθέματα που κατέχουν οι κεντρικές τράπεζες ανά τον κόσμο αυξάνεται, και ανερχόταν σε περίπου 25 % στα τέλη του 2011, πολύ μεγαλύτερο από τα εθνικά νομίσματα που αντικατέστησε. 16 Η ισχύς του ευρώ και η αυξανόμενη χρήση του στο διεθνές εμπόριο δίνει στη ζώνη του ευρώ μια δυνατή φωνή σε διεθνή χρηματοοικονομικά ιδρύματα και οργανισμούς, όπως το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) και η Παγκόσμια Τράπεζα. Ενώ συχνά οι χώρες της ΕΕ εκπροσωπούνται άμεσα στους οργανισμούς αυτούς, το Συμβούλιο Ecofin, η Επιτροπή και η ΕΚΤ συμμετέχουν χωριστά, ή στο πλαίσιο μιας αντιπροσωπείας της ΕΕ, στις σχετικές συνόδους των αυτών των διεθνών οργανισμών.

19 Το ευρώ σε αριθμούς Συνολικός αριθμός τραπεζογραμματίων ευρώ σε κυκλοφορία μεταξύ Ιανουαρίου 2002 και Ιανουαρίου 2012 (δισεκατομμύρια) Πηγή: ΕΚΤ. Ευρωπαϊκή Ένωση Κατά την περίοδο προετοιμασίας για την εισαγωγή του ευρώ, τυπώθηκαν περίπου 14 δισ. χαρτονομίσματα ευρώ, αξίας 633 δισ. EUR, και 52 δισ. κέρματα του ευρώ βάρους τόνων. Το πρωί της 1ης Ιανουαρίου 2002, όταν ξεκίνησε η χρήση των μετρητών ευρώ, στη ζώνη του ευρώ κυκλοφορούσαν περί τα 7,8 δισ. χαρτονομίσματα αξίας 140 δισ. EUR. Έκτοτε, η ζήτηση αυξάνεται συνεχώς, όπως παρουσιάζεται στο γράφημα στα δεξιά (οι κορυφώσεις στη ζήτηση οφείλονται στην πρόσθετη ζήτηση για χαρτονομίσματα την περίοδο των Χριστουγέννων): Στις 20 Ιανουαρίου 2012 κυκλοφορούσαν περισσότερα από 14,3 δισεκατομμύρια τραπεζογραμμάτια ευρώ με αξία άνω των 868 δισεκατομμυρίων ευρώ και περισσότερα από 97,5 δισεκατομμύρια κέρματα ευρώ αξίας άνω των 22,9 δισεκατομμυρίων ευρώ. Η ανάληψη των τραπεζογραμματίων μπορεί να γίνει από όλα τα ΑΤΜ στη ζώνη του ευρώ. Η ΕΚΤ έχει το αποκλειστικό δικαίωμα εξουσιοδότησης της έκδοσης χαρτονομισμάτων ευρώ. Η παραγωγή τους κατανέμεται μεταξύ των εθνικών κεντρικών τραπεζών. Τα κέρματα ευρώ εκδίδονται από τις χώρες της ΕΕ που ανήκουν στη ζώνη του ευρώ σε ποσότητες τις οποίες εγκρίνει η ΕΚΤ. 17

20 Ε να νομισμ α για μια Ε υ ρωπη O δρόμος προς το ευρώ Το ευρώ σε εικόνες Τα χαρτονομισματα του ευρω εχουν ολα τις ιδιες παραστασεις Αυτές επελέγησαν μετά από διαγωνισμό που οργανώθηκε σε ολόκληρη την ΕΕ. Τα σχέδια που κέρδισαν το διαγωνισμό ήταν εμπνευσμένα από το θέμα «οι εποχές και τα στιλ της Ευρώπης» και απεικονίζουν αρχιτεκτονικούς ρυθμούς από επτά περιόδους της πολιτιστικής ιστορίας της Ευρώπης: κλασική, ρωμανική, γοτθική, αναγεννησιακή, μπαρόκ και ροκοκό, εποχή του σιδήρου και του γυαλιού, και σύγχρονη αρχιτεκτονική. Όλα τα σχέδια απεικονίζουν στοιχεία όπως παράθυρα, πύλες και γέφυρες. Τα χαρτονομίσματα έχουν διαφορετικά μεγέθη, έντονα χρώματα και ανάγλυφες επιφάνειες που βοηθούν τα άτομα με προβλήματα όρασης να αναγνωρίζουν την αξία τους. Χαρακτηριστικά ασφαλείας Τόσο τα χαρτονομίσματα όσο και τα κέρματα του ευρώ φέρουν προηγμένα χαρακτηριστικά ασφαλείας για την καταπολέμηση της παραχάραξης. Η ανάγλυφη εκτύπωση δίνει ιδιαίτερη υφή στα χαρτονομίσματα, τα οποία διαθέτουν επίσης υδατογραφήματα, ίνες ασφαλείας και ολογράμματα ορατά και από τις δύο πλευρές. Τα κέρματα προστατεύονται με μοναδικά κράματα μετάλλων και μηχανογραφικά αναγνωριστικά στοιχεία. ΕΚΤ 18 Ο δικτυακός τόπος της ΕΚΤ περιέχει ένα κινούμενο σχέδιο που παρουσιάζει τα χαρακτηριστικά ασφαλείας: europa. eu