ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ

Transcript

1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ Ενότητα 10: Ηθικά και κοινωνικά ζητήματα στην ψηφιακή εποχή Δημοσθένης Πασχαλίδης Τμήμα Ιερατικών σπουδών

2 Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς. 2

3 Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο TEI Δυτικής Μακεδονίας και στην Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία Θεσσαλονίκης» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 3

4 Σκοποί ενότητας Να έρθει σε επαφή ο φοιτητής με τα σύγχρονα ηθικά, κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα και τη σχέση τους με τις Νέες Τεχνολογίες. Να εξοικοιωθεί με τις έννοιες και τις αρχές που καθοδηγούν τις ηθικές αποφάσεις. Να κατανοήσει τη σχέση των Νέων Τεχνολογιών με την προστασία του προσωπικού απορρήτου και της πνευματικής ιδιοκτησίας. Να αντιληφθεί τα αποτελέσματα της χρήσης πληροφοριακών συστημάτων στην καθημερινότητα. 4

5 Περιεχόμενα ενότητας (1/2) Διαδικτυακή πειρατεία. Ηθική Ορισμός. Πληροφοριακά συστήματα και ηθική. Η αξία των ηθικών κανόνων. Ηθικά ζητήματα από τις Νέες Τεχνολογίες. Επισήμανση μη προφανών σχέσεων (NORA). Βασικές έννοιες και βήματα για την ηθική ανάλυση. Ηθικές αρχές. Σύγχρονα ηθικά διλήμματα. 5

6 Περιεχόμενα ενότητας (2/2) Οι πέντε ηθικές διαστάσεις της εποχής των πληροφοριών. Πρόσβαση στις πληροφορίες. Δίκαιες Πρακτικές Πληροφοριών. Η ευρωπαϊκή οδηγία για την προστασία των δεδομένων. Διαδίκτυο και προσωπικό απόρρητο cookies. Πνευματική ιδιοκτησία νομικά πλαίσια χαρακτηριστικά. Υπευθυνότητα, υπαιτιότητα και έλεγχος. Ποιότητα συστημάτων και δεδομένων σφάλματα. Ο αντίκτυπος στην ποιότητα ζωής από τη χρήση πληροφοριακών συστημάτων. Κακή χρήση και εγκληματικότητα. 6

7 Διαδικτυακή Πειρατεία (1/2) Οι οικονομίες διαφόρων χωρών χάνουν πολλά εκατομμύρια κάθε χρόνο σε χαμένες θέσεις εργασίας και διαφυγόντες φόρους. Αντιμετώπιση 1: Παρέμβαση στις μηχανές αναζήτησης ώστε να μην εμφανίζουν πειρατικό περιεχόμενο στα αποτελέσματά τους. Αντιμετώπιση 2: Χρήση προγραμμάτων (crawlers) που ψάχνουν πειρατικό περιεχόμενο (π.χ. NBC). Αντιμετώπιση 3: Προώθηση προϊόντων και υπηρεσιών ώστε να είναι ανταγωνιστικά με το πειρατικό περιεχόμενο. 7

8 Διαδικτυακή Πειρατεία (2/2) Οι νέες τεχνολογίες μπορούν είτε να βοηθήσουν την πειρατεία είτε να την εμποδίσουν. 8

9 Ηθική Μετά από άστοχη ηθική κρίση τα πληροφοριακά συστήματα χρησιμοποιήθηκαν επιδέξια από εταιρείες για να αποκρύψουν αποφάσεις της διοίκησης από τον δημόσιο έλεγχο. Ηθική (ορισμός): Οι αρχές του σωστού και του λάθους που υιοθετούν τα άτομα, ενεργώντας αυτοβούλως, για να καθορίσουν τη συμπεριφορά τους. 9

10 Πληροφοριακά συστήματα και ηθική Ηθικά ερωτήματα προκύπτουν γιατί τα πληροφοριακά συστήματα δημιουργούν ευκαιρίες που αφορούν σε: Κοινωνικές αλλαγές. Αλλαγή στον καταμερισμό της εξουσίας, χρημάτων, δικαιωμάτων, και υποχρεώσεων. Νέες μορφές εγκληματικότητας. 10

11 Η αξία των ηθικών κανόνων Οι Νέες Τεχνολογίες δημιουργούν νέες καταστάσεις και δεδομένα που δεν μπορούν να προβλεφθούν από τους παλιούς κανόνες. Οι κοινωνικοί θεσμοί αργούν να προσαρμοστούν στα νέα δεδομένα. Η δημιουργία εθιμοτυπικών κανόνων και νομοθετικών πλαισίων ενδέχεται να χρειαστεί χρόνια. Χρειάζεται κατανόηση των ηθικών κανόνων για να μπορεί κάποιος να κάνει τις σωστές επιλογές όταν βρίσκεται σε αχαρτογράφητες νομικά περιοχές. 11

12 Οι διαστάσεις των ηθικών, κοινωνικών και πολιτικών ζητημάτων Η εισαγωγή μιας νέας τεχνολογίας πληροφοριών αναδύει νέα ηθικά, κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα. Τα ζητήματα αυτά αφορούν σε ατομικό, κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο. Πέντε ηθικές διαστάσεις: πρόσβαση στις πληροφορίες, πρόσβαση στην ιδιοκτησία, ποιότητα συστημάτων, ποιότητα ζωής, και υπευθυνότητα και έλεγχος. 12

13 Ηθικά ζητήματα από τις Νέες Τεχνολογίες (1/2) Όσο αυξάνεται η υπολογιστική ισχύς, τόσο περισσότεροι οργανισμοί εξαρτώνται από τους υπολογιστές για την λειτουργία τους. Όσο μικραίνει το κόστος αποθήκευσης των δεδομένων, τόσο πιο εύκολο είναι για τους οργανισμούς να διατηρούν μεγάλες βάσεις προσωπικών δεδομένων. Όσο αναπτύσσονται τα δίκτυα και το Διαδίκτυο, τόσο διευκολύνεται η αντιγραφή δεδομένων από ένα σημείο σε άλλο, αλλά και η πρόσβαση σε προσωπικά δεδομένα από απόσταση. 13

14 Ηθικά ζητήματα από τις Νέες Τεχνολογίες (2/2) Όσο αυξάνεται η χρήση των φορητών συσκευών, τόσο αυξάνεται και η παρακολούθησή τους. Όσο εξελίσσονται οι τεχνικές ανάλυσης μεγάλων δεξαμενών δεδομένων, τόσο: Περισσότεροι οργανισμοί προχωρούν σε δημιουργία προφίλ χρηστών, δηλαδή συνδυασμού δεδομένων από πολλές πηγές με λεπτομερείς πληροφορίες. Ευκολότερη γίνεται η ανάδειξη μη προφανών σχέσεων, δηλαδή συνδυασμού δεδομένων από πολλές πηγές για την ανακάλυψη δυσδιάκριτων πληροφοριών (υποτίθεται για λόγους προστασίας του πολίτη). 14

15 Επισήμανση μη προφανών σχέσεων (NORA) Η τεχνολογία NORA μπορεί να συνδυάζει πληροφορίες από πολλές και διαφορετικές πηγές για να βρίσκει δυσδιάκριτες σχέσεις. Π.χ. η διασταύρωση πληροφοριών που κάνει η εφορία για την αντιμετώπιση της φοροδιαφυγής. 15

16 Βασικές έννοιες για την ηθική ανάλυση Ευθύνη: η αποδοχή του κόστους, των καθηκόντων και των υποχρεώσεων. Υπευθυνότητα: η διαδικασία ταυτοποίησης των υπαιτίων. Υπαιτιότητα: νομικός όρος για τη λήψη αποζημιώσεων. Νόμιμη διαδικασία: οι νόμοι είναι γνωστοί και κατανοητοί. Προβλέπεται η δυνατότητα προσφυγής σε ανώτερες αρχές. 16

17 Τα βήματα της ηθικής ανάλυσης 1. Προσδιορισμός και σαφής περιγραφή των δεδομένων. 2. Προσδιορισμός της σύγκρουσης ή του διλήμματος και των ανώτερων αξιών που αφορούν. 3. Προσδιορισμός εμπλεκομένων μερών. 4. Προσδιορισμός δυνατών επιλογών. 5. Προσδιορισμός πιθανών συνεπειών από τις παραπάνω επιλογές. 17

18 Ηθικές αρχές (1) Κάνε στους άλλους αυτό που θα ήθελες να κάνουν οι άλλοι σε σένα. Αν μια ενέργεια δεν είναι σωστή για όλους, τότε δεν είναι σωστή για κανέναν (Καντ). Αν μια ενέργεια δεν επιτρέπεται να γίνεται επανειλημμένα, τότε δεν είναι σωστό να γίνει ούτε μία φορά (Καρτέσιος). 18

19 Ηθικές αρχές (2) Επιλογή της ενέργειας που επιτυγχάνει την υψηλότερη ή πιο σημαντική αξία (ωφελιμιστική αρχή). Επιλογή της ενέργειας που προκαλεί την ελάχιστη ζημιά ή έχει το ελάχιστο δυνατό κόστος. Όλα τα υλικά και άυλα αντικείμενα είναι ιδιοκτησία κάποιου άλλου, εκτός αν δηλώνεται ρητά το αντίθετο. 19

20 Σύγχρονα ηθικά διλήμματα Χρήση της τεχνολογίας για μείωση των εργαζόμενων. Παρακολούθηση των δραστηριοτήτων των εργαζομένων στους υπολογιστές τους. Πώληση πληροφοριών χρηστών από ιστοσελίδες σε διαφημιστές. Αντιπαράθεση ομάδων συμφερόντων. Για παράδειγμα: το δικαίωμα μιας εταιρείας να επιδιώκει τη μέγιστη παραγωγικότητα από τους εργαζόμενους και το δικαίωμα των εργαζομένων να χρησιμοποιούν το Διαδίκτυο για σύντομες προσωπικές εργασίες τους. 20

21 Οι πέντε ηθικές διαστάσεις της εποχής των πληροφοριών 1. Πρόσβαση στις πληροφορίες. 2. Πρόσβαση στην ιδιοκτησία. 3. Υπευθυνότητα και έλεγχος. 4. Ποιότητα συστημάτων. 5. Ποιότητα ζωής. 21

22 Ηθική Διάσταση 1: Πρόσβαση στις πληροφορίες Προσωπικό απόρρητο είναι η απαίτηση κάθε ανθρώπου: να έχει την ιδιωτικότητά του, χωρίς να παρακολουθείται ή να παρενοχλείται από άλλα άτομα ή οργανισμούς, συμπεριλαμβανομένου του κράτους. να μπορεί να ελέγχει τις πληροφορίες που αναφέρονται σε αυτόν. 22

23 Ηθική Διάσταση 1 (1/7) Δίκαιες Πρακτικές Πληροφοριών. Αποτελούν σύνολο αρχών που αφορούν στη χρήση των πληροφοριών. Αποτελούν τη βάση των περισσότερων ευρωπαϊκών και αμερικανικών νόμων για το προσωπικό απόρρητο. 23

24 Ηθική Διάσταση 1 (2/7) Σύμφωνα με τις Αρχές των Δίκαιων Πρακτικών Πληροφοριών τα άτομα πρέπει να μπορούν: Να γνωρίζουν τις πρακτικές των τοποθεσιών Ιστού πριν αυτές συλλέξουν δεδομένα. Να διαλέγουν πώς θα χρησιμοποιηθούν οι πληροφορίες τους για δευτερογενείς σκοπούς. Να ελέγχουν και να αμφισβητούν την ακρίβεια και την πληρότητα των προσωπικών τους δεδομένων. Οι εταιρείες που συλλέγουν δεδομένα πρέπει να εξασφαλίζουν την ακρίβεια και την ασφάλεια των προσωπικών δεδομένων. Πρέπει να υπάρχει ένας μηχανισμός για την επιβολή των αρχών των Δίκαιων Πρακτικών Πληροφοριών. 24

25 Ηθική Διάσταση 1 (3/7) Η ευρωπαϊκή οδηγία για την προστασία των δεδομένων: Οι εταιρείες είναι υποχρεωμένες να πληροφορούν το κοινό όταν συγκεντρώνουν προσωπικά δεδομένα και να ανακοινώνουν τον τρόπο αποθήκευσης και χρήσης τους. Πρέπει να ενημερώνουν τον χρήστη και να εξασφαλίζουν τη συγκατάθεσή του. Τα κράτη-μέλη της EE μπορούν να διαβιβάζουν προσωπικά δεδομένα μόνο σε χώρες που έχουν παρόμοιους κανονισμούς προστασίας προσωπικών δεδομένων. 25

26 Ηθική Διάσταση 1 (4/7) Προκλήσεις του Διαδικτύου για το προσωπικό απόρρητο: «Μπισκότα» (cookies). «Υπερμπισκότα» (τεχνολογίας Flash). Υπηρεσίες ιστοσελίδων και διαφημιστική στόχευση βάσει συμπεριφοράς. Κατασκοπευτικό λογισμικό (spyware). Ιστοκοριοί (Web beacons/bugs). 26

27 Ηθική Διάσταση 1 (5/7) Τα μπισκότα αποθηκεύονται από μια τοποθεσία Ιστού στον σκληρό δίσκο του επισκέπτη. Όταν ο επισκέπτης επιστρέφει στην ίδια τοποθεσία, ο διακομιστής βρίσκει την ταυτότητα από το μπισκότο και την χρησιμοποιεί για να προσπελάσει τα δεδομένα που έχει ο ίδιος αποθηκεύσει γι αυτόν τον επισκέπτη. Η τοποθεσία Ιστού χρησιμοποιεί αυτά τα δεδομένα για να παρουσιάσει εξατομικευμένες πληροφορίες. 27

28 Ηθική Διάσταση 1 (6/7) Οι εταιρείες του Διαδικτύου προτιμούν την αυτορρύθμιση παρά τις νομοθετικές διατάξεις περί προσωπικού απορρήτου. Στις ΗΠΑ επιτρέπεται στις επιχειρήσεις να συλλέγουν πληροφορίες συναλλαγών και στη συνέχεια να χρησιμοποιούν τις πληροφορίες αυτές για άλλους σκοπούς μάρκετινγκ. Η έκταση της ευθύνης διαφέρει: Δηλώσεις περί χρήσης των πληροφοριών. Προαιρετική αυτοεξαίρεση (opt-out) έναντι. Ενεργητική συγκατάθεση (opt-in). 28

29 Ηθική Διάσταση 1 (7/7) Τεχνικές λύσεις. Αποκλεισμός ή έλεγχος «μπισκότων». Ανώνυμη (?) περιήγηση. Κρυπτογράφηση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου. Με αυτές τις τεχνικές λύσεις οι χρήστες δεν προστατεύονται ικανοποιητικά κατά την περιήγησή τους. 29

30 Ηθική Διάσταση 2 (1/2) Πρόσβαση στην ιδιοκτησία. Πνευματική ιδιοκτησία: Άυλο προϊόν που έχει δημιουργηθεί από άτομα ή επιχειρήσεις. Υπόκειται σε τρία νομικά πλαίσια. Εμπορικό μυστικό: Κάθε πνευματική εργασία ή προϊόν που ανήκει σε συγκεκριμένη επιχείρηση και δεν προορίζεται για ελεύθερη χρήση. Πνευματικά δικαιώματα (copyright): Νομική κατοχύρωση που προστατεύει την πνευματική ιδιοκτησία από την αντιγραφή κατά τη διάρκεια ζωής του δημιουργού και για 70 επιπλέον χρόνια μετά το θάνατό του. Ευρεσιτεχνία (patent): Παρέχει στον κάτοχό της το αποκλειστικό μονοπώλιο των ιδεών στις οποίες βασίζεται μια εφεύρεση για 20 χρόνια. 30

31 Ηθική Διάσταση 2 (2/2) Χαρακτηριστικά πνευματικής ιδιοκτησίας. Τα ψηφιακά μέσα διαφέρουν από τα υλικά μέσα (π.χ., βιβλία) όσον αφορά: Ευκολία αντιγραφής. Ευκολία μετάδοσης (δίκτυα, Διαδίκτυο). Ευκολία αλλοίωσης. Συμπτυγμένη μορφή. Δυσκολία ταξινόμησης του λογισμικού. Δυσκολία στην απόδειξη της μοναδικότητας. Κλειστά περιβάλλοντα (Amazon). 31

32 Ηθική Διάσταση 3: Υπευθυνότητα, υπαιτιότητα και έλεγχος Αν το λογισμικό είναι τμήμα ενός μηχανήματος που προκαλέσει τραυματισμό ή βλάβη, τότε είναι δυνητικά υπαίτιοι τόσο ο δημιουργός του λογισμικού όσο και ο χρήστης. Αν το λογισμικό θεωρηθεί παρόμοιο του βιβλίου, τότε είναι δύσκολο να θεωρηθεί ο δημιουργός υπαίτιος από την κακή χρήση του. Αν το λογισμικό νοείται ως υπηρεσία τότε ίσως αντιστοιχεί στις εταιρείες τηλεφωνίας που δεν έχουν υπαιτιότητα για τα μηνύματα που μεταδίδουν. 32

33 Ηθική Διάσταση 4: Ποιότητα συστημάτων και δεδομένων-σφάλματα συστημάτων Το απόλυτα άψογο (χωρίς σφάλματα) λογισμικό είναι ανέφικτο. Προσδιορισμός αποδεκτού και τεχνολογικά εφικτού επιπέδου ποιότητας των συστημάτων. Βασικές αιτίες για την κακή απόδοση των συστημάτων: Δυσλειτουργίες και σφάλματα του λογισμικού. Βλάβες του υλικού ή των εγκαταστάσεων. Σφάλματα κατά την εισαγωγή δεδομένων (ευθύνεται μέχρι το 30% της αστοχίας των συστημάτων). 33

34 Ηθική Διάσταση 5: Ποιότητα ζωής Τα αρνητικά αποττελέσματα από τη χρήση των πληροφοριακών συστημάτων: Συγκεντρωτισμός στη λήψη αποφάσεων. Οι επιχειρήσεις τρέχουν για να είναι ανταγωνιστικές σε παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον. Η χρήση των Νέων Τεχνολογιών παρατείνει τη διάρκεια της εργάσιμης ημέρας καταναλώνοντας οικογενειακό και προσωπικό χρόνο. Οι οργανισμοί είναι πιο ευπαθείς γιατί εξαρτώνται περισσότερο από τα υπολογιστικά συστήματα. 34

35 Κακή χρήση και εγκληματικότητα Η ηλεκτρονική κατάχρηση αφορά ανήθικες πράξεις αλλά όχι παράνομες. Ηλεκτρονική εγκληματικότητα αφορά στη διάπραξη αξιόποινων πράξεων με τη χρήση υπολογιστή ή εναντίον υπολογιστή. Ο υπολογιστής λειτουργεί είτε ως αντικείμενο είτε ως όργανο του εγκλήματος. Η ανεπιθύμητη ηλεκτρονική αλληλογραφία (spam) επιφέρει υψηλό κόστος για τις επιχειρήσεις. Το (παλιό) ψηφιακό χάσμα αναφέρεται στις πληθυσμιακές ομάδες που έχουν λιγότερες ευκαιρίες πρόσβασης σε υπολογιστές ή στο Διαδίκτυο. Το (νέο) ψηφιακό χάσμα αναφέρεται στις πληθυσμιακές ομάδες που χρησιμοποιούν με μη παραγωγικό τρόπο τις Νέες Τεχνολογίες. 35

36 Βιβλιογραφία Laudon, K.C. και Laudon, J.P. (2014) Πληροφοριακά συστήματα διοίκησης, μετάφραση Βίκυ Μάνθου, Κλειδάριθμος, Αθήνα. 36

37 Σημείωμα Αναφοράς Copyright ΤΕΙ Δυτικής Μακεδονίας, Δημοσθένης Πασχαλίδης. «ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ». Έκδοση: 1.0. θεσσαλονίκη

38 Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό και τα οποία αναφέρονται μαζί με τους όρους χρήσης τους στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο. που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο. που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο. Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί. 38

39 Διατήρηση Σημειωμάτων Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή διασκευή του υλικού θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει: το Σημείωμα Αναφοράς. το Σημείωμα Αδειοδότησης. τη δήλωση Διατήρησης Σημειωμάτων. το Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων (εφόσον υπάρχει). μαζί με τους συνοδευόμενους υπερσυνδέσμους. 39