ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΤΜΗΜΑ ΝΑΥΤΙΛΙΑΣ ΚΑΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΤΜΗΜΑ ΝΑΥΤΙΛΙΑΣ ΚΑΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «Ασφάλεια των Θαλασσών: Η περίπτωση της Πειρατείας» Αναστασιάδης Επαμεινώνδας Α.Μ Επιβλέπων Καθηγητής Πέτρος Σιούσιουρας Αθήνα Σεπτέμβριος 2009

2 Τίτλος Εργασίας: «Ασφάλεια των Θαλασσών: Η περίπτωση της Πειρατείας» Αθήνα 20 Σεπτεμβρίου 2009 Πανεπιστήμιο Αιγαίου Διπλωματική Εργασία για το Προπτυχιακό Πρόγραμμα του Τμήματος Ναυτιλίας και Επιχειρηματικών Υπηρεσιών Συγγραφέας: Αναστασιάδης Επαμεινώνδας Επιβλέπων Καθηγητής: Πέτρος Σιούσιουρας 2

3 Περιεχόμενα 1 Πρόλογος Εισαγωγή Η πειρατεία στην αρχαιότητα Μεσαίωνας: Βίκινγκς και Σαρακηνοί Η «Κλασσική» περίοδος της πειρατείας Σύγχρονη εποχή Περιοχές Δράσης Σομαλία Πως ξεκίνησαν όλα Προφίλ και Τρόπος δράσης των Πειρατών Λοιπές Περιοχές Οι διεθνείς επιπτώσεις της Πειρατείας Η αντίδραση της διεθνούς κοινότητας Επιχείρηση EUNAVFOR-ATALANTA Νομική και Πολιτική διάσταση του ζητήματος της Πειρατείας Ορισμός Πειρατείας Ανάλυση των στοιχείων της νομοτυπικής μορφής της Πειρατείας Συμμετοχή και Υποκίνηση Διάκριση από το έγκλημα της πειρατείας κατά το εσωτερικό δίκαιο Η πειρατεία κατά το ελληνικό Δίκαιο Συνέπειες του χαρακτηρισμού ενός πλοίου ως πειρατικό Συμπεράσματα & Προτάσεις Βιβλιογραφία

4 1 Πρόλογος Η πειρατεία είναι ένα από τα σοβαρότερα εγκλήματα του Διεθνούς Δικαίου. Οι λέξεις «πειρατεία» και «πειρατής» προέρχονται από το αρχαίο ελληνικό ρήμα πειράω ῶ, το οποίο σημαίνει προσπαθώ, δοκιμάζω. Η πρώτη γραπτή εμφάνισή τους (τοῖς πειραταῖς) γίνεται σε ένα αθηναϊκό ψήφισμα της ελληνιστικής περιόδου προς τιμήν του στρατηγού Επιχάρους, ο οποίος κατά το Χρεμωνίδειο πόλεμο διακρίθηκε στη φύλαξη των ακτών της πόλης. Αυτό δε σημαίνει ότι η πειρατεία ήταν ανύπαρκτη πριν τα ελληνιστικά χρόνια - αντιθέτως, από τις απαρχές της ιστορίας είχε ενδημικό χαρακτήρα σε πολλά μέρη της Μεσογείου. Η αρχαία ελληνική γραμματεία βρίθει αναφορών από τα ομηρικά έπη, για ομάδες που επέδραμαν από θαλάσσης εναντίον ξένων πλοίων ή παραλιακών πόλεων με σκοπό τον προσπορισμό πλούτου και σκλάβων. Χρησιμοποιούσε όμως τη λέξη «ληστής», τόσο για την κατά ξηράν όσο και για την κατά θάλασσαν ληστεία. Κατά το μεσαίωνα εμφανίστηκε στη Δυτική Ευρώπη ένας νέος εννοιολογικός διαχωρισμός, όσον αφορά το ηθικό και νομικό περιεχόμενο της πειρατείας. Ως πειρατής περιγραφόταν πια ο παράνομος που λήστευε πλοία τόσο σε καιρό ειρήνης όσο και πολέμου, ενώ ως κουρσάρος (από τo γαλλικό corsaire) ο ιδιώτης που εξουσιοδοτούνταν από τις αρχές ενός κράτους να διαπράττει πειρατικές ενέργειες εναντίον εχθρικών πλοίων και πόλεων σε καιρό πολέμου («κούρσα»). Βεβαίως ο κουρσάρος της μιας αντιμαχόμενης πλευράς, όσες εξουσιοδοτήσεις κι αν διέθετε, συνέχιζε να θεωρείται πειρατής για την άλλη. Με την εμφάνιση των εναερίων μεταφορικών μέσων κατά τον 20ό αιώνα δημιουργήθηκε ακόμα ένας όρος: η αεροπειρατεία, δηλαδή η ανάληψη του ελέγχου ενός πολιτικού αεροσκάφους (ή τμήματός του) από άτομα διαφορετικά από το νόμιμο πλήρωμά του, ή ακόμα και η χρήση ενός αεροσκάφους από το νόμιμο πλήρωμά του, αλλά με διαφορετικό σκοπό από αυτόν που είναι εντεταλμένο. Τέλος, τα τελευταία χρόνια η λέξη «πειρατεία» χρησιμοποιείται για να συνυποδηλώσει διάφορες παράνομες ενέργειες που δεν έχουν σχέση με το κυριολεκτικό νόημά της. Πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η πειρατεία λογισμικού, δηλαδή η παράνομη χρήση, αντιγραφή ή διάδοση με ψηφιακό τρόπο υλικού που προστατεύεται από πνευματικά δικαιώματα. 4

5 Η θαλάσσια ασφάλεια πράγματι απασχολεί όλους. Μέτρα αναζητούνται όχι μόνο από ασφαλιστές αλλά και από τα άμεσα ενδιαφερόμενα κράτη - μέλη του Παγκόσμιου Οργανισμού Θαλάσσιων Μεταφορών καθώς και από τους πλοιοκτήτες για τις πειρατείες των στενών της Σομαλίας, την απρόσκοπτη προσέγγιση στα αβαθή της Chittagong, τις πρόσφατες επιθέσεις στο Βιετνάμ και διατάραξη γνωστών διελεύσεων επιβατηγών πλοίων. Τελευταία οι διεθνείς υπηρεσίες πληροφοριών αρχίζουν να υπαινίσσονται ύπαρξη κοινών δεξαμενών τροφοδοσίας τρομοκρατικών οργανώσεων και σύγχρονων πειρατών, μελετώντας διάφορα σενάρια, επεξεργαζόμενοι σχέδια αντιμετώπισης και περιορισμού. Οι θαλάσσιες μεταφορές πράγματι αποτελούν ουσιαστικό παράγοντα ανάπτυξης της παγκόσμιας οικονομίας. Αρκεί να σκεφτούμε ότι το σύνολο των φορτίων το 2006 έφθασε τους 7,4 δισ. τόνους έναντι 550 εκατ. τόνων το 1950, με ενδεικτικότερο ίσως στοιχείο αυτό της προσέγγισης κάθε 6 λεπτά ενός εμπορικού πλοίου σε λιμάνι της Γαλλίας. Αν και το πρόβλημα εμφανίζεται ως περιφερειακό, το ΝΑΤΟ και η ΕΕ εκτιμούν ότι σταδιακά τα πράγματα γενικεύονται, ενώ παράλληλα στο θέμα της πειρατείας στον 21ο αιώνα υπάρχουν σοβαρά κενά σε ότι αφορά το διεθνές νομικό καθεστώς, τον ορισμό της πειρατείας, καθώς και το ποιος είναι υπεύθυνος για τη σύλληψη και την προσαγωγή σε δίκη των πειρατών. Επιπρόσθετα, λόγω της τεράστιας γεωγραφικής περιοχής η οποία ουσιαστικά υπερκαλύπτει συνολικά τη Μεσόγειο και τη Μαύρη Θάλασσα, είναι πρακτικά αδύνατο πολεμικά πλοία να είναι ανά πάσα στιγμή κοντά σε τέτοιες ανεξέλεγκτες περιοχές για να προλάβουν πειρατικές εξορμήσεις. Η πειρατεία στη Σομαλία έχει προκαλέσει αυξημένα κόστη στις ναυτιλιακές εταιρίες καθώς και στην παγκόσμια οικονομία (από 5-15 δις δολάρια). Η πειρατεία προκαλεί σε κάποιες περιπτώσεις ανθρώπινες απώλειες, πιθανότατα σταδιακά να ενισχύσει τις επαφές με τρομοκρατικές οργανώσεις που ενεργούν στην περιοχή (AL SHABAB 1 ), ενώ θέτει και σε άμεσο κίνδυνο την διακίνηση των τροφίμων από πλευράς ΟΗΕ στο δοκιμαζόμενο λαό της Σομαλίας. 1 Μτφ: Νεολαία 5

6 2 Εισαγωγή 2.1 Η πειρατεία στην αρχαιότητα Η πειρατεία υπάρχει από την εποχή που ο άνθρωπος ξεκίνησε να ταξιδεύει δια θαλάσσης για να κάνει εμπόριο με άλλες περιοχές. Αναφορές για πειρατεία υπάρχουν από τον 13ο αιώνα π. Χ. στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, όπου οι Λαοί της Θάλασσας παραμόνευαν τα εμπορικά πλοία στις θαλάσσιες διαδρομές της Μεσογείου και του Αιγαίου. Στην Κλασσική Εποχή οι Ιλλύριοι και οι Τυρρήνιοι ήταν διάσημοι πειρατές, ενώ υπήρχαν και πολλοί Έλληνες και Ρωμαίοι. Περιβόητοι πειρατές ήταν οι Θράκες, οι οποίοι με βάση τους τη Λήμνο λυμαίνονταν όλο το Αιγαίο. Πειρατές κατά περιόδους υπήρξαν και οι Φοίνικες, οι οποίοι εκτός από τα εμπορικά αγαθά, μετέφεραν σκλάβους, κυρίως μικρά παιδιά, τα οποία άρπαζαν από παράκτιες περιοχές και στη συνέχεια τα πουλούσαν. Ωστόσο, ο 1ος αιώνας π. Χ. ήταν η κατεξοχήν περίοδος της πειρατείας, καθώς μέσα στην αναταραχή και τον πολιτικό κατακερματισμό της εποχής, δημιουργήθηκαν πολλά μικρά πειρατικά κράτη, κυρίως στις ακτές της νότιας Μικράς Ασίας. Μάλιστα, θύμα των πειρατών έπεσε και ο Ιούλιος Καίσαρας σε ταξίδι του στο Αιγαίο το 75 π. Χ.. Οι πειρατές τον κράτησαν φυλακισμένο στο Φαρμακονήσι και τον απελευθέρωσαν αφού ζήτησαν λύτρα 50 τάλαντα χρυσού. Ο Ιούλιος Καίσαρας έφτασε στη Ρώμη συγκέντρωσε στρατό και στόλο και επέστρεψε στο Φαρμακονήσι, όπου κατέστρεψε τη βάση τους. Το 68π.Χ. οι Ρωμαίοι καταλαμβάνουν την Ιλλυρία και παράλληλα καταστρέφουν τις βάσεις των Ιλλύριων πειρατών εκεί, απαλλάσσοντας την Αδριατική από την δράση τους. Το 67 π. Χ. η ρωμαϊκή σύγκλητος οργάνωσε εκστρατεία υπό την ηγεσία του Πομπήιου, ο οποίος ύστερα από τρεις μήνες πολέμου κατατρόπωσε τους πειρατές στη Μεσόγειο. Για λίγους αιώνες η Μεσόγειος ησύχασε από την δράση των πειρατών. Ωστόσο, τον 3ο αιώνα μ. Χ. Γότθοι πειρατές αρχίζουν επιθέσεις στις παράκτιες πόλεις και χωριά στη θάλασσα του Μαρμαρά και τη Μαύρη Θάλασσα και από το 264 μ. Χ. κατεβαίνουν στο Αιγαίο. Οι Γότθοι αιχμαλώτισαν χιλιάδες ανθρώπους και τους έσυραν στα σκλαβοπάζαρα. 6

7 2.2 Μεσαίωνας: Βίκινγκς και Σαρακηνοί Τον 5ο - 6ο αι. μ. Χ. οι Σλάβοι που κατέβαιναν στην Βαλκανική αναβίωσαν το πειρατικό παρελθόν των Ιλλυρίων και ξεκίνησαν τη ληστρική τους δράση στην Αδριατική. Με την πάροδο των χρόνων, οι Ιλλύριοι πειρατές επέκτειναν τη δράση τους, φτάνοντας στις αρχές του 9ου αι. έως τη Σικελία, απειλώντας ακόμη και την ίδια τη Βενετία. Ήταν τόσο έντονη η δράση τους, ώστε το εμπόριο και τα ταξίδια στην Αδριατική έγιναν επικίνδυνα και οι θαλάσσιες συγκοινωνίες παρέλυσαν. Τελικά, η Βυζαντινή αυτοκρατορία έστειλε μεγάλο στόλο κατανικώντας τους πειρατές και φέροντας την ηρεμία στην περιοχή. Εν τω μεταξύ, η πειρατεία εξαπλώθηκε πλέον σε συστηματική βάση σε όλη την ευρωπαϊκή ήπειρο. Στη Βόρεια Ευρώπη οι Βίκινγκ γίνονται από τον 8ο αι. μ. Χ. ο τρόμος και ο φόβος πολλών χωριών και εμπόρων, καθώς καταστρέφουν και ληστεύουν ότι βρίσκονται στο διάβα τους και σέρνουν μαζί τους χιλιάδες αιχμαλώτους. Στη Μεσόγειο οι Άραβες ξεκίνησαν την πειρατεία τρομοκρατώντας τις παράλιες περιοχές. Κατέλαβαν μάλιστα την Κρήτη και τη Σικελία, οι οποίες έγιναν και οι βάσεις τους. Οι Σαρακηνοί Άραβες ήταν ιδιαίτερα δραστήριοι ως πειρατές και παράτολμοι στις πράξεις τους. Μάλιστα, δεν φοβήθηκαν να πολιορκήσουν το 905 μ. Χ. τη Θεσσαλονίκη την οποία κατέλαβαν και λεηλάτησαν, ενώ πούλησαν αρκετές χιλιάδες κατοίκους της πόλης ως σκλάβους. Σημαντική πειρατική δράση είχαν επίσης οι Μανιάτες και αργότερα οι Τούρκοι και οι Αλγερινοί, ειδικότερα με τον Μπαρμπαρόσα, ο οποίος έγινε ο φόβος και ο τρόμος του Αιγαίου και της Μεσογείου γενικότερα τον 16ο αι. μ. Χ. Αξιοσημείωτο είναι ότι ο Μπαρμπαρόσα τελικά τοποθετήθηκε αρχηγός του Οθωμανικού στόλου. 2.3 Η «Κλασσική» περίοδος της πειρατείας Η μεγάλη ακμή της πειρατείας ωστόσο ήρθε με την ανακάλυψη της Αμερικής και την ισπανική κατάκτηση. Οι πειρατές έδρασαν κυρίως στην Καραϊβική, τις δυτικές ακτές της Αμερικής και στον Ατλαντικό Ωκεανό από το 1620 έως το Στόχος τα γεμάτα χρυσό και εμπορεύματα πλοία των Ισπανών, οι οποίοι κατείχαν το μεγαλύτερο μέρος της Καραϊβικής. Οι πειρατές ήταν κυρίως Άγγλοι, Ολλανδοί και Γάλλοι, που είχαν έρθει στη Νέα Γη για να αναζητήσουν την τύχη τους και να κάνουν μία νέα αρχή ή συμμετείχαν στους ναυτικούς πολέμους των 7

8 αποικιοκρατικών χωρών. Με το τέλος των πολέμων, πολλοί από αυτούς τους ναύτες ακολούθησαν αυτό το μονοπάτι της παρανομίας το οποίο ήταν ιδιαίτερα επικερδές. Οι κύριες βάσεις των πειρατών της Καραϊβικής ήταν το Νιου Πρόβιντενς στις Μπαχάμες και το Πορτ Ρόυαλ. Οι μεγάλες ναυτικές δυνάμεις της εποχής χρησιμοποίησαν τους πειρατές, προκειμένου να προωθήσουν τα δικά τους εμπορικά συμφέροντα στην περιοχή, παρέχοντας κάλυψη και βοήθεια σε οπλισμό. Ο πιο γνωστοί πειρατές της περιόδου αυτής ήταν ο Έντουαρτ Τιτς ή αλλιώς «Μαυρογένης», ο Χένρι Μόργκαν και η Άνν Μπόνεϊ, οι οποίοι έγιναν λαϊκοί ήρωες. 2.4 Σύγχρονη εποχή Η πειρατεία δεν εξέλειψε σε καμία περίοδο της ιστορίας του ανθρώπου. Μετά την χρυσή «κλασσική» περίοδο της πειρατείας στην Καραϊβική, η πειρατεία αμβλύνθηκε, συνεχίστηκε όμως. Πειρατεία θα συναντήσουμε και στο Αιγαίο στα τέλη του 18ου αιώνα και κυρίως την περίοδο της ελληνικής επανάστασης. Ο Ιωάννης Καποδίστριας ήταν αυτός που καταπολέμησε τους πειρατές του Αιγαίου, αμέσως μετά την αυτονόμηση της Ελλάδας. Στην πορεία οι Βρετανοί κατάφεραν να εξαλείψουν σχεδόν την πειρατεία στον Ινδικό Ωκεανό καταστρέφοντας τις βάσεις στα νησιά και τις ακτές της Αφρικής. Εν τω μεταξύ, στα τέλη του 20ου αιώνα η πειρατεία έκανε δυναμικά την εμφάνισή της στην Ασία. Τα Στενά της Μάλακκα, μεταξύ της Μαλαισίας και της Ινδονησίας έγιναν το επίκεντρο της πειρατικής δράσης από τη δεκαετία του 1980 και ύστερα, με αποκορύφωμα το Η περιοχή ήταν γνωστή για τους πειρατές της από το 16ο αι. μ. Χ. έως τα μέσα του 19ου αι. μ. Χ. Το δεύτερο σημαντικό επίκεντρο της σύγχρονης περιόδου είναι η Σομαλία, η οποία βρίσκεται στην επικαιρότητα τους τελευταίους μήνες, καθώς το φαινόμενο βρίσκεται σε έξαρση. Η Σομαλία αποτελεί ιδανικό κρησφύγετο για τους πειρατές εξαιτίας του χάους που επικρατεί σ' αυτή την αφρικανική χώρα από τον εμφύλιο πόλεμο, που διαρκεί από το Η σύγχρονη πειρατεία μετρά εκτιμώμενες απώλειες περίπου σε 200εκ. δολάρια το χρόνο, ποσό που αντιστοιχεί μόνο στο 1% του συνόλου των κρουσμάτων απάτης στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ο τρόπος δράσης των πειρατών δεν έχει αλλάξει, έχουν αλλάξει όμως τα κίνητρα. Διαθέτουν εξοπλισμό και δεξιότητες για να ολοκληρώσουν με επιτυχία την αποστολή τους. Δρουν με 8

9 επαγγελματικές κινήσεις προσεγγίζοντας τα εμπορικά πλοία με μικρά γρήγορα σκάφη. Στα θαλάσσια ύδατα μεταξύ Ειρηνικού και Ινδικού ωκεανού, στα Στενά της Μάλακκα, στην Σιγκαπούρη και στις ακτές τις Σομαλίας εξελίσσονται οι περισσότερες πράξεις πειρατείας. Σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία για το 2006 (Πίνακας 1) οι πειρατές πραγματοποίησαν 239 επιθέσεις, με 77 απαχθέντες, 188 ομήρους, 17 τραυματίες και 15 φόνους (Πίνακας 2). Το 2007 παρουσίασε άνοδο 10% με 263 επιθέσεις, καθώς και άνοδο 35% στα περιστατικά χρήσης όπλων, καθώς και 64 τραυματίες. Δεν έχουν γίνει γνωστά στοιχεία όσον αφορά φόνους. Πίνακας 1. Περιστατικά Πειρατικών Ενεργειών Τοποθεσία ΝΑ Ασία Ινδονησία Στενά Μάλακκα Μαλαισία Φιλιππίνες Βιετνάμ Μπαγκλαντές Αφρικη Κόλπος Άντεν Σομαλία Νιγηρία Γκάνα Νότιος Αμερική Περού Κολομβία Τζαμάικα Βενεζουέλα Λοιπές Περιοχές Σύνολο Πηγή: International Maritime Bureau 9

10 Πίνακας 2. Τύποι ασκούμενης βίας στα περιστατικά πειρατείας Τύπος Βίας Απαγωγή Απειλή Επίθεση Τραυματισμός Θάνατος Αγνοούνται Σύνολο Πηγή: International Maritime Bureau Σύμφωνα με το Διεθνές Γραφείο Ναυσιπλοΐας (International Maritime Bureau), οι επιθέσεις των πειρατών ανοικτά της Σομαλίας το πρώτο τρίμηνο του 2009 έφτασαν τις 61, ενώ το αντίστοιχο διάστημα του 2008 ήταν μόλις έξι. Συνολικά από την αρχή της χρονιάς, οι πειρατές έχουν πραγματοποιήσει 114 επιθέσεις και έχουν καταλάβει 29 πλοία. Μεταξύ 2004 και 2006 σημειωθήκαν 2400 περιστατικά, περίπου τα διπλάσια από ότι την εξαετία , ενώ διάφορες χώρες των οποίων η ναυτιλία πλήττεται θεωρούν ότι ο πραγματικός αριθμός είναι κατά πολύ μεγαλύτερος. Η κυβέρνηση της Αυστραλίας θεωρεί πως ο πραγματικός αριθμός είναι τουλάχιστον 2000% μεγαλύτερος, τη στιγμή που διάφοροι οργανισμοί ανεβάζουν το κόστος των επιθέσεων στα 13 έως 16 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως. Παράλληλα, μέσα στην τελευταία 20ετία η μορφή της πειρατείας έχει αλλάξει πρόσωπο με τους πειρατές να είναι καλύτερα εφοδιασμένοι τόσο σε οπλισμό όσο και σε τεχνολογικά μέσα όπως δορυφορικά τηλέφωνα, συστήματα GPS και ταχύπλοα σκάφη. Σομαλοί πειρατές που συνελήφθησαν σε διάφορες επιχειρήσεις αποκάλυψαν ότι η πειρατεία διεξάγεται από 10

11 οργανωμένες πολιτοφυλακές που χρησιμοποιούν σχεδόν στρατιωτικές τακτικές και έχουν τη δυνατότητα να επιτίθενται συγχρόνως σε περισσότερα του ενός πλοία. Το παράνομο εμπόριο όπλων τους έχει προμηθεύσει με αυτόματα όπλα AK47, M16 και εκτοξευτές βομβίδων με συνέπεια οι επιθέσεις να είναι πιο βίαιες από ποτέ. Η έξαρση των τελευταίων μηνών ωστόσο, οδήγησε στη δημιουργία μίας διεθνούς ναυτικής δύναμης, η οποία περιπολεί στα νερά της Ανατολικής Αφρικής και στα Στενά του Άντεν, προκειμένου να περιορίσει τη δράση των πειρατών. Η ευρωπαϊκή επιχείρηση «ΑTALANTA» - η οποία βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη από τον Δεκέμβριο του έχει οδηγήσει στη σύλληψη δεκάδων πειρατών. 3 Περιοχές Δράσης Αναζητώντας κανείς τις περιοχές που το φαινόμενο της πειρατείας είναι εντονότερο, οδηγείται, τις περισσότερες φορές, σε πολυσύχναστες θαλάσσιες οδούς που περνούν από τα ανοιχτά αναπτυσσόμενων χωρών με ασταθή πολιτεύματα. Τέτοια παραδείγματα είναι η Σομαλία που μαστίζεται χρόνια από εμφύλιο πόλεμο, η Νιγηρία που χαρακτηρίζεται από έντονες ανισότητες και η Τανζανία. Ωστόσο, δε λείπουν παραδείγματα διαφόρων ανεπτυγμένων χωρών που πασχίζουν να πατάξουν το φαινόμενο. 3.1 Σομαλία Με ακτογραμμή που ξεπερνά τα 3 χιλιάδες χιλιόμετρα και πολύ κοντά σε κομβικές θαλάσσιες αρτηρίες, η Σομαλία είναι ένα από τα ιστορικά κέντρα πειρατείας στην Αφρική. Οι Σομαλοί πειρατές, οπλισμένοι με αυτόματα τυφέκια και εκτοξευτές ρουκετών, χρησιμοποιούν μια ιδιαίτερη στρατηγική κυκλώνοντας τα πλοία στόχους και οδηγώντας τα σε σημεία που είναι πιο εύκολη η κατάληψη τους. Για το σκοπό αυτό χρησιμοποιούν και μεγαλύτερα πλοία από τα οποία εφορμούν μικρότερα σκάφη επεκτείνοντας την ακτίνα δράσης τους. 11

12 Ασφαλώς η κατάσταση στη Σομαλία απειλεί το διεθνές εμπόριο, ενώ τους τελευταίους μήνες είχε επικεντρωθεί το πλείστο των πειρατικών ενεργειών στην Puntland και έναντι Υεμένης, δηλαδή στον Κόλπο του Aden, όπου και λόγω γεωγραφικών συνθηκών, τα πλοία είναι πιο ευπαθή. Η Υεμένη χωρίζεται από τη Σομαλία από τον Κόλπο του Aden, όπου το ευρύτερο σημείο προσεγγίζει τα 170 ν. μ., ενώ τα στενότερα σημεία είναι τα 100 ν. μ. Οι επιθέσεις των πειρατών εκεί είναι ιδιαίτερα επικίνδυνες και μπορούν να προκαλέσουν αλυσιδωτές επιπτώσεις σε πολλούς τομείς. Oι πειρατικές επιθέσεις σε αυτή την περιοχή έχουν αυξηθεί σημαντικά, και αυτό συμβαίνει για πολλούς λόγους, οι πιο σημαντικοί των οποίων είναι το ασταθές πολιτικό περιβάλλον στην Ανατολική Αφρική, η διαλυμένη οικονομία της Σομαλίας, καθώς και η παρουσία ακραίων Ισλαμικών και τρομοκρατικών οργανώσεων στο Κέρας της Αφρικής. Η ανυπαρξία κράτους στη Σομαλία και η αδυναμία σύστασης κυβερνήσεων, καθώς και η φτώχεια που είναι εκρηκτικών διαστάσεων στην περιοχή έχουν ως αποτέλεσμα, οι πειρατικές ενέργειες να προσφέρουν υπολογίσιμα έσοδα στους παράνομους και τρομοκράτες. Το 2005 άρχισαν οι πρώτες πειρατικές προσπάθειες 2. Το διάστημα που τα Ισλαμικά Δικαστήρια (ICU) ήταν στην εξουσία, παρουσιάσθηκε εμφανής μείωση στην εκδήλωση πειρατικών ενεργειών. Το 2008 η κατάσταση χειροτέρευσε και από 44 περιπτώσεις το 2007, φθάσαμε σε 111 (δηλαδή αύξηση της τάξης του 25%). Από την 1η Ιανουαρίου 2009 μέχρι τα μέσα Απριλίου είχαμε 38 εκδηλώσεις πειρατείας, εκ των οποίων οι 12 ήταν επιτυχείς Πως ξεκίνησαν όλα. Η καταστροφή ήλθε αμέσως μετά την πτώση της κυβέρνησης το Όταν ανετράπη ο Πρόεδρος Siad Barre, η χώρα δεν είχε πλέον νόμιμη κεντρική κυβέρνηση, ενώ βρίθει μικροπολέμων, εμφυλιοπολεμικών συρράξεων, φυλετικών αντιπαραθέσεων κ.ά. Το 2004 αναγνωρίστηκε από τη Δύση μία μεταβατική κυβέρνηση (TFG), η οποία είχε τον έλεγχο του 10% της χώρας. Το 2006 η TFG ανετράπη από την Ένωση Ισλαμικών Δικαστηρίων (ICU), η οποία συνδέεται με εξτρεμιστικές και ακραίες Ισλαμικές Ομάδες. Το 2007 η TFG επανήλθε 2 Αποτυχία κατάληψης του Seabourne Spirit / Αμερικανικό κρουαζιερόπλοιο με σημαία από τα νησιά Bahamas 12

13 στην εξουσία χάρη στην επέμβαση του Αιθιοπικού Στρατού, (ο οποίος υποστηρίζονταν από Ειδικές Δυνάμεις των ΗΠΑ). Η πιο ριζοσπαστική ομάδα της ICU ήταν και είναι η οργάνωση Al- Shabaab (Youth), η οποία έχει ενδυναμώσει την παρουσία στης στη χώρα. Σημειώνεται, ότι η Σομαλιλάνδη (Β. Σομαλία) καθώς και η περιοχή Puntland (Β.Α. Σομαλία), έχουν μονομερώς προχωρήσει σε διακήρυξη ανεξαρτησίας. (Εικόνα 1) Τα έτη που ακολούθησαν, τα αφύλαχτα χωρικά ύδατα της Σομαλίας, έγιναν το Ελντοράντο κρατών και εταιρειών. Εκατοντάδες αλιευτικά από την Ιταλία, την Ισπανία, τη Ταϊλάνδη και Εικόνα 1. αλλού, υπερεκμεταλλεύτηκαν ένα από τους πλουσιότερους σε βιοποικιλότητα ωκεανούς. Υπάρχουν μαρτυρίες που επιβεβαιώνονται και από τα Ηνωμένα Έθνη ότι η ρίψη τοξικών, πυρηνικών, βιομηχανικών ακόμη και νοσοκομειακών αποβλήτων ήταν συνήθης διαδικασία για πολλά δυτικά κράτη για τουλάχιστον μια δεκαετία και αποκαλύφθηκε με το μεγάλο τσουνάμι του Τα κύματα ξέβρασαν στην ακτή του Puntland, κοντέινερ με κάθε είδους τοξικά απόβλητα. Αρκετοί πέθαναν και εκατοντάδες κάτοικοι μολύνθηκαν και εμφάνισαν αιμορραγίες, δερματικά προβλήματα και μια σειρά ασθενειών με τις οποίες ήταν καταδικασμένοι να ζήσουν το υπόλοιπο της ζωής τους. Εταιρείες βιτρίνες, είχαν συνάψει συμφωνίες με την κυβέρνηση, αλλά και πολέμαρχους, όπου έναντι μικρής αμοιβής είχαν το δικαίωμα να εκμεταλλεύονται κατά αυτό τον τρόπο τα νερά της Σομαλίας. Αναφορές υπάρχουν και για το ρόλο της Μαφίας στην περιοχή. Σύμφωνα με δημοσιεύματα, η Μαφία, η οποία διαχειρίζεται περισσότερο από το 30% των αποβλήτων της Ιταλίας, δραστηριοποιούνταν από το 1989 στην περιοχή. Υπάρχουν μαρτυρίες, όπου ιταλικά πλοία 13

14 άδειαζαν τα παράνομα φορτία τους στα ανοιχτά της Σομαλίας και έφευγαν φορτωμένα με τόνους ψαριών, κυρίως τόνο. Όταν οι ψαράδες κάτοικοι της περιοχής συνειδητοποίησαν τι συμβαίνει και ενθαρρυμένοι από την αναποτελεσματική κυβέρνηση πήραν τα όπλα τους και ένωσαν τις δυνάμεις τους με τις τοπικές εγκληματικές οργανώσεις. Όπως δήλωσε ένας από τους αρχηγούς των πειρατών, "δεν θεωρούμε ότι είμαστε πειρατές. Πειρατές είναι εκείνοι που έρχονται στη χώρα μας, πετούν απόβλητα στις θάλασσές μας και ψαρεύουν παρανόμως τα ψάρια μας". Δεν υπάρχουν ακριβή δεδομένα για την οικονομική κατάσταση της Σομαλίας, αλλά με Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν της τάξεως των 600 δολαρίων ανά χρόνο, παραμένει μια από τις πιο φτωχές χώρες στον πλανήτη. Εκατομμύρια Σομαλοί βασίζονται στην παροχή ανθρωπιστικής επισιτιστικής βοήθειας και το 2008, σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, το 73% του πληθυσμού ζούσε με λιγότερο από 2 δολάρια τη μέρα. Αυτοί οι παράγοντες σε συνδυασμό με τις επιχειρήσεις πειρατείας που απέβησαν ιδιαίτερα επικερδής, ώθησαν τους νέους να ενταχθούν σε συμμορίες πειρατών που κατάφεραν να γίνουν μέλη της τοπικής κοινωνικής και οικονομικής ελίτ λόγω του πλούτου και της δύναμης που συγκέντρωσαν ενώ διεξάγουν πολυτελή ζωή Προφίλ και Τρόπος δράσης των Πειρατών Ο αριθμός των πειρατών έχει αυξηθεί από περίπου το 2006 σε το Ένα μέρος των πειρατών εδρεύει στην Puntland και έχει έδρα το λιμάνι Eyl, ενώ το πιο παραδοσιακό τμήμα των πειρατών προέρχεται από την περιοχή Harardheere στην Κεντρική Σομαλία. Σύμφωνα με πηγές του ΟΗΕ, τα δύο δίκτυα συνεργάζονται σε αρκετές περιπτώσεις. Στόχοι τους είναι η κατάληψη των πλοίων και η ομηρία του πληρώματος, οπότε για την απελευθέρωσή τους θα πρέπει να καταβληθούν λύτρα. Το 2008 είχαμε 44 επιτυχείς πειρατείες και 67 ανεπιτυχείς, ενώ συνολικά κρατήθηκαν ή ακόμα κρατούνται σε ομηρία 815 άνθρωποι. Οι περισσότεροι πειρατές είναι ηλικίας ετών και κατάγονται από το Puntland της βορειοανατολικής Σομαλίας. Το Πρόγραμμα Υποστήριξης Ναυτικών Ανατολικής Αφρικής 3 3 East African Seafarers Assistance Programme SAP 14

15 εκτιμά ότι υπάρχουν τουλάχιστον 5 διαφορετικές δρώσες ομάδες πειρατών, αριθμώντας συνολικά ένοπλους άνδρες. Σύμφωνα με μια αναφορά του BBC, οι πειρατές μπορούν να διακριθούν στις 3 παρακάτω κατηγορίες : Τοπικοί ψαράδες, που θεωρούνται οι οργανωτές των επιχειρήσεων, καθώς γνωρίζουν καλά τα γύρω ύδατα. Πρώην μέλη της πολιτοφυλακής που μισθώνονταν από τους τοπικούς φύλαρχους. Τεχνικοί που εξειδικεύονται στη χρήση συστημάτων πλοήγησης GPS. Οι πειρατές συνήθως μεταχειρίζονται καλά τους αιχμαλώτους, ελπίζοντας σε υψηλά λύτρα. Οι περισσότερες καταλήψεις πλοίων αποφέρουν λύτρα τουλάχιστον δολαρίων για το καθένα, ενώ πρόσφατα τα ποσά είναι πολύ μεγαλύτερα. Τα μεγαλύτερα πλοία που έχουν καταληφθεί έχουν αποδώσει κατά μέσο όρο περίπου 2 εκατομμύρια δολάρια, ενώ σύμφωνα με τον βρετανικό οίκο Chatham το ύψος του ποσού που οι πειρατές είχαν υφαρπάξει μέχρι τον Οκτώβριο κυμαίνεται μεταξύ 18 έως 30 εκατομμυρίων δολαρίων. Τα χρήματα ίσως να επενδύονται στη διακίνηση του «κχατ», φυτού από το οποίο παράγεται ένα μαλακό ναρκωτικό που είναι πολύ δημοφιλές στην περιοχή. Απαγορευμένο σε πολλές δυτικές χώρες, το κχατ φύεται στην ανατολική Αφρική και στην Αραβική Χερσόνησο. Οι κάτοικοι των μεγαλύτερων πόλεων της Πούντλαντ λένε ότι οι περισσότεροι πειρατές είναι γνωστοί σχεδόν σε όλους, καθώς οι πιο πλούσιοι από αυτούς έχουν καταστεί σχεδόν διασημότητες. Έχουν χτίσει παραθαλάσσια μέγαρα, οδηγούν υπερπολυτελή αυτοκίνητα και παντρεύονται περισσότερες γυναίκες. Η ομάδα των πειρατών που καταλαμβάνει το πλοίο είναι μεταξύ ατόμων, που επιβαίνουν ταχέων σκαφών, ενώ χρησιμοποιούν άγκιστρα και σκάλες αλουμινίου για να ανέβουν στο πλοίο. Μετά, το τελευταίο μεταφέρεται στα λιμάνια του Eyl, του Hobyo ή του Harardheere και αρχίζουν οι επαφές διαπραγματεύσεις για την καταβολή λύτρων. Στο Eyl ενεργεί η φυλή των Darod, όπως και στο Garad. Στο Hobyo, Hardheere και Mogadishu, την κατάσταση ελέγχει η φυλή Hawiye Οι πειρατές είναι αρκετά καλά εξοπλισμένοι με σύγχρονης τεχνολογίας συστήματα, όπως GPS, δορυφορικά τηλέφωνα, RPG, καθώς και MANPADS (βραχέος 15

16 βεληνεκούς αντιαεροπορικά). Στην ευρύτερη περιοχή υπάρχουν μητρικά πλοία, τα οποία μεταφέρουν μικρές λέμβους, οπότε διευκολύνονται και πειρατικές ενέργειες μακράν των ακτών, (όπως με το Σαουδαραβικό Supertanker SIRIUS STAR το Νοέμβριο του 2008, στο οποίο εκδηλώθηκε πειρατεία 450 ν. μ. από τις ακτές της Κένυα). Παρά τις πολλαπλές επιθέσεις η Σομαλική πειρατεία είναι Low-Tech (σε συστήματα, τρόπους δράσης, βάρκες κ.α.).οι στόχοιπλοία ποικίλουν, ενώ κάποιες πειρατικές ομάδες έχουν προσβάσεις σε κράτη του Κόλπου και στην Υεμένη για το ξέπλυμα του βρώμικου χρήματος που προέρχεται από την καταβολή των λύτρων για την απελευθέρωση των πλοίων και πληρωμάτων. Σήμερα οι πειρατές συνδέονται με τοπικούς πολέμαρχους και σύμφωνα με αναφορές των υπηρεσιών πληροφοριών, οι συγκεκριμένες ομάδες συνδέονται και με δίκτυα τρομοκρατικών οργανώσεων. Εικάζεται ότι υπάρχει ένα ευρύ δίκτυο πληροφοριοδοτών στην Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή, που παρέχει πληροφορίες ακόμη και συντονισμό στις επιχειρήσεις τους. Υπήρξαν αρνητικές και θετικές συνέπειες από την οικονομική επιτυχία των πειρατών. Οι κάτοικοι των γύρω περιοχών δηλώνουν φυσικά ότι η παρουσία ενόπλων ανδρών τους δημιουργεί αίσθημα ανασφάλειας, ενώ η χρηματική σπατάλη των πειρατών δημιουργεί άσχημες μεταπτώσεις στην τοπική ισοτιμία συναλλάγματος. Στον αντίποδα, πολλοί άλλοι κάτοικοι βλέπουν με καλό μάτι την παρουσία των πειρατών, καθώς η εισροή του πειρατικού χρήματος έχει ωφελήσει τις υποβαθμισμένες πόλεις, με τους κατοίκους να απολαμβάνουν αγαθά άγνωστα μέχρι τότε σε αυτούς, και πολλές φορές με την ανάγκη δημιουργίας νέων «θέσεων εργασίας». Οι πειρατές «προμηθεύονται» τα περισσότερα όπλα τους από την Υεμένη και τη Μογκαντίσου, πρωτεύουσα της Σομαλίας. Οι λαθρέμποροι όπλων μεταφέρουν τα όπλα από τη Μογκαντίσου στο Puntland, όπου οι πειρατές πληρώνουν το αντίτιμο, μέσω μιας τοπικής διαδικασίας συναλλαγών (χαβάλα). Διάφορες φωτογραφίες των πειρατών «μαρτυρούν» ότι ο οπλισμός τους συνίσταται κυρίως σε τυφέκια εφόδου ΑΚ-47, εκτοξευτές ρουκετών RPG-7, χειροβομβίδες, καθώς και ημιαυτόματα πιστόλια. Τα λύτρα ρίπτονται από ελικόπτερα, ή αφήνονται σε μικρότερα σκάφη. Για την καταμέτρησή των χρημάτων και την πιστοποίηση της αυθεντικότητας τους, οι πειρατές χρησιμοποιούν μηχανήματα που προμηθεύονται από το Ντουμπάι, το Τζιμπουτί, και άλλες περιοχές. 16

17 3.2 Λοιπές Περιοχές Νιγηρία Στις 27 Δεκεμβρίου 2007, το τάνκερ Jag Payal αγκυροβόλησε στο Λάγος της Νιγηρίας και δέχτηκε επίθεση από μια ομάδα πειρατών που ξυλοκόπησαν ένα ναυτικό φρουρό και έδεσαν έναν άλλον. Μέχρι το υπόλοιπο πλήρωμα να καταλάβει τι έγινε, οι πειρατές είχαν διαφύγει με τη λεία τους επιβιβαζόμενοι σε μια βάρκα. Η Νιγηρία έχει κάνει σημαντικές προσπάθειες για τη μείωση της πειρατείας αλλά ακόμα ευθύνεται για το 20% των περιστατικών παγκοσμίως. Ινδονησία Οι διαστάσεις της πειρατείας στο αρχιπέλαγος της Ινδονησίας παραμένουν μεγάλες παρά τις προσπάθειες της κυβέρνησης να πατάξει τις οργανωμένες συμμορίες που εφορμούν από τα χιλιάδες μικρά νησιά στα εμπορικά πλοία. Παρά τη μείωση που σημειώθηκε το 2008, η Ινδονησία παραμένει η τέταρτη χώρα σε αριθμό περιστατικών ένοπλων ληστειών και επιθέσεων. Κόλπος του Άντεν Ο Κόλπος του Άντεν είναι ένα από τα πιο πολυσύχναστα περάσματα εμπορικών πλοίων που διασχίζουν τη διώρυγα του Σουέζ για να περάσουν από τη Μεσόγειο στην Ερυθρά Θάλασσα. Η περιοχή παρουσιάζει αύξηση κατά 100% σε περιστατικά επιθέσεων σε σχέση με την προηγούμενη χρονιά. Στενά της Μάλακκα Η στενή λωρίδα θάλασσας μεταξύ της Μαλαισίας και της Ινδονησίας είναι ο συντομότερος δρόμος μεταφοράς αγαθών από την Κίνα στην Ινδία. Με μήκος 885 χιλιομέτρων είναι, από γεωγραφικής άποψης το ιδανικό σημείο επιθέσεων. Τα στενά περιέχουν χιλιάδες νησάκια, τις εκβολές πολλών ποταμών, ναυάγια και συχνά έχουν μειωμένη ορατότητα λόγω πυρκαγιών στην Σουμάτρα. Το 2005, η Lloyd's Market Association ανακήρυξε την περιοχή εμπόλεμη ζώνη αυξάνοντας τα ασφάλιστρα στα επίπεδα εταιρειών που δραστηριοποιούνταν στο Ιράκ. Τα τελευταία χρόνια περίπολοι από την Ινδονησία, τη Μαλαισία και τη Σιγκαπούρη μείωσαν τον αριθμό των περιστατικών. 17

18 Τανζανία Το νησιωτικό αρχιπέλαγος Μαφία στα ανοικτά της Τανζανίας είναι ένας παράδεισος για τους πειρατές. Τα νησιά βρίσκονται διπλά σε μια από τις πιο σημαντικές θαλάσσιες οδούς του Ινδικού Ωκεανού που εξυπηρετεί τη διέλευση του 50% των κοντέινερ παγκοσμίως και τα δύο τρίτα των φορτίων πετρελαίου. Μπανγκλαντές Στο λιμάνι της Σιταγκόνγκ, οι πειρατές επιτίθενται συνήθως σε πλοία που ετοιμάζονται να αγκυροβολήσουν. Αν και ο αριθμός των περιστατικών έχει μειωθεί μέσα στον τελευταίο χρόνο, η περιοχή χαρακτηρίζεται υψηλού κινδύνου. Μαλαισία Την περασμένη δεκαετία, η αύξηση των επιθέσεων στη Θάλασσα της Νοτίου Κίνας οδήγησε στη συγκρότηση ιδιωτικών στόλων που παρέχουν συνοδεία και προστασία στα πλοία. Από το 2005 λειτουργούν διάφορες εταιρείες που παρέχουν ασφάλεια προσλαμβάνοντας πρώην στρατιωτικούς με εμπειρία στο Ιράκ και στο Αφγανιστάν. Περού Το παράνομο εμπόριο ναρκωτικών έχει βάλει το Περού στο χάρτη της πειρατείας. Συγκεκριμένα το λιμάνι του Καγιάο, είναι παράλληλα το κέντρο των πειρατικών επιθέσεων τόσο στη Βόρεια όσο και στη Νότια Αμερική. 4 Οι διεθνείς επιπτώσεις της Πειρατείας Η παραδοσιακή πειρατεία θεωρείται τοπικό-περιφερειακό φαινόμενο, όμως η περίπτωση της Σομαλίας είχε δείξει ότι δεν αποκλείεται να απειληθεί σε ορισμένες φάσεις η διεθνής ασφάλεια. Πρώτα απ όλα, η πειρατεία απειλεί τις ναυτιλιακές εταιρείες και τη μεταφορά των εμπορευμάτων από τη θάλασσα (το 90% του παγκοσμίου εμπορίου μεταφέρεται δια θαλάσσης). Το 20% του παγκοσμίου εμπορίου, καθώς και το 12% του αργού πετρελαίου μεταφέρονται μέσω της περιοχής Υεμένης 18

19 Σομαλίας (περίπου χιλιάδες πλοία διέρχονται ετησίως). Μπορεί αριθμητικά τα 111 περιστατικά πειρατείας να είναι ελάχιστα απέναντι στα πλοία (2008), όμως το φαινόμενο πρέπει να αξιολογηθεί σε συνδυασμό με τα συνολικά λύτρα που κατεβλήθησαν, τα επίπεδα ασφάλειας των εταιρειών, την απειλή για τα Tankers (ενεργειακή ασφάλεια), καθώς και τη σχετική αύξηση των κομίστρων για τα πλοία που πρέπει να περάσουν ανοικτά του Ακρωτηρίου της Καλής Ελπίδας / Ν. Αφρική, για να αποφύγουν τις πειρατείες. Επίσης, η περίπτωση του FAINA 4 έδειξε ότι οι πειρατές μπορούν να θέσουν υπό τον έλεγχό τους επικίνδυνο στρατιωτικό υλικό ή ακόμα και πυρηνικά υλικά. Η τυχόν επέμβαση στρατιωτικών δυνάμεων στην περιοχή, μπορεί να προκαλέσει και άλλα προβλήματα, ενώ οι πειρατικές ενέργειες απειλούν τα προγράμματα επισιτισμού στη Σομαλία (World Food Programme - WFP) που καλύπτουν 2 εκατ. ανθρώπους (το 90% του WFP κινείται μέσω θαλάσσης, οπότε η πειρατεία απειλεί ανθρωπιστικά την περιοχή). Οι πειρατές έχουν σχέσεις με εμπόρους όπλων, στελέχη του οργανωμένου εγκλήματος, καθώς και με διεφθαρμένα στοιχεία στο λιμάνι Μομπάσα στην Κένυα. Όλοι από κοινού ενισχύουν τις τάσεις περιφερειακής αποσταθεροποίησης. Οι σχέσεις πειρατών τρομοκρατών δεν είναι πάντα ξεκάθαρες, όμως δεν μπορεί να αποκλεισθεί η περίπτωση προσέλκυσης πειρατών από τρομοκρατικό δίκτυο για εκδήλωση θαλάσσιας τρομοκρατίας. 4.1 Η αντίδραση της διεθνούς κοινότητας Η διασπορά των πειρατικών ενεργειών στη Σομαλία ώθησε το ΝΑΤΟ και την ΕΕ να αναπτύξουν πολυεθνικούς στολίσκους στην ευρύτερη περιοχή σε εφαρμογή αποφάσεων του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ (ΣΑ/ΟΗΕ), (κυρίως για την κάλυψη της ανθρωπιστικής επισιτιστικής βοήθειας). Από το Νοέμβριο του 2007 ως τον Ιούνιο του 2008 η Γαλλία, η Δανία, ο Καναδάς και η Ολλανδία είχαν διαθέσει ναυτικές δυνάμεις. Η Αμερικανική Combined Task Force 150 (CTF- 150) ήταν η πρώτη πολυεθνική ναυτική δύναμη που αναπτύχθηκε στη Σομαλία ως τμήμα της 4 Ουκρανικό πλοίο, θύμα πειρατείας τον Σεπτέμβριο του 2008, με 21 μέλη πληρώματος το οποίο μετέφερε άρματα μάχης αξίας 30 εκατ. δολαρίων 19

20 αντιτρομοκρατικής Active Endeavour του ΝΑΤΟ για τις περιοχές της Υεμένης, του Ομάν κ.ά. Η CTF-150 αποτελείτο από πλοία του 5ου Αμερικανικού Στόλου καθώς και από σκάφη της Δανίας, της Γερμανίας, του Καναδά, της Γαλλίας και του Πακιστάν. (Τον Αύγουστο του 2008 η CTF-150 προχώρησε στην οριοθέτηση μίας Maritime Security Patrol Zone, η οποία έθετε τις διελεύσεις των εμπορικών πλοίων μέσα σε ένα προστατευτικό διάδρομο στον Κόλπο του Aden). Η CTF-150 ολοκλήρωσε τις αντιπειρατικές επιχειρήσεις και διάδοχή της ορίσθηκε η CTF-151 στην οποία, πέραν των ΗΠΑ, έχουν ενταχθεί ναυτικές μονάδες από τη Μεγάλη Βρετανία, τη Δανία, τη Σιγκαπούρη, την Τουρκία και το Πακιστάν. Τον Οκτώβριο του 2008, μετά από αίτημα του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ, οι Υπουργοί Άμυνας του ΝΑΤΟ αποφάσισαν να διατεθούν τρία πλοία από την Ιταλία, την Ελλάδα (φ/γ Θεμιστοκλής ) και τη Μεγάλη Βρετανία, που αποτέλεσαν τη Standing Nato Maritime Group-2 (SNMG-2 ) μία από τις 4 ναυτικές δυνάμεις άμεσης αντίδρασης του ΝΑΤΟ), που εμπίπτει στη Νατοϊκή NRF, η οποία έχει στη διάθεσή της μόνιμα πλοία που πραγματοποιούν ασκήσεις ή ανάλογα επεμβαίνουν επιχειρησιακά. Η επιχείρηση της SNMG-2 ονομάσθηκε «Allied Provider» και ο επιχειρησιακός έλεγχος είχε δοθεί στο Αρχηγείο της AMCC 5 στη Νάπολη. Η Allied Provider περατώθηκε στις 12/12/2008 και τη σκυτάλη πήρε από το ΝΑΤΟ η Ευρωπαϊκή Ένωση με την Επιχείρηση Atalanta 6. Στην Atalanta έχουν συμμετάσχει ναυτικές μονάδες από τη χώρα μας, την Ισπανία, τη Γαλλία, τη Γερμανία και την Ιταλία, ενώ αναμένονται προσεχώς πλοία από τη Νορβηγία, το Βέλγιο, την Ολλανδία και τη Σουηδία. Το Επιχειρησιακό Αρχηγείο της Atalanta είναι ένα εκ των πέντε Στρατηγείων της ΕΕ και συγκεκριμένα το Northwood στη Μ. Βρετανία. Η ΕΕ προχώρησε στη σύσταση ενός Κέντρου Ναυτικής Ασφάλειας στο Κέρας της Αφρικής, το οποίο παρέχει πληροφορίες για πάρα πολλά ζητήματα σε εμπορικά πλοία. Τον Μάρτιο του 2009 το ΝΑΤΟ αποφάσισε να προχωρήσει στη δεύτερη αποστολή του, (SNMG-1), με την ονομασία «Allied Protector» και με συμμετοχή πλοίων από τις ΗΠΑ, την Ισπανία, την Ολλανδία, τον Καναδά και την Πορτογαλία, με επιχειρησιακή Διοίκηση του Northwood. 5 Allied Maritime Component Command 6 Η πρώην ναυτική αποστολή της ΕΕ, απόφαση του Συμβουλίου της ΕΕ στις 8/12/

21 Πέραν των πολυεθνικών ναυτικών δυνάμεων, στην περιοχή ενεργούν πλοία της Κίνας, της Ινδίας, της Ρωσίας, της Σαουδικής Αραβίας και της Ιαπωνίας, που συνεργάζεται με το ΝΑΤΟ και την ΕΕ. Ανεξαρτήτως των τεραστίων προβλημάτων στην περιοχή, τα πλοία του ΝΑΤΟ ΕΕ έχουν προσφέρει ιδιαίτερα σημαντικό έργο. 4.2 Επιχείρηση EUNAVFOR-ATALANTA Η Επιχείρηση «EUNAVFOR-ATALANTA» είναι η πρώτη αυτόνομη στρατιωτική επιχείρηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η οποία διεξάγεται υπό το πρίσμα της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Ασφάλειας και Άμυνας (European Union Security and Defence Policy), η οποία ενεργοποιήθηκε σε εφαρμογή του 1816/2 Ιουν. 08 ψηφίσματος του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, για την αντιμετώπιση της σημαντικής αύξησης πράξεων πειρατείας ανοιχτά των ακτών της Σομαλίας και της βούλησης της Επιτροπής Πολιτικής Ασφάλειας (ΕΠΑ) της ΕΕ να εκτελέσει την επιχείρηση με σκοπό να : Προστατέψει τη μεταφορά της ανθρωπιστικής βοήθειας. Κρατήσει τις θαλάσσιες γραμμές επικοινωνιών ανοικτές στη ναυσιπλοΐα. Οι Στρατηγικοί Αντικειμενικοί Σκοποί της επιχείρησης είναι: ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ: Η συνεισφορά στη βελτίωση θαλάσσιας ασφάλειας στην περιοχή. ΠΟΛΙΤΙΚΟΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΣ: Η συνεισφορά στην αποτροπή της πειρατείας και της ένοπλης ληστείας, η ενίσχυση της ασφάλειας των κύριων οδών ναυσιπλοΐας και η παροχή προστασίας στη μεταφορά, δια θαλάσσης με τα πλοία του WFP, ανθρωπιστικής βοήθειας στους λιμένες της Σομαλίας. Ως επιχειρησιακό Στρατηγείο, επιλέχθηκε το Βρετανικό Northwood, ενώ ο Αρχιπλοίαρχος Α. Παπαϊωάννου ανέλαβε να στελεχώσει τη θέση του Force Commander για τους τέσσερις πρώτους μήνες, τον οποίο διαδέχθηκε Ισπανός Διοικητής και στη συνέχεια ακολούθησε Ολλανδός Αξιωματικός. Η Ελλάδα ανέλαβε τη Διοίκηση της παραπάνω Δύναμης σύμφωνα με την υπ αριθμόν 1/15 ης Συνεδρίασης / του ΚΥΣΕΑ. Η αρχική διάρκεια της επιχείρησης 21

22 ορίστηκε ως ένα έτος, από την έναρξη της. Από τις 13 Αυγούστου 2009 τη θέση του Force Commander έχει αναλάβει ο Βρετανός Υποναύαρχος Peter Hudson. Η Περιοχή Επιχειρήσεων (Area Of Operation) ορίζεται η περιοχή που εκτείνεται έως πεντακόσια ναυτικά μίλια από τις ακτές της Σομαλίας, του Τζιμπουτί, της Κένυας, της Τανζανίας, της Ερυθραίας, της Υεμένης και τις νότιες ακτές του Ομάν, με όριο στον Ινδικό Ωκεανό τον μεσημβρινό του γεωγραφικού μήκους των 060 Ανατολικά και με όριο στην Ερυθρά θάλασσα τη γραμμή που συνδέει τα θαλάσσια σύνορα μεταξύ Ερυθραίας - Σουδάν και Υεμένης - Σαουδικής Αραβίας. Η περιοχή στην οποία επιχειρούν οι πειρατές καλύπτει τουλάχιστον 1,5 εκατομμύρια τετραγωνικά ναυτικά μίλια ωκεανού, γεγονός το οποίο συνηγορεί στην ανάγκη επιπρόσθετης συνεισφοράς σε μέσα και υλικό, προκειμένου να επιτευχθεί η καταστολή φαινομένων πειρατείας, καθώς και αντίστοιχων παρανόμων δραστηριοτήτων. Στην περιοχή επιχειρήσεων επίσης επιχειρούν οι ακόλουθες δυνάμεις με αποστολή την καταπολέμηση της πειρατείας : CTF 151: Ναυτική δύναμη συνασπισμού κρατών υπό Αμερικανική Διοίκηση. ALINDIEN: Γαλλική ναυτική δύναμη Ινδικού Ωκεανού. Ρωσική Ναυτική Δύναμη. Κινεζική Ναυτική Δύναμη. Ινδική μονάδα επιφανείας. Μαλαισιανή μονάδα επιφανείας. Μονάδα επιφανείας της Σαουδικής Αραβίας Αυτή τη στιγμή 7 η δύναμη της ΕΕ αποτελείται από δέκα πολεμικά πλοία, τέσσερα αναγνωριστικά αεροσκάφη και ένα υποβρύχιο από τη Σουηδία, την Ισπανία, τη Γερμανία, τη Γαλλία, την Ολλανδία, τη Νορβηγία και την Ιταλία. 8 (Πίνακας 3) 7 Σεπτέμβριος Πηγή: Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης 22

23 Πίνακας 3. Συγκεντρωτικός Πίνακας της δύναμης της επιχείρησης Atalanta Χώρα Τύπος Πλοίου/Αεροσκάφους Όνομα Πλοίου Γαλλία Φρεγάτα La Fayette Γαλλία AWACS E-3F Γαλλία Αναγνωριστικό Αεροσκάφος Atlantique 2 Γαλλία Υποβρύχιο Amethyste Σουηδία Φρεγάτα Malmo Σουηδία Φρεγάτα Stockholm Σουηδία Φρεγάτα Trosso Ισπανία Φρεγάτα Canarias Ισπανία Αναγνωριστικό Αεροσκάφος P3-A Γερμανία Φρεγάτα Bremen Γερμανία Φρεγάτα Brandenburg Γερμανία Αναγνωριστικό Αεροσκάφος P3-C Ιταλία Φρεγάτα ITS Maestrale Νορβηγία Φρεγάτα HNoMS Fridtjof Nansen Ολλανδία Φρεγάτα Hr. Ms. Evertsen Στις 20 Μαΐου, η ΕΕ επέκτεινε την ακτίνα δράσης της "Atalanta" μέχρι τις Σεϋχέλλες, όπου επίσης έχει καταγραφεί έξαρση του φαινομένου της πειρατείας. Από το Δεκέμβριο του , οπότε και ξεκίνησε η επιχείρηση, άνδρες της ευρωπαϊκής ναυτικής δύναμης έχουν συλλάβει περισσότερους από 50 ύποπτους για πειρατεία, τους οποίους και παρέδωσαν στις Κενυατικές αρχές, βάσει συμφωνίας που έγινε τον Μάρτιο, ενώ σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, έχουν επίσης συνοδέψει περίπου είκοσι πλοία του Προγράμματος Επισιτιστικής Βοήθειας των Ηνωμένων Εθνών, καθιστώντας δυνατή την παράδοση τόνων τροφίμων προς τους πολίτες της Σομαλίας Δεκεμβρίου 2008 Πηγή: Συμβούλιο Ευρωπαϊκής Ένωσης 23

24 Πρόσφατα οι υπουργοί Εξωτερικών των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης αποφάσισαν, στο Λουξεμβούργο, την παράταση της παρουσίας της ναυτικής δύναμης της ΕΕ, στα ανοιχτά της Σομαλίας ως το τέλος του Όπως αποφασίστηκε, αν και η θητεία της Ευρωπαϊκής επιχείρησης "ATALANTA" επρόκειτο αρχικά να ολοκληρωθεί στο τέλος του τρέχοντος έτους, η ναυτική δύναμη της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα συνεχίσει τις επιχειρήσεις της κατά της πειρατείας, δεδομένου ότι η δράση των πειρατών δεν έχει μειωθεί, παρά τις προσπάθειες που καταβάλλονται από την διεθνή δύναμη που περιπολεί στα στενά του Άντεν. 5 Νομική και Πολιτική διάσταση του ζητήματος της Πειρατείας. Οι διεθνείς παράγοντες αποφάσισαν να δραστηριοποιηθούν στρατιωτικά στην ευρύτερη περιοχή, όμως η πειρατεία πέραν των στρατιωτικών λύσεων, απαιτεί νομικά και πολιτικά μέτρα, για να αντιμετωπισθεί πολυδιάστατα. Πέραν της UNCLOS 10, και ειδικότερα των Άρθρων 105 και 107, τα πλοία που εμπίπτουν σε αντιπειρατικές ενέργειες κινούνται ως επί το πλείστον σαν δυνάμεις αστυνόμευσης και επιβολής του νόμου. Οι συλληφθέντες πειρατές δεν είναι αιχμάλωτοι πολέμου και ως εκ τούτου θα πρέπει να προσαχθούν σε κανονικά δικαστήρια. Οι Σομαλοί πειρατές, ενεργούν σε περιοχή που η UNCLOS δεν εφαρμόζεται, ενώ το νομικό πλαίσιο διαφόρων κρατών δεν επιτρέπει στρατιωτικές ενέργειες. Την ίδια στιγμή, τα νομικά κενά είναι τεράστια και για να υπάρξει επιτυχής αντιμετώπιση θα πρέπει να γίνουν οι απαραίτητες συμπληρώσεις στο διεθνές νομικό πλαίσιο, καθώς και σε σειρά νομικών θέσεων που εφαρμόζουν οι διάφορες χώρες. Από το 2008 το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ προχώρησε στην υιοθέτηση ομόφωνων αποφάσεων (βάσει του Κεφαλαίου VII του Καταστατικού Χάρτη του ΟΗΕ), για την αντιμετώπιση της πειρατείας στη Σομαλία. (Μεταξύ άλλων κατάργησε τα εθνικά και διεθνή ύδατα στη Σομαλία), οπότε επιτρέπεται σε ξένες ναυτικές δυνάμεις να ενεργήσουν συνολικά σε 10 United Nations Convention on the Law of the Sea 24

25 ολόκληρη την περιοχή. 11 Η απόφαση 1851 της 16/12/2008 παρέχει το δικαίωμα στις διεθνείς ναυτικές και άλλες δυνάμεις να προχωρήσουν και σε ενέργειες κατά των πειρατών στο Σομαλικό χερσαίο χώρο (αποκλειστικά στη Σομαλία και για περιορισμένο χρονικό διάστημα). Ορισμένες αποφάσεις του ΣΑ/ΟΗΕ ( ) επικεντρώθηκαν και στο θέμα της σύλληψης και καταδίωξης των πειρατών, καθώς και στην εφαρμογή του Άρθρου 6 της Σύμβασης SUA (Suppression of Unlawful Acts Against The Safety of Maritime Navigation), που συνδράμει στο νομικό πλαίσιο της UNCLOS σε ότι αφορά τις αντιπειρατικές ενέργειες. Η απόφαση 1851 επίσης ενθαρρύνει κράτη που έχουν στείλει πλοία στην περιοχή να προχωρήσουν στην υπογραφή συμφωνιών με κράτη της περιοχής για θέματα νομικής φύσης για την καταπολέμηση της πειρατείας (ήδη η ΕΕ, οι ΗΠΑ και η Μεγάλη Βρετανία υπέγραψαν συμφωνίες με την Κένυα σχετικά με την προσαγωγή σε δίκη των πειρατών). Παράλληλα, αρκετές χώρες άνοιξαν νέα κεφάλαια για την αντιμετώπιση της πειρατείας στο εσωτερικό τους δίκαιο. Επιπλέον, σύμφωνα με το άρθρο 100 της Σύμβασης ΔΘ 12 ορίζεται πως «όλα τα κράτη πρέπει να συνεργάζονται στο μεγαλύτερο δυνατό βαθμό για την καταστολή της πειρατείας στην ανοικτή θάλασσα ή σε οποιοδήποτε μέρος που βρίσκεται έξω από τη δικαιοδοσία οποιουδήποτε κράτους». Η Σύμβαση ΔΘ δεν προβλέπει συγκεκριμένες ποινές για το έγκλημα της πειρατείας, αλλά αφήνει στα κράτη την απόφαση για το είδος και το μέγεθος των ποινών που θα επιβάλλουν στους παραβάτες. Ένα άλλο νομικό ζήτημα είναι η καταβολή των λύτρων και πού αυτά θα χρησιμοποιηθούν (ύποπτες μεταβιβάσεις βρώμικων κεφαλαίων. Ο Παγκόσμιος Ναυτιλιακός Οργανισμός έχει δραστηριοποιηθεί ιδιαίτερα το 2008 για την αντιμετώπιση αποτροπή της πειρατείας αλλά θεωρεί την παρουσία ένοπλων φρουρών στα πλοία ως προβληματική. Πάντως, έχουν εμφανιστεί άτομα σε διεθνείς διασκέψεις που υποστηρίζουν τη χρήση μη-φονικών όπλων (ακουστικών οπτικών / Laser) κατά των πειρατών, εκ μέρους των πληρωμάτων των πλοίων της 2/6/2008 και 1846 της 2/12/ Σύμβαση του Δικαίου της Θάλασσας 25

26 5.1 Ορισμός Πειρατείας Σύμφωνα με την Συνθήκη του ΟΗΕ του , για το Δίκαιο της Θάλασσας, θαλάσσια πειρατεία, ορίζεται κάθε πράξη βίας, κράτησης ή αρπαγής η οποία πραγματοποιείται για ιδιωτικό συμφέρον, από το πλήρωμα ιδιωτικού πλοίου ή αεροσκάφους το οποίο κατευθύνεται στην ανοιχτή θάλασσα ενάντια σε κάποιο άλλο πλοίο ή αεροσκάφος ή ενάντια σε άτομα ή περιουσιακά στοιχεία τα οποία βρίσκονται πάνω σε κάποιο πλοίο ή αεροσκάφος Ανάλυση των στοιχείων της νομοτυπικής μορφής της Πειρατείας. Το πρώτο στοιχείο της νομοτυπικής μορφής της Πειρατείας περιλαμβάνει τρεις προϋποθέσεις: i. Να υπάρχει περίπτωση παράνομης πράξης βίας, κράτησης ή αρπαγής. Η διατύπωση αυτή αποτελεί ταυτολογία αφού κάθε πράξη αν δεν αποτελεί νόμιμη άμυνα είναι παράνομη. Το παράνομο των πράξεων αυτών δεν κρίνεται σε αναφορά με συγκεκριμένη έννομη τάξη αλλά με βάση γενικές αρχές του Δικαίου που τις θεωρούν κολάσιμες. ii. iii. Η πράξη να διαπράττεται από το πλήρωμα ή τους επιβάτες ιδιωτικού πλοίου. Έτσι η παράνομη βία που ασκείται από ένα πολεμικό πλοίο ή από ένα δημόσιο πλοίο αποτελεί μεν παραβίαση του Διεθνούς Δικαίου αλλά δεν αποτελεί Πειρατεία. Για τους σκοπούς της διαπράξεως του εγκλήματος της Πειρατείας πάντως είναι δυνατόν να θεωρηθεί ως ιδιωτικό πλοίο είτε ένα πολεμικό πλοίο που δεν έχει εθνικότητα είτε ένα πολεμικό πλοίο που έχει καταληφθεί από στασιαστές είτε ένα δημόσιο πλοίο από μη αναγνωρισμένη οντότητα. Η πράξη να διαπράττεται στην ανοιχτή θάλασσα ή σε τόπο εκτός της δικαιοδοσίας οποιουδήποτε κράτους. Εάν μία πράξη διαπράττεται στην αιγιαλίτιδα ζώνη, αποκλειστική αρμοδιότητα έχει το παράκτιο κράτος. 13 Πηγή: United Nations Convention on the Law of the Sea (UNCLOS) of

27 Το δεύτερο στοιχείο: Η νομοτυπική μορφή του εγκλήματος της Πειρατείας προϋποθέτει ότι οι πράξεις βίας γίνονται για ιδιωτικούς σκοπούς. Η μορφή του ιδιωτικού σκοπού είναι αδιάφορη. Το στοιχείο του ιδιωτικού σκοπού έχει δημιουργήσει και εξακολουθεί να δημιουργεί σοβαρά προβλήματα στη διεθνή πρακτική, ιδιαίτερα ενόψει πράξεων βίας κατά πλοίων που δηλώνεται ή προκύπτει ότι εξυπηρετούν πολιτικούς σκοπούς. Το τρίτο στοιχείο: Προκειμένου να υπάρχει πειρατεία πρέπει οι πράξεις να κατευθύνονται εναντίον άλλου πλοίου από το πειρατικό. Συνεπώς, στάση εκ μέρους του πληρώματος ή πράξη βίας εκ μέρους επιβατών του ίδιου πλοίου δεν αποτελούν πειρατεία. Τη διεθνή πρακτική απασχόλησε το περιστατικό του πλοίου Santa Maria 14, ένα κρουαζιερόπλοιο πορτογαλικής σημαίας. Στις 22 Ιανουαρίου 1961, ενώ έπλεε με 600 επιβάτες στην ανοιχτή θάλασσα στην περιοχή της Καραϊβικής, καταλήφθηκε από ενόπλους οι οποίοι είχαν επιβιβασθεί ως επιβάτες κατά την προσέγγιση του πλοίου σε λιμάνι. Οι ένοπλοι τελούσαν υπό τις διαταγές ενός αντιστασιακού Πορτογάλου και αφού σκότωσαν μέλη του πληρώματος διακήρυξαν ότι ενεργούν επ ονόματι μίας αντιστασιακής οργάνωσης για την απελευθέρωση της Πορτογαλίας και απέπλευσαν προς άγνωστη κατεύθυνση. Η κυβέρνηση της Πορτογαλίας ζήτησε αμέσως τη συνδρομή αμερικανικών και βρετανικών πλοίων για τη σύλληψη του Santa Maria ως πειρατικού πλοίου και των ενόπλων ως πειρατών. Στη συνέχεια αμερικανικά πολεμικά πλοία εντόπισαν το Santa Maria και έπειτα από διαπραγματεύσεις το συνόδευσαν σε λιμάνι της Βραζιλίας, όπου αποβιβάστηκαν οι επιβάτες και χορηγήθηκε πολιτικό άσυλο στους ενόπλους. Το πλοίο επεστράφη στην Πορτογαλία λόγω του γεγονότος ότι οι πράξεις βίας τελέστηκαν στο ίδιο πλοίο και όχι εναντίων άλλου πλοίου και επομένως κρίθηκε ότι δεν συνέτρεχαν οι προϋποθέσεις για να χαρακτηριστεί το επεισόδιο ως πειρατεία. 14 Πηγή: 27

28 Ένα άλλο επεισόδιο είναι η υπόθεση Boatwright. Τον Απρίλιο του 1960 δύο ναυαγοί, πολίτες των ΗΠΑ, κολύμπησαν μέχρι τις ακτές των νήσων Bahamas. Εκεί κατέλαβαν το πλοίο Muriel III σκότωσαν τον καπετάνιο Boatwright και με το κλεμμένο πλοίο έφθασαν στην Κούβα. Η βρετανική κυβέρνηση αξίωσε την έκδοση των δύο Αμερικανών ενώ η Κούβα υποστήριξε ότι πρόκειται για πειρατεία και συνεπώς είχε δικαίωμα να κρατήσει το πλοίο και να δικάσει τους υπαίτιους. Ωστόσο, σύμφωνα με τη βρετανική κυβέρνηση η πράξη δεν ήταν πειρατεία, πρώτα επειδή δεν υπήρχε δράση από πλοίο σε πλοίο και έπειτα επειδή η ένοπλη ληστεία του πλοίου και η δολοφονία του πλοιάρχου τελέσθηκαν μέσα σε χωρικά ύδατα των νήσων Bahamas. Τελικά επικράτησε η βρετανική άποψη και οι υπαίτιοι εκδόθηκαν στις Bahamas όπου εκτελέστηκαν δια απαγχονισμού. 5.2 Συμμετοχή και Υποκίνηση Το άρθρο 101 της Σύμβασης ΔΘ χαρακτηρίζει την εκούσια συμμετοχή σε πράξεις πειρατείας εν γνώσει του πειρατικού χαρακτήρα του πλοίου, ως πειρατεία. Στο ίδιο άρθρο εξομοιώνεται η πειρατεία με την υποκίνηση ή σκόπιμη διευκόλυνση πειρατικών πράξεων. Είναι προφανές ότι τα νομοτυπικά αυτά στοιχεία είναι δυσαπόδεικτα. Π.χ. όταν μία ομάδα ενόπλων καταλάβει ένα πλοίο και αρχίσει να ενεργεί πράξεις πειρατείας είναι πολύ δύσκολο να διαπιστωθεί ποιος από το πλήρωμα ενήργησε «εκούσια» και ποιος εμφανίζεται ως συμμέτοχος να σώσει τη ζωή του. 5.3 Διάκριση από το έγκλημα της πειρατείας κατά το εσωτερικό δίκαιο Η πειρατεία πρέπει να διακρίνεται από το έγκλημα της πειρατείας που καθιερώνουν οι εθνικές έννομες τάξεις. Η νομοτυπική μορφή του εγκλήματος μπορεί να συμπίπτει αλλά μπορεί να είναι και τελείως διαφορετική από εκείνη της πειρατείας, η οποία προσδίδει οικουμενική δραστηριότητα σε όλα τα κράτη στην ανοικτή θάλασσα. Η «εθνική πειρατεία» καλύπτει πράξεις μόνον μέσα στην αιγιαλίτιδα ζώνη, ενώ για πράξεις μέσα σε άλλες θαλάσσιες ζώνες η ποινική καταστολή για το αδίκημα αυτό μπορεί να γίνει με βάση τους παραδεκτούς στο διεθνές δίκαιο συνδέσμους διεθνούς δικαιοδοσίας Η πειρατεία κατά το ελληνικό Δίκαιο Σύμφωνα με το άρθρο 215(1) του Κώδικα Δημοσίου Ναυτικού Δικαίου: «πειρατείαν τελεί πας επιβαίνων πλοίου όστις δια σωματικής βίας ή απειλής τοιαύτης κατά προσώπων, ενεργεί πράξεις 28

29 διαρπαγής επί ετέρου πλοίου εν ανοικτή θάλασσα με σκοπό ιδιοποιήσεως των ούτω διαρπαζόμενων πραγμάτων». Επιπλέον, «πειρατικόν θεωρείται παν πλοίον όπερ προορίζεται υπό των κυβερνώντων αυτό προς ενέργεια των εν τη προηγούμενη παράγραφο αναφερομένων πράξεων ή χρησιμοποιήθει προς τούτον και εξακολουθεί κυβερνώμενων υπό των πειρατών». Ο πλοίαρχος και οι αξιωματικοί πειρατικού πλοίου τιμωρούνται με την ποινή της κάθειρξης και με την κάθειρξη μέχρι δέκα ετών τιμωρείται το πλήρωμα, εφόσον όμως γνώριζε τον προορισμό του πειρατικού πλοίου. Εξάλλου στο άρθρο 8 του Ποινικού Κώδικα 15 καθιερώνει οικουμενική νομοθετική δικαιοδοσία για το έγκλημα της πειρατείας, προβλέποντας ότι σχετικά με το έγκλημα αυτό οι ελληνικοί ποινικοί νόμοι εφαρμόζονται έναντι αλλοδαπών και ημεδαπών, ανεξάρτητα από το δίκαιο του τόπου τέλεσης της πράξης. Ωστόσο η παραπάνω διάταξη δημιουργεί ορισμένα ερμηνευτικά ζητήματα αφού η οικουμενική δικαιοδοσία μπορεί να ασκηθεί μόνο για την πειρατεία jure gentium και όχι για την πειρατεία σύμφωνα με τους ελληνικούς νόμους Συνέπειες του χαρακτηρισμού ενός πλοίου ως πειρατικό. Προκειμένου ένα πλοίο να χαρακτηριστεί ως πειρατικό πρέπει: i. Είτε τα πρόσωπα που ασκούν τον πραγματικό έλεγχο να το προορίζουν για να διαπράξουν πειρατικές πράξεις ii. Είτε το πλοίο να έχει ήδη χρησιμοποιηθεί για κάποια τέτοια πράξη. Ο χαρακτηρισμός ενός πλοίου ως πειρατικό έχει ορισμένες συνέπειες. Καταρχάς, παρόλο που τα πειρατικά πλοία δε φέρουν σημαία συγκεκριμένου κράτους, ωστόσο το πλοίο που έχει χαρακτηριστεί ως πειρατικό μπορεί να διατηρήσει την εθνικότητα του. Η διατήρηση ή η απώλεια της εθνικότητας εξαρτάται από το δίκαιο του κράτους. Ειδικότερα στο άρθρο 105 της Σύμβασης ΔΘ ορίζεται ότι κάθε κράτος μπορεί να κατάσχει ένα πειρατικό πλοίο ή αεροσκάφος στην ανοιχτή θάλασσα ή σε άλλο μέρος που δεν υπόκειται στη δικαιοδοσία άλλου κράτους, ως και ένα πλοίο ή αεροσκάφος που έχει κυριευθεί και ελέγχεται από τους πειρατές, να συλλάβει πρόσωπα και να κατάσχει τα περιουσιακά τους στοιχεία πάνω στο πλοίο. Τα 15 Πηγή: Μαργαρίτη Λ. Παρασκευοπούλου Ν., Ερμηνεία του Ποινικού Κώδικα, έκδοση β Θες/νίκη