Τμήμα Δημοσιών Σχέσεων & Επικοινωνίας ΣΧΕΣΗ ΡΑΔΙΟΦΩΝΙΚΟΥ ΠΑΡΑΓΩΓΟΥ ΑΚΡΟΑΤΗ ΑΠΟ ΤΗ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ 80 ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ

Transcript

1 Τμήμα Δημοσιών Σχέσεων & Επικοινωνίας Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Ιονίων Νήσων ΣΧΕΣΗ ΡΑΔΙΟΦΩΝΙΚΟΥ ΠΑΡΑΓΩΓΟΥ ΑΚΡΟΑΤΗ ΑΠΟ ΤΗ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ 80 ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΔΑΣΙΑ της ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗΣ ΠΙΓΚΟΥ Αργοστόλι Κεφαλληνίας Μάιος 2014

2 ΣΧΕΣΗ ΡΑΔΙΟΦΩΝΙΚΟΥ ΠΑΡΑΓΩΓΟΥ ΑΚΡΟΑΤΗ ΑΠΟ ΤΗ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ 80 ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ Η πτυχιακή εργασία εγκρίθηκε από τον κ. Σ. Μακρίδη 1

3 Περίληψη Το ραδιόφωνο για αρκετά χρόνια υπήρξε το μόνο μέσο για την ενημέρωση και την ψυχαγωγία των πολιτών, για το λόγο αυτό εξυπηρέτησε προπαγανδιστικούς σκοπούς καθώς άνηκε στην εξουσία του κράτους. Το τοπίο από τη δεκαετία του 80 αλλάζει με την εμφάνιση των ραδιοπειρατών κι όλα δρομολογούνται προς την ελεύθερη ραδιοφωνία που τελικά καθιερώθηκε λίγο αργότερα ως ιδιωτική. Στην παρούσα εργασία θα εξεταστεί η πορεία του ελληνικού ραδιοφώνου, αλλά κύριος στόχος είναι να διερευνηθεί η σχέση αλληλεπίδρασης μεταξύ των ραδιοφωνικών παραγωγών και ακροατών από τη δεκαετία του 80 μέχρι σήμερα. Μια σχέση που κρατάει τόσα χρόνια καθώς βασίζεται στη φαντασία αυτή είναι και η μαγεία του ραδιοφώνου. Μέσω της βιβλιογραφικής και ερευνητικής διαδικασίας (ερωτηματολόγια) πραγματοποιήθηκε η πτυχιακή εργασία, ώστε το αποτέλεσμα να είναι άρτιο και αξιόπιστο. Επίσης, εξετάζεται το ραδιόφωνο σε σχέση με άλλα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας όπως και ο ρόλος του στην ανθρώπινη ψυχολογία και στη διαμόρφωση κουλτούρας. Σημαντική βεβαίως είναι και η ένταξη του μάρκετινγκ στη ραδιοφωνία καθώς ένας ραδιοφωνικός παραγωγός θεωρείται πετυχημένος μόνο αν έχει χορηγούς, γεγονός που μετατρέπει το τοπίο σε λιγότερο ρομαντικό. Τα παραπάνω εξετάζονται αναλυτικότερα στην εργασία καθώς ακολουθούν και προτάσεις βελτίωσης του αγαπημένου αυτού μέσου. Λέξεις κλειδιά: Ραδιόφωνο, παραγωγός, ακροατής. 2

4 ABSTRACT For a great number of years, radio-broadcasting seemed to have been the only means used for the updating and the entertainment of citizens; for this reason, it served as a political act of propaganda since its control power resided in the hands of the government. The scenery starts to change in the 1980s with the appearance of radio piracy which eventually leads to free radio-broadcasting and finally prevails the private sector. The present thesis puts the course of radio-broadcasting in Greece under scrutiny and its main goal is to investigate the interaction between radio producers and audiences from the 1980s to our days. This relation is definitely a long-lasting one due to the fact that it is based on imagination; but isn t this what radio is about? The present thesis has been conducted through literature survey and research (set up of questionnaire), so that its integrity and reliability can both be assured. It also investigates the relationship between the radio and other Mass Media and the important role it plays in the human psychology and intellect. The integration of marketing in the radio-broadcasting field is also considered to be of major importance as no radio producer can be considered successful in the lack of sponsors. The present thesis studies in detail all the above-mentioned issues and is followed by suggestions and proposals to improve this very favorite mean of communication. Keywords: Radio, producer, listener. 3

5 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ 6 Μεθοδολογία 7 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: Η ιστορία του ραδιοφώνου 7 Τι είναι το ραδιόφωνο ; Η εφεύρεση του ραδιοφώνου Η ραδιοφωνία στην Ελλάδα 9 Πρώτος Ραδιοφωνικός Σταθμός στην Ελλάδα, 25η Μαρτίου Το πέρασμα από την πειρατική στην ιδιωτική ραδιοφωνία 12 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: Η αισθητική του ραδιοφώνου Ήχος, λόγος και μουσική Τα πλεονεκτήματα του ραδιοφώνου Τι ζητάει ο ακροατής από το ραδιόφωνο; 18 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: Η δομή του ραδιοφώνου Οργανόγραμμα Ραδιοφωνικό ύφος Ραδιοφωνικές ζώνες Ραδιοεπικοινωνία Σύγκριση AM FM Διαδικτυακό Ραδιόφωνο (E-Radio) 25 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: Το ραδιόφωνο ανά δεκαετίες Πρώτη περίοδος: Η δεκαετία του Δεύτερη περίοδος: Η δεκαετία του Τρίτη περίοδος: Από το 2000 έως σήμερα 31 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: Το ραδιόφωνο σε σχέση με την τηλεόραση Η σχέση μεταξύ ραδιοφώνου και τηλεόρασης Διαφορές μεταξύ των δύο μέσων Πως λειτουργούν στην ανθρώπινη ψυχολογία; 38 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6: Διαφορές στη σχέση μεταξύ ραδιοφωνικού παραγωγούακροατή από 80 με σήμερα Το μάρκετινγκ στο Ραδιόφωνο από τη δεκαετία του '80 έως σήμερα Ραδιοφωνικό κείμενο της διαφήμισης Το ηλεκτρονικό μάρκετινγκ του ραδιοφώνου 46 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7: Η επίδραση του ραδιοφώνου στον ακροατή Οι κοινωνικές επιπτώσεις του ραδιοφώνου 48 4

6 7.2 Μέθοδος έρευνας Ανάλυση ερωτηματολογίου Αποτελέσματα ερωτηματολογίου 50 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8: Συμπεράσματα Αξιολόγηση σημείων ιδιαίτερης προσοχής Προτάσεις βελτίωσης στην λειτουργία του ραδιοφώνου 63 Βιβλιογραφία 65 Παραρτήματα 67 5

7 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παρούσα εργασία αποτελεί μία προσπάθεια για την ανάλυση της σχέσης μεταξύ των ραδιοφωνικών παραγωγών και των ακροατών από την δεκαετία του 80 έως και σήμερα. Είναι γνωστό ότι το ραδιόφωνο αποτελεί κύριο μέσο μαζικής επικοινωνίας, πηγή ενημέρωσης, διασκέδασης και ψυχαγωγίας. Είναι ίσως το πιο παραδοσιακό μέσο επικοινωνίας για την εποχή μας και αυτός είναι ο βασικός λόγος που εξακολουθεί να γοητεύει. Αρχικά, στο πρώτο κεφάλαιο του κυρίου μέρους της εργασίας ξεκινάει με την ανάλυση από την ιστορία του ραδιοφώνου ως συσκευή και τη χρήση του, ενώ στην πορεία αναλύονται στοιχεία σχετικά με την ραδιοφωνία στην Ελλάδα και τα πρώτα βήματα που το έκαναν δημοφιλές. Επιπρόσθετα, στο δεύτερο κεφάλαιο ασχολείται με τους λόγους για τους οποίους το ραδιόφωνο καταφέρνει να συγκινεί τους ακροατές, καθώς και την ιδιαίτερη χημεία μεταξύ λόγου, μουσικής και ηχητικών εφέ. Στην πορεία της ανάλυσης και στο τρίτο κεφάλαιο, εξετάζεται με πιο εξειδικευμένα στοιχεία η δομή των ραδιοφώνων, τα είδη των ραδιοφωνικών εκπομπών, από τα οποία έχει την δυνατότητα να επιλέξει ο ακροατής καθώς και την εξέλιξη της τεχνολογίας σχετικά με το ραδιόφωνο. Στο τέταρτο κεφάλαιο το οποίο αποτελεί ένα σημαντικό κομμάτι της ανάλυσης βρίσκεται η ιστορική ανασκόπηση των ραδιοφωνικών εκπομπών από το 1980 μέχρι σήμερα όπου θα γίνει ιδιαίτερα αντιληπτή η εξέλιξη της σχέσης των ραδιοφωνικών παραγωγών με τους ακροατές τους στο πέρασμα του χρόνου. Στο πέμπτο κεφάλαιο της εργασίας αναφέρεται κυρίως στον κοινωνικό αντίκτυπο του ραδιοφώνου σε σχέση με τα ήθη και την καθημερινότητα των ακροατών. Σε αυτό το κομμάτι της εργασίας θα γίνει ιδιαίτερη ανάλυση στα δεδομένα που συλλέχθηκαν μέσω των ερωτηματολογίων, που αποτελεί την κύρια μέθοδο της έρευνας, σε συνδυασμό με τις προσωπικές συνεντεύξεις ραδιοφωνικών παραγωγών. Στο έκτο κεφάλαιο, υπάρχει μία εκτενής αναφορά για το ραδιόφωνο, σε σχέση με την τηλεόραση, που αποτελεί το πιο ανταγωνιστικό μέσο, καθώς επίσης και τους τρόπους με τους οποίους επηρεάζει το κάθε μέσω την ψυχολογία του ανθρώπου. Το έβδομο κεφάλαιο, έχει ως στόχο να αναλύσει το μάρκετινγκ του ραδιοφώνου καθώς και την εξέλιξη σε όλα αυτά τα χρόνια, και την συμβολή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στο ραδιοφωνικό μάρκετινγκ. Τέλος, θα αναφερθούν οι διαφορές μεταξύ των ραδιοφωνικών παραγωγών του παρελθόντος με το σήμερα και θα αναλυθούν κάποια ιδιαίτερα σημεία της 6

8 εργασίας, σε συνδυασμό με τα τελικά συμπεράσματα και τις προτάσεις βελτίωσης του ραδιοφώνου. Μεθοδολογία Η έρευνα αυτή διενεργήθηκε προκειμένου να εξετασθούν οι σχέσεις μεταξύ των ραδιοφωνικών παραγωγών και των ακροατών τους, καθώς και να συντελέσει στην ανάδειξη των συνηθειών που διέπουν τους ακροατές, με συνέπεια την καλύτερη στόχευση των ραδιοφωνικών παραγωγών στο κομμάτι της προώθησης. Η συγγραφή αυτής της πτυχιακής εργασίας στηρίζεται σε βιβλιογραφικές πηγές και έγκυρες ιστοσελίδες από το διαδίκτυο. Το ερευνητικό μέρος, περιλαμβάνει επεξεργασμένα στοιχεία που απορρέουν από τη πραγματοποίηση ποσοτικής, αλλά και ποιοτικής έρευνας τα οποία προήλθαν από τα ερωτηματολόγια των ακροατών που δέχθηκαν να απαντήσουν στις ερωτήσεις Από το σύνολο των 200 ερωτηθέντων απαντήθηκαν 104 ερωτηματολόγια ενώ το δείγμα διαθέτει μεγάλο εύρος ηλικιών και μορφωτικού επιπέδου, πράγμα που το καθιστά αρκετά αξιόπιστο. Τα ερωτηματολόγια απαντήθηκαν άμεσα μετά από προσωπική παράδοση. Η επεξεργασία των ποσοτικών δεδομένων έγινε με τη βοήθεια του προγράμματος excel όπως επίσης και τα διαγράμματα τα οποία έχουν στόχο να δώσουν μία γρήγορη εικόνα στον αναγνώστη. Πέρα από την συλλογή των δεδομένων από τα ερωτηματολόγια, πραγματοποιήθηκαν και προσωπικές συνεντεύξεις σε ραδιοφωνικούς παραγωγούς, για να μελετηθεί και η αντίθετη πλευρά, έτσι ώστε να υπάρξουν ολοκληρωμένα συμπεράσματα.. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: Η ιστορία του ραδιοφώνου Στο πρώτο εισαγωγικό κεφάλαιο της εργασίας θα αναλυθεί η ιστορία του ραδιοφώνου τόσο στο ελλαδικό όσο και στο διεθνή χώρο. Σκοπός του κεφαλαίου είναι να δώσει κάποιες γενικές πληροφορίες, όσον αφορά την εφεύρεση του 7

9 ραδιοφώνου ως συσκευή, καθώς και τα πρώτα βήματα των ραδιοφωνικών εκπομπών εκείνης της εποχής. Τι είναι το ραδιόφωνο ; Το 19ο αιώνα η ανάγκη των ανθρώπων για ενημέρωση και επικοινωνία ώθησε τους επιστήμονες της εποχής στην εφεύρεση του ραδιοφώνου, το οποίο αποτέλεσε και την πρώτη συσκευή μετάδοσης ασύρματης επικοινωνίας. Το ραδιόφωνο στο χώρο της επιστήμης είναι γνωστό και ως δέκτης καθώς λειτουργεί ως ραδιοδέκτης-μετατροπέας. Τα ηχητικά κύματα μέσω του μικροφώνου μετατρέπονται σε ηλεκτρομαγνητικά ραδιοκύματα, τα οποία αποκωδικοποιούνται και εκπέμπονται από το μεγάφωνο του ραδιοφώνου σε ήχο, είτε με τη μορφή ομιλίας είτε με της μουσικής. Η ραδιοφωνία, επικράτησε μετά από πολλές δεκαετίες μεταπηδώντας προοδευτικά διάφορα στάδια εξέλιξης. Ως μορφή του τηλέγραφου, ωρίμασε κατά τον 21ο αιώνα στις γνωστές σε όλους μας ψηφιακές, δορυφορικές και διαδικτυακές μορφές. (Διαδικτυακή πηγή: Ραδιόφωνο ) 1.1 Η εφεύρεση του ραδιοφώνου Για τη μετάδοση ηχητικών μηνυμάτων σε μεγάλες αποστάσεις χωρίς τη μεσολάβηση αγωγών οφείλεται ο Γουλιέλμος Μαρκόνι. Θεωρείται ο πρωτοστάτης της ραδιοφωνίας, καθώς το 1873 επιβεβαίωσε τα πειράματα του Χέρτς σχετικά με τα ραδιοκύματα και κατάφερε να στείλει ασύρματο σήμα σε απόσταση 3 χιλιομέτρων, διαμέσου ερτζιανών κυμάτων. Η ενέργεια αυτή αποτέλεσε την απαρχή του ραδιοφώνου, το οποίο τότε δεν εξέπεμπε τις γνωστές σε όλους μας ομιλίες και μουσικές αλλά σήματα Μορς. Τη θεωρία των ερτζιανών κυμάτων εξέλιξαν ο Ρέτζιναλντ Φέσεντεν και ο Λη ντε Φόρεστ με την εφεύρεση της ηλεκτρονικής λυχνίας και την πρακτική εφαρμογή της στο ραδιόφωνο. Είναι αξιοσημείωτο ότι τις πρώτες δύο δεκαετίες του 19ου αιώνα το ραδιόφωνο δεν ήταν καθόλου ανεπτυγμένο και διαδεδομένο στο ευρύ κοινό. Καθοριστική συμβολή στην ιστορία του ραδιοφώνου διέπραξε ο Αμερικανός, Φρανκ Κόνραντ. Αποτέλεσε το υποκείμενο, του οποίου η φωνή ήταν που βγήκε στον αέρα αποκτώντας φανατικό ραδιοφωνικό κοινό. Το 1920 ξεκίνησε η ανάπτυξη του ραδιοφώνου με τη λειτουργία του πρώτου ραδιοφωνικού σταθμού 8

10 K.D.K.A. ο οποίος λειτουργεί έως και σήμερα. Στις αρχές του 19ου αιώνα ξεκινάει η εμπορευματοποίηση της ραδιοφωνίας με την εισαγωγή της στα νομικά, εμπορικά και πολιτιστικά πλαίσια, με τις πωλήσεις ραδιοφωνικών δεκτών εύχρηστων και φθηνών ραδιοφώνων και με την εφαρμογή του Ραδιοφωνικού Κανονισμού για τη χορήγηση ραδιοφωνικών αδειών. Όπως όλα τα εμπορεύματα και οι υπηρεσίες έτσι και το ραδιόφωνο εισήχθη στο ανταγωνιστικό περιβάλλον της ενημέρωσης και της ψυχαγωγίας. Κατά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο υπήρχε έντονος ανταγωνισμός μεταξύ του Τύπου και της ραδιοφωνίας, γιατί το ραδιόφωνο είχε αποκτήσει μεγάλο ειδησεογραφικό περιεχόμενο. Η επιβίωση στο χώρο της αγοράς δεν είναι διόλου εύκολη, ιδιαίτερα όταν η τεχνολογία βρίσκεται σε μία συνεχή εξέλιξη και δημιουργεί στους καταναλωτές νέες ανάγκες. Στα τέλη της δεκαετίας του '40 και τις αρχές της δεκαετίας του '50 το ραδιόφωνο έχει να αντιμετωπίσει έναν νέο ανταγωνιστή, την τηλεόραση. Παρόλο τις δυσκολίες και την κατακόρυφη πτώση που υπέστη, κατόρθωσε να επιβιώσει και να καθιερωθεί ως αποκλειστικό ψυχαγωγικόμουσικό μέσο χάρη της δημοφιλέστατης τότε μουσικής Rock 'n Roll. Το ραδιόφωνο, λοιπόν, εξαπλώθηκε σε όλη την Αμερική και την Ευρώπη και εδραιώθηκε στη ζωή των ανθρώπων. Η παρουσία του διετέλεσε πρωταρχικό ρόλο σε περιόδους πολέμου και γενικότερα σε άλλα πολιτιστικά, πολιτικά και ψυχαγωγικά δρώμενα. Ο Μαρκόνι παρακολουθεί τους συνεργάτες του να ανεβάζουν μία κεραία με χαρταετό, Δεκέμβριος Η ραδιοφωνία στην Ελλάδα 9

11 Η Ελλάδα δεν άργησε να γνωρίσει τα πλεονεκτήματα της ραδιοφωνίας καθώς ήδη από το 1923 άρχισαν οι προσπάθειες εγκατάστασης του πρώτου ραδιοφωνικού πομπού. Οι πρώτες απόπειρες έγιναν το 1907 από το Πολεμικό Ναυτικό, το οποίο εφοδιάστηκε με ασύρματους τηλέγραφους και ιδρύθηκε τη Διεύθυνση Ραδιοηλεκτρολογίας του Υπουργείου Ναυτικών. Το 1923 ο επιμελητής της έδρας φυσικής του Πανεπιστημίου Αθηνών Κ. Πετρόπουλος δημιούργησε μία ομάδα ερασιτεχνών, οι οποίοι ασχολήθηκαν με ραδιοφωνικά μηχανήματα σε μία εποχή όπου η ραδιοφωνία δεν ήταν ακόμα πολύ γνωστή στην Ελλάδα. Τον ίδιο χρόνο δημιουργήθηκε η πρώτη πειραματική ραδιοφωνική εκπομπή από τον σταθμό του Βοτανικού, όπου και επιχείρησαν να εκπέμψουν σήμα μέσω ενός πομπού ασύρματης τηλεφωνίας ισχύος 200 Watt, Σουηδικής κατασκευής Svenska Radio Aktiebolaget. Την αμέσως επόμενη χρονιά πραγματοποιείται η πρώτη δημόσια εμφάνιση του ραδιοφώνου στην Ελλάδα, στην σκηνή του θεάτρου Αλάμπρα στο έργο Δια του ασυρμάτου. Το 1925 ξεκίνησε και στην Ελλάδα το εμπόριο των ραδιοφωνικών δεκτών. Από το εργαστήριο «Μετρόν» κατασκευάστηκε και το πρώτο ραδιόφωνο 7 λυχνιών με πλαίσιο, το οποίο λειτουργούσε με συσσωρευτές. Δημιουργήθηκαν διάφορες ομάδες ερασιτεχνών σχετικά με τη χρήση ασυρμάτου, όμως η πιο δημοφιλής και οργανωμένη ήταν αυτή του καθηγητή Δ. Χόνδρου, Όμιλος Φίλων Ασυρμάτου. Η ίδρυση της ομάδας αυτής άνοιξε νέους ορίζοντες στην Ελλάδα στο χώρο της ραδιοφωνίας. (Μπαρμπούτης, Κλώντζας, 2001). Η Ελληνική ραδιοφωνία έφτασε στο απόγειο της χάρη στον ραδιηλεκτρολόγο Χρήστο Τσιγγιρίδη. Τα πειράματα ασύρματης επικοινωνίας στη σχολή ηλεκτρολογίας της Στουτγάρδης, όπου και σπούδασε, τον επηρέασαν και τον ώθησαν να ασχοληθεί με το ραδιόφωνο. Απόρροια των προσπαθειών του ήταν ο πρώτος ραδιοφωνικός σταθμός της Ελλάδας, των Βαλκανίων και της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, ο οποίος εξέπεμψε στη Θεσσαλονίκη στις 25 Μαρτίου του 1926 με πομπό που είχε ισχύ αρχικά 400W και στη συνέχεια 4,5 KW (κιλοβάτ). 10

12 Πρώτος Ραδιοφωνικός Σταθμός στην Ελλάδα, 25η Μαρτίου 1926 Ο ραδιοφωνικός αυτός σταθμός είχε ως έδρα τον χώρο της Διεθνούς Έκθεσης Θεσσαλονίκης και λειτουργούσε κατά την εικοσαήμερη διάρκεια της έκθεσης. Είναι αξιό λόγου η επέκταση αυτής της προσπάθειας. Ενώ στην πρώτη εκπομπή είχε όλο και όλο δύο ακροατές, έναν στην πλατεία της περιοχής του Ιπποδρομίου και έναν ακόμα, σε ένα αγγλικό καράβι στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης, οι συνεχής προσπάθειες και προσωπικές θυσίες του Χρήστου Τσιγγιρίδη οδήγησαν τη χρήση του σταθμού αυτού από χιλιάδες ακροατές. Από το έτος 1932 έως και το 1935 άρχισαν να εκπέμπονται μερικές ραδιοφωνικές εκπομπές από το ραδιοφωνικό σταθμό Πειραιά, ο οποίος ανήκε στη Ραδιοτηλεγραφική Υπηρεσία του Υπουργείου Ταχυδρομείων Τηλεγράφων και Τηλεφώνων. Έτσι άρχισε σιγά-σιγά και η ανάπτυξη του ραδιοφώνου και στην Ελλάδα. Έπειτα από διάστημα 12 χρόνων από την ίδρυση του πρώτου ραδιοφωνικού σταθμού ακολουθεί η ίδρυση του πρώτου εθνικού ραδιοφωνικού σταθμού στην περιοχή της Αθήνας, ο οποίος και εγκαινιάστηκε από τον τότε βασιλιά Γεώργιο Β' και απευθυνόταν σε όλες τις ομάδες του πληθυσμού, αλλά κυρίως των αστικών κέντρων. Χαρακτηριστικές εκπομπές ήταν Η Ώρα του Εργάτου, Η Ώρα του Αγρότου, Η Ώρα της Ελληνίδος και Η Ώρα της ΕΟΝ (Μπαρμπούτης, 2001). Κατά τη διάρκεια της Γερμανικής κατοχής το ραδιόφωνο δέχτηκε μεγάλη επίθεση από τους κατακτητές, στην προσπάθεια τους να απομονώσουν τους Έλληνες από τον υπόλοιπο κόσμο. Η δύναμη και θέληση, όμως, της ενημέρωσης ώθησε τον κόσμο να τα κρατήσει κρυμμένα -ακόμα και θαμμένα στις αυλές τους- και να ακούνε μερικές φορές την ελληνική εκπομπή του BBC Εδώ Λονδίνο. Στο πλαίσιο της γενικότερης μεταπολεμικής ανασυγκρότησης της χώρας, η ελληνική κυβέρνηση αποφάσισε να εστιάσει στην αναδιοργάνωση της ραδιοφωνίας. Έτσι άρχισαν να ιδρύονται πολλοί ραδιοφωνικοί σταθμοί σε διάφορες περιοχές της χώρας, οι οποίοι ανήκαν στη δικαιοδοσία του Εθνικού Ιδρύματος Ραδιοφωνίας (Ε.Ι.Ρ.). Επιπλέον, άρχισαν να κατασκευάζονται σταθμοί όχι μόνο από το ΕΙΡ αλλά και από τις ένοπλες δυνάμεις, με σκοπό την ενημέρωση της Βόρειους Ελλάδος για τους κινδύνους του κομμουνισμού κατά τη διάρκεια και αμέσως μετά τον εμφύλιο πόλεμο. Το 1952 έγινε διαχωρισμός των προγραμμάτων, με το Πρώτο πρόγραμμα να εστιάζει σε ειδήσεις, πληροφορίες 11

13 και εκπαιδευτικά προγράμματα και το Δεύτερο πρόγραμμα σε διαφημίσεις και προγράμματα με δημοφιλή μουσική (Κρισέλ, 2010). 1.3 Το πέρασμα από την πειρατική στην ιδιωτική ραδιοφωνία Το ραδιόφωνο είναι ένα μέσο επικοινωνίας με χαρακτήρα. Δεν είναι απλά ένας παρατηρητής των γεγονότων και των πολιτικών, πολιτιστικών και κοινωνικών εξελίξεων, αλλά συμμετέχει και παρεμβαίνει ουσιαστικά καθώς ο ακροατής έχει την αίσθηση ότι συμμετέχει στα γεγονότα λόγω των ζωντανών εκπομπών. Έτσι λοιπόν, με τη σειρά τους οι ερασιτεχνικοί σταθμοί αποτελούσαν μία μορφή ήρεμης επανάστασης στην ψυχαγωγία και την ενημέρωση. Αποτέλεσμα αυτού ήταν οι άνθρωποι να θέλουν ελεύθερη ραδιοφωνία. Γενικότερα, η ήρεμη επανάσταση, όπως χαρακτηρίζεται, ήταν εξίσου επικίνδυνη και παράνομη με τιμωρία πολλών χρόνων φυλακής. Οι πειρατές των αιθέρων αδιάκοπα μετακινούνταν, προκειμένου να μην γίνουν αντιληπτοί από την εξουσία, αποκτώντας μεγάλο φανατικό κοινό. Με τον καιρό δημιουργήθηκε μια τεράστια συνωμοσία πειρατών και ακροατών εναντίον της εξουσίας που δεν μπορούσαν να τη σταματήσουν. Ο αντίκτυπος των πειρατών ήταν αυτός που άνοιξε το δρόμο στην Ελεύθερη Ραδιοφωνία. Ο τίτλος αυτός διαπιστώθηκε ότι δεν της αρμόζει και έτσι μετατράπηκε σε Ιδιωτική Ραδιοφωνία. Ειδικότερα, οι πειρατικοί σταθμοί εμφανίστηκαν κατά τη διάρκεια του Β' Παγκόσμιου πολέμου, καθώς συνέβαλαν με τρόπο αποτελεσματικό στην ψυχαγωγία και ενημέρωση του κόσμου. Πρωτοπόρος πειρατικός σταθμός ήταν το Radio Caroline στην Αγγλία. Το Μάρτιο του 1964 ο Ρόναν Ο' Ράιλυ, πιστεύοντας ότι το ραδιόφωνο έως τότε εστίαζε περισσότερο σε μεγαλύτερες ηλικίες, επιχείρησε να δώσει έναν τόνο πιο ευχάριστο και απολαυστικό σε μικρότερες γενιές. Με ένα μικρό δανέζικο πλοίο, 5 μίλια έξω από τις ακτές του Έσσεξ εξέπεμπε ραδιοφωνικό σήμα και μετέδιδε μόνο Rock μουσική. Η ακροαματικότητά του, που ξεπερνούσε το 30%, ήταν τόσο υψηλή που απειλούσε το BBC. Η κυβέρνηση των Εργατικών, που κυβερνούσε τότε στην Αγγλία, δεν αντέδρασε στο θέμα του Radio Caroline καθώς φοβόταν τις αντιδράσεις του φανατικού ραδιοφωνικού τους σταθμού. Η επιτυχία του πειρατικού αυτού σταθμού ήταν τόσο μεγάλη που δεν άργησε η διάδοση αυτού του τύπου ραδιοφωνίας σε μία διευρυμένη κλίμακα σε Αμερική και Ευρώπη (Κρισέλ, 2010). Γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι ο λόγος που οδήγησε στην πειρατεία του ραδιοφώνου ήταν η έλλειψη πολιτιστικής και ψυχαγωγικής μορφής. Η αίσθηση της έντονης μουσικής ήταν κάτι που έλλειπε από τους εθνικούς σταθμούς, οι οποίοι έδιναν ιδιαίτερο βάρος στην ενημέρωση και την πληροφόρηση. Η ελληνική 12

14 πειρατική ραδιοφωνία με τη σειρά της, προώθησε μουσική της δεκαετίας των 70 's, 80 's και 90 's, ελληνικής και ξένης, στην προσπάθεια της να ξεφύγει από το συντηρητικό πλαίσιο της εποχής. Περισσότεροι από τους πειρατές των αιθέρων ήταν ερασιτέχνες, χωρίς πολλές γνώσεις σχετικά με τη ραδιοφωνία και το τεχνικό-ηλεκτρολογικό τμήμα της. Παρόλο το γεγονός των περιορισμένων γνώσεών τους, αυτό που τους διέκρινε και τους κράτησε δυνατούς στο εγχείρημά τους, ήταν το πάθος και η λατρεία της μουσικής. Η ιδιωτική ραδιοφωνία είναι απόρροια της επανάστασης στο συντηρητικό πλαίσιο των δημόσιων ραδιοφωνικών σταθμών. Στα πλαίσια της εκσυγχρονιστικής προσπάθειας και προσαρμογής των δομών στις προδιαγραφές της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, εκσυγχρονίστηκε και ο θεσμός της ραδιοφωνίας στην Ελλάδα. Με το νόμο 1730/1987 ιδρύθηκε νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου για τη ραδιοφωνία και την τηλεόραση, που λειτουργεί με τη μορφή ανώνυμης εταιρίας με έδρα την Αθήνα. Με την Υπουργική απόφαση 14631/Ζ2/2691/ καθορίστηκαν, οι προϋποθέσεις και οι όροι ίδρυσης ραδιοσταθμών τοπικής ισχύος, από Δήμους και κοινότητες. Τέλος, με το προεδρικό διάταγμα 25/1988 έχουμε την απελευθέρωση της ιδιωτικής ραδιοφωνίας, καθώς τέθηκαν οι όροι ίδρυσης τοπικών ραδιοφωνικών σταθμών και από φυσικά ή νομικά πρόσωπα. Σήμερα, η κατανομή των ραδιοφωνικών συχνοτήτων γίνεται από το Εθνικό Ραδιοτηλεοπτικό Συμβούλιο (ΕΣΡ) (Μπαρμπούτης, Κλώντζας, 2001) 13

15 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: Η αισθητική του ραδιοφώνου Η μεγαλύτερη και σημαντικότερη διαφορά του ραδιοφώνου ως μέσο μαζικής επικοινωνίας σε σχέση με όλα τα υπόλοιπα είναι ότι απευθύνεται αποκλειστικά στην αίσθηση της ακοής. Άμεση συνέπεια του ιδιαίτερου τρόπου επικοινωνίας είναι ότι οποιοδήποτε μήνυμα επιθυμεί να μεταφέρει μία ραδιοφωνική εκπομπή, θα πρέπει αρχικά να επιλεχθεί και να μεταδοθεί με αυτόν τον τρόπο έτσι ώστε να γίνει αντιληπτό από τον ακροατή. Γίνεται σαφές, ότι το δημιουργικό κομμάτι μιας εκπομπής και κατά συνέπεια τα καθήκοντα του ραδιοφωνικού παραγωγού στην επιλογή θεμάτων για την εκπομπή του, έχει κάποια όρια. Παρόλο αυτά υπάρχουν μέθοδοι με τις οποίες μπορεί να δημιουργηθεί το σωστό ύφος για την μετάδοση οποιουδήποτε μηνύματος σε συνδυασμό με το ανάλογο κείμενο, μουσική και οποιοδήποτε άλλο ηχητικό εφέ. Σε αυτήν την ενότητα θα προσπαθήσουμε να αναδείξουμε τα μέσα που διαθέτει ένας ραδιοφωνικός παραγωγός για να επικοινωνήσει με τους ακροατές του, να περάσει τα μηνύματα που επιθυμεί και φυσικά να διαμορφώσει το ύφος της εκπομπής του. 2.1 Ήχος, λόγος και μουσική Για να καταφέρει ένας ραδιοφωνικός παραγωγός να προσελκύσει την προσοχή και το ενδιαφέρον των ακροατών του θα πρέπει να προσδιορίσει αρχικά το ύφος της εκπομπής του και το κοινό στο οποίο αποσκοπεί να απευθυνθεί. Έτσι για να καταφέρει να δημιουργήσει το ιδανικό ύφος της εκπομπής του θα πρέπει να διαμορφώσει μία αναλογία μεταξύ των κειμένων της θεματολογίας του, των μουσικών κομματιών που θα επιλέξει αλλά και διαφόρων ηχητικών εφέ αλλά και την διαχείριση της φωνής του. Δηλαδή, η αισθητική του ραδιοφώνου βασίζεται κυρίως στα εξής σημεία: Την φωνή Την μουσική 14

16 Το κείμενο Τα ηχητικά εφέ Η φωνή Η φωνή αποτελεί το σημαντικότερο εργαλείο σε μία ραδιοφωνική εκπομπή διότι ανάλογα με τον τρόπο που θα χρησιμοποιηθεί θα δημιουργήσει τα αντίστοιχα συναισθήματα και θα διαμορφώσει, ανάλογα με τον τρόπο που επιθυμούμε, την άποψη του ακροατή. Η φωνή ή αλλιώς ο λόγος του ραδιοφωνικού παραγωγού, μπορεί να ακουστεί είτε ως απλός μονόλογος είτε ως διάλογος, αν υπάρχει συνομιλητής, είτε μέσα από την μουσική. Σημαντικά στοιχεία της φωνής αποτελούν η άρθρωση, ο σωστός τονισμός, ο ρυθμός του λόγου αλλά και η καλή προφορά. Όλα τα παραπάνω στοιχεία είναι σημαντικά διότι αυτά τα χαρακτηριστικά θα συμβάλλουν στη σωστή μετάδοση του λόγου, των απόψεων αλλά και του ανάλογου ύφους που επιθυμούμε να λάβει ο ακροατής. Ο ραδιοφωνικός παραγωγός πρέπει να συγκεντρώνει αρκετά στοιχεία για να καταφέρει να προσελκύσει τους ακροατές του, όπως το ηχόχρωμα της φωνής του, η σωστή αναπνοή αλλά και η εμπειρία στην χρήση του μικροφώνου (Τάσου, 1995). Η μουσική Το δεύτερο σημαντικό στοιχείο μίας επιτυχημένης ραδιοφωνικής εκπομπής αποτελεί η μουσική. Οι μουσικές επιλογές έχουν την ικανότητα να δημιουργήσουν διάφορα συναισθήματα και εντυπώσεις για μία ραδιοφωνική εκπομπή, γεγονός που αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο για την δημιουργία ακροατηρίου. Η επιλογή της μουσικής μπορεί να είναι υποβλητική ή περιγραφική. Στην πρώτη περίπτωση, έχουμε την χρήση ατμοσφαιρικής μουσικής, όπου σκοπός του ραδιοφωνικού παραγωγού είναι να διαμορφώσει μέσω της μουσικής την ψυχολογική κατάσταση που αυτός επιθυμεί. Στην δεύτερη περίπτωση, έχουμε την χρήση ενός πιο εκφραστικού και άμεσου τρόπου μέσω της μουσικής, έτσι ώστε να καταφέρει ο παραγωγός να μεταδώσει τα μηνύματα που επιθυμεί. Η μουσική είναι δυνατόν να καθορίσει σε μεγάλο βαθμό το ύφος μίας εκπομπής. Είναι σαφές ότι κάθε είδος μουσικής διαφοροποιείται από τα υπόλοιπα, πράγμα το οποίο συμβαίνει και στις ραδιοφωνικές εκπομπές. Επίσης, μία ακόμα ιδιότητα της μουσικής είναι ότι προσελκύει την προσοχή των ακροατών ή ένα τμήμα τους, με συνέπεια να συμβάλλει στην αύξηση της ακροαματικότητας. 15

17 Ιδιαίτερα για τον ραδιοφωνικό παραγωγό, η χρήση μουσικής δίνει μία ταυτότητα στον ραδιοφωνικό παραγωγό και την εκπομπή του καθώς επίσης δημιουργεί και μία εικόνα για την προσωπικότητά του. Τέλος, όσον αφορά το πρακτικό τμήμα, η μουσική αποτελεί βασικό εργαλείο για την ένωση των επιμέρους κομματιών αλλά και στα σημεία που κρίνεται σκόπιμο από τον υπεύθυνο του προγράμματος (Τάσου, 1995). Το κείμενο Το κείμενο και γενικά η θεματολογία μιας ραδιοφωνικής εκπομπής αποτελεί σημαντικό συντελεστή για την επιτυχία και την υψηλή ακροαματικότητα. Σύμφωνα με τον R.Hilliard στο ραδιόφωνο, δεν υπάρχουν ενότητες χρόνου και τόπου, καθώς επίσης το ραδιόφωνο δεν έχει οπτικά όρια. Στόχος του κειμένου στο ραδιόφωνο είναι να μην δημιουργεί όρια στην φαντασία των ακροατών, καθώς δεν υπάρχει μετάδοση εικόνας. Έτσι σκοπός του κειμένου είναι να γίνει όσο το δυνατόν πιο αντιληπτό από τον ακροατή και σε αυτό θα συμβάλλει η απλότητα των λέξεων, που θα χρησιμοποιηθούν. Το ραδιοφωνικό κείμενο είναι δυνατόν να πάρει πολλές μορφές, κυριότερες από τις οποίες αποτελούν το κείμενο του διαλόγου και το άμεσο κείμενο. Το κείμενο του διαλόγου απαιτεί περισσότερους από έναν εκφωνητές και έχει την μορφή μίας καθημερινής συζήτησης μεταξύ οικείων. Από την άλλη πλευρά, το άμεσο κείμενο είναι πιο εύκολο στην μετάδοσή του, αλλά η αποτελεσματικότητά του είναι περιορισμένη, με συνέπεια να έχει αρνητικά αποτελέσματα στην ακροαματικότητα. Σε αυτό το σημείο κρίνεται σκόπιμο να αναφερθεί ότι το ραδιοφωνικό κείμενο είναι στενά συνδεδεμένο με την φωνή, διότι είναι ο κύριος εκφραστής του κειμένου. Έτσι, ένας ιδανικός συνδυασμός των δύο αυτών συντελεστών είναι ικανά να φέρουν αξιόλογα αποτελέσματα και να καταφέρουν να μεταδώσουν οποιοδήποτε μήνυμα με τον βέλτιστο δυνατό τρόπο (Τάσου, 1995). Τα ηχητικά εφέ Τα τελευταία χρόνια έχει γίνει ιδιαίτερα δημοφιλής η χρήση ηχητικών εφέ, τα οποία ενσωματώνονται κατά την διάρκεια μίας ραδιοφωνικής εκπομπής. Με αυτόν τον τρόπο, κάθε ραδιοφωνικός παραγωγός εκτός από την μουσική, έχει την δυνατότητα να δώσει έμφαση ή να κάνει μία εναλλαγή στα θέματα του μέσω διαφόρων εφέ, τα οποία κατατοπίζουν τον ακροατή και κάνουν ευκολότερη την μετάδοση των μηνυμάτων. 16

18 Τα ηχητικά εφέ αποτελούν συνήθως ηχογραφημένα τμήματα, που με σωστή προεργασία στο στούντιο μπορούν να συνδεθούν και να γίνουν ένα κομμάτι μιας εκπομπής. Επίσης, τα ηχητικά εφέ είναι ιδιαίτερα συνηθισμένα για την δημιουργία μουσικής εισαγωγής- «χαλί» που αποτελούν το πιο χαρακτηριστικό γνώρισμα της εκπομπής και γίνεται αναγνωρίσιμο από τον ακροατή. Ακόμα, συνηθίζεται να χρησιμοποιούνται αποσπάσματα από παλαιότερες εκπομπές, τα οποία έμειναν χαραγμένα στην μνήμη των ακροατών και χρησιμοποιούνται κατά καιρούς από τους παραγωγούς. Τέλος, θα πρέπει να αναφερθεί ότι η υπερβολική χρήση ηχητικών εφέ είναι δυνατόν να επηρεάσει αρνητικά των ακροατή και να προκαλέσει σύγχυση στον αποδέκτη των μηνυμάτων, καθώς επίσης θα πρέπει να γίνεται σωστή χρήση, όσον αφορά την ομαλή συνέχεια και συνοχή της ροής της εκπομπής (Τάσου, 1995). 2.2 Τα πλεονεκτήματα του ραδιοφώνου Το ραδιόφωνο αποτελεί το παλαιότερο μέσο μαζικής ενημέρωσης και μαζί με την τηλεόραση είναι τα πιο διαδεδομένα μέσα. Σε αυτό το σημείο θα αναφερθούν τα κυριότερα πλεονεκτήματα του ραδιοφώνου, τα οποία μας αποδεικνύουν ουσιαστικά τους λόγους, για τους οποίους αυτό το μέσο δεν παρήκμασε, αλλά κατάφερε να μείνει στα κορυφαία μέσα επικοινωνίας. Αρχικά, τα πλεονεκτήματα που απολαμβάνει ο ακροατής σχετίζονται κυρίως με την ικανότητα του μέσου να παρέχει άμεση και έγκαιρη ενημέρωση σε πολύ σύντομο χρόνο, σε σχέση με την ροή των εξελίξεων. Επίσης, τα γεγονότα μεταφέρονται με συνοπτικό και απλό λόγο, σε συνδυασμό με μία ευχάριστη ροή θεμάτων που επιτρέπουν στον ακροατή να αντιληφθεί τα γεγονότα, χωρίς να καταβάλει κάποια προσπάθεια. Ένα σημαντικό πλεονέκτημα του ραδιοφώνου, που αποτελεί αποκλειστικότητα αυτού του μέσου, είναι η δυνατότητα να καλλιεργήσει την φαντασία, καθώς και την κρίση του κοινού, λόγω της απουσίας μετάδοσης εικόνας. Επίσης, συνέπεια της έλλειψης της εικόνας, το ραδιόφωνο δεν απαιτεί την προσήλωση του ακροατή, καθώς αντιλαμβάνεται τα πάντα με την αίσθηση της ακοής. Επιπροσθέτως, το ραδιόφωνο έχει την δυνατότητα να λειτουργεί σε 24ωρη βάση και να αποτελεί συντροφιά οποιαδήποτε στιγμή. Λόγω της συνεχούς λειτουργίας του είναι δυνατόν να παρέχει ζωντανές συνδέσεις με το κοινό οποιαδήποτε στιγμή και έτσι μπορεί να αντιλαμβάνεται τις απόψεις του κοινού, άμεσα. Τέλος, το ραδιόφωνο αποτελεί μία φθηνή συσκευή, η οποία έχει 17

19 ενσωματωθεί σε πολλές ηλεκτρονικές συσκευές, με συνέπεια να βρίσκεται σε όλα τα νοικοκυριά. Κάποια πλεονεκτήματα του μέσου αφορούν Στο διαφημιστικό τμήμα και σχετίζονται με το ότι το ραδιόφωνο μπορεί να παρέχει μία πιο φθηνή διαφήμιση στους ενδιαφερόμενους, που θέλουν να προωθήσουν τα προϊόντα ή τις υπηρεσίες που παρέχουν, διότι το κόστος είναι σαφώς μικρότερο από την τηλεόραση. Ακόμα, η παραγωγή ραδιοφωνικών σποτ είναι σαφώς ευκολότερη και οικονομικότερη από άλλα μέσα και τέλος το ραδιόφωνο καταφέρει να προσεγγίζει τους καταναλωτές, ενώ βρίσκονται σε κίνηση, γεγονός που είναι πολύ σημαντικό για τον τομέα της διαφήμισης (Κρισέλ, 2010). 2.3 Τι ζητάει ο ακροατής από το ραδιόφωνο; Οι επιθυμίες των ακροατών αποτελούν το μεγαλύτερο κίνητρο για εξέλιξη τόσο για έναν ραδιοφωνικό σταθμό, όσο και για ένα ραδιοφωνικό παραγωγό. Η ακροαματικότητα είναι το ποσοτικό αποτέλεσμα κάθε εκπομπής και βάσει αυτού του στοιχείου θεωρούμε μία εκπομπή πετυχημένη ή όχι. Έτσι, για να επιτευχθούν οι στόχοι, κάθε ραδιοφωνικός σταθμός θα πρέπει να έχει σε προτεραιότητα τις επιθυμίες των ακροατών, καθώς επίσης και να ενημερώνεται για αυτές, μέσω δημοσκοπήσεων. Για την ποσοτική αξιολόγηση των ραδιοφωνικών σταθμών υπάρχουν αρκετές εταιρίες, οι οποίες διεξάγουν διάφορες έρευνες στο όνομα οποιουδήποτε ραδιοφωνικού σταθμού ή ακόμα και για το σύνολο αυτών. Κάποιες από τις εταιρίες ερευνών στην Ελλάδα είναι η MRB Hellas, η Κάπα-Research και η Focus Bari. Οι επιθυμίες των ακροατών συνδέονται άμεσα με τα χαρακτηριστικά του κάθε ατόμου μεμονωμένα, αλλά υπάρχει και η δυνατότητα ομαδοποίησης μερικών από αυτά. Τέτοια στοιχεία αποτελούν η ηλικία, το φύλο, η οικονομική κατάσταση, το επίπεδο της μόρφωσης αλλά και η γεωγραφική θέση. Συνδέοντας όλα τα παραπάνω γίνεται σαφές ότι οι ραδιοφωνικοί σταθμοί πρέπει να είναι ενήμεροι για όλα αυτά τα χαρακτηριστικά, ώστε να καταφέρουν να ικανοποιήσουν τις ανάγκες των ακροατών τους και να καταφέρουν να προσεγγίσουν ακόμα περισσότερους. Οι ακροατές του ραδιοφώνου χωρίζονται σε τέσσερις βασικές κατηγορίες. Πρώτη κατηγορία αποτελούν οι ακροατές που επιθυμούν να ακούν αποκλειστικά μουσική, και συναντάται κυρίως σε ηλικίες μεταξύ 25 και 45 ετών. Στην δεύτερη κατηγορία ανήκουν οι ακροατές, που έχουν ως κύρια απαίτηση από το ραδιόφωνο την ενημέρωση τους. Η ανάγκη για πληροφόρηση είναι η 18

20 προτεραιότητα αυτής της κατηγορίας και συνήθως ακολουθούν πιστά ένα με δύο ραδιοφωνικούς σταθμούς. Η ηλικία αυτών των ακροατών κυμαίνεται σε μεγαλύτερα επίπεδα και συνήθως είναι άνω των 35 ετών. Η επόμενη κατηγορία αφορά ακροατές, οι οποίοι είναι πιστοί οπαδοί των ραδιοφωνικών σταθμών και συνήθως συντονίζονται στο μοναδικό αγαπημένο τους σταθμό. Σε πολλές περιπτώσεις, οι ακροατές αυτής της κατηγορίας αναλώνουν πολλές ώρες της ημέρας ακούγοντας ραδιόφωνο, ενώ στην πλειοψηφία τους είναι γυναίκες μεταξύ 25 και 44 ετών. Τέλος, υπάρχει και η κατηγορία των ακροατών του ραδιοφώνου, οι οποίοι έχουν ένα μεγαλύτερο εύρος στην επιλογή του ραδιοφωνικού σταθμού που θα ακούσουν, χωρίς να έχουν κάποια συγκεκριμένη προτίμηση για κάποιον. Οι περισσότεροι αυτής της κατηγορίας είναι μικρότεροι από 35 ετών καθώς επίσης και γυναίκες άνω των 55 ετών. Τα στοιχεία αυτής της έρευνας προέκυψαν από την έρευνα το Michael Hedges ο οποίος είναι ερευνητής της αγοράς (Dennison, 1998). Πέρα από τις βασικές απαιτήσεις των ακροατών για επικοινωνία με τον υπόλοιπο κόσμο, την ανάγκη τους για άμεση και έγκαιρη πληροφόρηση αλλά και την δυνατότητα να μοιράζονται την άποψη με τους γύρω τους, οι ακροατές έχουν και πιο πολύπλοκες απαιτήσεις από το ραδιόφωνο. Σε αυτή την κατάσταση, έχει συμβάλλει σε μεγάλο βαθμό η ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας, η οποία έχει γίνει κομμάτι του ραδιοφώνου αλλά και των ακροατών. Όπως είναι λογικό, η εξέλιξη της τεχνολογίας συμβάλει στην ανάπτυξη του ανταγωνισμού με συνέπεια να δημιουργούνται περισσότεροι διαθέσιμοι ραδιοφωνικοί σταθμοί, οι οποίοι θα έχουν διεθνή εμβέλεια. Οι ανάγκες για καλύτερη ποιότητα του εκπεμπόμενου ήχου χωρίς παράσιτα και σε όλα τα μήκη και πλάτη του κόσμου είναι πλέον δεδομένες. Η συσκευές του ραδιοφώνου και οποιαδήποτε ηλεκτρονικά μέσα που έχουν την δυνατότητα να λειτουργούν σαν δέκτες, δίνουν πολλές δυνατότητες στους ακροατές, τις οποίες θα πρέπει να εκμεταλλευτούν αναλόγως οι ραδιοφωνικοί σταθμοί, τόσο για την δική τους εξέλιξη, όσο και για το κοινό συμφέρον. Ο ακροατής σε λίγα χρόνια θα έχει την δυνατότητα να επιλέξει ταυτόχρονα ανάμεσα από διαφορετικά προγράμματα του ίδιου ραδιοφωνικού σταθμού, καθώς επίσης και διαφορετικά είδη μουσικής, διαφορετικό είδος εκπομπής αλλά και παράλληλες μεταδόσεις αθλητικών γεγονότων. Επίσης, θα υπάρχει η επιλογή να δημιουργούνται σχόλια στην ιστοσελίδα του σταθμού, όπου θα μπορεί ο κάθε ακροατής να επικοινωνήσει είτε με τον ραδιοφωνικό παραγωγό, είτε με τους υπόλοιπους ακροατές. Η εξέλιξη της τεχνολογίας στο ραδιόφωνο είναι ικανή να δημιουργήσει έναν νέο τύπο ακροατή, ο οποίος θα έχει την δυνατότητα να συμμετέχει ακόμα 19

21 περισσότερο στις ραδιοφωνικές εκπομπές, κάνοντας την σχέση μεταξύ ακροατή και ραδιοφώνου αμφίδρομη. Από την πλευρά του ραδιοφωνικού παραγωγού, μπορούμε να αναφέρουμε ότι η ικανότητα του να καλύψει τις ανάγκες και τις ιδιαίτερες απαιτήσεις των ακροατών του έχει ενισχυθεί σημαντικά. Οι ακροατές θα είναι πλέον σε θέση να επιλέγουν γρήγορα και άμεσα με online ψηφοφορίες το επόμενο μουσικό κομμάτι που επιθυμούν να μεταδοθεί ή ακόμα και ποια θα είναι η επόμενη εκπομπή που θα ακολουθήσει (Κρισέλ, 2010). Κλείνοντας, θα αναφερθούμε στο γεγονός ότι οι ακροατές ενδιαφέρονται για νέα πράγματα, που θα τους κινήσουν το ενδιαφέρον και θα τους προκαλέσουν αίσθηση. Επομένως, το ραδιόφωνο χρειάζεται ανατρεπτικές ιδέες,, οι οποίες προκαλούν το ενδιαφέρον του κοινού για να συμμετέχει και ταυτόχρονα δεν έχουν υψηλό κόστος υλοποίησης. Έτσι, η δημιουργία ενός διαγωνισμού όπου θα έχει κάποιο έπαθλο και θα υποβάλλει τους ακροατές σε μία διαδικασία σκέψεων ή ακόμα και πράξεων, σε αντίθεση με μία απλή κλήρωση ανάμεσα στους συμμετέχοντες, είναι κάτι που θα κάνει την διαφορά. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: Η δομή του ραδιοφώνου Μιλώντας για τη δομή του ραδιοφώνου δύο είναι τα βασικά πράγματα που έρχονται άμεσα στη σκέψη μας. Το πρώτο αφορά τόσο στην οργανωσιακή δομή ενός ραδιοφωνικού σταθμού όσο και στο ύφος του. Η οργανωσιακή δομή αναφέρεται στο οργανόγραμμα, σκοπός του οποίου είναι να περιγράψει τους εργασιακούς εκείνους τομείς που θα πρέπει να περιλαμβάνονται, ώστε να λειτουργήσει σωστά ένας σταθμός. Επίσης, μία έρευνα για το κοινό που ενδιαφερόμαστε να αποτελέσει το ακροατήριο του σταθμού, ώστε να διαμορφώσουμε το ύφος-περιεχόμενο του, κρίνεται πάντοτε αναγκαία. Έπειτα, η δεύτερη σκέψη με το όρο «δομή», είναι η τεχνική λειτουργία ενός σταθμού. Πώς λειτουργεί ένας πομπός και πώς ένας δέκτης; Πώς τροποποιείται ένας ραδιοφωνικός σταθμός με την ένταξη του ιστού (web) στην καθημερινότητα μας; Σε αυτό το κεφάλαιο λοιπόν, θα αναλυθούν όλα αυτά τα ζητήματα και οι σκέψεις χωρίς βέβαια να γίνει λεπτομερής και εκτενής τεχνολογική ανάλυση, η οποία αφορά περισσότερο τις θετικές επιστήμες. 20

22 3.1 Οργανόγραμμα Λόγω της ιδιαίτερης φύσης του ραδιοφώνου, οι παράγοντες για την αξιολόγησή του, προκειμένου να έχουμε μία επιτυχή οργάνωση, ποικίλουν και πολλές φορές δεν είναι αντικειμενικοί. Οι σφυγμομετρήσεις αποτελούν την κύρια πηγή πληροφοριών ενός ραδιοφωνικού σταθμού, καθώς το άυλο «προϊόν» που παρέχεται είναι δύσκολο να αξιολογηθεί με άλλα κριτήρια που χρησιμοποιούνται συνήθως σε εταιρείες εμπορικού ενδιαφέροντος. Οι παράγοντες αξιολόγησης λοιπόν, διαφέρουν ανάλογα με τις γνώσεις, τις απόψεις-ιδιοσυγκρασίες των ατόμων αλλά και τα συμφέροντα πολλές φορές όσων μελετούν τις σφυγμομετρήσεις (Κάστορας, 1994). Προχωρώντας στο οργανόγραμμα ενός ραδιοφωνικού σταθμού, σύμφωνα με το «Ραδιόφωνο και Τηλεόραση (Οργάνωση και Λειτουργία)» από τον κ. Κάστορα Σταύρο, τα εξής τμήματα είναι αναγκαίο να περιλαμβάνονται: 1. Διεύθυνση Προγράμματος: Υπεύθυνη για την οργάνωση ενός προγράμματος, τη δημιουργία και τον συντονισμό των ενεργειών που απαιτούνται, προκειμένου να επιτευχθεί ο τελικός στόχος που είναι η σωστή υλοποίησή του. 2. Δημοσιογραφίας: Είναι το βασικό τμήμα του σταθμού. Οι δημοσιογράφοι είναι οι αρμόδιοι για τη σωστή έρευνα και συλλογή πληροφοριών για τα θέματα ενημέρωσης. Επίσης, αποτελούν και την ομάδα υλοποίησης των εκπομπών του σταθμού. 3. Τεχνικό: Η σωστή λειτουργία όλων των τεχνολογικών συστημάτων ενός σταθμού κρίνεται απαραίτητη, ώστε να μην υπάρξουν προβλήματα. Το τεχνικό τμήμα ενός σταθμού, με την εξειδίκευσή του, είναι σε θέση να χειρίζεται και να επιλύει κάθε πρόβλημα που εμφανίζεται στα ηλεκτρονικά και ηλεκτρολογικά συστήματα. 4. Marketing: Η προβολή του σταθμού στους εν δυνάμει ακροατές είναι και αυτή που καθορίζει την επιτυχία του. Το τμήμα marketing με ιδιαίτερους τρόπους, όπως διαφημίσεις σε άλλα μέσα μαζικής ενημέρωσης, με χορηγίες, με διαγωνισμούς και κληρώσεις δελεαστικών δώρων, προσπαθεί να προσελκύσει όσο το δυνατόν μεγαλύτερο κοινό για τον σταθμό. 5. Εμπορικό: Η ακροαματικότητα ενός σταθμού, προσελκύει όλο και περισσότερους πελάτες που επιθυμούν να διαφημιστούν μέσω αυτού. Το εμπορικό τμήμα είναι υπεύθυνο για την υλοποίηση των διαφημιστικών σποτ, την κοστολόγηση αυτών και την ομαλή συνεργασία του σταθμού με τους πελάτες του. 21

23 Κλείνοντας την ενότητα αυτή, θα πρέπει να σημειωθεί και να τονιστεί πως για να συνεργαστούν ομαλά όλα τα προαναφερθέντα τμήματα ενός σταθμού, θα πρέπει να επικρατεί κατανόηση, υπευθυνότητα και σωστός χειρισμός των εντάσεων που αναπόφευκτα θα προκύψουν. Εξειδικευμένα διοικητικά στελέχη (human resources managers) είναι υπεύθυνα για να εξασφαλίσουν τις σωστές συνθήκες μέσα στον σταθμό και να λάβουν ορθές αποφάσεις για κάθε ζήτημα που προκύπτει (Dell Dennison, 1998). 3.2 Ραδιοφωνικό ύφος Το ραδιοφωνικό ύφος ενός σταθμού αποτελεί και το κύριο χαρακτηριστικό του, καθώς είναι αυτό που διαμορφώνει το κοινό του. Απαραίτητη κρίνεται μία έρευνα αγοράς προτού καθοριστεί το ύφος του σταθμού. Βρίσκοντας και αναλύοντας τα κενά που υπάρχουν στην αγορά, μπορεί έπειτα να προσδιοριστεί πιο εύκολα αν ο σταθμός θα είναι ενημερωτικός ή μουσικός. Η επιμέρους εξειδίκευση, με την ποικιλία σταθμών στην αγορά καθίσταται αναγκαία. Άρα ένας ενημερωτικός σταθμός θα πρέπει να στοχεύσει το πρόγραμμά του σε πολιτικό, αθλητικό, κοινωνικού περιεχομένου, ενώ ένας μουσικός σταθμός σε πρόγραμμα ξένης μουσικής, ροκ, κλασσικής, ελληνικής λαϊκής κλπ. Να τονιστεί βέβαια, πως η προσαρμογή πάντοτε στις εκάστοτε συνθήκες κρίνει πολλές φορές την επιτυχία και ο χρόνος έχει δείξει πως η τροποποίηση του ύφους ενός σταθμού, είναι και ο κύριος λόγος που διατηρείται ενεργός. Ο διαχωρισμός που αναφέρθηκε δεν έχει να κάνει μόνο με το ύφος του σταθμού, που σίγουρα αποτελεί ισχυρό λόγο, αλλά επίσης και με το εργατικό δυναμικό του. Μπορεί ορισμένα τμήματα του σταθμού να παραμένουν ίδια, ανεξάρτητα με το ύφος (τεχνικό, εμπορικό, marketing), αλλά το δημοσιογραφικό και η διεύθυνση παραγωγής θα πρέπει να έχουν εξειδίκευση πάνω στο περιεχόμενο που έχει επιλεγεί. Ένας ενημερωτικός σταθμός χρειάζεται προσωπικό με πολιτικές ή αθλητικές γνώσεις, ενώ ένας μουσικού περιεχομένου σταθμός οφείλει να έχει στο έμψυχο δυναμικό του μουσικούς παραγωγούς. Ακριβώς επειδή το ύφος του σταθμού καθορίζει και το προσωπικό του, η μετάβαση από το ένα είδος σε κάποιο άλλο είναι δύσκολη. Δε σημαίνει πως δεν μπορεί να επιτευχθεί ή ακόμη καλύτερα να συνδυαστεί με το ήδη υπάρχων, όμως η ταυτότητα του σταθμού δε θα πρέπει να αλλάξει. Για παράδειγμα ένα αθλητικός ενημερωτικός σταθμός, μπορεί να μεταδίδει και μουσική φυσικά, όμως ο χαρακτήρας του δε θα αλλάξει από αθλητικό σε μουσικό. Η ταυτότητά του είναι αυτή που τον χαρακτηρίζει και το κοινό του γνωρίζει πως αυτός ο ραδιοφωνικός σταθμός είναι αθλητικός (Σκούρας, 2003, Χαιρετάκης, 1991). 22

24 3.3 Ραδιοφωνικές ζώνες Σύμφωνα με τις επικρατούσες τωρινές συνθήκες και παραδοχές, οι ραδιοφωνικοί σταθμοί έχουν έξι ζώνες μετάδοσης, όπου σε καθεμία ακολουθείται συγκεκριμένη τιμολογιακή πολιτική. Οι ζώνες που χαρακτηρίζονται με «Α» είναι αυτές που έχουν τη μικρότερη ακροαματικότητα, ενώ ζώνες με «ΑΑΑ» ή «ΑΑΑΑ» έχουν πολύ μεγάλη ακροαματικότητα και κατά συνέπεια ιδιαίτερα ακριβή πολιτική. Ας δούμε όμως τις ζώνες αυτές: 06:00 10:00 : Πρωινή Ζώνη 10:00 15:00 : Μεσημβρινή Ζώνη 15:00 19:00 : Απογευματινή Ζώνη 19:00 00:00 : Βραδινή Ζώνη 00:00 06:00 : Νυχτερινή Ζώνη Ολόκληρο το : Ζώνη Σαββατοκύριακου Σαββατοκύριακο Έπειτα από το διαχωρισμό των ζωνών, είναι σημαντικό να αναφερθούμε και στις τιμολογιακές τάσεις που ακολουθούνται και καθορίζονται βάσει της ακροαματικότητας, όπου η πρωινή ζώνη κατέχει την πρωτιά και η απογευματινή ακολουθεί. Αυτές είναι και οι δύο πιο ακριβοπληρωμένες ζώνες. Αν και η πρωινή ζώνη έχει ιδιαίτερα υψηλή ακροαματικότητα, λόγω του γεγονότος πως εκείνες τις ώρες πηγαίνει η πλειοψηφία του κόσμου στην εργασία του, παρ όλα αυτά, το κοινό δε δίνει ιδιαίτερη έμφαση στις διαφημίσεις που ακούει και γι αυτό η τιμολογιακή πολιτική παραμένει η ίδια με αυτή της απογευματινής ζώνης. Έπειτα ακολουθούν με σειρά ακροαματικότητας και κατ επέκταση και τιμολογιακής πολιτικής, η μεσημβρινή, η βραδινή και η νυχτερινή. Η τελευταία μάλιστα παρατηρείται ότι μπορεί να μην έχει υψηλή ακροαματικότητα, αλλά το κοινό της παραμένει πιστό και σταθερό (Σκούρας, 2003). 3.4 Ραδιοεπικοινωνία Ας δώσουμε στο σημείο αυτό, τον ορισμό της ραδιοεπικοινωνίας: Η επικοινωνία με τη βοήθεια ηλεκτρομαγνητικών κυμάτων κατάλληλου μήκους (Τεγόπουλος Φυτράκης, 2004). 23

25 Το ραδιόφωνο αποτελείται από δύο βασικά τμήματα, έναν πομπό και ένα δέκτη. Ένας πομπός δημιουργεί ηλεκτρομαγνητικές ταλαντώσεις, προκαλώντας ανάλογες και στη ραδιοφωνική κεραία του δέκτη. Η κεραία είναι συνδεδεμένη με ηλεκτρονικό κύκλωμα, όπου μεταδίδει τις ανάλογες ηλεκτρικές ταλαντώσεις. Όμως, οι ταλαντώσεις είναι ασθενείς για τη διέγερση και λειτουργία του μεγαφώνου της ραδιοφωνικής συσκευής. Για την ενίσχυση λοιπόν, των ταλαντώσεων αυτών, χρησιμοποιούνται ενισχυτικές διατάξεις. Αυτές οι ενισχυτικές διατάξεις είναι τα λεγόμενα τρανζίστορ. Στην πραγματικότητα, οι πομποί εκπέμπουν ηλεκτρομαγνητικά κύματα υψηλών συχνοτήτων, προκειμένου να έχουν μικρότερη ισχύ και οι κεραίες μικρότερο μήκος. Ένας ακόμη λόγος είναι ότι τα ηλεκτρομαγνητικά κύματα υψηλών συχνοτήτων διαδίδονται καλύτερα στο χώρο (Κρισέλ, 2010). Σχηματική διάταξη ραδιοφωνικής επικοινωνίας (Εγκυκλοπαίδεια 2002) 3.5 Σύγκριση AM FM Η επεξεργασία κατά την οποία ένα σήμα Βασικής Ζώνης τροποποιεί ένα σήμα πολύ υψηλότερης συχνότητας, καλείται διαμόρφωση. Η διαμόρφωση μπορεί να είναι είτε κατά πλάτος (ΑΜ Amplitude Modulation) είτε κατά συχνότητα (FM Frequency Modulation). Ας μην επεκταθούμε σε τεχνικές λεπτομέρειες αλλά ας παρουσιάσουμε συνοπτικά τις κύριες διαφορές των δύο μεθόδων επεξεργασίας σήματος (Νασιόπουλος, Χατζόπουλος, 2000): 1. Κατά την επεξεργασία AM η ισχύς του πομπού δεν είναι σταθερή, ενώ στη FM διαμόρφωση δεν απαιτείται ενίσχυση του σήματος διαμόρφωσης. 24

26 2. Έχουμε καλύτερη αξιοποίηση ισχύος στη διαμόρφωση FM εν αντιθέσει με τη διαμόρφωση AM, στην οποία έχουμε σπατάλη ισχύος. 3. Στην AM διαμόρφωση πρέπει να ενισχύσουμε το σήμα χωρίς εισαγωγή παραμορφώσεων. Ενώ στην FM διαμόρφωση, ακόμη και αν έχουμε παραμόρφωση, αυτή δεν επηρεάζει καθώς η πληροφορία βρίσκεται στη συχνότητα του φέροντος σήματος. 4. Ο λόγος «σήμα/ θόρυβος» στην FM διαμόρφωση είναι 64 φορές καλύτερος συγκριτικά με τον αντίστοιχο λόγο στη διαμόρφωση AM. 5. Η FM διαμόρφωση και εκπομπή προσφέρεται για καλύτερη ακρόαση μουσικής σε σχέση με τη διαμόρφωση AM. 3.6 Διαδικτυακό Ραδιόφωνο (E-Radio) Το διαδικτυακό ραδιόφωνο έκανε την εμφάνισή του το 1993 στην Αμερική και συνεχίζει να κατέχει μεγάλο μέρος του ακροαματικού κοινού. Η λειτουργία του είναι πανομοιότυπη με αυτή του κλασσικού ραδιοφώνου, μην επιτρέποντας στο χρήστη να έχει τον έλεγχο της ροής, ούτε δίνοντάς του τη δυνατότητα να αποθηκεύσει στον προσωπικό του υπολογιστή (ή στο μέσο που χρησιμοποιεί για ακρόαση) το μουσικό κομμάτι που ακούει τη δεδομένη χρονική στιγμή. Οι περισσότεροι διαδικτυακοί ραδιοφωνικοί σταθμοί είναι συνδεδεμένοι με κάποιον ήδη υπάρχοντα παραδοσιακό σταθμό. Οι διαδικτυακοί σταθμοί είναι προσβάσιμοι από οποιοδήποτε μέρος του κόσμου. Το γεγονός αυτό τους καθιστά ιδιαίτερα δημοφιλείς σε ακροατές του εξωτερικού ή ακόμη και σε ανθρώπους που δεν ικανοποιούνται από τα κλασσικά ραδιόφωνα (Διαδικτυακή Πηγή: Internet Radio ). Υπάρχουν όμως και πολλοί ανεξάρτητοι διαδικτυακοί ραδιοφωνικοί σταθμοί που δεν έχουν καμία σύνδεση με το παραδοσιακό και λειτουργούν αυτόνομα στο διαδίκτυο. Αυτοί οι ανεξάρτητοι σταθμοί αλλά και το ίδιο το μέσο, αποτελούν μία διαφυγή του ακροατή από τις εμπορευματοποιημένες εκπομπές του κλασσικού ραδιοφώνου που είναι γεμάτες με διαφημίσεις, τις λίστες αναπαραγωγής που παίζουν συνεχώς τα ίδια και τα ίδια και τους ραδιοφωνικούς παραγωγούς που κάνουν τα πάντα για να υπάρξει μία διαδραστικότητα με το κοινό. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: Το ραδιόφωνο ανά δεκαετίες 25

27 Από το 1975 έως το 1982, αναλαμβάνει καθήκοντα διευθυντή του κρατικού ραδιοσταθμού «Τρίτο Πρόγραμμα» ο Μάνος Χατζιδάκις και η περίοδος αυτή σηματοδοτεί την ελληνική ραδιοφωνία και το μέλλον της. Έπειτα, θα αλλάξουν πολλά πράγματα γύρω από το ραδιόφωνο, το οποίο θα δει μία τεράστια πρόοδο από τη δεκαετία του 80 και μεταγενέστερα. Σε αυτό το κεφάλαιο θα μελετήσουμε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του ελληνικού ραδιοφώνου, όπως αυτά διαμορφώθηκαν ανά δεκαετίες, ξεκινώντας από το 1980 μέχρι σήμερα. Θα δούμε πως με το πέρασμα των χρόνων, από το πολυσυλλεκτικό ραδιόφωνο που συνδυάζει πλούσιο και πολυποίκιλο περιεχόμενο, περνάμε στους όλο και περισσότερο εξειδικευμένους ραδιοφωνικούς σταθμούς και στην ανάμειξη των περιεχομένων. 4.1 Πρώτη περίοδος: Η δεκαετία του 80 Σε αυτήν την περίοδο κυριαρχούν οι πολυσυλλεκτικοί ραδιοφωνικοί σταθμοί. Ένα μότο που θα μπορούσε να χαρακτηρίσει αυτή τη δεκαετία είναι το τρίπτυχο: «ενημέρωση, ψυχαγωγία, επιμόρφωση». Η πρόσφατη μεταπολίτευση της Ελλάδας, που σταδιακά απαγκιστρώνει τους Έλληνες από τις παλαιότερες φασιστικές αποφάσεις και οι πολιτικές ανησυχίες του ελληνικού λαού, αποτελούν «πρόσφορο έδαφος» για την καθιέρωση ενός αμιγώς ενημερωτικού-πολιτικού περιεχομένου στους ραδιοφωνικούς σταθμούς. Η μεγάλη ποικιλία και η αντικειμενικότητα ως προς την ενημέρωση και επίσης, ο ιδιαίτερος πλούτος στα είδη και το περιεχόμενο των εκπομπών, είναι στοιχεία χαρακτηριστικά των ελληνικών ραδιοφωνικών σταθμών. Ακόμη και οι χαρακτηριζόμενοι ως «μουσικοί ραδιοφωνικοί σταθμοί», δεν πραγματοποιούν μόνο μουσικές εκπομπές και το στοιχείο της πολυσυλλεκτικότητας επικρατεί. Στη δεκαετία του 90 θα κάνουν την εμφάνισή τους οι πρώτοι καθαρά μουσικοί ραδιοσταθμοί. Οι καθημερινές πολιτικοποιημένες εκπομπές, η ενασχόληση με τα κοινά και η ανάδειξη κοινωνικών θεμάτων, γοητεύουν τον ελληνικό λαό, που αποτελεί ένα φανατικό ακροατήριο και συμμετέχει συχνά και ενεργά στα ραδιοφωνικά προγράμματα. Το Κανάλι 15 αποτελεί ένα αντιπροσωπευτικό παράδειγμα ραδιοσταθμού αυτής της περιόδου. Προσωπικότητες της διανόησης, της δημοσιογραφίας, της μουσικής αλλά και του πολιτισμού γενικότερα, προσδίδουν ένα ξεχωριστό ύφος στο σταθμό, όπου επικρατεί η ελεύθερη έκφραση των απόψεων, η συνεχής ενημέρωση και η ποικιλία στο περιεχόμενο του προγράμματος. Πρωτοπόρο χαρακτηριστικό, που θα λέγαμε πως συναντάται πολύ μετέπειτα, είναι η συνεχής 26

28 κατάρτιση του προσωπικού του ραδιοσταθμού. Πραγματοποιήθηκε μία μεγάλη συμφωνία και έτσι η εκπαίδευση των παραγωγών, συντακτών ειδήσεων, εκφωνητών και άλλων ειδικοτήτων, γίνεται σε συνεργασία με το BBC World. Σε αυτήν την περίοδο οι ιδιωτικοί σταθμοί δεν έχουν εδραιωθεί στο χώρο και έτσι προσπαθούν να διαμορφώσουν μία ταυτότητα ιδιαιτέρως χαρακτηριστική για τον καθένα. Τα ηχητικά σήματα τόσο του ίδιου του σταθμού όσο και των επιμέρους εκπομπών του, συμβάλλουν σημαντικά προκειμένου να αναγνωρίζεται εύκολα. Τα πρότυπα διαμόρφωσης των ζωνών μετάδοσης είναι κοινά και έτσι αυτήν την περίοδο έχουμε δύο ζώνες προγραμμάτων. Η πρώτη ζώνη είναι η πρωινήμεσημβρινή, όπου διεξάγονται κύρια εκπομπές με πολιτικό και ενημερωτικό περιεχόμενο, με σκοπό να πληροφορήσουν το ακροατήριο για τις εξελίξεις των καθημερινών γεγονότων. Η δεύτερη ζώνη είναι η απογευματινή-βραδινή, με κυρίαρχες τις μουσικές εκπομπές αλλά και εκπομπές με πολιτισμικό περιεχόμενο. Να σημειωθεί ότι κάθε μία από τις δύο ζώνες που προαναφέρθηκαν, χωρίζονταν σε τρίωρες επιμέρους ζώνες. Το Σαββατοκύριακο ακολουθείται ένα διαφορετικό ραδιοφωνικό ύφος. Οι εκπομπές διασκέδασης-ψυχαγωγίας αλλά και οι αθλητικές εκπομπές αποτελούν τα κυρίαρχα είδη για αυτές τις δύο πιο «χαλαρές» ημέρες της εβδομάδας. Καθώς η ενημέρωση είναι ένα είδος που κυριαρχεί αυτήν την εποχή σε καθημερινή βάση, καθιερώνεται και στους ιδιωτικούς σταθμούς (προϋπήρχε στους κρατικούς) η δυάδα των ραδιοφωνικών παραγωγών. Κατ αυτόν τον τρόπο επιτυγχάνεται τόσο η πληρέστερη ενημέρωση, όσο και ένας εποικοδομητικός διάλογος και σχολιασμός εντός του χώρου διεξαγωγής της εκπομπής. Στους μουσικούς ραδιοσταθμούς από την άλλη πλευρά, βλέπουμε την εμφάνιση των dj s, οι οποίοι πραγματοποιούν μουσικές εκπομπές με έναν νέο τρόπο παρουσίασης. Έτσι εισάγουν περισσότερα είδη μουσικής του εξωτερικού, πάντοτε όμως τροποποιημένα στα ελληνικά δεδομένα. Τέλος, ένα χαρακτηριστικό που έχει υιοθετηθεί από τους πειρατικούς μουσικούς σταθμούς του παρελθόντος, είναι και η τηλεφωνική επικοινωνία με το κοινό. Οι ραδιοφωνικοί παραγωγοί, με την άμεση επαφή που έχουν με το ακροατήριό τους, καταφέρνουν να διαδραματίσουν έναν ιδιαίτερο ρόλο και να αποτελέσουν αναπόσπαστο στοιχείο για την επιτυχία ενός ραδιοφωνικού σταθμού (Μπαρμπούτης, Κλώντζας,2001). 4.2 Δεύτερη περίοδος: Η δεκαετία του 90 27