Οι γυναίκες της επιστήµης

Transcript

1 Το Βήµα 14/03/2004 Οι γυναίκες της επιστήµης Κάθε χρόνο χίλια µέλη της διεθνούς επιστηµονικής κοινότητας προτείνουν τις υποψήφιες από κάθε περιοχή και η εδρεύουσα στο Παρίσι κριτική επιτροπή, που αποτελείται από καθηγητές πανεπιστηµίου, επιλέγει τις νικήτριες. Από την έναρξη του προγράµµατος «Για τις γυναίκες στην Επιστήµη» ως σήµερα έχουν βραβευθεί 91 γυναίκες επιστήµονες από 45 διαφορετικές χώρες ΣΠ. ΦΡΑΓΚΟΣ ΠΑΡΙΣΙ, ΜΑΡΤΙΟΣ Βλέποντας κάποιος τις γυναίκες που είχαν συγκεντρωθεί την Πέµπτη το απόγευµα στη µεγάλη αίθουσα του κτιρίου της UNESCO στο Παρίσι, θα µπορούσε εύκολα να συµπεράνει ότι ο χώρος των επιστηµών γυναικοκρατείται. Εκατοντάδες γυναίκες - µέλη ακαδηµιών, πανεπιστηµιακών ιδρυµάτων, ερευνητικών κέντρων, εκπρόσωποι της πολιτικής, επιχειρηµατικής και κοινωνικής ζωής της γαλλικής πρωτεύουσας - παραβρέθηκαν στην απονοµή των εφετινών βραβείων του προγράµµατος «Για τις γυναίκες στην Επιστήµη» που τελεί υπό την αιγίδα της UNESCO και χρηµατοδοτείται από τη L' Oréal. Πρόκειται για ένα πρόγραµµα που επιβραβεύει µε ένα µεγάλο χρηµατικό ποσό κάθε χρόνο τις προσπάθειες πέντε γυναικών - µιας από κάθε ήπειρο - στον χώρο της έρευνας και των επιστηµών. Παράλληλα, µέσω του προγράµµατος αυτού, χορηγούνται κάθε χρόνο 15 υποτροφίες σε ισάριθµες γυναίκες που πραγµατοποιούν έρευνα σε διδακτορικό επίπεδο. Με την κάλυψη µιας επιστηµονικής επιτροπής που περιλαµβάνει µερικά από τα πιο γνωστά ονόµατα στον χώρο των βιοεπιστηµών, ο θεσµός «Για τις γυναίκες στην Επιστήµη» είναι πράγµατι µια αξιέπαινη προσπάθεια για την προβολή και τη στήριξη του έργου γυναικών επιστηµόνων από κάθε γωνιά του πλανήτη µας, οι οποίες εργάζονται συχνά υπό αντίξοες συνθήκες για να συνεισφέρουν µε τον τρόπο τους στην έρευνα αιχµής. Ταυτόχρονα ο θεσµός αυτός µάς θυµίζει µια µεγάλη αλήθεια: ότι η εκπροσώπηση των γυναικών στην επιστήµη είναι ακόµη πολύ χαµηλή σε διεθνές επίπεδο και ότι οι 1

2 γυναίκες χρειάζονται περισσότερα κίνητρα και µεγαλύτερη βοήθεια για να ξεπεράσουν τα εµπόδια που ορθώνονται µπροστά τους. Για ποιο λόγο οι γυναίκες είναι λιγότερες από τους άνδρες στον χώρο των επιστηµών; Έχετε σκεφτεί άραγε γιατί υπάρχουν λιγότερες ερευνήτριες Μοριακής Βιολογίας σε σχέση µε τους άνδρες συναδέλφους τους, τη στιγµή που από τα αµερικανικά και τα ευρωπαϊκά πανεπιστήµια αποφοιτούν κάθε χρόνο περισσότερες γυναίκες από άνδρες; Στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης µόνο οι τέσσερις στους δέκα αποφοίτους του κλάδου των θετικών επιστηµών είναι γυναίκες. Στην Ιαπωνία το ποσοστό πέφτει στο 25% ενώ στις Ηνωµένες Πολιτείες είναι ακόµη µικρότερο. Σύµφωνα µε περυσινά στοιχεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, αν και οι γυναίκες αντιπροσωπεύουν το 40% των επιστηµόνων που είναι κάτοχοι διδακτορικού διπλώµατος, εκπροσωπούν µόνο το 30% των ερευνητών σε δηµόσια ιδρύµατα και σε πανεπιστήµια και µόνο το 15% των ερευνητών που απασχολούνται στον ιδιωτικό τοµέα. Έκθεση του Royal Institute που έγινε για λογαριασµό της βρετανικής κυβέρνησης αναφέρει ότι η χαµηλή εκπροσώπηση γυναικών σε ερευνητικά κέντρα και πανεπιστήµια αποτελεί ένα συνηθισµένο γεγονός σε όλες τις χώρες του κόσµου, ενώ λίγες είναι οι χώρες εκείνες που έχουν σπάσει το φράγµα µιας συµµετοχής µεγαλύτερης του 10%. Σύµφωνα µε µελέτη του Πανεπιστηµίου Princeton στις Ηνωµένες Πολιτείες, το ποσοστό των γυναικών που είναι µέλη της πανεπιστηµιακής κοινότητας των φυσικών επιστηµών και της µηχανολογίας αυξήθηκε από 8,4% σε 13,9% κατά τη δεκαετία , ενώ ο αριθµός των γυναικών που κατέχουν έδρα σε αυτά τα τµήµατα υπερδιπλασιάστηκε. Ωστόσο - και αυτό είναι το σηµαντικότερο - µόνο σε δύο τµήµατα του µεγάλου αυτού πανεπιστηµίου η γυναικεία εκπροσώπηση ξεπερνά το 20%. Σε ένα άλλο µεγάλο εκπαιδευτικό ίδρυµα των Ηνωµένων Πολιτειών, στο Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Μασαχουσέτης (MIT), παρατηρούνται αδικίες και ανισότητες σε βάρος των γυναικών όσον αφορά τις απολαβές, τα διδακτικά καθήκοντα, τα κίνητρα, τα βραβεία και τις διακρίσεις. Αυτό προκύπτει από µελέτη που συντάχθηκε από το ίδιο το πανεπιστήµιο. Προκειµένου να εξαλειφθεί αυτή η ανισορροπία καταβάλλονται διάφορες προσπάθειες σε διεθνές επίπεδο τόσο από την πλευρά των κυβερνήσεων και της βιοµηχανίας, όσο και από την πλευρά των ίδιων των γυναικών. Πέρα από την επιβράβευση ατοµικών προσπαθειών - όπως συµβαίνει µε το πρόγραµµα «Για τις 2

3 γυναίκες στην Επιστήµη» - πρέπει να ληφθούν µέτρα για την προσέλκυση περισσότερων γυναικών στις θετικές επιστήµες και για την παραµονή τους εκεί. Πολλές γυναίκες συναντούν δυσκολίες όταν πρέπει να διακόψουν µια ερευνητική καριέρα για να κάνουν παιδιά. Όταν επιστρέφουν στο εργαστήριο ή στην ακαδηµαϊκή κοινότητα ύστερα από µερικούς µήνες ή µερικά χρόνια διαπιστώνουν ότι έχουν µείνει πίσω σε σχέση µε τους άνδρες συναδέλφους τους. Χρειάζεται λοιπόν πρόνοια για τις γυναίκες αυτές, αλλά αυτή είναι η µία πτυχή του προβλήµατος. H άλλη - και ίσως η σηµαντικότερη - είναι η πεπαλαιωµένη αντίληψη ότι οι θετικές επιστήµες είναι για τους άνδρες. Μια αντίληψη που έχει αρχίσει να ξεπερνιέται, αλλά υπάρχει ακόµη σε πολλές κοινωνίες - και δεν αναφερόµαστε µόνο στις δυτικές - και στο εκπαιδευτικό σύστηµα χωρών του αναπτυσσόµενου κόσµου, που δηµιουργεί προκαθορισµένους ρόλους στους µαθητές και στις µαθήτριες των σχολείων από τις µικρές κιόλας τάξεις. Το πρόγραµµα «Για τις γυναίκες στην Επιστήµη» είναι το αποτέλεσµα της συνεργασίας ενός διεθνούς οργανισµού όπως η UNESCO, η οποία από την ίδρυσή της το 1945 προωθεί την εκπαίδευση, τις επιστήµες και τον πολιτισµό στο πλαίσιο του Οργανισµού Ηνωµένων Εθνών, και της L' Oréal, της πιο µεγάλης εταιρείας καλλυντικών παγκοσµίως που ασχολείται και αυτή µε τον τρόπο της µε τη βελτίωση της ποιότητας της ζωής όλων των γυναικών του κόσµου. Το πρόγραµµα ξεκίνησε το 1998 και κάθε χρόνο βραβεύει πέντε γυναίκες επιστήµονες που έχουν διακριθεί για το έργο τους. Βραβεύεται µία γυναίκα από κάθε γεωγραφική περιοχή του πλανήτη µας: Ευρώπη, Ασία, Αφρική, Βόρεια Αµερική, Λατινική Αµερική. Όπως µας εξηγεί ο καθηγητής Κριστιάν ντε Ντυβ (βραβείο Νοµπέλ Ιατρικής 1974), ο οποίος είναι επικεφαλής του προγράµµατος, «διαθέτοντας ένα βραβείο για κάθε ήπειρο έχουµε τη δυνατότητα να βραβεύουµε γυναίκες που εργάζονται σε εξαιρετικά ποικίλες συνθήκες εργασίας». Το βραβείο συνοδεύεται από χρηµατικό έπαθλο δολαρίων για κάθε µία από τις τιµηθείσες κάθε χρονιά. H δεύτερη πλευρά του προγράµµατος αφορά τη χορήγηση 15 υποτροφιών κάθε χρόνο. Από κάθε γεωγραφική περιοχή επιλέγονται τρεις υπότροφοι και λαµβάνουν δολάρια η κάθε µία για να συνεχίσουν το ερευνητικό έργο τους. Από την έναρξη του προγράµµατος ως σήµερα έχουν βραβευθεί 91 γυναίκες επιστήµονες από 45 διαφορετικές χώρες. Κάθε χρόνο χίλια µέλη της διεθνούς επιστηµονικής κοινότητας προτείνουν τις υποψήφιες από κάθε περιοχή και η κριτική επιτροπή που αποτελείται από καθηγητές πανεπιστηµίου επιλέγει τις νικήτριες. Στην 3

4 εφετινή επιτροπή κρίσεως, εκτός από τον πρόεδρό της καθηγητή Ντε Ντυβ, µετέχει ως αντιπρόεδρος ο καθηγητής του Πανεπιστηµίου Rockfeller στις Ηνωµένες Πολιτείες Γκύντερ Μπλόµπελ (Νοµπέλ Ιατρικής, 1999), η καθηγήτρια του Yale Τζόαν Αργκετσίνγκερ-Στάιτς, ο καθηγητής του Πανεπιστηµίου της Γάνδης Μαρκ βαν Μόνταγκιου, πρωτοπόρος στη βιοτεχνολογία των φυτών, η καθηγήτρια Πασκάλ Κοσάρ, επικεφαλής της Μονάδας Βακτηριδιακής - Κυτταρικής Αλληλεπίδρασης στο Ινστιτούτο Pasteur του Παρισιού και πολλοί άλλοι διακεκριµένοι επιστήµονες. H επιλογή των υποτρόφων γίνεται από ειδική επιτροπή, πρόεδρος της οποίας ήταν εφέτος η καθηγήτρια Φρανσουάζ Ντιτερλέν, οµότιµη διευθύντρια του Εθνικού Κέντρου Επιστηµονικών Ερευνών της Γαλλίας (CNRS), µέσα από τις αιτήσεις που υποβάλλονται στην UNESCO. ΕΥΡΩΠΗ Κριστίν Πετί Ινστιτούτο Pasteur, Παρίσι H κυρία Πετί βραβεύεται για την αποσαφήνιση των γενετικών ανωµαλιών στην κληρονοµική κώφωση και σε άλλες δυσλειτουργίες των αισθητηρίων οργάνων. Είναι γνωστή διεθνώς για τη συµβολή της στην κατανόηση της γενετικής βάσης των δυσλειτουργιών των αισθητηρίων οργάνων. Έχει αναλύσει τις µοριακές βάσεις πολλών εξελικτικών και λειτουργικών διαδικασιών του κοχλία, του αισθητήριου οργάνου της ακοής, και αναγνώρισε τα γονίδια που εµπλέκονται στην αισθητηριακή δυσλειτουργία της κώφωσης. Χάρη στο έργο της γνωρίζουµε ότι στο 80% των περιπτώσεων η εκ γενετής κώφωση έχει γενετική προέλευση. H κυρία Πετί 4

5 αναγνώρισε επίσης τα γονίδια που ευθύνονται για το σύνδροµο του Kallman, τη µοναδική κληρονοµική ασθένεια του ανθρώπου που προκαλεί την απώλεια της όσφρησης. H κυρία Πετί είναι επικεφαλής της µονάδας Αισθητηριακών Ελλειµµάτων στο Ινστιτούτο Pasteur και κατέχει την έδρα Γενετικής και Κυτταρικής Φυσιολογίας στο Κολέγιο της Γαλλίας (College de France). Είναι µέλος της Γαλλικής Ακαδηµίας Επιστηµών. ΒΟΡΕΙΑ AMEPIKH Φιλίπα Μάρακ Ιατρικό Ινστιτούτο Howard Hughes, Ντένβερ, Κολοράντο H κυρία Μάρακ βραβεύεται για την αποκρυπτογράφηση της λειτουργίας των λεµφοκυττάρων T στην ανοσία και για την ανακάλυψη των υπεραντιγόνων. Είναι διεθνώς γνωστή για τις µελέτες της στα κύτταρα T που βοηθούν τον οργανισµό να αµύνεται στις ασθένειες αλλά την ίδια στιγµή µπορούν να προκαλέσουν βλάβες µε την ενεργοποίηση αυτοάνοσων νοσηµάτων, όπως η ρευµατοειδής αρθρίτιδα, την απόρριψη µοσχευµάτων ή την πρόκληση αλλεργιών. Μαζί µε τον σύζυγό της, ανοσολόγο Τζον Κάπλερ, βρήκαν τον τρόπο µε τον οποίο τα κύτταρα T αντιλαµβάνονται ότι ο οργανισµός έχει δεχθεί επίθεση, ενώ οι έρευνές της στα κύτταρα µνήµης, που επιβιώνουν µετά τη µόλυνση και γίνονται τµήµα της ασπίδας που εµποδίζει τον οργανισµό να µολυνθεί ξανά, συνέβαλαν στην εξέλιξη πιο δραστικών εµβολίων. Είναι επίσης γνωστή για την ανακάλυψη των υπεραντιγόνων - δηλαδή τοξινών που παράγονται από µικροοργανισµούς, όπως ο σταφυλόκοκκος, που διεγείρουν µεγάλο αριθµό κυττάρων T, προκαλώντας έντονα συµπτώµατα, όπως τροφικές δηλητηριάσεις ή τοξικό σοκ. H κυρία Μάρακ είναι αυτή την εποχή πρόεδρος της ιεθνούς Ένωσης Ανοσολογικών Εταιρειών. 5

6 ΑΦΡΙΚΗ Τζένιφερ Τόµσον Καθηγήτρια Μοριακής Βιολογίας, Πανεπιστήµιο του Κέιπ Τάουν, Νότια Αφρική H κυρία Τόµσον ασχολείται µε τα γενετικά τροποποιηµένα φυτά, µε στόχο τη βελτίωση της αγροτικής παραγωγικότητας και την ποιότητα της τροφής στις µαστιζόµενες από την πείνα χώρες. Ένα καλαµπόκι ανθεκτικό στις προσβολές από παράσιτα και νόσους είναι ο στόχος της ερευνητικής οµάδας της κυρίας Τόµσον, η οποία έχει αναπτύξει µια πειραµατική ποικιλία ενός γενετικά µεταλλαγµένου καλαµποκιού, το οπoίο είναι ανθεκτικό στον ιό Maize Streak. Ο ιός αυτός καταστρέφει σε ορισµένες περιοχές της Αφρικής τα καλαµπόκια, που αποτελούν βασική τροφή ανθρώπων και ζώων. Τελευταία η κυρία Τόµσον εργάζεται σε ένα πρόγραµµα για τη δηµιουργία γενετικά τροποποιηµένων δηµητριακών, ανθεκτικών στην ξηρασία και στην υψηλή περιεκτικότητα του νερού σε αλάτι. Τα ανθεκτικά γονίδια προέρχονται από το φυτό xerophyta viscosa, το οποίο ευδοκιµεί στη Νότια Αφρική. H κυρία Τόµσον πιστεύει ότι η «κατασκευή» ποικιλιών ανθεκτικών στην ξηρασία θα βοηθήσει στην επίλυση του επισιτιστικού προβλήµατος στην Αφρική. ΑΣΙΑ Νάνσι Ιπ 6

7 Καθηγήτρια Μοριακής Νευροβιολογίας, Πανεπιστήµιο Επιστηµών και Τεχνολογιών, Χονγκ Κονγκ H κυρία Ιπ βραβεύεται για τις ανακαλύψεις της στον µοριακό έλεγχο της ανάπτυξης, της διαφοροποίησης και του σχηµατισµού της σύναψης στο νευρικό σύστηµα. Έχει αναγνωρίσει ορισµένους νέους νευροτροφικούς παράγοντες και έχει καταδείξει τον τρόπο µε τον οποίον οι τελευταίοι ενεργοποιούν συγκεκριµένα µόρια-υποδοχείς στα νευρικά κύτταρα και επηρεάζουν τη διαφοροποίηση και τη διατήρηση των νευροτροφικών παραγόντων κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης του εγκεφάλου. Οι µελέτες της οδήγησαν στην αναγνώριση των νευροτροφικών παραγόντων ως πιθανών µέσων για τη θεραπεία νευροεκφυλιστικών ανωµαλιών, όπως η νόσος του Αλτσχάιµερ και η νόσος του Πάρκινσον. H έρευνά της έχει συµβάλει στην καλύτερη κατανόηση του σχηµατισµού σύναψης, δηλαδή του σηµείου επικοινωνίας των νευρικών κυττάρων. H έρευνά της για την αναγνώριση νέων µορίων που παίζουν ρόλο στους νευροµυϊκούς συνδέσµους ενδέχεται να δώσει σηµαντικές πληροφορίες για τη θεραπεία νευροµυϊκών ανωµαλιών. ΛΑΤΙΝΙΚΗ AMEPIKH Λουσία Μεντόνσα Πρεβιάτο Ινστιτούτο Βιοφυσικής, Οµοσπονδιακό Πανεπιστήµιο Ρίου Ιανέιρου, Βραζιλία Το επιστηµονικό έργο της κυρίας Μεντόνσα Πρεβιάτο επικεντρώνεται στη µελέτη της κυτταρικής επιφάνειας του πρωτοζωικού παρασίτου trypanosoma cruzi, το οποίο ευθύνεται για τη νόσο του Chagas στους ανθρώπους. H νόσος αυτή είναι ενδηµική στη Λατινική Αµερική και έχει προσβάλει εκατοµµύρια ανθρώπους. Στους ανθρώπους µεταδίδεται µέσω εντόµων που τρέφονται µε αίµα και στη χρόνια µορφή της προκαλεί ανεπανόρθωτες βλάβες στην καρδιά και στο πεπτικό σύστηµα. Εµβόλιο δεν υπάρχει και τα υπάρχοντα φάρµακα προκαλούν σοβαρές παρενέργειες. H κυρία 7

8 Μεντόνσα Πρεβιάτο ασχολείται µε τη γλυκοβιολογία - τη µελέτη των πολύπλοκων σακχάρων που ενώνονται µε άλλα µόρια, όπως οι πρωτεΐνες. Το έργο της επικεντρώνεται στον τρόπο µε τον οποίον αλληλεπιδρά το εν λόγω παράσιτο µε την επιφάνεια του κυττάρου που προσβάλλει και στόχος της είναι να εµποδίσει το παράσιτο να διασπάσει το κύτταρο και να εισχωρήσει στην κυκλοφορία του αίµατος 8