6+1 Ασκήσεις Ουτοπίας

Transcript

1 6+1 Ασκήσεις Ουτοπίας Τι θα γινόταν, αν στοχεύαμε ψηλά; Γιατί δεν ονειρευόμαστε πια; Πώς αλλιώς μπορούμε να λύσουμε ένα πρόβλημα; Ας συνεργαστούμε για να προσεγγίσουμε όχι το γράμμα, αλλά το πνεύμα, την ουσία της Ουτοπίας! Στο κείμενο «Χαρτογραφώντας την Ουτοπία» και στα συνοδευτικά «Τετράδια εργασίας» θα βρούμε, συνυφασμένα στον ιστό τους, ερεθίσματα και προτάσεις για διάφορες εκπαιδευτικές δραστηριότητες και διαδικασίες: προετοιμασίας, περαιτέρω διερεύνησης, εμπέδωσης ή επέκτασης, ατομικές ή ομαδικές, απλές και πιο σύνθετες, σύντομες ή μεγαλύτερες σε διάρκεια, εντός και εκτός τάξης, σε σύνδεση με το Αναλυτικό Πρόγραμμα του σχολείου αλλά και πιο ελεύθερες Στα χέρια μας αυτοί οι σπόροι μπορούν να δώσουν πολλούς και ποικίλους καρπούς, αφού προσαρμοστούν στις ανάγκες και τα ενδιαφέροντα της δικής μας σχολικής ομάδας και στα υπόλοιπα δεδομένα του έργου μας. Οι «ασκήσεις» που ακολουθούν προσφέρουν λοιπόν μόνο ένα γενικό πλαίσιο και κάποιες ενδεικτικές κατευθύνσεις, για αρχή, σύμφωνα με το πνεύμα της Ουτοπίας, φυσικά. Εμείς, εκπαιδευτικοί και μαθητές, θα τις επεξεργαστούμε, θα αναζητήσουμε μία ή περισσότερες «λύσεις» τους και, κυρίως, θα επινοήσουμε και θα καταπιαστούμε με τις δικές μας, πρωτότυπες ασκήσεις Ουτοπίας. Συνταγές για μια ιδανική πόλη Άραγε ποια είναι τα απαραίτητα συστατικά μιας ιδανικής, ή έστω καλής, πόλης, όπου θα θέλαμε να ζούμε; Βάζουμε την κρίση αλλά και τη φαντασία μας να δουλέψουν και συνεργαζόμαστε για να τα προσδιορίσουμε. Τα καταγράφουμε σε έναν κατάλογο, προσπαθώντας να είναι όσο πιο περιεκτικός γίνεται. Στη συνέχεια εξετάζουμε προσεκτικά τα περιεχόμενά του. Ταιριάζουν μεταξύ τους ή κάποια αλληλοαποκλείονται (π.χ. αραιή δόμηση # μετακίνηση με τα πόδια παντού); Το άθροισμά τους θα μας έδινε πραγματικά μια ιδανική/καλή πόλη ή κάτι σημαντικό μας έχει διαφύγει; Κάνουμε συμπληρώσεις και διορθώσεις και εξετάζουμε ξανά τον κατάλογο. Τα βασικά «δομικά υλικά» της πόλης μας μπορούν να μεταφραστούν σε πράξη ή αποτελούν αφηρημένες, ασαφείς έννοιες (π.χ. καθαριότητα); Επιχειρούμε να τα αντικαταστήσουμε με πιο «χειροπιαστά» στοιχεία. Μήπως πολλά από αυτά στηρίζονται σε κάποιες συγκεκριμένες προϋποθέσεις, που πρέπει επίσης να προσθέσουμε στα συστατικά της πόλης μας; Τι χρειάζεται για να εξασφαλιστούν, με τη σειρά τους, αυτές (π.χ. καθαρή ατμόσφαιρα λιγότερα αυτοκίνητα οργανωμένο δίκτυο δημόσιων συγκοινωνιών); Επεξεργαζόμαστε και μελετάμε προσεκτικά τον κατάλογο. Ποια στοιχεία που αρχικά δεν φανταζόμασταν μάς αποκαλύπτονται τώρα και πόσο σημαντικά είναι; Μπορούν όλα τα περιεχόμενά του να συνυπάρξουν ή εντοπίζουμε αντιφάσεις και ασυμφωνίες μεταξύ τους; Συζητούμε και διαπραγματευόμαστε, αναζητώντας λύση στα προβλήματα που προκύπτουν, ώστε να καταλήξουμε σε έναν πληρέστερο και ταυτόχρονα «ρεαλιστικό» κατάλογο. Πόσο μας ικανοποιεί η νέα του μορφή; Τα τελικά στοιχεία του μας εκφράζουν ή αποτελούν λύσεις «ανάγκης»; Τι θα σήμαιναν αυτές και πόσο θα «συμβίβαζαν» την ιδανική-

2 κατά το δυνατόν καλύτερη πόλη μας; Τελικά υπάρχει συνταγή για την ιδανική πόλη; Ιδανική πόλη ιδανική ζωή; Αν εμβαθύνουμε στις διάφορες προτάσεις, πολεοδόμων και άλλων, ειδικών και μη, για μια ιδανική-καλή πόλη διαχρονικά, υλοποιημένες ή όχι, θα διακρίνουμε πολλές φορές πίσω τους την ελπίδα, αν όχι πεποίθηση, ότι τα καλύτερα κτίρια, οι χώροι και οι πόλεις μπορούν να μας εξασφαλίσουν μια καλύτερη ζωή. Άραγε αυτό ισχύει; Eπιλέγουμε μία ή περισσότερες από τις γνωστές προτάσεις στην ιστορία των πολεοδομικών ουτοπιών ή κάποια παραδείγματα πιο κοντά στη δική μας πραγματικότητα, που μπορεί να είναι και σχέδια ή επεμβάσεις μικρότερης κλίμακας και χαμηλότερων αξιώσεων. Ας διερευνήσουμε αν η συνολική πρόταση και οι επιμέρους παράμετροί της κατάφεραν να επηρεάσουν θετικά τη ζωή των ανθρώπων, εφόσον υλοποιήθηκαν, ή αν θα μπορούσαν να το κάνουν, στην περίπτωση που έμειναν «στα χαρτιά». Σε ποιον βαθμό και με ποιους τρόπους; Πόσο εύκολες είναι τέτοιες αλλαγές; Μήπως κάποια πρόταση βασίζεται σε προϋποθέσεις που είναι δύσκολο ή και αμφίβολο αν μπορούν να εξασφαλιστούν; Μήπως η εφαρμογή των παραμέτρων της σημαίνει ταυτόχρονα και σημαντικές «παράπλευρες απώλειες» για την ποιότητα ζωής των ανθρώπων; Αν πρόκειται για υλοποιημένη πρόταση, τι έχει αποδείξει στην πράξη η σχετική εμπειρία; Άραγε ποια ήταν μακροπρόθεσμα η τύχη κάποιων σημαντικών ουτοπικών πολεοδομικών παρεμβάσεων του παρελθόντος και ποιος ευθύνεται γι αυτήν; Ευκαιρία να εξετάσουμε επίσης αν οι επιδιωκόμενες θετικές επιπτώσεις τέτοιων σχεδίων μπορούν να έχουν διάρκεια στον χρόνο. Mήπως κάποτε τα «ιδανικά» κτίρια, οι χώροι και οι πόλεις δημιουργούν τελικά μεγαλύτερα και σημαντικότερα προβλήματα απ αυτά που προσπαθούν να αντιμετωπίσουν; Πώς μπορεί να αποφευχθεί κάτι τέτοιο; Σημαντικά ερωτήματα παραμένουν ανοιχτά, περιμένοντας τις δικές μας απαντήσεις... Επιτόπια έρευνα στην Ουτοπία! Οι περισσότεροι θα συμφωνούσαν ότι η σύγχρονη Αθήνα απέχει πολύ από την ιδανική πόλη. Κι όμως, πίσω από τη νεοελληνική πρωτεύουσα κρύβεται και μια πόλη-ιδέα, η εξιδανικευμένη εικόνα ενός τόπου με πλούσια κληρονομιά, που εξακολουθεί να συμβολίζει μερικές από τις υψηλότερες ιδέες και αξίες του παγκόσμιου πολιτισμού. Θα ήταν ενδιαφέρον να μελετήσουμε την «ουτοπία» της Αθήνας στον χρόνο και τον χώρο. Αναζητούμε διαφορετικές εκφάνσεις της, από την αρχιτεκτονική στα έργα της λογοτεχνίας και της τέχνης και ως την καθημερινή μας γλώσσα και ζωή. Ποια είναι τα βασικά χαρακτηριστικά της, χάρη στα οποία δημιουργήθηκε; Εξετάζουμε αν αποτελούν και συστατικά μιας ιδανικής, για μας, πόλης. Σε ποια περίοδο της ιστορίας της οφείλεται κυρίως ο μύθος της Αθήνας; Πότε κατασκευάστηκε και τι σκοπούς εξυπηρέτησε; Πόσο μακριά από τα όριά της διαδόθηκε και πόσο απέχει από την πραγματικότητα; Τι μένει απ αυτόν σήμερα; Μπορεί κάποιες φορές ο μύθος της πόλης να λειτουργεί σε βάρος της πραγματικής πόλης; Μήπως δίπλα στην ουτοπία της Αθήνας φωλιάζει κάποτε και μια δυστοπία και ποια είναι η σχέση ανάμεσά τους; Όσοι δεν ζούμε στο «κλεινόν άστυ» μπορούμε να

3 ερευνήσουμε αν και η δική μας πόλη ή περιοχή έχει τη δική της, παλιά ή νεότερη, «ουτοπία». Σε ποιον βαθμό η χώρα μας με τον πολιτισμό της έχει υπάρξει τόπος της Ουτοπίας και ποιες είναι οι συνέπειες αυτής της ιδανικής ταυτότητας; Αλήθεια, πώς θα μπορούσε ό,τι διατηρείται από αυτή να λειτουργήσει θετικά για τη σύγχρονη Ελλάδα; Θα μπορούσε άραγε αυτή η ταυτότητα να «ανανεωθεί» στο μέλλον; Μελετώντας, ανακαλύπτουμε κι άλλα θέματα για έρευνα Από την Ουτοπία των «Άλλων» στην Ουτοπία όλων(;) Αν για τους περισσότερους από εμάς η σύγχρονη Αθήνα και οι άλλες νεοελληνικές πόλεις απέχουν πολύ από την ιδανική πόλη και συχνά μας κάνουν τον βίο αβίωτο, άραγε ισχύει το ίδιο και για τους κάθε είδους «ξένους» τους; Αφού προβληματιστούμε εμείς σχετικά με τις βασικές αδυναμίες και τα προβλήματα της δικής μας πόλης, μπορούμε να οργανώσουμε μια μικρή δημοσιογραφική έρευνα. Ετοιμάζουμε ερωτηματολόγια ή παίρνουμε πιο ελεύθερες συνεντεύξεις από διαφορετικούς επισκέπτες και φιλοξενουμένους της, ξεκινώντας από τους κλασικούς τουρίστες από το εξωτερικό. Αν υπάρχει η δυνατότητα, θα ήταν ενδιαφέρον να εξετάσουμε επίσης πώς βλέπουν την πόλη μας τυχόν ξένοι μετανάστες και πρόσφυγες, άστεγοι και άλλοι περιθωριοποιημένοι κάτοικοι και χρήστες της, μόνιμοι ή προσωρινοί, καθώς και τα άτομα με αναπηρία, οι ηλικιωμένοι, οι οικογένειες με μικρά παιδιά και άλλες κατηγορίες πολιτών με ιδιαίτερες ανάγκες. Επιχειρούμε να συγκρίνουμε τις διάφορες οπτικές γωνίες με τη δική μας και μεταξύ τους. Πόσο αντικειμενική είναι η ματιά των Άλλων της πόλης και ποια στοιχεία την επηρεάζουν; Μήπως εκείνοι διακρίνουν και θετικές ή άλλες όψεις της, που εμάς μας διαφεύγουν; Η δική μας ματιά πόσο αντικειμενική μπορεί εξάλλου να είναι; Ας ερευνήσουμε πώς θα μπορούσαν να συγκεραστούν διαφορετικές ματιές, επιθυμίες και ανάγκες στην προσπάθεια για να γίνει η πόλη μας μια καλύτερη πόλη για όλους. Είναι και δική μας ευθύνη! Η Ουτοπία της διπλανής πόρτας Με την πρώτη ανάγνωση, η Ουτοπία δεν είναι παρά μια αφηρημένη, δυσνόητη έννοια, που λίγο μοιάζει να μας αφορά. Κι όμως, αποτυπώματα διαφορετικών όψεων, εκδοχών και ερμηνειών της, που συναντάμε γύρω μας καθημερινά, μαρτυρούν την κεντρική της θέση στη ζωή των ανθρώπων διαχρονικά. Ας συλλέξουμε σχετικό υλικό από τη δική μας καθημερινότητα: τις τηλεοπτικές διαφημίσεις και τους τίτλους των εφημερίδων, τα ράφια των σουπερμάρκετ και της κουζίνας μας, τις ταινίες του κινηματογράφου και τους στίχους των αγαπημένων μας τραγουδιών, τα παιχνίδια και τις «κοινότητες» του διαδικτύου, το πολιτιστικό και όχι μόνο γίγνεσθαι της πόλης, τα συνθήματα των δρόμων, τους λόγους και τα προγράμματα των πολιτικών, φυσικά, και άλλες, πιθανές και απίθανες, πηγές. Στη συνέχεια μελετούμε τα ευρήματά μας. Ποια έννοια της Ουτοπίας εντοπίζουμε στο καθένα; Πρόκειται για κάτι αόριστο ή για συγκεκριμένη εκδοχή ή όψη της; Σκέτη λέξη ή κάτι πιο ουσιαστικό; Ερμηνεία ή παρερμηνεία, χρήση ή κατάχρησή της; Ποιος είναι ο «δημιουργός» της και σε ποιους απευθύνεται; Τι σκοπούς εξυπηρετεί και τι συνέπειες έχει; Συνδέονται με κάποιους τρόπους τα δεδομένα που έχουμε συγκεντρώσει μεταξύ τους και σε τι συμπεράσματα

4 μάς οδηγούν το καθένα απ αυτά και όλα μαζί; Αν αναζητήσουμε ξανά σχετικό υλικό ύστερα από κάποιο διάστημα, τι ευρήματα θα έχουμε; Μπορεί τα δεδομένα μας να αλλάζουν συνεχώς κι εμείς ως ομάδα να μη συμφωνούμε στην επιλογή και την ερμηνεία τους, ωστόσο το κριτικό πνεύμα, η συνεργασία, η διαπραγμάτευση θα μας φέρουν σίγουρα πιο κοντά στην ουσία της Ουτοπίας. Aπό την Ουτοπία στην πράξη Συχνά παρεξηγημένη ως το αντίθετο σχεδόν της πραγματικότητας, η Ουτοπία ωστόσο συνήθως έχει ως αφετηρία της την κριτική θεώρηση κάποιας, περισσότερο ή λιγότερο «αντικειμενικής», πραγματικότητας ή ενός μέρους της. Στην πορεία ή στο τέρμα της, πάλι, βρίσκεται μια άλλη, επιθυμητή πραγματικότητα, μια εναλλακτική λύση, ένας καλύτερος κόσμος. Ας εξετάσουμε από πιο κοντά μία ή περισσότερες εκδοχές της Ουτοπίας, προσπαθώντας να «διαβάσουμε» και τη συγκεκριμένη, κάθε φορά, πραγματικότητα που κρύβεται πίσω τους. Για ποιο λόγο έγραψε ο Αριστοφάνης τους «Όρνιθες», σε ποιες ανάγκες προσπάθησε να ανταποκριθεί η Μπραζίλια ή τι οδήγησε στον Μάη του 68; Προσπαθούμε να γνωρίσουμε καλύτερα τους δημιουργούς και τους πρωταγωνιστές κάθε περίπτωσης και να κατανοήσουμε το πλαίσιο και τις συνθήκες μέσα στις οποίες δημιουργήθηκε. Εργαζόμαστε κριτικά αναζητώντας τα θετικά στοιχεία που προβάλλει, άμεσα ή έμμεσα, καθεμία αλλά και τα αρνητικά στα οποία ενδεχομένως τα αντιπαραθέτει. Κι όταν βρεθούμε μπροστά σε σκοτεινές πτυχές και αρνητικές εκδοχές της ίδιας της Ουτοπίας, ερευνούμε προσεκτικά ποια, αντικειμενική ή μη, πραγματικότητα με τους κινδύνους και τις ελλείψεις της μπορεί να βρίσκεται από πίσω τους. Μία απαιτητική άσκηση, απαραίτητη ωστόσο για να γνωρίσουμε καλύτερα όχι μόνο την Ουτοπία αλλά και την «πραγματικότητα» και τη μεταξύ τους σχέση. Ίσως και για να κάνουμε την Ουτοπία πραγματικότητα! Η τάξη μας, η Ουτοπία όλη! Ώρα να περάσουμε από τις ασκήσεις Ουτοπίας «επί χάρτου» στην πρακτική εξάσκηση! Ας προσπαθήσουμε να δημιουργήσουμε με τις δικές μας δυνάμεις τη δική μας, μοναδική μικρο-ουτοπία, στην τάξη μας. Ποια είναι η πραγματικότητα μέσα στην οποία λειτουργεί η μικρή μας κοινότητα; Τι μικρά και μεγαλύτερα προβλήματα αντιμετωπίζουμε καθημερινά και ποιες είναι οι αιτίες τους; Πώς είναι ο χώρος και ποια είναι τα άλλα «φυσικά» συστατικά του πλαισίου μέσα στο οποίο λειτουργούμε; Πώς είναι οι μεταξύ μας σχέσεις και τα άυλα συστατικά της κοινής μας ζωής; Πώς θα θέλαμε να είναι, ιδανικά, και τι θα σήμαινε αυτό στην πράξη; Τι περνάει από το χέρι μας να κάνουμε, ο καθένας ξεχωριστά και όλοι μαζί; Προβληματιζόμαστε και ονειρευόμαστε. Συνεργαζόμαστε και συζητάμε. Προσδιορίζουμε ανάγκες και διερευνούμε τα θέματα που προκύπτουν. Θέτουμε προτεραιότητες και στόχους, αναζητούμε μέσα, προτείνουμε λύσεις και σκεφτόμαστε εναλλακτικά. Σχεδιάζουμε, παίρνουμε μέτρα και υλοποιούμε, διαμορφώνοντας, για παράδειγμα, ένα «σύνταγμα» για την κοινότητά μας ή ένα σχέδιο δράσης. Συμπληρώνουμε, επεκτείνουμε και διορθώνουμε. Αναλαμβάνουμε ευθύνες, δοκιμάζουμε και αξιολογούμε τις

5 προσπάθειές μας, επανεξετάζουμε και διαμορφώνουμε καθημερινά, λίγο-λίγο, τη μικρή μας Ουτοπία. Θα είναι σίγουρα μια καλή αρχή