Periodontal treatment in children and adolescents

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Periodontal treatment in children and adolescents"

Transcript

1 Periodontal treatment in children and adolescents Α. Tsami 1 The presence of periodontal disease in children and especially in teenagers is frequent and the poor diagnosis or treatment has tremendous effects on the periodontium during adulthood. In children and especially in deciduous teeth, the development of gingivitis is slowly progressing and it occurs in a lower percentage of surfaces relatively to similar data of teenagers. This difference in the development of gingival inflammation is attributed to the differences in the cellular inflammatory response of the connective tissue and also on the difference of the microbial flora especially the absence of B. gingivalis and Black-pigmented Bacteroides. In teenagers, gingivitis is very often present with severe clinical symptoms since the hormonal effect is a strong parameter for the deterioration and increase of even the smallest sign of inflammation. This effect is demonstrated with a number of changes, decrease of the immune response of T-cells, increased dilatation and permeability of gingival capillaries, decrease of keratinization but mainly increase of Prevotella intermedia and consequently disturbance of the relative amounts of aerobic/anaerobic microbes. Furthermore gingivitis can be influenced by medication, and various situations, related to the patients by psychological and general health. Juvenile periodontitis, ulcerative necrotic gingivitis or periodontitis occur in a limited number of teen. These are diseases with specific aetiology and pathogenesis which are mainly attributed to the microbial parameter in combination with environmental factors. Genetic background of the host is of great importance. Early diagnosis and appropriate therapeutic approach prevent the harmful concewquence of the disease. Finally, mucogingival problems in children and teenagers are frequently found. The pathogenicity of these lesions is related to the biotype of the periodontium but also to various anatomic and acquired factors that affect the zone of keratinized gingiva. Treatment of these problems aims at the resolution of any inflammation present, and at the correction of the anatomy of the area, if needed, in order to maintain a stable and healthy condition untill the adult life. Key words: Periodontal therapy, periodontal management, children, adolescents Odontostomatological Progress 2009, 63 (1): DDS, Dr.Dent Department of Periodontology, School of Dentistry, National and Kapodistrian University of Athens, 2 Thivon Str., Goudi, Athens 94 ΟΔΟΝΤΟΣΤΟΜΑΤΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΟΔΟΣ 63 (1) 2009

2 Η περιοδοντική θεραπεία σε παιδιά και εφήβους Α. Τσάμη 1 Η παρουσία περιοδοντικών νόσων σε παιδιά και κυρίως σε εφήβους είναι συχνή και η πλημμελής διάγνωσή τους ή και η θεραπευτική αντιμετώπισή τους έχει σημαντικές επιπτώσεις στο περιοδόντιο κατά την ενήλικη ζωή. Στα παιδιά και ειδικότερα στα νεογιλά δόντια, η ανάπτυξη της ουλίτιδας πραγματοποιείται με βραδύτερο ρυθμό και διαπιστώνεται κλινικά σε μικρότερο ποσοστό επιφανειών, εν συγκρίσει με το τι συμβαίνει στους εφήβους. Η μικρότερη αυτή ευαισθησία στην ανάπτυξη της ουλικής φλεγμονής αποδίδεται στις διαφορές που υπάρχουν στη φλεγμονώδη κυτταρική αντίδραση του συνδετικού ιστού, αλλά και στη διαφορετικότητα της μικροβιακής χλωρίδας που αφορά κυρίως στην απουσία των στελεχών B. Gingivalis και Black-pigmented Bacteroides. Στους εφήβους η εκδήλωση της ουλίτιδας είναι πιο συχνή, με έντονη κλινική σημειολογία και συμπτωματολογία, αφού η επίδραση των ορμονών του φύλου αποτελεί ικανή παράμετρο για επιδείνωση ή και επέκταση, ακόμη και της «απειροελάχιστης» προϋπάρχουσας φλεγμονής των ουλικών ιστών. Η επίδραση αυτή εκδηλώνεται με την πρόκληση ενός συνόλου μεταβολών, που αφορούν στην καταστολή της αντιγονικής απάντησης των Τ-κυττάρων, την αυξημένη διαστολή και διαπερατότητα των τριχοειδών ουλικών αγγείων, την ελάττωση της κερατινοποίησης κυρίως, αλλά στην αύξηση των Prevotellα intermedia, με συνέπεια τη διαταραχή της αναλογίας αεροβίων/αναεροβίων μικροβίων. Παράλληλα, η εκδήλωση της ουλίτιδας στους εφήβους μπορεί να επηρεαστεί από τη λήψη φαρμάκων ή από διάφορες καταστάσεις που αφορούν στην ψυχοσωματική τους υγεία. Σε περιορισμένο ποσοστό εφήβων μπορεί επίσης να εντοπιστούν νόσοι, όπως η εφηβική περιοδοντίτιδα, αλλά και η νεκρωτική ελκώδης ουλίτιδα ή περιοδοντίτιδα. Πρόκειται για νόσους με ιδιαίτερη αιτιοπαθογένεια, η οποία αποδίδεται κυρίως στον μικροβιακό παράγοντα, σε συνδυασμό με περιβαλλοντικούς παράγοντες, και το γενετικό υπόβαθρο του ξενιστή. Οι νόσοι αυτές απαιτούν την έγκαιρη διάγνωση και την ενδελεχή θεραπευτική αντιμετώπιση, άλλως η επιβάρυνση των περιοδοντικών ιστών είναι μεγάλη και οι επιπτώσεις της εξέλιξής αυτών των νόσων πολλές φορές ιδιαίτερα επιβλαβής και μη αναστρέψιμες. Λέξεις ευρετηρίου: Περιοδοντική θεραπεία, παιδιά, έφηβοι Οδοντοστοματολογική Πρόοδος 2009, 63 (1): Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Eργαστήριο Περιοδοντολογίας, Οδοντιατρική Σχολή Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Θηβών 2, Γουδί Αθήνα ΟΔΟΝΤΟΣΤΟΜΑΤΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΟΔΟΣ 63 (1)

3 Α. ΤΣΑΜΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Είναι σαφές ότι η ανατολή των νεογιλών δοντιών και η απόπτωσή τους, η ανατολή των μονίμων δοντιών, αλλά και γενικότερα η διάπλαση του στοματογναθικού συστήματος αποτελεί μια συνεχώς εξελισσόμενη κατάσταση, η οποία συνδυάζεται και με μεταβολές που επισυμβαίνουν στους περιοδοντικούς ιστούς και χαρακτηρίζονται ως φυσιολογικές. 1-6 Οι μεταβολές αυτές, κατά κύριο λόγο, ολοκληρώνονται περίπου στο 16ο έτος ηλικίας κάθε ατόμου, συχνά όμως συμπίπτουν με την έναρξη, αλλά και την εγκατάσταση της περιοδοντικής νόσου, σε όποια μορφή και έκταση αυτή και αν παρατηρηθεί. 1,2,4,5,7 Σε αυτές τις περιπτώσεις, η παρουσία της περιοδοντικής νόσου μπορεί να έχει καθοριστικές συνέπειες στην ανάπτυξη των περιοδοντικών ιστών ή ακόμη, οι θεραπευτικές ενέργειες που απαιτούνται για την εξάλειψή της να περιορίζονται σημαντικά, αφού η ανάπτυξη των περιοδοντικών ιστών δεν έχει ολοκληρωθεί. Είναι πραγματικότητα και όχι μύθος ότι ο επιπολασμός των περιοδοντικών νόσων και ειδικότερα της απλής ουλίτιδας στην παιδική και κυρίως στην εφηβική ηλικία κυμαίνεται σε μεγάλα ποσοστά, και αυτό προκύπτει από τα δεδομένα επιδημιολογικών μελετών που έχουν γίνει τόσο σε παγκόσμιο επίπεδο όσο και στην Ελλάδα. Η διαπίστωση αυτή απαιτεί την εγρήγορση κάθε οδοντιάτρου, ώστε μετά από ενδελεχή κλινική εξέταση με τον περιοδοντικό ανιχνευτήρα, να διαγνώσει έγκαιρα την περιοδοντική νόσο που μπορεί να υπάρχει στην παιδική ή εφηβική ηλικία. 8 Είναι πραγματικότητα και όχι μύθος ότι η πλημμελής στοματική υγιεινή και η παρουσία της περιοδοντικής νόσου, κυρίως μετά την εφηβεία, μπορεί να επηρεάσει την περιοδοντική υγεία στην ενήλικο ζωή. Μελέτες που έχουν γίνει έχουν αναδείξει, χωρίς καμία επιφύλαξη, ότι η παραμονή υψηλών επιπέδων περιοδοντοπαθογόνων βακτηρίων Porphyromonas intermedia και Eikenella corrodens στη μικροβιακή χλωρίδα των εφήβων συνδυάζεται με αυξημένο ποσοστό εμφάνισης περιοδοντίτιδας μετά την ενηλικίωση, που χαρακτηρίζεται από αυξανόμενη απώλεια της κλινικής πρόσφυσης και αιμορραγική αντίδραση των ούλων κατά την ανίχνευση. 9 ΚΡΙΣΙΜΑ ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Η διάγνωση της περιοδοντικής νόσου πραγματοποιείται με την ίδια μεθοδολογία, αλλά και τα ίδια μέσα, στα παιδιά και τους εφήβους, όπως και στους ενηλίκους. Όμως πρέπει να δοθεί έμφαση στην ερμηνεία των ιδιαίτερων κλινικών και ακτινογραφικών χαρακτηριστικών, τα οποία αφορούν στην εξελισσόμενη παράλληλα φυσιολογική διάπλαση των περιοδοντικών ιστών, ώστε να αποφευχθεί η λανθασμένη διάγνωση. Το χρώμα των ούλων είναι ανοιχτό ρόδινο στην νεογιλή οδοντοφυΐα, γίνεται ελαφρώς κόκκινο στα σημεία ανατολής των μονίμων δοντιών και εν τέλει διαμορφώνεται ως ανοιχτό ρόδινο στη μόνιμη οδοντοφυΐα. Οι αλλαγές αυτές αποδίδονται στο βαθμό κερατινοποίησης και το πάχος του επιθηλίου, το βαθμό εναπόθεσης χρωστικών, κυρίως μελανίνης, αλλά αποδίδονται και στη μεταβολή της αγγειακής διήθησης που επισυμβαίνει με την ηλικία (αναλογία τριχοειδών αγγείων/ συνδετικού ιστού). 2-5 Συνεπώς, το χρώμα των ούλων, διαφοροποιούμενο ανάλογα με τα ατομικά χαρακτηριστικά κάθε ατόμου, αλλά και την αντικειμενικότητα του κάθε εξεταστή, απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή στην αξιολόγησή του, προκειμένου να αποτελέσει διαγνωστικό κριτήριο. Το στικτό των ούλων εμφανίζεται στην ηλικία των 3 χρόνων και η διάπλασή του ολοκληρώνεται περίπου το 10ο έτος και κυρίως στην 96 ΟΔΟΝΤΟΣΤΟΜΑΤΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΟΔΟΣ 63 (1) 2009

4 Η περιοδοντική θεραπεία σε παιδιά και έφηβους εφηβεία. 2,5 Αποτελεί κλινικό χαρακτηριστικό ιδιαίτερα εμφανές στα παρειακά ούλα, η απουσία του όμως δεν αποτελεί κριτήριο διάγνωσης πρώιμης φλεγμονής των ουλικών ιστών. Τα ελεύθερα και τα μεσοδόντια ούλα ως προς το σχήμα, το πάχος και το ύψος τους διαφοροποιούνται ανάλογα με το είδος της οδοντοφυΐας αλλά και το βαθμό ανατολής των δοντιών. Στην νεογιλή οδοντοφυΐα η επέκταση των ελευθέρων ούλων μέχρι τη μεγαλύτερη κυρτότητα της μύλης, η πλήρωση των μεσοδοντίων χώρων από τα μεσοδόντια ούλα και η θέση των σημείων επαφής των νεογιλών δοντιών πλησίον της μασητικής τους επιφάνειας είναι φυσιολογικά κλινικά χαρακτηριστικά που εξασφαλίζουν την προστασία των ουλικών ιστών από την πρόσκρουση των τροφών. 2,5,6 (εικ. 1). Στο στάδιο της ανατολής των μονίμων δοντιών, τα ελεύθερα και τα μεσοδόντια ούλα είναι κατ εξοχήν σκληρά, εξέρυθρα και λεπτά, συχνά ευάλωτα σε τραυματισμούς από την πρόσκρουση των τροφών και επιρρεπή στην εγκατάσταση φλεγμονής εξ αιτίας της κατακράτησης της οδοντικής πλάκας. Η τελική διαμόρφωσή τους ταυτίζεται με την πλήρη ανατολή των δοντιών, ενώ είναι χαρακτηριστική η πάχυνσή τους και το ημισεληνοειδές σχήμα τους. 2-4 (εικ. 2). Ασφαλώς, όλα τα προαναφερθέντα δεν αποτυπώνουν παθολογικές μεταβολές, όπως οίδημα και σαφώς, δεν αποτελούν κριτήριο διάγνωσης πρώιμης φλεγμονής των ουλικών ιστών. Η διάπλαση της ζώνης των προσπεφυκότων ούλων αρχίζει το 4ο έτος ηλικίας και με ταχύ ρυθμό ολοκληρώνεται περίπου στο 16ο, διαμορφώνοντας εύρος που ποικίλλει από άτομο σε άτομο, αλλά και από περιοχή σε περιοχή, συνήθως μεγαλύτερο στην άνω γνάθο και μικρότερο στην περιοχή των κυνοδόντων και πρώτων προγομφίων της κάτω γνάθου. Ανατομικοί αλλά και επίκτητοι παράγοντες μπορούν να επηρεάσουν, σε άλλοτε άλλο βαθμό, το ρυθμό Εικόνα 1. Στη νεογιλή οδοντοφυΐα είναι χαρακτηριστική η επέκταση των ελευθέρων ούλων μέχρι τη μεγαλύτερη κυρτότητα της μύλης, η πληρότητα των μεσοδοντίων χώρων από τα μεσοδόντια ούλα και η θέση των σημείων επαφής των δοντιών πλησίον της μασητικής επιφάνειας. Εικόνα 2. Είναι χαρακτηριστική η πάχυνση και το ημισεληνοειδές σχήμα των ούλων μέχρι την πλήρη ανατολή των μονίμων δοντιών. Εικόνα 3. Η διάπλαση της ζώνης των προσπεφυκότων ούλων επηρεάζεται από την επίδραση ανατομικών και επίκτητων παραγόντων. ΟΔΟΝΤΟΣΤΟΜΑΤΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΟΔΟΣ 63 (1)

5 Α. ΤΣΑΜΗ διάπλασής της ζώνης των προσπεφυκότων ούλων και να οδηγήσουν σε «οριακά» αποδεκτή ή και εν τέλει ελλιπή σε επάρκεια ζώνη, συνδυαζόμενη κυρίως με την παρουσία υφιζήσεων. (εικ. 3). Οι περιπτώσεις αυτές και σε συσχετισμό με τους παράγοντες που ενοχοποιούνται στη δημιουργία τους, προϋποθέτουν έγκαιρη διάγνωση και, εφόσον αυτές επισυμβαίνουν σε πάσχον περιοδόντιο, απαιτούν και την ανάλογη θεραπεία. 2,9-11 Το βάθος της ουλοδοντικής σχισμής ποικίλλει ανάλογα με το είδος της οδοντοφυΐας, αλλά και το βαθμό ανατολής των δοντιών. Στη νεογιλή οδοντοφυΐα είναι 1 χιλ. ή και μικρότερο, στην μικτή οδοντοφυΐα μπορεί να φτάνει τα 2 ή και 3 χιλ., στο στάδιο ανατολής των μονίμων δοντιών το βάθος της ουλοδοντικής σχισμής μπορεί να εγγίζει και τιμές 5 ή και 6 χιλ., όμως μετά την ολοκλήρωση της διαμόρφωσής της το βάθος σταθεροποιείται σε τιμές από 0,5 μέχρι και 2 χιλ., και κατ εξαίρεση σε ορισμένες περιπτώσεις μέχρι και 3 χιλ. 2-5 Η παθολογική βάθυνση της ουλοδοντικής σχισμής σε δόντι που έχει πλήρως ανατείλει, αποτελεί κλινικό κριτήριο διάγνωσης περιοδοντίτιδας, προεφηβικής ή εφηβικής, συσχετιζόμενης ή μη, με διάφορα νοσήματα ή καταστάσεις. Ασφαλώς, ένα τέτοιο κλινικό εύρημα που ορθώς έχει τεκμηριωθεί, ως προς τους κανόνες ανίχνευσης και καταγραφής του με τον περιοδοντικό ανιχνευτήρα, και παράλληλα συσχετιστεί και με την αντίστοιχη μέτρηση του επιπέδου κλινικής πρόσφυσης, απαιτεί διαγνωστική και θεραπευτική ευθύνη εκ μέρους του οδοντιάτρου. Τέλος, τα ακτινογραφικά κριτήρια, που μπορεί να χαρακτηριστούν ως ιδιαίτερα, αφορούν τόσο στη νεογιλή οδοντοφυΐα όσο και στο στάδιο ανατολής των μονίμων δοντιών. Στα νεογιλά δόντια το πάχος της οστεΐνης απεικονίζεται μικρότερο, ο περιρριζικός χώρος ευρύτερος, εξαιτίας της πλουσιότερης αγγείωσής του, συχνά απουσιάζει η λευκή πυκνωτική γραμμή στην κορυφή της φατνιακής απόφυσης, ενώ η συνήθως μέχρι 2 χιλ. απόσταση της αδαμαντινο-οστεϊνικής ένωσης από την κορυφή της φατνιακής απόφυσης μπορεί να είναι μεγαλύτερη, μετά την απόπτωση του παρακείμενου νεογιλού δοντιού. 2-5 Στα υπό ανατολή μόνιμα δόντια, ο περιρριζικός χώρος είναι επίσης ευρύτερος, το φατνιακό οστούν στα μεσοδόντια διαστήματα εμφανίζεται περισσότερο οξύαιχμο, ενώ συχνά η απόσταση της αδαμαντινο-οστεϊνικής ένωσης από την κορυφή της φατνιακής απόφυσης ξεπερνά τα 2 χιλ. Όταν όμως έχει ολοκληρωθεί η ανατολή των μονίμων δοντιών, τότε τα ακτινογραφικά κριτήρια που οριοθετούν το φυσιολογικό περιοδόντιο αφορούν, κυρίως, στην αξιολόγηση του μεσοδόντιου οστικού διαφράγματος, αξιολόγηση που συσχετίζεται με τη θέση και το σχήμα της μύλης των παρακειμένων δοντιών, αλλά και την απόκλιση που αυτά εμφανίζουν μεταξύ τους. 1 ΝΟΣΟΙ ΠΕΡΙΟΔΟΝΤΙΟΥ ΠΕΡΙΟΔΟΝΤΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ Στα παιδιά και στους εφήβους, οι παθήσεις που μπορεί να εμφανιστούν είναι η απλή ουλίτιδα, συσχετιζόμενη αποκλειστικά ή μη, με την παρουσία της οδοντικής πλάκας, καθώς και ορισμένες ειδικές μορφές περιοδοντίτιδας. Η θεραπευτική αντιμετώπιση αυτών των παθήσεων διέπεται από τις ίδιες, με παρόμοιο τρόπο ιεραρχημένες, θεραπευτικές επιλογές και ενέργειες, όπως και στους ενηλίκους, και έχει αποκλειστικό στόχο τη διατήρηση της φυσικής οδοντοφυΐας τους σε συνθήκες βιολογικά, λειτουργικά και αισθητικά αποδεκτές. Στόχος που αποκτά ιδιαίτερη σημασία, αφού η διατήρηση της φυσικής οδοντοφυΐας στα παιδιά και τους εφήβους αφορά σε εξαιρετικά μεγάλο χρονικό διάστημα, και ασφαλώς μεγαλύτερο εκείνου του ενηλίκων. 98 ΟΔΟΝΤΟΣΤΟΜΑΤΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΟΔΟΣ 63 (1) 2009

6 Η περιοδοντική θεραπεία σε παιδιά και έφηβους Βασικοί περιορισμοί, αλλά και προβληματισμοί, στην αντιμετώπιση περιοδοντικών ασθενών παιδικής και εφηβικής ηλικίας, είναι η πλημμελής κατά κανόνα μακροχρόνια ανταπόκρισή τους στην καθημερινή στοματική υγιεινή, αλλά και στο σύστημα επανάκλησης και επανεξέτασης, στη φάση διατήρησης του αποτελέσματος της θεραπείας. Η πλημμελής αυτή ανταπόκριση αποκτά ιδιαίτερη σημασία αν αναλογιστεί κανείς όχι μόνον πόσο σημαντικά καθορίζει τη μακροχρόνια διατήρηση της περιοδοντικής υγείας, αλλά και πόσο δραματικά μπορεί να αλλάζει από τη συνεχή μεταβολή και διαμόρφωση του προφίλ κυρίως του έφηβου. Προφίλ όπως αυτό ορίζεται από την υιοθέτηση ατομικών συνηθειών, όπως είναι το κάπνισμα, η επίδραση των ορμονών της εφηβείας, αλλά και η ίδια παθολογία της περιοδοντικής νόσου που προϋπήρχε. Συνεπώς, αρκετές φορές το αποτέλεσμα της περιοδοντικής θεραπείας διατηρείται μόνο βραχυπρόθεσμα και εν τέλει, σε μικρό βαθμό, συμβάλλει στην αναχαίτιση της εξέλιξης της νόσου ή και στη μετάπτωση της ουλίτιδας σε περιοδοντίτιδα. ΝΟΣΟΙ ΟΥΛΩΝ 4 5 Εικόνες 4 και 5. Ουλίτιδα στην προεφηβική ηλικία, οφειλόμενη αποκλειστικά στην οδοντική πλάκα. Η ανάπτυξη της φλεγμονής των ούλων είναι σαφώς μικρότερη σε έκταση και βαρύτητα, εκείνης που αιτιολογείται από την άθροισή της, χρωματισμένη με αποκαλυπτικό διάλυμα πλάκας. Η συχνότερη μορφή ουλίτιδας, που εμφανίζεται όμως σε χαμηλά ποσοστά σε άτομα προσχολικής, παιδικής και προεφηβικής ηλικίας, είναι η απλή ουλίτιδα, η οποία αιτιολογικά συσχετίζεται αποκλειστικά με την παρουσία της οδοντικής πλάκας, που αρχίζει να διαμορφώνεται ως εξελισσόμενη βακτηριδιακή κοινότητα στο πρώτο έτος ηλικίας του παιδιού. 1,12,13 (εικ. 4 και 5). Η ανάπτυξη αυτής της ουλίτιδας στα νεογιλά δόντια, ακόμη και αν η στοματική υγιεινή είναι πλημμελής, πραγματοποιείται με βραδύ ρυθμό και διαπιστώνεται κλινικά με αιμορραγία στην ανίχνευση σε μικρό ποσοστό των επιφανειών, έναντι του αντιστοίχου ρυθμού και ποσοστού που η ουλίτιδα αυτή αναπτύσσεται στα μόνιμα δόντια. Αυτή η μικρότερη ευαισθησία στην ανάπτυξη της ουλικής φλεγμονής στα νεογιλά δόντια, αποδίδεται στις διαφορές που υπάρχουν στη φλεγμονώδη κυτταρική αντίδραση του συνδετικού ιστού, αλλά και στη διαφορετικότητα της μικροβιακής χλωρίδας των παιδιών με υγιές περιοδόντιο ή και με ουλίτιδα, και αφορούν κυρίως στην απουσία των B. Gingivalis και των Blackpigmented Bacteroides. 12 Η παρουσία της απλής ουλίτιδας στα παιδιά συσχετίζεται δυναμικά και με άλλους επιβαρυ- ΟΔΟΝΤΟΣΤΟΜΑΤΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΟΔΟΣ 63 (1)

7 Α. ΤΣΑΜΗ Εικόνα 6. Ουλίτιδα σε μικτή οδοντοφυΐα, που αποδίδεται στην παρουσία όχι μόνον της οδοντικής πλάκας, αλλά και σε άλλους επιβαρυντικούς παράγοντες, όπως είναι η τρυγία, ο τερηδονισμός των δοντιών, ο συνωστισμός, αλλά και η έκτοπη θέση ορισμένων δοντιών. ντικούς παράγοντες που συχνά συνυπάρχουν στη νεογιλή ή και στη μικτή οδοντοφυΐα και ευνοούν τη συσσώρευση της οδοντικής πλάκας, όπως είναι η τρυγία, ο τερηδονισμός, τα διάφορα ορθοδοντικά προβλήματα συσχετιζόμενα κυρίως με συνωστισμό δοντιών, έκτοπη ανατολή, κ.α. (εικ. 6). Κατά την εφηβεία όμως, η εκδήλωση των νόσων των ούλων είναι διαφορετική και ως προς τη συχνότητα εμφάνισής τους, αλλά και ως προς τις μορφές τους. Σημαντικότερο όλων είναι ότι ο επιπολασμός της απλής ουλίτιδας γίνεται μεγαλύτερος, αφού η επίδραση των ορμονών του φύλου είναι συγκεκριμένη και αποτελεί «ικανή παράμετρο» για επιδείνωση ή και επέκταση ακόμη και της «απειροελάχιστης» φλεγμονής των ουλικών ιστών. 9,13-15 Η επίδραση αυτή εκδηλώνει, με την πρόκληση ενός συνόλου μεταβολών, που αφορούν στην καταστολή της αντιγονικής απάντησης των Τ-κυττάρων, την αυξημένη διαστολή και διαπερατότητα των τριχοειδών ουλικών αγγείων, την ελάττωση της κερατινοποίησης, αλλά κυρίως την αύξηση των αναεροβίων μικροβίων και ιδιαίτερα των Porphyromonas intermedia με συνέπεια τη διαταραχή της αναλογίας αεροβίων/αναεροβίων μικροβίων. 1,2,9,13-15 Οι μεταβολές αυτές στη μικροβιακή χλωρίδα των εφήβων αποτελούν καθοριστική παράμετρο στην εκδήλωση ουλίτιδας με έντονη κλινική σημειολογία και πολλές φορές και συμπτωματολογία (εικ. 7 και 8). Βεβαίως, και στους εφήβους υπάρχει δυναμική συσχέτιση μεταξύ των παρατηρουμένων ουλικών μεταβολών και άλλων, συχνά παρατηρούμενων επιβαρυντικών παραγόντων, όπως τρυγία, τερηδονισμός ή συνωστισμός δοντιών κ.α.. Οι ειδικές μορφές ουλίτιδας, που εκδηλώνονται σπανιότερα στην παιδική και σχετικά συχνότερα στην εφηβική ηλικία, αφορούν στη λήψη συγκεκριμένων φαρμάκων κυρίως αντιεπιληπτικών, όπως είναι η φαινυτοϊνη, η καρβαμαζεπίνη και το βαλπροϊκό νάτριο, ανοσοκατασταλτικών, όπως είναι η κυκλοσπορίνη, καθώς και αναστολέων ιόντων ασβεστίου, όπως είναι η νιφεδιπίνη. 16,17 Είναι επίσης εξαιρετικά σπάνια σε παιδιά και εφήβους η εκδήλωση εκείνων των μορφών ουλίτιδας που μπορεί να επηρεάζονται από το αιμοποιητικό σύστημα ή ακόμη και από διατροφικούς παράγοντες, αλλά και η εκδήλωση νόσων των ούλων που δεν οφείλονται στην οδοντική πλάκα, όπως είναι η ερπητική ουλοστοματίτιδα, η κληρονομική ινωμάτωση των ούλων κ.α.. Ουλίτιδα Η περιοδοντική θεραπεία σε παιδιά με απλή ουλίτιδα συνίσταται σε απλές και συνήθεις επιλογές, που αφορούν κυρίως στη διδασκαλία στοματικής υγιεινής και την αποτρύγωση. Η παρουσία άλλων επιβαρυντικών παραγόντων απαιτεί την εξάλειψή τους, με τις ανάλογες θεραπευτικές ενέργειες που έπονται της αποτρύγωσης και είναι εξίσου αναγκαίες και καθοριστικές, έτσι ώστε να είναι ρεαλιστική η καθημερινή απομάκρυνση της οδοντικής πλάκας. Κατά τη διάρκεια της περιοδοντικής θεραπείας το δυσκολότερο εξ όλων είναι η ενεργοποίηση των παιδιών στην εφαρμογή αποτελεσματικής στοματικής υγιεινής καθημερινά. Τα 100 ΟΔΟΝΤΟΣΤΟΜΑΤΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΟΔΟΣ 63 (1) 2009

8 Η περιοδοντική θεραπεία σε παιδιά και έφηβους παιδιά συνήθως δεν ακολουθούν εύκολα μια σταθερά επιλεγμένη τεχνική βουρτσίσματος, αφιερώνουν λίγο χρόνο στο βούρτσισμα των δοντιών τους και ακόμη λιγότερο στο βούρτσισμα δοντιών σε «δύσκολες» περιοχές. Κατά αντιστοιχία λοιπόν, η ενεργοποίηση του παιδιού πρέπει να γίνει με έμφαση στον τρόπο, τον χρόνο και τη συχνότητα βουρτσίσματος, αλλά και στην ορθή επιλογή της οδοντόβουρτσας. Για τα μικρότερης ηλικίας παιδιά η εφαρμογή της στοματικής υγιεινής προϋποθέτει και τη συνεργασία των γονέων και ιδιαίτερα της μητέρας. Η ενεργοποίηση των παιδιών στην τεχνική βουρτσίσματος γίνεται συνήθως πριν από την ηλικία των 6 χρόνων, ενώ η χρήση οδοντικού νήματος συστήνεται σε μεγαλύτερες ηλικίες, όπως στην προεφηβική και εφηβική. 8,18-20 Η χρήση στοματοπλυμάτων ή αντισηπτικών, αν αυτό κριθεί αναγκαίο, προϋποθέτει την ικανότητα του παιδιού να μπορεί να αποφεύγει την ταυτόχρονη κατάποση μέρους αυτών, ικανότητα που συνήθως αποκτάται μετά την προσχολική ηλικία και κυρίως, μετά το 5ο ή 6ο έτος ηλικίας. Ο ίδιος λόγος, δηλαδή η αποφυγή της κατάποσης, είναι η αιτία που κατά την εκπαίδευση και ενεργοποίηση των παιδιών στην εφαρμογή των μηχανικών μέσων στοματικής υγιεινής αποφεύγεται η χρήση αποκαλυπτικών διαλυμάτων, και τουλάχιστον αυτών που χρησιμοποιούνται με παρόμοιο τρόπο εκείνου των στοματοπλυμάτων. Μικρή, αλλά επιτρεπτή παρέκκλιση θα μπορούσε να αποτελέσει η προσεκτική εφαρμογή, με τολύπιο βάμβακος, ελάχιστης σε ποσότητα, αποκαλυπτικής ουσίας στις οδοντικές επιφάνειες, έτσι ώστε το παιδί να αποκτήσει μια «ουσιαστική και αποκαλυπτική» εικόνα της παρουσίας των μικροβίων στα δόντια του, αφού αυτό αποτελεί ικανή παράμετρο για αποτελεσματική καθοδήγηση και ενεργοποίηση. 18,19 Η επανεξέταση πρέπει να είναι συχνή και συνήθως ανά δίμηνο, αφού εύκολα ο μικρός περιοδοντικός ασθενής «ξεφεύγει» και τότε η επανεμφάνιση της απλής ουλίτιδας είναι μάλλον δεδομένη, εξαιτίας της πλημμελούς στοματικής υγιεινής του. Ταυτόχρονα όμως αυτή η πλημμελής ανταπόκρισή του στο σύστημα επανάκλησης περιορίζει, εκτός άλλων, και την ανανέωση της «συνεργασίας» του στην καθημερινή στοματική υγιεινή, συνεργασία που εξασφαλίζεται με συνεχή παρότρυνση και καθοδήγηση από τον θεράποντα. Ουλίτιδα Εφηβείας Η αντιμετώπιση της ουλίτιδας στους εφήβους συνίσταται σε απλές θεραπευτικές ενέργειες και επιλογές. Σχεδιάζεται και υλοποιείται σταδιακά, περιλαμβάνοντας και την αντιμετώπιση των λοιπών οδοντιατρικών θεραπευτικών αναγκών, η επίλυση των οποίων σαφώς επιβάλλεται, αφού συσχετίζεται σημαντικά με τη δυνατότητα αποτελεσματικής απομάκρυνσης της οδοντικής πλάκας. Όπως προαναφέρθηκε άλλωστε, η ουλίτιδα αυτή αποδίδεται στη συνέργια οδοντικής πλάκας και ορμονών φύλου. Η εφηβεία αυτή καθ αυτή δεν ενοχοποιείται για την πρόκληση ουλικών μεταβολών, αλλά για την επιδείνωση ή και την επέκτασή τους. Τα οιστρογόνα, η προγεστερόνη και τα ανδρογόνα μπορεί να δεσμεύονται σε ειδικούς υποδοχείς που υπάρχουν τόσο στα ούλα όσο και στο σάλιο, αλλά την ικανότητα μεταβολισμού τους, που αποτελεί και την προϋπόθεση για την επίδρασή τους, την αποκτούν παρουσία φλεγμονής στους ουλικούς ιστούς. 2, 9,13-15 Συνεπώς, το κρίσιμο σημείο στην υλοποίηση της περιοδοντικής θεραπείας των εφήβων είναι η συνεργασία τους στην αποτελεσματική και καθημερινή στοματική υγιεινή (εικ. 7, 8 και 9). Όμως, η επιθυμητή αυτή συνεργασία πολλές φορές δεν είναι ρεαλιστική, αφού εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το προφίλ του εφήβου, αλλά και γενικότερα την ψυχοσωματική του υγεία. Βεβαρημένο ιατρικό ιστορικό, συνηθέστερα με ΟΔΟΝΤΟΣΤΟΜΑΤΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΟΔΟΣ 63 (1)

9 Α. ΤΣΑΜΗ 7 8 Εικόνες 7 και 8. Ουλίτιδα σε έφηβο, οφειλόμενη στην πλημμελή στοματική υγιεινή, αλλά και στην επίδραση των ορμονών φύλου (άνω). Είναι χαρακτηριστική η φλεγμονή, κυρίως στα ελεύθερα ούλα και τις μεσοδόντιες θηλές, ιδιαίτερα εκεί που υπάρχουν άφθονες εναποθέσεις οδοντικής πλάκας (κάτω). Εικόνα 9. Το αποτέλεσμα της περιοδοντικής θεραπείας. Εξάλειψη της φλεγμονής, η οποία επiτεύχθηκε με την απομάκρυνση των τοπικών αιτιολογικών παραγόντων. νόσους του αιμοποιητικού και του ανοσοποιητικού συστήματος δημιουργούν ιδιαιτερότητες στην περιοδοντική θεραπεία, αφού αποτελούν όχι μόνον παράγοντα κινδύνου για την έναρξη και εξέλιξη της νόσου, αλλά και για την έκβαση των θεραπευτικών ενεργειών και τη διατήρηση του αποτελέσματος. 21 Ιδιαίτερη κατηγορία ασθενών αποτελούν οι έφηβοι με ψυχικές νόσους, που εκδηλώνονται αρκετά συχνά σε συνδυασμό και με διατροφικές διαταραχές, όπως είναι η νευρογενής ανορέξια ή η βουλιμία. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η τροποποιημένη συμπεριφορά του εφήβου δεν περιορίζεται στην πλημμελή ενεργοποίησή του για καθημερινή και αποτελεσματική στοματική φροντίδα, αλλά επεκτείνεται και στον τρόπο επικοινωνίας με τον θεράποντα, καθώς και στη σποραδική προσέλευσή του στις συνεδρίες της ενεργού θεραπείας, καθιστώντας δυσχερή την επίτευξη του στόχου της. 22,23 Ακόμη, συνήθειες όπως είναι το κάπνισμα, η συστηματική χρήση αλκοόλ ή και άλλων ουσιών που προκαλούν εξάρτηση και η έναρξή τους συμπίπτει με την εφηβεία, συνδυάζονται σε ανάλογο βαθμό και με μεταβολές που προκύπτουν στους ουλικούς ιστούς Οι συνήθειες αυτές, με την ευρύτερη έννοια εντάσσονται στους περιβαλλοντικούς τροποποιητικούς παράγοντες και ευθύνονται συχνά για την εξέλιξη ή και την επανεμφάνιση της περιοδοντικής νόσου, ακόμη και μετά από τη θεραπεία. Η προσέγγιση του όλου θέματος εκ μέρους του οδοντιάτρου απαιτεί τη σύσταση για άμεση διακοπή αυτών των συνηθειών, αφού σε ορισμένες περιπτώσεις η πρόκληση ιδιαίτερης βαρύτητας, αλλά και πρόγνωσης ουλικών βλαβών, καθιστούν δυσχερή την πραγματοποίηση ακόμη και της θεραπείας, κυρίως σε ότι αφορά την επουλωτική αποκατάστασή τους. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα των νεκρωτικών βλαβών, η παρουσία των οποίων συσχετίζεται με τη νεκρωτική ελκώδη ουλίτιδα ή με την τοπική εφαρμογή κοκαΐνης. 26,27 Σε αυτές τις περιπτώσεις οι 102 ΟΔΟΝΤΟΣΤΟΜΑΤΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΟΔΟΣ 63 (1) 2009

10 Η περιοδοντική θεραπεία σε παιδιά και έφηβους Εικόνες 10 και 11. Ουλίτιδα σε έφηβη, οφειλόμενη στην πλημμελή στοματική υγιεινή, αλλά και στην επίδραση των αντισυλληπτικών που λαμβάνει (αριστερά). Είναι χαρακτηριστική η φλεγμονή, κυρίως στα ελεύθερα ούλα και στις μεσοδόντιες θηλές, παθογνωμονικό εύρημα της οποίας είναι η αιμορραγία κατά την ανίχνευσή τους (δεξιά) Εικόνες 12 και 13. Το αποτέλεσμα της περιοδοντικής θεραπείας, μετά την εξάλειψη της φλεγμονής και τη σύγχρονη απομάκρυνση των τοπικών αιτιολογικών παραγόντων (αριστερά). Παρά τη συνεχιζόμενη λήψη των αντισυλληπτικών, παρατηρείται η απουσία αιμορραγίας κατά την ανίχνευση (δεξιά). δυσκολίες που μπορεί να προκύψουν αφορούν τόσο στην τροποποιημένη συμπεριφορά και στάση των εφήβων, καθιστώντας δυσχερή τη συνεργασία τους, αλλά αφορούν και σε περιορισμούς που ο θεράπων οδοντίατρος οφείλει να γνωρίζει. Απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή σε εκείνους τους εφήβους που συνεχίζουν τη συστηματική και καθημερινή χρήση αλκοόλ, ως προς τη χρήση αντιμικροβιακών διαλυμάτων που περιέχουν αιθυλική αλκοόλη, αλλά και ως προς τη χορήγηση συγκεκριμένων φαρμάκων, όπως της μετρονιδαζόλης, που προτείνονται στα πλαίσια της θεραπείας ορισμένων τύπων της περιοδοντικής νόσου. Επίσης, ιδιαίτερη κατηγορία αποτελούν οι έφηβες που λαμβάνουν ορμονικά σκευάσματα ή αντισυλληπτικά, προκειμένου να αντιμετωπιστούν θεραπευτικά διαταραχές του γεννητικού κύκλου. Η εξωγενής λήψη αυτών των σκευασμάτων, αν και επηρεάζει την φαινοτυπική εκδήλωση της ουλίτιδας της εφηβείας, δεν επηρεάζει όμως την αποτελεσματικότητα της περιοδοντικής θεραπείας ή δεν περιορίζει τις θεραπευτικές επιλογές (εικ. 10, 11, 12 και 13). Όμως, για να ισχύει αυτό, απαιτείται καθημερινή και ικανοποιητικού αποτελέσματος στοματική υγιεινή, ώστε η μικροβιακή χλωρίδα να μην υπόκειται σε αλλαγές που αφορούν κυρίως στην σημαντικά ποσοτική αύξηση των Prevotella intermedia και τη διαταραχή της αναλογίας αεροβίων/αναεροβίων μικροβίων, αλλαγές που προκύπτουν αναμφίβολα στη χλωρίδα των εφήβων και επιβαρύνονται από την επίδραση γεννητικών ορμονών εξωγενούς λήψης. 9,13-15 ΟΔΟΝΤΟΣΤΟΜΑΤΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΟΔΟΣ 63 (1)

11 Α. ΤΣΑΜΗ Ουλίτιδα Από Λήψη Φαρμάκων Ιδιαίτερη κατηγορία εφήβων είναι εκείνη που λαμβάνουν συστηματικά φάρμακα, τα οποία είναι ικανά, μετά από παρατεταμένη λήψη, να προκαλέσουν σημαντικές μεταβολές στον όγκο των ούλων. Πολλές φορές η αναγκαία συνεχιζόμενη λήψη τους και στη διάρκεια ή κυρίως μετά από την ολοκλήρωση της περιοδοντικής θεραπείας, αποτελεί ικανή συνθήκη περιορισμού της επίτευξης του θεραπευτικού στόχου βραχυπρόθεσμα, αλλά συχνότερα μακροπρόθεσμα. Τα φάρμακα που ενοχοποιούνται για μεταβολές στους ουλικούς ιστούς, τόσο σε παιδιά όσο και σε εφήβους είναι κατά κύριο λόγο, όπως προαναφέρθηκε, η φαινυτοΐνη, η καρβαμαζεπίνη, το βαλπροϊκό νάτριο, η κυκλοσπορίνη και, τέλος, οι εξαιρετικά σπάνια χορηγούμενοι αναστολείς διαύλων ιόντων ασβεστίου. 12,13,21 Οι μεταβολές που προκαλούν τα φάρμακα αυτά εξαρτώνται από τη δόση και τη διάρκεια χορήγησής τους, τη γενετική προδιάθεση κάθε ατόμου, ενώ σημαντικό ρόλο διαδραματίζει η παρουσία της οδοντικής πλάκας και η προϋπάρχουσα φλεγμονή των ουλικών ιστών. Κλινικά οι μεταβολές αυτές εκδηλώνονται συνήθως τρεις μήνες μετά από την έναρξη της λήψης του φαρμάκου και κατά κύριο λόγο αφορούν στις μεσοδόντιες θηλές και στα ελεύθερα ούλα, ενώ μετέπειτα επεκτείνονται και στα προσπεφυκότα. Η αρχικά λοβώδης ή ινώδης ή οιδηματώδης εικόνα είναι ανάλογη της περιοδοντικής κατάστασης που προϋπάρχει, αργότερα όμως η κατακράτηση της οδοντικής πλάκας και η πλημμελής εφαρμοζόμενη στοματική υγιεινή εξαιτίας της μορφολογίας των ούλων, οδηγεί στην εγκατάσταση φλεγμονής, που εκδηλώνεται κυρίως με ερυθρότητα και αιμορραγία στην ανίχνευση ή και αυτόματα. 12,13,21 Σε αυτές τις περιπτώσεις, ο θεράπων οδοντίατρος, στα πλαίσια της αρχικής διαγνωστικής προσέγγισης, οφείλει να διερευνήσει τη δυνατότητα διακοπής ή αντικατάστασης των φαρμάκων, στην αντίθετη όμως περίπτωση οφείλει να καταβάλει κάθε δυνατή προσπάθεια προκειμένου αρχικά να εξαλείψει τη φλεγμονή και σε δεύτερο χρόνο, να αποδώσει χειρουργικά την απαιτούμενη μορφολογία στους ουλικούς ιστούς (εικ. 14, 15 και 16). Καταλυτικό ρόλο στην επίτευξη του θεραπευτικού στόχου διαδραματίζει η καθημερινή συνεργασία του εφήβου στη «δύσκολη» απομάκρυνση της οδοντικής πλάκας αποτελεσματικά. Εάν αυτό δεν εξασφαλιστεί, τότε, οι υπάρχουσες συνθήκες ουλικής φλεγμονής δεν «επιτρέπουν» την εφαρμογή περαιτέρω χειρουργικής θεραπείας. Η δημιουργία κατά το δυνατόν καλυτέρων συνθηκών επιβάλλει συχνά τη σύσταση χρήσης αντιμικροβιακών διαλυμάτων, προκειμένου έμμεσα να ενισχυθεί η καθαρότητα του στόματος, ιδιαίτερα σε περιοχές που η μορφολογία των ούλων είναι τέτοια που η μηχανική απομάκρυνση της οδοντικής πλάκας δεν είναι ρεαλιστική. Η επανάκληση και η επανεξέταση των παιδιών και των εφήβων που λαμβάνουν τα συγκεκριμένα φάρμακα, είναι καθοριστική για την πρόληψη των υποτροπών, ιδιαίτερα όταν η λήψη των φαρμάκων συνεχίζεται, και, πρέπει να γίνεται σε μικρά χρονικά διαστήματα ανά δύο ή τρεις μήνες. 12,13,21 ΝΟΣΟΙ ΠΕΡΙΟΔΟΝΤΙΟΥ Στα παιδιά και στους εφήβους η παρουσία χρόνιας περιοδοντίτιδας βραδείας εξέλιξης είναι εξαιρετικά σπάνια και από πολλούς αμφισβητήσιμη. Επίσης, εξαιρετικά σπάνια είναι και η εμφάνιση της χρόνιας περιοδοντίτιδας ταχείας εξέλιξης, στην προεφηβική μορφή της, αλλά και η περιοδοντίτιδα η επηρεαζόμενη από νοσήματα γενετικής ή άλλης αιτιολογίας ή ακόμη και επηρεαζόμενη από αιματολογικές νόσους. Η παρουσία όμως της χρόνιας περιοδοντίτιδας ταχείας εξέλιξης, είτε ως εντοπισμένη είτε ως γενικευμένη εφηβική περιοδοντίτιδα, είναι συνηθέστερη, παρά το γεγονός ότι ο επιπο- 104 ΟΔΟΝΤΟΣΤΟΜΑΤΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΟΔΟΣ 63 (1) 2009

12 Η περιοδοντική θεραπεία σε παιδιά και έφηβους λασμός της κυμαίνεται σε χαμηλά ποσοστά, προσδιοριζόμενα μέχρι και 2,5% του πληθυσμού, με τη μεγαλύτερη συχνότητα εμφάνισής της στους εφήβους της μαύρης φυλής. Αρκετά συχνά και κατ εξοχήν στους εφήβους εμφανίζονται οι νεκρωτικές παθήσεις, σε ποσοστά μέχρι και 6% στις αναπτυγμένες χώρες και 20% στις αναπτυσσόμενες χώρες. Η εκδήλωση των νεκρωτικών παθήσεων αφορά συνήθως «ιδιαίτερες» ομάδες εφήβων, όπως μαθητές, φοιτητές, νεοσύλλεκτους, ομάδες που έχουν ως «κοινά χαρακτηριστικά» την ψυχική καταπόνηση, το stress, το κάπνισμα και την πλημμελή στοματική υγιεινή. 1,2,28 Συχνά επίσης εκδηλώνονται στους εφήβους και σπανιότερα στα παιδιά τα ουλοβλεννογόνια προβλήματα. Περιλαμβάνουν κυρίως προβλήματα που αφορούν στο εύρος της ζώνης των προσπεφυκότων ούλων και εκδηλώνονται ως έλλειψη ή ως ανεπάρκεια, συσχετιζόμενα αρκετές φορές με προβλήματα υψηλής πρόσφυσης χαλινών. Το συνηθέστερο εξ όλων αυτών των προβλημάτων είναι η παρουσία υφιζήσεων, σε ποσοστά μέχρι και 5-6% σε παιδιά και μέχρι και 10% σε εφήβους, εύρημα που μπορεί να αφορά τόσο στο υγιές όσο και στο πάσχον περιοδόντιο Εικόνες 14 και 15. Η λήψη φαινυτοΐνης έχει προκαλέσει σημαντικές αλλαγές στον όγκο των ούλων (άνω), ιδιαίτερα εντοπισμένες στην άνω γνάθο και συνδυαζόμενες με την ανατολή των μονίμων άνω τομέων (κάτω). Εφηβική Περιοδοντίτιδα Η αιτιοπαθογένεια της εφηβικής περιοδοντίτιδας αποδίδεται τόσο στο μικροβιακό παράγοντα όσο και στο γενετικό υπόβαθρο του ξενιστή, σε συνδυασμό πολλές φορές και με τους περιβαλλοντικούς παράγοντες. Η ιδιαίτερη περιοδοντοπαθογόνα δράση των μικροοργανισμών της υποουλικής χλωρίδας, σε συνδυασμό με την ελαττωμένη ανταπόκριση του ανοσοποιητικού συστήματος στη λοίμωξη που οι μικροοργανισμοί προκαλούν, ερμηνεύουν την επιθετικότητα της εφηβικής περιοδοντίτιδας. Αυτή η δράση εκδηλώνεται κυρίως από στελέχη Agregatibacter Actinomycetemcomitans Εικόνα 16. Το αποτέλεσμα της περιοδοντικής θεραπείας, μετά από δώδεκα μήνες, πλημμελώς διατηρούμενο με μέτρια εφαρμογή καθημερινής στοματικής υγιεινής και απουσία ανταπόκρισης στο σύστημα επανάκλησης, επανεξέτασης και υποστηρικτικής θεραπείας. ΟΔΟΝΤΟΣΤΟΜΑΤΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΟΔΟΣ 63 (1)

13 Α. ΤΣΑΜΗ που επικρατούν κατά 90% περίπου στη χλωρίδα ατόμων με εντοπισμένη εφηβική περιοδοντίτιδα, αλλά και από στελέχη P. Gingivalis και T. Forsythensis, που επιπλέον συνυπάρχουν, σε ικανά ποσοστά, στη χλωρίδα ατόμων με γενικευμένη εφηβική περιοδοντίτιδα. 1,3,4,21,28 Η επιθετικότητα που χαρακτηρίζει την εφηβική περιοδοντίτιδα, ερμηνεύει την έντονη εξέλιξή της σε μικρό χρονικό διάστημα, αλλά και την αρνητική συσχέτιση μεταξύ της έκτασης και της βαρύτητας, του τοπικού παράγοντες και της ηλικίας (εικ. 17, 18 και 19). Ταυτόχρονα, αυτή η επιθετικότητα καθοδηγεί σε μεγάλο βαθμό το σχεδιασμό της θεραπείας, η υλοποίηση της οποίας πολλές φορές χαρακτηρίζεται και ως «δύσκολη», απαιτεί και χειρουργικές θεραπευτικές επιλογές, που είναι ανάλογες της βαρύτητας και της μορφολογίας των περιοδοντικών βλαβών που υπάρχουν, ενώ συχνά υπαγορεύει και τη χορήγηση συστηματικής αντιβίωσης στα πλαίσια της θεραπείας. Ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται από τον θεράποντα στην επιλογή των κατάλληλων θεραπευτικών ενεργειών, όταν ο έφηβος με την εφηβική περιοδοντίτιδα είναι και καπνιστής. Σε αυτές τις περιπτώσεις, το κάπνισμα μπορεί να τροποποιήσει σημαντικά την ειδική πρόγνωση των περιοδοντικά προσβεβλημένων δοντιών, διπλασιάζοντας τις πιθανότητες επιδείνωσής τους μετά την πενταετία, και να περιορίσει τις δυνατότητες υλοποίησης του επιδιωκόμενου, έστω και ρεαλιστικού, στόχου της θεραπείας, σε όλες τις φάσεις της. Ιδιαίτερα, όταν ο έφηβος, παρά τις συστάσεις του θεράποντα, συνεχίζει να καπνίζει στη διάρκεια της θεραπείας, τότε διατυπώνονται διάφορα ερωτηματικά, ως προς την αποτελεσματικότητα διαφόρων χειρουργικών τεχνικών, όπως των αναπλαστικών τεχνικών, ή των τεχνικών κάλυψης ρίζας. Σ αυτές τις περιπτώσεις, η επιλογή των χειρουργικών τεχνικών πρέπει να γίνεται προσεκτικά, έστω και αν αυτό ερμηνεύει επιλογές «περιορισμένου εύρους» ως προς την αποτελεσματικότητά τους, αλλά ταυτόχρονα σχετικά «προβλεπόμενες» ως προς την επουλωτική τους ικανότητα. 24 Βεβαίως, οι ίδιοι περιορισμοί ισχύουν στο σχεδιασμό και την υλοποίηση της θεραπείας σε εφήβους με ιδιαίτερες καταστάσεις, όπως είναι τα ψυχικά νοσήματα ή η χρήση ουσιών που δημιουργούν εξάρτηση, κ.α.. Οι περιορισμοί αυτοί αφορούν όχι μόνο στην επιλογή των θεραπευτικών τεχνικών, αλλά κυρίως στην αδυναμία συνεργασίας και συνέπειας που διακρίνει, σε όλες της φάσεις της περιοδοντικής θεραπείας, κατά το πλείστον αυτούς τους εφήβους. Στις περιπτώσεις εφήβων με εφηβική περιοδοντίτιδα και συγκλεισιακά προβλήματα, η περιοδοντική θεραπεία προηγείται, και μόνον όταν υπάρχει περιοδοντική υγεία υλοποιείται η ορθοδοντική μετακίνηση των δοντιών με αργές και ελεγχόμενες ορθοδοντικές δυνάμεις. Στην αντίθετη περίπτωση, η επιβάρυνση είναι μεγάλη και σε ορισμένες περιπτώσεις εξαιρετικά επιβλαβής και πιθανώς, μη αναστρέψιμη για τους περιοδοντικούς ιστούς. 2-4,10 Αξίζει ακόμη να αναφερθεί ότι ο οικογενής χαρακτήρας της νόσου στην εντοπισμένη μορφή της εφηβικής περιοδοντίτιδας επιβάλλει την προσεκτική κλινική εξέταση και των άλλων μελών της οικογένειας, εξέταση που θα υλοποιηθεί στα πλαίσια «ανίχνευσης» αναλόγων περιστατικών που χρήχουν έγκαιρης θεραπείας. Νεκρωτικές Παθήσεις Η συνηθέστερη εντόπιση των νεκρωτικών παθήσεων αφορά σε άτομα με ουλίτιδα και σπανιότερα με περιοδοντίτιδα. Τα κλινικά χαρακτηριστικά αφορούν σε νέκρωση και εξέλκωση των μεσοδοντίων θηλών και των ελευθέρων ούλων, σε σχηματισμό ψευδομεμβρανών, η έναρξη και εκδήλωση των οποίων είναι ταχεία και συνοδεύεται από πόνο και αιμορραγία των ούλων, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις και ανάλογα με τη βαρύτητα των βλαβών, συνυπάρχει και αυξημένη θερμοκρασία και τοπική 106 ΟΔΟΝΤΟΣΤΟΜΑΤΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΟΔΟΣ 63 (1) 2009

14 Η περιοδοντική θεραπεία σε παιδιά και έφηβους Εικόνες 17, 18 και 19. Γενικευμένη εφηβική περιοδοντίτιδα σε ασθενή 17 ετών. Είναι σαφής η αρνητική συσχέτιση μεταξύ της κλινικής εικόνας (άνω) και της έκτασης (κάτω και δεξιά), αλλά και της βαρύτητας των περιοδοντικών οστικών βλαβών, όπως αυτές απεικονίζονται στις οπισθοφατνιακές ακτινογραφίες. Είναι χαρακτηριστική η απουσία τοπικών αιτιολογικών παραγόντων. λεμφαδενίτιδα. Οι βλάβες αυτές συσχετίζονται άμεσα με την ιδιαίτερη σε σύνθεση και σε περιοδοντοπαθογόνο δράση της υποουλικής χλωρίδας, η οποία αποδίδεται κυρίως στην ύπαρξη σπειροχαιτών, αλλά και άλλων μικροοργανισμών, όπως Fusobacterium sp., P.intermedia και Selenomonas sp. Επίσης, αυτές οι βλάβες συσχετίζονται πρόσθετα με το stress και γενικότερα με την ψυχοσωματική καταπόνηση του εφήβου με διάφορα νοσήματα ή καταστάσεις, αλλά και με το κάπνισμα. 1-5,21,29,30 Η περιοδοντική θεραπεία, σε αυτές τις περιπτώσεις των νεκρωτικών παθήσεων, σχεδιάζεται και υλοποιείται σε τρεις φάσεις. Αρχικά αντιμετωπίζεται η οξεία φάση, με στόχο την ανακούφιση του ατόμου από τα συμπτώματα που αποτελούν συνήθως και την αιτία προσέλευσής του. Διακλυσμοί με χλωρεξιδίνη, αφαίρεση νεκρωμένων ιστών και οδοντικής πλάκας και συστηματική χορήγηση μετρονιδαζόλης επί 7μερο, αν αυτό κριθεί αναγκαίο με κριτήριο τη βαρύτητα της περιοδοντικής κατάστασης και την παρουσία γενικών συμπτωμάτων, συνιστούν τις αρχικές ενέργειες προσέγγισης αυτών των ατόμων. Μετά την άρση της οξείας συμπτωματολογίας, ακολουθούν οι επόμενες δύο φάσεις, που συνίστανται στην αντιμετώπιση των προδιαθεσικών παραγόντων και των βλαβών που δημιούργησε η νόσος. Συνιστάται η διακοπή καπνίσματος και αλκοολούχων ποτών, καθώς και κάθε ερεθιστικής ουσίας που διατροφικά μπορεί να λαμβάνεται, ενώ στις περιπτώσεις εκείνες που οι νεκρωτικές βλάβες συσχετίζονται με ψυχική καταπόνηση ή με διατροφικές διαταραχές ή ακόμη και με τη συστηματική χρήση ουσιών που προκαλούν εξάρτηση, οι έφηβοι χρειάζονται πιθανώς και τη συνδρομή ειδικού ιατρού, ώστε να αντιμετωπιστεί επιτυχώς και ο ψυχολογικός παράγων. 1-5,29 Η αντιμετώπιση των νεκρωτικών βλαβών που δημιούργησε η νόσος απαιτεί την πραγματοποίηση περιοδοντικής θεραπείας, κύριος ΟΔΟΝΤΟΣΤΟΜΑΤΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΟΔΟΣ 63 (1)

15 Α. ΤΣΑΜΗ Εικόνες 20 και 21. Νεκρωτική ελκώδης ουλίτιδα σε καπνιστή ηλικίας 17 ετών (άνω), πριν και μετά aπό την περιοδοντική θεραπεία (κάτω), η οποία σχεδιάστηκε και υλοποιήθηκε σε τρεις φάσεις και συνδυάστηκε με τη διακοπή του καπνίσματος. άξονας της οποίας είναι η εξάλειψη της φλεγμονής που προηγείται σαφώς των χειρουργικών τεχνικών. Η υλοποίηση των χειρουργικών τεχνικών έχει ως στόχο την εξάλειψη των βλαβών που έχουν δημιουργηθεί, με τη μορφή ουλικών ή οστικών κρατήρων, και πρέπει να πραγματοποιηθούν, ώστε να ολοκληρωθεί η αποκατάσταση των περιοδοντικών ιστών (εικ. 20 και 21). Η ολοκλήρωση όμως του εύρους της θεραπείας, όπως αυτή σχεδιάζεται κατά περίπτωση, δυστυχώς σε ένα σημαντικό ποσοστό εφήβων δεν επιτυγχάνεται, με συνέπεια την υποτροπή της νόσου και τη συχνή, αρκετές φορές, επανεμφάνιση των νεκρωτικών βλαβών (εικ. 22, 23 και 24). Οι βασικότεροι λόγοι είναι το συνεχιζόμενο κάπνισμα, το ίδιο προφίλ και η παρόμοια ψυχολογία, οι ίδιοι εκλυτικοί παράγοντες stress και κυρίως η πλημμελής ανταπόκριση του εφήβου στις προγραμματισμένες επανεξετάσεις. Βεβαίως, ανάλογος είναι ο τρόπος αντιμετώπισης των βλαβών που σχετίζονται με την τοπική εφαρμογή εξαρτησιογόνων ουσιών, κυρίως της κοκαΐνης, η οποία, όπως προαναφέρθηκε, δημιουργεί βλάβες στους μαλακούς, αλλά και στους σκληρούς ιστούς, προσομοιάζουσες με εκείνες της νεκρωτικής ελκώδους ουλίτιδας ή της HIV-λοίμωξης. Οι επώδυνες και ταχύτατα δημιουργούμενες αυτές βλάβες αποδίδονται στην έντονη αγγειοσυσταλτική δράση της κοκαΐνης, και απαιτούν την άμεση θεραπευτική παρέμβαση, προκειμένου να αρθεί η επώδυνος συμπτωματολογία. 26,27 Ταυτόχρονα, η αποκατάσταση αυτών των βλαβών επιβάλλει τη διακοπή της τοπικής εφαρμογής των εξαρτησιογόνων ουσιών και υπαγορεύει την ανάγκη υλοποίησης θεραπείας, προκειμένου να εξαλειφθούν οι ουλικοί ή και οι οστικοί κρατήρες. Όμως, είναι περιορισμένη η δυνατότητα της επιτυχούς ολοκλήρωσής της και αντίστοιχα, αυξημένη η πιθανότητα υποτροπής της, εξαιτίας της χαμηλής συνεργασιμότητας και πλημμελούς ανταπόκρισης που χαρακτηρίζει αυτή την ομάδα των εφήβων, αλλά και εξαιτίας της βραδείας, σε ρυθμό και έκταση, επουλωτικής αποκατάστασης των βλαβών. Ο κλινικός οδοντίατρος πρέπει να προσεγγίζει ιδιαίτερα προσεκτικά αυτές τις περιπτώσεις, ενθαρρύνοντας με κάθε τρόπο την επιδιωκόμενη συνεργασία και ανταπόκριση, ενώ τις δυσκολίες αλλά και τους περιορισμούς που θα προκύψουν κατά την περιοδοντική θεραπεία τους πρέπει να τους λάβει σοβαρά υπόψη του στο σχεδιασμό της. 108 ΟΔΟΝΤΟΣΤΟΜΑΤΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΟΔΟΣ 63 (1) 2009

16 Η περιοδοντική θεραπεία σε παιδιά και έφηβους Ουλοβλεννογόνια Προβλήματα Η αιτιοπαθογένεια των ουλοβλεννογονίων προβλημάτων, όπως ήδη προαναφέρθηκε, σχετίζεται κυρίως με το λεπτό ή παχύ βιότυπο του περιοδοντίου, αλλά και από διάφορους άλλους παράγοντες, ανατομικούς και επίκτητους που επιδρούν στο στάδιο διάπλασης των προσπεφυκότων ούλων. Η εκδήλωση αυτών των προβλημάτων αφορά κυρίως την εμφάνιση μεμονωμένης υφίζησης ή και πολλαπλών υφιζήσεων, και τότε απαιτείται ενδελεχής αξιολόγηση του μεγέθους τους από τον θεράποντα, αφού οι θεραπευτικές επιλογές καθορίζονται κατ εξοχήν από αυτόν. 1-7 Σε μικρής έκτασης υφιζήσεις, που εκδηλώνονται σε υγιές περιοδόντιο, η αντιμετώπισή τους αφορά κυρίως στην εφαρμογή προληπτικού προγράμματος, με στόχο την αποφυγή επέκτασής τους. Αφορά δηλαδή στην αποτελεσματική απομάκρυνση της οδοντικής πλάκας με ορθό τρόπο βουρτσίσματος, στην απομάκρυνση και των λοιπών τοπικών αιτιολογικών παραγόντων, όταν αυτοί υπάρχουν, αλλά και στη χρήση φθοριούχων διαλυμάτων για την αντιμετώπιση πιθανής ευαισθησίας, αλλά και την πρόληψη τερηδονισμού. Η ανά τακτά χρονικά διαστήματα επανεξέταση των παιδιών και των εφήβων αποτελεί την ελάχιστη προϋπόθεση, ώστε να παρέχεται η δυνατότητα της συνεχούς κλινικής εκτίμησης και ταυτόχρονα της έγκαιρη διαπίστωσης της εξέλιξης της υφίζησης. Σε μεγαλύτερης έκτασης υφιζήσεις που εκδηλώνονται σε πάσχον περιοδόντιο, απαιτείται αρχικά η θεραπευτική αντιμετώπιση της νόσου με στόχο την άρση της φλεγμονής και την εφαρμογή εκ μέρους του παιδιού ή του εφήβου στοματικής υγιεινής σχολαστικά. Η εξασφάλιση της περιοδοντικής υγείας, σε συνδυασμό και με την κλινική εκτίμηση ότι η υφίζηση βαίνει αυξανόμενη, απαιτεί την επιλογή και χειρουργικών τεχνικών, που πραγματοποιούνται συνή Εικόνες 22, 23 και 24. Ουλικοί κρατήρες που παρέμειναν σε ασθενή ηλικίας 19 ετών, μετά από την άρνησή του να ολοκληρώσει την περιοδοντική θεραπεία και με την αναγκαία χειρουργική επέμβαση, ώστε να αποκατασταθεί πλήρως η μορφολογία των περιοδοντικών ιστών. ΟΔΟΝΤΟΣΤΟΜΑΤΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΟΔΟΣ 63 (1)

17 Α. ΤΣΑΜΗ Εικόνες 25, 26, 27 και 28. Ελεύθερο ουλικό μόσχευμα και εκτομή χαλινού, για την αντιμετώπιση της οριακής σε εύρος ζώνης των προσπεφυκότων ούλων, σε ασθενή 19 ετών, που πραγματοποιήθηκαν μετά από τον έλεγχο της φλεγμονής. Αρχή (άνω αριστερά), μετά από την ολοκλήρωση της χειρουργικής (άνω δεξιά), μετά την αφαίρεση των ραμμάτων (κάτω αριστερά) και 6 μήνες αργότερα (κάτω δεξιά). θως μετά το 16ο έτος ηλικίας και μόνον όταν κριθούν αυτές αναγκαίες γίνονται μετά το 9ο ή και 10ο έτος, με την προϋπόθεση ότι τόσο το συγκεκριμένο δόντι, αλλά και τα παρακείμενα προς αυτό, έχουν πλήρως ανατείλει. 9,10 (εικ. 25, 26, 27 και 28). Οι επιλογές των χειρουργικών τεχνικών για την αύξηση της ζώνης των προσπεφυκότων ούλων και την αντιμετώπιση της υφίζησης, αφορούν είτε σε ελεύθερο ουλικό μόσχευμα ή υποεπιθηλιακό μόσχευμα συνδετικού ιστού είτε σε πλάγιο μισχωτό ή μυλικά μετατοπιζόμενο κρημνό. Ο θεράπων οδοντίατρος οφείλει να συνεκτιμήσει προσεκτικά τις ενδείξεις εφαρμογής της και τα πλεονεκτήματα κάθε τεχνικής, έτσι ώστε όταν εφαρμοστεί να αποδώσει το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα. Αξίζει να σχολιαστεί ίσως ιδιαίτερα ότι πολλές φορές η ορθοδοντική μετακίνηση, η οποία συχνά στους εφήβους είναι θεραπεία επιλογής για την διόρθωση συγκλεισιακών προβλημάτων, μπορεί να αποτελέσει την αφορμή πρόκλησης μιας υφίζησης, όταν αυτή συνδυάζεται με «γρήγορη αλλά και απότομη» ορθοδοντική μετακίνηση. Μπορεί όμως να αποτελέσει και τον τρόπο αποκατάστασης υφίζησης που συσχετίζεται με ανατομικούς παράγοντες, όταν η ορθοδοντική μετακίνηση γίνει με αργό ρυθμό και χωρίς βίαιες ορθοδοντικές δυνάμεις κατά το στάδιο της διάπλασης της ζώνης των προσπεφυκότων ούλων. Όμως, αυτό προϋποθέτει υγιές περιοδόντιο, όπως άλλωστε κάθε ορθοδοντική μετακίνηση τόσο όταν αρχίζει όσο και κατά τη διάρκειά της έχει την ίδια προϋπόθεση, άλλως η επιβάρυνση είναι εξαιρετικά μεγάλη και σε ορισμένες περιπτώσεις επιβλαβής για τους περιοδοντικούς ιστούς. 2-4, ΟΔΟΝΤΟΣΤΟΜΑΤΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΟΔΟΣ 63 (1) 2009

18 Η περιοδοντική θεραπεία σε παιδιά και έφηβους ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ Μαντζαβίνος Ζ. και Βρότσος Ι. Κλινική Περιοδοντολογία, Λίτσας 2002, Κεφ.38 σελίδες: , Κεφάλαιο 7 σελίδες: , Κεφάλαιο 8 σελίδες: Τσάμη Α, Μήτσης Φ. Περιοδοντική νόσος στα παιδιά και στους εφήβους, στο βιβλίο Μήτσης Φ.. Περιοδοντολογία, Αθήνα 1990, σελίδες Baer P, Benjamin S. Periodontal disease in children and adolescents. J. B. Lippimcott Company, Philadelphia-Toronto, Clerehugh V, Tugnait A, Chapple I. Periodontal management of children, adolescents and young adults. Quintessence Publishing Co. Ltd Bimstein E, Needleman H, Karimbux N, Van Dyke T. Periodontal and gingival diseases. Children, Adolescents and Young adults. Martin Dunitz Ltd, Βανδέρας Α, Παπαγιαννούλη Λ. Το περιοδόντιο στα παιδιά και στους εφήβους. Παιδοδοντία 1994; Bimstein E, Eidelman E. Morphological changes in the attached and keratinized gingiva and gingival sulcus in the mixed dentition period. J Clin Periodontol 1988; Τσάμη-Πανδή Α, Κομπόλη - Κοντοβαζαινίτη Μ. Η ευθύνη του οδοντιάτρου στην έγκαιρη «αναγνώριση» της περιοδοντικής φλεγμονής. Παιδοδοντία 1992; Μαντζαβίνος Ζ, Τσάμη Α. Γεννητικές Ορμόνες και Περιοδοντική Νόσος. Φαινομενικός ή ουσιαστικός ο συσχετισμός τους; Τιμητικός Τόμος Ομότιμου Καθηγητού Δ. Αραβαντινού, σελ Coatman W, Benrents R, Bissada N. The width of keratinized gingiva during orthodontic treatment. Its significance and impact on periodontal status. J Periodontol ; Ανάγνου - Βαρελτζίδου A, Τσάμη-Πανδή Α, Κομπόλη - Κοντοβαζαινίτη Μ. Συσχέτιση μεταξύ του εύρους των παρειακών προσπεφυκότων ούλων και των παραγόντων που πιθανά μπορεί να το επηρεάσουν. Κλινική μελέτη σε παιδιά ηλικίας 6 έως 12 χρόνων. Παιδοδοντία 1988; Matsson L, Goldberg P. Gingival inflammatory reaction in children at different ages. J Periodontol 1985; Hart TC, Korman KS. Genetic factors in the pathogenesis of periodontitis. Periodontology 2000, 1997; Mascarenhas P, Gapski R, Al- Shammari K, Wang HL. Influence of sex hormones on the periodontium. J Clin Periodontology 2003; Otomo-Congel J, Steinberg BJ. Periodontal medicine and the female patient. In textbook. Rose LF, Genco RJ, Cohen DW, Mealey BL. Periodontal medicine, pages , B.C. Decker Inc Seymour RA, Ellis JS, Thomson JM. Risk factors for drug-induced gingival overgrowth. J Clin Periodontol 2000; Rees TD. Oral effects of drug abuse. Crit Rev Oral Biol Med 1992; Τσάμη-Πανδή Α, Κομπόλη- Κοντοβαζαινίτη Μ. Η πρόληψη της περιοδοντικής νόσου στην προσχολική ηλικία των παιδιών «θεμελιώνει» την περιοδοντική υγεία κάθε ατόμου. Παιδοδοντία 1991; Τσάμη-Πανδή Α, Κομπόλη- Κοντοβαζαινίτη Μ. Παράγοντες που καθορίζουν τη γνώση και την υλοποίηση καθημερινής στοματικής υγιεινής σε παιδιά και εφήβους. Παιδοδοντία 1998; Τσάμη-Πανδή Α, Κομπόλη Κοντοβαζαινίτη Μ. Πόσο συχνά η «περιοδοντίτιδα γονέων» πυροδοτεί τη διάγνωση «χρόνιας ουλίτιδας» παιδιών και εφήβων. Παιδοδοντία 1999; Τσάμη A, Καρούσης Ι, Παυλάτου Α, Βρότσος Ι. Αίτια αποτυχίας της περιοδοντικής θεραπείας στους εφήβους. Βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα. Παιδοδοντία 2008; Brown S, Bonifari D. An overview of anorexia and bulimia nervosa, and the impact of eating disorders on the oral cavity. Compendium 1993; Waldman H, Pearlman S, Swerdloff M. Periodontics and patients with special needs. J Periodontol 2000; Murphy K. and Gunsolley J. Guided tissue regeneration for the treatment of periodontal intrabony and furcation defects. A systematic review. Ann Periodontol 2003; Tezal M, Grossi S, Ho AW, Genco RJ. The effect of alcohol consumption on periodontal disease. J Periodontol 2001; Parry J, Porter S, Scully C, Parry MG. Mucosal lesions due to oral cocaine use. Br Dent J 1996; Quart AM, Butkus Small C, Klein RS. The cocaine connection. users imperil their gingiva. J Am Dent Assoc 1991; Κομπόλη-Κοντοβαζαινίτη Μ, Τσάμη-Πανδή Α. Ηλικία «διάγνωσης» εφηβικής περιοδοντίτιδας. Πόσο καθορίζει την επιτυχία της θεραπείας; Ανασκόπηση της βιβλιογραφίας και παρουσίαση περιστατικών. Παιδοδοντία 1999; Novak M. Necrotizing ulcerative periodontitis. J Periodontol 1999; Genco RJ. Current view of risk factors for periodontal disease. J Periodontology 1996; ΟΔΟΝΤΟΣΤΟΜΑΤΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΟΔΟΣ 63 (1)

Σακχαρώδης Διαβήτης και Περιοδοντίτιδα. Μια αμφίδρομη σχέση. ΜΑΡΑΓΚΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΟΣ

Σακχαρώδης Διαβήτης και Περιοδοντίτιδα. Μια αμφίδρομη σχέση. ΜΑΡΑΓΚΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΟΣ Σακχαρώδης Διαβήτης και Περιοδοντίτιδα. Μια αμφίδρομη σχέση. ΜΑΡΑΓΚΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΟΣ Από την παρούσα εισήγηση δεν προκύπτει σύγκρουση συμφερόντων. ΠΕΡΙΟΔΟΝΤΙΚΗ ΝΟΣΟΣ Η Περιοδοντική

Διαβάστε περισσότερα

ΚΛΙΝΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΝΤΟΛΟΓΙΑ

ΚΛΙΝΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΝΤΟΛΟΓΙΑ ΚΛΙΝΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΝΤΟΛΟΓΙΑ Ζ.Σ. ΜΑΝΤΖΑΒΙΝΟΣ Οδοντίατρος Ιατρός Ειδικευθείς στην Περιοδοντολογία στο Πανεπιστήμιο Pennsylvania ΗΠΑ Καθηγητής Διευθυντής Εργαστηρίου Περιοδοντολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών Fellow

Διαβάστε περισσότερα

Καθηγητής Ι. ΒΡΟΤΣΟΣ: Διευθυντής Εργαστηρίου Περιοδοντολογίας Αναπλ. Καθηγήτρια Α. ΤΣΑΜΗ, Υπεύθυνη του 5 ου εξαμήνου

Καθηγητής Ι. ΒΡΟΤΣΟΣ: Διευθυντής Εργαστηρίου Περιοδοντολογίας Αναπλ. Καθηγήτρια Α. ΤΣΑΜΗ, Υπεύθυνη του 5 ου εξαμήνου INTERNET Ανάρτηση ερωτήσεων με σκοπό τη μελέτη και την εξοικείωση με τον τρόπο εξέτασης στο μάθημα Περιοδοντολογία Ι. ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΠΕΡΙΟΔΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ Προς τους φοιτητές και φοιτήτριες του 5 ου εξαμήνου Στα

Διαβάστε περισσότερα

Η ΕΠΙΔΡΑΗ ΣΗ ΕΓΚΤΜΟΤΝΗ ΣΗΝ ΚΑΣΑΣΑΗ ΣΩΝ ΠΕΡΙΟΔΟΝΣΙΚΩΝ ΙΣΩΝ

Η ΕΠΙΔΡΑΗ ΣΗ ΕΓΚΤΜΟΤΝΗ ΣΗΝ ΚΑΣΑΣΑΗ ΣΩΝ ΠΕΡΙΟΔΟΝΣΙΚΩΝ ΙΣΩΝ 10 ο σνέδριο Φοιηηηών Οδονηιαηρικής τολής Πανεπιζηημίοσ Αθηνών ΓΝΩΣΙΚΟ ΑΝΣΙΚΕΙΜΕΝΟ ΠΕΡΙΟΔΟΝΣΟΛΟΓΙΑ Η ΕΠΙΔΡΑΗ ΣΗ ΕΓΚΤΜΟΤΝΗ ΣΗΝ ΚΑΣΑΣΑΗ ΣΩΝ ΠΕΡΙΟΔΟΝΣΙΚΩΝ ΙΣΩΝ σμμεηέτονηες: Λαμπροπούλοσ Ν. Οσρανία* Παπαγεωργίοσ

Διαβάστε περισσότερα

Η ΟΡΘΟΔΟΝΤΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΩΣ ΜΙΑ ΚΑΙΝΟΤΟΜΑ ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΔΡ. ΜΙΧΑΛΗΣ ΚΑΛΑΒΡΥΤΙΝΟΣ, ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΠΑΡΕΜΒΑΤΙΚΩΝ ΔΡΑΣΕΩΝ, ΟΡΘΟΔΟΝΤΙΚΟΣ, ΟΕΕ

Η ΟΡΘΟΔΟΝΤΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΩΣ ΜΙΑ ΚΑΙΝΟΤΟΜΑ ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΔΡ. ΜΙΧΑΛΗΣ ΚΑΛΑΒΡΥΤΙΝΟΣ, ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΠΑΡΕΜΒΑΤΙΚΩΝ ΔΡΑΣΕΩΝ, ΟΡΘΟΔΟΝΤΙΚΟΣ, ΟΕΕ Η ΟΡΘΟΔΟΝΤΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΩΣ ΜΙΑ ΚΑΙΝΟΤΟΜΑ ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΔΡ. ΜΙΧΑΛΗΣ ΚΑΛΑΒΡΥΤΙΝΟΣ, ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΠΑΡΕΜΒΑΤΙΚΩΝ ΔΡΑΣΕΩΝ, ΟΡΘΟΔΟΝΤΙΚΟΣ, ΟΕΕ Το πρόγραμμα εντάσσεται στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Ανάπτυξης Ανθρώπινου Δυναμικού

Διαβάστε περισσότερα

Οι ενδείξεις ουλίτιδας περιλαµβάνουν :

Οι ενδείξεις ουλίτιδας περιλαµβάνουν : ΟΥΛΙΤΙ Α Τα ούλα αποτελούν τµήµα των µαλακών ιστών του στόµατος. Περιβάλλουν τα δόντια και τα καλύπτουν προστατευτικά. Τα ούλα ενός φυσιολογικού υγιούς δοντιού φτάνουν στην αδαµαντίνη του δοντιού προστατεύοντας

Διαβάστε περισσότερα

7 ο ετήσιο συνέδριο αθηροσκλήρωσης. Θεσσαλονίκη 10-12 Μαρτίου 2011

7 ο ετήσιο συνέδριο αθηροσκλήρωσης. Θεσσαλονίκη 10-12 Μαρτίου 2011 7 ο ετήσιο συνέδριο αθηροσκλήρωσης Θεσσαλονίκη 10-12 Μαρτίου 2011 Κάπνισμα, περιοδοντική νόσος και υγιεινή του στόματος Νίκος Α. Ευθυμιάδης, D.D.S., M.Sc. Οδοντίατρος-Περιοδοντολόγος Τι είναι η περιοδοντίτιδα

Διαβάστε περισσότερα

Γράφει: Κωνσταντίνος Θεοδώρου, Χειρουργός Οδοντίατρος, Ειδικευμένος στην Αισθητική και Επανορθωτική Οδοντιατρική

Γράφει: Κωνσταντίνος Θεοδώρου, Χειρουργός Οδοντίατρος, Ειδικευμένος στην Αισθητική και Επανορθωτική Οδοντιατρική Γράφει: Κωνσταντίνος Θεοδώρου, Χειρουργός Οδοντίατρος, Ειδικευμένος στην Αισθητική και Επανορθωτική Οδοντιατρική Τι είναι η περιοδοντίτιδα; Πρόκειται για μια φλεγμονή των ιστών που περιβάλλουν και στηρίζουν

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΙΑ ΟΙΚΙΑΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ

ΕΡΓΑΣΙΑ ΟΙΚΙΑΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΕΡΓΑΣΙΑ ΟΙΚΙΑΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΝΑΣΙΑ ΓΚΑΡΑΝΕ ΕΙΡΗΝΗ ΔΙΑΒΟΛΙΤΣΗ ΚΛΕΙΔΗ ΣΑΠΦΩ ΙΩΑΝΝΑ ΚΡΟΝΤΗΡΟΠΟΥΛΟΥ ΑΓΝΗ ΛΕΟΝΤΟΠΟΥΛΟΥ ΜΑΡΙΟΣ ΑΫΦΑΝΤΗΣ ΜΗΝΑΣ ΓΑΛΑΝΟΣ Παθολογική κατάσταση των ούλων που χαρακτηρίζεται από αιμορραγία

Διαβάστε περισσότερα

Οδοντιατρική Σχολή Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Οδοντιατρική αντιμετώπιση παιδιών και εφήβων με σχιστία

Οδοντιατρική Σχολή Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Οδοντιατρική αντιμετώπιση παιδιών και εφήβων με σχιστία Οδοντιατρική Σχολή Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Οδοντιατρική αντιμετώπιση παιδιών και εφήβων με σχιστία Δρ. Σωτηρία Γκιζάνη Επικ. Καθηγήτρια Εργαστήριο Παιδοδοντιατρικής Από τις πιο συχνές

Διαβάστε περισσότερα

ΕΦΗΜΕΡΙ Α ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣ

ΕΦΗΜΕΡΙ Α ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣ E ΕΦΗΜΕΡΙ Α ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ 2241 2 Απριλίου 2018 ΤΕΥΧΟΣ ΤΡΙΤΟ Αρ. Φύλλου 345 ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ - ΛΟΙΠΟΙ ΦΟΡΕΙΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Αριθμ. 9440 Προκήρυξη θέσης καθηγητή

Διαβάστε περισσότερα

ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΙΚΕΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ ΓΙΑ ΓΟΝΕΙΣ ΚΑΙ ΠΑΙΔΙΑ. Πρόληψη: Το κλειδί για την στοματική υγεία

ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΙΚΕΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ ΓΙΑ ΓΟΝΕΙΣ ΚΑΙ ΠΑΙΔΙΑ. Πρόληψη: Το κλειδί για την στοματική υγεία ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΙΚΕΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ ΓΙΑ ΓΟΝΕΙΣ ΚΑΙ ΠΑΙΔΙΑ Πρόληψη: Το κλειδί για την στοματική υγεία Η πρώτη επίσκεψη στον οδοντίατρο, συνήθως αποτελεί μια δυσάρεστη δοκιμασία για το παιδί. Και αυτό γιατί, ακόμη και

Διαβάστε περισσότερα

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΟ ΥΛΙΚΟ. για την έρευνα. «Πανελλήνια Επιδημιολογική Μελέτη Καταγραφής Στοματικής Υγείας»

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΟ ΥΛΙΚΟ. για την έρευνα. «Πανελλήνια Επιδημιολογική Μελέτη Καταγραφής Στοματικής Υγείας» ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΟ ΥΛΙΚΟ για την έρευνα «Πανελλήνια Επιδημιολογική Μελέτη Καταγραφής Στοματικής Υγείας» Η Έρευνα - γενικά Η έρευνα αυτή αφορά τη σχεδίαση και διεξαγωγή μιας πανελλαδικής έρευνας για την καταγραφή

Διαβάστε περισσότερα

Adult Treatment In: The Alexander Discipline 297-320. Παρουσίαση Αργυρώ Κεχαγιά

Adult Treatment In: The Alexander Discipline 297-320. Παρουσίαση Αργυρώ Κεχαγιά Adult Treatment In: The Alexander Discipline 297-320 Παρουσίαση Αργυρώ Κεχαγιά Ορθοδοντική Θεραπεία Στόχος της ορθοδοντικής θεραπείας ανεξάρτητα από την ηλικία των ασθενών είναι βελτίωση της στοματικής

Διαβάστε περισσότερα

ΣΤΟΜΑΤΙΚΗ ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΟΓΚΟΛΟΓΙΚΟΣ ΑΣΘΕΝΗΣ

ΣΤΟΜΑΤΙΚΗ ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΟΓΚΟΛΟΓΙΚΟΣ ΑΣΘΕΝΗΣ ΣΤΟΜΑΤΙΚΗ ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΟΓΚΟΛΟΓΙΚΟΣ ΑΣΘΕΝΗΣ ISBN 978-960-372-099-7 ΘΕΣΣΑΛΙΑ ΑΘΑΝΑΣΟΥΛΗ Ομότιμη Καθηγήτρια Προληπτικής και Κοινωνικής Οδοντιατρικής Πανεπιστημίου Αθηνών ΟΥΡΑΝΙΑ ΝΙΚΟΛΑΤΟΥ - ΓΑΛΙΤΗ Αναπληρώτρια

Διαβάστε περισσότερα

Οδοντιατρική Επιστήμη

Οδοντιατρική Επιστήμη Οδοντιατρική Επιστήμη Επιστήμη της Yγείας του Στόματος & των Δοντιών «Επιστήμη των Mεταμορφώσεων» Ανδρεάδης Δημήτριος Οδοντίατρος-Στοματολόγος Λέκτορας Εργαστηρίου Στοματολογίας Οδοντιατρικής Σχολής ΑΠΘ

Διαβάστε περισσότερα

Οδοντιατρικός Σύλλογος Πειραιά

Οδοντιατρικός Σύλλογος Πειραιά Οδοντιατρικός Σύλλογος Πειραιά Οδηγίες προς τους εθελοντές οδοντιάτρους, για τη συμπλήρωση του δελτίου οδοντιατρικής εξέτασης των παιδιών των νηπιαγωγείων, δημοτικών και γυμνασίων. Σκοπός αυτής της παρουσίασης

Διαβάστε περισσότερα

ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΙΚΗ ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΠΑΙΔΙΩΝ. Σαββίδου Αβρόρα. Παιδίατρος

ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΙΚΗ ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΠΑΙΔΙΩΝ. Σαββίδου Αβρόρα. Παιδίατρος ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΙΚΗ ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΠΑΙΔΙΩΝ Σαββίδου Αβρόρα. Παιδίατρος Η ανατολή των νεογιλών δοντιών ξεκινάει στον 6ο με 7ο μήνα της ζωής του παιδιού και ολοκληρώνεται στο 2ο -3ο έτος. Η νεογιλή οδοντοφυΐα αποτελείται

Διαβάστε περισσότερα

Μήπως έχω Σκληρόδερµα;

Μήπως έχω Σκληρόδερµα; Μήπως έχω Σκληρόδερµα; Για να πληροφορηθώ µýëïò ôçò Σπάνιος ναι... Μόνος όχι Η Πανελλήνια Ένωση Σπανίων Παθήσεων (Π.Ε.Σ.ΠΑ) είναι ο μόνος φορέας, μη κερδοσκοπικό σωματείο, συλλόγων ασθενών σπανίων παθήσεων

Διαβάστε περισσότερα

Γράφει: Μόσχου Παρασκευή, Οδοντίατρος. Τι είναι ο φρονιμίτης;

Γράφει: Μόσχου Παρασκευή, Οδοντίατρος. Τι είναι ο φρονιμίτης; Γράφει: Μόσχου Παρασκευή, Οδοντίατρος Τι είναι ο φρονιμίτης; Ο φρονιμίτης ή σωφρονιστήρας ή τρίτος γομφίος αποτελεί το τελευταίο προς τα πίσω δόντι της μόνιμης οδοντοφυΐας. Οι φρονιμίτες ανατέλλουν φυσιολογικά

Διαβάστε περισσότερα

Άγκιστρο: το λεγόμενο "γατζάκι", συντελεί στη συγκράτηση μίας μερικής οδοντοστοιχίας

Άγκιστρο: το λεγόμενο γατζάκι, συντελεί στη συγκράτηση μίας μερικής οδοντοστοιχίας Άγκιστρο: το λεγόμενο "γατζάκι", συντελεί στη συγκράτηση μίας μερικής οδοντοστοιχίας Αδαμαντίνη (σμάλτο) : η σκληρή και λευκή ουσία που καλύπτει εξωτερικά τη μύλη του κάθε δοντιού Αμάλγαμα : ένα από τα

Διαβάστε περισσότερα

Πολλοί ασθενείς χρειάζονται επιπλέον φθόριο για τον έλεγχο της τερηδόνας

Πολλοί ασθενείς χρειάζονται επιπλέον φθόριο για τον έλεγχο της τερηδόνας Οδηγός για διάφορες ομάδες ασθενών με τερηδονικό κίνδυνο Aσθενείς με τερηδονικό κίνδυνο που χρειάζονται διαφορετικές λύσεις για την αποτελεσματική πρόληψη της τερηδόνας ΧΡΗΣΗ ΣΤΟ ΙΑΤΡΕΙΟ Colgate Duraphat

Διαβάστε περισσότερα

Ψυχολογία ασθενών με καρδιακή ανεπάρκεια στο Γενικό Νοσοκομείο

Ψυχολογία ασθενών με καρδιακή ανεπάρκεια στο Γενικό Νοσοκομείο Ψυχολογία ασθενών με καρδιακή ανεπάρκεια στο Γενικό Νοσοκομείο ΤΖΙΝΕΒΗ ΜΥΡΤΩ - ΧΑΤΖΗΣΤΕΦΑΝΟΥ ΦΑΝΗ ΝΟΣΗΛΕΥΤΡΙΕΣ Τ.Ε. Β & Γ ΚΑΡΔΙΟΛΟΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΙΠΠΟΚΡΑΤΕΙΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Η καρδιακή ανεπάρκεια

Διαβάστε περισσότερα

Συστηματικός ερυθηματώδης λύκος: το πρότυπο των αυτόάνοσων ρευματικών νοσημάτων

Συστηματικός ερυθηματώδης λύκος: το πρότυπο των αυτόάνοσων ρευματικών νοσημάτων Συστηματικός ερυθηματώδης λύκος: το πρότυπο των αυτόάνοσων ρευματικών νοσημάτων Φ.Ν. Σκοπούλη Καθηγήτρια τον Χαροκόπειου Πανεπιστημίου Αθηνών συστηματικός ερυθηματώδης λύκος θεωρείται η κορωνίδα των αυτοάνοσων

Διαβάστε περισσότερα

Το συχνότερο χρόνιο νόσημα της παιδικής ηλικίας.

Το συχνότερο χρόνιο νόσημα της παιδικής ηλικίας. ΤΟ ΠΑΙΔΙΚΟ ΑΣΘΜΑ Το συχνότερο χρόνιο νόσημα της παιδικής ηλικίας. Αν από το τρέξιμο, τη γυμναστική ή άλλη εργασία, δυσκολεύεται η αναπνοή, αυτό λέγεται άσθμα. Αρεταίος Καππαδόκης, 100 μχ Οι γυναίκες ήταν

Διαβάστε περισσότερα

ΥΔΡΟΚΗΛΗ ΠΑΘΗΣΕΙΣ ΟΣΧΕΟΥ - ΥΔΡΟΚΗΛΗ - ΚΙΡΣΟΚΗΛΗ - ΣΥΣΤΡΟΦΗ ΣΠΕΡΜΑΤΙΚΟΥ ΤΟΝΟΥ - ΚΥΣΤΗ ΕΠΙΔΙΔΥΜΙΔΑΣ - ΣΠΕΡΜΑΤΟΚΥΣΤΗ - ΚΥΣΤΕΣ ΟΣΧΕΟΥ

ΥΔΡΟΚΗΛΗ ΠΑΘΗΣΕΙΣ ΟΣΧΕΟΥ - ΥΔΡΟΚΗΛΗ - ΚΙΡΣΟΚΗΛΗ - ΣΥΣΤΡΟΦΗ ΣΠΕΡΜΑΤΙΚΟΥ ΤΟΝΟΥ - ΚΥΣΤΗ ΕΠΙΔΙΔΥΜΙΔΑΣ - ΣΠΕΡΜΑΤΟΚΥΣΤΗ - ΚΥΣΤΕΣ ΟΣΧΕΟΥ ΠΑΘΗΣΕΙΣ ΟΣΧΕΟΥ - ΥΔΡΟΚΗΛΗ - ΚΙΡΣΟΚΗΛΗ - ΣΥΣΤΡΟΦΗ ΣΠΕΡΜΑΤΙΚΟΥ ΤΟΝΟΥ - ΚΥΣΤΗ ΕΠΙΔΙΔΥΜΙΔΑΣ - ΣΠΕΡΜΑΤΟΚΥΣΤΗ - ΚΥΣΤΕΣ ΟΣΧΕΟΥ ΥΔΡΟΚΗΛΗ Είναι η συλλογή υγρού μεταξύ των πετάλων του ιδίως ελυτροειδούς χιτώνα

Διαβάστε περισσότερα

Περιεχόμενα ΠΡΩΤΟΣ ΤΟΜΟΣ ΜΕΡΟΣ Α

Περιεχόμενα ΠΡΩΤΟΣ ΤΟΜΟΣ ΜΕΡΟΣ Α Περιεχόμενα ΠΡΩΤΟΣ ΤΟΜΟΣ Πρόλογος καθηγητού κ. Ζαχαρία Σπ. Μαντζαβίνου... xviii Πρόλογος καθηγητού κ. Niklaus P. Lang... xix Πρόλογος... xxi Συμμετοχές-Συνεργασίες... xxiii ΜΕΡΟΣ Α ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΟ

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΔΟΔΟΝΤΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ

ΕΝΔΟΔΟΝΤΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΕΝΔΟΔΟΝΤΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ Όλα όσα πρέπει να γνωρίζουμε Αιμίλιος Τίγκος Χειρουργός Οδοντίατρος - Ενδοδοντολόγος Κάθε δόντι αποτελείται από τη «μύλη», το τμήμα δηλαδή που βρίσκεται έξω από τα ούλα και είναι ορατό

Διαβάστε περισσότερα

«Γυναικεία» υπόθεση. υγεία

«Γυναικεία» υπόθεση. υγεία υγεία Ορθοδοντική «Γυναικεία» υπόθεση Κορίτσια και γυναίκες παίρνουν ευκολότερα σε σχέση με τα αγόρια και τους άνδρες την απόφαση να «βάλουν σιδεράκια». Γιατί συμβαίνει αυτό; Είναι απλώς πιο ευαίσθητες

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΠΕΡΙΟ ΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ Κατά την επούλωση των περιοδοντικών ιστών «νέα πρόσφυση» επιτυγχάνεται όταν υπάρχει: ηµιουργία νέας οστεΐνης, νέων λειτουργικά προσανατολισµένων ινών περιρριζίου

Διαβάστε περισσότερα

Οδοντικά Εμφυτεύματα. Τι χρειάζεται να γνωρίζετε: Θεραπεία Φροντίδα Συντήρηση ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟΣ ΟΔΗΓΟΣ ΑΣΘΕΝΩΝ. Με την υποστήριξη της

Οδοντικά Εμφυτεύματα. Τι χρειάζεται να γνωρίζετε: Θεραπεία Φροντίδα Συντήρηση ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟΣ ΟΔΗΓΟΣ ΑΣΘΕΝΩΝ. Με την υποστήριξη της Οδοντικά Εμφυτεύματα Τι χρειάζεται να γνωρίζετε: Θεραπεία Φροντίδα Συντήρηση Με την υποστήριξη της ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟΣ ΟΔΗΓΟΣ ΑΣΘΕΝΩΝ Εισαγωγή Η επιτυχία στη θεραπεία με εμφυτεύματα δεν εξαρτάται μόνο από την

Διαβάστε περισσότερα

Σύνδροµο Μηροκοτυλιαίας Πρόσκρουσης Femoroacetabular Impingement Syndrome (FAI)

Σύνδροµο Μηροκοτυλιαίας Πρόσκρουσης Femoroacetabular Impingement Syndrome (FAI) Σύνδροµο Μηροκοτυλιαίας Πρόσκρουσης Femoroacetabular Impingement Syndrome (FAI) Τι είναι το σύνδροµο µηροκοτυλιαίας πρόσκρουσης; Φυσιολογικά, η κεφαλή του ισχίου δεν προσκρούει στο χείλος της κοτύλης κατά

Διαβάστε περισσότερα

Κατανοώντας τη Σχέση Στόματος & Σώματος

Κατανοώντας τη Σχέση Στόματος & Σώματος Κατανοώντας τη Σχέση Στόματος & Σώματος ΠΩΣ Η ΣΤΟΜΑΤΙΚΗ ΜΑΣ ΥΓΕΙΑ ΕΠΗΡΕΑΖΕΙ ΤΗ ΓΕΝΙΚΗ ΜΑΣ ΥΓΕΙΑ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΣΤΟΜΑΤΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ 20 Μαρτίου ΣΚΕΨΟΥ ΤΟ ΣΤΟΜΑ ΣΟΥ ΣΚΕΨΟΥ ΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΣΟΥ Το στόμα μας είναι

Διαβάστε περισσότερα

Οδοντιατρική Επιστήμη

Οδοντιατρική Επιστήμη Οδοντιατρική Επιστήμη Επιστήμη Yγείας Στόματος Δοντιών www.dent.auth.gr dandrea@dent.auth.gr Ανδρεάδης Δημήτριος Στοματολόγος-Οδοντίατρος Επίκουρος Καθηγητής Οδοντιατρικής Σχολής ΑΠΘ Στόμα & Δόντια Πολύτιμο

Διαβάστε περισσότερα

Periodontal treatment: the view of the general dentist

Periodontal treatment: the view of the general dentist Periodontal treatment: the view of the general dentist M. Komboli 1, E. Mouzakiti 2 Periodontal diseases especially plaque induced gingivitis and chronic periodontitis affect the majority of the population

Διαβάστε περισσότερα

Από: Οδοντιατρικό Κέντρο "Dental Center" ΝΕΟΓΙΛΑ ΔΟΝΤΙΑ:

Από: Οδοντιατρικό Κέντρο Dental Center ΝΕΟΓΙΛΑ ΔΟΝΤΙΑ: Από: Οδοντιατρικό Κέντρο "Dental Center" ΝΕΟΓΙΛΑ ΔΟΝΤΙΑ: Είναι τα πρώτα δόντια του ανθρώπου, είκοσι (20) στο σύνολό τους, τα οποία αρχίζουν να εμφανίζονται στο στόμα του παιδιού τον έβδομο μήνα, μετά την

Διαβάστε περισσότερα

1 η ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟ ΟΣ Ο ΟΝΤΙΑΤΡΙΚΗΣ ΜΑΪΟΣ 2008 - ΠΕΡΙΟ ΟΝΤΟΛΟΓΙΑ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΠΕΡΙΟ ΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ

1 η ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟ ΟΣ Ο ΟΝΤΙΑΤΡΙΚΗΣ ΜΑΪΟΣ 2008 - ΠΕΡΙΟ ΟΝΤΟΛΟΓΙΑ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΠΕΡΙΟ ΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΠΕΡΙΟ ΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ Τα Mini-Five Gracey είναι Η ΣΩΣΤΗ ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΕΙΝΑΙ: κοχλιάρια που το κοπτικό τους άκρο είναι το ήµισυ από αυτό των Standard Gracey Τα ουδετερόφιλα: παράγουν Η ΣΩΣΤΗ

Διαβάστε περισσότερα

-Αναστολή της οργανικής σύνδεσης του ιωδίου που προσλαμβάνεται από το θυρεοειδή αδένα -Ανοσοκατασταλτική δράση με αποτέλεσμα τη μείωση της παραγωγής

-Αναστολή της οργανικής σύνδεσης του ιωδίου που προσλαμβάνεται από το θυρεοειδή αδένα -Ανοσοκατασταλτική δράση με αποτέλεσμα τη μείωση της παραγωγής Άννα Ναξάκη Επιμελήτρια Α Γ Παθολογική Κλινική ΠΑΡΑΓΩΓΑ ΘΕΙΟΥΡΙΑΣ(ΠΡΟΠΥΛΟ ΚΑΙ ΜΕΘΥΛΟΘΕΙΟΥΡΑΚΙΛΗ) ΠΑΡΑΓΩΓΑ ΙΜΙΔΑΖΟΛΗΣ(ΚΑΡΒΙΜΑΖΟΛΗ ΚΑΙ ΘΕΙΑΜΑΖΟΛΗ) -Αναστολή της οργανικής σύνδεσης του ιωδίου που προσλαμβάνεται

Διαβάστε περισσότερα

Ηλίας Κουρής - Ρευματολόγος. www.rheuma,gr

Ηλίας Κουρής - Ρευματολόγος. www.rheuma,gr Πολλες από τις ρευματικες παθησεις των ενηλικων προσβαλουν και τα παιδια,αν και σε μικροτερη συχνοτητα. Επιπλεον καποιες παθησεις όπως είναι ο συστηματικης έναρξης ή ο ολιγοαρθρικος τυπος εναρξης της Νεανικης

Διαβάστε περισσότερα

Γράφει ο Μηνάς Ρηγάτος (Ομοιοπαθητικό Ινστιτούτο Γλυφάδας), Χειρ. οδοντίατρος, ειδ.ομοιοπαθητικός, εμφυτευματολόγος, περιοδοντολόγος

Γράφει ο Μηνάς Ρηγάτος (Ομοιοπαθητικό Ινστιτούτο Γλυφάδας), Χειρ. οδοντίατρος, ειδ.ομοιοπαθητικός, εμφυτευματολόγος, περιοδοντολόγος Γράφει ο Μηνάς Ρηγάτος (Ομοιοπαθητικό Ινστιτούτο Γλυφάδας), Χειρ. οδοντίατρος, ειδ.ομοιοπαθητικός, εμφυτευματολόγος, περιοδοντολόγος Τι είναι ουλίτιδα Είναι μια φλεγμονώδης αντίδραση των ούλων που οφείλεται

Διαβάστε περισσότερα

ΙΠΠΟΚΡΑΤΕΙΕΣ ΗΜΕΡΕΣ ΚΑΡΔΙΟΛΟΓΙΑΣ 2019 ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΡΔΙΑΓΓΕΙΑΚΩΝ ΠΑΘΗΣΕΩΝ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ. ΡΟΥΜΤΣΙΟΥ ΜΑΡΙΑ Νοσηλεύτρια CPN, MSc Α Παιδιατρικής κλινικής ΑΠΘ

ΙΠΠΟΚΡΑΤΕΙΕΣ ΗΜΕΡΕΣ ΚΑΡΔΙΟΛΟΓΙΑΣ 2019 ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΡΔΙΑΓΓΕΙΑΚΩΝ ΠΑΘΗΣΕΩΝ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ. ΡΟΥΜΤΣΙΟΥ ΜΑΡΙΑ Νοσηλεύτρια CPN, MSc Α Παιδιατρικής κλινικής ΑΠΘ ΙΠΠΟΚΡΑΤΕΙΕΣ ΗΜΕΡΕΣ ΚΑΡΔΙΟΛΟΓΙΑΣ 2019 ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΡΔΙΑΓΓΕΙΑΚΩΝ ΠΑΘΗΣΕΩΝ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΡΟΥΜΤΣΙΟΥ ΜΑΡΙΑ Νοσηλεύτρια CPN, MSc Α Παιδιατρικής κλινικής ΑΠΘ «Η μεγαλύτερη δύναμη της δημόσιας υγείας είναι η πρόληψη»

Διαβάστε περισσότερα

www.printo.it/pediatric-rheumatology/cy/intro Συνδρομο Papa Έκδοση από 2016 1. ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟ PAPA 1.1 Τι είναι; Ο ακρωνύμιο PAPA προέρχεται από τις λέξεις Pyogenic Arthritis, Pyoderma gangrenosum and Acne

Διαβάστε περισσότερα

Συσχέτιση Περιοδοντικών Λοιμώξεων με Συστηματικά Νοσήματα

Συσχέτιση Περιοδοντικών Λοιμώξεων με Συστηματικά Νοσήματα Συσχέτιση Περιοδοντικών Λοιμώξεων με Συστηματικά Νοσήματα Πέτρος Δ. Δαμουλής, D.M.D., D.M.Sc. Περιοδοντολόγος Επισκέπτης Καθηγητής Πανεπιστημίου Tufts, ΗΠΑ Η Περιοδοντική Νόσος είναι μία Λοίμωξη που προκαλείται

Διαβάστε περισσότερα

Παιδιά και νέοι με χρόνια προβλήματα υγείας και ειδικές ανάγκες. Σύγχρονες ιατρικές θεωρήσεις και ελληνική πραγματικότητα.

Παιδιά και νέοι με χρόνια προβλήματα υγείας και ειδικές ανάγκες. Σύγχρονες ιατρικές θεωρήσεις και ελληνική πραγματικότητα. Παιδιά και νέοι με χρόνια προβλήματα υγείας και ειδικές ανάγκες. Σύγχρονες ιατρικές θεωρήσεις και ελληνική πραγματικότητα. Μαρία Φωτουλάκη Επίκουρη καθηγήτρια Παιδιατρικής-Παιδιατρικής Γαστρεντερολογίας

Διαβάστε περισσότερα

Επιστημονικό Πρόγραμμα

Επιστημονικό Πρόγραμμα Επιστημονικό Πρόγραμμα Παρασκευή 28 Ιουνίου 2019 09.00-10.00 Προσέλευση- Εγγραφές Α ΑΙΘΟΥΣΑ (TULIP ROOM) 12.00-14.30 1η ΣΥΝΕΔΡΙΑ Προεδρεύοντες: Ν ΘΕΜΑΤΙΚΗΕΝΟΤΗΤΑΕΝΔΟΔΟΝΤΙΑΣ 12.00-13.00 Ενδοδοντική Επανεπέμβαση:

Διαβάστε περισσότερα

Όταν χρειάζεται ρύθμιση της ποσότητας των χορηγούμενων υγρών του ασθενή. Όταν θέλουμε να προλάβουμε την υπερφόρτωση του κυκλοφορικού συστήματος

Όταν χρειάζεται ρύθμιση της ποσότητας των χορηγούμενων υγρών του ασθενή. Όταν θέλουμε να προλάβουμε την υπερφόρτωση του κυκλοφορικού συστήματος Ερωτήσεις Αξιολόγησης Εργαστηριακού Μαθήματος Θέμα: «Κεντρική Φλεβική Πίεση» 1. Τι είναι η Κεντρική Φλεβική Πίεση (ΚΦΠ); Είναι η υδροστατική πίεση των μεγάλων φλεβών που είναι πλησιέστερα στην καρδιά,

Διαβάστε περισσότερα

Γνωριμία με τα αυτοάνοσα ρευματικά νοσήματα

Γνωριμία με τα αυτοάνοσα ρευματικά νοσήματα Γνωριμία με τα αυτοάνοσα ρευματικά νοσήματα Αντώνης Φανουριάκης Μονάδα Ρευματολογίας και Κλινικής Ανοσολογίας Δ Πανεπιστημιακή Παθολογική Κλινική Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο «Αττικόν» Αθήνα, 01/02/2016

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΕΛΕΥΘΕΡΩΝ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΟΜΑΔΑΣ ΜΑΣ ΤΗΣ ΣΤΟΜΑΤΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΕΛΕΥΘΕΡΩΝ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΟΜΑΔΑΣ ΜΑΣ ΤΗΣ ΣΤΟΜΑΤΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΕΛΕΥΘΕΡΩΝ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΟΜΑΔΑΣ ΜΑΣ ΣΤΟ 53 ο ΕΤΗΣΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΤΗΣ ΣΤΟΜΑΤΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ 49: ΕΑ ΠΕΡΙΕΜΦΥΤΕΥΜΑΤΙΤΙΔΑ - Η ΝΟΣΟΣ ΤΗΣ ΤΡΙΤΗΣ ΓΕΝΙΑΣ

Διαβάστε περισσότερα

Διαφάνεια 1 Η στοματική υγεία είναι πολύτιμη. Διαφυλάξτε την.

Διαφάνεια 1 Η στοματική υγεία είναι πολύτιμη. Διαφυλάξτε την. Διαφάνεια 1 Η στοματική υγεία είναι πολύτιμη. Διαφυλάξτε την. Αδαμαντίνη Οδοντίνη Ούλα Πολφός Οστούν Περιρρίζιο Οστεΐνη Διαφάνεια 2 Δομή των δοντιών. Δομή των δοντιών. Το τμήμα του δοντιού που μπορούμε

Διαβάστε περισσότερα

Ποια είναι η διαδικασία τοποθέτησης των εμφυτευμάτων και της προσθετικής αποκατάστασης ;

Ποια είναι η διαδικασία τοποθέτησης των εμφυτευμάτων και της προσθετικής αποκατάστασης ; Τι είναι τα εμφυτεύματα; Ποιες είναι οι προϋποθέσεις τοποθέτησης των εμφυτευμάτων; Υπάρχει κάποιος κίνδυνος για την υγεία; Ποια είναι η διαδικασία τοποθέτησης των εμφυτευμάτων και της προσθετικής αποκατάστασης

Διαβάστε περισσότερα

Ρευματολογία. Ψωριασική Αρθρίτιδα. Στέφανος Πατεράκης Φυσικοθεραπευτής, καθηγητής φυσ/πείας

Ρευματολογία. Ψωριασική Αρθρίτιδα. Στέφανος Πατεράκης Φυσικοθεραπευτής, καθηγητής φυσ/πείας Ρευματολογία Ψωριασική Αρθρίτιδα Στέφανος Πατεράκης Φυσικοθεραπευτής, καθηγητής φυσ/πείας Τι είναι η ψωριασική αρθρίτιδα; Η ψωριασική αρθρίτιδα είναι μια χρόνια φλεγμονώδης πάθηση που προσβάλλει τις αρθρώσεις

Διαβάστε περισσότερα

Ενημέρωση και συγκατάθεση για χειρουργική τοποθέτηση οδοντικών εμφυτευμάτων

Ενημέρωση και συγκατάθεση για χειρουργική τοποθέτηση οδοντικών εμφυτευμάτων Ενημέρωση και συγκατάθεση για χειρουργική τοποθέτηση οδοντικών εμφυτευμάτων Προτεινόμενη θεραπεία: Μετά από προσεκτική κλινική και ακτινογραφική εξέταση του στόματος και εκτίμηση της κατάστασης μου, ο

Διαβάστε περισσότερα

ΕΚΠ/ΚΟΣ: ΠΑΠΑΛΕΞΗ ΓΑΡΥΦΑΛΙΑ 14.02 Δ/ΝΤΡΙΑ: ΡΑΠΤΗ ΜΑΡΙΑ

ΕΚΠ/ΚΟΣ: ΠΑΠΑΛΕΞΗ ΓΑΡΥΦΑΛΙΑ 14.02 Δ/ΝΤΡΙΑ: ΡΑΠΤΗ ΜΑΡΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ, ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ 1o ΕΠΑΛ ΑΓ. Ι. ΡΕΝΤΗ ΜΑΘΗΤΕΣ: 1 η ΟΜΑΔΑ: 1. ΒΡΑΚΑΣ ΑΓΓΕΛΟΣ 2. ΕΜΙΝ ΜΑΡΙΛΝΤΙ 3. ΝΤΟΥΝΤΙΤΣ ΣΑΝΤΡΑ 4. ΦΑΛΙΑΓΚΑ ΧΡΥΣΑΥΓΗ 2

Διαβάστε περισσότερα

Η φάση διατήρησης του θεραπευτικού αποτελέσματος στα πλαίσια της συνολικής αντιμετώπισης του οδοντιατρικού ασθενή

Η φάση διατήρησης του θεραπευτικού αποτελέσματος στα πλαίσια της συνολικής αντιμετώπισης του οδοντιατρικού ασθενή Περιοδοντολογία ΣTOMA 2010; 38 : 29 41 Bιβλιογραφική ανασκόπηση Η φάση διατήρησης του θεραπευτικού αποτελέσματος στα πλαίσια της συνολικής αντιμετώπισης του οδοντιατρικού ασθενή Δ. ΞΥΓΚΑΣ-ΕΥΘΥΜΙΟΥ 1, Ε.

Διαβάστε περισσότερα

Οδοντιατρική για παιδία

Οδοντιατρική για παιδία Οδοντιατρική για παιδία Πότε εμφανίζονται τα νεογιλά δοντάκια και πότε αντικαθίστανται από τα μόνιμα; Τα παιδιά συνήθως γεννιούνται χωρίς δόντια, εκτός σπανίων περιπτώσεων που τα νεογέννητα διαθέτουν 1-2

Διαβάστε περισσότερα

Κλινική Περιοδοντολογία Στην καθημερινή Πράξη

Κλινική Περιοδοντολογία Στην καθημερινή Πράξη Κλινική Περιοδοντολογία Στην καθημερινή Πράξη Διοργάνωση: Ελληνική Περιοδοντολογική Εταιρεία Στοματολογική Εταιρεία Θεσσαλίας Οδοντιατρικός Σύλλογος Λάρισας Τόπος διεξαγωγής: Ξενοδοχείο DIVANI PALACE,

Διαβάστε περισσότερα

Γράφει: Μιλτιάδης Μαρκάτος, Πνευμονολόγος

Γράφει: Μιλτιάδης Μαρκάτος, Πνευμονολόγος Γράφει: Μιλτιάδης Μαρκάτος, Πνευμονολόγος Πάνω από ένα αιώνα πριν, ο J. Hutchinson, ένας χειρουργός-δερματολόγος, αναγνώρισε την πρώτη περίπτωση σαρκοείδωσης, στο Λονδίνο. Στα χρόνια πριν και μετά την

Διαβάστε περισσότερα

1989 Σήμερα: Απασχόληση σε ιδιωτικό ιατρείο με αντικείμενο την περιοδοντολογία

1989 Σήμερα: Απασχόληση σε ιδιωτικό ιατρείο με αντικείμενο την περιοδοντολογία Σωτήρης Ζησόπουλος Οδοντίατρος Περιοδοντολόγος Κολοκοτρώνη 24, 14562 Κηφισιά τηλ. 210 8018028 Email: sot.perio@gmail.com ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ 1987: M. Sc. Στην Περιοδοντολογία Πανεπιστήμιο Bristol, Μεγάλη Βρεταννία

Διαβάστε περισσότερα

Διαταραχές Πρόσληψης Τροφής στην Εφηβεία

Διαταραχές Πρόσληψης Τροφής στην Εφηβεία Διαταραχές Πρόσληψης Τροφής στην Εφηβεία Β. Α. Παπαγεωργίου MD, Med, Δρ. Α.Π.Θ. Παιδοψυχίατρος - TEACCH Consultant τ. Επίκουρος Καθηγήτρια Παιδοψυχιατρικής Οι Δ.Π.Τ. Δεν είναι απλώς αποκλίνουσες διατροφικές

Διαβάστε περισσότερα

ΟΔΗΓΟΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΑΡΧΟΜΕΝΩΝ ΤΕΡΗΔΟΝΙΚΩΝ ΒΛΑΒΩΝ

ΟΔΗΓΟΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΑΡΧΟΜΕΝΩΝ ΤΕΡΗΔΟΝΙΚΩΝ ΒΛΑΒΩΝ ΕΘΝΙΚΟ & ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ TMHMA ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΟΔΟΝΤΙΚΗΣ ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΠΑΙΔΟΔΟΝΤΙΑΤΡΙΚΗΣ ΟΔΗΓΟΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΑΡΧΟΜΕΝΩΝ ΤΕΡΗΔΟΝΙΚΩΝ ΒΛΑΒΩΝ σε Παιδιά, Εφήβους και Ενήλικες

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΝΤΑΣ ΤΙΣ ΑΙΜΟΡΡΟΙΔΕΣ

ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΝΤΑΣ ΤΙΣ ΑΙΜΟΡΡΟΙΔΕΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΝΤΑΣ ΤΙΣ ΑΙΜΟΡΡΟΙΔΕΣ Τι είναι οι Αιμορροΐδες; Η αιμορροϊδοπάθεια επηρεάζει πάνω από το 50% του πληθυσμού παγκοσμίως, ωστόσο, το ποσοστό εκτιμάται ότι είναι στην πραγματικότητα ακόμη μεγαλύτερο

Διαβάστε περισσότερα

Παράρτημα IV. Επιστημονικά πορίσματα

Παράρτημα IV. Επιστημονικά πορίσματα Παράρτημα IV Επιστημονικά πορίσματα 1 Επιστημονικά πορίσματα Στις 7 Ιουνίου 2017, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πληροφορήθηκε για το θανατηφόρο κρούσμα κεραυνοβόλου ηπατικής ανεπάρκειας σε ασθενή που λάμβανε δακλιζουμάμπη

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΛΗΨΗ. Εισαγωγή. Σκοπός

ΠΕΡΙΛΗΨΗ. Εισαγωγή. Σκοπός ΠΕΡΙΛΗΨΗ Εισαγωγή Η παιδική παχυσαρκία έχει φτάσει σε επίπεδα επιδημίας στις μέρες μας. Μαστίζει παιδιά από μικρές ηλικίες μέχρι και σε εφήβους. Συντείνουν αρκετοί παράγοντες που ένα παιδί γίνεται παχύσαρκο

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙΙ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΗ ΣΤΙΣ ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΤΩΝ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ ΤΟΥ ΠΡΟΪΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΣΤΟ ΦΥΛΛΟ ΟΔΗΓΙΩΝ ΧΡΗΣΗΣ

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙΙ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΗ ΣΤΙΣ ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΤΩΝ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ ΤΟΥ ΠΡΟΪΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΣΤΟ ΦΥΛΛΟ ΟΔΗΓΙΩΝ ΧΡΗΣΗΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙΙ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΗ ΣΤΙΣ ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΤΩΝ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ ΤΟΥ ΠΡΟΪΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΣΤΟ ΦΥΛΛΟ ΟΔΗΓΙΩΝ ΧΡΗΣΗΣ Αυτές οι μεταβολές στη ΠΧΠ και το φύλλο οδηγιών χρήσης θα είναι εν ισχύ κατά την έκδοση της Κοινοτικής

Διαβάστε περισσότερα

FroiPlak FroiDent. Στοματικής Υγιεινής ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΧΡΟΝΙΑ

FroiPlak FroiDent. Στοματικής Υγιεινής ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΧΡΟΝΙΑ ΧΡΟΝΙΑ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ πληρησ σειρα προϊοντων Στοματικής Υγιεινής ΕΝΤΑΤΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ Κατά της μικροβιακής πλάκας... Στοματικό Διάλυμα Χλωρεξιδίνη 0,20% - Ξυλιτόλη 3% Ισχυρή αντισηπτική προστασία Ταχεία

Διαβάστε περισσότερα

ξεχάστε αυτά που ξέρατε παλιά για τα δόντια. οδοντιατρείο αισθητικής αποκατάστασης dental art institute

ξεχάστε αυτά που ξέρατε παλιά για τα δόντια. οδοντιατρείο αισθητικής αποκατάστασης dental art institute Project1 25/1/11 13:55 Page 1 ξεχάστε αυτά που ξέρατε παλιά για τα δόντια. οδοντιατρείο αισθητικής αποκατάστασης dental art institute Project1 25/1/11 13:55 Page 2 Project1 25/1/11 13:55 Page 3 τι είναι

Διαβάστε περισσότερα

Οπή Ωχράς Κηλίδας. Τι είναι οπή της ωχράς;

Οπή Ωχράς Κηλίδας. Τι είναι οπή της ωχράς; Οπή Ωχράς Κηλίδας Τι είναι οπή της ωχράς; Ο αμφιβληστροειδής χιτώνας είναι το φωτοευαίσθητο στρώμα ιστού που βρίσκεται στο πίσω μέρος του ματιού. Μία ειδική περιοχή του αμφιβληστροειδούς, που ονομάζεται

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΜΜΟΡΦΩΣΗ ΑΣΘΕΝΟΥΣ ΜΕ ΧΑΠ ΣΤΟ

ΣΥΜΜΟΡΦΩΣΗ ΑΣΘΕΝΟΥΣ ΜΕ ΧΑΠ ΣΤΟ ΣΥΜΜΟΡΦΩΣΗ ΑΣΘΕΝΟΥΣ ΜΕ ΧΑΠ ΣΤΟ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΟ ΠΛΑΝΟ: Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ ΝΟΣΗΛΕΥΤΗ Λαζάρου Βασιλική Επιμελήτρια Β Πνευμονολογικού Τμήματος ΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΩΝ ΜΕ ΤΙΣ ΠΑΡΑΚΑΤΩ ΧΟΡΗΓΟΥΣ ΕΤΑΙΡΕΙΕΣ: AMGEN,

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΝΔΟΔΟΝΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ. HELLENIC SOCIETY of ENDODONTICS. Ενδοδοντική θεραπεία. Τι θα πρέπει να γνωρίζουμε

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΝΔΟΔΟΝΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ. HELLENIC SOCIETY of ENDODONTICS. Ενδοδοντική θεραπεία. Τι θα πρέπει να γνωρίζουμε ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΝΔΟΔΟΝΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ HELLENIC SOCIETY of ENDODONTICS Ενδοδοντική θεραπεία Τι θα πρέπει να γνωρίζουμε Ενδοδοντική θεραπεία Τι θα πρέπει να γνωρίζουμε Το δόντι αποτελείται από σκληρούς ενασβεστιωμένους

Διαβάστε περισσότερα

7 ο Λύκειο ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2009-2010 ΤΑΞΗ ΤΜΗΜΑ ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ ΠΑΥΛΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ

7 ο Λύκειο ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2009-2010 ΤΑΞΗ ΤΜΗΜΑ ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ ΠΑΥΛΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Τεχνολογία Α λυκείου 7 ο Λύκειο ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2009-2010 ΤΑΞΗ Α ΤΜΗΜΑ 3 Ο ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ ΠΑΥΛΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΘΕΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: ΠΟΣΟ ΟΙ ΝΕΟΙ ΕΙΝΑΙ ΕΥΑΙΣΘΗΤΟΠΟΙΗΜΕΝΟΙ ΣΤΟ ΘΕΜΑ ΤΗΣ ΣΤΟΜΑΤΙΚΗΣ ΥΓΙΕΙΝΗΣ ΤΙ ΕΙΝΑΙ

Διαβάστε περισσότερα

Αν διαχωρίζει τελείως το χείλος η σχιστία λέγεται πλήρης, ενώ αν χωρίζει τμήμα μόνο του χείλους λέγεται ατελής.

Αν διαχωρίζει τελείως το χείλος η σχιστία λέγεται πλήρης, ενώ αν χωρίζει τμήμα μόνο του χείλους λέγεται ατελής. Μια από τις πιο συχνές ανωμαλίες που παρουσιάζονται κατά την γέννηση και έρχονται να διαταράξουν την ευτυχία που φέρνει στους γονείς ο ερχομός ενός παιδιού, είναι η σχιστία του χείλους, της υπερώας ή και

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο. Διάγνωση Οδοντικών Βλαβών - Προσδιορισμός Τερηδονικού Κινδύνου - Σχέδιο Θεραπείας

Κεφάλαιο. Διάγνωση Οδοντικών Βλαβών - Προσδιορισμός Τερηδονικού Κινδύνου - Σχέδιο Θεραπείας Κεφάλαιο 1 Διάγνωση Οδοντικών Βλαβών - Προσδιορισμός Τερηδονικού Κινδύνου - Σχέδιο Θεραπείας 10 Η στρατηγική διατήρησης της υγείας των οδοντικών ιστών, αυτό που αποκαλείται ως σχέδιο θεραπείας έχει διπλή

Διαβάστε περισσότερα

Τι είναι οστεοπόρωση;

Τι είναι οστεοπόρωση; Τι είναι οστεοπόρωση; Η οστεοπόρωση είναι χρόνια πάθηση του μεταβολισμού των οστών, κατά την οποία παρατηρείται σταδιακή μείωση της πυκνότητας και της ποιότητάς τους, ώστε αυτά με την πάροδο του χρόνου

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΗ ΙΑΓΝΩΣΗ & ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΩΝ ΜΕΤΑΒΟΛΙΚΩΝ ΙΑΤΑΡΑΧΩΝ

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΗ ΙΑΓΝΩΣΗ & ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΩΝ ΜΕΤΑΒΟΛΙΚΩΝ ΙΑΤΑΡΑΧΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΗ ΙΑΓΝΩΣΗ & ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΩΝ ΜΕΤΑΒΟΛΙΚΩΝ ΙΑΤΑΡΑΧΩΝ Το Ερρίκος Ντυνάν Hospital Center ακολουθώντας σύγχρονες διεθνείς πρακτικές στην παροχή υπηρεσιών υγείας προχώρησε στη δηµιουργία του Κέντρου

Διαβάστε περισσότερα

Παράρτημα I Επιστημονικά πορίσματα και λόγοι για την τροποποίηση των όρων άδειας(-ών) κυκλοφορίας

Παράρτημα I Επιστημονικά πορίσματα και λόγοι για την τροποποίηση των όρων άδειας(-ών) κυκλοφορίας Παράρτημα I Επιστημονικά πορίσματα και λόγοι για την τροποποίηση των όρων άδειας(-ών) κυκλοφορίας Επιστημονικά πορίσματα Λαμβάνοντας υπόψη την έκθεση αξιολόγησης της PRAC σχετικά με την (τις) Έκθεση(-εις)

Διαβάστε περισσότερα

Φαρμακοκινητική. Χρυσάνθη Σαρδέλη

Φαρμακοκινητική. Χρυσάνθη Σαρδέλη Φαρμακοκινητική Χρυσάνθη Σαρδέλη Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Κλινικής Φαρμακολογίας Εργαστήριο Κλινικής Φαρμακολογίας Τμήμα Ιατρικής, Σχολή Επιστημών Υγείας, ΑΠΘ Φαρμακοκινητική Η Φαρμακοκινητική είναι η επιστήμη

Διαβάστε περισσότερα

FroiPlak FroiDent ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ. Στοματικής Υγιεινής

FroiPlak FroiDent ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ. Στοματικής Υγιεινής ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ πληρησ σειρα προϊοντων Στοματικς Υγιεινς ΕΝΤΑΤΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ Κατά της μικροβιακς πλάκας... ΟΥΛΙΤΙΔΑ - ΠΕΡΙΟΔΟΝΤΙΤΙΔΑ...και του ερεθισμού των ούλων 500 ml & Στοματικό Διάλυμα Χλωρεξιδίνη

Διαβάστε περισσότερα

Συχνότητα. Άντρες Γυναίκες 5 1. Νεαρής και μέσης ηλικίας

Συχνότητα. Άντρες Γυναίκες 5 1. Νεαρής και μέσης ηλικίας Η αιτιολογία της πάθησης είναι άγνωστη, αν και έχει μεγάλη σχέση με το κάπνισμα καθώς το 90% των ασθενών είναι ενεργείς καπνιστές Συχνότητα Άντρες Γυναίκες 5 1 Νεαρής και μέσης ηλικίας Στο 60% των περιπτώσεων

Διαβάστε περισσότερα

Γράφει: Θάνος Παπαθανασίου, Μαιευτήρας - Γυναικολόγος. Νεότερες απόψεις και θεραπείες

Γράφει: Θάνος Παπαθανασίου, Μαιευτήρας - Γυναικολόγος. Νεότερες απόψεις και θεραπείες Γράφει: Θάνος Παπαθανασίου, Μαιευτήρας Γυναικολόγος Νεότερες απόψεις και θεραπείες Το Σύνδρομο Πολυκυστικών Ωοθηκών (ΣΠΩ) είναι η συχνότερη ορμονική πάθηση της σύγχρονης γυναίκας. Υπολογίζεται ότι περίπου

Διαβάστε περισσότερα

Εκτίμηση ορθοδοντικών προβλημάτων από τον Γενικό Οδοντίατρο

Εκτίμηση ορθοδοντικών προβλημάτων από τον Γενικό Οδοντίατρο ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΥΓΕΙΑΣ 3 η ΥΠΕ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΗΜΕΡΙΔΑ ΓΙΑ ΤΗ ΣΤΟΜΑΤΙΚΗ ΥΓΕΙΑ Κ.Υ.Α.Τ. ΕΥΟΣΜΟΥ Νοέμβριος, 2015 Εκτίμηση ορθοδοντικών προβλημάτων από τον Γενικό Οδοντίατρο Ιουλία Ιωαννίδου-Μαραθιώτου Αναπληρώτρια

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΔΥΣΠΛΑΣΙΕΣ ΣΤΟΜΑΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΓΝΑΘΟΠΡΟΣΩΠΙΚΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΔΥΣΠΛΑΣΙΕΣ ΣΤΟΜΑΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΓΝΑΘΟΠΡΟΣΩΠΙΚΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΔΥΣΠΛΑΣΙΕΣ ΣΤΟΜΑΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΓΝΑΘΟΠΡΟΣΩΠΙΚΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ...... Εισαγωγή. Μετωπορινογενείς δυσπλασίες (δυσπλασίες μέσης γραμμής)... Κρανιοσυνοστώσεις ή κρανιοσυνοστεώσεις.. Βραγχιακές

Διαβάστε περισσότερα

ΚΡΑΝΙΟΣΤΟΜΑΤΟΓΝΑΘΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

ΚΡΑΝΙΟΣΤΟΜΑΤΟΓΝΑΘΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΚΡΑΝΙΟΣΤΟΜΑΤΟΓΝΑΘΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Α. Εμβρυολογία, Διάπλαση & Ανάπτυξη του κρανιοπροσωπικού συμπλέγματος 1. Εξέλιξη και διάπλαση του Κρανιοπροσωπικού συμπλέγματος (ΚΠΣ). 2. Παράγοντες που επηρεάζουν τη διάπλαση

Διαβάστε περισσότερα

Σχετιζομενος Με Το NLRP-12 Υποτροπιαζων Πυρετος

Σχετιζομενος Με Το NLRP-12 Υποτροπιαζων Πυρετος www.printo.it/pediatric-rheumatology/cy/intro Σχετιζομενος Με Το NLRP-12 Υποτροπιαζων Πυρετος Έκδοση από 2016 1. ΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΣΧΕΤΙΖΟΜΕΝΟΣ ΜΕ ΤΟ NLRP12 ΥΠΟΤΡΟΠΙΑΖΩΝ ΠΥΡΕΤΟΣ 1.1 Τι είναι; Ο σχετιζόμενος με

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΟΔΗΓΟΣ ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ ΦΟΙΤΗΤΩΝ 6 ΟΥ ΕΞΑΜΗΝΟΥ ΣΠΟΥΔΩΝ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΟΔΗΓΟΣ ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ ΦΟΙΤΗΤΩΝ 6 ΟΥ ΕΞΑΜΗΝΟΥ ΣΠΟΥΔΩΝ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΟΔΗΓΟΣ ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ ΦΟΙΤΗΤΩΝ 6 ΟΥ ΕΞΑΜΗΝΟΥ ΣΠΟΥΔΩΝ Αθήνα, Μάιος 2018 -2- Η καθιέρωση της ΚΣΑ ως σύστημα κλινικής άσκησης των πεμπτοετών και τεταρτοετών φοιτητών,

Διαβάστε περισσότερα

1β. Οδηγίες για Οδοντιάτρους

1β. Οδηγίες για Οδοντιάτρους 1β. Οδηγίες για Οδοντιάτρους Ο οδοντίατρος εξεταστής και ο καταγραφέας προσπαθούν να δημιουργήσουν ένα ευχάριστο και ήρεμο περιβάλλον για το παιδί και σ αυτό το κλίμα μπορούν να συζητήσουν και να ρωτήσουν

Διαβάστε περισσότερα

ΚΛΙΝΙΚΑ ΣΥΝΔΡΟΜΑ ΟΞΕΙΑΣ ΚΑΡΔΙΑΚΗΣ ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑΣ. ΚΟΥΛΟΥΡΗΣ ΕΥΣΤΑΘΙΟΣ Ειδικός Καρδιολόγος Επιμελητής Β, Γ.Ν. Κοζάνης Μαμάτσειο

ΚΛΙΝΙΚΑ ΣΥΝΔΡΟΜΑ ΟΞΕΙΑΣ ΚΑΡΔΙΑΚΗΣ ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑΣ. ΚΟΥΛΟΥΡΗΣ ΕΥΣΤΑΘΙΟΣ Ειδικός Καρδιολόγος Επιμελητής Β, Γ.Ν. Κοζάνης Μαμάτσειο ΚΛΙΝΙΚΑ ΣΥΝΔΡΟΜΑ ΟΞΕΙΑΣ ΚΑΡΔΙΑΚΗΣ ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑΣ ΚΟΥΛΟΥΡΗΣ ΕΥΣΤΑΘΙΟΣ Ειδικός Καρδιολόγος Επιμελητής Β, Γ.Ν. Κοζάνης Μαμάτσειο Get to the point It s 2:30 a.m. You re paged to the ED to see this

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή Εργασία

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή Εργασία ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ Πτυχιακή Εργασία ΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΩΝ ΕΠΙΠΕ ΩΝ ΘΝΗΣΙΜΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΥΡΙΟΤΕΡΩΝ ΑΙΤΙΩΝ ΠΡΟΚΛΗΣΗΣ ΘΑΝΑΤΟΥ ΑΤΟΜΩΝ ΜΕ ΨΥΧΟΓΕΝΗ ΑΝΟΡΕΞΙΑ Γεωργία Χαραλάµπους Λεµεσός

Διαβάστε περισσότερα

ΕΦΗΜΕΡΙ Α ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣ

ΕΦΗΜΕΡΙ Α ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣ E ΕΦΗΜΕΡΙ Α ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ 10011 30 Δεκεμβρίου 2016 ΤΕΥΧΟΣ ΤΡΙΤΟ Αρ. Φύλλου 1368 ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΛΟΙΠΟΙ ΦΟΡΕΙΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Αριθμ. 624 Προκήρυξη θέσης καθηγητή

Διαβάστε περισσότερα

Τι είναι ο HPV; Μετάδοση Η μετάδοση του HPV μπορεί να γίνει με τους παρακάτω τρόπους:

Τι είναι ο HPV; Μετάδοση Η μετάδοση του HPV μπορεί να γίνει με τους παρακάτω τρόπους: Τι είναι ο HPV; Ο HPV (Human Pappiloma Virus) είναι ο ιός των ανθρωπίνων θηλωμάτων. Είναι μια από τις πιο συχνές σεξουαλικώς μεταδιδόμενες μολύνσεις στον άνθρωπο. Ο HPV είναι ο πιο συχνά σεξουαλικά μεταδιδόμενος

Διαβάστε περισσότερα

Λοιμώξεις Αναπνευστικού

Λοιμώξεις Αναπνευστικού Λοιμώξεις Αναπνευστικού Οι λοιμώξεις του αναπνευστικού συστήματος χωρίζονται σε δύο κατηγορίες: 1) λοιμώξεις του ανώτερου αναπνευστικού συστήματος. 2) λοιμώξεις του κατώτερου αναπνευστικού συστήματος.

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή εργασία Η ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ ΣΕ ΕΦΗΒΟΥΣ ΜΕ ΣΑΚΧΑΡΩΔΗ ΔΙΑΒΗΤΗ ΤΥΠΟΥ 1

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή εργασία Η ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ ΣΕ ΕΦΗΒΟΥΣ ΜΕ ΣΑΚΧΑΡΩΔΗ ΔΙΑΒΗΤΗ ΤΥΠΟΥ 1 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ Πτυχιακή εργασία Η ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ ΣΕ ΕΦΗΒΟΥΣ ΜΕ ΣΑΚΧΑΡΩΔΗ ΔΙΑΒΗΤΗ ΤΥΠΟΥ 1 ΑΝΔΡΕΑΣ ΑΝΔΡΕΟΥ Φ.Τ:2008670839 Λεμεσός 2014 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ

Διαβάστε περισσότερα

Σακχαρώδης διαβήτης και οστεοπόρωση - Ο Δρόμος για την Θεραπεία Τρίτη, 23 Νοέμβριος :22

Σακχαρώδης διαβήτης και οστεοπόρωση - Ο Δρόμος για την Θεραπεία Τρίτη, 23 Νοέμβριος :22 Δημήτρης Ι. Χατζηδάκης, Αναπληρωτής Καθηγητής Παθολογίας - Ενδοκρινολογίας, Υπεύθυνος Ενδοκρινολογικής Mονάδας Β' Προπαιδευτικής Παθολογικής Κλινικής Πανεπιστημίου Αθηνών, Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο

Διαβάστε περισσότερα

Συνδρομο Περιοδικου Πυρετου Με Τραχηλικη Λεμφαδενιτιδα, Φαρυγγοαμυγδαλιτιδα Και Αφθωδη Στοματιτιδα (PFAPA)

Συνδρομο Περιοδικου Πυρετου Με Τραχηλικη Λεμφαδενιτιδα, Φαρυγγοαμυγδαλιτιδα Και Αφθωδη Στοματιτιδα (PFAPA) www.printo.it/pediatric-rheumatology/gr/intro Συνδρομο Περιοδικου Πυρετου Με Τραχηλικη Λεμφαδενιτιδα, Φαρυγγοαμυγδαλιτιδα Και Αφθωδη Στοματιτιδα (PFAPA) Έκδοση από 2016 1. ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟ PFAPA 1.1 Τι είναι;

Διαβάστε περισσότερα

Γεώργιος Λεβαντής 1, Ελένη Κυρίου 1,Ελευθέριος Βογιατζόγλου 2, Ανδριάνα Δώνου 2, Ελευθέριος Κουτσαντωνίου 1, Σοφία Λαφογιάννη 1, Χαρίκλεια Λούπα 2.

Γεώργιος Λεβαντής 1, Ελένη Κυρίου 1,Ελευθέριος Βογιατζόγλου 2, Ανδριάνα Δώνου 2, Ελευθέριος Κουτσαντωνίου 1, Σοφία Λαφογιάννη 1, Χαρίκλεια Λούπα 2. Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΑΠΛΗΣ ΑΚΤΙΝΟΓΡΑΦΙΑΣ ΣΤΗ ΔΙΑΦΟΡΙΚΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΟΣΤΕΟΜΥΕΛΙΤΙΔΑΣ ΝΕΥΡΟΠΑΘΗΤΙΚΗΣ ΟΣΤΕΟΑΡΘΡΟΠΑΘΕΙΑΣ (Charcot) ΣΕ ΔΙΑΒΗΤΙΚΟ ΠΟΔΙ. Γεώργιος Λεβαντής 1, Ελένη Κυρίου 1,Ελευθέριος Βογιατζόγλου 2, Ανδριάνα

Διαβάστε περισσότερα

Temporomandibular Dysfunction: Considerations in the Surgical- Orthodontic Patient M. Tucker, W. Proffit. Παρουσίαση Αργυρώ Κεχαγιά

Temporomandibular Dysfunction: Considerations in the Surgical- Orthodontic Patient M. Tucker, W. Proffit. Παρουσίαση Αργυρώ Κεχαγιά Temporomandibular Dysfunction: Considerations in the Surgical- Orthodontic Patient M. Tucker, W. Proffit Παρουσίαση Αργυρώ Κεχαγιά Σκοπός Να μελετήσει τη σχέση ανάμεσα στις συγκλεισιακές ανωμαλίες & στην

Διαβάστε περισσότερα

Διακοπή Καπνίσματος. Ευρωπαϊκές Κατευθυντήριες Οδηγίες για Ομάδες Υψηλού Κινδύνου (TOB.g) Βάσω Ευαγγελοπούλου, MD, PhD Πνευμονολόγος Εντατικολόγος

Διακοπή Καπνίσματος. Ευρωπαϊκές Κατευθυντήριες Οδηγίες για Ομάδες Υψηλού Κινδύνου (TOB.g) Βάσω Ευαγγελοπούλου, MD, PhD Πνευμονολόγος Εντατικολόγος Διακοπή Καπνίσματος Ευρωπαϊκές Κατευθυντήριες Οδηγίες για Ομάδες Υψηλού Κινδύνου (TOB.g) Βάσω Ευαγγελοπούλου, MD, PhD Πνευμονολόγος Εντατικολόγος TOB.g Tobacco Cessation Guidelines for High Risk Populations

Διαβάστε περισσότερα

Παράγοντες κινδύνου για τον καρκίνο του Παγκρέατος. Στέργιος Δελακίδης Γαστρεντερολόγος

Παράγοντες κινδύνου για τον καρκίνο του Παγκρέατος. Στέργιος Δελακίδης Γαστρεντερολόγος Παράγοντες κινδύνου για τον καρκίνο του Παγκρέατος Στέργιος Δελακίδης Γαστρεντερολόγος Καρκίνος Παγκρέατος: πρόγνωση Κακή πρόγνωση Συνολική πενταετής επιβίωση 6%.

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΠΙΕΡΙΑΣ. 25 ης ΜΑΡΤΊΟΥ ΚΑΤΕΡΙΝΗ ΤΗΛ.: FAX: 23510/

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΠΙΕΡΙΑΣ. 25 ης ΜΑΡΤΊΟΥ ΚΑΤΕΡΙΝΗ ΤΗΛ.: FAX: 23510/ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΠΙΕΡΙΑΣ 25 ης ΜΑΡΤΊΟΥ 12 601 00 ΚΑΤΕΡΙΝΗ ΤΗΛ.: 23510 35685 FAX: 23510/75332 email:odspierias@gmail.com ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΣΤΟΜΑΤΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ

Διαβάστε περισσότερα