ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΑΣΚΗΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΙ ΤΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΗΣ ΟΣΤΕΟΠΟΡΩΣΗΣ ΤΗΣ ΦΟΙΤΗΤΡΙΑΣ : Λέικου Ελισάβετ ΑΕΜ: ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ : κ. Κουϊδή Ευαγγελία ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2013

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ Ορισμός επιδημιολογία οστεοπόρωσης..3-4 Είδη μορφές οστεοπόρωσης..4-5 Αιτίες οστεοπόρωσης...6 Παράγοντες κινδύνου Κλινική εικόνα.7-8 Συμπτώματα..8 Οστεοπόρωση σε παιδιά-γυναίκες-άντρες-τρίτη ηλικία Πρόληψη οστεοπόρωσης Θεραπευτική αντιμετώπιση οστεοπόρωσης ΕΙΔΙΚΟ ΜΕΡΟΣ Επίδραση της άσκησης στα οστά Συντηρητική αντιμετώπιση...19 Τρόπος διαβίωσης Διατροφή και οστεοπόρωση..20 Φυσική δραστηριότητα Πρόληψη πτώσεων Άσκηση και πρόληψη Θεραπευτική αντιμετώπιση και άσκηση Οστεοπόρωση και άσκηση στο νερό Εναλλακτικές μορφές άσκησης Tai Chi και οστεοπόρωση Άσκηση δόνησης και οστεοπόρωση Συμπέρασμα..38 Βιβλιογραφία

3 ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ ΟΣΤΕΟΠΟΡΩΣΗ ΟΡΙΣΜΟΣ - ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΑ Είναι η νόσος των οστών η οποία χαρακτηρίζεται από χαμηλή οστική πυκνότητα και μια καταστροφική τάση στην μικροαρχιτεκτονική του οστικού ιστού με συνέπεια την αύξηση της οστικής ευθραυστότητας και μια επιρρέπεια στον κίνδυνο του κατάγματος (Κanis et al 1994). Είναι καταρχήν μια ποσοτική μεταβολή του οστίτη ιστού, ενώ η ποιοτική του μεταβολή δεν αλλάζει, η σύνθεση του οστού και ο όγκος του σκελετού παραμένουν φυσιολογικά, ελαττώνεται όμως η μάζα του οστού σε σχέση με τον όγκο. Η ελάττωση αυτής της οστικής πυκνότητας συνεπάγεται ελάττωση της αντοχής του οστού με αποτέλεσμα την πρόκληση παραμορφώσεων όπως συμβαίνει στην θωρακική μοίρα της σπονδυλικής στήλης, ελάττωση του ύψους του ατόμου και συχνά κατάγματα. Η απώλεια της οστικής μάζας συμβαίνει φυσιολογικά σαν αποτέλεσμα της φθοράς του χρόνου, ωστόσο στα άτομα με οστεοπόρωση η απώλεια είναι τόσο μεγάλη ώστε η μάζα των οστών πέφτει κάτω από το όριο για την αποφυγή καταγμάτων. Γενικά αναφέρεται σαν «αθόρυβη» νόσος και αυτό γιατί η βαθμιαία απώλεια οστού που βάζει σε κίνδυνο τις γυναίκες και τους άνδρες αρχικά δεν γίνεται αντιληπτή, αλλά με τον χρόνο μπορεί να καταλήξει σε σοβαρά κατάγματα οδηγώντας σε χρόνια εξάρτηση, στεναχώρια και κατάθλιψη. Το χαρακτηριστικό των παθολογικών καταγμάτων είναι ότι σε προχωρημένη οστεοπόρωση τα κατάγματα γίνονται χωρίς να ασκηθεί στα οστά σχεδόν καθόλου δύναμη (αυτόματα κατάγματα). Η οστεοπόρωση αποτελεί το δεύτερο μεγαλύτερο πρόβλημα υγείας σε παγκόσμιο επίπεδο μετά τις καρδιαγγειακές παθήσεις. Η αύξηση του μέσου όρου ζωής και η μετακίνηση του πληθυσμού στα αστικά κέντρα έφερε στο προσκήνιο την νόσο της οστεοπόρωσης, η οποία άρχισε να γίνεται γνωστή τα τελευταία δέκα χρόνια και θεωρείται μείζον πρόβλημα από την παγκόσμια οργάνωση υγείας. Σύμφωνα με τα διαθέσιμα στατιστικά στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας η πάθηση προσβάλλει 1 στις 3 γυναίκες ηλικίας ετών και 2 στις 3 ηλικίας άνω των 80. Στις ΗΠΑ από μελέτες που έγιναν έχει αποδειχτεί ότι 29% των γυναικών, δηλαδή περίπου το 1/3, και το 18% των ανδρών ηλικίας ετών παρουσιάζουν κάποιου βαθμού οστεοπόρωση. Ο μεγάλος αριθμός νοσούντων γυναικών από οστεοπόρωση οφείλεται στο γεγονός ότι ο απόλυτος αριθμός των μετεμμηνοπαυσιακών γυναικών μεγαλώνει λόγω της επιμήκυνσης του μέσου όρου ζωής. Στην Ευρώπη το 1990 ο πληθυσμός άνω των 65ετών ήταν 68 εκατομμύρια ενώ το 2050 υπολογίζεται ότι θα είναι 133 εκατομμύρια. Αυτή η αλλαγή στην ηλικία του πληθυσμού θα αυξήσει τον αριθμό των καταγμάτων του ισχίου από 1,7 εκατομμύρια που ήταν το 1990 σε 6,3 το Κάθε χρόνο στην Ευρώπη 438 χιλιάδες ασθενείς παθαίνουν ένα οστεοπορωτικό σπονδυλικό κάταγμα ενώ το 2050 υπολογίζεται ότι 37 εκατομμύρια ασθενείς θα έχουν τουλάχιστον ένα οστεοπορωτικό κάταγμα στην σπονδυλική στήλη. Υπολογίζεται ότι σήμερα στην Ελλάδα περίπου γυναίκες άνω 3

4 των 50 πάσχουν από βαριά οστεοπόρωση. Ο αντίστοιχος αριθμός ανδρών υπολογίζεται σε περίπου Εκτιμάται ότι στην Ελλάδα τα επόμενα 50 χρόνια τα κατάγματα οστεοπορωτικής αιτιολογίας του ισχίου θα αυξηθούν κατά 163% ενώ τα κατάγματα σπονδύλων κατά 71%. Σύμφωνα με στατιστικές οι θάνατοι από οστεοπόρωση είναι περισσότεροι από τους θανάτους από καρκίνο του μαστού. 1) ΚΑΘΟΛΙΚΗ ΟΣΤΕΟΠΟΡΩΣΗ Α. Πρωτοπαθής ΕΙΔΗ ΜΟΡΦΕΣ ΟΣΤΕΟΠΟΡΩΣΗΣ Α1) νεανική : Η νεανική οστεοπόρωση παρατηρείται σπάνια, πριν την ήβη κυρίως στις ηλικίες 8-15 ετών όπως επίσης βρέφη και παιδιά μικρότερα των 8 ετών. Διαρκεί περίπου 2 χρόνια και υποχωρεί αυτομάτως ενώ η αιτία είναι άγνωστη αλλά ενοχοποιούνται γενετικοί παράγοντες. Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά σε σχέση με την οστεοπόρωση στους ενήλικους είναι η παρουσία οσφυαλγίας, κατάγματα σπονδύλων και μακρών οστών, οστικές παραμορφώσεις, θωρακική κύφωση και διαταραχές βάδισης. Α2) ιδιοπαθής : Εμφανίζεται στην εφηβική ηλικία αλλά και σε νεαρούς ενήλικες ετών και στα δύο φύλα και είναι διαφόρου αιτιολογίας. Η κλινική της εικόνα μπορεί να είναι ελαφριά, αλλά συχνά είναι σοβαρή και σχετικά ανθεκτική στις διάφορες θεραπείες. Α3) σχετιζόμενη με την ηλικία : Είναι η πιο συχνή μορφή οστεοπόρωσης και αρχίζει κατά το μέσο της ζωής ενώ αυξάνει προοδευτικά μαζί με την ηλικία. Χωρίζεται σύμφωνα με τους γιατρούς σε δύο τύπους που παρουσιάζουν μειωμένη οστική μάζα ως καθοριστικό χαρακτηριστικό της ασθένειας. Τύπου 1 (μετεμμηνοπαυσιακή οστεοπόρωση) Εμφανίζεται 6 φορές περισσότερο στις γυναίκες χρόνια μετά την εμμηνόπαυση περίπου δηλαδή στην ηλικία ετών. Κατάγματα συνήθως γίνονται στους νωτιαίους σπονδύλους ή στον καρπό. Ο συγκεκριμένος τύπος οστεοπόρωσης φαίνεται ότι προκαλείται από παράγοντες οι οποίοι σχετίζονται στενά με την εμμηνόπαυση όπως ας πούμε η ελάττωση οιστρογόνων. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα αυξημένη οστική απώλεια, μειωμένη έκκριση, οπότε και μειωμένη παραγωγή της βιταμίνης με συνέπεια την μειωμένη απορρόφηση ασβεστίου και περαιτέρω αύξηση της οστικής απώλειας. Οι ασθενείς με οστεοπόρωση τύπου 1 έχουν ρυθμό οστικής απώλειας δυο με τρεις φορές μεγαλύτερο από το φυσιολογικό στο δοκιδώδες οστό, αλλά μόνο ελάχιστα μεγαλύτερο από το φυσιολογικό στο φλοιώδες οστό. Τύπου 2(γεροντική οστεοπόρωση) Σ αυτόν τον τύπο οστεοπόρωσης προσβάλλονται άντρες και γυναίκες μεγαλύτερης ηλικίας (άνω των 70 ετών). Οφείλεται σε βραδείας φάσεως οστική απώλεια εξαιτίας της ελάττωσης 4

5 των οστεοβλαστών, ορμονικών διαταραχών και ελαττωμένη λήψη τροφών. Επέρχεται αναπόφευκτα ανεξάρτητα από οποιαδήποτε νόσο, μόνο από το γεγονός της γήρανσης. Το συγκεκριμένο είδος οστεοπόρωσης προκαλεί κάταγμα ισχίου και άλλων μακρών οστών (βραχιόνιο, κνήμη) και θεωρείται ότι ο μεγαλύτερος παράγοντας είναι η ανεπάρκεια ασβεστίου στην διατροφή. Παρατηρείται επίσης ανεπάρκεια παραγωγής της ορμόνης D3 από τα νεφρά. Η απώλεια ινώδους και φλοιώδους οστού είναι ίση και ο αριθμός απώλειας είναι ελαφρώς αυξημένος σε σχέση με άλλα άτομα της ίδιας ηλικίας και φύλου. Η διάκριση μεταξύ των δυο τύπων οστεοπόρωσης είναι σημαντική, διότι οι δυο τύποι έχουν διαφορετικές αιτίες και έτσι ανταποκρίνονται και σε διαφορετικές θεραπείες. Β) Δευτεροπαθής: Η δευτεροπαθής οστεοπόρωση εμφανίζεται ως παρενέργεια κάποιας θεραπευτικής αγωγής η οποία γίνεται για την αντιμετώπιση μιας άλλης πάθησης. Είναι πολλές αυτές οι παθήσεις ή οι καταστάσεις που οδηγούν στην οστεοπόρωση όπως ο διαβήτης, ο υπερπαραθυρεοειδισμός, η χρήση κορτικοειδών φαρμάκων, η δρεπανοκυτταρική αναιμία, το πολλαπλών μυέλωμα, ψυχογενής ανορεξία, χρόνιος αλκοολισμός, ρευματοειδή αρθρίτιδα, η νόσος του Cushing, αλλά και τα σύνδρομα Elhers-Danlow και Marfan. Γ) Συγγενής: Ως συγγενής μορφή οστεοπόρωσης μπορεί να θεωρηθεί οι συγγενείς διαταραχές με ανάπτυξη ανεπαρκούς αριθμού οστεοβλαστών οι οποίες οδηγούν στην ατελή οστεογένεση. 2 ) ΕΝΤΟΠΙΣΜΕΝΗ ΟΣΤΕΟΠΟΡΩΣΗ α ) Κλινοστατισμός και ακινητοποίηση : Η ακινητοποίηση κάποιου μέλους του σώματος για μεγάλο χρονικό διάστημα σε γύψινο επίδεσμο οδηγεί σε οστεοπόρωση των οστών του ακινητοποιημένου μέλους. Άτομα που παραμένουν κλινήρη για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα από 4-5 εβδομάδες μπορεί να εμφανίσουν γενικευμένη οστεοπόρωση. Γενικά η κίνηση και η βάδιση καθώς και το βάρος του σώματος αποτελούν φυσιολογικά ερεθίσματα των οστεοβλαστών για την παραγωγή οστεώδους ουσίας. Η ακινητοποίηση μετά από τραυματισμό, ο κλινοστατισμός και η έλλειψη βαρύτητας (π.χ σε διαστημικά ταξίδια) έχουν σαν αποτέλεσμα την απώλεια ασβεστίου. Επιρρεπείς σε οστεοπόρωση εξαιτίας της ακινητοποίησης είναι και οι ασθενείς με κάκωση του νωτιαίου μυελού. β ) Ατροφία Sudeck : Πρόκειται για ιδιάζουσα μορφή οστεοπόρωσης, η οποία παρατηρείται σε διαστρέμματα και κατάγματα. Ο μηχανισμός της οστεοπόρωσης αυτής εχει σχέση με την αύξηση της αγγείωσεως των οστών και αποδίδεται νευρογενή δράση. Η οστεοπόρωση του Sudeck είναι διαφορετική της οστεοπόρωσης από αδράνεια. Παρατηρείται στα οστά των άκρων χεριών και ποδιών και περιφερικότερα της περιοχής της κάκωσης. Το περίεργο είναι ότι εμφανίζεται και κατόπιν ασήμαντης κάκωσης, όπως ήπιας θλάσεως και σε οστά που δεν ακινητοποιήθηκαν. 5

6 ΑΙΤΙΑ α) ηλικία Το ποσοστό της οστικής πυκνότητας που έχει κάποιος σε οποιαδήποτε ηλικία καθορίζεται από τον ρυθμό οστικής απώλειας από τους οστεοκλάστες και από την οστική παραγωγή από τους οστεοβλάστες. Μέχρι την ηλικία των 30 περίπου χρόνων ο ρυθμός παραγωγής είναι μεγαλύτερος από το ρυθμό απώλειας της οστικής μάζας. Από εκεί και πέρα για τα επόμενα περίπου 20 χρόνια οστική απώλεια και παραγωγή κυμαίνονται στα ίδια επίπεδα, οπότε η οστική πυκνότητα διατηρείται σταθερή. Στην ηλικία όμως περίπου των 50 όπου επέρχεται η εμμηνόπαυση και κατά συνέπεια έχουμε μείωση των οιστρογόνων ο ρυθμός οστικής απώλειας αυξάνεται σε σχέση με την οστική παραγωγή και αυτό έχει ως αποτέλεσμα να μειώνεται η οστική πυκνότητα. β) ασβέστιο Η κατανάλωση ασβεστίου από τον οργανισμό μπορεί να μειώσει τον ρυθμό οστικής απώλειας και να προλάβει την οστεοπόρωση. Η απορρόφηση του ασβεστίου από τον οργανισμό αυξάνεται με την βοήθεια της βιταμίνης D η οποία ενώ παλιότερα θεωρούνταν ότι υπήρχε άφθονη στον οργανισμό, σήμερα λόγω της μειωμένης ηλιοφάνειας τους χειμερινούς μήνες και της άσκησης στους εξωτερικούς χώρους η παραγωγή της είναι σημαντικά μειωμένη με αποτέλεσμα της εμφάνιση οστεοπόρωσης. Επιπλέον θετική επίδραση στα οστά φαίνεται να έχει και η βιταμίνη K. Από την άλλη μεριά ο φώσφορος και οι πρωτεΐνες επηρεάζουν αρνητικά τον μεταβολισμό του ασβεστίου καθώς αυξάνεται η αποβολή του από τα ούρα. γ) ορμόνες Οι ορμονικοί παράγοντες επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό την οστική πυκνότητα. Η καθυστέρηση της εμμηναρχής και της ήβης για τους άντρες όπως επίσης και διαταραχές της εμμηνορρυσίας έχουν αρνητικές συνέπειες για την διαμόρφωση της οστικής πυκνότητας. Επιπλέον η πρόωρη διακοπή της εμμήνου ρύσεως συμβάλλει στην μειωμένη οστική πυκνότητα με αποτέλεσμα την εμφάνιση σταδιακής οστεοπόρωσης. ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ Όσο αυξάνει η ηλικία τόσο αυξάνει και ο κίνδυνος εμφάνισης οστεοπόρωσης. Αν και είναι νόσος που αφορά την ηλικία τα θεμέλια για την αποφυγή της μπαίνουν από νωρίς στη ζωή μας μέσω των γονιδίων και του τρόπου ζωής. Οι παράγοντες κινδύνου είναι αρκετοί, ορισμένοι από αυτούς δεν είναι δυνατόν να τροποποιηθούν ή να εξουδετερωθούν ενώ 6

7 μερικοί άλλοι έχουν αυτή τη δυνατότητα. Το γεγονός αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία τόσο για την πρωτογενή όσο και για τη δευτερογενή πρόληψη της οστεοπόρωσης. Μη τροποποιήσιμοι Γενετικοί παράγοντες Οικογενειακό ιστορικό οστεοπόρωσης Το φύλο Η φυλή (προσβάλλεται κυρίως η λευκή) Η ηλικία Η εμμηνόπαυση Φάρμακα Διάφορες παθήσεις(υπερπαραθυρεοειδισμός, ρευματοειδή αρθρίτιδα,υπογοναδισμός) Τροποποιήσιμοι Πρώιμη εμμηνόπαυση(πριν τα 45) Αμηνόρροια διάρκειας πάνω από ένα χρόνο Διατροφή φτωχή σε ασβέστιο ή βιταμίνη δ Διατροφή με υψηλή περιεκτικότητα ζωικών πρωτεϊνών(προκαλούν αύξηση του αποβαλλόμενου ασβεστίου) Μεγάλη ποσότητα φωσφόρου και νατρίου Έλλειψη σωματικής άσκησης Υπερβολική άσκηση που προκαλεί αμηνόρροια Χαμηλό σωματικό βάρος Κάπνισμα (μειώνει την παραγωγή οιστρογόνων) Μεγάλη κατανάλωση οινοπνευματώδη ποτών Λήψη ορισμένων φαρμάκων Κατάχρηση καφέ Νευρογενής ανορεξία ΚΛΙΝΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ Η οστεοπόρωση εξελίσσεται προοδευτικά για μακρύ χρονικό διάστημα χωρίς απαραίτητα να παρουσιάζει συμπτώματα. Το κύριο χαρακτηριστικό, όμως, της οστεοπόρωσης είναι το ιστορικό καταγμάτων, συχνά, χωρίς ιδιαίτερη αιτία. Σημαντικό ρόλο στην πρόκληση αυτών των καταγμάτων παίζουν οι συχνές πτώσεις των ηλικιωμένων ατόμων λόγω της διαταραχής της ισορροπίας και της μυϊκής ασυνεργίας. Εκδηλώνεται κυρίως με ραχιαλγία, σταδιακή απώλεια ύψους, κύφωση, κατάγματα κερκίδας. Η οστεοπόρωση είναι υπεύθυνη και για την μεγάλη συχνότητα των καταγμάτων στην περιοχή του ισχίου. Λόγω της ασυμπτωματικής 7

8 φύσης της συχνά διαγιγνώσκεται καθυστερημένα. Γι αυτό λοιπόν θα πρέπει να ελέγχονται συχνά οι ομάδες κινδύνου και αυτό γίνεται με μέτρηση της οστικής μάζας. ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ Η οστεοπόρωση είναι μια σιωπηρή νόσος εφόσον δεν παρουσιάζει κανένα σύμπτωμα για μεγάλο χρονικό διάστημα. Επιπλέον η απώλεια της οστικής πυκνότητας δεν αποτελεί σύμπτωμα και έτσι περνάνε τα χρόνια κατά τη διάρκεια των οποίων η οστική πυκνότητα μειώνεται χωρίς να γίνεται αντιληπτό αυτό από τον ίδιο τον πάσχοντα. Η διάγνωση της νόσου γίνεται συνήθως όταν προκαλείται κάταγμα μετά από πτώση ή χτύπημα. Κατάγματα μπορούν να συμβούν σε διάφορες θέσεις του σκελετού καθώς η οστεοπόρωση είναι νόσος όλων των οστών. Τα κατάγματα αυτά της σπονδυλικής στήλης και του μηριαίου οστού είναι τα πιο συνηθισμένα. Πιο συγκεκριμένα το 40% των καταγμάτων αφορούν τη σπονδυλική στήλη, το 20% τον αυχένα του μηριαίου οστού, το 20% το αντιβράχιο και το 20% άλλα οστά. Τα κατάγματα του αντιβραχίου και του μηριαίου οστού δημιουργούνται μετά από τραυματισμό και συνοδεύονται πάντοτε από πόνο, σε αντίθεση με τα σπονδυλικά που συμβαίνουν συχνά χωρίς να προηγηθεί κάποιος τραυματισμός και δεν συνοδεύονται πάντα από πόνο. Στις συνέπειες των σπονδυλικών καταγμάτων περιλαμβάνονται η απώλεια ύψους αλλά και η κύφωση και εξαιτίας αυτών μειώνεται το εύρος της θωρακικής και της κοιλιακής χώρας με αποτέλεσμα δύσπνοια και αίσθημα πληρότητας από μικρή ποσότητα φαγητού. Η κοιλιά προεξέχει και οι παχιές δερματικές ρυτίδες εμφανίζονται στην περιοχή των πλευρών και της λεκάνης. Στην οξεία φάση ενός κατάγματος της σπονδυλικής στήλης ο πόνος είναι ισχυρός και το άτομο προσπαθεί να βρει μια θέση που να το ανακουφίζει. Ο βήχας και το φτέρνισμα αυξάνουν τον πόνο. Η οξεία αυτή κατάσταση διατηρείται για περίπου ημέρες και μετά αρχίζει βαθμιαία να υποχωρεί ενώ μετά από μήνες μπορεί τα συμπτώματα να εξαφανιστούν εντελώς. ΟΣΤΕΟΠΟΡΩΣΗ ΣΕ ΠΑΙΔΙΑ-ΓΥΝΑΙΚΕΣ-ΑΝΤΡΕΣ-ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ ΟΣΤΕΟΠΟΡΩΣΗ ΚΑΙ ΠΑΙΔΙΑ Όπως απέδειξαν μελέτες η οστεοπόρωση αρχίζει από τη σύλληψη και όχι από τη γέννηση του ανθρώπου, έτσι μπορεί να εμφανιστεί ακόμα και στα έμβρυα. Αυτό βέβαια οφείλεται σε 8

9 συνήθειες της μητέρας όπως είναι το κάπνισμα, η αυξημένη κατανάλωση οινοπνευματωδών ποτών ή τα ναρκωτικά όπως επίσης και σε ασθένειες όπως ο διαβήτης ή ο θυρεοειδής. Σχεδόν το 90 % των γυναικών που πάσχουν από οστεοπόρωση ή οστεοπενία δεν το γνωρίζουν, ενώ σύμφωνα με στοιχεία πανελλαδικής έρευνας το 35 % έχει ελαττωμένη οστική μάζα και αυτό μπορεί να οδηγήσει σε οστεοπόρωση. Τα υψηλά αυτά ποσοστά οφείλονται κυρίως στην έλλειψη ασβεστίου, λόγω της φτωχής διατροφής σε γαλακτοκομικά προϊόντα, την έλλειψη σωματικής άσκησης και την κληρονομικότητα. Το ποσοστό που λαμβάνει καθημερινά την αναγκαία ποσότητα ασβεστίου είναι πολύ μικρό ενώ το 45 % περίπου των γυναικών καπνίζει τουλάχιστον 10 τσιγάρα την ημέρα. Η παιδική ηλικία χαρακτηρίζεται από την ανάπτυξη του μυοσκελετικού συστήματος. Η οστεοπόρωση ή η οστεοπενία στην ηλικία αυτή εμφανίζεται με κύριο χαρακτηριστικό την ελαττωμένη οστική πυκνότητα δηλαδή την ατελή οστεογένεση. Τα πάσχοντα άτομα εμφανίζουν πολλαπλά κατάγματα στο σκελετό εξαιτίας της ευθραυστότητας των οστών που συμβαίνουν ακόμα και με μικρή βία. Τα παιδιά με οστεοπόρωση έχουν χαμηλό ύψος και χαρακτηριστικό σχήμα κρανίου με μεγάλο μέτωπο και μικρό πρόσωπο. Τα συνεχή κατάγματα αυτών των παιδιών δημιουργούν παραμορφώσεις στα οστά και σε σοβαρή οστεοπόρωση επηρεάζεται και η κινητικότητα. Παρατηρείται επίσης δυσκολία στην όρθια στάση και η αυτόνομη βάδιση επιτυγχάνεται δύσκολα. Από την άλλη μεριά όμως μπορεί τα παιδιά με χαμηλή οστική πυκνότητα να μην παρουσιάσουν άμεσα συμπτώματα οστεοπόρωσης. Είναι μεγάλης σημασίας όμως τα παιδιά από μικρά να χτίσουν ένα καλό αμυντικό σύστημα και να φροντίσουν να έχουν ένα γερό σκελετό για όλη τους τη ζωή. Είναι απαραίτητο σε αυτή την ηλικία η διατροφή να είναι πλούσια σε ασβέστιο (γάλα, τυρί) και να παρακινούνται τα παιδιά να συμμετέχουν σε αθλητικές δραστηριότητες. Είναι γνωστό ότι η οστεοπόρωση μπορεί πιο αποτελεσματικά να προληφθεί παρά να θεραπευτεί και για το λόγο αυτό πρέπει από την παιδική ηλικία να δίνεται ιδιαίτερη προσοχή στην διατροφή και στην άσκηση ώστε από μικρή ηλικία τα άτομα να αποκτήσουν τη μέγιστη δυνατή οστική πυκνότητα. Η ιδιοπαθής νεανική οστεοπόρωση είναι μια σπάνια νόσος χωρίς κάποια φανερή αιτία που προσβάλλει φυσιολογικά παιδιά. Προσβάλλει κυρίως τις ηλικίες 8-12 και διαρκεί από 2 έως 4 περίπου χρόνια. Τα συμπτώματα είναι ο πόνος και η δυσκαμψία στα μέρη που έχουν προσβληθεί. Μετά την εμφάνιση της εφηβείας τα συμπτώματα υποχωρούν και αυτό υποδηλώνει την ενδοκρινολογική φύση της πάθησης. Όταν προσβάλλεται η σπονδυλική στήλη εμφανίζονται σπονδυλικά κατάγματα, οστεοπορωτικά κατάγματα ενώ όταν προσβάλλεται το ισχίο, παρατηρούνται κατάγματα στην πύελο και στα μηριαία οστά. Για την αντιμετώπιση προτείνεται η ήπια και σταδιακή κινητοποίηση μέσα στα όρια του πόνου για να μη δημιουργηθούν περαιτέρω τραυματισμοί και κατάγματα. ΟΣΤΕΟΠΟΡΩΣΗ ΚΑΙ ΓΥΝΑΙΚΕΣ Μέχρι την ηλικία των 50 περίπου η γυναίκα έχει έμμηνο ρύση και η παραγωγή των οιστρογόνων είναι αυξημένη. Τα οιστρογόνα είναι ορμόνες που δρουν προστατευτικά στον 9

10 οργανισμό και βοηθούν στην εναπόθεση του ασβεστίου στα οστά. Γύρω στην ηλικία των 50 χρόνων επέρχεται η εμμηνόπαυση στις γυναίκες και η έμμηνος ρύση σταματά. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου η ελάττωση των οιστρογόνων γίνεται απότομα και σε μεγάλο βαθμό και αυτό έχει ως συνέπεια την ελάττωση της εναπόθεσης του ασβεστίου στα οστά. Η απότομη αυτή ελάττωση των οιστρογόνων στην εμμηνόπαυση είναι γνωστή, ωστόσο όμως δε γίνεται φανερή επειδή δεν έχει συμπτώματα με αποτέλεσμα οι γυναίκες να μην δίνουν σημασία. Εάν όμως εξετάσουμε όλες τις γυναίκες αυτής της ηλικίας είναι πολύ πιθανό το 50 % να έχει οστεοπενία ή οστεοπόρωση. Είναι ιδιαίτερα ανησυχητικό λοιπόν το γεγονός αυτό ότι οι περισσότερες γυναίκες δε γνωρίζουν ότι με το πέρασμα του χρόνου τα οστά τους σταδιακά χάνουν την πυκνότητα τους και γίνονται εύθραυστα. Περίεργο θεωρείται το γεγονός ότι οι σύγχρονες γυναίκες δείχνουν περισσότερο φόβο μήπως στο μέλλον πάσχουν από καρκίνο, εγκεφαλικό ή καρδιαγγειακές παθήσεις, αλλά δε δείχνουν τον ίδιο φόβο για τη νόσο της οστεοπόρωσης που φαίνεται πως και αυτή ενέχει σημαντικούς κινδύνους για την υγεία. Υπολογίζεται ότι 1 στις 3 γυναίκες είναι πιθανό να εκδηλώσουν οστεοπόρωση μετά τα 60 τους χρόνια ενώ 1 στις 4 είναι πιθανό να παρουσιάσουν οστεοπορωτικά κατάγματα στην πορεία της ζωής τους εξαιτίας της οστεοπόρωσης. Σε μεγαλύτερη ηλικία, γύρω στα 70 και πάνω οι γυναίκες χάνουν περίπου 30 % της οστικής τους μάζας ενώ πάνω από τα 2/3 αυτών θα εμφανίσει στην πορεία κάποιο οστεοπορωτικό κάταγμα. Η άγνοια και η αδιαφορία δε βοηθούν στην αντιμετώπιση της νόσου. Σε μεγάλη έρευνα που πραγματοποιήθηκε στις ΗΠΑ φάνηκε ότι ένα πολύ μεγάλο ποσοστό γυναικών που είχαν μειωμένη οστική πυκνότητα δεν το γνώριζαν και έτσι διατρέχουν αρκετά μεγάλο κίνδυνο να υποστούν κατάγματα. Το κάταγμα της άρθρωσης του ισχίου για παράδειγμα που προκαλείται συχνά εξαιτίας της οστεοπόρωσης μπορεί να προκαλέσει θάνατο σε 20 % των περιπτώσεων. Ωστόσο δε θα πρέπει να ξεχνάμε και τους κινδύνους από επιπλοκές της οστεοπόρωσης μετά από κάποιο οστεοπορωτικό κάταγμα είναι απαραίτητη η νοσηλεία και η ακινητοποίηση σε κάποιο βαθμό. Η παρατεταμένη όμως αυτή ακινητοποίηση μπορεί να επιφέρει καρδιαγγειακά και άλλου είδους προβλήματα και για το λόγο αυτό έχουμε πολλά παραδείγματα γυναικών που πεθαίνουν από θρόμβους αίματος και από πνευμονία που θεωρούνται επιπλοκές της νοσηλείας των καταγμάτων από οστεοπόρωση. Ο αριθμός αυτός των γυναικών που πεθαίνουν από τις επιπλοκές της οστεοπόρωσης βρέθηκε να είναι πολύ μεγαλύτερος και από τον αριθμό των θανάτων από καρκίνο του μαστού, μια ασθένεια ιδιαιτέρως γνωστή για το μεγάλο ποσοστό θνησιμότητας στο γυναικείο πληθυσμό. Η πρόληψη είναι η καλύτερη θεραπεία ωστόσο ακόμα και αν κάποιος προσβληθεί από τη νόσο της οστεοπόρωσης μπορεί να αναστρέψει αυτή την κατάσταση και να διατηρήσει την οστεοπόρωση σε αρχικό στάδιο. Η σωματική αδράνεια θεωρείται αρνητικός παράγοντας ακόμα και μετά τη διάγνωση της νόσου. Η σωματική άσκηση ακόμα και το απλό περπάτημα είναι ευεργετικό για τη διατήρηση της οστικής πυκνότητας. Η άσκηση ωστόσο δε θα πρέπει να είναι έντονη και να καταπονεί το άτομο, επιπλέον θα πρέπει να αποφεύγονται οι ασκήσεις κάμψης του κορμού προς τα εμπρός καθώς είναι μια επικίνδυνη κίνηση που μπορεί να προκαλέσει κατάγματα στους οσφυϊκούς σπονδύλους. Τέλος ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δοθεί σε ανώμαλους δρόμους, σε σκάλες αλλά και σε εμπόδια που μπορεί να βρεθούν ώστε να περιοριστεί ο κίνδυνος πτώσεων. Από την άλλη μεριά γυναίκες με μεγάλο σωματικό βάρος ή γυναίκες που λαμβάνουν θεραπεία με οιστρογόνα ή διουρητικά φάρμακα και αυτές 10

11 που ακολουθούν ένα τακτικό πρόγραμμα άσκησης έχουν λιγότερες πιθανότητες να υποστούν οστεοπόρωση. Η πρόληψη θεωρείται πρωταρχικής σημασίας για την οστεοπόρωση και για το λόγο αυτό όλες οι γυναίκες είναι απαραίτητο να ελέγξουν την οστική τους πυκνότητα στην ηλικία περίπου των 50 χρόνων ειδικά εφόσον έχουν υποστεί κάποιο κάταγμα ή έχουν κάποιο συγγενή πρώτου βαθμού που να έχει οστεοπόρωση. Είναι γνωστό ότι μετά την ηλικία των 25 ακόμα και μέσω της άσκησης είναι σχεδόν αδύνατο έως και ακατόρθωτο να αυξήσει κάποιος την οστική του μάζα. Αυτό που μπορεί να κάνει όμως η άσκηση είναι να διατηρήσει την ήδη υπάρχουσα οστική μάζα. Έτσι λοιπόν η οστεοπόρωση θεωρείται μια ουσιαστικά ανίατη νόσος, αφού μετά την απώλεια οστικής μάζας, δεν παρατηρείται δραματική αύξησή της. Για να ανακαλύψουμε μεθόδους αποτελεσματικής πρόληψης είναι αναγκαίο να ανατρέξουμε στη λίστα των παραγόντων κινδύνου. Έτσι μπορούμε να συμπεράνουμε ότι ένας οργανισμός που ασκείται καθημερινά και λαμβάνει τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά μέσω της διατροφής και εκτίθεται στην ηλιακή ακτινοβολία εφόσον όμως έχοντας και φυσιολογικό σωματικό βάρος είναι σχεδόν αδύνατο να εμφανίσει οστεοπόρωση. Η αξία της φυσικής δραστηριότητας είναι πολύ μεγάλη για την οστεοπόρωση σε συνδυασμό βέβαια και με τους υπόλοιπους παράγοντες που αναφέρθηκαν. Οποιαδήποτε μυϊκή δραστηριότητα που δημιουργεί ένα στρες στις εκφύσεις και καταφύσεις των μυών έχει ως αποτέλεσμα το νευρικό σύστημα να διατάσει την ενίσχυση των οστών. Τέτοιου είδους ασκήσεις είναι αυτές που δρουν ενάντια στην βαρύτητα όπως το περπάτημα και το τρέξιμο. Αυτές καθυστερούν την απώλεια οστικής μάζας και αυξάνουν την απορρόφηση του ασβεστίου. ΟΣΤΕΟΠΟΡΩΣΗ ΚΑΙ ΑΝΤΡΕΣ Παραδοσιακά η οστεοπόρωση θεωρείται γυναικεία νόσος και έτσι συχνά παραβλέπεται από τους άντρες. Ωστόσο η άποψη αυτή είναι τελείως λάθος και δεν ισχύει κάτι τέτοιο. Η ασθένεια αυτή μπορεί να προσβάλλει και τους άντρες αποτελώντας μάλιστα ένα σημαντικό πρόβλημα για την υγεία τους. Αν και η οστεοπόρωση εμφανίζεται πιο συχνά στις γυναίκες δεν αποτελεί «προνόμιο» των γυναικών. Τα οστεοπορωτικά κατάγματα που συμβαίνουν στους άντρες έχουν ως αποτέλεσμα αυξημένη νοσηρότητα. Όλοι οι άντρες που έχουν διαγνωστεί με οστεοπόρωση πρέπει να αξιολογούνται για δευτερογενείς αιτίες της οστικής απώλειας. Η απόφαση σχετικά με τη θεραπεία της οστεοπόρωσης θα πρέπει να βασίζεται στην κλινική εξέταση, σε διαγνωστικές εξετάσεις, στις αξιολογήσεις του κινδύνου κατάγματος και σε μετρήσεις της οστικής πυκνότητας. Άντρες πάνω από την ηλικία των 50 ετών κινδυνεύουν πολύ περισσότερο από οστεοπόρωση παρά από καρκίνο του προστάτη για παράδειγμα. Όλα αυτά τα στοιχεία είναι αρκετά για να μας κάνουν να καταλάβουμε ότι το πρόβλημα της οστεοπόρωσης στους άντρες έχει υποτιμηθεί. Το γεγονός ότι ο κίνδυνος των οστεοπορωτικών καταγμάτων στους άντρες είναι μειωμένος σε σχέση με τον γυναικείο πληθυσμό έχει αποδοθεί στα εξής : Οι άντρες εμφανίζουν υψηλότερη μέγιστη οστική μάζα ως προς τις γυναίκες που έχει σαν αποτέλεσμα η σχετική απώλεια να είναι μικρότερη. 11

12 Τα οστά στους άντρες είναι μεγαλύτερα και εξακολουθούν να μεγαλώνουν λόγω αύξησης του περιόστεου. Οι άντρες έχουν χαμηλότερο προσδόκιμο επιβίωσης. Στους άντρες οι πτώσεις είναι λιγότερες. Έχουν υψηλότερα επίπεδα καλσιτονίνης. Δεν εμφανίζουν απότομη μείωση της γονιδιακής λειτουργίας όπως οι γυναίκες. Εκτιμάται ότι άντρες στις ΗΠΑ πάσχουν από οστεοπόρωση και ένα επιπλέον 8 έως έχουν χαμηλότερη οστική μάζα. Όπως και οι γυναίκες ο κίνδυνος κατάγματος στους άντρες αυξάνει με την ηλικία επειδή οι ηλικιωμένοι τείνουν να πέφτουν συχνότερα. Ωστόσο η μέγιστη συχνότητα καταγμάτων συμβαίνει περίπου 10 χρόνια αργότερα στους άντρες σε σχέση με τις γυναίκες. Περίπου το 13 % των λευκών ανδρών των ΗΠΑ άνω των 50 ετών θα εμφανίσουν τουλάχιστον ένα οστεοπορωτικό κάταγμα στη διάρκεια της ζωής τους. Το κάταγμα ισχίου είναι η πιο σοβαρή επιπλοκή της οστεοπόρωσης και οδηγεί σε υψηλότερη συνολική θνησιμότητα στους άντρες παρά στις γυναίκες. Ο κίνδυνος εμφάνισης κατάγματος στο ισχίο στην ηλικία των 50 ετών είναι 17 % έως 22,7 % στις γυναίκες και 6% έως 11 % στους άντρες, ενώ ο δια βίου κίνδυνος εμφάνισης οποιουδήποτε οστεοπορωτικού κατάγματος είναι 50 % στις γυναίκες και 29 % στους άντρες. Σε σύγκριση με τις γυναίκες, οι άντρες είναι περίπου 2 φορές πιο πιθανό να πεθάνουν από ένα κάταγμα ισχίου. Βλέπουμε λοιπόν ότι το πρόβλημα είναι σοβαρό και σχετικά συχνό. Τα κατάγματα εμφανίζονται στους άντρες είτε στην πολύ νεαρή ηλικία, είτε στη γεροντική ηλικία. Στη νεαρή ηλικία οφείλεται στο γεγονός ότι η αύξηση της μυϊκής μάζας δεν συνοδεύεται από την αντίστοιχη αύξηση της οστικής μάζας. Η ευθραυστότητα όμως των οστών στη γεροντική ηλικία οφείλεται σε μια βαθμιαία απώλεια της οστικής μάζας, που αρχίζει από την ηλικία των 45 ετών περίπου και με ρυθμό απώλειας 0,1-0,3 % ετησίως, συνεχίζεται μέχρι τη γεροντική ηλικία. Στις γυναίκες η οστεοπόρωση εμφανίζεται κυρίως μετά την κλιμακτήριο κατά την εμμηνόπαυση και οφείλεται στις ορμονικές αλλαγές. Η οστεοπόρωση στους άντρες προκύπτει από μια πολύπλοκη αλληλεπίδραση των διαφόρων παραγόντων, όπως η ηλικία που σχετίζονται με ανεπάρκεια ορμονών του φύλου, τη γενετική και επιλογές στον τρόπο ζωής (π.χ. έλλειψη σωματικής άσκησης, κάπνισμα, υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ) καθώς και ειδικούς παράγοντες κινδύνου(π.χ. περίσσεια κορτικοστεροειδών). Σε αντίθεση με τις γυναίκες, που βιώνουν μια απότομη πτώση των επιπέδων των οιστρογόνων κατά την εμμηνόπαυση που οδηγεί σε αυξημένη απώλεια οστικής μάζας, οι άντρες δεν έχουν θεαματικές ορμονικές μεταβολές και τα επίπεδα της τεστοστερόνης αρχίζουν να μειώνονται μεταξύ των 50 και 60 χρόνων. Έτσι οι άντρες έχουν μια πιο αργή απώλεια οστικής μάζας με μικρότερη συνολική μείωση της οστικής πυκνότητας. Η συχνότητα εμφάνισης των καταγμάτων ισχίου σε άντρες αυξάνει σημαντικά μετά την ηλικία των 70 ετών. Οι παράγοντες που αυξάνουν τον κίνδυνο της οστεοπόρωσης στους άντρες είναι : Ηλικία (άνω των 65 ετών). Γενετικοί παράγοντες Οικογενειακό ιστορικό. Διατροφή χαμηλή σε ασβέστιο και βιταμίνη D. 12

13 Έλλειψη άσκησης και σωματική αδράνεια. Τρόπος ζωής (ποτό, καφές, κάπνισμα). Χρήση κορτικοστεροειδών. Χαμηλό σωματικό βάρος. Απώλεια βάρους πάνω από 10 %. Χαμηλά επίπεδα τεστοστερόνης. Χρόνιες παθήσεις (διαβήτης, υπερθυρεοειδισμός, καρκίνος, σύνδρομο Cushing, γαστρεντερικές παθήσεις, βλάβες νωτιαίου μυελού). Η έγκαιρη ανίχνευση της πάθησης, επιτρέπει την έναρξη της θεραπευτικής αντιμετώπισης σε πρώιμα στάδια με καλύτερα αποτελέσματα και λιγότερες επιπλοκές. Για το λόγο αυτό οι άντρες πάνω από 50 που έχουν παράγοντες κινδύνου για οστεοπόρωση θα πρέπει να κάνουν τεστ οστικής πυκνότητας. Τα κατάγματα που προκαλούν μεγάλο πόνο, αναπηρία και λειτουργική ανεπάρκεια μπορεί να είναι η αρχική παρουσίαση στους περισσότερους άντρες με οστεοπόρωση. Επιπλέον μπορεί να εμφανίσουν μια απώλεια ύψους. Οι άντρες θα πρέπει να ενημερώνονται σχετικά με τα μέτρα του τρόπου ζωής, όπως η διακοπή του καπνίσματος και τον περιορισμό κατανάλωσης αλκοόλ. Επιπλέον θα πρέπει να ληφθούν μέτρα όπως η βελτιστοποίηση της ημερήσιας λήψης ασβεστίου και η διόρθωση της ανεπάρκειας της βιταμίνης D αλλά και η γενικότερη διόρθωση όλων των δυνητικά τροποποιήσιμων παραγόντων κινδύνου. Μελέτες έχουν δείξει ότι η θεραπεία με τεστοστερόνη είναι ευεργετική για τους άντρες με οστεοπόρωση υπογοναδισμό καθώς η δράση της οστεοπόρωσης φαίνεται ότι έχει άμεση επίδραση στον πολλαπλασιασμό των οστεοβλαστών. ΟΣΤΕΟΠΟΡΩΣΗ ΚΑΙ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ Καθώς τα άτομα γερνούν, τα οστά με το πέρασμα του χρόνου γίνονται εύθραυστα και χάνουν μεγάλο ποσοστό από την πυκνότητα τους. Το γεγονός αυτό αν δεν αντιμετωπιστεί έγκαιρα μπορεί να οδηγήσει με ταχύτατους ρυθμούς στην οστεοπόρωση. Η μείωση αυτή της οστικής πυκνότητας στα ηλικιωμένα άτομα επέρχεται λόγω της μειωμένης φυσικής δραστηριότητας, τα μειωμένα επίπεδα των ορμονών και την κατανάλωση μικρής ποσότητας ασβεστίου. Μετά την ηλικία των 50 ετών οι περισσότεροι άνθρωποι χρειάζονται τουλάχιστον 1200 mg ασβεστίου την ημέρα. Ωστόσο όμως καθώς τα άτομα γερνούν είναι πιθανό να μην μπορεί ο οργανισμός τους να απορροφήσει όλη την ποσότητα ασβεστίου που λαμβάνεται από την διατροφή. Για το λόγο αυτό υποστηρίζεται ότι όσο αυξάνεται η ηλικία αυξάνονται και οι απαιτήσεις του οργανισμού σε ασβέστιο, έτσι τα άτομα άνω των 65 ετών χρειάζονται περίπου 1500 mg ασβεστίου καθημερινά. Σήμερα όλο και μεγαλύτερος αριθμός ανθρώπων άνω των 65 ετών βρίσκεται στη ζωή σε σχέση με το παρελθόν χάρη της ιατρικής εξέλιξης. Επιπλέον οι σύγχρονες φαρμακευτικές αγωγές έχουν παρατείνει τον χρόνο ζωής και έχουν βελτιώσει την ποιότητα ζωής στην τρίτη ηλικία. Παρόλο που κύριο γνώρισμα της ηλικίας αυτής είναι η απώλεια οστικής πυκνότητας μπορούν τα άτομα μέσω της άσκησης και της 13

14 σωστής διατροφής να διατηρήσουν τα οστά υγιή ώστε να έχουν μια υγιέστερη και ευτυχέστερη ζωή. ΠΡΟΛΗΨΗ ΟΣΤΕΟΠΟΡΩΣΗΣ Σε γενικές γραμμές η αντιμετώπιση της οστεοπόρωσης βασίζεται κυρίως στην πρόληψη, στην έγκαιρη διάγνωση αλλά και δευτερευόντως στην θεραπευτική μέθοδο. Στόχος της προληπτικής ή θεραπευτικής παρέμβασης είναι η μείωση των πτώσεων και κατά συνέπεια η μείωση των οστεοπορωτικών καταγμάτων. Η ιατρική συμβολή για τον έλεγχο της πάθησης είναι η πρόσληψη ασβεστίου και βιταμίνης D, ο έλεγχος της λήψης πρωτεϊνών αλλά και η λήψη κατάλληλων φαρμάκων για την καλύτερη ορμονική ρύθμιση. Επιπλέον πολύ σημαντικό παράγοντα για τη διαμόρφωση της οστικής πυκνότητας αποτελούν οι ασκήσεις μηχανικής φόρτισης που ασκούνται στα οστά με την κατάλληλη φυσική δραστηριότητα. Η πρόληψη λοιπόν θα πρέπει να αφορά τους δύο κύριους παράγοντες κινδύνου που είναι αναγκαίο να αποφευχθούν ή να βελτιωθούν οι οποίοι είναι α) η κορυφαία οστική πυκνότητα β) ο ρυθμός οστικής απώλειας μετά την εμμηνόπαυση. Έτσι η πρόληψη διακρίνεται σε πρωτογενή, δευτερογενή αλλά και τριτογενή. Πρωτογενής Με κύριο στόχο την βελτιστοποίηση της κορυφαίας οστικής πυκνότητας αλλά και της εξουδετέρωση τροποποιήσιμων παραγόντων κινδύνου. Για τους λόγους αυτούς θα πρέπει να εφαρμόζεται από μικρή ηλικία και περιλαμβάνει : Απόκτηση μέγιστης κορυφαίας οστικής πυκνότητας. Λήψη επαρκών ποσοτήτων ασβεστίου και βιταμίνης D. Ένταξη σε προγράμματα σωματικής άσκησης. Διατήρηση κανονικού σωματικού βάρους. Αποφυγή του καπνίσματος και κατανάλωσης αλκοολούχων ποτών. Δευτερογενής Η δευτερογενής πρόληψη περιλαμβάνει μέτρα που εφαρμόζονται όταν υπάρξουν προδιαθεσικοί παράγοντες κινδύνου για την εμφάνιση της νόσου όπως για παράδειγμα πρόωρη εμμηνόπαυση, οστική μάζα στους 6 μήνες μετεμμηνοπαυσικά στα όρια της οστεοπενίας σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας. Έτσι η δευτερογενής πρόληψη περιλαμβάνει: 14

15 Σωματική άσκηση για τουλάχιστον 30 λεπτά την ημέρα. Αύξηση της πρόσληψης γαλακτοκομικών προϊόντων και χορήγηση ασβεστίου. Έκθεση στον ήλιο και συμπληρωματική χορήγηση βιταμίνης D. Περιορισμός πρόσληψης πρωτεϊνών. Μείωση ή και διακοπή του καπνίσματος και των οινοπνευματωδών ποτών. Έλεγχος των συνοδών παθήσεων και καταστάσεων που προδιαθέτουν τη νόσο όπως ο υπερθυρεοειδισμός, τα σύνδρομα δυσαπορρόφησης του ασβεστίου, η μακροχρόνια λήψη κορτικοειδών. Τριτογενής Η εφαρμογή της τριτογενούς πρόληψης ξεκινάει με την εγκατάσταση της οστεοπόρωσης και αφορά κυρίως: Την πρόληψη των πτώσεων. Χορήγηση ασβεστίου και βιταμίνης D. Φυσικοθεραπεία για τη βελτίωση της λειτουργίας των αρθρώσεων και της γενικότερης κινητικότητας του ασθενή. ΘΕΡΑΠΕYΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΟΣΤΕΟΠΟΡΩΣΗΣ Για να θεωρηθεί μια θεραπεία αποτελεσματική είναι αναγκαίο να ελαττώνει τον κίνδυνο νέων οστεοπορωτικών καταγμάτων. Υπάρχουν πολλές σύγχρονες θεραπείες για την πάθηση της οστεοπόρωσης. Η επιλογή για το είδος της θεραπείας γίνεται με βάση τις κλινικές και εργαστηριακές ενδείξεις, την σοβαρότητα των συμπτωμάτων, τις αιτίες της πάθησης, την ηλικία του ασθενή, τη διάθεση συνεργασίας και τις ανεπιθύμητες ενέργειες που πιθανόν να προκύψουν. Σε γενικές γραμμές στόχος της θεραπείας είναι η ανακούφιση του πόνου, η παύση της οστικής απώλειας, η αποφυγή άλλων καταγμάτων και η αποκατάσταση των οστών που έχουν πάθει βλάβη. Η θεραπεία της οστεοπόρωσης μπορεί να χωριστεί σε τρείς φάσεις. Η πρώτη φάση είναι μέχρι την ηλικία των 30 ετών, η δεύτερη από τα 30 μέχρι ετών όπου περιλαμβάνει για τις γυναίκες τα 5-10 πρώτα χρόνια μετά την εμμηνόπαυση και η απώλεια της οστικής μάζας είναι μεγάλη. Ενώ η τρίτη φάση αρχίζει μετά τα 60 όπου αρχίζει να εμφανίζεται ο κίνδυνος οστεοπορωτικών καταγμάτων καθώς η απώλεια της οστικής πυκνότητας είναι ακόμα μεγαλύτερη. Είναι απαραίτητο να υπάρχει ανάπαυση για έναν οστεοπορωτικό ασθενή για μικρό όμως χρονικό διάστημα και μόνο για την αντιμετώπιση 15

16 ενός οξέου επεισοδίου. Στις άλλες περιπτώσεις η ξεκούραση είναι μεν ανακουφιστική ωστόσο είναι βλαπτική καθώς προάγει την οστική ατροφία. Ο οστεοπορωτικός ασθενής θα πρέπει να ασκείται σε ήπιους ρυθμούς 3-5 φορές την εβδομάδα και να ακολουθεί ένα τακτικό φυσικοθεραπευτικό πρόγραμμα που σκοπό έχει την εκμάθηση της σωστής στάσης του σώματος, τη γενική ενδυνάμωση και ιδιαίτερα των μυών που στηρίζουν την σπονδυλική στήλη και τέλος την βελτίωση της κινητικότητας των αρθρώσεων. Ο τελικός στόχος της θεραπείας αποκατάστασης είναι η σταθεροποίηση ή και η αύξηση της οστικής πυκνότητας, η πρόληψη των καταγμάτων, η αύξηση της κινητικότητας και γενικά της φυσικής δραστηριότητας και η ελάττωση του πόνου (Λυρίτης,1999). Φαίνεται λοιπόν ότι ο ρόλος της άσκησης είναι από τους σημαντικότερους παράγοντες για την πρόληψη και τη θεραπεία των ασθενών με οστεοπόρωση. Εκτός από τη θεραπεία με φυσικά μέσα πολλές φορές γίνεται και φαρμακευτική θεραπεία με την χορήγηση βιταμίνης D και ασβεστίου αν αυτά δεν μπορούν να καταναλωθούν μέσω της τροφής. Αλλά και άλλου είδους φαρμάκων όπως είναι τα αντιοστεολυτικά (αναστολή δράσης οστεβλαστών), τα οστεοπαραγωγικά (ενεργοποίηση οστεοβλαστών),τροποποιητικά του μεταβολισμού του ασβεστίου(υποβοηθούν την ομοιοστασία του ασβεστίου) αλλά και μικτά σχήματα (τροποποιούν την οστική ανακατασκευή). ΕΙΔΙΚΟ ΜΕΡΟΣ ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ ΣΤΑ ΟΣΤΑ Η δομή των οστών επηρεάζεται από πολλούς παράγοντες όπως η κληρονομικότητα, διάφορες ασθένειες, η διατροφή, ορμονικές και άλλες διαταραχές στην εύρυθμη μηχανική λειτουργία του σώματος. Η επικρατέστερη άποψη σχετικά με την ανάπτυξη των οστών είναι αυτή του γερμανού Wolff(1892) σύμφωνα με την οποία οι μηχανικές δυνάμεις που επιδρούν στα οστά, είναι ικανές να μεταβάλλουν την αρχιτεκτονική τους δομή (Jacob & Francone, 1966).Δηλαδή το οστό ανταποκρίνεται στην πίεση που δημιουργείται από το εξωτερικό και όχι μόνο, αίτιο και αντιδρά συνεχώς ανάλογα με τις συνθήκες. Ο Wolff θεώρησε ότι ο σχηματισμός του, ήταν αποτέλεσμα αφ ενός μυϊκών τάσεων ή συστολών και αφετέρου της πίεσης που δημιουργείται από την διατήρηση του σώματος σε μια όρθια και κάθετη θέση. Η φυσική δραστηριότητα και η άσκηση έχουν μεγάλη σημασία για την υγεία των οστών. Για την επίτευξη της μέγιστης οστικής πυκνότητας η άσκηση είναι σημαντική στην παιδική και εφηβική ηλικία έως και την ηλικία των 25 ετών, τόσο σε άντρες όσο και σε γυναίκες. Οι δραστηριότητες μεταφοράς βάρους είναι πολύ σημαντικές για την υγεία του οστού. Χωρίς την ευεργετική επίδραση του μηχανικού φορτίου(εφαρμογή βάρους στον σκελετό) υπάρχει μια σημαντική και γρήγορη απώλεια οστού. Είναι γεγονός ότι τα ενεργά άτομα έχουν μεγαλύτερη οστική πυκνότητα από ότι τα ανενεργά άτομα που οφείλεται στην έντονη 16

17 δραστηριότητα. Τα μηχανικά φορτία που παράγονται από τις σωματικές δραστηριότητες προκαλούν καταπονήσεις στα οστά, οι οποίες θεωρείται ότι προσφέρουν το πλέον κατάλληλο ερέθισμα για τις λειτουργικές προσαρμογές του οστίτη ιστού (Nichols et al. 1995; Humphries et al, 2000; Wagert, 2002). Αυτό αποδεικνύεται από τις πολυάριθμες μελέτες που πραγματοποιήθηκαν προκειμένου να εξεταστεί η επίδραση της άσκησης στη διαμόρφωση της οστικής πυκνότητας. Συγκρίνοντας αθλητές με μη ασκούμενα άτομα κατέληξαν ότι οι αθλητές εμφάνιζαν αυξημένη οστική πυκνότητα σε συγκεκριμένες οστικές περιοχές (Biewener & Bertram, 1992; Drinkwater, 1994; Heaney, 1996; Μπάκας, 2001). Η συγκριτική μελέτη που πραγματοποιήθηκε σε ασκούμενους αθλημάτων μονομερής επιβάρυνσης, όπως το τένις ή ο σκοπός, έδειξε ότι η οστική μάζα στα οστά του κυρίαρχου άκρου ήταν μεγαλύτερη. Οι διαφορές αυτές οφείλονταν στην μεγαλύτερη φόρτιση που εφαρμόζεται στα συγκεκριμένα οστά λόγω των ιδιαιτεροτήτων που εμφανίζουν τα συγκεκριμένα αθλήματα (Vuori, 1996). Η πίεση ή η τάση διαμέσου της φυσικής δραστηριότητας που ασκείται στο οστό μπορεί να είναι θετική ή και αρνητική. Έτσι το είδος της άσκησης που συμβάλλει στην υπερτροφία του είναι ένα παράδειγμα θετικής επίδρασης. Από την άλλη πλευρά όμως, η άσκηση μπορεί να έχει βλαπτική επίδραση και να καθυστερήσει την ανάπτυξη όπως συμβαίνει σε περιπτώσεις υψηλής έντασης και όγκου προπόνησης εξαιτίας των οποίων παρατηρείται στις γυναίκες αμηνόρροια ή άλλες διαταραχές της εμμήνου ρύσεως (Oaks & Parker, 1990). Η επαναλαμβανόμενη προπόνηση πέρα από τα φυσιολογικά όρια οδηγεί σε ζημιά του σκελετικού ιστού και τελικά σε κατάγματα ή άλλες σοβαρές κακώσεις. Επίσης το είδος του αθλήματος παίζει σημαντικό ρόλο στη διαφοροποίηση της οστικής πυκνότητας. Συγκεκριμένα, στην έρευνα του Bennel και των συνεργατών του (1997) μετρήθηκε και συγκρίθηκε η οστική πυκνότητα μεταξύ αθλητών διαφορετικών αθλημάτων κλασσικού αθλητισμού και μη αθλητών. Τα αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν ότι η οστική πυκνότητα στην οσφυϊκή μοίρα της σπονδυλικής στήλης των αθλητών δυναμικών αθλημάτων (άλτες, εμποδιστές, σπρίντερς) ήταν μεγαλύτερη σε σύγκριση με αυτή των αθλητών αντοχής(δρομείς μεγάλων αποστάσεων). Αντιθέτως παρουσιάστηκε σημαντική μείωση στην οστική πυκνότητα των αστροναυτών μετά από πτήση στο διάστημα, διάρκειας 5 μηνών. Την μείωση αυτή προκάλεσε η έλλειψη μηχανικής φόρτισης στα οστά λόγω απουσίας του πεδίου βαρύτητας (Goodship et al. 1998). Επιπλέον, σύμφωνα με τον Μπάκα(2001) ένας νεαρός ενήλικας που βρίσκεται σε κλινοστατισμό, με περιορισμένες τις δραστηριότητες του μπορεί να έχει μια ελάττωση της οστικής πυκνότητας του στους σπονδύλους του κατά 1% σε διάστημα μιας εβδομάδας. Επίσης σύμφωνα με τον ίδιο ερευνητή η απόκτηση της ίδιας ποσότητας οστού απαιτεί μια διαρκή αύξηση των δραστηριοτήτων για τουλάχιστον ένα χρόνο. Αυτό που έχει ιδιαίτερη σημασία είναι ότι θεωρείται ευκολότερο να παρατηρηθεί απώλεια της οστικής πυκνότητας κατά τη διάρκεια της αδράνειας και της μη δραστηριοποίησης από το να υπάρχει κέρδος της οστικής πυκνότητας κατά τη διάρκεια των θετικών αλλαγών της λειτουργικής φόρτισης(μπάκας, 2001). 17

18 Τα αποτελέσματα μιας έρευνας που έγινε από τους Hawkins et al(2001) στην οποία εξετάστηκε η σχέση μεταξύ της παρατεταμένης άσκησης σε υψηλή ένταση και της οστικής μάζας σε μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες ηλικίας χρόνων. Οι συμμετέχοντες χωρίστηκαν σε 2 γκρουπ και ακολούθησαν ένα πρόγραμμα προπόνησης 18 εβδομάδων. Ασκούνταν τρείς φορές την εβδομάδα στο 70%, 80% και 90% του 1 RM. Τα 2 γκρουπ δεν παρουσίαζαν διαφορές αναφορικά με την ηλικία, το ύψος, τη σωματική μάζα και τη μυϊκή δύναμη. Μετά το τέλος του προγράμματος οι ασκούμενες εμφάνισαν αυξημένη οστική πυκνότητα στην περιοχή της λεκάνης στην οποία και επικεντρώθηκε το πρόγραμμα σε σχέση με την ομάδα ελέγχου που δεν έδειξε κάποια μεταβολή. Φαίνεται πως το μέγεθος και η συχνότητα με την οποία εφαρμόζεται η δύναμη έχει επιπτώσεις στην λειτουργία της οστεοβλάστης που είναι η κύρια υπεύθυνη για την αύξηση των οστών. Η επικρατέστερη θεωρία είναι αυτή που χαρακτηρίζει το οστό ως πιεζοηλεκτρικό κρύσταλλο ο οποίος μετατρέπει τη μηχανική πίεση σε ηλεκτρική ενέργεια (Mc Ardle & Katch 1986). Έτσι υποκινείται και αυξάνεται η παραγωγή της οστεοβλάστης, δραστηριότητα που οδηγεί σε αυξημένη συγκέντρωση ασβεστίου και αύξηση της οστικής μάζας. Χρησιμοποιώντας μαθηματικά μοντέλα είναι εμφανές ότι το μέγεθος του φορτίου επηρεάζει πολύ περισσότερο την οστική πυκνότητα σε σύγκριση με τον αριθμό των επαναλήψεων (Whalen, 1987). Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή η άσκηση με βάρη με αυξανόμενα φορτία, έχει καλύτερα αποτελέσματα στο αντικείμενο που εξετάζουμε, από το τζόκινγκ για παράδειγμα, στο οποίο γίνεται επανάληψη του ίδιου κινητικού ερεθίσματος. Οι Kohrt et al(1997) έκαναν μια έρευνα στην προσπάθεια τους να προσεγγίσουν μεθόδους και είδη προπόνησης, πιο αποτελεσματικά για την πρόληψη της οστεοπόρωσης και για το λόγο αυτό σύγκριναν τις επιδράσεις 2 προπονητικών προγραμμάτων διάρκειας 11 μηνών σε 39 γυναίκες ηλικίας ετών, τις οποίες χώρισαν σε τρία γκρουπ : α) επιβάρυνση του σώματος από δυνάμεις σε επαφή με το έδαφος (GRF)όπως περπάτημα, τρέξιμο, β) επιβάρυνση του σώματος με εξωτερικές αντιστάσεις(jrf) όπως άρση βαρών, γ)ομάδα ελέγχου. Οι μετρήσεις έγιναν πέντε φορές κατά τη διάρκεια των 11 εβδομάδων άσκησης και τα αποτελέσματα έδειξαν σημαντική αύξηση του δείκτη οστικής μάζας τόσο στο GRF όσο και στο JRF πρόγραμμα άσκησης με μεγαλύτερη εμφάνιση στο πρώτο γκρουπ. Αντίθετα στην ομάδα ελέγχου δεν παρουσιάστηκαν σημαντικές μεταβολές. Από τα παραπάνω συνάγεται ότι, η συνισταμένη των δυνάμεων που επιδρούν σε ένα υλικό, προσδίδουν σε αυτό κάποια δύναμη, η οποία ισούται με αυτήν στην οποία μπορεί το συγκεκριμένο υλικό να αντισταθεί και που στη προκειμένη περίπτωση είναι το οστό. Το φορτίο είναι αυτό που προκαλεί πίεση στο οστό και δημιουργεί τις προϋποθέσεις για εσωτερική αναδιαμόρφωση τόσο στο σχήμα όσο και στη πυκνότητα του. 18

19 ΣΥΝΤΗΡΗΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ Η οστεοπόρωση είναι μια χρόνια νόσος των οστών που εμφανίζεται σε 1 στις 3 γυναίκες και σε 1 στους 5 άντρες ηλικίας άνω των 50. Με υψηλό κίνδυνο νοσηρότητας αλλά και θνησιμότητας συνδέονται τα κατάγματα που προκαλούνται εξαιτίας της οστεοπόρωσης. Για την συγκεκριμένη νόσο, η ιατρική βιβλιογραφία συχνά αναφέρει δεδομένα από μεγάλες τυχαιοποιημένες ελεγχόμενες δοκιμές που περιγράφουν εντυπωσιακά φάρμακα που προκαλούν μείωση του κινδύνου κατάγματος. Η διαθεσιμότητα των περισσότερων αυτών φαρμάκων καθιστά εύκολο για τον γιατρό να βρει τη κατάλληλη θεραπεία για τους περισσότερους ασθενείς. Γενικότερα η Ελλάδα είναι από τις πρώτες χώρες που χρησιμοποιεί τα νέα φάρμακα και αυτό εν μέρει είναι καλό, ωστόσο όμως συντηρεί το μύθο πως καλός γιατρός είναι εκείνος που σου δίνει φάρμακα. Αυτό που ίσως δε γνωρίζει ο περισσότερος κόσμος είναι πως δεν μπορείς να θεραπεύσεις την οστεοπόρωση δίνοντας σημασία μόνο στα οστά. Με τον τρόπο αυτό αγνοούμε τη μυϊκή δύναμη και την ισορροπία, στοιχεία που συνδέονται απ ευθείας με την πάθηση, αφού προφυλάσσουν από τις πτώσεις και τα κατάγματα. Η οστεοπόρωση εκτός από τον πόνο και την παραμόρφωση που προκαλεί στο σώμα επηρεάζει και τη λειτουργία της καρδιάς και των πνευμόνων. Οι συνήθειες του τρόπου ζωής, η πρόσληψη ασβεστίου, η γενική διατροφή και άσκηση με βάρη κατά την εφηβεία και την πρώιμη ενήλικη ζωή συμβάλλει έως 20% στην επίτευξη της κορυφαίας οστικής μάζας καθώς και αργότερα για το ρυθμό οστικής απώλειας. ΤΡΟΠΟΣ ΔΙΑΒΙΩΣΗΣ Μελέτες έχουν εντοπίσει έναν μεγάλο αριθμό παραγόντων κινδύνου για οστεοπορωτικά κατάγματα. Αυτά μπορεί να είναι παράγοντες κινδύνου που σχετίζονται με την αντοχή των οστών, δηλαδή της οστικής πυκνότητας και της γεωμετρίας που ουσιαστικά σχετίζονται με τον κίνδυνο των πτώσεων. Μεταξύ των αναγνωρισμένων παραγόντων κινδύνου μόνο μερικοί είναι δυνητικά τροποποιήσιμοι. Το χαμηλό σωματικό βάρος ή ο χαμηλός δείκτης μάζας σώματος (ΔΜΣ) είναι ένας καλά αναγνωρισμένος παράγοντας κινδύνου για κάταγμα, ενώ το υπερβολικό βάρος και η παχυσαρκία έχουν θεωρηθεί γενικά ως προστατευτικός παράγοντας. Ωστόσο πρόσφατα στοιχεία αμφισβήτησαν την άποψη αυτή και έδειξαν ότι η αυξημένη παχυσαρκία και η παχυσαρκία που σχετίζεται με ανεπάρκεια βιταμίνης D όπως επίσης και του δευτεροπαθούς υπερπαραθυρεοειδισμού μπορεί να έχει αρνητικό αντίκτυπο στους δείκτες της αντοχής των οστών και ενδεχομένως κίνδυνο κατάγματος. Μολονότι προκύπτει ότι ένας τρόπος ζωής που βοηθά στη διατήρηση ενός ιδανικού βάρους σώματος είναι ευεργετικό για την υγεία των οστών. Στην πραγματικότητα η απώλεια βάρους σε παχύσαρκα άτομα έχει συσχετιστεί με αυξημένη απώλεια οστικής μάζας. 19

20 Το κάπνισμα αναγνωρίζονται γενικά ως παράγοντες κινδύνου για δυσμενείς επιδράσεις στο σκελετικό σύστημα και τη δημιουργία καταγμάτων. Έχει αποδειχθεί επίσης ότι το κάπνισμα επηρεάζει αρνητικά την υγεία των οστών σε νεαρά άτομα κατά τη διάρκεια της ωρίμανσης των οστών. Σε μια ανάλυση με τη συμμετοχή ανθρώπων (74% γυναίκες) το κάπνισμα συσχετίστηκε με αυξημένο κίνδυνο κατάγματος σε σύγκριση με τους μη καπνιστές με τον υψηλότερο κίνδυνο να παρατηρείται για κάταγμα ισχίου. Στις περισσότερες χώρες, κυρίως στην κεντρική και νότια Ευρώπη η διατροφή παρέχει μόνο ένα μικρό μέρος της βιταμίνης δ. Μια σημαντική πηγή βιταμίνης D3 είναι η σύνθεση της στο δέρμα υπό την επίδραση του υπεριώδους φωτός. Υπάρχουν ομάδες που βρίσκονται σε υψηλότερο κίνδυνο ανεπάρκειας βιταμίνης δ, ήδη σε νεαρότερη ηλικία, ως συνέπεια των συνηθειών τους να φορούν ρούχα που καλύπτουν πλήρως το δέρμα για πολιτιστικούς ή θρησκευτικούς λόγους. Οι ηλικιωμένοι θα πρέπει να ενθαρρύνονται για μια μέτρια έκθεση στον ήλιο, ωστόσο το γεγονός αυτό μπορεί να δίνει μπερδεμένα μηνύματα σε αντίθεση με τις συμβουλές σχετικά με την πρόληψη του καρκίνου του δέρματος. ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΚΑΙ ΟΣΤΕΟΠΟΡΩΣΗ Η προέλευση της οστεοπόρωσης είναι πολυπαραγοντική. Το 46-62% περίπου των παραγόντων είναι γενετικοί και το 38-54% της διακύμανσης μπορεί να τροποποιηθεί από περιβαλλοντικούς παράγοντες, στο οποίο η διατροφή παίζει ένα μεγάλο μέρος. Πρώτον βελτιώνει την κορυφαία οστική μάζα και μειώνει το ρυθμό της οστικής απώλειας με τη γήρανση και δεύτερον βοηθά να διατηρηθεί η μυϊκή δύναμη με τον περιορισμό της σαρκοπενίας σε ηλικιωμένους. Η σχέση μεταξύ της διατροφής και της οστικής πυκνότητας περιπλέκεται ακόμη περισσότερο με την αλληλεπίδραση μεταξύ του περιβάλλοντος, των ορμονικών παραγόντων, της διατροφής, της εθνικότητας και του φύλου. Απαραίτητη θεωρείται η λήψη κατάλληλης ποσότητας ασβεστίου και βιταμίνης D μέσω της τροφής για τη διατήρηση της οστικής μάζας (κατάλληλη ημερήσια πρόσληψη από mg ασβεστίου και mg βιταμίνης D). Υπερβάσεις στην πρόσληψη νατρίου έχουν αρνητικό αντίκτυπο στην ισορροπία του ασβεστίου αυξάνοντας την ουρική έκκριση του ασβεστίου. Επίσης αυξημένος κίνδυνος παρατηρήθηκε από την αυξημένη κατανάλωση καφεΐνης ημερησίως καθώς η καφεΐνη αυξάνει τις απώλειες ασβεστίου από τα ούρα και τα κόπρανα και μπορεί να προκαλέσει αρνητικό ισοζύγιο ασβεστίου κατά τη διάρκεια μιας χαμηλής σε ασβέστιο δίαιτας. Οι υψηλές προσλήψεις φωσφόρου συνδέεται με χαμηλότερα επίπεδα της έκκρισης στα ούρα του ασβεστίου, ωστόσο παρουσιάζουν μια ελαφρώς υψηλότερη εντερική απέκκρισή του. Όσον αφορά τις πρωτεΐνες η υπερβολική πρόσληψη του μπορεί να είναι υπεύθυνος παράγοντας για αυξημένη ασβεστιουρία που ευνοεί την απώλεια οστού και μετέπειτα κατάγματα. Η χρήση αεριούχων ποτών και αναψυκτικών τύπου κόκα κόλα, καθώς και η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ έχουν συσχετιστεί με χαμηλότερη οστική μάζα. 20

21 ΦΥΣΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ Για να υπάρξει πρόγραμμα πρόληψης και θεραπείας της οστεοπόρωσης επιλέγονται εξατομικευμένες ασκήσεις σύμφωνα με τις ανάγκες του ατόμου και λαμβάνουν υπόψη τη σοβαρότητα της πάθησης, τις σύνοδες παθήσεις και την καρδιαγγειακή του λειτουργία. Η άσκηση αποτελεί τον απλούστερο και πιο αποτελεσματικό τρόπο για τη διατήρηση της υγείας γενικότερα και των οστών ειδικότερα. Έχει δηλαδή την ικανότητα να βοηθά στην μείωση της απώλειας της οστικής πυκνότητας, να διορθώσει τη λανθασμένη στάση του σώματος, να αυξήσει την ευλυγισία και τη μυϊκή δύναμη, να βελτιώσει την ικανότητα ισορροπίας, να μειώσει τον κίνδυνο πτώσης και να βελτιώσει γενικότερα τη ποιότητα ζωής. Με τη βελτίωση λοιπόν όλων των παραπάνω στοιχείων μειώνεται η συχνότητα εμφάνισης καταγμάτων. 1) Στόχος της οστικής πυκνότητας Σε νεαρά, υγιή άτομα, δείχθηκε ότι ο τύπος και η ένταση της άσκησης έχουν ανεξάρτητη και αθροιστική επίδραση στην οστική πυκνότητα, υποδηλώνοντας ότι οποιαδήποτε σωματική δραστηριότητα θα μπορούσε να είναι πρωταρχικής σημασίας για να επιτευχθεί η μέγιστη οστική μάζα, η αντοχή και η γεωμετρία των οστών. Σε πολλές έρευνες έδειξε ότι τα καλά σχεδιασμένα προγράμματα άσκησης σε παιδιά βελτιώνουν τον δείκτη οστικής πυκνότητας. Μια πρόσφατη ανάλυση, που διεξήχθη ανάμεσα σε προεμμηνοπαυσιακές γυναίκες, έδειξε ότι το συνδυασμένο πρωτόκολλο με ασκήσεις υψηλής έντασης και ασκήσεις φόρτισης(ασκήσεις αντίστασης, κάθετα άλματα ή σχοινάκι, τρέξιμο, αεροβική, ασκήσεις ευκινησίας) ήταν αποτελεσματικά στην αύξηση της οστικής πυκνότητας τόσο στην οσφυϊκή μοίρα της σπονδυλικής στήλης όσο και στον αυχένα του μηριαίου. Έρευνα του Cochrane έδειξε ότι οι στατικές ασκήσεις αντίστασης δεν είναι σημαντικά αποτελεσματικές για αύξηση ή διατήρηση της οστικής πυκνότητας ενώ η αεροβική γυμναστική με βάρη και ασκήσεις αντίστασης έχει καλύτερα αποτελέσματα. Ωστόσο σε άτομα με αυξημένο κίνδυνο κατάγματος(π.χ με χαμηλή οστική πυκνότητα) η αντοχή των οστών βελτιώθηκε με αερόβια άσκηση με βάρη ή και χωρίς βάρη όταν η διάρκεια της παρέμβασης ήταν τουλάχιστον ένα χρόνο. 2) Παράγοντες κινδύνου για πτώσεις Η μυϊκή αδυναμία, χαμηλότερη κατανάλωση ενέργειας, καθώς και η μειωμένη ισορροπία σε ηλικιωμένα άτομα σχετίζονται με τις πτώσεις των οστεοπορωτικών. Επιπλέον οι οστεοπορωτικές γυναίκες έχουν μειωμένη μυϊκή δύναμη και ισορροπία του σώματος σε σύγκριση με τις γυναίκες με φυσιολογική οστική μάζα. Μεγάλη πλειοψηφία δημοσιευμένων μελετών διερευνούν την αποτελεσματικότητα της προοδευτικής προπόνησης δύναμης με αντίσταση() για τη μείωση της σωματικής αναπηρίας ή για τη βελτίωση της ισορροπίας σε μια μεγάλη ποικιλία ασθενών. Το πρτ είναι ευρέως αποδεκτό και κατάλληλο μέσο αποκατάστασης για ηλικιωμένα άτομα και φαίνεται να έχει αποτελεσματική παρέμβαση για την αύξηση της αντοχής. Είναι σημαντικό να σημειωθεί η θετική επίδραση της άσκησης στη 21