ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΤΙΚΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΩΝ ΑΛΒΑΝΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΩΣΕΩΝ

Transcript

1 Η ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΩΝ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ ΣΤΗ ΗΜΟΣΙΑ ΖΩΗ: ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ (Αθήνα, Ξενοδοχείο ΤITANIA, ) ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΤΙΚΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΩΝ ΑΛΒΑΝΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΩΣΕΩΝ Eda GEMI Υποψήφια ιδάκτωρ Παν. Αθηνών Εκπρόσωπος Στέκι Πολιτισµού Αλβανών Μεταναστών Το ζήτηµα της εκπροσώπησης των µεταναστών στη δηµόσια ζωή και ειδικά της αναγνώρισής τους ως εταίροι στη διαδικασία διαµόρφωσης της µεταναστευτικής πολιτικής αποτελεί σήµερα το πιο επίκαιρο θέµα. Η αντιπροσωπευτικότητα των µεταναστευτικών οργανώσεων που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα αµφισβητείται από την πολιτεία. Αυτό έχει ως αποτέλεσµα τον αποκλεισµό τους από τα κέντρα λήψης των αποφάσεων και την αµφισβήτηση του δικαιώµατος συµµετοχής στις διαβουλευτικές διαδικασίες σχετικά µε την µεταναστευτική πολιτική και το αντίστοιχο νοµοθετικό πλαίσιο. Κάνοντας λόγο για εκπροσώπηση των µεταναστευτικών οµάδων θα µπορούσαµε να θέσουµε δυο κρίσιµα ερωτήµατα: πρώτον, µε ποιον τρόπο κατορθώνουν οι µεταναστευτικές οµάδες να αρθρώσουν τα αιτήµατά τους µέσα στο πλαίσιο ενός δηµοκρατικού πολιτικού συστήµατος όπως στην περίπτωση της Ελλάδας και 1

2 δεύτερον, µε πιο τρόπο και σε ποιο βαθµό µπορούν να ικανοποιήσουν τα αιτήµατα τους; Σύµφωνα µε τον Ireland 1 η απάντησή στα παραπάνω ερωτήµατα αντανακλά την ποιότητα της δηµοκρατίας ενός κράτους και κατ επέκταση προσδιορίζει το είδος της (δηµοκρατίας) και το ποιος συµµετέχει σε αυτήν. Οι οργανώσεις µεταναστών στην Ελλάδα αποτελούν µια αναµφισβήτητη πραγµατικότητα και επιπλέον, ένα δείγµα σωστής συµπεριφοράς εκ µέρους τους που διαπραγµατεύονται και διεκδικούν την ατοµική και συλλογική τους αναγνώρισή από την πολιτεία και την κοινωνία γενικότερα. Αυτό αποδεικνύει ότι οι µετανάστες δεν αποτελούν πλέον παθητικά όντα άλλα αντιθέτως είναι συνειδητοποιηµένοι πολίτες που δραστηριοποιούντα ενεργά µε σκοπό την επιδίωξη των συµφερόντων τους και την κάλυψη των αναγκών τους 2. Παρά το γεγονός ότι οι βασικοί στόχοι και οι επιδιώξεις των µεταναστευτικών οργανώσεων και συλλόγων µπορεί να είναι κοινοί, ωστόσο παρουσιάζουν σηµαντικές διαφορές µεταξύ τους ως προς τον τρόπο οργάνωσης και δράσης, των δοµικών χαρακτηριστικών και τον βαθµό αναγνώρισης και της παρουσίας τους στην ελληνική δηµόσια σφαίρα. Πού, όµως, οφείλονται αυτές οι διαφορές: Αναµφισβήτητα, ένας σηµαντικός παράγοντας είναι η πολιτική κουλτούρα του µετανάστη που ο ίδιος µεταφέρει ως ατοµικό βίωµα στην κοινωνία υποδοχής και εν προκειµένου στην ελληνική κοινωνία. Προφανώς, θα περίµενε κανείς τους αλβανούς µετανάστες, ως η µεγαλύτερη κοινότητα µεταναστών στην Ελλάδα (57%), να αναπτύσσουν όµοιες οργανωτικές δοµές, τρόπους λειτουργίας και µεθόδους δράσης ως προς την επίτευξη των στόχων τους. Στη δική µας την περίπτωση κάτι τέτοιο δεν συµβαίνει. Πάντως, δεν πρέπει να αγνοήσουµε ένα εξίσου πολύ σηµαντικό παράγοντα που ενδεχοµένως παίζει καθοριστικό ρόλο στον τρόπο λειτουργία και ανάπτυξης των µεταναστευτικών οργανώσεων: τον τρόπο διάθρωσης των δοµών ευκαιρίας που δηµιουργεί το κοινωνικοπολιτικό περιβάλλον της χώρας υποδοχής. Μάλιστα, έχει 1 Αναφορά στην Σούµπερτ, Λ. Οργανώσεις Μεταναστών: Οµάδες Αυτοβοήθειας ή Οµάδες Συµφερόντων, ιπλωµατική Εργασία, Το ίδιο 2

3 παρατηρηθεί ότι οι οργανώσεις αυτές αναπτύσσουν συµµετοχικές δοµές, οι οποίες αντανακλούν σε µεγάλο βαθµό το πολιτικό σύστηµα της συγκεκριµένης χώρας υποδοχής. Σύµφωνα µε το θεωρητικό σχήµα των Koopmans, Statham, Giugni και Passy 3, οι οργανωτική συµπεριφορά των µεταναστευτικών οµάδων και οι παρουσία τους στη δηµόσια ζωή επηρεάζεται από τρεις κεντρικούς παράγοντες: H µεταναστευτική πολιτική και κατ επέκταση το καθεστώς παραχώρησης της ιθαγένειας, το δικαίωµα ψήφου και οι πολιτικές ένταξης που εφαρµόζει η χώρα υποδοχής αποτελούν τον πρώτο παράγοντα. Το εθνικό αυτό πλαίσιο δηµιουργεί ένα συγκεκριµένο περιβάλλον ευκαιριών και περιορισµών αντίστοιχα, το οποίο επηρεάζει σηµαντικά την δυναµική των µεταναστευτικών οργανώσεων 4. Ο δεύτερος παράγοντας είναι οι επιρροές από τη χώρα προέλευσης, οι οποίες διαµορφώνονται ανάλογα µε τις πολιτικές, οικονοµικές και κοινωνικές συνθήκες της συγκεκριµένης χώρας. Η επιρροή που ασκεί η χώρα προέλευσης στην χειραγώγηση των µεταναστών της, συµβάλλει σηµαντικά στη διαµόρφωση των συλλογικοτήτων τους και στην οριοθέτηση των στόχων τους. 5 Ο τρίτος και ο πιο βασικός παράγοντας επηρεασµού της οργανωτικής συµπεριφοράς των µεταναστών είναι οι συλλογικές τους ταυτότητες, οι οποίες διαµορφώνουν το αίσθηµα του «ανήκειν» σε ένα συγκεκριµένο εθνοτικό, θρησκευτικό και φυλετικό σύνολο. Οι συλλογικές αυτές ταυτότητες έχουν ήδη διαµορφωθεί στη χώρα προέλευσης και µεταφέρονται από τους µετανάστες στην χώρα υποδοχής. Ωστόσο, αυτές δεν παραµένουν στατικές αλλά µεταβάλλονται συνεχώς. Έτσι, το εθνικό πλαίσιο ένταξης της χώρας υποδοχής σε συνδυασµό µε τις όποιες επιρροές ασκούνται στους µετανάστες από τη χώρα προέλευσης µπορούν να επηρεάσουν τη διαµόρφωση των συλλογικών τους ταυτοτήτων. 3 Migrant claims-making between transnationalism and national citizenship, forthcoming in: Koopmans,R./Statham,P./Giugni,M./Passy,Fl., Contested Citizenship. Βλ. Σούµπερτ, Λ. Οργανώσεις Μεταναστών: Οµάδες Αυτοβοήθειας ή Οµάδες Συµφερόντων, ιπλωµατική Εργασία, Το ίδιο 5 Σούµπερτ, Λ. Οργανώσεις Μεταναστών: Οµάδες Αυτοβοήθειας ή Οµάδες Συµφερόντων, ιπλωµατική Εργασία,

4 Η Περίπτωση των Αλβανικών Οργανώσεων Σύµφωνα µε τις εκτιµήσεις οι αλβανοί µετανάστες στην Ελλάδα αποτελούν το 60% του συνολικού µεταναστευτικού πληθυσµού. Όπως θα περίµενε κανείς, ένα τέτοιο ποσοστό δεν είναι δυνατόν να µην έχει λόγο και φωνή στη διαµόρφωση του νοµοθετικού, πολιτικού και κοινωνικού πλαισίου. Ωστόσο, η πραγµατικότητα µας διαψεύδει. Οι αλβανικές µεταναστευτικές οργανώσεις δεν έχουν ακόµα πετύχει τον βασικό σκοπό τους: την εκπροσώπηση των συµφερόντων των µελών τους. εν πρέπει να παραγνωρίσουµε, όµως, το γεγονός ότι οι πρώτες αλβανικές µεταναστευτικές οργανώσεις εµφανίζονται µόλις στα τέλη της προηγούµενης δεκαετίας. Και παρά την σύντοµη ιστορία τους σε συνδυασµό µε τις δοµικές και θεσµικές αντιξοότητες που αντιµετωπίζουν στην χώρα υποδοχής, ο αριθµός τους σήµερα έχει αυξηθεί και ο θεσµικός ρόλος τους έχει ενδυναµωθεί. Ποιες είναι, όµως, αυτές οι οργανώσεις; Είναι γεγονός ότι παρά τις αντικειµενικές δυσκολίες καταγραφής των µεταναστευτικών οργανώσεων που λειτουργούν στην Ελλάδα, έχουν σηµειωθεί σοβαρές προσπάθειες καταγραφής τους. Έτσι, σύµφωνα µε µια πρόσφατη καταγραφή των µεταναστευτικών οργανώσεων του ΕΚΚΕ 6 ο αριθµός τους είναι 71 µεταναστευτικές και µικτές οργανώσεις. Από αυτές οι 9 είναι αλβανικές µεταναστευτικές οµάδες, οι οποίες αντιπροσωπεύουν το 13% του συνόλου των µεταναστευτικών οργανώσεων. Ο διαδικτυακός τόπος έχει καταγράψει 58 µεταναστευτικές οργανώσεις από τις οποίες οι 5 είναι αλβανικές, δηλαδή σε ποσοστό 9% του συνόλου των µεταναστευτικών οργανώσεων. Προσωπικά, θεωρώ ότι οι αλβανικές µεταναστευτικές οργανώσεις είναι περισσότερες από αυτές που εµφανίζονται στις παραπάνω πηγές και διακρίνονται, επιπλέον, από µια τάση αποκέντρωσης και επέκτασής τους προς άλλες περιοχές της Ελλάδας εκτός Αττικής. Οι λόγοι που ενδεχοµένως εµποδίζουν την επίσηµη καταγραφή τους είναι: 6 4

5 πρώτον, η απουσία νοµιµοποιητικών εγγράφων ή η µη ολοκλήρωση της διαδικασία νοµιµοποίησης για διάφορους λόγους, δεύτερον, η αδυναµία «επικοινωνίας» µε το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον λόγω έλλειψης επικοινωνιακής κουλτούρας και µέσων, τρίτον, διαπιστώνεται η έλλειψη πρόθεσης συνεργασίας και συναλλαγής µε τις άλλες µεταναστευτικές οργανώσεις και την ευρύτερη κοινωνία των πολιτών, και τρίτον, ο φόβος της αµφισβήτησης και απόρριψης από το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο. Όσον αφορά την γεωγραφική κατανοµή τους, διαπιστώνεται ότι παρά το γεγονός της συνεχούς αύξησης των αλβανικών µεταναστευτικών οργανώσεων που δραστηριοποιούνται στην περιφέρεια, ωστόσο η πλειοψηφία τους εντοπίζεται στην περιοχή της πρωτεύουσας. Αυτό συµβαίνει λόγω της µεγάλης συγκέντρωσης των αλβανών µεταναστών στην περιοχή, σχετίζεται, παράλληλα, µε τις δοµές ευκαιρίας που παρέχει µια µητρόπολη όπως η Αθήνα για την προώθηση των συµφερόντων τους και τέλος, η εγγύτητα µε τις διοικητικές υποδοµές και υπηρεσίες του κράτους. Από άποψη οργανωτική δοµής και ευρύτερης λειτουργίας τους, παρατηρείται πως παρά τον σηµαντικό αριθµό των εγγεγραµµένων µελών σε µεταναστευτικούς συλλόγους οι µετανάστες που συµµετέχουν ενεργά στις δράσεις της κάθε οργάνωσης είναι λίγοι. Συµπερασµατικά, τα φαινόµενα της υπο-εκπροσώπησης και της προβληµατικής παρουσίας των αλβανικών µεταναστευτικών οµάδων στη δηµόσια σφαίρα µπορούν να αποδοθούν ως εξής: Η αίσθηση της προσωρινότητας και η ανασφάλεια που προκαλεί η κατάσταση νοµιµοποίησης αποτρέπουν την συµµετοχή των µεταναστών σε συλλογικές οργανώσεις Η έλλειψη εµπιστοσύνης στο ρόλο και στη δύναµη µιας µεταναστευτικής οργάνωσης ως µέσο συλλογικής εκπροσώπησης µε σκοπό την προώθηση των συµφερόντων τους 5

6 Η ύπαρξη οργανώσεων που δεν εκπροσωπούν τίποτα εκτός από τις φιλοδοξίες ενός ή δύο ατόµων Η δυσπιστία απέναντι στη δηµοκρατικές διαδικασίες εντός της οργάνωσης και στον ρόλο του «ηγέτη» ή του προέδρου Η έντονη έλλειψη οργανωσιακής κουλτούρας Οι περισσότερες οργανώσεις έχουν έντονο εθνικο-τοπικό χαρακτήρα και δεν διακρίνονται από πρόθεση συνεργασίας Ο τρόπος λειτουργίας είναι χαοτικός και δεν διαθέτουν την κατάλληλη υποδοµή και ανθρώπινο δυναµικό Η συλλογική τους ταυτότητα που σύµφωνα µε την θεωρία διαµορφώνει το αίσθηµα του «ανήκειν» σε ένα συγκεκριµένο εθνοτικό, θρησκευτικό και φυλετικό σύνολο είναι άκρως προβληµατική και σχεδόν συγκρουσιακή λόγω ιστορικών γεγονότων και τραυµατικών βιωµάτων σε ατοµικό και συλλογικό επίπεδο. Σε αυτό συµβάλλει και η έλλειψη επιρροών από τη χώρα προέλευσης η οποία βρίσκεται ακόµα σε µεταβατικό καθεστώς. Εκτός αυτού, κατά καιρούς και ανάλογα µε τι πολιτικές συγκυρίες και σκοπιµότητες, το πολιτικό σύστηµα της χώρας προέλευσης εργαλειοποίει τους Αλβανούς µετανάστες που διαµένουν στην Ελλάδα, προκαλώντας τους µεγαλύτερο αίσθηµα ανασφάλειας. Η επικράτηση της αφοµοιωτικής κουλτούρας από µέρους των αλβανών µεταναστών, της απόρριψης της εθνοτικής και πολιτιστικής ταυτότητας που µεταφέρουν από την χώρα καταγωγής και η υιοθέτηση άνευ όρων της νέας ταυτότητας της χώρας υποδοχής, έχουν δηµιουργήσει µεταµφιεσµένες και συγκρουσιακές ταυτότητες οι οποίες δεν αφήνουν περιθώρια δηµιουργίας συλλογικών οργανώσεων. Η πολιτική κουλτούρα που µεταφέρουν από την χώρα καταγωγής στην Ελλάδα είναι εξίσου προβληµατική. Είναι µια κουλτούρα η οποία διαχρονικά και επίµονα είχε ως αποστολή την εξόντωση της ατοµικότητας στον βωµό της δηµιουργίας µιας αρρωστηµένης και επικίνδυνης συλλογικότητας. 6

7 Προτείνουµε: Την οριστική επίλυση του καθεστώτος παραµονής των µεταναστών Την χάραξη µεταναστευτικής πολιτικής και πολιτικών κοινωνικής ένταξης σε συνεργασία µε τις µεταναστευτικές οργανώσεις Την παραχώρηση του δικαιώµατος ψήφου στις τοπικές εκλογές Την αναγνώριση του δικαιώµατος του εκλέγειν και εκλέγεσθαι Την επίσηµη συµµετοχή των µεταναστευτικών οργανώσεων, έστω και συµβουλευτικά, στη διαδικασία λήψης των αποφάσεων για θέµατα που άπτονται των συµφερόντων τους Την ανάληψη πρωτοβουλιών για την πλήρη και ακριβή καταγραφή των µεταναστευτικών οργανώσεων που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα Χρηµατοδότηση έρευνας σχετικά µε το προφίλ, την γεωγραφική κατανοµή, τον τρόπο λειτουργίας, κ.α. των µεταναστευτικών οργανώσεων στην Ελλάδα Την αξιοποίηση τους κοινωνικού κεφαλαίου που παράγουν οι µεταναστευτικές οργανώσεις Την προώθηση της ουσιαστικής συνεργασίας των µεταναστευτικών οργανώσεων µε τους Μη Κυβερνητικούς Οργανισµούς και την κοινωνία των πολιτών γενικότερα, µέσω κοινών προγραµµάτων και σχεδίων δράσεις. Την ενίσχυση από την πολιτεία της αυτονοµίας των µεταναστευτικών οργανώσεων µέσω απευθείας ανάθεσης προγραµµάτων προς υλοποίηση. Τη δηµιουργία και ανάπτυξη ευρύτερων δοµών ευκαιρίας από το κράτος προς όφελος των συλλογικών µεταναστευτικών οργανώσεων, ιδιαίτερα σε τοπικό επίπεδο. Τέλος, η ποιότητα της δηµοκρατίας ενός κράτους δικαίου και οι κοινωνική συνοχή του δεν νοούνται χωρίς την συµµετοχή του 10% του πληθυσµού, τους µετανάστες! Πηγές: Σούµπερτ, Λ. Οργανώσεις Μεταναστών: Οµάδες Αυτοβοήθειας ή Οµάδες Συµφερόντων; ιπλωµατική Εργασία,